Phát hiện gian lận không chỉ qua những con số

Phát hi n gian l n không ch qua nh ng con s ! (Ph n đ u)ệ ậ ỉ ữ ố ầ ầ Ki m toán viên c n ph i hi u và tuân th Chu n m c Ki m toán sể ầ ả ể ủ ẩ ự ể ố 99 (SAS99) - Xem xét gian l n trong ki m toán báo cáo tài chính.ậ ể Chu n m c này ch y u t p trung vào các th t c phát hi n gianẩ ự ủ ế ậ ủ ụ ệ l n. Nh ng trong quá trình phát hi n gian l n, Chu n m c này cũngậ ư ệ ậ ẩ ự quy đ nh vi c phát hi n gian l n c a ki m toán viên luôn t n t iị ệ ệ ậ ủ ể ồ ạ nh ng h n ch . Bài vi t này t p trung vào m t s v n đ chuyên môn có tính thông lữ ạ ế ế ậ ộ ố ấ ề ệ khi ki m toán viên phát hi n các sai sót tr ng y u liên quan đ n gian l n. ể ệ ọ ế ế ậ CHU N M C NGH NGHI PẨ Ự Ề Ệ SAS 99 phân lo i các sai sót liên quan đ n gian l n thành hai lo i: m t là các gian l n liên quanạ ế ậ ạ ộ ậ đ n báo cáo tài chính, hai là các gian l n liên quan đ n vi c bi n th tài s n. Nhân t chính đế ậ ế ệ ể ủ ả ố ể phân bi t gi a gian l n và sai sót là s c tình hay vô ý. SAS 99 ch ra r ng “r t khó khăn đ xácệ ữ ậ ự ố ỉ ằ ấ ể đ nh nh ng hành đ ng c ý” và “m t cu c ki m toán đ c thi t l p không ph i đ phát hi nị ữ ộ ố ộ ộ ể ượ ế ậ ả ể ệ nh ng hành đ ng c ý" và “gian l n m t ph m trù r ng l n, ki m toán viên không th quy t đ nhữ ộ ố ậ ộ ạ ộ ớ ể ể ế ị chính xác khi nào gian l n x y ra”. Vì v y kh năng xét đoán là y u t then ch t trong vi c phátậ ả ậ ả ế ố ố ệ hi n các gian l n ti m n và các Chu n M c Ki m toán chung đ c th a nh n GAASệ ậ ề ẩ ẩ ự ể ượ ừ ậ (Generally Accepted Auditing Standards) đ a ra nh ng h ng d n c th trong vi c phát hi nư ữ ướ ẫ ụ ể ệ ệ gian l n.ậ Trong các s ki n có th d n t i gian l n ti m n, ki m toán viên ph i quy t đ nh nh h ngự ệ ể ẫ ớ ậ ề ẩ ể ả ế ị ả ưở c a chúng có tr ng y u hay không. Đi u này liên quan đ n vi c m r ng th t c ki m toán cũngủ ọ ế ề ế ệ ở ộ ủ ụ ể nh cân nh c nh ng nhân t khác trong qui trình ki m toán có th b nh h ng.ư ắ ữ ố ể ể ị ả ưở "N u ki m toán viên tin r ng sai sót có th ho c ch c ch n là do gian l n, nh ng nh h ngế ể ằ ể ặ ắ ắ ậ ư ả ưở c a chúng không tr ng y u, ki m toán viên c n đánh giá l i nh ng nhân t nh h ng, đ c bi tủ ọ ế ể ầ ạ ữ ố ả ưở ặ ệ là nh ng nhân t v v trí, ch c v c a các cá nhân có liên quan trong doanh nghi p”. SAS 99ữ ố ề ị ứ ụ ủ ệ kh ng đ nh r ng ki m toán viên có th xét đoán và phân tích nh h ng lên toàn b cu c ki mẳ ị ằ ể ể ả ưở ộ ộ ể toán. C th :ụ ể • Ki m toán viên có th quy t đ nh gian l n có tách bi t v i các khu v c và nh h ng tr ng y uể ể ế ị ậ ệ ớ ự ả ưở ọ ế lên b ng báo cáo k t qu kinh doanh hay không?