Quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất trong thời kỳ quá độ lệ chủ nghĩa xã hội ở nước ta và những mâu thuẫn còn tồn tại

Mục lục I. Cơ sở lý luận cho việc phân tích mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. 3 1. Lực lượng sản xuất 3 2.Quan hệ sản xuất . 3. Quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. 7 II. Quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất trong thời kỳ quá độ lệ chủ nghĩa xã hội ở nước ta và những mâu thuẫn còn tồn tại. 11 Kết luận 16 Danh mục tài liệu tham khảo 17

doc18 trang | Chia sẻ: lvcdongnoi | Lượt xem: 2589 | Lượt tải: 1download
Bạn đang xem nội dung tài liệu Quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất trong thời kỳ quá độ lệ chủ nghĩa xã hội ở nước ta và những mâu thuẫn còn tồn tại, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
A. §Æt vÊn ®Ò Sau §¹i héi toµn quèc lÇn thø IX chóng ta b­íc vµo thêi kú ph¸t triÓn míi thêi kú “®Çy nhanh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ” ®Þnh h­íng ph¸t triÓn nh»m môc tiªu “x©y dùng n­íc ta thµnh mét n­íc cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn ®­îc n©ng cao quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu n­íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh”. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn viÖc nghiªn cøu quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña c«ng cuéc ®æi míi chñ nghÜa x· héi mµ chóng ta ®ang tiÕn hµnh h«m nay. ViÖc thùc hiÖn m« h×nh nµy trong thùc tÕ kh«ng nh÷ng lµ néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi, mµ h¬n thÕ n÷a nã lµ c«ng cô, lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó n­íc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta mét phÇn phô thuéc vµo viÖc x©y dùng nµy tèt hay kh«ng. Mét x· héi ph¸t triÓn ®­îc ®¸nh gi¸ tõ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt thêi ®¹i ngµy nay tr×nh ®é khoa häc kü thuËt ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ song quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt vÉn lµ c¬ së chÝnh cho sù ph¸t triÓn cña nã. Do vËy vÊn ®Ò quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vÉn lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò nan gi¶i mµ chóng ta cÇn ph¶i quan t©m vµ gi¶i quyÕt. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· kh¼ng ®Þnh r»ng lùc l­îng s¶n xuÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt vµ ng­îc l¹i, cã thÓ thóc ®Çy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. VÊn ®Ò nµy tõng lµ bµi häc ®¾t gi¸ trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta. Sù t¸c ®éng trë l¹i cña c¸c yÕu tè cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt kh¸ phong phó vµ phøc t¹p, nhÊt lµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ ë n­íc ta hiÖn nay. VÊn ®Ò quan hÖ s¶n xuÊt cã t¸c ®éng thóc ®Çy hay k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®· ®­îc §¶ng ta nhËn thøc vµ vËn dông ®óng ®¾n trong qu¸ tr×nh l·nh ®¹o ®Êt n­íc theo ®­êng lèi ®æi míi. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: lùc l­îng s¶n xuÊt bÞ k×m h·m kh«ng chØ trong tr­êng hîp quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu, mµ c¶ khi quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn khong ®ång bé, cã nh÷ng yÕu tè ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt “§¶ng céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI.”. Quan hÖ së h÷u ®­îc hiÓu lµ “h×nh thøc chiÕm h÷u cña c¶i vËt chÊt do lÞch sö quy ®Þnh, trong ®ã thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi ”. Së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi h×nh thøc kh¸c cña quan hÖ s¶n xuÊt, do vËy, khi h×nh thøc cña quan hÖ së h÷u thay ®æi sÏ kÐo theo sù thay ®æi trong mäi h×nh thøc kh¸c cña quan hÖ s¶n xuÊt. VÒ nguyªn t¾c, nh÷ng thay ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt nãi chung lµ nh»m thóc ®Çy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, do lùc l­îng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn ®ßi hái nã ph¶i thay ®æi cho phï hîp. Chóng ta ®· tõng ph¹m sai lÇm lµ x©y dùng nhiÒu yÕu tè cña quan hÖ s¶n xuÊt v­ît tr­íc so víi lùc l­îng s¶n xuÊt mµ chóng ta hiÖn cã. §ã lµ viÖc chØ cho phÐp c¸c h×nh thøc së h÷u Nhµ n­íc vµ së h÷u tËp thÓ tån t¹i, trong khi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c ®ang cßn cã t¸c dông m¹nh mÏ ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt th× l¹i bÞ ng¨n cÊm, kh«ng ®­îc phÐp ph¸t triÓn. viÖc ®ã ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng s¶n xuÊt bÞ ®×nh ®èn, kh«ng ph¸t triÓn. Sau khi nhËn thøc ®­îc sai lÇm nµy, chóng ta ®· ®æi míi ®­êng lèi chiÕn l­îc trong lÜnh vùc kinh tÕ, ®ã lµ x¸c lËp l¹i c¸c h×nh thøc së h÷u, cho phÐp nhiÒu kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cïng tån t¹i ®Ó më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. B. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò I. C¬ së lý luËn cho viÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. 1. Lùc l­îng s¶n xuÊt. Thùc tiÕn cho thÊy, sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, nhiÒu ®iÒu kiÖn nh­ng chñ yÕu nhÊt vÉn lµ phô thuéc vµo con ng­êi. §iÒu kh¼ng ®Þnh trªn l¹i cµng ®óng víi hoµn c¶nh n­íc ta trong gian ®o¹n ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Do vËy, h¬n bÊt cø nguån lùc nµo kh¸c, nguån nh©n lùc ph¶i chiÕm vÞ trÝ trung t©m trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n­íc ta. NhËn thøc râ ®iÒu ®ã §¶ng ta x¸c ®Þnh con ng­êi võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng. §©y lµ nguån lùc cña mäi nguån lùc, nh©n tè quan träng bËc nhÊt ®Ó ®­a n­íc ta nhanh chãng trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, §¶ng ta “lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng­êi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng”, coi viÖc “N©ng cao d©n trÝ, båi d­ìng vµ ph¸t huy nguån lùc to lín cña con ng­êi ViÖt Nam lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸” (§¶ng céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII). Do vËy, khai th¸c, sö dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ vÊn ®Ò quan träng gãp phÇn thùc hiÖn thµnh c«ng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Lùc l­îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi tù nhiªn. Tr×nh ®é lùc l­îng s¶n xuÊt thÓ hiÖn tr×nh ®é trinh phôc thiªn nhiªn cña con ng­êi trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ sù kÕt hîp gi÷a ng­êi lao ®éng víi t­ liÖu s¶n xuÊt. Ng­êi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. T­ liÖu s¶n xuÊt gåm ®èi t­îng lao ®éng vµ t­ liÖu lao ®éng kh¸c cÇn thiÕt cho viÖc chuyÓn, b¶o qu¶n s¶n phÈm .... Trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa khäc ®· trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nã võa lµ ngµnh s¶n xuÊt riªng. Võa x©m nhËp vµo yÕu tè cÊu thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt, ®em l¹i sù thay ®æi vÒ chÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt. C¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt t¸c ®éng lÉn nhau mét c¸ch kh¸ch quan, lµm cho lùc l­îng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ®éng nhÊt. Sù t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ cïng víi ®ßi hái t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng ®ang ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu míi cho viÖc khai th¸c vµ ph¸t huy tiÒm n¨ng cña con ng­êi. Qu¸ tr×nh t×m kiÕm nh÷ng c¸ch thøc, gi¶i ph¸p nh»m sö dông vµ ph¸t triÓn nguån lùc quan träng nµy ®ang diÔn ra ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Do ®Æc ®iÓm kinh tÕ – x· héi kh¸c nhau nªn mçi n­íc ®Òu cã gi¶i ph¸p vµ b­íc ®i kh¸c nhau trong trong tõng thêi ®iÓm lÞch sö cô thÓ. Tuy nhiªn, g¾n víi nh÷ng t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ, xu h­íng phæ biÕn cña sù ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Òu mang nh÷ng nÐt chñ yÕu sau: Thø nhÊt, con ng­êi ®­îc coi lµ nguån c¬ b¶n ®Ó t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi.Trong bÊt cø h×nh th¸i kinh tÕ nµo, con ng­êi ®Òu lµ nh©n tè trung t©m cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Thø hai, khai th¸c tiÒm n¨ng trÝ tuÖ, ph¸t huy n¨ng lùc s¸ng t¹o trë thµnh yªu cÇu chñ yÕu cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Cuéc c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ hiÖn nay ®· t¸c ®éng vµ lµm biÕn ®æi m¹nh mÏ lao ®éng x· héi theo h­íng t¨ng tû träng cña lao ®éng trÝ tuÖ, gi¶m bít c¸c ho¹t ®éng ch©n tay, lµm cho lao ®éng trÝ tuÖ trë thµnh ho¹t ®éng c¬ b¶n cña con ng­êi. ViÖc øng dông ngµy cµng réng r·i trÝ thøc vµo s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng ®· lµm cho trÝ thøc nhanh chãng trë thµnh yÕu tè s¶n xuÊt quan träng nhÊt, thµnh nguån lùc kinh tÕ c¬ b¶n vµ chñ yÕu. Vai trß cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt truyÒn thèng nh­ ®Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vèn.... dÉu kh«ng mÊt ®i song ®· trë thµnh thø yÕu. C¸c nghiªn cøu tr¾c l­îng gÇn ®©y cho thÊy chØ mét phÇn nhá cña sù t¨ng tr­ëng cã thÓ gi¶i thÝch bëi ®Çu vµo vèn, cßn phÇn quan träng cña t¨ng tr­ëng g¾n liÒn víi chÊt l­îng cña lùc l­îng lao ®éng. Thø ba, ­u tiªn ®Çu t­ cho ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nh»m n©ng cao chÊt l­îng nguån nh©n lùc lµ yªu cÇu c¬ b¶n cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. §Ó khai th¸c vµ ph¸t huy cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng con ng­êi, cÇn cã nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao trªn c¸c mÆt v¨n ho¸ x· héi, chuyªn m«n, nghiÖp vô vµ tri thøc khoa häc... trong tÊt c¶ c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l­îng nguån nh©n lùc th× gi¸o dôc ®µo t¹o lµ c¸i cã ý nghÜa quan träng h¬n c¶. Bëi lÏ, mét mÆt, gi¸o dôc ®µo t¹o gãp phÇn n©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc chung cho con ng­êi trªn c¸c mÆt v¨n ho¸ x· héi, tri thøc khoa häc, kü thuËt, chuyªn m«n, nghiÖp vô.. MÆt kh¸c, sau khi ®­îc ®µo t¹o, quan niÖm vÒ gi¸ trÞ cña ng­êi lao ®éng sÏ ®­îc ®æi míi, tÝnh kû luËt, ý thøc tr¸ch nhiÖm ë hä ®ù¬c n©ng cao. Víi ý nghÜa ®ã, gi¸o dôc ®µo t¹o ®­îc coi lµ tiÒn ®Ò vµ lµ c¬ së chñ yÕu ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Thø t­, chuyÓn h­íng tõ sö dông ®¹i trµ sang tæ chøc qu¶n lý vµ sö dông linh ho¹t nguån nh©n lùc. D­íc t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, viÖc ¸p dông réng r·i tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt lµm cho sè ng­êi d«i ra vµ ph¶i ®æi nghÒ ngµy cµng nhiÒu h¬n. Qu¸ tr×nh ®ã ®ång thêi cßn lµm cho tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ kh«ng cßn ®i ®«i víi sù t¨ng tr­ëng vÒ viÖc lµm. T×nh h×nh ®ã ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc trùc tiÕp trong qu¸ tr×nh sö dông nguån nh©n lùc. Mét mÆt, ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña tõng c¸ nh©n vµ toµn x· héi trªn c¬ së n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn vµ chuyªn m«n nghÒ nghiÖp, mÆt kh¸c, ph¶i gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu sè ng­êi thÊt nghiÖp hoÆc kh«ng cã viÕc lµm trong toµn bé nÒn kinh tÕ. Do vËy, chØ cã trªn c¬ së ¸p dông c¸c h×nh thøc, biÖn ph¸p tæ chøc vµ qu¶n lý lao ®éng linh ho¹t míi cã thÓ v­ît qua ®­îc th¸ch thøc Êy. Thø n¨m, hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ mét xu h­íng phæ biÕn trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa khäc c«ng nghÖ hiÖn nay. Víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ míi, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn nay ®ang t¹o ra sù ph¸t triÓn míi cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Xu h­íng khu vùc ho¸, quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸ ®ang trë thµnh xu h­íng chñ ®¹o. Sù xuÊt hiÖn cña c¸c C«ng ty xuyªn quèc gia ®· lµm cho sù ph©n c«ng vµ hiÖp t¸c lao ®éng ngµy cµng ph¸t triÓn tõ quy m« XÝ nghiÖp ®Õn tËp ®oµn, tõ quy m« quèc gia ®Õn liªn quèc gia, ®a quèc gia ... §iÒu ®ã ®ang lµm xuÊt hiÖn nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c h×nh thøc hîp t¸c quèc tÕ vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. 2. Quan hÖ s¶n xuÊt: Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷ ng­êi víi ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi: s¶n xuÊt – ph©n phèi – trao ®æi – tiªu dïng. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm quan hÖ kinh tÕ – x· héi vµ quan hÖ kinh tÕ tæ chøc. Quan hÖ kinh tÕ – x· héi biÓu hiÖn h×nh thøc x· héi cña s¶n xuÊt, nã biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trªn ba mÆt chñ yÕu: Quan hÖ së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ tæ ch­c, qu¶n lý s¶n xuÊt vµ quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm, trong ®ã quan hÖ së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. Quan hÖ kinh tÕ tæ chøc xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt. Nã võa biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi, võa biÓu hiÖn tr¹ng th¸i tù nhiªn kü thuËt cña nÒn s¶n xuÊt. Quan hÖ kinh tÕ – tæ chøc ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi, chuyªn m«n ho¸ vµ hiÖp t¸c ho¸ s¶n xuÊt. Nã do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt quy ®Þnh. Sù thèng thèng nhÊt vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi hîp thµnh ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Trong sù thèng nhÊt biÖn chøng nµy, sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phô thuéc víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt th­êng xuyªn vËn ®éng, ph¸t triÓn, nªn quan hÖ s¶n xuÊt còng lu«n lu«n thay ®æi nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng ng­îc l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt diÔn ra theo hai h­íng, hoÆc lµ thóc ®Çy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, hoÆc kiÒm h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Trong tr­êng hîp quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt th× nã sÏ thóc ®Çy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ng­îc l¹i, quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Ngay c¶ trong tr­êng hîp quan hÖ s¶n xuÊt ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt th× nã còng k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµm h×nh thµnh quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. §©y lµ quy luËt kinh tÕ chung cña mäi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi. Quy luËt kinh tÕ ®ã chi phèi lÞch sö ph¸t triÓn cña c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi, ®ång thêi còng trùc tiÕp t¸c ®éng tíi sù vËn ®éng cña mçi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. LÞch sö ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ lÞch sö ph¸t triÓn cña nh÷ng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao: ph­¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t­ b¶n chñ nghÜa vµ céng s¶n chñ nghÜa. 3. Quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. - Lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt: Xu h­íng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, sù biÕn ®æi bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Ó lao ®éng bít nÆng nhäc vµ ®¹t hiÖu qu¶ h¬n con ng­êi lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng vµ chÕ t¹o ra nh÷ng c«ng cô lao ®éng tinh x¶o h¬n. Cïng víi sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng kü n¨ng s¶n xuÊt kiÕn thøc khoa häc cña con ng­êi còng tiÕn bé. Lùc l­îng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ®ång nhÊt, c¸ch m¹ng nhÊt. Cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ yÕu tè æn ®Þnh, cã khuynh h­íng l¹c hËu h¬n sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung lµ ph­¬ng thøc cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña nã. Trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc th× néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc, h×nh thøc phô thuéc vµo néi dung, néi dung thay ®æi tr­íc sau ®ã h×nh thøc thay ®æi theo, tÊt nhiªn trong quan hÖ víi néi dung vµ h×nh thøc kh«ng ph¶i lµ mÆt thô ®éng, nã còng t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn cña néi dung. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt quan hÖ s¶n xuÊt còng h×nh thµnh vµ biÕn ®æi cho phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, sù phï hîp ®ã lµ ®éng lùc lµm cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Nh­ng lùc l­îng s¶n xuÊt th­êng ph¸t triÓn nhanh cßn quan hÖ s¶n xuÊt cã xu h­íng æn ®Þnh khi lùc l­îng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi, quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng cßn phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. - Quan hÖ s¶n xuÊt t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt: Sù h×nh thµnh, biÕn ®æi ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi mµ lùc l­îng s¶n xuÊt dùa vµo ®ã ®Ó ph¸t triÓn, nã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt, cã thÓ thóc ®Çy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. NÕu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt nã thóc ®Çy s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh. NÕu nã kh«ng phï hîp nã k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, song t¸c dông k×m h·m ®ã chØ t¹m thêi theo tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan, cuèi cïng nã sÏ bÞ thay thÓ b»ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é lùc l­îng s¶n xuÊt. Së dÜ quan hÖ s¶n xuÊt cã thÓ t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt (thóc ®Çy hoÆc k×m h·m ), v× nã quy ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt, quy ®Þnh hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt vµ qu¶n lý x· héi, quy ®Þnh ph­¬ng thøc ph©n phèi vµ phÇn cña c¶i Ýt hay nhiÒu mµ ng­êi lao ®éng ®­îc h­ëng. Do ®ã nã ¶nh h­ëng ®Õn th¸i ®é qu¶ng ®¹i quÇn chóng lao ®éng lùc l­îng s¶n xuÊt chñ yÕu cña x· héi, nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa khäc vµ kü thuËt vµo s¶n xuÊt, hîp t¸c vµ ph©n phèi lao ®éng. Tuy nhiªn, kh«ng ®­îc hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n tÝnh tÝch cùc cña quan hÖ s¶n xuÊt chØ lµ vai trß cña nh÷ng h×nh thøc së h÷u, mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét hÖ thèng mét chØnh thÓ h÷u c¬ gåm ba mÆt, quan hÖ së h÷u, quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi. ChØ trong chØnh thÓ ®ã, quan hÖ s¶n xuÊt míi trë thµnh ®éng lùc thóc ®Çy con ng­êi hµnh ®éng nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt chung nhÊt cña sù ph¸t triÓn x· héi sù t¸c ®éng cña quy luËt nµy ®· ®­a x· héi lo¹i ng­êi tr¶i qua c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, c«ng x· nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t­ b¶n chñ nghÜa, x· héi chñ nghÜa. Thêi kú ®Çu trong lÞch sö lµ x· héi céng s¶n nguyªn thuû víi lùc l­îng s¶n xuÊt thÊp kÐm, quan hÖ s¶n xuÊt céng ®ång nguyªn thuû ®êi sèng cña hä chñ yÕu thuéc vµo s¨n b¾t h¸i l­îm. Trong qu¸ tr×nh sinh sèng hä ®· kh«ng ngõng c¶i tiÕn vµ thay ®æi c«ng cô (lùc l­îng s¶n xuÊt ) ®Õn sau mét thêi kú lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn quan hÖ céng ®ång bÞ ph¸ vì dÇn dÇn xuÊt hiÖn hÖ t­ nh©n nh­êng chç cho nã lµ mét x· héi chiÕm h÷u n« lÖ. Víi quan hÖ s¶n xuÊt ch¹y theo s¶n phÈm thÆng d­, chñ n« muèn cã nhiÒu s¶n phÈm dÉn ®Õn bãc lét, ®­a ra c«ng