Phương pháp giải bài tập di truyền

Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề TÌM HI U CÁC B C GI I NHANH M T BÀI TOÁN V LAI 1, 2 HAYỂ ƯỚ Ả Ộ Ề NHI U C P TÍNH TR NG T NG PH N, S TU NG TÁC GI AỀ Ặ Ạ ƯƠ Ả Ự Ơ Ữ CÁC GEN KHÔNG ALEN Vi c nh n d ng các quy lu t di truy n là v n đ quy t đ nh cho vi c gi iệ ậ ạ ậ ề ấ ề ế ị ệ ả nhanh v các bài toán lai. Đ nh n d ng các quy lu t di truy n ph i d a vào cácề ể ậ ạ ậ ề ả ự đi u ki n c th c a bài toán.ề ệ ụ ể ủ + Đ i v i các bài toán lai v 1, 2 ho c nhi u c p tính tr ng phân ly đ c l pố ớ ề ặ ề ặ ạ ộ ậ thì ta d a vào:ự - Các đi u ki n v tính tr ng gen quy đ nhề ệ ề ạ ị - K t qu c a phép lai đ xác đ nhế ả ủ ể ị + Đ i v i bài toán v t ng tác gi a các gen không allen thì ta d a vào:ố ớ ề ươ ữ ự - D a vào các đi u ki n v phép laiự ề ệ ề - K t qu phân tích đ i con qua các phép laiế ả ờ I.Cách nh n d ng quy lu t di truy n:ậ ạ ậ ề 1. Tr ng h p bài toán đã xác đ nh t l phân ly ki u hình đ i con: ườ ợ ị ỷ ệ ể ở ờ 1.1. D a vào k t qu phân ly ki u hình c a đ i con: ự ế ả ể ủ ờ 1.1.1. Khi lai 1 tính tr ng: ạ Tìm t l phân tích v KH th h con đ i v i lo i tính tr ng đ t đóỉ ệ ề ở ế ệ ố ớ ạ ạ ể ừ xác đ nh quy lu t di truy n chi ph i.ị ậ ề ố + 3:1 là quy lu t di truy n phân tích tr i l n hoàn toàn.ậ ề ộ ặ + 1:2:1 là quy lu t di truy n phân tích tr i không hoàn toàn (xu t hi n tínhậ ề ộ ấ ệ tr ng trung gian do gen n m trên NST th ng ho c gi i tính.ạ ằ ườ ặ ớ + 1:1 ho c 2:1 t l c a gen gây ch t.ặ ỉ ệ ủ ế + 9:3:3:1 ho c 9:6:1 ho c 9:7 là tính tr ng di truy n theo t ng tác b tr .ặ ặ ạ ề ươ ổ ợ + 12:3:1 ho c 13:3 là tính tr ng di truy n theo quy lu t t ng tác át chặ ạ ề ậ ươ ế tr i.ộ + 9:3:4 là t ng tác át ch do gen l n.ươ ế ặ + 15:1 là t ng tác c ng g p ki u không tích lũy các gen tr i.ươ ộ ộ ể ộ 1.1.2. Khi lai 2 hay nhi u c p tính tr ng:ề ặ ạ + Tìm t l phân tích v ki u hình th h con đ i v i m i lo i tínhỉ ệ ề ể ở ế ệ ố ớ ỗ ạ tr ng.ạ + Nhân t l KH riêng r c a lo i tính tr ng này v i t l KH riêng c aỉ ệ ẽ ủ ạ ạ ớ ỉ ệ ủ lo i tính tr ng kia. ạ ạ N u th y k t qu tính đ c phù h p v i k t qu phép lai thì có th k tế ấ ế ả ượ ợ ớ ế ả ể ế lu n 2 c p gen quy đ nh 2 lo i tính tr ng đó n m trên 2 c p NST khác nhau, diậ ặ ị ạ ạ ằ ặ truy n theo đ nh lu t phân li đ c l p c a Menden (tr t l 1:1 nhân v i nhau).ề ị ậ ộ ậ ủ ừ ỉ ệ ớ Ví dụ: Cho lai hai th cà chua: qu đ -thân cao v i qu đ -thân th p thuứ ả ỏ ớ ả ỏ ấ đ c 37.5% qu đ -thân cao: 37.5% qu đ -thân th p: 12.5% qu vàng-thânượ ả ỏ ả ỏ ấ ả cao: 12.5% qu vàng-thân th p. Bi t r ng m i tính tr ng do 1 gen quy đ nh.ả ấ ế ằ ỗ ạ ị Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 1 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề Gi i:ả + Xét riêng t ng tính tr ng th h con:ừ ạ ở ế ệ ( 37,5% + 37,5% ) đ : ( 12,5% + 12,5% ) vàng = 3 đ : 1 vàng ỏ ỏ ( 37,5% + 12,5% ) cao : ( 37,5 % + 12,5% ) th p = 1 cao : 1 th pấ ấ + Nhân 2 t l này ( 3 đ : 1 vàng ) ( 1 cao : 1 th p ) = 3 đ -cao : 3 đ -th pỉ ệ ỏ ấ ỏ ỏ ấ : 1 vàng-cao : 1 vàng-th p, phù h p v i phép lai trong đ bài. V y 2 c p gen quyấ ợ ớ ề ậ ặ đ nh 2 tính tr ng n m trên 2 c p NST khác nhau.ị ạ ằ ặ 1.2. D a vào k t qu phân ly ki u hình trong phép lai phân tích:ự ế ả ể D a vào k t qu c a phép lai đ xác đ nh t l và lo i giao t sinh ra c aự ế ả ủ ể ị ỷ ệ ạ ử ủ các cá th c n tìm.ể ầ + N u t l KH 1:1 thì đó là s di truy n 1 tính tr ng do 1 gen chi ph iế ỉ ệ ự ề ạ ố + N u t l KH 3:1 thì đ c di truy n theo quy lu t t ng tác gen, trongế ỉ ệ ượ ề ậ ươ tính tr ng có 2 ki u hình.ạ ể - T ng tác b tr 9:7ươ ổ ợ - T ng tác át ch 13:3ươ ế - T ng tác c ng g p 15:1ươ ộ ộ + N u có t l KH 1:2:1 thì tính tr ng đ c di truy n theo quy lu t t ngế ỉ ệ ạ ượ ề ậ ươ tác gen trong tr ng h p tính tr ng có 3 ki u hình.ườ ợ ạ ể - T ng tác b tr 9:6:1ươ ổ ợ - T ng tác át ch l n 9:3:4ươ ế ặ - T ng tác át ch tr i 12:3:1ươ ế ộ + T l KH 1:1:1:1 là s di truy n t ng tác b tr 1 tính tr ng có 4 ki uỉ ệ ự ề ươ ổ ợ ạ ể hình 9:3:3:1 ho c là lai 2 c p tính tr ng tuân theo đ nh lu t phân ly đ c l p có tặ ặ ạ ị ậ ộ ậ ỉ l ki u hình là 9:3:3:1.ệ ể 2.N u đ bài không xác đ nh t l phân li ki u hình c a đ i con mà chế ề ị ỷ ệ ể ủ ờ ỉ cho bi t 1 ki u hình nào đó con lai.ế ể ở + Khi lai 1 c p tính tr ng, t l 1 ki u hình đ c bi t b ng ho c là b i sặ ạ ỉ ệ ể ượ ế ằ ặ ộ ố c a 25% (hay ủ 4 1 ). + Khi lai 2 c p tính tr ng mà t l 1 ki u hình đ c bi t b ng ho c là b iặ ạ ỉ ệ ể ượ ế ằ ặ ộ s c a 6.25% (hay ố ủ 16 1 ), hay khi lai n c p tính tr ng mà t t l c a KH đã bi tặ ạ ừ ỉ ệ ủ ế cho phép xác đ nh đ c s lo i giao t c a b (ho c m ) có t l b ng nhau vàị ượ ố ạ ử ủ ố ặ ẹ ỉ ệ ằ b ng 25% ho c là c s c a 25%.ằ ặ ướ ố ủ Đó là các bài toán thu c đ nh lu t Menden.ộ ị ậ Ví d :ụ Cho lai 2 cây đ u thu n ch ng khác nhau 2 c p tính tr ng t ngậ ầ ủ ặ ạ ươ ph n, Fả 1 thu đ c toàn b cây thân cao - hoa đ . Cho Fượ ộ ỏ 1 t p giao Fạ 2 thu đ cượ 16000 cây trong đó có 9000 cây thân cao - hoa đ . Hai c p tính tr ng trên b chiỏ ặ ạ ị ph i b i quy lu t di truy n.