ả ế ả • N u nh h ng tr ng y u, ki m toán viên có th quy t đ nh gian l n là riêng l và có th bế ả ưở ọ ế ể ể ế ị ậ ẻ ể ị ki m soát đáng k trong h th ng các nghi p v , kho n m c hay không?ể ể ệ ố ệ ụ ả ụ • N u không nh h ng tr ng y u lên các khu v c riêng bi t, hãy xem v n đ này có lien quanế ả ưở ọ ế ự ệ ấ ề đ n h th ng qu n lý hay không? Ki m toán viên ph i cân nh c xem gian l n có b c l là nhế ệ ố ả ể ả ắ ậ ộ ộ ả h ng lên toàn b và có c n m c đ chính tr c c a ng i qu n tr hay không?ưở ộ ầ ứ ộ ự ủ ườ ả ị N u ki m toán viên quy t đ nh nh ng sai sót x y ra do gian l n và là tr ng y u ho c ki m toánế ể ế ị ữ ả ậ ọ ế ặ ể viên không th xác đ nh đ c m c đ nh h ng c a gian l n đ n báo cáo tài chính thì ki mể ị ượ ứ ộ ả ưở ủ ậ ế ể toán viên có th xem xét các h ng d n sau:ể ướ ẫ • Ph i thu th p thêm b ng ch ngả ậ ằ ứ • Xem xét nh ng nh h ng c a chúng lên nh ng khu v c ki m toán khác.ữ ả ưở ủ ữ ự ể • Th o lu n v n đ này, bao g m c nh ng gì thu đ c trong vi c đi u tra b sung v i c pả ậ ấ ề ồ ả ữ ượ ệ ề ổ ớ ấ qu n lý.ả • Xem xét vi c tham kh o ý ki n khách hàng trong vi c phát hi n gian l n.ệ ả ế ệ ệ ậ • Xem xét rút kh i cu c ki m toán n u k t qu cu c ki m toán ch ra r ng có t n t i nh ng saiỏ ộ ể ế ế ả ộ ể ỉ ằ ồ ạ ữ sót tr ng y u liên quan đ n gian l n, và c n trao đ i rõ lý do rút kh i cu c ki m toán v i kháchọ ế ế ậ ầ ổ ỏ ộ ể ớ hàng. • Xem xét vi c tham kh o ý ki n t v n c a các chuyên gia lu t.ệ ả ế ư ấ ủ ậ Cu i cùng, chu n m c ki m toán yêu c u ki m toán viên ph i thu th p nh ng b o đ m h p lýố ẩ ự ể ầ ể ả ậ ữ ả ả ợ r ng Báo cáo tài chính không ch a đ ng nh ng sai sót tr ng y u, cho dù nh ng sai sót đó là doằ ứ ự ữ ọ ế ữ gian l n hay vô ý t o nên.ậ ạ Tuy nhiên,SAS 99 th a nh n r ng, "do b n ch t v n có c a m t cu c ki m toán và tính ch từ ậ ằ ả ấ ố ủ ộ ộ ể ấ c a các gian l n, không th đ m b o ch c ch n r ng gian l n luôn luôn đ c phát hi n". Trongủ ậ ể ả ả ắ ắ ằ ậ ượ ệ th c t , m t chuyên gia phát hi n gian l n nhi u kinh nghi m cũng không th đ m b o ch cự ế ộ ệ ậ ề ệ ể ả ả ắ ch n phát hi n đ c toàn b các gian l n khi chúng đã b che d u m t cách c ý. ắ ệ ượ ộ ậ ị ấ ộ ố Nh ng s ki n g n đây, b lu t m i, h ng d n ngh nghi p m i đã tăng kỳ v ng c a kháchữ ự ệ ầ ộ ậ ớ ướ ẫ ề ệ ớ ọ ủ hàng đ i v i ki m toán viên trong vi c phát hi n gian l n. K t qu là, s xét đoán ngh nghi pố ớ ể ệ ệ ậ ế ả ự ề ệ c a ki