cô lao ®éng tèt, tinh x¶o vµo s¶n xuÊt, nh÷ng ng­êi lao ®éng trong thêi kú nµy bÞ ®èi xö hÕt søc man rî. Hä lµ nh÷ng mãn hµng trao ®æi l¹i, hä lÇm t­ëng do nh÷ng c«ng cô lao ®éng dÉn ®Õn cuéc sèng khæ cùc cña m×nh nªn hä ®· ph¸ ho¹i lùc l­îng s¶n xuÊt, nh÷ng cuéc khëi nghÜa n« lÖ diÔn ra kh¾p n¬i. ChÊm døt chÕ ®é x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, x· héi phong kiÕn ra ®êi, x· héi míi ra ®êi giai cÊp thêi kú nµy lµ ®Þa chñ, thêi kú ®Çu giai cÊp ®Þa chñ níi lßng h¬n chÕ ®é tr­íc, ng­êi n«ng d©n cã ruéng ®Êt, tù do th©n thÓ. Cuèi thêi kú phong kiÕn xuÊt hiÖn c«ng tr­êng thñ c«ng ra ®êi vµ dÉn tíi lùc l­îng s¶n xuÊt m©u thuÉn víi quan hÖ s¶n xuÊt, cuéc c¸ch m¹ng t­ s¶n ra ®êi chÕ ®é t­ b¶n thêi kú nµy ch¹y theo gi¸ trÞ thÆng d­ vµ lîi nhuËn hä ®­a ra nh÷ng kü thuËt míi nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt hiÖn ®¹i ¸p dông vµo s¶n xuÊt thêi kú nµy lùc l­îng s¶n xuÊt mang tÝnh chÊt cùc kú ho¸ cao vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ s¶n xuÊt t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt nªn dÉn tíi cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a t­ s¶n vµ v« s¶n næ ra xuÊt hiÖn mét sè n­íc chñ nghÜa x· héi. Chñ nghÜa x· héi ra ®êi quan t©m ®Õn x· héi ho¸ c«ng h÷u nh­ng trªn thùc tÕ chñ nghÜa x· héi ra ®êi ë c¸c n­íc ch­a qua thêi kú t­ b¶n chñ nghÜa chØ cã Liªn X« lµ qua thêi kú t­ b¶ chñ nghÜa nh­ng chØ lµ chñ nghÜa t­ b¶n trung b×nh. Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt vËn dông ph¸t triÓn cña x· héi sù t¸c ®éng qua sù thay thÕ kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. - Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt: Khi tr×nh ®é lùc l­îng s¶n xuÊt cßn thñ c«ng th× tÝnh chÊt cña nã lµ tÝnh chÊt c¸ nh©n. Nã thÓ hiÖn ë chç chØ mét ng­êi cã thÓ sö dông ®ù¬c nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. Nh­ vËy, tÊt yÕu dÉn ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt së h÷u t­ nh©n (nhiÒu h×nh thøc ) vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Khi s¶n xuÊt b»ng m¸y ra ®êi, tr×nh ®é lùc l­îng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp mét ng­êi kh«ng thÓ sö dông ®­îc nhiÒu mµ chØ mét c«ng cô, hoÆc mét bé phËn, chøc n¨ng. Nh­ vËy, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph¶i nhiÒu ng­êi tham gia, s¶n phÈm lao ®éng lµ thµnh qu¶ cña nhiÒu ng­êi, ë ®©y lùc l­îng s¶n xuÊt ®· mang tÝnh x· héi hoa. Vµ tÊt yÕu mét quan hÖ s¶n xuÊt thÝch hîp ph¶i lµ quan hÖ s¶n xuÊt së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. ¡nghen viÕt: “Giai cÊp t­ s¶n kh«ng thÓ biÕn t­ liÖu s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt h¹n chÕ Êy thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt m¹nh mÏ ®­îc nÕu kh«ng biÕn nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt cña c¸ nh©n thµnh nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt x· héi mµ chØ mét sè ng­êi cïng lµm míi cã thÓ sö dông ®­îc”. Quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt biÓu hiÖn ë chç: Xu h­íng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng biÕn ®æi ph¸t triÓn. sù biÕn ®æi ®ã bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt mµ tr­íc hÕt lµ c«ng cô. C«ng cô ph¸t triÓn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi quan hÖ s¶n xuÊt cã vµ xuÊt hiÖn ®ßi hái kh¸ch quan ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt cò thay b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi. Nh­ vËy, quan hÖ s¶n xuÊt vèn lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt (æn ®Þnh t­¬ng ®èi), quan hÖ s¶n xuÊt trë thµnh xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt (kh«ng phï hîp). Phï hîp vµ kh«ng phï hîp lµ biÓu hiÖn cña m©u thuÉn biÖn chøng cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, tøc lµ sù phï hîp trong m©u thuÉn vµ bao hµm m©u thuÉn. Khi phï hîp còng nh­ lóc kh«ng phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lu«n cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt, thÓ hiÖn trong sö dông sù t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt, quy ®Þnh môc ®Ých x· héi cña s¶n xuÊt, xu h­íng ph¸t triÓn cña quan hÖ lîi Ých, tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng yÕu tè hoÆc thóc ®Çy, hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng trë l¹i nãi trªn cña quan hÖ s¶n xuÊt bao giê còng th«ng qua c¸c quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n phï hîp vµ kh«ng phï hîp gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña mäi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. SÏ kh«ng ®óng nÕu quan niÖm trong chñ nghÜa t­ b¶n lu«n lu«n diÔn ra “kh«ng phï hîp”, cßn d­íi chñ nghÜa x· héi “phï hîp” gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt. II. Quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt trong thêi kú qu¸ ®é lÖ chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta vµ nh÷ng m©u thuÉn cßn tån t¹i. - Nh÷ng sai lÇm vÒ quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt – lùc l­îng s¶n xuÊt tr­íc kia: Do nhËn thøc ch­a ®óng ®¾n vÒ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong c«ng cuéc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò vµ x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi chóng ta ®· ra søc vËn ®ång gÇn nh­ c­ìng bøc n«ng d©n ®i vµo hîp t¸c x·, më réng ph¸t triÓn quy m« n«ng tr­êng quèc doanh, c¸c nhµ m¸y XÝ nghiÖp lín mµ kh«ng tÝnh ®Õn tr×nh ®é lùc l­îng s¶n xuÊt ®ang cßn thêi kú qu¸ thÊp kÐm chóng ta ®· t¹o ra nh÷ng quy m« lín vµ ngé nhËn lµ ®· cã “Quan hÖ s¶n xuÊt XHCN” vµ cßn nãi r»ng: mçi b­íc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò, x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi ®Òu thóc ®Çy sù ra ®êi vµ lín m¹nh cña lùc l­îng s¶n xuÊt míi. Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa cã kh¶ n¨ng “v­ît tr­íc” “më ®­êng” cho sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Thùc tÕ nhiÒu n¨m qua ®· chøng minh quan ®iÓm ®ã lµ sai lÇm. Sai lÇm chñ yÕu kh«ng ph¶i chç chóng ta duy tr× quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu so víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt nh­ ng­êi ta th­êng nãi mµ chñ yÕu cã nh÷ng mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt bÞ thóc ®Çy lªn qu¸ cao, qu¸ xa mét c¸ch gi¶ t¹o lµm cho nã t¸ch rêi víi tr×nh ®é thÊp kÐm cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Bëi vËy, nhËn ®Þnh trong ®¹i héi lÇn thø 6 lµ cã c¨n cø ®· lµm phong phó thªm lý luËn biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt “Lùc l­îng s¶n xuÊt bÞ k×m h·m kh«ng chØ trong tr­êng hîp quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu, mµ c¶ khi quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn kh«ng ®ång bé cã nh÷ng yÕu tè ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ”. §Ó chøng minh cho “Quan niÖm s¶n xuÊt ®i tr­íc” hoÆc nãi theo c¸ch thêi bÊy giê lµ ®Ó gi¶i quyÕt m©u tuÉn gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn víi lùc l­îng s¶n xuÊt l¹c hËu chóng ta ®· ra søc x©y dùng lùc l­îng s¶n xuÊt mét c¸ch khÈn tr­¬ng b»ng c¸ch ®­a kh¸ nhiÒu m¸y mãc vµo c¸c c¬ së s¶n xuÊt N«ng nghiÖp míi h×nh thµnh cßn non yÕu, quÌ quÆt nh»m x©y dùng m« h×nh l©u dµi c«ng – N«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn cÊp huyÖn mµ kh«ng tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng qu¶n lý tr×nh ®é, tæ chøc sö dông cña n«ng d©n. Quan ®iÓm vÒ quan hÖ s¶n xuÊt ®i tr­íc lµ kh«ng ®óng vµ nãi ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa lµ nhÊn m¹nh viÖc x©y dùng chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ c¬ chÕ thùc hiÖn chÕ ®é ®ã lµ phiÕn diÖn. §µnh r»ng yÕu tè nµy c¬ b¶n nh­ng kh«ng thÓ xem xÐt nhÑ quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi. Ph¶i thÊy r»ng quan hÖ së h÷u ®­îc thÓ hiÖn trong tÊt c¶ viÖc xo¸ bá chÕ ®é t­ h÷u, thiÕt lËp c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i chØ thêi gian ng¨n lµ xong. Nh­ng dÉu cã lµm ®­îc th× còng kh«ng ph¶i lµ môc tiªu tr­íc m¾t cña n­íc ta khi mµ chÕ ®é c«ng h÷u nµy ch­a thÓ phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn cã. H¬n n÷a nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cã kh¶ n¨ng gãp phÇn lµm cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Mét trong nh÷ng sai lÇm c¬ b¶n mµ chóng ta ®· vÊp ph¶i lµ xo¸ bá qu¸ sím quan hÖ s¶n xuÊt TBCN, khi nÒn kinh tÕ XHCN cña chóng ta ch­a cßn ®ñ søc thay thÕ. §iÒu ®ã ¶nh h­ëng kh«ng tèt ®Õn sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ®· lµm mÊt mét kh¶ n¨ng t¹o ra s¶n phÈm dåi dµo cho x· héi. Còng vËy, chóng ta xo¸ s¹ch tiÓu th­¬ng khi hÖ thèng th­¬ng nghiÖp quèc doanh vµ hîp t¸c x· mua b¸n cña ta ch­a lµm næi vai trß “ng­êi néi trî cho x· héi ” g©y nhiÒu khã kh¨n ¸ch t¾c cho l­u th«ng hµng ho¸ vµ kh«ng ®¸p øng nhu cÇu thiÕt yÕu cho nh©n d©n. - Gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt: CÇn ph¶i sµng läc trong lùc l­îng s¶n xuÊt truyÒn thèng nh÷ng yÕu tè nµo cã gi¸ trÞ ®Ó bæ sung cho viÖc x©y dùng lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i cÇn ph¶i kÕt hîp c¸c yÕu tè truyÒn thèng víi yÕu tè hiÖn ®¹i, b¶o ®¶m tÝnh phñ ®Þnh cã kÕ thõa, tiÕp thu cã chän läc cho phÐp t¹o nªn mét sù ph¸t triÓn æn ®Þnh, b×nh th­êng cña lùc l­îng s¶n xuÊt tr¸nh ®­îc sù “g·y gôc” trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn nã. Nh÷ng tiÕn bé to lín cña cuéc c¸ch m¹ng khoa khäc kü thuËt ngµy nay cho phÐp n­íc ta cã thÓ tranh thñ vËn dông trùc tiÕp nh÷ng thµnh tùu khoa khäc – kü thuËt, nhËp khÈu t­ liÖu s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, chuyÓn giao c«ng nghÖ qua liªn kÕt kinh tÕ vµ hîp t¸c kinh tÕ víi n­íc ngoµi. Tõ ®ã chóng ta