ố ở ậ ề Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 2 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề A. T ng tác át chươ ế C.T ng tác b trươ ổ ợ B. Phân li đ c l pộ ậ D. T ng tác c ng g pươ ộ ộ Gi i:ả T l cây cao- đ thu đ c th h Fỉ ệ ỏ ượ ở ế ệ 2 là 16000 9000 = 16 9 = 56.25% là b i sộ ố c a 6.25% ủ Đó là bài toán thu c đ nh lu t Mendenộ ị ậ => Ch n đáp án Bọ 3.Tính tr ng do 1 hay 2 gen quy đ nh? Xác đ nh ki u gen t ng ng c a cạ ị ị ể ươ ứ ủ ơ th lai: ể Tùy vào s t h p đ i con c a t ng phép lai và tính tr i l n hoàn toànố ổ ợ ở ờ ủ ừ ộ ặ hay không hoàn toàn th h lai. ở ế ệ + Phép lai hai cá th d h p (th ng là cho F1 giao ph i v i nhau) cho sể ị ợ ườ ố ớ ố t h p không quá 4 thì th ng do 1 gen quy đ nh; s t h p h n 4 nh ng khôngổ ợ ườ ị ố ổ ợ ơ ư quá 16 th ng do 2 gen quy đ nh.ườ ị * Ví dụ Khi lai F1 d h p đ c Fị ợ ượ 2 phân ly t l 11: 2: 2: 1 (t ng có 16 tỉ ệ ổ ổ h p) thì ch c ch n không ph i là 1 gen quy đ nh.ợ ắ ắ ả ị + Phép lai phân tích F1: n u cho s t h p không quá 4 nh ng không ph iế ố ổ ợ ư ả 1:1, lúc này l i do 2 gen quy đ nh...ạ ị * Ví dụ Khi lai phân tích đ c 3 đ : 1 xanh (4 t h p) thì cũng ch c ch nượ ỏ ổ ợ ắ ắ không ph i là 1 gen.ả + Lai F1 v i 1 cá th b t kì: s t h p t i đa khi lai hai cá th d h p v iớ ể ấ ố ổ ợ ố ể ị ợ ớ nhau, t đó có th lo i tr các kh năng không đúng.ừ ể ạ ừ ả *Ví dụ Khi lai hai cá th b t kì v tính tr ng A mà cho con t i 8 t h p thìể ấ ề ạ ớ ổ ợ ch c ch n tính tr ng do 2 gen quy đ nh, trong đó 1 cá th d h p c 2 gen, 1 cáắ ắ ạ ị ể ị ợ ả th d h p 1 gen (th ng là d h p và đ ng h p l n gen còn l i)...ể ị ợ ườ ị ợ ồ ợ ặ ạ 4. Gen này có gây ch t không?ế D u hi u c a ki u này là s t h p đ i con không ch n, có th là 3,ấ ệ ủ ể ố ổ ợ ở ờ ẵ ể 7,.. thay vì 4, 8... Đây là 1 d u hi u ít g p nh ng v n ph i nghĩ đ n.ấ ệ ặ ư ẫ ả ế N u đ i con phân ly t l đ c bi t VD 2:1 thì g n nh có th ch c ch nế ờ ỉ ệ ặ ệ ầ ư ể ắ ắ là gen gây ch t, và th ng là gây ch t tr ng thái đ ng h p tr i.ế ườ ế ở ạ ồ ợ ộ 5. Các tr ng h p riêng:ườ ợ + D a vào k t qu phân li ki u hình c a F1 lai v i c th khác. c n chúự ế ả ể ủ ớ ơ ể ầ ý nh ng t l đ c bi t sau đây: 7:1; 4:3:1; 6:1:1; 5:3 đây là t l c a tính tr ngữ ỉ ệ ặ ệ ỉ ệ ủ ạ n y sinh do t ng tác gen, tùy t ng tr ng h p c th mà xác đ nh chính xácả ươ ừ ườ ợ ụ ể ị tính tr ng đ c xét, di truy n theo quy lu t di truy n nào.ạ ượ ề ậ ề Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 3 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề + Tr ng h p đ ng tr i d a vào đi u ki n nh : 1 tính tr ng đ c quiườ ợ ồ ộ ự ề ệ ư ạ ượ đ nh b i 1 c p gen có 3 alen, Iị ở ặ A = IB > IO. S ki u gen t i đa là 6, s ki u hình t iố ể ố ố ể ố đa là 4. Ví d :ụ Màu lông c a m t loài cú mèo ch u s ki m soát c a dãy đa allenủ ộ ị ự ể ủ x p theo th t tính tr i gi m d n là: Rế ứ ự ộ ả ầ 1 (lông đ ) > Rỏ 2 (lông đen) > R3 (lông xám). Hãy xác đ nh Ki u gen c a cú lông đ , lông đen và lông xám.ị ể ủ ỏ Gi i:ả Dãy đa allen x p theo th t tính tr i gi m d n là: Rế ứ ự ộ ả ầ 1 (lông đ ) > Rỏ 2 (lông đen) > R3 (lông xám) KG c a cú lông đ có th là: Rủ ỏ ể 1R1; R1R2; R1R3 KG c a cú lông đen có th là: Rủ ể 2R2; R2R3 KG c a cú lông xám có th là: Rủ ể 3R3 II. Ph ng pháp gi i bài t p: ươ ả ậ Tùy t ng yêu c u c a bài toán mà ta có các ph ng pháp gi i khác nhau.ừ ầ ủ ươ ả 1. Trong phép lai 1, 2 hay nhi u c p tính tr ng t ng ph n:ề ặ ạ ươ ả th ng g p 2ườ ặ d ng chínhạ - D ng toán thu n: cho bi t tính tr ng (hay gen) tr i, l n t đó tìm t lạ ậ ế ạ ộ ặ ừ ỷ ệ phân tích đ i sauờ - D ng toán ngh ch: cho bi t k t qu đ i con t đó tìm ki u gen c a bạ ị ế ế ả ờ ừ ể ủ ố mẹ 1.1.Tính s lo i và thành ph n gen giao t :ố ạ ầ ử 1.1.1. S lo i giao t :ố ạ ử Tùy thu c vào s c p gen d h p trong ki u genộ ố ặ ị ợ ể + Trong KG có 1 c p gen d h p ặ ị ợ  21 lo i giao tạ ử + Trong KG có 2 c p gen d h p ặ ị ợ  22 lo i giao tạ ử + Trong KG có 3 c p gen d h p ặ ị ợ  23 lo i giao t ạ ử V y trong KG có n c p gen d h p ậ ặ ị ợ  2n lo i giao tạ ử Ví d :ụ Ki u gen AaBbCcDd có kh năng t o ra bao nhiêu lo i giao t ?ể ả ạ ạ ử Ta xét ki u gen trên có 4 c p gen d h p, v y s lo i giao t là 2ở ể ặ ị ợ ậ ố ạ ử n=24=16 1.1.2.Thành ph n gen (KG) c a giao tầ ủ ử Trong t bào (2n) c a c th gen t n t i thành t ng c p t ng đ ng, cònế ủ ơ ể ồ ạ ừ ặ ươ ồ trong giao t (n) ch còn mang 1 gen trong c p.ử ỉ ặ + Đ i v i c p gen đ ng h p AA (ho c aa): cho 1 lo i giao t A (ho c 1ố ớ ặ ồ ợ ặ ạ ử ặ lo i giao t a)ạ ử + Đ i v i c p gen d h p Aa: cho 2 lo i giao t v i t l b ng nhau g mố ớ ặ ị ợ ạ ử ớ ỉ ệ ằ ồ giao t A và giao t aử ử + Suy lu n t ng t đ i v i nhi u c p c p gen d h p n m trên các c pậ ươ ự ố ớ ề ặ ặ ị ợ ằ ặ NST khác nhau, thành ph n ki u gen c a các lo i giao t đ c ghi theo s đầ ể ủ ạ ử ượ ơ ồ phân nhánh (s đ Auerbac) ho c b ng cách nhân đ i s .ơ ồ ặ ằ ạ ố Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 4 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề Ví d :ụ Cho bi t thành ph n gen m i lo i giao t c a ki u genế ầ ỗ ạ ử ủ ể sau:AaBBDdee Ta có s đ sau:ơ ồ A a B B D d D d E e e e KG c a giao t là ủ ử :ABDE Abde aBDe aBde Ví d : ụ Trong đi u ki n gi m phân bình th ng, c th AaBbCcDD sinhề ệ ả ườ ơ ể ra các lo i giao t nào?ạ ử A. ABCD và abcD B. ABCD, ABcD, AbCD, AbcD C. ABCD, AbcD, aBCD, AbcD, abCD, AbCd, abcD, AbcD D. ABCD, AbcD, AbCD, AbcD, aBCD, abCD, abcD, AbcD. Gi i:ả KG đang xét d h p 3 c p allen => s giao t có th t o ra là 2ị ợ ặ ố ử ể ạ 3=8 Và không ch a gen l n d.ứ ặ Ch n đáp án Dọ 1.2.Tính s ki u t h p, ki u gen, ki u hình và các t l phân li đ i conố ể ổ ợ ể ể ỉ ệ ở ờ (d ng toán thu n)ạ ậ 1.2.1. S ki u t h p:ố ể ổ ợ M i lo i giao t đ c t h p t do v i các lo i giao t cái t o thành nhi uỗ ạ ử ự ổ ợ ự ớ ạ ử ạ ề ki u t h p trong các h p t . Vì v y s ki u t h p gi a các lo i giao t đ cể ổ ợ ợ ử ậ ố ể ổ ợ ữ ạ ử ự và cái là: S ki u t h p = s lo i giao t đ c x s lo i giao t cáiố ể ổ ợ ố ạ ử ự ố ạ ử Ki u t h p khác nhau nh ng có th đ a đ n ki u gen gi ng nhauể ổ ợ ư ể ư ế ể ố => s KG ố ≤ s ki u t h pố ể ổ ợ Ví d :ụ N u cây m có 3 c p gen d h p, 3 c p gen đ ng h p, cây b có 2ế ẹ ặ ị ợ ặ ồ ợ ố c p gen d h p, 4 c p gen đ ng h p l n. ặ ị ợ ặ ồ ợ ặ S ki u t h p giao t đ i Fố ể ổ ợ ử ờ 1 là: A. 16 B.32 C.64 D.128 Gi i:ả + Cây m có 3 c p gen d h p => có 2ẹ ặ ị ợ 3 lo i giao tạ ử + Cây b có 2 c p gen d h p => có 2ố ặ ị ợ 2 lo i giao tạ ử => S ki u t h p giao t đ i Fố ể ổ ợ ử ờ 1 là 23 x 22 = 32 Ch n đáp án Bọ Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 5 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề 1.2.2 S ki u gen, ki u hình đ i con :ố ể ể ở ờ S di truy n c a các c p gen là đ c l p v i nhau, vì v y s t h p t doự ề ủ ặ ộ ậ ớ ậ ự ổ ợ ự gi a các c p gen cũng nh gi a các c p tính tr ng. Vì v y, k t qu v ki u genữ ặ ư ữ ặ ạ ậ ế ả ề ể cũng nh v ki u hình đ i con đ c xác đ nh:ư ề ể ở ờ ượ ị + T l ki u gen chung c a nhi u c p gen = Tích các t l ki u gen riêng lỉ ệ ể ủ ề ặ ỉ ệ ể ẻ c a m i c p gen.ủ ỗ ặ S ki u gen tính chung = ố ể Tích s các ki u gen riêng c a m i c p genố ể ủ ỗ ặ + T l ki u hình chung c a nhi u c p tính tr ng = Tích các t l ki u hìnhỉ ệ ể ủ ề ặ ạ ỉ ệ ể riêng l c a m i c p tính tr ng.ẻ ủ ỗ ặ ạ S ki u hình tính chung = ố ể Tích s ki u hình riêng c a m i c p tínhố ể ủ ỗ ặ tr ngạ Ví d 1ụ : Cho gi thuy t sau:ả ế A: h t vàngạ a: h t xanhạ B: h t tr nạ ơ b: h t nhănạ D: thân cao d: thân th pấ Các c p gen này di truy n đ c l p nhau. Ng i ta ti n hành phép lai gi a 2 cáặ ề ộ ậ ườ ế ữ th có ki u gen: AabbDd lai v i AaBbdd.ể ể ớ Xác đ nh s ki u gen và s ki u hình chung c a con lai.ị ố ể ố ể ủ Gi i:ả Ta xét các phép lai đ c l p :ộ ậ Ki u genể ki u hìnhể Aa x Aa =AA: 2Aa: aa 3 vàng: 1 xanh Bb x bb = Bb: bb 1 tr n: 1 nhănơ Dd x dd = Dd: dd 1 cao: 1 th pấ V y:ậ S t h p 1 c p gen d h p Aa cho ra 3 KG (Aa x Aa =1AA: 2Aa: 1aa )ự ổ ợ ặ ị ợ S t h p 2 c p gen 1 bên d h p bên kia đ ng h p cho ra 2 KGự ổ ợ ặ ị ợ ồ ợ (Bb x bb = 1Bb : 1bb; Dd x dd = 1Dd : 1dd) T l KG chung là: (1AA : 2Aa : 1aa)(1Bb : 1bb)(1Dd : 1dd)ỉ ệ = AABbDd ; AABbdd ; AAbbDd ; Aabbdd.... S ki u gen tính chung: 3.2.2 = 12ố ể L p lu n t ng t : ậ ậ ươ ự S t h p 1 c p gen d h p Aa cho ra 2KH (3 vàng: 1 xanh)ự ổ ợ ặ ị ợ S t h p 2 c p gen 1 bên d h p bên kia đ ng h p cho ra 2 KHự ổ ợ ặ ị ợ ồ ợ T l KH tính chung: (3 vàng : 1 xanh)(1 tr n : 1 nhăn)(1 cao : 1 th p)ỉ ệ ơ ấ S ki u hình tính chung: 2.2.2 = 8ố ể 1.2.3. Tính t l phân ly đ i con :ỉ ệ ở ờ  T l phân li ki u gen đ i con = Tích các t l ki u gen riêng l c aỉ ệ ể ở ờ ỉ ệ ể ẻ ủ m i c p gen.ỗ ặ Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 6 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề Ví d 1:ụ Dâu tây: genR (tr i không hoàn toàn)quy đ nh tính tr ng qu đở ộ ị ạ ả ỏ Gen r (l n không hoàn toàn) quy đ nh tính tr ng qu tr ngặ ị ạ ả ắ Gen Rr quy đ nh qu h ngị ả ồ Gen H quy đ nh tính tr ng cây cao (tr i)ị ạ ộ Gen h quy đ nh tính tr ng cây th p (l n)ị ạ ấ ặ 2 c p gen này n m trên 2 c p NST khác nhau. Khi cho lai 2 cây dâu tây dặ ằ ặ ị h p v hai c p gen trên Fợ ề ặ 1 có t l ki u di truy n là:ỉ ệ ể ề A. 9 : 3 : 3 : 1 B. 3 : 6 : 3 : 1 : 2 : 1 C. 1 : 2 : 1 : 2 : 4 : 2 : 1 : 2 : 1 D. C 3 trên đ u saiả ề Gi i:ả P: RrHh x RrHh Ta xét 2 phép lai đ c l p nhau (do các gen phân li đ c l p)ộ ậ ộ ậ Rr x Rr = 1RR : 2Rr : 1rr. Hh x Hh = 1HH : 2Hh : 1hh.  T l phân li ki u gen đ i con là: (1 : 2 : 1) (1 : 2 : 1)ỉ ệ ể ở ờ = 1 : 2 : 1 : 2 : 4 : 2 : 1 : 2 : 1 => Ch n đáp án Cọ Ví d 2:ụ phép lai AaBbccDdee x AabbccDdEe s sinh ra ki u gen aabbccddeeẽ ể chi m t l bao nhiêu ?