Pháp luật về thừa kế của Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn

qui ®Þnh: "Di s¶n bao gåm tµi s¶n riªng cña ng−êi chÕt, phÇn tµi s¶n cña ng−êi chÕt trong tµi s¶n chung víi ng−êi kh¸c“. Theo qui ®Þnh, tµi s¶n cña ng−êi chÕt lµ c¸c tµi s¶n thuéc quyÒn së h÷u cña ng−êi chÕt khi cßn sèng, gåm nhµ ë vµ c¸c quyÒn tµi s¶n kh¸c nh− quyÒn yªu cÇu båi th−êng thiÖt h¹i, quyÒn t¸c gi¶. Nh− vËy, nh÷ng tµi s¶n ph¸t sinh khi ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ chÕt ch−a ®−îc qui ®Þnh trong ®iÒu luËt nµy, nh− tiÒn b¶o hiÓm tÝnh m¹ng cña ng−êi chÕt, hoa lîi, lîi tøc ph¸t sinh tõ di s¶n ... §iÒu 634 qui ®Þnh thiÕu tÝnh kh¸i qu¸t, v× vËy ®Ó ¸p dông ®iªï luËt nµy cÇn ph¶i cã v¨n b¶n h−íng dÉn cô thÓ. - Di s¶n dïng vµo viÖc thê cóng Trong tr−êng hîp ng−êi lËp di chóc cã dµnh mét phÇn di s¶n thê cóng, th× cÇn ph¶i trÝch mét phÇn di s¶n ®Ó lµm di s¶n thê cóng. Tuy nhiªn, phÇn di s¶n thê cóng chiÕm tØ lÖ bao nhiªu so víi di s¶n, th× ch−a ®−îc qui ®Þnh cô thÓ. Tr−êng hîp, ng−êi thõa kÕ theo ph¸p lô©t cßn sèng vµ ng−êi thõa kÕ theo di chóc chÕt mµ hä ®ang qu¶n lý di s¶n thê cóng th× xö lý di s¶n thê cóng ®ã thÕ 150 nµo, vÊn ®Ò nµy cßn nhiÒu m©u thuÉn, do vËy ¸p dông ph¸p luËt sÏ v−íng m¾c. Theo §iÒu 670 BLDS qui ®Þnh: 1. Trong tr−êng hîp ng−êi lËp di chóc cã ®Ó l¹i mét phÇn di s¶n dïng vµo viÖc thê cóng th× phÇn di s¶n ®ã kh«ng ®−îc chia thõa kÕ vµ ®−îc giao cho mét ng−êi ®· ®−îc chØ ®Þnh trong di chóc qu¶n lý ®Ó thùc hiÖn viÖc thê cóng; nÕu ng−êi ®−îc chØ ®Þnh kh«ng thùc hiÖn ®óng di chóc hoÆc kh«ng theo tho¶ thuËn cña nh÷ng ng−êi thõa kÕ th× nh÷ng ng−êi thõa kÕ cã quyÒn giao phÇn di s¶n dïng vµo viÖc thê cóng cho ng−êi kh¸c qu¶n lý ®Ó thê cóng. Trong tr−êng hîp ng−êi ®Ó l¹i di s¶n kh«ng chØ ®Þnh ng−êi qu¶n lý di s¶n thê cóng th× nh÷ng ng−êi thõa kÕ cö mét ng−êi qu¶n lý di s¶n thê cóng. Trong tr−êng hîp tÊt c¶ nh÷ng ng−êi thõa kÕ theo di chóc ®Òu ®· chÕt th× phÇn di s¶n dïng ®Ó thê cóng thuéc vÒ ng−êi ®ang qu¶n lý hîp ph¸p di s¶n ®ã trong sè nh÷ng ng−êi thuéc diÖn thõa kÕ theo ph¸p luËt. 2. Trong tr−êng hîp toµn bé di s¶n cña ng−êi chÕt kh«ng ®ñ ®Ó thanh to¸n nghÜa vô tµi s¶n cña ng−êi ®ã th× kh«ng ®−îc dµnh mét phÇn di s¶n dïng vµo viÖc thê cóng . Kho¶n 1 §iÒu 670 BLDS qui ®Þnh, nÕu ng−êi lËp di chóc cã dµnh l¹i mét phÇn di s¶n …. Nh− vËy, mét phÇn di s¶n lµ bao nhiªu trong tæng di s¶n thõa kÕ. VÒ vÊn ®Ò nµy cã thÓ hiÓu theo hai nghÜa : Thø nhÊt, luËt qui ®Þnh ng−êi lËp di chóc dµnh mét phÇn di s¶n, vËy cã thÓ hiÓu lµ kh«ng ®−îc dïng toµn bé di s¶n ®Ó thê cóng, do ®ã ng−êi lËp di chóc cã thÓ dµnh phÇn lín di s¶n ®Ó thê cóng. VÝ dô: toµn bé di s¶n trÞ gi¸ lµ 100 triÖu ®ång, ng−êi lËp di chóc cã thÓ dµnh sè di s¶n trÞ gi¸ 90 triÖu lµm di s¶n thê cóng. Thø hai lµ, nÕu chia sè di s¶n thµnh nhiÒu phÇn th× ng−êi lËp di chóc cã quyÒn dµnh mét phÇn trong tæng sè phÇn di s¶n ®ã. VËy khi chia di s¶n thµnh nhiÒu phÇn th× chia tèi ®a vµ tèi thiÓu lµ bao nhiªu phÇn, tèi ®a lµ v« cïng vµ tèi thiÓu lµ 2 phÇn b»ng nhau. Tr−êng hîp nµy, phÇn di s¶n thê cóng 151 kh«ng qu¸ mét phÇn nÕu di s¶n chia lµm hai phÇn. V× nh÷ng lý do trªn cÇn qui ®Þnh cô thÓ di s¶n thê cóng tØ lÖ bao nhiªu lµ phï hîp. T¹i ®o¹n ba cña kho¶n 1 §iÒu 670 BLDS qui ®Þnh tÊt c¶ ng−êi thõa kÕ theo di chóc ®Òu ®· chÕt th× di s¶n thê cóng thuéc vÒ ng−êi qu¶n lý di s¶n. Néi dung cña ®o¹n nµy cã vÊn ®Ò bÊt cËp sau: Tr−êng hîp ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ cã nhiÒu ng−êi thõa kÕ theo ph¸p luËt nh−ng lËp di chóc cho mét ng−êi h−ëng di s¶n vµ giao cho ng−êi nµy qu¶n lý di s¶n thê cóng. NÕu ng−êi qu¶n lý di s¶n chÕt nh−ng thêi hiÖu cña thõa kÕ ch−a hÕt, theo qui ®Þnh cña ®iÒu luËt trªn, ng−êi thõa kÕ cña ng−êi qu¶n lý di s¶n ®ang qu¶n lý di s¶n ®ã ®−îc h−ëng di s¶n thê cóng. VÊn ®Ò nµy tr¸i víi thêi hiÖu thõa kÕ lµ 10 n¨m. MÆt kh¸c, viÖc qui ®Þnh thê cóng lµ nghÜa vô l©u dµi cña c¸c con c¸c ch¸u, v× thÕ ng−êi qu¶n lý di s¶n thê cóng chÕt, di s¶n thê cóng kh«ng thÓ thuéc ng−êi ®ang qu¶n lý trong diÖn nh÷ng ng−êi thõa kÕ mµ ph¶i tiÕp tôc thùc hiÖn viÖc thê cóng vµ Ýt nhÊt ®Õn hÕt thêi hiÖu thõa kÕ, th× di s¶n míi thuéc vÒ ng−êi thùc tÕ ®ang qu¶n lý di s¶n thê cóng. Kho¶n 2 §iÒu 670 BLDS kh«ng t−¬ng ®ång víi kho¶n 2 cña §iÒu 671 BLDS. Theo qui ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 670 BLDS, ph¸p luËt kh«ng cho phÐp ng−êi lËp di chóc dµnh mét phÇn di s¶n ®Ó lµm di s¶n thê cóng nÕu ng−êi lËp di chóc cßn nhiÒu nghÜa vô cã thÓ lín h¬n tæng tµi s¶n hiÖn cã. Theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt, th× viÖc lËp di chóc cã thÓ ®−îc thùc hiÖn tr−íc hoÆc sau thêi ®iÓm ph¸t sinh nghÜa vô, nh− tr−êng hîp khi lËp di chóc ch−a cã nghÜa vô nh−ng sau khi lËp di chóc nghÜa vô båi th−êng thiÖt h¹i cña ng−êi lËp di chóc ph¸t sinh. Nh− vËy, viÖc lËp di chóc ®éc lËp víi viÖc ph¸t sinh nghÜa vô, cho nªn qui ®Þnh trªn kh«ng phï hîp. Do ®ã cÇn ph¶i hiÓu lµ khi chia thõa kÕ nÕu sè di s¶n cßn l¹i kh«ng ®ñ thùc hiÖn nghÜa vô th× dïng di s¶n thê cóng ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô. NÕu toµn bé di s¶n, kÓ c¶ di s¶n thê cóng kh«ng ®ñ ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô th× kh«ng ®Ó l¹i di s¶n thê cóng. MÆt kh¸c, qui ®Þnh nµy ch−a râ nh−: nÕu ng−êi lËp di chóc dµnh mét phÇn di s¶n thê 152 cóng nh−ng cã nghÜa vô th× khi thanh to¸n c¸c nghÜa vô sÏ dïng phÇn di s¶n nµo ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô, phÇn di s¶n ®Ó chia thõa kÕ hay phÇn di s¶n thê cóng hoÆc thanh to¸n xong nghÜa vô, sè di s¶n cßn l¹i sÏ x¸c ®Þnh mét phÇn lµ di s¶n thê cóng. VÊn ®Ò nµy kh«ng râ rµng, sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc ¸p dông ph¸p luËt. §èi chiÕu víi qui ®Þnh thanh to¸n nghÜa vô t¹i kho¶n 2 §iÒu 671 BLDS, ta thÊy qui ®Þnh rÊt râ lµ ng−êi ®−îc di tÆng kh«ng ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô trõ tr−êng hîp di s¶n kh«ng ®ñ ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô. Cã nghÜa lµ, nÕu cã nghÜa vô th× dïng phÇn di s¶n chia thõa kÕ ®Ó thùc hiÖn, nÕu kh«ng ®ñ th× dïng phÇn di tÆng ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô. VËy, cÇn qui ®Þnh kho¶n 2 §iÒu 670 BLDS cô thÓ, râ rµng h¬n ®Ó viÖc ¸p dông ®−îc thuËn lîi. - Di tÆng §iÒu 671BLDS qui ®Þnh: “1. Di tÆng lµ viÖc ng−êi lËp di chóc dµnh mét phÇn di s¶n ®Ó tÆng cho ng−êi kh¸c. ViÖc di tÆng ph¶i ®−îc ghi râ trong di chóc ’’. Tr−êng hîp ng−êi lËp di chóc cã di tÆng tµi s¶n cña m×nh, th× tr−íc khi chia thõa kÕ ph¶i chia di tÆng, phÇn di s¶n cßn l¹i chia theo di chóc hoÆc chia theo ph¸p luËt. Tuy nhiªn, ng−êi lËp di chóc dµnh mét phÇn di tÆng th× phÇn ®ã lµ bao nhiªu cÇn ph¶i qui ®Þnh râ. HoÆc ph¶i cã v¨n b¶n h−íng dÉn vÒ di tÆng, v× ®©y lµ mét vÊn ®Ò hoµn toµn míi trong LuËt D©n sù ViÖt Nam. • VÒ ng−êi thõa kÕ tõ chèi nhËn di s¶n vµ hËu qu¶ ph¸p lý cña viÖc tõ chèi nhËn di s¶n ViÖc nhËn di s¶n thõa kÕ hay tõ chèi (kh−íc tõ) lµ quyÒn cña ng−êi thõa kª. KÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ ®Õn mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh, ng−êi thõa kÕ kh«ng tõ chèi nhËn di s¶n th× mÆc nhiªn ®−îc coi lµ nhËn di s¶n. Khi ng−êi thõa kÕ thùc hiÖn quyÒn cña m×nh lµ nhËn hoÆc tõ chèi nhËn di s¶n sÏ lµm ph¸t sinh hËu qu¶ ph¸p lý. NÕu hÕt thêi h¹n ph¸p luËt qui ®Þnh, ng−êi thõa kÕ kh«ng tõ chèi nhËn di s¶n th× ®−îc coi lµ nhËn di s¶n, do vËy cã quyÒn vµ 153 nghÜa vô cña ng−êi chÕt ®Ó l¹i vµ cã quyÒn tµi s¶n ®èi víi nh÷ng ng−êi kh¸c. NghÜa vô cña ng−êi chÕt ®−îc chuyÓn cho ng−êi thõa kÕ theo tr×nh tù do ph¸p luËt qui ®Þnh vµ nghÜa vô nµy ®· trë thµnh nghÜa vô cña ng−êi thõa kÕ, v× vËy ng−êi thõa kÕ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc thùc hiÖn nghÜa vô trong ph¹m vi di s¶n ®−îc h−ëng. Ng−îc l¹i, nÕu sau khi më thõa kÕ, ng−êi thõa kÕ tõ chèi nhËn di s¶n, th× phÇn di s¶n mµ hä kh«ng nhËn chia ®Òu cho nh÷ng ng−êi thõa kÕ kh¸c cïng hµng. Tr−êng hîp ng−êi thõa kÕ tõ chèi nhËn di s¶n nh−ng nh−êng cho ng−êi thõa kÕ kh¸c cïng hµng h−ëng phÇn di s¶n ®ã, th× kh«ng thÓ coi lµ tõ chèi nhËn di s¶n. Bëi v×, ng−êi thõa kÕ tõ chèi nhËn di s¶n th× kh«ng cßn quyÒn thõa kÕ, do ®ã kh«ng thÓ nh−êng cho ng−êi kh¸c h−ëng. Ng−îc l¹i, ng−êi thõa kÕ kh«ng tõ chèi nhËn di s¶n mµ nh−êng cho ng−êi thõa kÕ kh¸c h−ëng, th× ph¶i x¸c ®Þnh lµ ®· nhËn di s¶n vµ chuyÓn cho ng−êi thõa kÕ kh¸c. X¸c ®Þnh hµnh vi cña ng−êi thõa kÕ tõ chèi hay nhËn di s¶n cã ý nghÜa vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn. NÕu ng−êi thõa kÕ tõ chèi nhËn di s¶n, th× hä kh«ng ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô cña ng−êi chÕt. Ng−îc l¹i, kh«ng tõ chèi, th× ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô cña ng−êi ®Ó l¹i di s¶n. V× vËy, chñ nî cña ng−êi ®Ó l¹i di s¶n cã quyÒn yªu cÇu ng−êi thõa kÕ ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô mÆc dï hä ®· nh−êng (chuyÓn giao) phÇn di s¶n cña m×nh cho ng−êi thõa kÕ kh¸c. Tr−êng hîp nµy, nghÜa vô tµi s¶n cña ng−êi thõa kÕ ®−îc chuyÓn cho ng−êi thõa kÕ kh¸c khi ch−a cã sù ®ång ý cña ng−êi cã quyÒn. Theo §iÒu 315 BLDS, ng−êi cã nghÜa vô cã thÓ chuyÓn giao cho ng−êi kh¸c nÕu ®−îc sù ®ång ý cña ng−êi cã quyÒn. Nh− vËy, nÕu ng−êi thõa kÕ ch−a ®−îc sù ®ång ý cña chñ nî th× kh«ng ®−îc phÐp chuyÓn nghÜa vô cho ng−êi thõa kÕ kh¸c. Tr−êng hîp nµy sÏ g©y khã kh¨n cho ng−êi thõa kÕ nh−êng quyÒn, ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc nh−êng quyÒn thõa kÕ ph¸p luËt cÇn qui ®Þnh râ quyÒn cña ng−êi thõa kÕ. §©y ®−îc coi lµ chuyÓn quyÒn theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. Kho¶n 1 §iÒu 642 qui ®Þnh ng−êi thõa kÕ kh«ng ®−îc tõ chèi nhËn di 154 s¶n, nÕu viÖc tõ chèi ®ã nh»m trèn tr¸nh viÖc thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh víi ng−êi kh¸c. NÕu ng−êi thõa kÕ cã nghÜa vô ®èi víi ng−êi kh¸c mµ hä tuyªn bè tõ chèi nhËn di s¶n ®Ó trèn tr¸nh thùc hiÖn nghÜa vô ®ã, th× tr−êng hîp nµy chñ nî b»ng c¸ch nµo ®Ó thu håi ®−îc nî tõ phÇn di s¶n mµ ng−êi thõa kÕ ®· tõ chèi nhËn di s¶n. Chñ nî cã quyÒn yªu cÇu Tßa ¸n chia thõa kÕ di s¶n cña ng−êi chÕt ®Ó thu håi nî tõ ng−êi thõa kÕ ®ang cã nghÜa vô víi hä hay kh«ng. Theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt, chØ ng−êi thõa kÕ cã quyÒn yªu cÇu chia di s¶n, do ®ã chñ nî kh«ng cã quyÒn yªu cÇu chia di s¶n thõa kÕ. V× lÏ ®ã, kho¶n 1 §iÒu 642 BLDS ch−a ®¶m b¶o ®−îc quyÒn cña chñ nî ®èi víi ng−êi thõa kÕ. Kho¶n 3 §iÒu 642 BLDS qui ®Þnh vÒ thêi h¹n tõ chèi nhËn di s¶n lµ 6 th¸ng kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ. Trong thêi h¹n nµy, ng−êi thõa kÕ ®· lµm v¨n b¶n tõ chèi nhËn di s¶n vµ th«ng b¸o cho ng−êi thõa kÕ kh¸c, kÓ tõ thêi ®iÓm th«ng b¸o, viÖc tõ chèi cã gi¸ trÞ ph¸p lý. Tuy nhiªn, sau khi tõ chèi nhËn di s¶n v× mét lý do nµo ®ã, ng−êi thõa kÕ l¹i muèn ®−îc h−ëng di s¶n, vÊn ®Ò nµy ph¸p luËt ch−a dù liÖu. Theo §iÒu 642 BLDS, ng−êi thõa kÕ ®· tõ chèi, th× kh«ng cã quyÒn nhËn di s¶n, qui ®Þnh nµy ch−a dù liÖu ®−îc c¸c tr−êng hîp ng−êi thõa kÕ tõ chèi do Ðp buéc hoÆc bÞ lõa dèi, nhÇm lÉn... • Ph¹m vi nh÷ng ng−êi kh«ng cã quyÒn nhËn di s¶n Trong thùc tiÔn, cã nh÷ng tr−êng hîp con, ch¸u vi ph¹m nghÜa vô ®¹o lý ®èi víi cha mÑ, «ng bµ.. v× vËy cÇn ph¶i h¹n chÕ quyÒn lîi cña ng−êi cã hµnh vi vi ph¹m ®ã, nh÷ng ng−êi nµy bÞ ph¸p luËt t−íc quyÒn thõa kÕ di s¶n (§iÒu 643 BLDS). Qui ®Þnh nµy hoµn toµn phï hîp víi ®¹o lý, phong tôc tËp qu¸n cña nh©n d©n ta. Tuy nhiªn, trong ®iÒu luËt trªn cã nh÷ng néi dung ch−a ®Çy ®ñ, ch−a râ rµng, cô thÓ dÉn ®Õn viÖc ¸p dông gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ thõa kÕ kh«ng thèng nhÊt gi÷a c¸c Tßa ¸n. §iÓm b kho¶n 1 §iÒu 643 BLDS qui ®Þnh ng−êi vi ph¹m nghiªm träng nghÜa vô nu«i d−ìng ng−êi ®Ó l¹i di s¶n th× kh«ng cã quyÒn h−ëng di s¶n. VËy nh÷ng ng−êi thõa kÕ nµo cã nghÜa vô nu«i d−ìng nhau. Qui ®Þnh nµy cã thÓ 155 dÉn ®Õn viÖc hiÓu nhÇm lµ ch¸u cã nghÜa vô nu«i d−ìng c«, d×, chó, b¸c, v× hµng thõa kÕ thø ba lµ c«, d×, chó, b¸c vµ ch¸u gäi ng−êi chÕt lµ c«, d×, chó, b¸c. Ngoµi c¸c hµnh vi ®· ®−îc qui ®Þnh trong kho¶n 1 §iÒu 643 BLDS, cÇn ph¶i xem xÐt mét hµnh vi nguy hiÓm kh¸c cña ng−êi thõa kÕ nh− hµnh vi che giÊu téi giÕt ng−êi ®Ó l¹i di s¶n. Khi ng−êi thõa kÕ biÕt râ rµng lµ ng−êi kh¸c giÕt ng−êi ®Ó l¹i di s¶n nh−ng kh«ng tè gi¸c hµnh vi ®ã mµ cßn thùc hiÖn hµnh vi che giÊu téi ph¹m ®Æc biÖt nguy hiÓm. Hµnh vi cña ng−êi thõa kÕ kh«ng nh÷ng vi ph¹m ph¸p luËt nghiªm träng mµ cßn vi ph¹m ®¹o ®øc x· héi. Ng−êi ®· thùc hiÖn hµnh vi che giÊu téi ph¹m x©m ph¹m tÝnh m¹ng cña ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ, nªn kh«ng xøng ®¸ng nhËn di s¶n cña ng−êi ®Ó l¹i di s¶n. V× vËy, trong ®iÓm a kho¶n 1 §iÒu 643 nªn qui ®Þnh thªm vÊn ®Ò nµy. • Thêi hiÖu khëi kiÖn yªu cÇu Toµ ¸n gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ thõa kÕ §iÒu 645 BLDS qui ®Þnh thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ thõa kÕ lµ 10 n¨m kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ. Trong thêi h¹n 10 n¨m, ng−êi thõa kÕ cã quyÒn khëi kiÖn yªu cÇu chia di s¶n. ViÖc qui ®Þnh thêi hiÖu lµ cÇn thiÕt, nÕu kh«ng qui ®Þnh vÒ thêi hiÖu th× viÖc thõa kÕ ®−îc më nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû thø XX sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh di s¶n thõa kÕ, ng−êi thõa kÕ, trÞ gi¸ di s¶n. §iÒu 648 BLDS cã mét sè ®iÓm bÊt cËp lµ thêi hiÖu 10 n¨m, trong thêi h¹n nµy ng−êi thõa kÕ cã quyÒn