Phủ định biện chứng và sự vận dụng trong việc phát triển bỏ qua chế độ TBCN tiến lên CNXH ở nước ta

Më ®Çu D­íi ngän cê l·nh ®¹o tµi t×nh cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam quang vinh vµ B¸c Hå vÜ ®¹i nh©n d©n ta ®· tõng ®¸nh b¹i 2 ®Õ quèc hïng m¹nh nhÊt thÕ giíi: §Õ quèc Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü. Ngµy nay trong c«ng cuéc x©y dùng kinh tÕ ®Êt n­íc, §¶ng l¹i l·nh ®¹o nh©n d©n ®i hÕt tõ thµnh c«ng nµy ®Õn thµnh c«ng kh¸c, mang l¹i sù ®æi thay tõng ngµy tõng giê cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam còng nh­ mang l¹i søc sèng míi cho nh©n d©n c¶ n­íc. Tuy r»ng tr­íc ®©y chóng ta ®· duy tr× kinh tÕ bao cÊp, viÖc ®ã lµm trÝ tuÖ nÒn kinh tÕ, thÕ nh­ng §¶ng ta ®· nhanh chãng n¾m b¾t t×nh thÕ vµ ®· vËn dông s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµo t×nh h×nh míi, thêi ®¹i míi, §¶ng ta ®· chñ tr­¬ng chuyÓn tõ kinh tÕ bao cÊp sang kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc vµo n¨m 1986 c«ng cuéc ®æi míi ®· ®­a n­íc ta tho¸t khái khñng ho¶ng trÇm träng sang ph¸t triÓn nhanh. Tõ mét n­íc ph¶i nhËp khÈu g¹o trong nh÷ng n¨m ®Çu gi¶i phãng ®Êt n­íc, ®Õn nay, ViÖt Nam ®· trë thµnh mét trong 3 n­íc xuÊt khÈu g¹o hµng ®Çu thÕ giíi sau Mü vµ Th¸i Lan. Quan hÖ th­¬ng m¹i cña n­íc ta còng ngµy cµng ®­îc më réng víi chñ tr­¬ng "ViÖt Nam muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi". N­íc ta ®· gia nhËp ASEAN, AFTA... vµ s¾p tíi ViÖt Nam mong muèn ®­îc gia nhËp WTO - tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi vµ ®Õn khi ®ã th× nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam sÏ cã nh÷ng b­íc tiÕn míi, høa hÑn mét sù t¨ng tr­ëng cao. Kh«ng chØ trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i mµ trong nh÷ng ngµnh khoa häc c¬ b¶n còng dÇn dÇn ®­îc ®Çu t­ thÝch ®¸ng h¬n vµ cã sù chó ý h¬n cña Nhµ n­íc, b»ng chøng lµ ng©n s¸ch nhµ n­íc cho nh÷ng ngµnh nµy ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ so víi nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90. Trong qu¸ tr×nh l·nh ®¹o ®Êt n­íc ®Ó thùc hiÖn môc tiªu "D©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh" tiÕn lªn CNXH §¶ng ta ®· kiªn ®Þnh ®­êng lèi l·nh ®¹o, kÕ thõa vµ ph¸t huy chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ biÕt ¸p dông thùc tiÔn phÐp biÖn chøng cña M¸c mét c¸ch linh ho¹t trong nh÷ng ®­êng lèi, ®Þnh h­íng, chÝnh s¸ch ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong n­íc. PhÐp phñ ®Þnh biÖn chøng víi hai ®Æc tr­ng c¬ b¶n lµ tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vµ tÝnh kÕ thõa ®­îc thÓ hiÖn râ trong qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam. §ã lµ sù ra ®êi cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc phñ ®Þnh l¹i nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc phñ ®Þnh l¹i nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp ®· kh«ng cßn phï hîp trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë ViÖt Nam qua nh÷ng thµnh tùu mµ nã mang l¹i ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng M¸c - Lªnin lu«n lµ nÒn t¶ng ch¾c, lµ kim chØ nam dÉn ®­êng. NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng M¸c - Lªnin ®Æc biÖt lµ phÐp phñ ®Þnh biÖn chøng ®èi víi c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ cña ViÖt Nam mµ bé m«n triÕt häc M¸c - Lªnin ®· n©ng lªn thµnh mét ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cho sinh viªn, do ®ã em chän ®Ò tµi "Phñ ®Þnh biÖn chøng vµ sù vËn dông trong viÖc ph¸t triÓn bá qua chÕ ®é TBCN tiÕn lªn CNXH ë n­íc ta" ®Ó nghiªn cøu. Trong qóa tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi, em rÊt vui khi ®­îc tiÕp xóc víi nh÷ng lý luËn c¬ b¶n cÇn thiÕt vµ rÊt vui mõng khi ®­îc n©ng cao kiÕn thøc qua viÖc nghiªn cøu. Tuy nhiªn, v× ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn thö søc víi mét ®Ò tµi võa mang tÝnh lý luËn, võa mang tÝnh thùc tiÔn cao nªn em kh«ng tr¸nh khái sai sãt, em mong c¸c thÇy c« th«ng c¶m vµ gióp ®ì em trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn t­ duy vµ kiÕn thøc cña m×nh. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o ®· tËn t×nh cung cÊp phÇn lín kiÕn thøc vµ ph­¬ng ph¸p ®Ó em hoµn thµnh bµi tiÓu luËn nµy. B. Néi dung PhÇn I: Néi dung lý luËn I. Kh¸i niÖm phñ ®Þnh biÖn chøng 1. §Þnh nghÜa phñ ®Þnh biÖn chøng ThÕ giíi vËt chÊt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng. Mét d¹ng nµo ®ã cña vËt chÊt ®­îc sinh ra, tån t¹i, råi mÊt ®i ®­îc thay thÕ b»ng mét d¹ng vËt chÊt kh¸c. TriÕt häc M¸c sinh ra, tån t¹i, råi mÊt ®i ®­îc thay thÕ b»ng mét d¹ng vÒ chÊt, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp dÉn tíi m©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt, sù vËt cò mÊt ®i vµ sù vËt míi ra ®êi. TriÕt häc gäi sù thay thÕ ®ã lµ sù phñ ®Þnh. Phñ ®Þnh bao gåm phñ ®Þnh siªu h×nh vµ phñ ®Þnh biÖn chøng. Tr¸i víi phñ ®Þnh siªu h×nh lµm chÊm døt sù ph¸t triÓn th× phñ ®Þnh biÖn chøng l¹i t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn hay mét thay ®æi nµo ®ã lµm cho sù ph¸t triÓn hay mét thay ®æi nµo ®ã lµm cho sù vËt ph¸t triÓn. ë ®©y ta chØ nghiªn cøu vÒ phñ ®Þnh biÖn chøng lµ h×nh thøc gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn néi t¹i cña b¶n th©n sù vËt bÞ phñ ®Þnh sù phñ ®Þnh mµ mçi sù thay thÕ chuyÓn ho¸ lµm thµnh mét m¾t kh©u trong sîi d©y xÝch ph¸t triÓn cña hiÖn thùc vµ cña t­ duy. Tõ nh÷ng sù nhËn ®Þnh trªn chñ nghÜa duy vËt ®· ®­a ra kh¸i niÖm: Phñ ®Þnh biÖn chøng lµ qu¸ tr×nh tù th©n vËn ®éng phñ ®Þnh, tù th©n ph¸t triÓn, lµ m¾t kh©u trªn con ®­êng dÉn tíi sù ra ®êi cña c¸i míi, tiÕn bé h¬n so víi c¸i bÞ phñ ®Þnh. 2. §Æc ®iÓm cña phñ ®Þnh biÖn chøng. - TÝnh kh¸ch quan: Nh÷ng ng­êi theo quan ®iÓm siªu h×nh coi phñ ®Þnh lµ do nh÷ng nguyªn nh©n bªn ngoµi ®­a l¹i, xem sù vËt hiÖn t­îng lµ nh÷ng c¸i c« lËp, t¸ch rêi nhau. Ph­¬ng ph¸p biÖn chøng kh¼ng ®Þnh c¸i míi ra ®êi thay thÕ c¸i cò n»m ngay trong b¶n th©n sù vËt, nã lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng m©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt trong b¶n th©n mçi sù vËt. Khi ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò nµy, chóng ta l­u ý r»ng, mçi sù vËt cã ph­¬ng thøc phñ ®Þnh biÖn chøng riªng, do ®ã mµ cã sù ph¸t triÓn. Sù phñ ®Þnh lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña quy luËt m©u thuÉn vµ quy luËt l­îng chÊt trong ®ã m©u thuÉn míi phñ ®Þnh m©u thuÉn cò, chÊt míi thay thÕ chÊt cò vµ xuÊt ph¸t tõ xu h­íng vËn ®éng cña sù vËt hiÖn t­îng, tõ chÝnh trong néi lùc cña sù vËt. VÝ dô: CNXH phñ ®Þnh CNTB lµ kÕt qu¶ cña viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn c¬ b¶n kh¸ch quan, vèn cã trong lßng x· héi t­ b¶n, m©u thuÉn gi÷a tÝnh chÊt x· héi ho¸ cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ tÝnh chÊt chiÕm h÷u t­ nh©n TBCN vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt ®­îc biÓu hiÖn vÒ häc thuyÕt khoa häc ngµy cµng ph¸t triÓn lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh phñ ®Þnh cña nh÷ng tri thøc ®óng ®¾n, s©u s¾c ®èi víi nh÷ng tri thøc sai lÇm hoÆc kÐm s©u s¾c, kh«ng ®Çy ®ñ. - TÝnh kÕ thõa: KÕ thõa lµ viÖc c¸i míi ra ®êi tõ c¸c gi÷ l¹i trong ®ã nh÷ng yÕu tè tÝch cùc tiÕn bé tõ c¸i cò t¹o ®i cho phï hîp. Phñ ®Þnh biÖn chøng lµ kÕt qu¶ cña sù tù th©nph¸t triÓn trªn c¬ së gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña c¸c sù vËt vµ hiÖn t­îng, cho nªn c¸i míi ra ®êi kh«ng thÓ lµ mét sù phñ ®Þnh tuyÖt ®èi, phñ ®Þnh, s¹ch tr¬n, ®o¹n tuyÖt siªu h×nh ®èi víi c¸i cò, mµ lµ mét sù phñ ®Þnh cã kÕ thõa. §Ó dÉn tíi sù ra ®êi cña c¸i míi, qu¸ tr×nh phñ ®Þnh biÖn chøng bao hµm trong ®ã nh©n tè gi÷ l¹i nh÷ng néi dung tÝch cùc cña c¸i phñ ®Þnh. Phñ ®Þnh biÖn chøng, do vËy, lµ sù phñ ®Þnh mang tÝnh kÕ thõa. Víi ý nghÜa nh­ vËy, phñ ®Þnh ®ång thêi lµ kh¼ng ®Þnh, diÔn ®¹t t­ t­ëng ®ã, Lªnin viÕt: "Kh«ng ph¶i sù phñ ®Þnh s¹ch tr¬, kh«ng ph¶i sù phñ ®Þnh kh«ng suy nghÜ, kh«ng ph¶i sù phñ ®Þnh hoµi nghi, kh«ng ph¶i sù do dù, còng kh«ng ph¶i sù nghi ngê lµ c¸i ®Æc tr­ng vµ c¸i b¶n chÊt trong phÐp biÖn chøng... mµ l¹i sù phñ ®Þnh coi nh­ lµ vßng kh©u cña liªn hÖ, vßng kh©u cña sù ph¸t triÓn, víi sù duy tr× c¸i kh¼ng ®Þnh". Gi¸ trÞ cña sù kÕ thõa biÖn chøng ®­îc quy ®Þnh bëi vai trß cña nã trong sù ra ®êi cña c¸i mÊt. Kh«ng cã c¸i míi nµo l¹i ra ®êi h­ v«, nhê viÖc gi÷ l¹i nh©n tè tÝch cùc cña c¸i phñ ®Þnh mµ c¸i míi cã tiÒn ®Ò cho sù xuÊt hiÖn cña m×nh. C¸i qu¸ khø kh«ng biÕn ®æi ®i mµ kh«ng ®Ó l¹i mét dÊu vÕt nµo trong dßng ch¶y v« tËn cña thêi gian.ThËt ra, nã ®· tham gia vµo viÖc t¹o ra c¸i hiÖn t¹i, nã t¹o thµnh mèi liªn hÖ sèng ®éng trogn thêi gian. Mét trong nh÷ng h×nh thøc quan träng cña c¸i ®­îc kÕ thõa trong ®êi sèng x· héi lµ truyÒn thèng. TruyÒn thèng lµ c¸i chøa ®ùng trong b¶n th©n m×nh nh÷ng n¨ng lùc to lín ®Ó t¹o ra c¸i míi. Song, ngay c¶ ®èi víi nh©n tè tÝch cùc cña c¸i phñ ®Þnh ®­îc gi÷ l¹i, nã vÉn ®­îc duy tr× d­íi líp läc bá. Thùc chÊt cña sù ph¸t triÓn lµ sù biÕn ®æi, mµ giai ®o¹n sau cßn b¶o tån tÊt c¶ nh÷ng g× tÝch cùc ®· ®­îc t¹o ra ë giai ®o¹n tr­íc ch¼ng h¹n trong khi phñ ®Þnh. Chñ nghÜa t­ b¶n víi t­ c¸ch lµ chÕ ®é lçi thêi chñ nghÜa x· héi còng kÕ thõa toµn bé nh÷ng thµnh qu¶ cña sù ph¸t triÓn tiÕn bé x· héi ®· ®¹t ®­îc trong chñ nghÜa t­ b¶n, song, nh÷ng yÕu tè ®­îc gi÷ l¹i ®ã còng ph¶i ®­îc c¶i t¹o, ®­îc biÕn ®æi trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ nghÜa x· héi ®Ó trë thµnh nh÷ng yÕu tè néi t¹i cña CNXH. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi hiÖn nay, chóng ta ph¶i biÕt kÕ thõa nh÷ng di s¶n tÝch cùc cña d©n téc còng nh­ cña thÕ giíi. Nh­ng cã lóc, cã n¬i ®· coi nhÑ viÖcu khai th¸c vèn quý b¸u cña d©n téc, cã quan ®iÓm phñ ®Þnh s¹ch tr¬n. Ng­îc l¹i cã lóc cã n¬i l¹i phôc håi c¶ nh÷ng phong tôc tËp qu¸n ®· lçi thêi, kh«ng biÕt ®øng trªn yªu cÇu míi cña c¸ch m¹ng mµ c¶i biÕn vµ sö dông nh÷ng vèn cò ®ã cho phï hîp. 3. So s¸nh phñ ®Þnh biÖn chøng víi phñ ®Þnh siªu h×nh ®Ó thÊy nguyªn nh©n, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn lµ g×. §èi lËp víi quan ®iÓm biÖn chøng, nh÷ng ng­êi theo quan ®iÓm siªu h×nh coi phñ ®Þnh lµ sù xo¸ bá hoµn toµn c¸i cò lµ chÊm døt sù liªn hÖ, sù vËn ®éng, sù ph¸t triÓn cña b¶n th©n sù vËt. Do ®ã quan ®iÓm siªu h×nh kh«ng thÊy ®­îc tiÒn ®Ò cña sù n¶y sinh ra c¸i míi. MÆt kh¸c, khi nãi ®Õn kÕ thõa, th× hä l¹i hiÓu kÕ thõa mét c¸ch nguyªn xi, kh«ng phª ph¸n, kh«ng c¶i tiÕn c¶i t¹o chóng hoÆc l¾p ghÐp c¸c yÕu tè cña c¸i cò vµo c¸i míi mét c¸ch ®¬n gi¶n, m¸y mãc. Nh÷ng ng­êi thuéc "Ph¸i v¨n ho¸ v« s¶n" ë Nga ®Çu nh÷ng n¨m c¸ch m¹ng cã