(V i 5 c p gen n m trên 5 c p NST khác nhau, các tínhế ỉ ệ ớ ặ ằ ặ tr ng đ u tr i hoàn toàn.) ạ ề ộ Gi i:ả tr ng h p này ta xét 5 phép lai đ c l p nhau:Ở ườ ợ ộ ậ Aa x Aa 4 3 A- + 4 1 aa Bb x bb 2 1 B- + 2 1 bb cc x cc 1cc Dd x Dd 4 3 D- + 4 1 dd Ee x ee 2 1 E- + 2 1 ee V y ki u gen aabbccddee sinh ra đ i con chi m t l là:ậ ể ở ờ ế ỉ ệ 4 1 x 2 1 x 1 x 4 1 x 2 1 = 64 1 Ví d 3:ụ Cho lai 2 cá th AaBbCc, v i 3 c p gen n m trên 3 c p NST khác nhau,ể ớ ặ ằ ặ các tính tr ng đ u tr i hoàn toàn. ạ ề ộ a. T l ki u di truy n cá th d h p 2 c p gen, c p gen còn l i đ ng h p:ỉ ệ ể ề ể ị ợ ặ ặ ạ ồ ợ Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 7 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề A. 64 1 B. 64 8 C. 64 24 D. 64 32 b. T l ki u di truy n cá th d h p 1 c p gen, 2 c p còn l i đ ng h p:ỉ ệ ể ề ể ị ợ ặ ặ ạ ồ ợ A. 64 1 B. 64 8 C. 64 24 D. 64 32 Gi i:ả Ta xét 3 phép lai đ c l p nhau:ộ ậ Aa x Aa 4 1 AA + 4 2 Aa + 4 1 aa Bb x Bb 4 1 BB + 4 2 Bb + 4 1 bb Cc x Cc 4 1 CC + 4 2 Cc + 4 1 cc a. Cá th d h p 2 c p gen, c p gen còn l i đ ng h p là : AaBbCC; AaBbcc;ể ị ợ ặ ặ ạ ồ ợ AaBBCc; AabbCc; AABbCc; aaBbCc Mà t l c a t ng ki u gen là : ỉ ệ ủ ừ ể 4 2 x 4 2 x 4 1 = 64 4 T ng t cho các ki u hình còn l iươ ự ể ạ V y t l ki u di truy n cá th d h p 2 c p gen, c p gen còn l i đ ngậ ỉ ệ ể ề ể ị ợ ặ ặ ạ ồ h p là:ợ ( 4 2 x 4 2 x 4 1 ) x 6 = 64 4 x 6 = 64 24 Ch n đáp án Cọ b. Cá th d h p 1 c p gen, 2 c p còn l i đ ng h p là: AaBBCC; AabbCC;ể ị ợ ặ ặ ạ ồ ợ Aabbcc; AaBBcc; AABbCC; AABbcc; aaBbCC; aaBbcc; AABBCc; AAbbCc; aaBBCc; aabbCc Mà t l c a t ng ki u gen là: ỉ ệ ủ ừ ể 4 2 x 4 1 x 4 1 = 64 2 T ng t cho các ki u hình còn l iươ ự ể ạ V y t l ki u di truy n cá th d h p 1 c p gen, 2 c p còn l i đ ng h pậ ỉ ệ ể ề ể ị ợ ặ ặ ạ ồ ợ là: ( 4 2 x 4 1 x 4 1 ) x 12 = 64 2 x 12 = 64 24 Ch n đáp án Cọ  T l phân li ki u hình = Tích các t l ki u hình riêng l c a m i c pỉ ệ ể ỉ ệ ể ẻ ủ ỗ ặ gen. Ví d 1ụ : C th d h p ki u gen AaBb t p giao s cho Fơ ể ị ợ ể ạ ẽ 1 phân tính ki u hìnhể theo t l nào, n u các gen này phân ly đ c l p và gen A tr i không hoàn toàn?ỉ ệ ế ộ ậ ộ A. 9 : 3 : 3 : 1 C. 6 : 3 : 3: 2: 1: 1 Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 8 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề B. 27: 9 : 9: 9: 3: 3: 3:1 D. 9 : 3 : 4 Gi i:ả Ta xét 2 phép lai đ c l p nhau (do các gen phân li đ c l p)ộ ậ ộ ậ Aa x Aa = 1AA : 2Aa : 1aa. Vì gen A tr i không hoàn toàn, lúc đó ki u genộ ể AA, Aa, aa quy đ nh 3 KH khác nhau =>Cho ra 3 ki u hình ị ể Bb x Bb = 1BB : 2Bb : 1bb. Vì gen B tr i hoàn toàn, lúc đó ki u gen BB vàộ ể Bb có cùng 1 KH =>Cho ra 2 ki u hình (3B-, 1bb)ể  T l phân li ki u hình đ i con là: (1 : 2 : 1) (3 : 1) = 6 : 3 : 3: 2: 1: 1ỉ ệ ể ở ờ Ch n đáp án Cọ Ví d 2:ụ Cho lai phân tích cá th cái d h p 4 c p gen n m trên 4 c p NST khácể ị ợ ặ ằ ặ nhau, t l ki u ki u hình đ i Fỉ ệ ể ể ờ 1 là: A. 1 : 1 : 1 : 1 B. 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 C. 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1: 1 : 1 : 1 : 1 D. 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 Gi i:ả C1: T ng t l p lu n ví d 1ươ ự ậ ậ ở ụ C2: Trong phép lai phân tích thì 1 cá th đ ng h p l n lai v i cá th khác ( cáể ồ ợ ặ ớ ể th có ki u hình tr i đ ki m tra ki u gen).ể ể ộ ể ể ể V y cá th đ ng h p đó cho ra 1 lo i giao t ậ ể ồ ợ ạ ử Cá th đem lai phân tích có 4 c p gen d h p => s lo i giao t đ c t oể ặ ị ợ ố ạ ử ượ ạ ra là: 24 = 16 S t h p giao t t o ra là 1 x 16 = 16 ố ổ ợ ử ạ Xét các đáp án trên, ch có đáp án D là có 16 t h pở ỉ ổ ợ Ch n đáp án Dọ • CÔNG TH C T NG QUÁTỨ Ổ Khi so sánh lai m t c p tính tr ng và lai hai c p tính tr ng ta th y r ngộ ặ ạ ặ ạ ấ ằ trong lai m t c p tính tr ng Fộ ặ ạ 2 phân li thành 2 lo i ki u hình theo t l ạ ể ỷ ệ 3 : 1, trong khi lai 2 c p tính tr ng chúng phân li thành 4 lo i ki u hình theo t l ở ặ ạ ạ ể ỷ ệ 9 : 3 : 3 : 1. T l này ng v i bình ph ng c a bi u th c ỷ ệ ứ ớ ươ ủ ể ứ (3 + 1) (3 + 1)2 = 9 + 3 + 3 + 1 M t cách t ng t trong lai 3 c p tính tr ng s phân li ki u hình Fộ ươ ự ặ ạ ự ể ở 2 cho 8 lo i ki u hình ng v i:ạ ể ứ ớ (3 + 1)3 = 27 + 9 + 9 + 9 + 3 + 3 + 3 + 1 T đó có th nêu nh n xét khái quát: Trong lai n c p tính tr ng thì t lừ ể ậ ặ ạ ỷ ệ phân li ki u hình Fể ở 2 ng v i công th c ứ ớ ứ (3 + 1)n. Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 9 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề • Công th c phân tính chung trong đ nh lu t phân ly đ c l p ( tr ng h pứ ị ậ ộ ậ ườ ợ có tính tr i hoàn toàn) đ i v i c th có n c p gen d h p phân li đ c l p, khiộ ố ớ ơ ể ặ ị ợ ộ ậ AaBb...Nn t th .ự ụ F1 F2 Ki u genể S ki uố ể giao tử S ki uố ể t h pổ ợ giao tử S lo iố ạ ki u genể T lỉ ệ ki u genể S lo iố ạ ki uể hình T lỉ ệ ki u hìnhể Lai 1 tính Lai 2 tính Lai 3 tính ............... Aa AaBb AaBbCc ............... 21 22 23 .............. 21 x 21 22 x 22 23 x 23 .............. 31 32 33 .............. (1:2:1)1 (1:2:1)2 (1:2:1)3 ............... 21 22 23 .............. (3:1)1 (3:1)2 (3:1)3 ............... Lai n tính AaBbCc... 2n 2n x 2n 3n (1:2:1)n 2n (3:1)n T ng quát h n, n u m t cây d h p v n c p allen giao ph n v i cây dổ ơ ế ộ ị ợ ề ặ ấ ớ ị h p v m c p allen thì ta có:ợ ề ặ + Cây d h p v n c p allen có 2ị ợ ề ặ n lo i giao t ạ ử + Cây d h p v m c p allen có 2ị ợ ề ặ m lo i giao tạ ử Do đó => T ng s h p t = 2ổ ố ợ ử n x 2m = 2n+m - T l cây có ki u hình tr i = ỉ ệ ể ộ mk+    4 3 - T l th đ ng h p toàn tr i = ỉ ệ ể ồ ợ ộ mnmn +    =     2 1 2 1* 2 1 - T l th đ ng h p toàn l n = ỉ ệ ể ồ ợ ặ mnmn +    =     2 1 2 1* 2 1  Tìm s ki u gen c a m t c th :ố ể ủ ộ ơ ể M t c th có n c p gen n m trên n c p NST t ng đ ng, trong đó có k c pộ ơ ể ặ ằ ặ ươ ồ ặ gen d h p và m=n-k c p gen đ ng h p. S ki u gen có th có c a c th đóị ợ ặ ồ ợ ố ể ể ủ ơ ể tính theo công th c:ứ mm n knkn n CCA 22 ∗=∗= −− Trong đó: A là s ki u gen có th có c a c th đóố ể ể ủ ơ ể n là s c p genố ặ k là s c p gen d h p ố ặ ị ợ m là s c p gen đ ng h pố ặ ồ ợ Ví d :ụ Trong c th có 4 c p gen n m trên 4 c p NST t ng đ ng, c th b cóơ ể ặ ằ ặ ươ ồ ơ ể ố 3 c p gen d h p, 1 c p gen đ ng h p. còn m thì ng c l i. Có bao nhiêu ki uặ ị ợ ặ ồ ợ ẹ ượ ạ ể giao ph i có th xáy ra?