m toán viên, khi đ ng đ u v i nh ng gian l n ti m n, mang tính ch t quy t đ nh trongủ ể ươ ầ ớ ữ ậ ề ẩ ấ ế ị vi c phát hi n gian l n. Chu n m c nh n m nh ngay c nh ng cu c ki m toán đã đ c l p kệ ệ ậ ẩ ự ấ ạ ả ữ ộ ể ượ ậ ế ho ch nh m tuân th GAAS cũng có th không phát hi n h t các sai sót tr ng y u. Vì v y ki mạ ằ ủ ể ệ ế ọ ế ậ ể toán viên ph i xác đ nh đ c nh ng mong mu n c a khách hàng qua quá trình giao ti p. Ng iả ị ượ ữ ố ủ ế ườ qu n lý cao c p c a khách hàng cũng ph i hi u đ c b n ch t và gi i h n c a cu c ki m toánả ấ ủ ả ể ượ ả ấ ớ ạ ủ ộ ể và trách nhi m nào c a ki m toán đ i v i báo cáo tài chính và gian l n ti m n. ệ ủ ể ố ớ ậ ề ẩ Phát hi n gian l n không ch qua nh ng con s (ti p theo và h t)ệ ậ ỉ ữ ố ế ế Ví d v gian l nụ ề ậ T lý thuy t đ n th c ti n, d i đây là hai ví d đi n hình v gianừ ế ế ự ễ ướ ụ ể ề l n ậ Báo cáo tài chính: Khi đang ki m tra vi c c t gi m doanh s bán hàng m t khách hàng, trongể ệ ắ ả ố ở ộ s các nghi p v đã đ c ch n l a, ki m toán viên đã b t g p m t nghi p v liên quan đ nố ệ ụ ượ ọ ự ể ắ ặ ộ ệ ụ ế doanh s t m t khách hàng mà d a vào vi c đánh giá tình hình kinh doanh các ph n hànhố ừ ộ ự ệ ở ầ ki m toán khác, ki m toán viên nh n ra khách hàng này là m t ng i mua chính. Nghi p v nàyể ể ậ ộ ườ ệ ụ x y ra không th ng xuyên, và đ c đánh giá là tr ng y u.ả ườ ượ ọ ế Nh ng tài li u có liên quan đ n nghi p v này đ c thu th p. Nh ng tài li u này bao g m nh ngữ ệ ế ệ ụ ượ ậ ữ ệ ồ ữ b ng ch ng liên quan đ n vi c chi tr c a các kho n ph i thu sau ngày k t thúc Báo cáo tàiằ ứ ế ệ ả ủ ả ả ế chính năm. Tuy nhiên tài li u liên quan đ n vi c giao hàng b ng đ ng thu đã không đ cệ ế ệ ẳ ườ ỷ ượ cung c p. Quá trình phân tích đã ch ra r ng không h có vi c ghi chép quá trình v n chuy n.ấ ỉ ằ ề ệ ậ ể M c dù có b ng ch ng c a vi c chi tr , nh ng không h có b ng ch ng ch ng minh r ng hàngặ ằ ứ ủ ệ ả ư ề ằ ứ ứ ằ hóa đã đ c giao.ượ ­ @ ­ Vi c phân tích thêm n a đ c m r ng, hoá đ n c a công ty đ c ki m toán viên yêu c u.ệ ữ ượ ở ộ ơ ủ ượ ể ầ Ki m toán viên ch ng minh đ c vài hoá đ n “d ch v đ c bi t” đã đ c giao cho khách hàngể ứ ượ ơ ị ụ ặ ệ ượ khi công ty đ c chi tr . Nh ng hoá đ n này ít chi ti t h n h n nh ng hoá đ n khác trong t p hượ ả ữ ơ ế ơ ẳ ữ ơ ậ ồ s và không đ c đ c làm sáng t h n qua các đ n đ t hàng hay là các gi y t ph i thu. T ngơ ượ ượ ỏ ơ ơ ặ ấ ờ ả ổ s hoá đ n đ c bi t này đã ch ng minh đ c r ng nghi p v bán hàng đó hoàn toàn đáng nghiố ơ ặ ệ ứ ượ ằ ệ ụ v n.