yªu cÇu chia di s¶n, nÕu sau 10 n¨m di s¶n ch−a chia, th× ng−êi nµo cã quyÒn së h÷u di s¶n. Tr−êng hîp nµy cã hai kh¶ n¨ng x¶y ra : + Khi hÕt thêi hiÖu, ng−êi qu¶n lý di s¶n lµ ng−êi thõa kÕ theo §iÒu 676, 677 BLDS, th× nh÷ng ng−êi nµy cã quyÒn së h÷u di s¶n ®ang qu¶n lý (¸p dông t−¬ng tù §iÒu 670 BLDS). + Khi hÕt thêi hiÖu ng−êi qu¶n lý di s¶n lµ ng−êi kh¸c kh«ng thuéc 156 diÖn thõa kÕ, th× ph¶i qu¶n lý di s¶n sau 30 n¨m tiÕp theo sÏ cã quyÒn së h÷u theo §iÒu 247 BLDS. Nh− vËy, gi÷a hai ®iÒu luËt trªn cã sù m©u thuÉn. Theo §iÒu 645 BLDS, sau khi hÕt thêi hiÖu nh÷ng ng−êi thõa kÕ mÊt quyÒn khëi kiÖn, di s¶n trë thµnh tµi s¶n v« chñ, v× vËy ph¶i ¸p dông §iÒu 247 BLDS, sau 30 n¨m ng−êi thõa kÕ ®ang qu¶n lý di s¶n sÏ cã quyÒn së h÷u di s¶n. Ng−îc l¹i, §iÒu 645 qui ®Þnh thêi hiÖu 10 n¨m, vËy sau 10 n¨m di s¶n ch−a chia sÏ ®−îc xö lý nh− thÕ nµo. VÊn ®Ò nµy kh«ng râ rµng, cho nªn ph¶i ¸p dông t−¬ng tù vÒ ph¸p luËt. Thêi hiÖu khëi kiÖn yªu cÇu ng−êi thõa kÕ thùc hiÖn nghÜa vô vÒ tµi s¶n cña ng−êi chÕt lµ 3 n¨m kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ. Qui ®Þnh vÒ lo¹i thêi hiÖu nµy lµ 3 n¨m cã thÓ phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ. Tuy nhiªn, kh«ng thèng nhÊt víi thêi hiÖu cña hîp ®ång lµ 2 n¨m (§iÒu 427 BLDS). Thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ yªu cÇu båi th−êng thiÖt h¹i lµ 2 n¨m (§iÒu 607 BLDS). Theo nguyªn t¾c, ®©y lµ c¸c thêi hiÖu khëi kiÖn cña ng−êi cã quyÒn ®èi víi ng−êi cã nghÜa vô. Ng−êi thõa kÕ lµ ng−êi cã nghÜa vô ®èi víi ng−êi thø ba, nghÜa vô nµy cña ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ ph¸t sinh theo hîp ®ång hoÆc do hµnh vi g©y thiÖt h¹i cho ng−êi kh¸c chuyÓn cho ng−êi thõa kÕ vµ ®−îc coi lµ nghÜa vô cña ng−êi thõa kÕ. V× nh÷ng lÏ trªn, cÇn ph¶i thèng nhÊt c¸c lo¹i thêi hiÖu lµ 2 n¨m. Qua ph©n tÝch ®¸nh gi¸ nh÷ng bÊt cËp cña mét sè qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ, cÇn tiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ, ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt, chÆt chÏ, râ rµng, lµm c¬ së ®Ó ¸p dông gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ thõa kÕ theo di chóc vµ thõa kÕ theo ph¸p luËt ®−îc tèt h¬n. 3. Nh÷ng bÊt cËp cña mét sè qui ®Þnh vÒ thõa kÕ theo di chóc vµ theo luËt. - VÒ n¨ng lùc cña ng−êi lËp di chóc Di chóc lµ ý chÝ chñ quan cña ng−êi cã tµi s¶n muèn chuyÓn mét phÇn 157 hoÆc toµn bé tµi s¶n cña m×nh sau khi chÕt cho ng−êi nµo ®ã. §Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan cña di chóc th× yªu cÇu ®Æt ra víi ng−êi lËp di chóc lµ tinh thÇn ph¶i minh mÉn, cßn viÖc ng−êi lËp di chóc thÓ hiÖn ý chÝ b»ng ph−¬ng thøc nµo do ng−êi lËp di chóc lùa chän mét trong c¸c h×nh thøc do luËt ®Þnh (v¨n b¶n viÕt tay, cã chóng thùc…). Ph¸p luËt kh«ng nªn qui ®Þnh vÒ t×nh tr¹ng thÓ chÊt cña ng−êi lËp di chóc, bëi lÏ trong thùc tÕ khi con ng−êi ®Õn tuæi giµ hoÆc gÆp ho¹n n¹n cã thÓ dÉn ®Õn c¸i chÕt nh− bÞ tai n¹n, èm ®au l©u ngµy… khi ®ã hä sÏ lËp di chóc ph©n chia tµi s¶n cña m×nh ®Ó tr¸nh x¶y ra tranh chÊp sau nµy. Tuy nhiªn, kho¶n 3 §iÒu 652 BLDS qui ®Þnh ng−êi bÞ h¹n chÕ vÒ thÓ chÊt khi lËp di chóc ph¶i cã ng−êi lµm chøng vµ di chóc ph¶i c«ng chøng hoÆc chøng thùc. Tr−êng hîp nµy cã thÓ x¶y ra t×nh huèng lµ mét ng−êi èm ®au, søc khoÎ yÕu, tuy nhiªn vÉn minh mÉn vµ tù m×nh lËp di chóc viÕt tay nh−ng kh«ng cã ng−êi lµm chøng vµ kh«ng chøng thùc th× di chóc v« hiÖu. Qui ®Þnh trªn m©u thuÉn víi §iÒu 655 BLDS - Di chóc b»ng v¨n b¶n kh«ng cã ng−êi lµm chøng th× ng−êi lËp di chóc ph¶i tù tay viÕt vµ ký vµo b¶n di chóc, tr−êng hîp nµy di chóc kh«ng c«ng chøng, chøng thùc vÉn cã hiÖu lùc. + Di chóc chung cña vî chång §iÒu 668 BLDS qui ®Þnh di chóc chung cña vî chång cã hiÖu lùc tõ thêi ®iÓm ng−êi sau cïng chÕt. Qui ®Þnh nµy nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng−êi vî hoÆc ng−êi chång cßn sèng tiÕp tôc ®−îc khai th¸c sö dông tµi s¶n chung cña vî chång cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, qui ®Þnh nµy cã mét sè bÊt cËp lµ nÕu ng−êi vî hoÆc chång sèng l©u h¬n m−êi n¨m kÓ tõ thêi ®iÓm ng−êi chång hoÆc vî chÕt, th× thêi hiÖu vÒ thõa kÕ ®· hÕt, cho nªn theo nguyªn t¾c chung ng−êi thõa kÕ theo di chóc mÊt quyÒn khëi kiÖn yªu cÇu chia di s¶n theo di chóc. MÆt kh¸c, qui ®Þnh trªn h¹n chÕ quyÒn nhËn di s¶n vµ quyÒn sö dông tµi s¶n cña ng−êi thõa kÕ theo di chóc. +Ng−êi thõa kÕ kh«ng phô thuéc vµo néi dung cña di chóc. 158 §iÒu 669 BLDS kho¶n 1 qui ®Þnh ng−êi thõa kÕ kh«ng phô thuéc vµo néi dung cña di chóc lµ cha, mÑ, vî, chång, nÕu hä kh«ng ®−îc ng−êi lËp di chóc cho h−ëng di s¶n, th× sÏ ®−îc 2/3 cña mét suÊt thõa kÕ nÕu di s¶n chia theo ph¸p luËt. Qui ®Þnh nµy dùa trªn nhiÒu c¬ së, trong ®ã quan hÖ huyÕt thèng vµ h«n nh©n lµ c¨n cø quan träng, trªn c¬ së ®ã buéc ng−êi ®Ó l¹i di s¶n cã nghÜa vô ch¨m sãc vÒ vËt chÊt ®èi víi nh÷ng ng−êi th©n thÝch trªn. Ng−îc l¹i, qui ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 669 h¹n chÕ quyÒn ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña ng−êi lËp di chóc. Tr−êng hîp nµy ng−êi lËp di chóc kh«ng ®Ó l¹i cho nh÷ng ng−êi trªn h−ëng di s¶n ph¶i cã lý do chÝnh ®¸ng nh− hä lµ nh÷ng ng−êi cã tµi s¶n ®ñ sinh sèng.V× vËy, tr−êng hîp trªn cÇn xem xÐt kh¶ n¨ng kinh tÕ cña cha, mÑ, vî, chång, nÕu hä kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng vµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ, th× ph¸p luËt cho phÐp hä h−ëng mét phÇn di s¶n lµ hîp lý. §èi víi c¸c qui ®Þnh vÒ thõa kÕ theo ph¸p luËt (tõ §iÒu 674 ®Õn §iÒu 680 BLDS) cã mét sè bÊt cËp sau: Thø nhÊt, hµng thõa kÕ thø hai ch¸u chØ ®−îc thõa kÕ cña «ng néi, bµ néi, «ng ngo¹i, bµ ngo¹i khi ë hµng thõa kÕ thø nhÊt cã mét ng−êi thõa kÕ lµ cha ®Î (mÑ ®Î) bÞ mÊt quyÒn h−ëng di s¶n hoÆc cã nhiÒu ng−êi thõa kÕ nh−ng tÊt c¶ ®Òu kh«ng cã quyÒn h−ëng di s¶n hoÆc kh«ng nhËn di s¶n, th× ch¸u cïng víi anh chÞ em ruét cña ng−êi chÕt sÏ ®−îc h−ëng di s¶n cña «ng bµ. Trªn thùc tÕ tr−êng hîp nµy rÊt khã x¶y ra. MÆt kh¸c, quan hÖ gi÷a ch¸u néi víi «ng néi, bµ néi lµ quan hÖ huyÕt thèng trùc hÖ vµ nÕu xÐt vÒ quan hÖ gia ®×nh truyÒn thèng th× gi÷a «ng néi, bµ néi vµ ch¸u néi lµ mét gia ®×nh, ch¸u ph¶i nu«i d−ìng thê cóng «ng bµ, cho nªn ch¸u cÇn ®−îc h−ëng di s¶n tr−íc anh, chÞ, em ruét cña ng−êi chÕt. Tr−êng hîp kh«ng cã ch¸u hoÆc ch¾t th× anh, chÞ, em ruét ®−îc h−ëng di s¶n cña ng−êi chÕt. Thø hai, theo qui ®Þnh t¹i ®iÓm a kho¶n 1 §iÒu 676 BLDS th× ch¸u ë hµng thø hai chØ ®−îc nhËn di s¶n cña «ng néi, bµ néi, «ng ngo¹i, bµ ngo¹i khi hµng thø nhÊt cã mét ng−êi thõa kÕ duy nhÊt con. Tr−êng hîp nµy nÕu cha 159 ®Î, hoÆc mÑ ®Î cña ch¸u kh«ng nhËn hoÆc kh«ng cã quyÒn nhËn di s¶n cña «ng néi, bµ néi, «ng ngo¹i, bµ ngo¹i th× di s¶n chia cho ng−êi thõa kÕ hµng thø hai lµ ch¸u. Ng−îc l¹i nÕu hµng thø nhÊt nhiÒu ng−êi thõa kÕ trong ®ã mét ng−êi lµ cha (me) ch¸u kh«ng nhËn di s¶n, kh«ng cã quyÒn nhËn di s¶n.. th× phÇn di s¶n lÏ ra cha hoÆc mÑ ch¸u ®−îc h−ëng sÏ chia cho nh÷ng ng−êi thõa kÕ cïng hµng lµ c«, d×, chó, b¸c ruét cña chaó. Tr−êng hîp nµy v« h×nh chung nh÷ng ng−åi thõa kÕ hµng thø nhÊt ®−îc h−ëng nhiÒu h¬n mét suÊt theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. §Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cho c¸c ch¸u, ph¸p luËt nªn cho phÐp ch¸u ®−îc h−ëng phÇn di s¶n mµ cha hoÆc mÑ ch¸u kh«ng ®−îc h−ëng. Thø ba, kho¶n 3 §iÒu 676 BLDS qui ®Þnh nh÷ng ng−êi thõa kÕ hµng sau chØ ®−îc h−ëng di s¶n nÕu kh«ng cßn ai ë hµng thõa kÕ tr−íc do ®· chÕt… Qui ®Þnh nµy m©u thuÉn víi §iÒu 677 BLDS lµ ch¸u thõa kÕ thÕ vÞ khi bè hoÆc mÑ chÕt tr−íc hoÆc chÕt cïng «ng néi, bµ néi, «ng ngo¹i, bµ ngo¹i, v× vËy nÕu ch¸u thÕ vÞ th× hµng thø hai hoÆc thø ba kh«ng ®−îc h−ëng di s¶n. II. Ph−¬ng h−íng vµ gi¶I ph¸p hoµn thiÖn chÕ ®Þnh thõa KÕ 1. §èi víi c¸c qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ. C¸c qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ trong Bé luËt D©n sù 2005 ®· ph¸t huy ®−îc hiÖu qu¶ ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ thõa kÕ. Tuy nhiªn, cßn nhiÒu qui ®Þnh kh«ng cô thÓ hoÆc hiÓu theo nhiÒu nghÜa, do ®ã khi ¸p dung sÏ kh«ng thèng nhÊt gi÷a c¸c Toµ ¸n. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn cÇn ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ theo h−íng sau ®©y: - Më réng c¸c quyÒn cña ng−êi thõa kÕ, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi thõa kÕ thùc hiªn c¸c quyÒn ®ã trong giao l−u d©n sù. HiÖn nay, Bé luËt D©n sù 2005 qui ®Þnh ng−êi thõa kÕ cã quyÒn nhËn vµ tõ chèi nhËn di s¶n. Tuy nhiªn, cÇn qui ®Þnh cho ng−êi thõa kÕ cã c¸c quyÒn kh¸c nh− b¸n, cho t¨ng, nh−êng quyÒn nhËn cho ng−êi thõa kÕ kh¸c. - Chi tiÕt ho¸ c¸c ®iÒu luËt, kh«ng cÇn cã v¨n b¶n h−íng dÉn thùc 160 hiÖn. Mét sè ®iÒu luËt qui ®Þnh kh«ng cô thÓ (nhËn di s¶n, quyÒn cña ng−êi thõa kÕ…) hoÆc cã ®iÒu luËt hiÓu theo nhiÒu nghÜa, dÉn ®Õn viÖc ¸p dông ph¸p luËt kh«ng thèng nhÊt. - X©y dùng c¸c ®iÒu luËt trong phÇn qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ t−¬ng thÝch víi c¸c qui ®Þnh kh¸c trong Bé luËt D©n sù (thêi hiÖu, quyÒn cña ng−êi thõa kÕ…), ®Ó xö lý c¸c vÊn ®Ò d©n sù ®−îc th«ng tho¸ng, ®¶m b¶o quyÒn vµ lîi Ých cña c¸ nh©n, tæ chøc trong quan hÖ thõa kÕ. §Ó ph¸t huy hiÖu qu¶ ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt thõa kÕ cÇn tiÕp tôc hoµn thiÖn nh÷ng qui ®Þnh chung sau ®©y: + QuyÒn thõa kÕ cña c¸ nh©n ( §iÒu 631) QuyÒn thõa kÕ lµ quyÒn cña chñ thÓ ®Ó l¹i di s¶n cho ng−êi kh¸c h−ëng vµ quyÒn ®−îc h−ëng di s¶n cña ng−êi chÕt. KÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ c¸ nh©n cã c¸c quyÒn, nghÜa vô do ph¸p luËt qui ®Þnh. Ng−êi thõa kÕ cã quyÒn nhËn hay tõ chèi nhËn di s¶n. NÕu nhËn di s¶n th× ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô cña ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ. Ng−êi thõa kÕ cã quyÒn h−ëng di s¶n theo di chóc vµ theo ph¸p luËt nÕu di s¶n ®−îc chia theo di chóc vµ theo ph¸p luËt. Nh− vËy, quyÒn thõa kÕ hiÓu theo nghÜa hÑp lµ quyÒn cña ng−êi ®Ó l¹i di s¶n vµ quyÒn, nghÜa vô cña ng−êi thõa kÕ theo di chóc vµ theo ph¸p luËt. Tõ ph©n tÝch trªn ®èi chiÕu víi §iÒu 631 BLDS ta thÊy cã mét vÊn ®Ò vÒ ng«n ng÷ thÓ hiÖn cña ®iÒu luËt cã thÓ hiÓu theo nhiÒu nghÜa vµ ch−a thÓ hiÖn ®Çy ®ñ quyÒn cña ng−êi ®Ó l¹i di s¶n. Trong §iÒu 631 BLDS cã ba ý chÝnh: + QuyÒn lËp di chóc ®Ó ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña m×nh cho ng−êi kh¸c h−ëng lµ quyÒn thõa kÕ cña c¸ nh©n. Hµnh vi lËp di chóc lµ hµnh vi ph¸p lý ®¬n ph−¬ng (giao dÞch) cña ng−êi cã tµi s¶n nh»m chuyÓn dÞch tµi s¶n cña m×nh cho ng−êi kh¸c sau khi chÕt. Sù kiÖn chÕt lµ mét ®iÒu kiÖn lµm ph¸t sinh giao dÞch nµy. Nh− vËy, lËp di chóc lµ mét hµnh vi ph¸p lý ®¬n ph−¬ng cã ®iÒu kiÖn lµm ph¸t sinh hiÖu lùc cña giao dÞch, nÕu ng−êi lËp di chóc cßn sèng th× giao dÞch ch−a cã hiÖu lùc. V× lËp di chóc lµ mét giao dÞch, cho nªn ng−êi lËp 161 di chóc cã thÓ ®−a ra c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ng−êi thõa kÕ thùc hiÖn vµ h−ëng di s¶n. NÕu c¸c ®iÒu kiÖn ®ã kh«ng ®−îc thùc hiÖn hoÆc bÞ vi ph¹m th× di chóc v« hiÖu. V× lÏ ®ã cÇn ph¶i qui ®Þnh vÒ c¸c quyÒn cña ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ cô thÓ h¬n, ®Æc biÖt lµ quyÒn ®−a ra c¸c ®iÒu kiÖn cho ng−êi thõa kÕ h−ëng di s¶n. + QuyÒn thõa kÕ cña c¸ nh©n lµ quyÒn ®Ó l¹i tµi s¶n cña m×nh cho ng−êi thõa kÕ theo ph¸p luËt. Nh− ®· tr×nh bÇy ë phÇn trªn, quyÒn ®−îc h−ëng di s¶n cña ng−êi thõa kÕ lµ mét quyÒn d©n sù do ph¸p luËt qui ®Þnh. ChÝnh v× ng−êi cã tµi s¶n kh«ng ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña m×nh tr−íc khi chÕt, cho nªn di s¶n ®−îc chia theo ph¸p luËt vµ nh÷ng ng−êi cã quan hÖ h«n nh©n, huyÕt thèng, nu«i d−ìng víi ng−êi chÕt sÏ ®−îc h−ëng di s¶n theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh (theo hµng thõa kÕ vµ c¸c ®iÒu kiÖn do ph¸p luËt qui ®Þnh). V× vËy viÖc chia di s¶n theo di chóc lµ do ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ quyÕt ®Þnh, nh−ng viÖc chia di s¶n theo ph¸p luËt th× kh«ng ph¶i lµ quyÒn cña ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ. + C¸ nh©n cã quyÒn h−ëng di s¶n theo di chóc hoÆc theo ph¸p luËt. Khi më thõa kÕ, nh÷ng ng−êi thõa kÕ cña ng−êi chÕt cã quyÒn nhËn hay tõ chèi nhËn di s¶n cña ng−êi chÕt. Tuy nhiªn, trong ®iÒu luËt trªn dïng tõ hoÆc cã thÓ dÉn ®Õn sù hiÓu kh«ng chÝnh x¸c nh− ng−êi thõa kÕ nhËn di s¶n theo di chóc, th× kh«ng nhËn di s¶n theo ph¸p luËt. V× vËy, cÇn thay tõ hoÆc thµnh tõ vµ. Theo nghÜa nµy, ng−êi lËp di chóc ®Þnh ®o¹t mét phÇn di s¶n, phÇn cßn l¹i chia theo ph¸p luËt, ng−êi thõa kÕ võa h−ëng theo di chóc vµ h−ëng theo ph¸p luËt. + Di s¶n thõa kÕ (§iÒu 634) §Ó x©y dùng qui ®Þnh vÒ di s¶n cã tÝnh kh¸i qu¸t cao, thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c lo¹i tµi s¶n, quyÒn tµi s¶n cña ng−êi chÕt ®Ó l¹i cho ng−êi thõa kÕ h−ëng. Kho¶n 1 §iÒu 634 BLDS cã thÓ ®−îc ®iÒu chØnh l¹i nh− sau: "Di s¶n bao gåm tµi s¶n thuéc quyÒn së h÷u cña ng−êi chÕt, hoa lîi, lîi tøc tõ di s¶n vµ c¸c tµi s¶n kh¸c do ph¸p luËt qui ®Þnh". 