ố ể A. 64 B.16 C.256 D.32 Gi i:ả Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 10 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề C1: Gi i theo cách li t kê các ki u gen có th có c a c th b m sau đó nhânả ệ ể ể ủ ơ ể ố ẹ l i v i nhau:ạ ớ + Xét c th b : có 3 c p gen d h p, 1 đ ng h p => các ki u gen có th có:ơ ể ố ặ ị ợ ồ ợ ể ể AaBbCcDD AaBbCcdd AaBbCCDd AaBbccDd AaBBCcDd AabbCcDd AABbCcDd aaBbCcDd V y có t t c là 8 tr ng h p có th x y raậ ấ ả ườ ợ ể ả + Xét c th m : có 1 c p d h p, 3 c p đ ng h p=> các ki u gen có thơ ể ẹ ặ ị ợ ặ ồ ợ ể ể có: AaBBCCDD AabbCCDD AaBBCCdd AabbCCdd AaBBccDD AabbccDD AaBBccdd Aabbccdd N u ta gi đ nh Aa là c p gen d h p còn 3 c p gen còn l i đ ng h p thì ta li tế ả ị ặ ị ợ ặ ạ ồ ợ ệ kê đ c 8 ki u gen, sau đó ta thay đ i vai trò d h p cho 3 c p gen còn l i. Lúcượ ể ổ ị ợ ặ ạ đó, s ki u gen có th có c a c th m là:ố ể ể ủ ơ ể ẹ 8 . 4 = 32 Suy ra, s ki u giao ph i là: 8 . 32 = 256ố ể ố  ch n đáp án Cọ C2: Áp d ng công th c tính:ụ ứ S ki u gen có th có c a c th b là:ố ể ể ủ ơ ể ố ( ) 8242!1!.14 !42 1114 =∗=∗ − =∗= CA S ki u gen có th có c a c th m là:ố ể ể ủ ơ ể ẹ ( ) 32842!3!.34 !42 3334 =∗=∗ − =∗= CB Suy ra, s ki u giao ph i là: 8 . 32 = 256ố ể ố  ch n đáp án Cọ 1.3. Tìm ki u gen c a b m (d ng toán ngh ch):ể ủ ố ẹ ạ ị 1.3.1. Ki u gen tính riêng c a t ng lo i tính tr ng:ể ủ ừ ạ ạ Xét riêng k t qu đ i con lai Fế ả ờ 1 c a t ng tính tr ngủ ừ ạ 1.3.1.1. F1 đ ng tính:ồ + N u b m (P) có ki u hình khác nhau thì Fế ố ẹ ể 1 nghi m đúng Đ nh lu tệ ị ậ đ ng tính c a Menden => tính tr ng bi u hi n Fồ ủ ạ ể ệ ở 1 là tính tr ng tr i và th h Pạ ộ ế ệ đ u thu n ch ng: AA x aaề ầ ủ + N u P cùng ki u hình và Fế ể 1 mang tính tr ng tr i thì 1 trong 2P có KGạ ộ đ ng h p tr i AA, P còn l i có th là AA ho c Aa. ồ ợ ộ ạ ể ặ Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 11 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề + N u P không rõ ki u hình và Fế ể 1 mang tính tr ng tr i, thì 1 trong 2P làạ ộ đ ng h p tr i AA, P còn l i mang KG tùy ý: AA, Aa, aa.ồ ợ ộ ạ 1.3.1.2. F1 phân tính: + F1 phân tính theo t l 3:1ỉ ệ - F1 nghi m đúng đ nh lu t phân tính c a Menden => tính tr ngệ ị ậ ủ ạ   4 3 là tính tr ng tr i, ạ ộ 4 1 là tính tr ng l n và P đ u d h p Aa x Aa.ạ ặ ề ị ợ - Trong tr ng h p tr i không hoàn toàn thì t l Fườ ợ ộ ỉ ệ 1 là 1:2:1. - Trong tr ng h p gen gây ch t tr ng thái đ ng h p thì t l Fườ ợ ế ở ạ ồ ợ ỉ ệ 1 là 2:1 + F1 phân tính theo t l 1:1ỉ ệ F1 là k t qu đ c tr ng c a phép lai phân tích th d h p =>ế ả ặ ư ủ ể ị ợ thì 1Pcó KG dị h p Aa, P còn l i đ ng h p aa.ợ ạ ồ ợ + F1 phân tính không rõ t l :ỉ ệ D a vào cá th mang tính tr ng l n Fự ể ạ ặ ở 1 là aa => P đ u ch a gen l n a, ph iề ứ ặ ố h p v i ki u hình c a P suy ra KG c a P.ợ ớ ể ủ ủ 1.3.2. Ki u gen tính chung c a nhi u lo i tính tr ng:ể ủ ề ạ ạ 1.3.2.1. Trong phép lai không ph i là phép lai phân tích:ả K t h p k t qu v KG riêng c a t ng lo i tính tr ng v i nhau.ế ợ ế ả ề ủ ừ ạ ạ ớ Ví d :ụ cà chua Ở A: qu đả ỏ a: qu vàngả B: qu trònả b: qu b uả ầ d cụ Cho lai 2 cây cà chua ch a rõ KG và KH v i nhau thì thu đ c Fư ớ ượ 1 g m: 3ồ đ -tròn, 3 đ -b u d c, 1 vàng-tròn, 1 vàng-b u d c. Tìm KG 2 cây thu c th hỏ ỏ ầ ụ ầ ụ ộ ế ệ P. Gi i:ả + Xét chung t ng c p tính tr ng:ừ ặ ạ F1 g m ồ )11( )33( + + = 3 đ : 1 vàng (theo ĐL đ ng tính) => P: Aa x Aaỏ ồ F1 g m ồ )13( )13( + + = 1 tròn : 1 b u d c (lai phân tích d h p) ầ ụ ị ợ P: Bb x bb + Xét chung trong KG: K t h p k t qu v KG riêng c a m i tính tr ng ế ợ ế ả ề ủ ỗ ạ ở trên, suy ra ki u gen c a P là AaBb x Aabb.ể ủ Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 12 - L p 07SSớ Đỏ Vàng Tròn B u d cầ ụ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề  T t h p giao t đ i con, bi n lu n suy ra s giao t đ c t o thànhừ ổ ợ ử ở ờ ệ ậ ố ử ượ ạ trong phát sinh giao t c a c th b m , đ t đó suy ra KG c a c th b mử ủ ơ ể ố ẹ ể ừ ủ ơ ể ố ẹ c n tìm.ầ Ví d 1ụ : Cá th đ c d h p hai c p gen AaBb n m trên 2 c p NST khác nhau.ể ự ị ợ ặ ằ ặ Cho bi t 2 lo i tính tr ng trên tr i hoàn toàn.Cho lai có th trên v i cá th cái.ế ạ ạ ộ ể ớ ể F1 thu đ c t l ki u hình 3:3:1:1. Ki u gen c a cá th cái là:ượ ỉ ệ ể ể ủ ể A. AaBb C.aaBb B.Aabb D.B và C đúng Gi i:ả F1 thu đ c có t l ki u hình là: 3:3:1:1 ượ ỉ ệ ể - Do đó s t h p c a Fố ổ ợ ủ 1 là: 3 + 3 + 1 + 1= 8 t h p giao tổ ợ ử - Mà c th đ c d h p hai c p gen (AaBb)=> cho 4 lo i giao tơ ể ự ị ợ ặ ạ ử Suy ra c th cái s cho 2 lo i giao t .ơ ể ẽ ạ ử - Xét t t c đáp án trên c 2 đáp án B và C, c th cái aaBb và Aabb khiấ ả ở ả ơ ể gi m phân t o ra 2 lo i giao t .