ấ Vi c phát hi n này đ c trao đ i v i Giám đ c tài chính, ng i s đ a ra l i gi i thích thi uệ ệ ượ ổ ớ ố ườ ẽ ư ờ ả ế chính xác. Sau khi ti p xúc v i ban qu n tr , ki m toán viên g p l i Giám đ c tài chính và báoế ớ ả ị ể ặ ạ ố r ng vi c đi u tra đang đ c xem xét. ằ ệ ề ượ Giám đ c tài chính đã thông đ ng v i Giám đ c đi u hành xây d ng k ho ch đ tăng doanh số ồ ớ ố ề ự ế ạ ể ố nh m đ t đ c m c tiêu doanh thu. Khi mu n h p th c hoá, Giám đ c tài chính đã ch n m tằ ạ ượ ụ ố ợ ứ ố ọ ộ khách hàng chính, đ th c hi n k ho ch này. V giám đ c tài chính s t ng kỳ tr c ti p h ngể ự ệ ế ạ ị ố ẽ ừ ự ế ướ d n khách hàng ghi hoá đ n và tr trong vòng 30 ngày. Sau đó, Giám đ c tài chính này s ph iẫ ơ ả ố ẽ ố h p và “t o ra” doanh s o đ n công ty c a ng i mua v i s ti n t ng đ ng. Trong vòng 30ợ ạ ố ả ế ủ ườ ớ ố ề ươ ươ ngày chi tr doanh s o này, khách hàng s trì hoãn vi c chi tr . Vào cu i kỳ k toán, k ho chả ố ả ẽ ệ ả ố ế ế ạ này đã khi n kho n bán hàng không trung th c này đ c ghi nh n vào doanh thu. Đi u này choế ả ự ượ ậ ề phép h đ t đ c m c tiêu doanh s .ọ ạ ượ ụ ố Bi n th tài s nể ủ ả :Trong khi đang ti n hành các th t c ki m tra v t ch t hàng t n kho, các ki mế ủ ụ ể ậ ấ ồ ể toán viên đã phát hi n ra m t s mâu thu n tr ng y u hay là c th h n là s thi u h t gi aệ ộ ự ẫ ọ ế ụ ể ơ ự ế ụ ữ vi c ghi chép liên t c v i vi c ki m đ m đ xác đ nh tính hi n h u c a hàng t n kho. Ch nhi mệ ụ ớ ệ ể ế ể ị ệ ữ ủ ồ ủ ệ ki m toán đã đ a v n đ này cho Giám đ c ki m toán và đ c yêu c u ti n hành đi u tra thêm.ể ư ấ ề ố ể ượ ầ ế ề Vi c phát hi n này ch ra r ng v n đ này c n ph i phân tích thêm. Các ki m toán viên xem xétệ ệ ỉ ằ ấ ề ầ ả ể k l ng gi y t lien quan đ n hang t n kho th i gian tr c đó ,đ c bi t chú ý các kho n thi uỹ ưỡ ấ ờ ế ồ ờ ướ ặ ệ ả ế h t t ng t v i cùng m t hàng t n kho. Tuy nhiên, vào th i đi m đó, kho n thi u h t này đ cụ ươ ự ớ ộ ồ ờ ể ả ế ụ ượ cho là v n v t, và ch ng có cu c đi u tra nào đ c ti n hành. Và kho n này đã đ c ghi vào tàiụ ặ ẳ ộ ề ượ ế ả ượ kho n hao h t ả ụ Ki m toán viên sau đó yêu c u ki m tra kho n ph i tr , vi c mua hàng, và vi c ghi các kho nể ầ ể ả ả ả ệ ệ ả ph i thu. K toán công n ph i tr đã cung c p m t b ng báo cáo v các kho n ph i tr c aả ế ợ ả ả ấ ộ ả ề ả ả ả ủ t ng ng i bán riêng l và các tài li u liên quan. Ki m toán viên không đ c cung c p các tàiừ ườ ẻ ệ ể ượ ấ li u liên quan đ n kho n ph i tr đ c gi b i th kho. Ki m toán viên đã tr c ti p yêu c uệ ế ả ả ả ượ ữ ở ủ ể ự ế ầ ng i th kho cung c p các tài li u đó. Chúng đ c h a s đ a vào tu n t i. Sau 2 tu n nh cườ ủ ấ ệ ượ ứ ẽ ư ầ ớ ầ ắ nh liên t c, không m t tài li u liên quan đ n các kho n ph i tr và hàng hoá đã nh n nào đ cở ụ ộ ệ ế ả ả ả ậ ượ cung c p và v th kho đ c báo là ph i n m vi n.