162 Trong ®iÒu luËt trªn, tµi s¶n thuéc quyÒn së h÷u cña ng−êi chÕt gåm c¸c vËt, giÊy tê cã gi¸ trÞ vµ c¸c quyÒn tµi s¶n kh¸c nh− quyÒn sö dông ®Êt (tµi s¶n ®Æc biÖt) thuéc quyÒn së h÷u (vËt quyÒn) cña ng−êi chÕt. C¸c quyÒn tµi s¶n kh¸c(tr¸i quyÒn) ch−a yªu cÇu nh− quyÒn ®ßi nî, quyÒn yªu cÇu båi th−êng thiÖt h¹i, thËm chÝ quyÒn yªu cÇu tr¶ tiÒn cÊp d−ìng, l−¬ng h−u mµ c¸ nh©n, tæ chøc ch−a thùc hiÖn khi ng−êi ®Ó l¹i di s¶n cßn sèng. Ngoµi ra, cßn mét sè tµi s¶n kh¸c do ph¸p luËt qui ®Þnh nh− tiÒn b¶o hiÓm tÝnh m¹ng cña ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ khi hä tham gia vµo hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä ®ã. + Di s¶n dïng vµo viÖc thê cóng (§iÒu 670) 1. Trong tr−êng hîp ng−êi lËp di chóc cã ®Ó l¹i mét phÇn kh«ng qu¸ mét phÇn n¨m (1/5) di s¶n dïng vµo viÖc thê cóng th× phÇn di s¶n ®ã kh«ng ®−îc chia thõa kÕ vµ ®−îc giao cho mét ng−êi ®· ®−îc chØ ®Þnh trong di chóc qu¶n lý ®Ó thùc hiÖn viÖc thê cóng, nÕu ng−êi ®−îc chØ ®Þnh kh«ng thùc hiÖn ®óng di chóc hoÆc kh«ng theo tho¶ thuËn cña nh÷ng ng−êi thõa kÕ th× nh÷ng ng−êi thõa kÕ cã quyÒn giao phÇn di s¶n dïng vµo viÖc thê cóng cho ng−êi kh¸c qu¶n lý ®Ó thê cóng. ViÖc qui ®Þnh mét phÇn di s¶n lµ bao nhiªu, vÊn ®Ò nµy xuÊt ph¸t tõ c¬ së thùc tiÔn cã tÝnh lÞch sö. Ph¸p luËt cña Nhµ n−íc ta c«ng nhËn vµ t«n träng viÖc thê cóng trong nh©n d©n, tuy nhiªn thê cóng lµ nghÜa vô chung cña con ch¸u. MÆt kh¸c, viÖc thê cóng mang tÝnh t©m linh kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i dïng qu¸ nhiÒu tµi s¶n ®Ó thê cóng. Di s¶n thê cóng chñ yÕu phôc vô viÖc tu söa må m¶ vµ h−¬ng khãi, do vËy kh«ng cÇn thiÕt ph¶i dïng nhiÒu tµi s¶n, sè tµi s¶n cßn l¹i ®Ó tiÕp tôc s¶n xuÊt kinh doanh ®em l¹i thu nhËp cho ng−êi thõa kÕ. Theo truyÒn thèng cña «ng cha ta tõ x−a, lËp h−¬ng ho¶ kh«ng qu¸ 1/20 ®iÒn s¶n ( §iÒu 390 LH§). Theo §iÒu 406 BLTK, h−¬ng ho¶ kh«ng qu¸ 1/5 tµi s¶n. Nh− vËy, c¸c Bé luËt tr−íc ®©y ®Òu khèng chÕ mét sè l−îng tµi s¶n ®Ó lµm h−¬ng ho¶. V× thÕ, trong BLDS cÇn ph¶i qui ®Þnh râ vÊn ®Ò nµy vµ theo truyÒn thèng lËp ph¸p gÇn ®©y dïng 1/5 tµi s¶n lµ hîp lý. 163 §o¹n bèn kho¶n 1 §iÒu 670 BLDS cÇn bæ sung nh− sau: Trong tr−êng hîp tÊt c¶ nh÷ng ng−êi thõa kÕ ®Òu ®· chÕt vµ thêi hiÖu thõa kÕ ®· hÕt th× phÇn di s¶n dïng ®Ó thê cóng thuéc vÒ ng−êi ®ang qu¶n lý hîp ph¸p di s¶n ®ã trong sè nh÷ng ng−êi thuéc diÖn thõa kÕ theo ph¸p luËt. Di s¶n thê cóng ®−îc giao cho ng−êi chØ ®Þnh trong di chóc qu¶n lý. NÕu ng−êi nµy chÕt, di s¶n tiÕp tôc ®−îc chuyÓn cho ng−êi kh¸c qu¶n lý. Tr−êng hîp thêi hiÖu vÒ thõa kÕ ®· hÕt vµ tÊt c¶ ng−êi thõa kÕ hµng thø nhÊt ®Òu ®· chÕt, th× di s¶n thuéc vÒ ng−êi ®ang qu¶n lý di s¶n lµ ng−êi trong diÖn thõa kÕ. Nh− vËy, di s¶n nµy kh«ng dïng ®Ó thê cóng n÷a, nÕu tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn lµ kh«ng cßn ng−êi thõa kÕ mµ lÏ ra ®−îc h−ëng phÇn di s¶n thê cóng nÕu ng−êi lËp di chóc kh«ng dµnh phÇn ®ã lµm di s¶n thê cóng. MÆt kh¸c, thêi hiÖu thõa kÕ ®· hÕt th× di s¶n sÏ thuéc vÒ ng−êi thùc tÕ ®ang qu¶n lý di s¶n ®ã. Kho¶n 2 §iÒu 670 BLDS ®−îc bæ sung nh− sau: 2. Trong tr−êng hîp phÇn di s¶n cßn l¹i cña ng−êi chÕt kh«ng ®ñ ®Ó thanh to¸n nghÜa vô tµi s¶n cña ng−êi ®ã th× th× ph¶i dïng phÇn di s¶n dïng vµo viÖc thê cóng ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô . Kho¶n 2 §iÒu nµy qui ®Þnh râ, sau khi më thõa kÕ, nÕu ng−êi chÕt cßn nghÜa vô th× dïng phÇn di s¶n chia thõa kÕ ®Ó thùc hÞªn. NÕu kh«ng ®ñ sÏ dïng phÇn di s¶n ®Ó thê cóng thùc hiÖn nghÜa vô. Qui ®Þnh nµy, phï hîp víi môc ®Ých dµnh di s¶n ®Ó thê cóng vµ phï hîp víi qui ®Þnh vÒ di tÆng. + Di tÆng (§iÒu 671) Qui ®Þnh vÒ di tÆng cã thÓ bæ sung nh− sau: 1. Di tÆng lµ viÖc ng−êi lËp di chóc dµnh mét phÇn di s¶n nh−ng kh«ng qu¸ mét phÇn n¨m (1/5) ®Ó tÆng cho ng−êi kh¸c. ViÖc di tÆng ph¶i ®−îc ghi râ trong di chóc. TÆng cho lµ mét giao dÞch kh«ng cã ®Òn bï vµ th−êng ph¸t sinh gi÷a nh÷ng ng−êi cã quan hÖ t×nh c¶m th©n thiÕt. Di tÆng lµ mét giao dÞch tÆng cho 164 sau khi chÕt. Ng−êi lËp di chóc dµnh mét phÇn tµi s¶n cña m×nh tÆng cho ng−êi kh¸c lµm kû niÖm, v× vËy tµi s¶n tÆng cho kh«ng thÓ lµ toµn bé di s¶n. Cho nªn ph¸p luËt qui ®Þnh ng−êi lËp di chóc chØ ®ù¬c dµnh mét phÇn ®Ó di tÆng vµ mét phÇn ®−îc x¸c ®Þnh t−¬ng tù nh− di s¶n thê cóng. + Thêi ®iÓm ph¸t sinh quyÒn vµ nghÜa vô cña ng−êi thõa kÕ (§iÒu 636). Ng−êi thõa kÕ theo di chóc cã thÓ lµ c¸ nh©n, tæ chøc theo chØ ®Þnh cña ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ, ng−êi thõa kÕ theo ph¸p luËt lµ c¸ nh©n. Nh÷ng chñ thÓ nµy ph¶i cßn n¨ng lùc chñ thÓ vµo thêi ®iÓm më thõa kÕ, th× ®−îc h−ëng di s¶n cña ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ. §iÒu 636 BLDS qui ®Þnh thêi ®iÓm lµm ph¸t sinh quyÒn nghÜa vô cña ng−êi thõa kÕ. VÒ lý luËn, thêi ®iÓm lµm ph¸t sinh quyÒn thõa kÕ kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ. Tuy nhiªn, c¸c quyÒn nµy cã thµnh hiÖn thùc hay kh«ng phô thuéc vµo hµnh vi nhËn hay tõ chèi nhËn cña ng−êi thõa kÕ. NÕu ng−êi thõa kÕ tõ chèi th× c¸c quyÒn vµ nghÜa vô kh«ng ph¸t sinh. MÆt kh¸c, §iÒu 636 BLDS qui ®Þnh mét c¸ch chung chung, do vËy cÇn ph¶i qui ®Þnh cô thÓ nh÷ng hµnh vi nµo ®−îc coi lµ nhËn, hµnh vi nµo lµ tõ chèi. §iÒu 636 cÇn ph¶i cô thÓ hãa c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ®ã. Hay nãi c¸ch kh¸c lµ x©y ®ùng ®iÒu luËt nµy thµnh ®iÒu luËt míi nh− sau: §iÒu 636. QuyÒn nghÜa vô cña ng−êi thõa kÕ 1- KÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ, ng−êi thõa kÕ cã quyÒn nhËn di s¶n. 2- ViÖc nhËn di s¶n cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch th«ng b¸o cho nh÷ng ng−êi thõa kÕ, ng−êi qu¶n lý di s¶n hoÆc cho c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn, hoÆc ng−êi th−a kÕ thùc hiÖn c¸c hµnh vi thÓ hiÖn ý chÝ cña m×nh nhËn di s¶n. 3- Nh÷ng hµnh vi sau ®©y ®−îc coi lµ nhËn di s¶n: a) Ng−êi thõa kÕ chuyÓn quyÒn nhËn di s¶n cho ng−êi thõa kÕ kh¸c; b) Ng−êi thõa kÕ chÕt sau thêi ®iÓm më thõa kÕ, coi nh− mÆc nhiªn 165 nhËn di s¶n. ViÖc cô thÓ hãa c¸c hµnh vi nhËn di s¶n cña ng−êi thõa kÕ nh− trªn lµ cÇn thiÕt, bëi v× nÕu ng−êi thõa kÕ ®· nhËn di s¶n th× cã quyÒn yªu cÇu nh÷ng ng−êi cã nghÜa vô ®èi víi ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ ph¶i thùc hiÖn cho m×nh nghÜa vô ®ã. MÆt kh¸c, ng−êi thõa kÕ cã quyÒn sö dông di s¶n ®−îc thõa kÕ, thu hoa lîi, lîi tøc, ®ång thêi ph¶i g¸nh chÞu c¸c nghÜa vô cña ng−êi chÕt ®Ó l¹i t−¬ng øng víi phÇn di s¶n ®−îc h−ëng hoÆc ph¶i båi th−êng thiÖt h¹i do di s¶n thõa kÕ g©y thiÖt h¹i cho ng−êi kh¸c, khi ®· nhËn di s¶n. X¸c ®Þnh hµnh vi nhËn di s¶n thõa kÕ cßn cã ý nghÜa trong quan hÖ tè tông d©n sù. Tr−êng hîp cã tranh chÊp x¶y ra, liªn quan ®Õn di s¶n, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh t− c¸ch cña ng−êi thõa kÕ trong tè tông d©n sù. + Tõ chèi nhËn di s¶n (§iÒu 642). Tõ chèi nhËn di s¶n (hay cßn gäi lµ kh−íc tõ nhËn di s¶n) lµ quyÒn cña ng−êi thõa kÕ. Khi tõ chèi nhËn di s¶n sÏ lµm ph¸t sinh c¸c hËu qu¶ ph¸p lý nh− phÇn di s¶n lÏ ra ng−êi thõa kÕ ®−îc nhËn sÏ chia ®Òu cho nh÷ng ng−êi thõa kÕ kh¸c. Tuy nhiªn, viÖc tõ chèi nhËn di s¶n cã thÓ lµm ¶nh h−ëng ®Õn quyÒn lîi cña ng−êi kh¸c. Tr−êng hîp ng−êi thõa kÕ cã nghÜa vô víi ng−êi thø ba nh−ng tõ chèi nhËn di s¶n nh»m trèn tr¸nh thùc hiÖn nghÜa vô th× ng−êi cã quyÒn kh«ng thÓ yªu cÇu Toµ ¸n chia di s¶n thõa kÕ ®Ó khÊu trõ nghÜa vô cña ng−êi thõa kÕ. MÆc dï tr−êng hîp nµy ph¸p luËt kh«ng cho phÐp tõ chèi nhËn di s¶n. Tuy nhiªn luËt kh«ng qui ®Þnh c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ quyÒn cña ng−êi thø ba. Do vËy kho¶n 1 §iÒu 642 BLDS kh«ng cã tÝnh kh¶ thi. §Ó b¶o vÖ quyÒn cña ng−êi thõa kÕ vµ ng−êi thø ba cÇn söa ®æi, bæ sung kho¶n 3, 4 §iÒu 642 BLDS nh− sau: §iÒu 642. Tõ chèi nhËn di s¶n 1- Ng−êi thõa kÕ cã quyÒn tõ chèi nhËn di s¶n. ViÖc tõ chèi nµy ph¶i lËp thµnh v¨n b¶n ®−îc giao cho ng−êi thõa kÕ, hoÆc ng−êi qu¶n lý di s¶n, hoÆc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn. 166 2- Thêi h¹n tõ chèi nhËn di s¶n lµ 6 th¸ng kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ. 3- Tr−êng hîp ng−êi thõa kÕ tõ chèi nhËn di s¶n mµ kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô tµi s¶n víi ng−êi kh¸c, th× ng−êi cã quyÒn sÏ yªu cÇu Tßa ¸n cho nhËn di s¶n thay ng−êi thõa kÕ ®Ó khÊu trõ nghÜa vô. Kho¶n 3 ®iÒu luËt nµy qui ®Þnh râ rµng quyÒn cña ng−êi chñ nî trong tr−êng hîp ng−êi thõa kÕ cè t×nh kh«ng thùc hiªn nghÜa vô cña m×nh. Khi ng−êi thõa kÕ cã nghÜa vô tµi s¶n ®èi víi ng−êi kh¸c kh«ng thùc hiÖn mµ tõ chèi nhËn di s¶n, sÏ g©y ¶nh h−ëng ®Õn quyÒn lîi cña ng−êi chñ nî. Nªn ph¸p luËt qui ®Þnh cho chñ nî cã quyÒn nhËn di s¶n thay cho ng−êi thõa kÕ. Tr−êng hîp ng−êi thõa kÕ cè t×nh kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô, th× chñ nî sÏ gÆp khã kh¨n trong viÖc ®ßi nî. Th«ng th−êng, khi ng−êi thõa kÕ kh«ng cã mÆt t¹i ®Þa ®iÓm chia thõa kÕ, th× phÇn di s¶n cña hä sÏ ®−îc xö lý theo qui chÕ tµi s¶n kh«ng cã ng−êi qu¶n lý vµ sÏ ®−îc giao cho ng−êi thõa kÕ kh¸c qu¶n lý th× chñ nî kh«ng thÓ thu håi ®−îc nî. Ng−îc l¹i, ng−êi thõa kÕ cè t×nh kh«ng tr¶ nî b»ng c¸ch tõ chèi nhËn di s¶n mµ ph¸p luËt kh«ng qui ®Þnh chñ nî cã quyÒn yªu cÇu Tßa ¸n cho nhËn thay phÇn cña ng−êi thõa kÕ ®· tõ chèi nhËn di s¶n, cã nghi· lµ kh«ng ®ßi ®−îc nî. Nh− vËy ph¸p luËt qui ®Þnh lµ ng−êi thõa kÕ kh«ng cã quyÒn tõ chèi nhËn di s¶n nh»m trèn tr¸nh viÖc thùc hiÖn nghÜa vô còng kh«ng cã ý nghÜa ph¸p lý. V× vËy, ph¸p luËt nªn qui ®Þnh cho phÐp chñ nî cã quyÒn nhËn phÇn di s¶n trong pham vi kho¶n nî thay cho ng−êi thõa kÕ ®· tõ chèi nhËn di s¶n. - Thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ thõa kÕ (§iÒu 645). Theo qui ®Þnh trong BLDS, thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ quyÒn thõa kÕ lµ 10 n¨m, kÓ tõ ngµy më thõa kÕ. Trong thêi h¹n nµy ng−êi thõa kÕ cã quyÒn yªu cÇu chia di s¶n, c«ng nhËn hiÖu lùc ph¸p luËt cña di chóc, c«ng nhËn t− c¸ch thõa kÕ vµ kh«ng c«ng nhËn quyÒn thõa kÕ cña ng−êi thõa kÕ kh¸c... ë ViÖt Nam, ®Æc biÖt t¹i c¸c vïng n«ng th«n, miÒn nói, h¶i ®¶o vÊn ®Ò tranh chÊp vÒ di s¶n rÊt Ýt x¶y ra. §iÒu nµy cã thÓ lý gi¶i ®−îc th«ng qua 167 truyÒn thèng ®oµn kÕt gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh vµ dßng hä, cho nªn viÖc ph©n chia tµi s¶n cña gia ®×nh hoÆc chia di s¶n thõa kÕ ®−îc thùc hiÖn theo tháa thuËn cña nh÷ng ng−êi thõa kÕ. MÆt kh¸c, viÖc ph©n chia di s¶n hoÆc giao cho ng−êi thõa kÕ nµo qu¶n lý di s¶n cßn phô thuéc vµo phong tôc tËp qu¸n cña tõng vïng, tõng miÒn. Ngoµi ra, trong viÖc thê cóng «ng bµ, cha mÑ, ®−îc thùc hiÖn qua nhiÒu ®êi, nhiÒu thÕ hÖ, nÕu ph¸p luËt qui ®Þnh thêi hiÖu 10 n¨m nh− hiÖn nay kh«ng phï hîp truyÒn thèng, tËp qu¸n vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi ViÖt Nam, cho nªn cÇn ph¶i qui ®Þnh thêi hiÖu dµi h¬n n÷a vµ phï hîp víi thêi hiÖu x¸c lËp quyÒn së h÷u lµ 30 n¨m. MÆt kh¸c, ph¸p luËt cÇn qui ®Þnh c¸c quyÒn cña ng−êi thõa kÕ ®Ó hä thùc hiÖn c¸c quyÒn ®ã trong tõng thêi gian phï hîp. Khi më thõa kÕ, quyÒn quan träng cña ng−êi thõa kÕ lµ nhËn di s¶n. Ng−êi thõa kÕ cã quyÒn yªu cÇu chia di s¶n, trõ mét sè tr−êng hîp ph¸p luËt qui ®Þnh kh¸c. Tr−êng hîp ng−êi ®Ó l¹i thõa kÕ lËp di chóc cho ng−êi kh¸c h−ëng, ng−êi ®−îc chØ ®Þnh trong di chóc yªu cÇu Tßa ¸n c«ng nhËn di chóc cã hiÖu lùc ph¸p luËt mµ kh«ng yªu cÇu chia di s¶n. VÊn ®Ò nµy do nhiÒu nguyªn nh©n, nh− ng−êi thõa kÕ theo di chóc muèn x¸c ®Þnh quyÒn cña m×nh ®−îc h−ëng di s¶n ®Ó cho nh÷ng ng−êi thõa kÕ kh¸c biÕt, tr¸nh viÖc nh÷ng ng−êi thõa kÕ theo ph¸p luËt tÈu t¸n tµi s¶n hoÆc sö dông tµi s¶n kh«ng ®¹t hiÖu qu¶ mµ ng−êi thõa kÕ theo di chóc kh«ng cã quyÒn g× ®èi víi hä. HoÆc cã nh÷ng tr−êng hîp, ng−êi thõa kÕ yªu cÇu Tßa ¸n c«ng nhËn m×nh lµ ng−êi thõa kÕ theo ph¸p luËt cña ng−êi ®Ó l¹i di s¶n nh− c«ng nhËn con ngoµi gi¸ thó, con nu«i... ®Ó hä thùc hiÖn c¸c quyÒn kh¸c nh− qu¶n lý di s¶n hoÆc thê cóng ng−êi ®É chÕt. Trong tr−êng hîp cã ng−êi thõa kÕ vi ph¹m kho¶n 1 §iÒu 643 BLDS, nh÷ng ng−êi thõa kÕ kh¸c kh«ng yªu cÇu chia di s¶n nh−ng hä muèn yªu cÇu Tßa ¸n b¸c quyÒn thõa kÕ cña ng−êi vi ph¹m ®ã ®Ó giao di s¶n cho ng−êi thõa kÕ kh¸c cïng hµng qu¶n lý sö dông. 168 Nh− vËy, ph¸p luËt cÇn ph¶i qui ®Þnh râ quyÒn khëi kiÖn cña ng−êi thõa kÕ t¹o c¬ së ph¸p lý ®Ó hä thùc hiÖn quyÒn thõa kÕ di s¶n theo di chóc hoÆc theo ph¸p luËt. §iÒu 645 cã thÓ ®−îc söa ®æi, bæ sung nh− sau: §iÒu 645. Thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ thõa kÕ 1- Thêi hiÖu khëi kiÖn vÒ thõa kÕ ®èi víi ®éng s¶n lµ 10 n¨m, bÊt ®éng s¶n lµ 30 n¨m kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ. 2- Trong thêi h¹n nµy ng−êi thõa kÕ cã c¸c quyÒn sau ®©y: a) Chia di s¶n; b) C«ng nhËn quyÒn thõa kÕ theo di chóc, theo ph¸p luËt; c) B¸c quyÒn thõa kÕ cña ng−êi thõa kÕ. 3. Thêi hiÖu khëi kiÖn ®Ó yªu cÇu ng−êi thõa kÕ thùc hiÖn nghÜa vô vÒ tµi s¶n cña ng−êi chÕt ®Ó l¹i lµ 2 n¨m, kÓ tõ thêi ®iÓm më thõa kÕ. Kho¶n 3 §iÒu 645 söa l¹i thêi hiÖu thùc hiÖn nghÜa vô cña ng−êi thõa kÕ lµ 2 n¨m sÏ phï hîp víi thêi hiÖu cña hîp ®ång vµ thêi hiÖu båi th−êng thiÖt h¹i lµ 2 n¨m. 2. Hoµn thiÖn mét sè qui ®Þnh vÒ thõa kÕ theo di chóc vµ thõa kÕ theo ph¸p luËt. - LËp di chóc lµ hµnh vi ph¸p lý ®¬n ph−¬ng cña c¸ nh©n nh»m chuyÓn tµi s¶n cña m×nh cho ng−êi kh¸c sau khi chÕt. LËp di chóc lµ mét giao dÞch cã hiÖu lùc sau khi ng−êi thÓ hiÖn ý chÝ chÕt, v× vËy ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ph¸p chÕ vµ kh¸ch quan cña di chóc, ph¸p luËt cÇn thèng nhÊt vÒ mét h×nh thøc v¨n b¶n cña di chóc ph¶i cã c«ng chøng hoÆc chøng thùc. - §èi víi di chóc chung cña vî vµ chång, nÕu mét ng−êi chÕt th× phÇn di chóc cña ng−êi ®ã cã hiÖu lùc ph¸p luËt. PhÇn di chóc cña ng−êi vî (hoÆc chång) cßn sèng ch−a cã gi¸ trÞ vµ vî (hoÆc chång) cã quyÒn söa ®æi, bæ sung, huû phÇn di chóc ®ã. - Kho¶n1 §iÒu 666 BLDS qui ®Þnh di chóc thÊt l¹c th× coi nh− kh«ng cã di chóc, di s¶n ®−îc chia theo ph¸p luËt. Tr−êng hîp di s¶n ch−a chia mµ 169 t×m thÊy di chóc th× di s¶n ®−îc chia theo di chóc (kho¶n 2). Tuy nhiªn cã tr−êng hîp di chóc bÞ thÊt l¹c, di s¶n ®· chia theo ph¸p luËt nh−ng sau ®ã t×m thÊy di chóc, th× tr−êng hîp nµy lµ t×nh tiÕt míi cña vô ¸n chia thõa kÕ, cho nªn cÇn ph¶i xÐt xö t¸i thÈm theo luËt tè tùng d©n sù, v× thÕ §iÒu 66 BLDS cÇn bæ sung thªm kho¶n 3 nh− sau: …. 