ả ạ ạ ử  ch n đáp án Dọ Ví d 2:ụ M t loài th c v t gen A quy đ nh cây cao, gen a- cây th p; gen B quộ ự ậ ị ấ ả đ , gen b- qu tr ng. Các gen di truy n đ c l p. Đ i lai có m t lo i ki u hìnhỏ ả ắ ề ộ ậ ờ ộ ạ ể cây th p qu tr ng chi m 1/16. Ki u gen c a các cây b m là ấ ả ắ ế ể ủ ố ẹ A. AaBb x Aabb. B. AaBB x aaBb. C. Aabb x AaBB. D. AaBb x AaBb. Gi i:ả C1: D a vào s đ lai đ suy ra đáp án đúngự ơ ồ ể Ki u hìnhể cây th p qu tr ng là ki u hình do gen l n quy đ nh (theo quy c) doấ ả ắ ể ặ ị ướ đó ki u gen c a nó là: aabbể ủ Xét l n l t các phép lai c th th b m trên:ầ ượ ơ ể ể ố ẹ ở Phép lai đáp án C và B đ u không t o ra c th có KG là aabb.ở ề ạ ơ ể Phép lai đáp án A và D t o ra c th có KG là aabbở ạ ơ ể Xét đáp án A. phép lai AaBb x Aabb s t o ra aabb chi m t l là ẽ ạ ế ỉ ệ 81 Phép lai AaBb x AaBb đáp án D s t o ra aabb chi m t l là ở ẽ ạ ế ỉ ệ 161 => ch n đáp án Dọ C2: D a vào t h p giao t c a phép laiự ổ ợ ử ủ C th con thu đ c chi m t l ơ ể ượ ế ỉ ệ 161 , t đó , suy ra s t h p c a phép lai trênừ ố ổ ợ ủ là 16 t h p.ổ ợ Xét l n l t các phép lai:ầ ượ Phép lai AaBb s cho 2ẽ 2 lo i giao tạ ử Aabb s cho 2ẽ 1 lo i giao tạ ử => S t h p giao t đ c t o ra là 2ố ổ ợ ử ượ ạ 2 * 21 = 8 T ng t : ươ ự Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 13 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề + AaBB x aaBb = 21 * 21 = 4 t h p giao tổ ợ ử + Aabb x AaBB = 21 * 21 = 4 t h p giao tổ ợ ử + AaBb x AaBb = 22 * 22 = 16 t h p gaio tổ ợ ử => ch n đáp án Dọ 1.3.2.2. Trong phép lai phân tích: Không xét riêng t ng lo i tính tr ng mà ph i d a vào k t qu c a phép laiừ ạ ạ ả ự ế ả ủ đ xác đ nh t l và thành ph n gen c a m i lo i giao t sinh ra đ suy ra KGể ị ỉ ệ ầ ủ ỗ ạ ử ể c a cá th đó.ủ ể Ví d :ụ Cá th đ c d h p hai c p gen AaBb n m trên 2 c p NST khác nhau.ể ự ị ợ ặ ằ ặ Cho bi t 2 lo i tính tr ng trên tr i hoàn toàn.Cho lai có th trên v i cá th cái.ế ạ ạ ộ ể ớ ể F1 thu đ c t l ki u hình 1:1:1:1. Ki u gen c a cá th cái sinh ra là:ượ ỉ ệ ể ể ủ ể A. AaBb C.aaBb B. Aabb D.aabb Gi i:ả F1 thu đ c có t l ki u hình là: 1:1:1:1 ượ ỉ ệ ể - Do đó s t h p c a Fố ổ ợ ủ 1 là: 1 + 1 + 1 + 1= 4 t h p giao tổ ợ ử - Mà c th đ c d h p hai c p gen (AaBb) => cho 4 lo i giao tơ ể ự ị ợ ặ ạ ử Suy ra c th cái s cho 1 lo i giao t .ơ ể ẽ ạ ử - Xét t t c đáp án trên :ấ ả ở + Đáp án A, c th cái AaBb khi gi m phân t o ra 4 lo i giao tơ ể ả ạ ạ ử + C 2 đáp án B và C, c th cái aaBb và Aabb khi gi m phân t o raả ơ ể ả ạ 2 lo i giao t .ạ ử + Ch có đáp án D, c th aabb khi gi m phân t o ra m t lo i giaoỉ ơ ể ả ạ ộ ạ t .ử => Ch n đáp án D ọ 2. T ng tác gi a các gen không alen:ươ ữ M i ki u t ng tác có 1 t l KH tiêu bi u d a theo bi n d ng c a (3:1)ỗ ể ươ ỉ ệ ể ự ế ạ ủ 2 nh sau:ư 2.1. Các ki u t ng tác gen:ể ươ 2.1.1. T ng tác b tr có 3 t l KH: 9:3:3:1; 9:6:1; 9:7.ươ ổ ợ ỉ ệ 2.1.1.1. T ng tác b tr gen tr i hình thành 4 KH: 9:3:3:1ươ ổ ợ ộ A-B- ≠ A-bb ≠ aaB- ≠ aabb thu c t l : 9:3:3:1ộ ỉ ệ 2.1.1.2. T ng tác b tr gen tr i hình thành 3 KH: 9:6:1ươ ổ ợ ộ A-B- ≠ (A-bb = aaB-) ≠ aabb thu c t l 9:6:1ộ ỉ ệ 2.1.1.3. T ng tác b tr gen tr i hình thành 2 KH: 9:7ươ ổ ợ ộ A-B- ≠ (A-bb = aaB- = aabb) thu c t l 9:7 ộ ỉ ệ 2.1.2. T ng tác át ch có 3 t l KH: 9:3:4; 12:3:1; 13:3ươ ế ỉ ệ 2.1.2.1. T ng tác át ch gen tr i hình thành 3 KH: 12:3:1ươ ế ộ Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 14 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề (A-B- = A-bb) ≠ aaB- ≠ aabb thu c t l 12:3:1ộ ỉ ệ 2.1.2.2. T ng tác át ch gen tr i hình thành 2 KH: 13:3ươ ế ộ (A-B- = A-bb = aabb) ≠ aaB- thu c t l 13:3ộ ỉ ệ 2.1.2.3. T ng tác át ch gen l n hình thành 3 KH: 9:3:4ươ ế ặ A-B- ≠ aaB- ≠ (A-bb = aabb) thu c t l 9:3:4ộ ỉ ệ 2.1.3. Tác đ ng c ng g p (tích lũy) hình thành 2 KH: 15:1ộ ộ ộ (A-B- = A-bb = aaB-) ≠ aabb T ng quát n c p gen tác đ ng c ng g p => t l KH theo h s m i s h ngổ ặ ộ ộ ộ ỉ ệ ệ ố ỗ ố ạ trong khai tri n c a nh th c Newton (A+a)ể ủ ị ứ n. => T ng tác b tr kèm theo xu t hi n tính tr ng m iươ ổ ợ ấ ệ ạ ớ T ng tác át ch ngăn c n tác d ng c a các gen không alen.ươ ế ả ụ ủ T ng tác c ng g p m i gen góp ph n nh nhau vào s phát tri n.ươ ộ ộ ỗ ầ ư ự ể 2.2. D ng toán thu n: ạ ậ + Cho bi t ki u t ng tác tìm t l phân li đ i conế ể ươ ỉ ệ ở ờ Ví d :ụ ng a s có m t c a 2 gen tr i A và B cùng ki u gen qui đ nh lôngỞ ự ự ặ ủ ộ ể ị xám, gen A có kh năng đình ch ho t đ ng c a gen B nên gen B cho lông màuả ỉ ạ ộ ủ đen khi không đ ng cùng v i gen A trong ki u gen. Ng a mang 2 c p gen đ ngứ ớ ể ự ặ ồ h p l n cho ki u hình lông hung. Các gen phân li đ c l p trong quá trình diợ ặ ể ộ ậ truy n. Tính tr ng màu lông ng a là k t qu c a hi n t ng nào?ề ạ ự ế ả ủ ệ ượ A. tác đ ng c ng g p ộ ộ ộ C. Tác đ ng ác chộ ế B. Tr i không hoàn toàn ộ D. Tác đ ng b tr ộ ổ ợ Gi i:ả Theo đ gen A có kh năng đình ch ho t đ ng c a gen B, gen B ch bi uề ả ỉ ạ ộ ủ ỉ ể h n ki u hình khi không đ ng cùng v i gen A trong cùng 1 ki u gen.