ấ ị ủ ượ ả ằ ệ Ti n hành làm vi c v i nh ng tài li u s n có, ki m toán viên xem xét l i các tài li u liên quanế ệ ớ ữ ệ ẵ ể ạ ệ đ n vi c bán hàng thông qua hoá đ n. H đi u tra đ c r ng, tên và đ a ch ng i tr mâuế ệ ơ ọ ề ượ ằ ị ỉ ườ ả thu n v i hoá đ n mà vi c chi tr đ c u quy n cho ng i th kho. Sau đó ki m toán viên đãẫ ớ ơ ệ ả ượ ỷ ề ườ ủ ể yêu c u đ c cung c p nh ng hoá đ n liên quan đ n vi c hu b các Séc thanh toán cho ng iầ ượ ấ ữ ơ ế ệ ỷ ỏ ườ bán hàng. Ki m toán viên đã phát hi n ra r ng, m t s các hoá đ n đ c đánh d u m t sauể ệ ằ ộ ố ơ ượ ấ ở ặ và đ c ký hi u đ c bi t. Trong khi các hóa đ n khác có nh ng chú thích khác ch ra r ngượ ệ ặ ệ ơ ữ ỉ ằ chúng đã đ c thông qua b ph n ki m đ m ti n m t. Ki m toán viên quy t đ nh r ng, v thượ ở ộ ậ ể ế ề ặ ể ế ị ằ ị ủ kho c a công ty đã th c hi n vi c mua bán o b ng cách làm hoá đ n bán hàng gi m o.ủ ự ệ ệ ả ằ ơ ả ạ Kho n ph i tr sau đó đã đ c tr đ n đ a ch mà ch có ng i th kho có th n m đ c. Và vả ả ả ượ ả ế ị ỉ ỉ ườ ủ ể ắ ượ ị th kho này cũng t ý không qua b ph n ki m đ m ti n.ủ ự ộ ậ ể ế ề Phân tích v n đấ ề Thông qua các ví d đã đ a ra, các th t c và xét đoán c a các ki m toán viên trong m i tìnhụ ư ủ ụ ủ ể ỗ hình và hoàn c nh c th có th đ c tham kh o. Tuy nhiên b i vì b n ch t v n có c a gianả ụ ể ể ượ ả ở ả ấ ố ủ l n, không th có Checklist chu n đ ki m toán viên d a vào đó th c hi n. Sau khi đ c xong haiậ ể ẩ ể ể ự ự ệ ọ tình hu ng gian l n, chúng ta có th th y r ng vi c ki m toán viên không đi u tra ra đ c gianố ậ ể ấ ằ ệ ể ể ượ l n là m t vi c hoàn toàn có th x y ra. ví d đ u tiên, m i liên h gì gi a khách hàng và tênậ ộ ệ ể ả Ở ụ ầ ố ệ ữ c a ng i bán không bao gi đ c phát hi n ra. ví d 2, đi u gì s x y ra n u Ch nhi mủ ườ ờ ượ ệ Ở ụ ề ẽ ả ế ủ ệ ki m toán không đ a v n đ này cho Giám đ c ki m toán mà t ý ch p thu n l i gi i thích sauể ư ấ ề ố ể ự ấ ậ ờ ả khi tr c ti p ph ng v n th kho. Ki m toán viên ph i d a vào k năng và kinh nghi m cũng nhự ế ỏ ấ ủ ể ả ự ỹ ệ ư quá trình rèn luy n kh năng xét đoán đ quy t đ nh các b c nào nên ti n hành khi đ i m t v iệ ả ể ế ị ướ ế ố ặ ớ nh ng gian l n ti m n.