th¸i ®é phñ ®Þnh s¹ch tr¬n nÒn v¨n ho¸ qu¸ khø. Theo hä nÒn v¨n ho¸ v« s¶n kh«ng cã liªn quan g× víi nÒn v¨n ho¸ tr­íc hä chñ tr­¬ng x©y dùng l¹i tõ ®Çu nÒn v¨n ho¸ míi cña giai cÊp v« s¶n. §©y lµ quan ®iÓm siªu h×nh xem ph¸t triÓn chØ lµ sù ph¸t triÓn t¨ng hay gi¶m ®i thuÇn tuý vÒ l­îng, kh«ng cã sù thay ®æi vÒ chÊt. TÊt c¶ tÝnh mu«n vÎ vÒ chÊt bÊt biÕn trong toµn bé qu¸ tr×nh tån t¹i cña nã. Sù ph¸t triÓn chØ lµ sù thay ®æi vÒ sè l­îng cña tõng lo¹i ®ang cã, kh«ng cã sù n¶y sinh nh÷ng lo¹i míi víi nh÷ng quy ®Þnh míi vÒ chÊt, cã thay ®æi vÒ chÊt ch¨ng n÷a th× ®ã còng chØ diÔn ra theo mét vßng trßn khÐp kÝn. Quan ®iÓm siªu h×nh vÒ sù ph¸t triÓn còng xem sù ph¸t triÓn nh­ lµ mét qu¸ tr×nh tiÕn lªn liªn tôc, kh«ng cã nh÷ng b­íc quanh cã phøc t¹p. Nh­ vËy, viÖc thõa nhËn hay kh«ng thõa nhËn sù ph¸t triÓn vÉn kh«ng ®ñ c¨n cø ®Ó ph©n biÖt mét quan ®iÓm biÖn chøng víi mét quan ®iÓm siªu h×nh. §iÒu chñ yÕu ®Ó ph©n ®Þnh hai quan ®iÓm ®ã lµ ph¶i lµm râ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn diÔn ra nh­ thÕ nµo, trong quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng, ph¸t triÓn lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó khai th¸c qu¸ tr×nh vËn ®éng tiÕn lªn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ kÐm hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn h¬n. Theo quan ®iÓm ®ã, ph¸t triÓn lµ mét tr­êng hîp ®Æc biÖt cña sù vËn ®éng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn sÏ n¶y sinh nh÷ng tÝnh quy ®Þnh míi cao h¬n vÒ chÊt, nhê vËy, lµm t¨ng c­êng tÝnh phøc t¹p cña sù vËt vµ cña sù liªn hÖ, lµm cho c¶ c¬ cÊu tæ chøc, ph­¬ng thøc tån t¹i vµ vËn ®éng cña sù vËt cïng chøc n¨ng vèn cã cña nã ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. Trong quan ®iÓm biÖn chøng, sù ph¸t triÓn lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh thay ®æi vÒ l­îng dÉn tíi sù thay ®æi vÒ chÊt, sù ph¸t triÓn diÔn ra theo ®­êng xoay tr«n èc, nghÜa lµ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn d­êng nh­ cã sù quay trë l¹i ®iÓm xuÊt ph¸t, nh­ng trªn c¬ së míi cao h¬n. Víi ®Æc ®iÓm nh­ vËy, phñ ®Þnh biÖn chøng kh«ng chØ lµ nh©n tè kh¾c phôc c¸i cò, mµ cßn lµ g¾n liÒn c¸i cò víi c¸i míi, c¸i kh¼ng ®Þnh víi c¸i phñ ®Þnh. Phñ ®Þnh biÖn chøng trë thµnh vßng kh©u tÊt yÕu cña sù liªn hÖ vµ sù ph¸t triÓn. II. TÝnh ®Æc thï cña phñ ®Þnh biÖn chøng víi ®æi míi trong lÜnh vùc kinh tÕ x· héi. NÒn kinh tÕ x· héi nµo còng cã nh÷ng khuyÕt tËt, nh÷ng m©u thuÉn tån t¹i trong lßng nã, vµ mét x· héi mµ lu«n gi÷ mét kiÓu tæ chøc s¶n xuÊt, ph­¬ng thøc s¶n xuÊt th× ch¾c ch¾n sÏ kh«ng thÓ tiÕn lªn ®­îc. V× vËy nÒn s¶n xuÊt ph¶i lu«n ®­îc ®æi míi phï hîp víi phÐp phñ ®Þnh biÖn chøng. NÒn s¶n xuÊt lçi thêi, kh«ng cßn n¨ng ®éng n÷a sÏ ®­îc thay thÕ bëi nÒn s¶n xuÊt tiÕn bé, n¨ng ®éng vµ ph¸t triÓn h¬n phï hîp víi thêi ®¹i. C«ng cô s¶n xuÊt b»ng c¬ khÝ ra ®êi thay thÕ c«ng cô s¶n xuÊt b»ng lao ®éng thñ c«ng lµ mét tÊt yÕu. §Õn l­ît nã s¶n xuÊt tù ®éng hoas ra ®êi thay thÕ c«ng cô b»ng c¬ khÝ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng lµ mét tÊt yÕu. Nguyªn nh©n cña qu¸ tr×nh thay thÕ nµy lµ do nh÷ng ®éng lùc tù th©n cña nÒn s¶n xuÊt x· héi quy ®Þnh, do nh÷ng nhu cÇu kh«ng ngõng biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña con ng­êi. Sù thay thÕ ®ã kh«ng ph¶i lµ vøt bá, phñ ®Þnh s¹ch tr¬n ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cò mµ chóng vÉn ®­îc gi÷ l¹i, tån t¹i song song víi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi vµ trë thµnh c¸c ngµnh, c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt truyÒn thèng ®«i khi chóng rÊt cÇn ®èi víi nÒn kinh tÕ cña mét sè n­íc. PhÇn II: Phñ ®Þnh biÖn chøng vµ sù vËn dông trong viÖc ph¸t triÓn bá qua chÕ ®é TBCN lªn CNXH I. TÝnh kh¸ch quan tÊt yÕu cña sù ra ®êi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, phñ ®Þnh l¹i nÒn kinh tÕ tËp trung quan liÖu bao cÊp ®· kh«ng cßn phï hîp trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë ViÖt Nam. 1. Nh÷ng tån t¹i vµ bÊt cËp cña nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp tù cung tù cÊp ë ViÖt Nam. Sau kh¸ng chiÕn th¾ng lîi, dùa vµo kinh nghiÖm cña c¸c n­íc XHCN, ®Êt n­íc ta b¾t ®Çu x©y dùng m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung dùa trªn h×nh thøc së h÷u c«ng céng vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Víi sù nç lùc cña nh©n d©n ta vµ sù gióp ®ì tËn t×nh cña c¸c n­íc XHCN kh¸c m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ ®· ph¸t huy ®­îc tÝnh ­u viÖt cña nã, tõ mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu vµ ph©n t¸n, b»ng c«ng cô kÕ ho¹ch hãa nhµ n­íc ®· tËp trung vµo tay m×nh mét lùc l­îng vËt chÊt quan träng vÒ ®Êt ®ai, tµi s¶n vµ tiÒn b¹c ®Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. NÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa trong thêi kú ®Çu thùc hiÖn ë n­íc ta ®· tá ra phñ ®Þnh, nã ®· t¹o ra mét b­íc chuyÓn biÕn quan träng vÒ mÆt kinh tÕ x· héi. §ång thêi nã còng thÝch hîp víi nÒn kinh tÕ thêi chiÕn vµ ®ãng vai trß quan träng viÖc t¹o ra chiÕn th¾ng vÜ ®¹i cña d©n téc. Nã cho phÐp §¶ng vµ Nhµ n­íc huy ®éng ë møc ®é cao nhÊt søc ng­êi vµ søc cña cho tiÒn tuyÕn. Nh­ng sau gi¶i phãng miÒn Nam, bøc tranh toµn c¶nh vÒ hiÖn tr¹ng kinh tÕ ®· cã nhiÒu thay ®æi to lín. Trong mét nÒn kinh tÕ cïng mét lóc tån t¹i c¶ 3 lo¹i h×nh kinh tÕ tù cÊp, tù tóc, nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸. §ã lµ thùc tÕ kh¸ch quan tån t¹i sau n¨m 1975 nh­ng chóng ta vÉn tiÕp tôc chñ tr­¬ng x©y dùng kinh tÕ chØ huy nh­ ë MiÒn B¾c tr­íc ®©y. Do c¸c quan hÖ kinh tÕ ®· thay ®æi rÊt nhiÒu, viÖc ¸p dông c¬ chÕ qu¶n lý cò vµo ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ®· thay ®æi lµm xuÊt hiÖn hµng lo¹t c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc. Trong nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp cã sù ph©n phèi mét c¸ch m¹nh mÏ mäi s¶n phÈm lao ®éng, gi¸ trÞ th× bÞ Ên ®Þnh tr­íc theo nh÷ng chØ tiªu cña Nhµ n­íc, ®iÒu nµy dÉn ®Õn viÖc nh÷ng quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan nh­ quy luËt gi¸ c¶, quy luËt cung cÇu, quy luËt gi¸ trÞ bÞ vi ph¹m nghiªm träng, lµm cho t×nh h×nh l­u th«ng tiÒn tÖ, gi¸ c¶ bÞ vi ph¹m nghiªm träng, lµm cho t×nh h×nh l­u th«ng tiÒn tÖ, gi¸ c¶ kh«ng kiÓm so¸t ®­îc, ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng n¨m 80, l¹m ph¸t cña n­íc ta ®· lªn ®Õn 3 con sè lµm cho ®êi sèng nh©n d©n v« cïng khã kh¨n vµ t×nh h×nh kinh tÕ n­íc ta l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng. NÒn s¶n xuÊt kÐm ph¸t triÓn ®­îc sù b¶o hé cña Nhµ n­íc l¹i cµng trë nªn tr× trÖ. Bé m¸y qu¶n lý doanh nghiÖp kh«ng hiÖu qu¶, cång kÒnh, cã nhiÒu cÊp trung gian vµ kh«ng n¨ng ®éng, phong c¸ch th× cöa quyÒn d­íi chÝnh s¸ch bï lç cña Nhµ n­íc ngµy cµng kh«ng ®em l¹i bÊt cø mét hiÖu qu¶ kinh tÕ nµo. §ång thêi do chñ quan cøng nh¾c kh«ng c©n nh¾c tíi sù phï hîp cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, chóng ta ®· kh«ng qu¶n lý cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn s¶n xuÊt cña ®Êt n­íc, tr¸i l¹i ®· dÉn tíi viÖc sö dông l·ng phÝ mét c¸ch nghiªm träng c¸c nguån tµi nguyªn ®ã. Tµi nguyªn thiªn nhiªn bÞ ph¸ ho¹i, m«i tr­êng bÞ « nhiÔm, s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶, Nhµ n­íc thùc hiÖn bao cÊp trµn lan. Nh÷ng viÖc ®ã g©y ra rÊt nhiÒu hËu qu¶ xÊu cho nÒn kinh tÕ, sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ gÆp nhiÒu khã kh¨n, s¶n phÈm trë nªn khan hiÕm, ng©n s¸ch bÞ th©m hôt nÆng nÒ, thu nhËp tõ nÒn kinh tÕ kh«ng ®ñ tiªu dïng, tÝch luü hµng n¨m hÇu nh­ kh«ng cã vèn ®Çu t­ chñ yÕu vµo vay vµ viÖn trî cña n­íc ngoµi. §Õn cuèi nh÷ng n¨m 80, gi¸ c¶ leo thang, khñng ho¶ng kinh tÕ ®i liÒn víi l¹m ph¸t cao ®· lµm cho ®êi sèng nh©n d©n bÞ gi¶m sót thËm chÝ mét sè ®Þa ph­¬ng n¹n ®ãi ®ang r×nh rËp. Nguyªn nh©n s©u xa vÒ sù suy tho¸i nÒn kinh tÕ ë n­íc ta lµ do ®· ¸p dông dËp khu«n mét m« h×nh kinh tÕ ch­a thÝch hîp vµ kÐm hiÖu qu¶. Tr­íc sù suy tho¸i kinh tÕ nghiªm träng nh­ trªn, thªm vµo ®ã viÖn trî n­íc ngoµi bÞ gi¶m sót ®· ®Æt nÒn kinh tÕ n­íc ta víi sù bøc b¸ch ®ßi hái ph¶i ®æi míi. §æi míi ®Ó tho¸t khái khñng ho¶ng vµ ph¸t triÓn ®i lªn. 2. Sù ra ®êi cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc lµ mét xu h­íng ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan. Tr­íc nh÷ng tån t¹i vµ bÊt cËp trªn cña nÒn kinh tÕ chØ huy, t¹i §¹i héi §¶ng VI (1986) ®· chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ thùc hiÖn h¹ch to¸n kinh doanh XHCN. §Õn §¹i héi §¶ng VII §¶ng ta x¸c ®Þnh râ viÖc viÖc ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ ë n­íc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ trªn thùc tÕ ®· diÔn ra ë ®ã, tøc lµ chuyÓn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. §©y lµ mét sù thay ®æi vÒ nhËn thøc cã ý nghÜa rÊt quan träng trong lý luËn còng nh­ trong thùc tÕ l·nh ®¹o cña §¶ng trªn mÆt trËn kinh tÕ. XÐt d­íi gãc ®é triÕt häc, viÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ®óng ®¾n vµ phï hîp víi quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh vµ xu thÕ cña thêi ®¹i. Thø nhÊt, nÕu kh«ng thay ®æi c¬ chÕ kinh tÕ vÉn gi÷ c¬ chÕ kinh tÕ cò th× kh«ng thÓ nµo cã ®ñ s¶n phÈm ®Ó tiªu dïng chø ch­a muèn nãi ®Õn tÝch luü vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt. Thùc tÕ nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû 80 ®· chØ râ ®­îc thùc hiÖn c¬ chÕ kinh tÕ cò cho dï chóng ta liªn tôc ®æi míi hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ nh­ng hiÖu qu¶ ®¹t ®­îc cña nÒn s¶n xuÊt x· héi rÊt thÊp s¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu tiªu dïng x· héi tÝch luü hÇu nh­ kh«ng cã ®«i khi cßn ¨n l¹m vµo c¶ vèn vay n­íc ngoµi. Thø hai, do ®Æc tr­ng cña nÒn kinh tÕ tËp trung cßn rÊt cøng nh¾c nªn nã chØ cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ trong giai ®o¹n ng¾n vµ chØ cã t¸c dông ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo chiÒu réng. NÒn kinh tÕ chØ huy ë n­íc ta tån t¹i qu¸ dµi do ®ã nã kh«ng nh÷ng kh«ng cã t¸c dông ®¸ng kÓ trong viÖc thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt mµ nã cßn n¶y sinh ra nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc lµm gi¶m n¨ng suÊt chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. Thø ba, xÐt vÒ nh÷ng nh©n tè cña kinh tÕ thÞ tr­êng. VÒ vÊn ®Ò nµy cã rÊt nhiÒu ý kiÕn ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. NhiÒu ý kiÕn cho r»ng thÞ tr­êng n­íc ta lµ thÞ tr­êng míi h×nh thµnh cßn non yÕu vµ lµ thÞ tr­êng s¬ khai. Thùc tÕ thÞ tr­êng ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®­îc nh÷ng møc ph¸t triÓn kh¸c nhau ë hÇu hÕt c¸c ®« thÞ vµ c¸c vïng ®ång b»ng ven biÓn. ThÞ tr­êng trong n­íc ®· ®­îc th«ng suèt vµ v­¬n tíi nh÷ng vïng hÎo l¸nh xa x«i vµ ®ang ®­îc më réng víi thÞ tr­êng quèc tÕ. Nh­ng thÞ tr­êng n­íc ta ph¸t triÓn ch­a ®ång bé, cßn thiÕu h¼n thÞ tr­êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh­ thÞ tr­êng lao ®éng, thÞ tr­êng vèn vµ thÞ tr­êng ®Êt ®ai vµ vÒ c¬ b¶n vÉn lµ thÞ tr­êng tù do, møc ®é can thiÖp cña Nhµ n­íc cßn rÊt thÊp, ch­a cã sù qu¶n lý chÆt chÏ hÖ thèng vµ liªn kÕt c¸c thÞ tr­êng mét c¸ch ®ång bé theo ph¸p luËt. Thø t­, xÐt vÒ mèi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ta thÊy nÒn kinh tÕ n­íc ta ®ang hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng thÕ giíi, sù giao l­u vÒ hµng ho¸, dÞch vô vµ ®Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi lµm cho sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ n­íc ta gÇn gòi h¬n víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng thÕ giíi. T­¬ng quan gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ quèc tÕ. Thø n¨m, xu h­íng chung ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n­íc kh«ng thÓ t¸ch rêi víi sù ph¸t triÓn hoµ nhËp quèc tÕ, sù c¹nh tranh gi÷a c¸c quèc gia ®· lµm thay ®æi h¼n vÒ chÊt, kh«ng cßn lµ d©n sè ®«ng, vò khÝ nhiÒu, qu©n ®éi m¹nh mµ lµ tiÒm lùc kinh tÕ. Môc ®Ých cña c¸c quèc gia lµ t¹o ra ®­îc nhiÒu cña c¶i vËt chÊt trong quèc gia cña m×nh ®¹t tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, ®êi sèng nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn, thÊt nghiÖp thÊp. TiÒm lùc kinh tÕ ®· trë thµnh th­íc ®o do chñ yÕu vai trß vµ søc m¹nh cña mçi d©n téc lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ uy tÝn vµ duy tr× søc m¹nh cña c¸c ®¶ng cÇm quyÒn. V× vËy chóng cÇn ph¶i ®æi míi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh­ nh÷ng mÆt x· héi kh¸c ®Ó kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña §¶ng cña d©n téc m×nh trªn tr­êng quèc tÕ. Thø s¸u, sù vËn dông cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng thÓ nµo gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò do chÝnh c¬ chÕ vµ b¶n th©n ®êi sèng kinh tÕ - x· héi ®Æt ra. §ã lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp l¹m ph¸t khñng ho¶ng, « nhiÔm m«i tr­êng, sù bïng næ vÒ d©n sè còng nh­ nh÷ng hiÖn t­îng x· héi kh¸c, nh÷ng t×nh tr¹ng vµ hiÖn t­îng trªn ë møc ®é kh¸c nhau ®· trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Òu cã t¸c dông ng­îc trë l¹i lµm c¶n trë sù ph¸t triÓn b×nh th­êng cña x· héi nãi chung vµ cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nãi riªng. V× vËy, sù t¸c ®éng cña nhµ n­íc mét chñ thÓ cã kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ vËn dông c¸c quy luËt kh¸ch quan vµo nÒn kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nh­ vËy, nh×n l¹i ta thÊy, ViÖt Nam trong thêi kú dµi tiÕn hµnh x©y dùng nÒn kinh tÕ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, phñ ®Þnh "bµn tay v« h×nh" cña thÞ tr­êng, c¬ chÕ nµy ®· cã mét vai trß lÞch sö trong nh÷ng n¨m 1950 - 1979 vµ ®· cã t¸c dông ®¸ng kÓ trong viÖc tËp trung c¸c nguån lùc phôc vô cho sù nghiÖp x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi vµ ®¸p øng nhu cÇu cña cuéc kh¸ng chiÕn gi¶i phãng d©n téc, thèng nhÊt ®Êt n­íc. Song c¬ chÕ nµy ®· ®­îcu duy tr× qu¸ l©u, lµm cho tõ tËp trung ë møc cÇn thiÕt chuyÓn sang tËp trung cao ®é, ph¸t sinh quan liªu bao cÊp k×m h·m vµ c¶n trë sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong thêi b×nh. §øng tr­íc yªu cÇu vµ nhiÖm vô míi, kh thay ®æi, ®ång thêi nhËn thøc s©u s¾c phÐp phñ ®Þnh biÖn chøng lµ c¸i míi sÏ tÊt yÕu kh¸ch quan ra ®êi thay thÕ cho c¸i cò kh«ng cßn phï hîp n÷a, v× vËy, trong §¹i héi lÇn thø IV cña §¶ng (1986), §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· m¹nh d¹n ®­a ra ®­êng lèi ®æi míi, ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ ®Ó chuyÓn nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, c«ng nhËn sù tån t¹i cña thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch më réng hîp t¸c quèc tÕ nh»m ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta dÇn dÇn héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Theo h­íng c¨n b¶n cña sù ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý ®· ®­îc ®¹i héi VI cña §¶ng x¸c ®Þnh vµ tiÕp tôc ®­îc §¹i héi VII §¶ng kh¼ng ®Þnh: "TiÕp tôc xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, h×nh thµnh ®ång bé vµ vËn hµnh cã hiÖu qu¶ c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc". 