ệ ể ứ ớ ể Hay nói cách khác là gen A át ch ho t đ ng c a gen tr i Bế ạ ộ ủ ộ Suy ra, Tính tr ng màu lông ng a là k t qu c a hi n t ngạ ự ế ả ủ ệ ượ t ng tác átươ chế => ch n đáp án: Cọ + Cho bi t ki u gen (ki u hình) c a b m tìm t l phân li v ki u gen và ki uế ể ể ủ ố ẹ ỉ ệ ề ể ể hình đ i con.ở ờ Ví d 1:ụ Lai hai dòng bí thu n ch ng qu tròn đ c Fầ ủ ả ượ 1 toàn qu d t; Fả ẹ 2 g m 271ồ qu d t : 179 qu tròn : 28 qu dài. S di truy n hình d ng qu tuân theo quyả ẹ ả ả ự ề ạ ả lu t di truy n nào?ậ ề A. T ng tác át ch ươ ế B. T ng tác c ng g pươ ộ ộ C. Tr i không hoàn toàn ộ D. T ng tác b trươ ổ ợ Gi i:ả Xét t l KH đ i con là: 271 qu d t : 179 qu tròn : 28 qu dàiỉ ệ ờ ả ẹ ả ả ≈ 9 qu d t :ả ẹ 6 qu tròn : ả 1 qu dàiả Quy lu t di truy n chi ph i là: T ng tác b trậ ề ố ươ ổ ợ => Ch n đáp án Dọ Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 15 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề Chú ý: Đ i v i các bài toán d ng này, ta coi s nh nh t nh 1 đ n v ,ố ớ ạ ố ỏ ấ ư ơ ị r i chia các s l n h n v i nó ồ ố ớ ơ ớ Ví d 2:ụ Cho lai hai dòng v t thu n ch ng lông vàng v i lông xanh, đ c Fẹ ầ ủ ớ ượ 1 toàn màu hoa thiên lý (xanh-vàng).F2 g m 9/16 màu thiên lý : 3/16 lông vàng : 3/16ồ lông xanh : 1/16 lông tr ng. Tính tr ng này di truy n theo quy lu t:ắ ạ ề ậ A. Phân li đ c l pộ ậ C.Tr i không hoàn toànộ B. T ng tác genươ D. Liên k t genế Gi i:ả T l phân tính v KH th h Fỉ ệ ề ở ế ệ 2 là: 9:3:3:1 Mà đây là k t qu c a phép lai c a hai cá th v m t c p tính tr ngế ả ủ ủ ể ề ộ ặ ạ t ng ph n .ươ ả Nên suy ra tính tr ng này di truy n theo quy lu t t ng tác gen ạ ề ậ ươ Ch n đáp án Bọ 2.3.D ng toán ngh ch:ạ ị Th ng d a vào k t qu phân tính th h lai đ suyườ ự ế ả ở ế ệ ể ra s ki u t h p giao t và s lo i b m => s c p gen t ng tác. ố ể ổ ợ ử ố ạ ố ẹ ố ặ ươ Sau khi xác đ nh đ c s c p gen t ng tác, đ ng th i xác đ nh đ cị ượ ố ặ ươ ồ ờ ị ượ ki u gen c a b m và suy ra s đ lai có th có c a phép lai đó đ th y t lể ủ ố ẹ ơ ồ ể ủ ể ấ ỉ ệ KG thu c d ng nào, đ i chi u v i ki u hình c a đ bài đ d đoán ki u t ngộ ạ ố ế ớ ể ủ ề ể ự ể ươ tác. Th ng thì t ng t l ch n th h con bao gi cũng là m t s ch n b iườ ổ ỉ ệ ẩ ở ế ệ ờ ộ ố ẵ ở nó là tích c a m t s ch n v i m t s nguyên d ng khác khi th c hi n phépủ ộ ố ẵ ớ ộ ố ươ ự ệ nhân xác su t trong qu n th . T đó, suy ra s lo i giao t c a b m . ấ ầ ể ừ ố ạ ử ủ ố ẹ +Khi lai F1 x F1 t o ra Fạ 2 có 16 ki u t h p nh : 9:3:3:1; 9:6:1; 9:7; 12:3:1;ể ổ ợ ư 13:3, 9:3:4; 15:1. (16 = 4*4 => P gi m phân cho 4 lo i giao t )ả ạ ử + Khi lai F1 v i cá th khác t o ra Fớ ể ạ 2 có 8 ki u t h p nh : 3:3:1:1; 4:3:1;ể ổ ợ ư 3:3:2; 5:3; 6:1:1; 7:1. (8 = 4*2 => m t bên P cho 4 lo i giao t , m t bên P cho 2ộ ạ ử ộ lo i giao t )ạ ử + Khi lai phân tích F1 t o ra Fạ 2 có 4 ki u t h p nh : 3:1; 1:2:1; 1:1:1:1. ể ổ ợ ư (4 = 4*1 => m t bên P cho 4 lo i giao t , m t bên P cho 1 lo i giao t )ộ ạ ử ộ ạ ử Ví d 1:ụ Khi lai cây hoa đ thu n ch ng v i cây hoa tr ng thu n ch ng, Fỏ ầ ủ ớ ắ ầ ủ 1 thu đ c 100% hoa đ . Cho lai Fượ ỏ 1 v i cây hoa tr ng thu n ch ng trên, Fớ ắ ầ ủ ở 2 thu đ c 3 hoa tr ng : 1 hoa đ . S di truy n tính tr ng trên tuân theo quy lu tượ ắ ỏ ự ề ạ ậ nào? Gi i:ả Pt/c, F1 thu đ c 100% hoa đ => tính tr ng hoa đ tr i hoàn toàn so v iượ ỏ ạ ỏ ộ ớ hoa tr ng ( theo ĐL đ ng tính c a Menden). ắ ồ ủ Mà tính tr ng hoa tr ng là tính tr ng do gen l n quy đ nh nên hoa tr ng chạ ắ ạ ặ ị ắ ỉ cho 1 lo i giao t . Trong khi đó Fạ ử 2= 3+1= 4 ki u t h p, v y con lai Fể ổ ợ ậ 1 ph i choả 4 lo i giao t => Fạ ử 1 d h p 2 c p gen (AaBb), lúc đó KG c a hoa tr ng thu nị ợ ặ ủ ắ ầ ch ng là aabb, ki u gen c a cây hoa đ thu n ch ng là AABB.ủ ể ủ ỏ ầ ủ S đ lai:ơ ồ Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 16 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề Pt/c: AABB x aabb hoa đỏ hoa tr ngắ F1: AaBb hoa đỏ F1 x Pt/c(hoa tr ng)ắ : AaBb x aabb hoa đỏ hoa tr ngắ F2: 1AaBb 1Aabb 1aaBb 1aabb Mà k t qu ki u hình c a đ bài là 3 hoa tr ng: 1hoa đ . Ta đã xác đ nhế ả ể ủ ề ắ ỏ ị đ c trên KG aabb quy đ nh tính tr ng hoa tr ng, AaBb quy đ nh tính tr ngượ ở ị ạ ắ ị ạ hoa đ . ỏ T đó ta có th k t lu n 2 KG còn l i là Aabb và aaBb quy đ nh tính tr ngừ ể ế ậ ạ ị ạ hoa tr ng.ắ K t lu n s di truy n tính tr ng trên tuân theo quy lu t t ng tác gen, ki uế ậ ự ề ạ ậ ươ ể t ng tác b tr gen tr i.ươ ổ ợ ộ Ví d 2:ụ đ u th m, s có m t c a 2 gen tr i A, B trong cùng ki u gen quiỞ ậ ơ ự ặ ủ ộ ể đ nh màu hoa đ , các t h p gen khác ch có 1 trong 2 lo i gen tr i trên, cũngị ỏ ổ ợ ỉ ạ ộ nh ki u gen đ ng h p l n s cho ki u hình hoa màu tr ng. Cho bi t các genư ể ồ ợ ặ ẽ ể ắ ế phân li đ c l p trong quá trình di truy n. lai 2 gi ng đ u hoa tr ng thu nộ ậ ề ố ậ ắ ầ ch ng, Fủ 1 thu đ c toàn hoa màu đ . Cho Fượ ỏ 1 giao ph n v i hoa tr ng thu đ cấ ớ ắ ượ F2 phân tính theo t l 37.5% đ : 62,5% tr ng. Ki u gen hoa tr ng đem lai v iỉ ệ ỏ ắ ể ắ ớ F1 là: A. Aabb ho c aaBbặ B. Aabb ho c AaBBặ C. aaBb ho c AABb ặ D. AaBB ho c AABbặ Gi i:ả F2 phân tính có t l : 37.5% đ : 62,5% tr ng ỉ ệ ỏ ắ = 3 đ : 5 tr ng = 8 t h p = 4 giao t x 2 giao t . ỏ ắ ổ ợ ử ử Theo gi thuy t thì nh ng cây hoa tr ng có th có là m t trong các ki uả ế ữ ắ ể ộ ể gen sau: AAbb Aabb aaBB aaBb aabb Trong đó, Ki u gen AAbb, aaBB, aabb s gi m phân cho 1 lo i giao tể ẽ ả ạ ử Ki u gen Aabb, aaBb gi m phân cho 2 lo i giao tể ả ạ ử V y ch có KG Aabb, aaBb là th a mãn, đ khi lai v i cây Fậ ỉ ỏ ể ớ 1 cho ra 8 t h p.