3. Trong tr−êng hîp di s¶n ®· chia theo tho¶ thuËn hoÆc b»ng b¶n ¸n cã hiÖu lùc ph¸p luËt mµ t×m thÊy di chóc, th× nh÷ng ng−êi thõa kÕ ®· nhËn di s¶n ph¶i hoµn tr¶ phÇn di s¶n hiÖn cßn cho ng−êi thõa kÕ theo di chóc. §èi víi thõa kÕ theo ph¸p luËt, nªn cÊu tróc l¹i §iÒu 676 vÒ ng−êi thõa kÕ theo ph¸p luËt. Nªn chia ®iÓm b §iÒu 676 thµnh 2 hµng (hµng 2 vµ 3) thõa kÕ. a) Hµng thø nhÊt gåm cha ®Î, mÑ ®Î, cha nu«i, mÑ nu«i, con ®Î, con nu«i cña ng−êi chÕt. b) Hµng thø hai gåm ch¸u gäi ng−êi chÕt lµ «ng néi, bµ néi, «ng ngo¹i, bµ ngo¹Þ. c) Hµng thø ba gåm «ng néi, bµ néi, «ng ngo¹i, bµ ngo¹Þ, anh chÞ em ruét cña ng−êi chÕt d) Hµng thø t− gåm cô néi, cô ngo¹i cña ng−êi chÕt; b¸c ruét, chó ruét, cËu ruét, c« ruét, d× ruét cña ng−êi chÕt; ch¸u ruét, c« ruét, d× ruéi, ch¾t ruét cña ng−êi chÕt mµ ng−êi chÕt lµ cô néi, cô ngo¹i. XÐt vÒ quan hÖ huyÕt thèng trùc hÖ th× ch¸u ruét víi «ng néi, bµ néi, «ng ngo¹i, bµ ngo¹Þ gÇn gói h¬n quan hÖ anh, chÞ em ruét víi nhau. VÒ quan hÖ nu«i d−ìng, ch¸u cã nghÜa vô nu«i «ng néi, bµ néi, «ng ngo¹i, bµ ngo¹i nÕu kh«ng cã ng−êi nu«i d−ìng. MÆt kh¸c, theo tËp qu¸n th× ch¸u ph¶i thê cóng «ng, bµ. V× nh÷ng lÏ trªn, qui ®Þnh ch¸u lµ hµng thø hai lµ phï hîp. Tr−êng hîp kh«ng xÕp ch¸u lµ hµng thø hai th× kh«ng nªn qui ®Þnh vÒ thõa kÕ thÕ vÞ nh− §iÒu 677 BLDS sÏ h¹n chÕ quyÒn lîi cña c¸c ch¸u khi mµ 170 bè hoÆc mÑ tõ chèi, kh«ng cã quyÒn nhËn di s¶n cña «ng néi, bµ néi («ng ngo¹i, bµ ngo¹i), th× ch¸u kh«ng h−ëng di s¶n cña «ng néi, bµ néi («ng ngo¹i, bµ ngo¹i). V× vËy nªn qui ®Þnh lµ tr−êng hîp bè hoÆc mÑ tõ chèi, kh«ng cã quyÒn nhËn di s¶n cña «ng néi, bµ néi («ng ngo¹i, bµ ngo¹i), th× c¸c con cña ng−êi tõ chèi nhËn di s¶n ( ch¸u)… sÏ h−ëng di s¶n cña «ng néi, bµ néi («ng ngo¹i, bµ ngo¹i). ----------------------------------- 171 MôC LôC Ch−¬ng 1: ChÕ ®Þnh thõa kÕ trong ph¸p luËt d©n sù viÖt nam qua c¸c thêi kú ph¸t triÓn I. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ thõa kÕ 2 1. B¶n chÊt ph¸p luËt cña thõa kÕ trong c¸c x· héi cã giai cÊp 2 1.1. Gi¸ trÞ nh©n v©n trong quan hÖ thõa kÕ 2 1.2. B¶n chÊt cña quyÒn thõa kÕ trong c¸c chÕ ®é x· héi kh¸c nhau 3. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ nhu cÇu môc tiªu ®iÒu chØnh quan hÖ thõa kÕ 19 II . Qui chung vÒ thõa kÕ trong ph¸p luËt d©n sù ViÖt Nam qua c¸c thêi kú lÞch sö 28 1. Kh¸i niÖm vÒ c¸c qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ trong ph¸p luËt d©n sù 28 2. Néi dung cña c¸c qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ. 32 3. Qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ trong luËt Hång §øc 41 4. Qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ trong luËt trong luËt Gia Long 43 5. Qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ trong luËt ®an sù ViÖt Nam thêi Ph¸p thuéc 47 6. Qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ trong luËt d©n sù ViÖt Nam tõ n¨m 1945 ®Õn nay 51 III. Qui ®Þnh vÒ ph©n chia di s¶n thõa kÕ trong luËt d©n sù ViÖt Nam qua c¸c thêi kú ph¸t triÓn 62 1. Ph©n chia di s¶n thõa kÕ theo ph¸p luËt thêi phong kiÕn 62 2. Ph©n chia di s¶n thõa kÕ theo theo luËt d©n sù thêi ph¸p thuéc 65 3. Ph©n chia di s¶n thõa kÕ theo ph¸p luËt d©n sù tõ n¨m 1954 ®ªn 1995 66 Ch−¬ng 2: Néi dung c¸c qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ trong BLDS 2005 vµ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn, thùc tÕ ®Æt ra 69 172 1. QuyÒn ®Ó l¹i tµi s¶n vµ quyÒn thõa kÕ cña c¸ nh©n 69 2. Thêi ®iÓm, ®Þa ®iÓm më thõa kÕ 76 3. Di s¶n 82 4.Ng−êi thõa kÕ , thêi ®iÓm ph¸t sinh quyÒn vµ nghÜa vô cña ng−êi thõa kÕ 90 5. Ng−êi qu¶n lý di s¶n 100 6. Nh÷ng ng−êi thõa kÕ cã quyÒn thõa kÕ cña nhau nh−ng ®−îc coi lµ chÕt cïng thêi ®iÓm 102 7. Thêi hiÖu khëi kiÖn gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ thõa kÕ 104 Ch−¬ng 3: Thõa kÕ theo di chóc 108 1. Di chóc vµ ph©n chia di s¶n theo di chóc 108 2. Ng−åi lËp di chóc 108 3. Ng−êi thõa kÕ theo di chóc 112 4. Ng−êi thõa kÕ kh«ng phô thuéc vµo néi dung cña di chóc 114 5. C¸c ®iÒu kiÖn cã hiÖu lùc cña di chóc 115 6. HiÖu lùc ph¸p luËt cña di chóc 121 7. HiÖu lùc ph¸p luËt di chóc chung cña vî chång 124 8. Di s¶n dïng vµo viÖc thê cóng 125 9. Di tÆng 136 Ch−¬ng 4: Thõa kÕ theo luËt 139 1. Kh¸i niÖm thõa kÕ theo luËt 139 2.Hµng thõa kÕ theo luËt 139 3. Thõa kÕ thÕ vÞ 143 4. Nh÷ng tr−êng hîp thõa kÕ theo luËt 143 Ch−¬ng 5: Nh÷ng bÊt cËp cña mét sè qui ®Þnh vÒ thõa kÕ trong BLDS vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn 146 1. Sù cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh vÒ thõa kÕ 146 2. Mét sè qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ cßn thiÕu vµ bÊt cËp 149 173 3. Nh÷ng bÊt cËp cña mét sè qui ®Þnh vÒ thõa kÕ theo di chóc vµ theo luËt 157 II.Ph−¬ng h−êng vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh vÒ thõa kÕ 160 1. §èi víi c¸c qui ®Þnh chung vÒ thõa kÕ 160 2. Hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh vÒ thõa kÕ theo di chóc vµ theo luËt 169 Danh Môc Tµi LiÖu Tham Kh¶o 1. Ph. ¡ngghen, Nguån gèc cña gia ®×nh, cña chÕ ®é t− h÷u vµ cña nhµ n−íc. 2. Toan ¸nh (1992), Phong tôc ViÖt Nam, Nxb Thanh niªn, Hµ Néi. 3. NguyÔn M¹nh B¸ch (1992), Ph¸p luËt kinh doanh, Nxb Ph¸p lý, Hµ Néi. 4. Ban T− t−ëng V¨n hãa Trung −¬ng (2001), Tµi liÖu nghiªn cøu V¨n kiÖn §¹i héi IX cña §¶ng, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 5. Ban T− t−ëng V¨n hãa Trung −¬ng (2002), Tµi liÖu nghiªn cøu c¸c NghÞ quyÕt lÇn thø n¨m cña Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng khãa IX, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 6. Phan KÕ BÝnh (2001) ViÖt Nam phong tôc, Nxb V¨n hãa th«ng tin, Hµ Néi. 7. Bé D©n luËt ViÖt Nam céng hßa 1973. 8. Bé luËt D©n sù NhËt B¶n. 9. Bé luËt D©n sù Quebek 10. Bé luËt D©n sù vµ Th−¬ng m¹i Th¸i Lan. 11. Bé luËt H×nh sù n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam 1999. 