ữ ậ ề ẩ Nh đã đ c chú ý tr c đó, quá trình ki m toán cho dù đ c th c hi n đúng đ n và thích h p,ư ượ ướ ể ượ ự ệ ắ ợ hoàn toàn có th không đi u tra đ c nh ng gian l n tr ng y u. B n ch t c a các k ho chể ề ượ ữ ậ ọ ế ả ấ ủ ế ạ “sau l ng”không d dàng đ c phát hi n qua các th t c ki m toán thong th ng. K t qu làư ễ ượ ệ ủ ụ ể ườ ế ả nh ng k ho ch nh th đ c phát hi n thong qua nh ng tình hu ng ngoài d ki n c a cu cữ ế ạ ư ế ượ ệ ữ ố ự ế ủ ộ ki m toán.ể Xem xét các ví d , và nghĩ xem nh th nào đ có th l p k ho ch ki m toán, thi t k các thụ ư ế ể ể ậ ế ạ ể ế ế ủ t c và th c hi n ki m toán. Đánh giá các ph ng pháp ki m toán có th đi u tra vi c tham ô vàụ ự ệ ể ươ ể ể ề ệ gian l n đ n m c nào và nh ng phân tích đ m r ng th t c ki m toán. Ti n hành m r ng thậ ế ứ ữ ể ở ộ ủ ụ ể ế ở ộ ủ t c ki m toán và đi u tra các gian l n ti m n v a đ c phát hi n trong bao lâu? Ki m toán viênụ ể ề ậ ề ẩ ừ ượ ệ ể ph i ch u trách nhi m cho vi c phát hi n lúc ban đ u c a gian l n trong y u và ch u trách nhi mả ị ệ ệ ệ ầ ủ ậ ế ị ệ m r ng th t c ki m toán mà các th t c m r ng này có nh ng quy t đ nh đàng k nhở ộ ủ ụ ể ủ ụ ở ộ ữ ế ị ể ả h ng lên Báo cáo tài chính. Khi ki m toán viên b t đ u m r ng đi u tra ho c các th t c phápưở ể ắ ầ ở ộ ề ặ ủ ụ lý, có nhi u v n đ ngh nghi p c n ph i đ c xem xét. Ki m toán viên s xác đ nh ranh gi iề ấ ề ề ệ ầ ả ượ ể ẽ ị ớ gi a th t c ki m tra báo cáo tài chính và th t c ph c v m c đích t v n cho khách hàng ữ ủ ụ ể ủ ụ ụ ụ ụ ư ấ ở đâu? Ki m toán viên có kinh nghi m c n thi t đ đ a ra ý ki n Báo cáo tài chính hay không?ể ệ ầ ế ể ư ế Ki m toán viên có đ c l p trong khi đ a ra ý ki n thu c v c m tính hay không? H ng d n c aể ộ ậ ư ế ộ ề ả ướ ẩ ủ GAAS cũng m h và b gi i h n trong v n đ này.ơ ồ ị ớ ạ ấ ề Ph n k t:ầ ế Rõ ràng, ki m toán viên đ c yêu c u ki m tra các tr ng h p c a gian l n ti m tàng đ đánhể ượ ầ ể ườ ợ ủ ậ ề ể giá nh h ng lên Báo cáo tài chính cũng nh nh h ng lên toàn b cu c k m toán. S xétả ưở ư ả ưở ộ ộ ịể ự đoán đ c rèn luy n trong khi làm quy t đ nh d a vào th t c ki m toán ban đ u và m r ng,ượ ệ ế ị ự ủ ụ ể ầ ở ộ đ c yêu c u cân nh c m t cách c n th n. Nhi u v n đ có th phát sinh mà không đ c đượ ầ ắ ộ ẩ ậ ề ấ ề ể ượ ề c p trong GAAS. Ví d :ậ ụ • th i đi m nào th t c ki m toán m r ng tr thành vi c đi u tra pháp lý riêng bi t bao g mỞ ờ ể ủ ụ ể ở ộ ở ệ ề ệ ồ nh ng th t c không th ng xuyên x y ra trong m t cu c ki m toán báo cáo tài chính. GAAS -ữ ủ ụ ườ ả ộ ộ ể bao g m c nh ng yêu c u liên quan đ n vi c đào t o v m t k thu t và tính chuyên nghi pồ ả ữ ầ ế ệ ạ ề ặ ỹ ậ ệ c a ki m toán viên - vì v y ph i xem xét GAAS có đ c p đ n nh ng k năng t ng t yêu c uủ ể ậ ả ề ậ ế ữ ỹ ươ ự ầ đ i v i ki m toán báo cáo tài chính đ th c hi n vi c đi u tra pháp lý hay không?