ổ ợ Do đó cây đem lai s cho 2 lo i giao t . nên cây đem lai v i Fẽ ạ ử ớ 1 s có ki uẽ ể gen là: Aabb ho c aaBb.ặ => Ch n đáp án Aọ Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 17 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề Ví d 3:ụ Lai 2 dòng bí thu n ch ng qu tròn, thu đ c Fầ ủ ả ượ 1 toàn qu d t; cho Fả ẹ 1 t th ph n Fự ụ ấ 2 thu đ c 271 qu d t : 179 qu tròn : 28 qu dài. Ki u gen c aượ ả ẹ ả ả ể ủ b m là:ố ẹ A. Aabb x aaBB C. AaBb x AaBb B. AaBB x Aabb D. AABB x aabb Gi i:ả Xét F2 có 271 qu d t : 179 qu tròn : 28 qu dàiả ẹ ả ả = 9 qu d t : 6 qu tròn : 1 qu dàiả ẹ ả ả =>F2 có 9+6+1 = 16 t h p = 4 giao t * 4 giao tổ ợ ử ử Suy ra F1 d h p 2 c p gen : AaBb, c th b m thu n ch ng v hai c p gen.ị ợ ặ ơ ể ố ẹ ầ ủ ề ặ Quy c: A-B- : qu d tướ ả ẹ A-bb và aaB-: qu trònả Aabb : qu dàiả V y ki u gen b m thu n ch ng là: Aabb x aaBB ậ ể ố ẹ ầ ủ => ch n đáp án Aọ Ví d 4:ụ Ngô, tính tr ng kích th c c a thân do 3 c p alen (AỞ ạ ướ ủ ặ 1a1, A2a2, A3a3) quy đ nh. M i gen l n làm cho cây cao thêm 10cm, chi u cao cây th p nh tị ỗ ặ ề ấ ấ 80cm. N u Fế 1 đ ng lo t xu t hi n ki u hình Ngô cao 110cm. Ki u gen c a P là:ồ ạ ấ ệ ể ể ủ A. A1A1A2A2A3A3 x a1a1a2a2a3a3 B.A1A1A2A2a3a3 x a1a1a2a2A3A3 C. A1A1a2a2A3A3 x a1a1A2A2a3a3 D.1 trong 4 tr ng h p nói trên.ườ ợ Gi i:ả Theo đ bài suy ra, cây có chi u cao th p nh t có ki u gen là đ ng h pề ề ấ ấ ể ồ ợ tr i Aộ 1A1A2A2A3A3. M i gen l n làm cây cao thêm 10cmỗ ặ  110 = 80+10+10+10 Suy ra F1 xu t hi n 3 gen l n hay d h p t v 3 c p gen Aấ ệ ặ ị ợ ử ề ặ 1a1A2a2A3a3 Bây gi , d a vào d ki n đ bài cho:ờ ự ữ ệ ề + Phép lai: A1A1A2A2A3A3 x a1a1a2a2a3a3 => A1a1A2a2A3a3 + Phép lai: A1A1A2A2a3a3 x a1a1a2a2A3A3 => A1a1A2a2A3a3 + Phép lai: A1A1a2a2A3A3 x a1a1A2A2a3a3 => A1a1A2a2A3a3 => ch n đáp án đúng là đáp án Dọ 2.4.Tóm l i:ạ Khi xét s di truy n c a 1 tính tr ng, đi u giúp chúng ta nh n bi tự ề ủ ạ ề ậ ế tính tr ng đó đ c di truy n theo quy lu t t ng tác c a 2 gen không alen là:ạ ượ ề ậ ươ ủ + Tính tr ng đó đ c phân li KH th h sau theo t l 9:3:3:1 hay bi nạ ượ ở ế ệ ỉ ệ ế đ i c a t l này.ổ ủ ỉ ệ + Tính tr ng đó đ c phân li KH th h sau theo t l 3:3:1:1 hay bi nạ ượ ở ế ệ ỉ ệ ế đ i c a t l này.ổ ủ ỉ ệ + K t qu lai phân tích xu t hi n t l KH 1:1:1:1 hay bi n đ i c a t lế ả ấ ệ ỉ ệ ế ổ ủ ỉ ệ này. Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 18 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 19 - L p 07SSớ Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề M C L CỤ Ụ I.Cách nh n d ng quy lu t di truy n:ậ ạ ậ ề ...........................................................................................1 1. Tr ng h p bài toán đã xác đ nh t l phân ly ki u hình đ i con: ườ ợ ị ỷ ệ ể ở ờ ................................1 1.1. D a vào k t qu phân ly ki u hình c a đ i con: ự ế ả ể ủ ờ ..............................1 1.2. D a vào k t qu phân ly ki u hình trong phép lai phân tích:ự ế ả ể ............2 2.N u đ bài không xác đ nh t l phân li ki u hình c a đ i con mà ch cho bi t 1 ki uế ề ị ỷ ệ ể ủ ờ ỉ ế ể hình nào đó con lai.ở ..........................................................................................................2 3.Tính tr ng do 1 hay 2 gen quy đ nh? Xác đ nh ki u gen t ng ng c a c th lai: ạ ị ị ể ươ ứ ủ ơ ể ..........3 4. Gen này có gây ch t không?ế .................................................................................................3 5. Các tr ng h p riêng:ườ ợ ...........................................................................................................3 II. Ph ng pháp gi i bài t p: ươ ả ậ ........................................................................................................4 1.1.Tính s lo i và thành ph n gen giao t :ố ạ ầ ử ..............................................4 1.2.Tính s ki u t h p, ki u gen, ki u hình và các t l phân li đ iố ể ổ ợ ể ể ỉ ệ ở ờ con (d ng toán thu n)ạ ậ ..............................................................................................5 T ng quát h n, n u m t cây d h p v n c p allen giao ph n v i cây dổ ơ ế ộ ị ợ ề ặ ấ ớ ị h p v m c p allen thì ta có:ợ ề ặ ..................................................................................10 1.3. Tìm ki u gen c a b m (d ng toán ngh ch):ể ủ ố ẹ ạ ị ..................................11 2. T ng tác gi a các gen không alen:ươ ữ ...................................................................................14 2.1. Các ki u t ng tác gen:ể ươ .....................................................................14 2.2. D ng toán thu n: ạ ậ ..............................................................................15 Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 20 - L p 07SSớ