3. TÝnh kÕ thõa khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc ë ViÖt Nam. Tr­íc ®©y do chñ quan nãng véi muèn x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thuÇn khiÕt XHCN, Nhµ n­íc ta ®· x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cao ®é víi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh vµ tËp thÓ lµ chñ yÕu mµ kh«ng chó ý tíi yÕu tè thÞ tr­êng, hµng hãa s¶n xuÊt ra ®­îc ®Þnh gi¸ s½n vµ kh«ng tu©n theo nh÷ng quy luËt cña thÞ tr­êng. Trªn thùc tÕ c¬ chÕ kinh tÕ ®ã ®· lµ vËt c¶n ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Do ®ã nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ra ®êi mang tÝnh kh¸ch quan nã lµ kÕt qu¶ cña gi¶i quyÕt m©u thuÉn tù cã cña nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp. Tuy nhiªn, khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn kh«ng cã nghÜa lµ phñ ®Þnh s¹ch tr¬n tÊt c¶ nh÷ng g× cña nÒn kinh tÕ cò mµ lµ mét sù chuyÓn ®æi cã tÝnh kÕ thõa, trªn c¬ së kh¾c phôc, söa ®æi nh÷ng tån t¹i, sai lÇm vèn cã vµ ph¸t huy nh÷ng mÆt tèt, mÆt tÝch cùc cña nã, ®iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: Tr­íc hÕt ®ã lµ viÖc c«ng nhËn sù tån t¹i cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c bªn c¹nh hai thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ. X©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn hiÖn nay ë ViÖt Nam gåm c¸c thµnh phÇn kinh tÕ: thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh, thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n... Nh­ vËy mÆc dï ®· phñ ®Þnh lo¹i bá nh÷ng mÆt yÕu kÐm cña nÒn kinh tÕ cò nh­ng nÒn kinh tÕ míi ®· biÕt kÕ thõa nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña nÒn kinh tÕ tr­íc vµ ph¸t triÓn nã mét c¸ch toµn diÖn tèt h¬n. Hai thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh vµ thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ vÉn gi÷ vai trß chñ ®¹o trong ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh÷ng b­íc ®æi míi quan träng cña §¶ng cña Nhµ n­íc lµ viÖc thõa nhËn sù tån t¹i cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nh­ kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n. Víi sù chuyÓn ®æi ®ã, ph©n c«ng lao ®éng x· héi víi t­ c¸ch lµ c¬ së kinh tÕ cña s¶n xuÊt hµng ho¸ ch¼ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i, tr¸i l¹i ngµy cµng ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. ë n­íc ta ngµy cµng cã nhiÒu ngµnh nghÒ míi ra ®êi vµ ph¸t triÓn. Bªn c¹nh nh÷ng ngµnh nghÒ míi ra ®êi vµ ph¸t triÓn ®ã, nh÷ng ngµnh nghÒ cæ truyÒn cã tiÕng kh«ng chØ trong n­íc mµ c¶ thÕ giíi, cã tiÒm n¨ng lín mµ tr­íc ®©y bÞ c¬ chÕ kinh tÕ cò lµm mai mét nay ®­îc phôc håi vµ ph¸t triÓn. Trong néi bé tõng khu vùc, tõng ngµnh, ®Þa ph­¬ng, ph©n c«ng lao ®éng ngµy cµng chi tiÕt h¬n. §iÒu ®ã ®­îc ph¶n ¸nh ë tÝnh phong phó, ®a d¹ng vµ chÊt l­îng cao h¬n cña s¶n phÈm lao ®éng ®­a ra trªn thÞ tr­êng. Sù chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c ho¸ lao ®éng ®· v­ît khái ph¹m vi quãc gia trë thµnh quèc tÕ. Cïng víi viÖc c«ng nh©n sù tån t¹i cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau lµ sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm lao ®éng nh­ së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u c¸ thÓ cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá, së h÷u t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa, së h÷u hçn hîp kh¸c: t­ b¶n nhµ n­íc, c«ng ty cæ phÇn. §©y còng lµ mét b­íc ngoÆt quan träng ®Ó gi¶i phãng søc lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn cho quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn phï hîp víi tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña thêi ®¹i. Ngoµi viÖc chuyÓn ®æi t­ t­ëng m¹nh mÏ vÒ viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, tÝnh kÕ thõa trong c«ng cuéc ®æi míi ë n­íc ta cßn ®­îc thÓ hiÖn trong viÖc tiÕp tôc duy tr× vµ ph¸t huy c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸ mét c¸ch linh ho¹t b»ng viÖc kÕt hîp "bµn tay v« h×nh" víi "bµn tay v« h×nh". NÒn kinh tÕ n­íc ta, tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung phô thuéc hßan toµn vµo sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc ®· chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, t«n träng nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña thÞ tr­êng nh­ quy luËt cung cÇu, quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt c¹nh tranh... nh­ng kh«ng ph¶i ®Ó cho nh÷ng quy luËt. - Thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ sù t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt c¹nh tranh, quy luËt cung cÇu buéc ng­êi s¶n xuÊt ph¶i n¨ng ®éng, lu«n c¶i tiÕn kü thuËt, tiÕt kiÖm n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, c¶i tiÕn chÊt l­îng vµ h×nh thøc mÉu m· hµng ho¸ cho phï hîp víi nhu cÇu x· héi víi nhu cÇu x· héi, t×m mäi c¸ch ®­a ra thÞ tr­êng nh÷ng lo¹i hµng ho¸ míi thÝch hîp víi thÞ hiÕu ng­êi tiªu dïng... kÕt qu¶ lµ thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn g¾n s¶n xuÊt víi thÞ tr­êng. - Thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung s¶n xuÊt, më réng giai l­u kinh tÕ trong n­íc vµ hoµ nhËp nÒn kinh tÕ thÕ giíi. - Gi¶i phãng c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ ra khái sù trãi buéc cña nÒn s¶n xuÊt khÐp kÝn víi k×m h·m sù ph¸t triÓn cho viÖc tæ chøc vµ qu¶n lý mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao thùc hiÖn víi h×nh thøc quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ. Thùc tÕ cho thÊy, nÒn kinh tÕ n­íc ta sau c«ng cuéc ®æi míi kh«ng nh÷ng v÷ng mµ cßn ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu næi bËt, kh¾c phôc nhiÒu mÆt ®×nh ®èn, suy tho¸i, tèc ®é t¨ng tr­ëng kh¸ vµ liªn tôc, ®iÓn h×nh lµ: L¹m ph¸t ®­îc ®Èy lïi tõ 67% n¨m 1991 xuèng 17,5% n¨m 1992 vµ cßn 5,2% n¨m 1993. §Õn nay l¹m ph¸t cña n­íc ta chØ cßn 0,1%. Tæng s¶n phÈm trong n­íc t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 7,2%. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn t­¬ng ®èi toµn diÖn, vÊn ®Ò l­¬ng thùc ®­îc gi¶i quyÕt tèt, s¶n l­îng l­¬ng thùc n¨m 1993 xÊp xØ 25 triÖu tÊn, v­ît møc ®Ò ra trong n¨m 1995. HiÖn nay, n­íc ta ®· v­¬n lªn lµ n­íc xuÊt khÈu g¹o ®øng thø 2 trªn thÕ giíi. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®¹t nhÞp ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n hµng n¨m 13% cao h¬n chØ tiªu ®Ò ra cho kÕ ho¹ch. N¨ng lùc s¶n xuÊt mét sè ngµnh vµ s¶n phÈm quan träng nh­: ®iÖn, dÇu, dÇu th«, thÐp, xi m¨ng... ®­îc t¨ng thªm. HÖ thèng th«ng tin liªn l¹c më réng nhanh víi thiÕt bÞ c«ng nghÖ míi. C¸c ngµnh x©y dùng, vËn t¶i, th­¬ng nghiÖp dÞch vô kh¸c ®Òu ph¸t triÓn. C¬ cÊu kinh tÕ ®ang biÕn ®æi, mét sè ngµnh s¶n xuÊt kinh doanh míi xuÊt hiÖn. Quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ®­îc më réng theo h­íng ®a d¹ng hãa vµ ®a ph­¬ng ho¸. §· kh¾c phôc ®­îc hÇu hÕt hËu qu¶ do thÞ tr­êng truyÒn thèng bÞ gi¶m sót ®ét ngét: më réng giao l­u víi nhiÒu b¹n hµng míi, t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng n¨m xÊp xØ 20%. TÝnh ®Õn n¨m 1993 ®· cÊp 836 giÊy phÐp ®Çu t­ n­íc ngoµi víi tæng sè vèn ®Çu t­ ®¨ng ký lµ 7,5 tû USD nh­ng tíi n¨m 1996 ®· cÊp 16454 giÊy phÐp ®Çu t­ n­íc ngoµi víi tæng sè vèn ®¨ng ký ®· lµ 21,8 tû USD, b­íc ®Çu thu hót thªm viÖn trî ph¸t triÓn vµ vèn vay ­u ®·i tõ c¸c chÝnh phñ: lËp l¹i quan hÖ b×nh th­êng víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc gia. Tuy vËy theo nhËn ®Þnh cña §¶ng ta th× c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ang trong giai ®o¹n h×nh thµnh, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc b­íc ®Çu ®­îc s¾p xÕp vµ ®¨ng ký l¹i. §· gi¶m bít mét sè l­îng lín nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç kÐo dµi. Sè ®¬n vÞ kinh doanh cã hiÖu qu¶ t¨ng lªn. Khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc nh×n chung vÉn ph¸t triÓn, n¾m v÷ng lÜnh vùc then chèt vµ gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc doanh, tû träng GDP t¨ng tõ 34% n¨m 1990 lªn 39,9% n¨m 1992. Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp cã ph­¬ng h­íng ®æi míi râ h¬n kÓ tõ ®¹i héi Trung t­¬ng VI vai trß tù chñ cña c¸c hé n«ng d©n ®­îc kh¼ng ®Þnh. Mét sè lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c x· míi ®­îc xuÊt hiÖn. LuËt ®Êt ®ai chÝnh thøc giao quyÒn sö dông ruéng ®Êt sö dông l©u dµi cho d©n. §· gióp kinh tÕ hé n«ng d©n cã thªm ®éng lùc ph¸t triÓn míi. Kinh tÕ c¸ thÓ vµ kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n ph¸t triÓn ®¸ng kÓ. Doanh nghiÖp cæ phÇn vµ liªn doanh thu hót vèn ®Çu t­ thuéc nhiÒu h×nh thøc së h÷u xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu. PhÇn III: Xu h­íng cña nÒn kinh tÕ vµ mét sè gi¶i ph¸p T¹i ®¹i héi VIII §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh râ "X©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, ®èi víi t¨ng c­êng vai trß qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN". §Þnh h­íng XHCN lµ sù lùa chän vÒ môc tiªu, con ®­êng tiÕn lªn CNXH cña mét quèc gia, d©n téc dùa trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cho phÐp vµ bao hµm mét néi dung kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi réng lín (Liªn hÖ ®Þnh h­íng XHCN nh×n tõ gãc ®é triÕt häc - t¹p chÝ triÕt häc sè 4 (116) th¸ng 8 - 2000 trang 62). Nh­ vËy kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta cã ®Æc ®iÓm mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt, nÒn kinh tÕ Êy lÊy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn së h÷u x· héi vµ së h÷u tËp thÓ lµm nÒn t¶ng, lÊy kinh tÕ nhµ n­íc lµm chñ ®¹o, lÊy viÖc thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh lµm môc tiªu. Muèn vËy nÒn kinh tÕ Êy ph¶i ®¶m b¶o: - Cã t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao, bÒn v÷ng, æn ®Þnh. - LÊy viÖc gi¶i phãng søc lao ®éng lµm c¨n cø chñ yÕu ®Ó ho¹ch ®Þnh c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ, h×nh thøc së h÷u. - Lµm cho nÒn kinh tÕ Nhµ n­íc ph¸t triÓn tr­íc hÕt vÒ chÊt ®Ó n¾m vai trß chñ ®¹o kinh tÕ Nhµ n­íc cïng víi kinh tÕ hîp t¸c dÇn dÇn trë thµnh nÒn t¶ng. - X¸c ®Þnh vµ cñng cè n©ng cao ®Þa vÞ lµm chñ cña ng­êi lao ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi phï hîp tõng b­íc víi sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. - Thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi: Do ®ã ®Ó thùc hiÖn chñ tr­¬ng cña §¶ng ®Ò ra: "Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN cÇn cã c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn". C¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn. Theo ph­¬ng diÖn triÕt häc khi chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ c¬ chÕ thÞ tr­êng víi sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN, ®Ó ®¹t ®­îc mét nÒn kinh tÕ v÷ng m¹nh th× tr­íc hÕt ph¶i t×m ra con ®­êng nhanh nhÊt ®Ó thùc hiÖn ®ång bé c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. - §Èy m¹nhu c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ nh»m ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh muèn ph¸t triÓn kinh tÕ th× ph¶i ®Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc - c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt vµ l­u th«ng, ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ hµng hãa ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. - Nhµ n­íc cÇn chØ ®¹o x©y dùng ®óng ®¾n quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c vïng, c¸c tØnh trë thµnh vïng, tØnh kh¸ giµu cã, ­u tiªn tËp trung ®Çu t­ ng©n s¸ch nhµ n­íc ®Çu t­ ph¸t triÓn nhanh kinh tÕ x· héi cña c¸c t×nh khã kh¨n theo quy ho¹ch ph¸t triÓn ®· ®­îc duyÖt. - Më réng ph©n c«ng lao ®éng, ph©n bè l¹i lao ®éng vµ d©n c­ trong ph¹m vi c¶ n­íc còng nh­ tõng ®Þa ph­¬ng, tõng vïng theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ph©n c«ng l¹i lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh theo h­íng chuyªn m«n hãa, hîp t¸c ho¸, lao ®éng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô t¨ng tuyÖt ®èi vµ t­¬ng ®èi. - Më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i: Ta ph¶i ®a d¹ng hãa h×nh thøc, ®a ph­¬ng ho¸ ®èi t¸c ph¶i qu¸n triÖt nguyªn t¾c ®«i bªn cïng cã lîi. Ph¶i triÖt ®Ó khai th¸c lîi thÕ cña ®Êt n­íc trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ nh»m khai th¸c tiÒm n¨ng lao ®éng, tµi nguyªn thiªn nhiªn cña ®Êt n­íc, thu hót vèn ®Çu t­, kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, kinh nghiÖm qu¶n lý cña c¸c n­íc kh¸c. - §µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ vµ c¸c nhµ kinh doanh giái phï hîp víi yªu cÇu cña kinh tÕ thÞ tr­êng. - §æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý cña Nhµ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc. - Thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn coi ®©y lµ ®iÒu kiÖn c¬ së, ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn nhê ®ã mµ sö dông cã hiÖu qu¶ søc m¹nh tæng hîp cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ huy ®éng nh÷ng tiÒm n¨ng to lín cßn bÞ ph©n t¸n cña x· héi vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. - Gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ hoµn thiÖn vÒ hÖ thèng ph¸p luËt ®æi míi c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ, gi¸ c¶. Qu¸ tr×nh vËn ®éng cña lÞch sö nh©n lo¹i chØ thÊy mÆt lý luËn, mÆt t­ t­ëng khoa häc hoÆc ®­êng lèi hay m·i m·i chØ lµ lý thuyÕt tån t¹i trªn giÊy tê nÕu chóng kh«ng ®­îc thÓ chÕ ho¸ thµnh hiÕn ph¸p, ph¸p luËt, thµnh c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc chØ cã b»ng søc m¹nh cña hiÖn ph¸p, ph¸p luËt chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc, ®Þnh h­íng XHCN míi cã thÓ ®i vµo cuéc sèng nhê ®ã c¸c n¨ng lùc s¶n xuÊt hiÖn cã trong x· héi ta míi ®­îc gi¶i phãng, ®­îc cëi më nh÷ng xiÒng xÝch cña chÕ ®é cò, nh÷ng tËp qu¸n, lÒ lèi lµm ¨n, l¹c hËu. Nhê ®ã chóng ta míi lËp ®­îc nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®ång bé, míi cã kh¶ n¨ng khai th¸c ®­îc c¸c lîi thÕ c¹nh tranh thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn víi nhÞp ®iÖu nhanh m¹nh vµ v÷ng ch¾c. KÕt luËn Khi xem xÐt sù ph¸t triÓn cã mét vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra lµ sù ph¸t triÓn diÔn ra theo chiÒu h­íng nµo? Quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng, triÕt häc M¸c ®· mang l¹i c©u tr¶ lêi cho vÊn ®Ò trªn ë chç: Tõ nh÷ng thay ®æi vÒ l­îng thµnh nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp dÉn tíi m©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt, sù vËt cò mÊt ®i, sù vËt míi ra ®êi. Sù ra ®êi ®ã lµ mét m¾t xÝch trong sîi d©y xÝch ph¸t triÓn vµ lµ kÕt qu¶ cña sù phñ ®Þnh c¸i cò, c¸i lçi thêi trªn c¬ së kÕ thõa, lÆp l¹i nh­ng kh«ng quay trë l¹i mµ cã tÝnh chÊt tiÕn lªn cña sù ph¸t triÓn. Nh×n vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta, chóng ta thÊy viÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan phï hîp víi quy luËt ph¸t triÓn. Trong c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ, chóng ta ®· xo¸ bá vµ kh¾c phôc ®­îc nh÷ng khuyÕt, h¹n chÕ cña nÒn kinh tÕ míi phï hîp víi xu h­íng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. §©y lµ b­íc ph¸t triÓn cao h¬n so víi nÒn kinh tÕ cò nh­ng chóng ta ph¶i nhËn thøc s©u s¾c r»ng ®©y kh«ng ph¶i lµ sù ph¸t triÓn cao nhÊt bëi mäi sù vËt hiÖn t­îng ®Òu tån t¹i trong lßng nã nh÷ng m©u thuÉn, vµ c¸i míi sÏ ra ®êi ®Ó thay thÕ c¸i cò. ChÝnh v× vËy mµ trªn con ®­êng ph¸t triÓn kinh tÕ cña m×nh, chóng ta lu«n ph¶i nghiªn cøu t×m tßi ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ®¹t ®­îc nh÷ng b­íc ph¸t triÓn cao h¬n. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c - LªNin - NXB ChÝnh trÞ quèc gia - tËp II 2. V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI 3. V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII 4. V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII 5. V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX 6. T¹p chÝ triÕt häc, sè 1 (101), th¸ng 2 - 1998. 7. T¹p chÝ triÕt häc sè 4 (116) th¸ng 8 - 2000. Môc lôc A. §Æt vÊn ®Ò B. Néi dung PhÇn I. Néi dung lý luËn I. Kh¸i niÖm phñ ®Þnh biÖn chøng 1. §Þnh nghÜa phñ ®Þnh biÖn chøng 2. §Æc ®iÓm cña phñ ®Þnh biÖn chøng 3. So s¸nh phñ ®Þnh biÖn chøng víi phñ ®Þnh siªu h×nh ®Ó thÊy nguyªn nh©n, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn lµ g× II. TÝnh ®Æc thï cña phñ ®Þnh biÖn chøng víi ®æi míi trong lÜnh vùc kinh tÕ x· héi PhÇn II: Phñ ®Þnh biÖn chøng vµ sù vËn dông trong viÖc ph¸t triÓn bá qua chÕ ®é TBCN tiÕn lªn CNXH