cã thÓ t¹o nªn sù kÕt hîp nh÷ng tiÕn bé vÒ lùc l­îng s¶n xuÊt do ®ã tiÕp thu cã chän läc tõ bªn ngoµi víi nh÷ng c¬ së vËt chÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt vèn cã trong n­íc ®Ó ®Çy nahnh vµ rót ng¾n thêi h¹n ph¸t triÓn lÞch sö tù nhiªn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, v­¬n lªn kÞp tr×nh ®é cña thÕ giíi. Con ng­êi tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt võa víi t­ c¸ch lµ søc lao ®éng, v­a víi t­ c¸ch lµ con ng­êi cã ý thøc chñ thÓ cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ. Tr×nh ®é v¨n ho¸, tr×nh ®é kü thuËt chuyªn m«n, ý thøc vµ th¸i ®é cña ng­êi lao ®éng ®èi víi s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm lµ nh÷ng yÕu tèt quan träng ®Ó sö dông, khai th¸c kü thuËt vµ t­ liÖu s¶n xuÊt vèn cã, ®Ó s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ¡nghen ®· nhÊn m¹nh “muèn n©ng cao s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ N«ng nghiÖp ®Õn møc ®é cao mµ chØ cã ph­¬ng tiÖn c¬ giíi vµ ho¸ häc phï hîp th× ch­a ®ñ. Cßn cÇn ph¶i ph¸t triÓn mét c¸ch t­¬ng xøng n¨ng lùc cña con ng­êi sö dông nh÷ng ph­¬ng tiÖn ®ã n÷a” nghÜa lµ ph¶i cã sù phèi hîp ph¸t triÓn hµi hoµ c¸c nh©n tè kh¸ch quan cña c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i. - Quan hÖ s¶n xuÊt míi theo ®Þnh h­íng XHCN – x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn: X©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt lu«n lµ yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi mäi chÕ ®é x· héi. §èi víi n­íc ta ®ång chÝ Tæng bÝ th­ §ç M­êi ®· kh¼ng ®Þnh: “nÕu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ t¹o nªn lùc l­îng s¶n xuÊt cÇn thiÕt cho chÕ ®é míi th× viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó x©y dùng hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp”. §¶ng ®· chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ ®óng. Bëi v×, nã biÓu hiÖn sù lùa chän nh÷ng h×nh thøc, b­íc ®i, gi¶i ph¸p thÝch hîp víi tr¹ng th¸i kinh tÕ hiÖn nay. §­êng lèi ®ã xuÊt ph¸t tõ tr×nh ®é vµ tÝnh chÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt n­íc ta hiÖn nay võa thÊp kh«ng ®ång ®Òu nªn kh«ng thÓ nãng véi nhÊt lo¹t x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt mét thµnh phÇn dùa trªn c¬ së chÕ ®é c«ng h÷u XHCN vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt nh­ tr­íc ®¹i héi VI. Lµm nh­ vËy lµ ®Çy quan hÖ s¶n xuÊt ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é lùc l­îng s¶n xuÊt. Më ra nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· kh¬i dËy tiÒm n¨ng, cña s¶n xuÊt, x©y dùng n¨ng lùc s¸ng t¹o, chñ ®éng cña c¸c chñ thÓ lao ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh thóc ®Çy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Thùc tiÔn mÊy n¨m qua cho thÊy, chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· gãp phÇn gi¶i phßng vµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, ®­a ®Õn nh÷ng thµnh tù to lín cã ý nghÜa rÊt quan träng. V× vËy, §¹i héi VIII kh¼ng ®Þnh: “tiÕp tôc thùc hiÖn nhÊt qu¸n l©u dµi chÝnh s¸ch nµy, khuyÕn khÝch mäi doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n trong n­íc khai th¸c tiÒm n¨ng ra søc ®Çu t­ ph¸t triÓn... trong khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phµn, mét mÆt cÇn ph¶i tho¸t ra khái sù trãi buéc cña t­ duy cò, nh÷ng nhËn thøc kh«ng ®óng tr­íc ®©y ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, t­ b¶n t­ nh©n Nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi, tõ ®ã kh«ng chñ ®éng th¸o gì nh÷ng v­íng m¾c hoÆc thiÕu sù qu¶n lý h­íng dÉn c¸c thµnh phÇnkt nµy ph¸t triÓn ®óng h­íng. - §­êng lèi ph¸t triÓn quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt theo ®Þnh h­íng XHCN: Qu¸ tr×nh l·nh ®¹o x©y dùng ®Êt n­íc ®i lªn CNXH §¶ng ta ®· rót ra nh÷ng kinh nghiÖm bæ Ých vµ x¸c ®Þnh r»ng: mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho s¶n xuÊt chËm ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n lµ “kh«ng n¾m v÷ng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ”. Tõ ®ã §¶ng ®· rót ra cèt lâi ®Ó ®Çy m¹nh viÖc vËn dông quy luËt b»ng c¸ch nªu vÊn ®Ò g¾n liÒn víi c¸ch m¹ng quan hÖ s¶n xuÊt víi c¸ch m¹ng khoa khäc kü thuËt, chó träng viÖc tæ chøc l¹i nÒn s¶n xuÊt x· héi ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng h×nh thøc vµ b­íc thÝch hîp. §¶ng nhËn thøc r»ng: sù phï hîp gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng bao giê lµ sù phï hîp tuyÖt ®èi, kh«ng cã m©u thuÉn, kh«ng thay ®æi. Sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt kh«ng bao giê lµ sù phï hîp chung mµ bao giê còng tån t¹i d­íi nh÷ng h×nh thøc cô thÓ, thÝch øng víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh víi tr×nh ®é nµo ®ã cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn CNXH, nÒn kinh tÕ kh«ng cßn lµ nÒn kinh tÕ t­ b¶n, nh­ng còng ch­a hoµn toµn lµ nÒn kinh tÕ XHCN. Bëi vËy c«ng cuéc c¶i t¹o XHCN ph¶i chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm cña sù tån t¹i kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Trong c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò vµ x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi, ®¹i héi VI ®· nhÊn m¹nh lµ ph¶i gi¶i quyÕt ®ång bé ba mÆt, x©y dùng chÕ ®é së h÷u, chÕ ®é qu¶n lý vµ chÕ ®é ph©n phèi, kh«ng chØ nhÊn m¹nh viÖc x©y dùng chÕ ®é c«ng h÷u, coi ®ã lµ c¸i duy nhÊt ®Ó x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi. Thùc tÕ chØ râ, nÕu chÕ qu¶n lý vµ ph©n phèi kh«ng ®­îc x¸c lËp theo nguyªn t¾c cña CNXH vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt nh»m cñng cè chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt mµ cßn c¶n trë lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc ph¶i tu©n thñ quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn cã ®Ó x¸c ®Þnh b­íc ®i vµ nh÷ng h×nh thøc thÝch hîp. Quy luËt ®ã lu«n ®­îc coi lµ t­ t­ëng chØ ®¹o c«ng cuéc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò, x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. §¹i héi VI chØ râ “®¶m b¶o sù phï hîp gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lu«n lu«n kÕt hîp chÆt chÏ t¹o quan hÖ s¶n xuÊt víi tæ chøc vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt ”, kh«ng nªn nãng véi duy ý chÝ trong viÖc x¸c ®Þnh trËt tù b­íc ®i còng nh­ viÖc lùa chän c¸c h×nh thøc kinh tÕ cÇn ph¶i c¶i t¹o nÒn s¶n xuÊt nhá, c¸ thÓ ®Ó ®­a nÒn s¶n xuÊt tõng b­íc vµ ®ång bé. Rµ so¸t l¹i qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN trong thêi gian qua §¶ng ta ®· ®­a ra kÕt luËn: “Theo quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN ph¶i cã b­íc ®i vµ h×nh thøc thÝch hîp” “Ph¶i coi träng nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ trung gian, qu¸ ®é tõ thÊp lªn cao, tõ quy m« nhá ®Õn quy m« lín, trong mçi b­íc ®i cña qu¸ tr×nh c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, ph¶i ®Çy m¹nh viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt – kü thuËt t¹o ra lùc l­îng s¶n xuÊt míi trªn c¬ së ®ã tiÕp tôc ®­a quan hÖ s¶n xuÊt lªn h×nh thøc vµ quy m« thÝch hîp ®Ó thóc ®Çy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ”. KÕt luËn LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi lµ lÞch sö thay ®æi c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, sù thay ®æi b¾t ®Çu tõ sù thay ®æi lùc l­îng s¶n xuÊt, lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung, lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, h×nh thøc cña s¶n xuÊt bao giê còng æn ®Þnh h¬n. Song sù æn ®Þnh ®ã còng chØ lµ t¹m thêi vµ sím muén còng ph¶i thay ®æi cho phï hîp. Quan hÖ s¶n xuÊt ra ®êi tõ lùc l­îng s¶n xuÊt, nh­ng khi ra ®êi nã cã vai trß t¸c ®éng trë l¹i tÝch cùc. Quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt th× nã thóc ®Çy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, cßn ng­îc l¹i nã sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn ®ã. Trong thêi ®¹i c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn th× cÇn ph¶i cã sù ph¸t triÓn c©n ®èi gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt cña n­íc ta ®«ng ®¶o, tuy nhiªn l¹i ch­a n¾m b¾t ®­îc hÕt c¸c thµnh tùu cña khoa khäc kü thuËt, sù vËn dông vµo thùc tÕ cßn h¹n chÕ. Trong t­¬ng lai ph¶i cã chÝnh s¸ch ®µo t¹o phï hîp n©ng cao tay nghÒ cho ®éi ngò c¸n bé, c«ng nh©n viªn, quan hÖ s¶n xuÊt còng cÇn ph¸t triÓn ®Ó t­¬ng lai ph¶i cã chÝnh s¸ch ®µo t¹o phï hîp n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cho ®äi ngò c¸n bé, c«ng nh©n viªn. Quan hÖ s¶n xuÊt còng cÇn ph¶i ph¸t triÓn ®Ó t­¬ng xøng víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt – s¶n xuÊt lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt phæ biÕn cña mäi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, v¹ch ra tÝnh chÊt phï thuéc kh¸ch quan cña quan hÖ s¶n xuÊt vµo sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt l¹i t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt. §¹i héi IX tiÕp tôc chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, kh¬i dËy tiÒm n¨ng cña s¶n xuÊt, x©y dùng n¨ng lùc s¸ng t¹o, thóc ®Çy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c – LªNin T¹p chÝ triÕt häc s« 1-1993 T¹p chÝ triÕt häc sè 3-4997 T¹p chÝ triÕt häc sè 5-2000 T¹p chÝ triÕt häc sè 1-2001 Tµi liÖu nghiªn cøu v¨n kiÖn ®¹i héi VI cña §¶ng Tµi liÖu nghiªn cøu v¨n kiÖn ®¹i héi VIII cña §¶ng Tµi liÖu nghiªn cøu v¨n kiÖn ®¹i héi IX cña §¶ng Thùc tr¹ng quan hÖ s¶n xuÊt ë ViÖt Nam Môc lôc A.

Các file đính kèm theo tài liệu này:

  • docQuan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất trong thời kỳ quá độ lệ chủ nghĩa xã hội ở nước ta và những mâu thuẫn còn tồn tại.doc
Luận văn liên quan