12. Bé luËt Tè tông D©n sù cña Céng hßa Ph¸p. 174 13. Bé T− ph¸p (1956), Th«ng t− sè 1742/BNC ngµy 18/09/1956 h−íng dÉn gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ di s¶n. 14. C¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chÕ ®é ®èi víi ng−êi cã c«ng víi c¸ch m¹ng (1996), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 15. ChiÕn l−îc æn ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Õn n¨m 2010 (1991), Nxb Sù thËt, Hµ Néi. 16. ChÝnh s¸ch ®èi víi kinh tÕ c¸ thÓ vµ t− doanh (1988), Nxb Ph¸p lý, Hµ Néi. 17. §oµn V¨n Chóc (1997), V¨n hãa ViÖt Nam, Nxb V¨n hãa th«ng tin, Hµ Néi. 18. D©n luËt B¾c kú. 19. Di chóc cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh (1999), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 20. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (1987), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI, Nxb Sù thËt, Hµ Néi. 21. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (2001), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 22. Ph¹m V¨n §ång (1994), V¨n hãa vµ ®æi míi, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 23. §æi míi vµ ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ (1993), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 24. NguyÔn ThÕ Giai (1991), Hái ®¸p vÒ quyÒn thõa kÕ cña c«ng d©n, Nxb Ph¸p lý, Hµ Néi. 25. HiÕn ph¸p 1946. 26. HiÕn ph¸p 1959. 27. HiÕn ph¸p 1980. 28. HiÕn ph¸p 1992. 29. Héi ®ång ChÝnh phñ, QuyÕt ®Þnh sè 193/ CP ngµy 02/08/1978 vÒ chÝnh s¸ch ®æi míi c¸n bé chiÕn sÜ vµ ®ång bµo miÒn Nam ®i tham gia kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, Mü mµ ch−a râ tin tøc. 175 30. Héi ®ång ChÝnh phñ, QuyÕt ®Þnh sè 301/ CP ngµy 20/ 09/1980. 31. Héi LuËt gia ViÖt Nam (1985), Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ ph¸p chÕ, thµnh phè Hå ChÝ Minh. 32. M· Hång (1995), Kinh tÕ thÞ tr−êng x· héi chñ nghÜa, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 33. Hµ Mai Hiªn (1995), Mét sè vÊn ®Ò vÒ thõa kÕ trong BLDS. Nhµ n−íc vµ Ph¸p luËt 5/95. 34. TrÇn Du LÞch (1996), Kinh tÕ ViÖt Nam giai ®o¹n chuyÓn ®æi, Nxb Thµnh phè Hå ChÝ Minh. 35. Cao V¨n Liªn (1998), Ph¸p luËt c¸c triÒu ®¹i, Nxb Thanh niªn, Hµ Néi. 36. LuËt Di s¶n V¨n hãa 1/1/2002. 37. LuËt §Êt ®ai 1993. 38. C. M¸c- Ph. ¡ng-ghen (1983), Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n, Nxb Sù thËt, Hµ Néi. 39. C. M¸c - Ph. ¡ng-ghen (1995), Toµn tËp, tËp 21, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 40. Vò V¨n MÉu (1970), Cæ luËt ViÖt Nam l−îc kh¶o, Sµi gßn. 41. NghÞ ®Þnh sè 17/1999/N§-CP ngµy 29/ 09/ 1999 cña ChÝnh phñ vÒ thñ tôc chuyÓn ®æi, chuyÓn nh−îng, cho thuª, cho thuª l¹i, thõa kÕ quyÒn sö dông ®Êt vµ thÕ chÊp gãp vèn b»ng gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt. 42. NghÞ ®Þnh sè 79/2001/N§-CP ngµy 1/11/2001 vÒ söa ®æi bæ sung mét sè ®iÒu trong NghÞ ®Þnh 17/1999 N§-CP ngµy 29/3/1999. 43. NghÞ quyÕt sè 58/1998/ UBTVQH10 ngµy 20/08/1998. 44. NghÞ quyÕt sè 5/2001/QH10 ngµy 25/12/2001 vÒ söa ®æi bæ sung HiÕn ph¸p 1992. 45. Ph¸p lÖnh Nhµ ë 01/7/1991. 46. Ph¸p lÖnh Thõa kÕ 10/9/1990. 47. Quèc triÒu H×nh luËt. 176 48. QuyÒn con ng−êi (1999), C¸c v¨n kiÖn quan träng, ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 49. S¾c lÖnh sè 97/SL ngµy 22/5/1950 vÒ söa ®æi mét sè qui lÖ vµ chÕ ®Þnh trong d©n luËt. 50. Phïng Trung TËp (2002), Thõa kÕ theo ph¸p luËt cña c«ng d©n ViÖt Nam tõ 1945 ®Õn nay, Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi. 51. Lª Sü Th¾ng (1998), T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ con ng−êi vµ vÒ chÝnh s¸ch x· héi, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia. Hµ Néi. 52. Phan §¨ng Thanh, Tr−¬ng ThÞ Hßa (1987), QuyÒn thõa kÕ cña c«ng d©n, Héi LuËt gia thµnh phè Hå ChÝ Minh. 53. Phan §¨ng Thanh - Tr−¬ng ThÞ Hßa (1995), LÞch sö c¸c ®Þnh chÕ chÝnh trÞ vµ ph¸p quyÒn ViÖt Nam, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia. Hµ Néi. 54. Ng« §øc ThÞnh (1993), V¨n hãa vµ ph©n vïng v¨n hãa ViÖt Nam, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 55. Vò Quèc Th«ng (1968), Ph¸p - ChÕ - Sö, Tñ s¸ch §¹i häc Sµi gßn. 56. Th«ng t− liªn tÞch sè 02/TTLT ngµy 28/7/1997 cña TANDTC, VKSNDTC, Tæng côc §Þa chÝnh h−íng dÉn vÒ thÈm quyÒn cña Tßa ¸n nh©n d©n trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ quyÒn sö dông ®Êt theo qui ®Þnh t¹i kho¶n 3 §iÒu 38 LuËt §Êt ®ai. 57. Hµ V¨n Th−, TrÇn Hång §øc (1998), Tãm t¾t niªn biÓu lÞch sö ViÖt Nam, Nxb V¨n hãa th«ng tin, Hµ Néi. 58. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1968), Th«ng t− sè 594-NCPN ngµy 27/08/1968 h−íng dÉn gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ di s¶n. 59. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (2001), Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp thõa kÕ t¹i Tßa ¸n nh©n d©n, C«ng tr×nh khoa häc cÊp bé, Hµ Néi. 60. TANDTC, VKSNDTC, Tæng côc §Þa chÝnh (03/1/2002), Th«ng t− liªn tÞch sè 01/2002/TTLT h−íng dÉn vÒ thÈm quyÒn cña Tßa ¸n nh©n d©n 177 trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn quyÒn sö dông ®Êt. 61. TriÕt häc M¸c - Lªnin (1992), Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi. 62. Trung t©m Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia (1996) Nh÷ng vÊn ®Ò ®¹o ®øc trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng, Th«ng tin khoa häc x· héi. 63. Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi (2000), Gi¸o tr×nh LuËt h×nh sù ViÖt Nam, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. 64. Tuyªn ng«n toµn ThÕ giíi vÒ Nh©n quyÒn (2001), c¸c v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn con ng−êi, Nxb thµnh phè Hå ChÝ Minh. 65. ñy ban Khoa häc X· héi ViÖt Nam (1971), LÞch sö ViÖt Nam, tËp 1, Nxb Khoa häc X· héi, Hµ Néi. 66. ViÖn Kinh tÕ häc (1993), §æi míi vµ ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 67. ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc Ph¸p lý - Bé T− ph¸p (2001), Th«ng tin khoa häc ph¸p lý 11+12. 68. TrÇn Quèc V−îng vµ nhãm t¸c gi¶ (1998), C¬ së v¨n hãa ViÖt Nam, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi. 69. Th«ng t− sè 62 - ngµy 31/1/1960 cña Bé néi Th−¬ng vÒ thi hµnh ®iÒu lÖ xÝ nghiÖp c«ng t− hîp doanh: 70. Th«ng t− 12 - NV ngµy 22.4.64 cña Bé néi vô gi¶i thÝch mét sè chÝnh s¸ch cô thÓ vÒ qu¶n lý nhµ cöa. 71. ViÖn khoa häc x· héi (1993), §¹i ViÖt sö ký toµn th−, TËp III, NXB Khoa häc x· héi, tr 243. 72. Lª Minh T©m (2003). X©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt viÖt Nam-nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn vµ lý luËn. Nxb. C«ng an Nh©n d©n. 73. Tõ ®iÓn tiÕng viÖt( 2002). Nxb. §µ N½ng. 74. Маркс.К, Энгэльс.Ф. Том ХIII. 75. Гражданский кодекс Россииской Ферезации (1994). 76. Гражданское право (1993), том 2. Издательство. Москва. 178 77. Гражданский кодекс РФРСР (1964). 78. Основы Римского право. Москва (1980).