ố ớ ể ể ự ệ ệ ề • N u không c n thi t ph i m i r ng các th t c ki m toán nh m đ a ra ý ki n ki m toán viên,ế ầ ế ả ở ộ ủ ụ ể ằ ư ế ể ki m toán viên k t lu n h th c hi n các th t c m t cách thành th o, ti p theo ki m toán viênể ế ậ ọ ự ệ ủ ụ ộ ạ ế ể có th hoàn thành công vi c và v n gi đ c tính đ c l p. Tuy nhiên, ki m toán viên ph i hi uể ệ ẫ ữ ượ ộ ậ ể ả ể r ng, có h có th m t tính đ c l p n u h đ ng ý đóng vai trò là nhân ch ng có chuyên mônằ ọ ể ấ ộ ậ ế ọ ồ ứ hay là lu t s cho khách hàng. ậ ư • N u ki m toán viên đi u tra th t c pháp lý tách bi t, h c n ph i xem xét có c n thi t ph i bế ể ề ủ ụ ệ ọ ầ ả ầ ế ả ổ sung các r i ro ki m toán hay không? Tr c khi th c hi n vi c đi u tra pháp lý v t qua yêu c uủ ể ướ ự ệ ệ ề ượ ầ c a SAS 99, ki m toán viên nên xem xét t t c các v n đ có th x y ra, các chu n m c nghủ ể ấ ả ấ ề ể ả ẩ ự ề nghi p liên quan và nh ng r i ro ki m toán ti m n có th phát sinh cũng nh kh năng nghệ ữ ủ ể ề ẩ ể ư ả ề nghi p c a mình.ệ ủ Các ki m toán viên bi t rõ r ng h ho t đ ng trong m t môi tr ng r i ro cao, d x y ra cácể ế ằ ọ ạ ộ ộ ườ ủ ễ ả tranh ch p pháp lý, đ c bi t là v i SAS 99 and Sarbanes-Oxley. Khi nh ng r i ro ti m n đ cấ ặ ệ ớ ữ ủ ề ẩ ượ phát hi n và các ki m toán viên m r ng th t c ki m toán đúng đ n phù h p v i tiêu chu nệ ể ở ộ ủ ụ ể ắ ợ ớ ẩ GAAS đ đánh giá đ c nh h ng lên Báo cáo tài chính, Ki m toán viên nên th o lu n nh ngể ượ ả ưở ể ả ậ ữ phát hi n c a mình v i c p qu n lý phù h p. Ki m toán viên nên cân nh c vi c đ ngh kháchệ ủ ớ ấ ả ợ ể ắ ệ ề ị hàng gi l i nh ng b ng ch ng có tính pháp lý cao đ th c hi n các cu c đi u tra đ c l p khácữ ạ ữ ằ ứ ể ự ệ ộ ề ộ ậ liên quan đ n gian l n (n u có) n u ki m toán viên quy t đ nh r ng ho c là h không có khế ậ ế ế ể ế ị ằ ặ ọ ả năng th c hi n đi u tra ho c có đi u gì đó nh h ng đ n kh năng xét đoán c a h , ho c tínhự ệ ề ặ ề ả ưở ế ả ủ ọ ặ đ c l p c a ki m toán viên có th b nh h ng vì các th t c ti n hành b sung này.ộ ậ ủ ể ể ị ả ưở ủ ụ ế ổ Tài li u tham kh o:ệ ả - Francis C. Brulenski, CPA, and Ricardo J. Zayas, CPA, CFE, CVA.(2004). Fraud Detection is not Just by the Numbers. [Internet]. Accountingweb. Link: [ id=99821&d=815&h=817&f=816&dateformat=%B%20%e,%20%Y] Thutrangcat