Quan hệ thương mại Asean - Trung Quốc giai đoạn 2001 - 2010

4 đã tăng gấp 1,8 lần. Về đầu tư, tỷ trọng vốn đầu tư từ các nước ASEAN trong tổng số vốn đầu tư nước ngoài (FDI) vào Việt Nam đạt mức khá, trung bình 18,5% giai đoạn 1995- 2003. Mặc dù trải qua giai đoạn khủng hoảng, tỷ trọng vốn này đã có lúc giảm xuống 15,8% vào năm 2000 nhưng những năm gần đây vốn đầu tư từ ASEAN đã dần được phục hồi với tỷ trọng 19,7% năm 2003. Trong việc tham gia Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN (CEPT/AFTA), chúng ta đã thực hiện nghiêm túc các cam kết của mình. Cho đến nay, các nước ASEAN-6 đã cơ bản hoàn thành việc giảm thuế xuống mức 0-5%. Các nước thành viên mới đang bước vào giai đoạn cuối cùng thực hiện cam kết của mình. Ngoài Cămpuchia thực hiện cắt giảm sau, các nước Việt Nam, Lào và Mianma đều đã thực hiện giảm thuế từ 62% đến 84% số dòng thuế. Với Việt Nam, việc chuyển các sản phẩm thuộc danh mục loại trừ tạm thời (TEL) sang danh mục cắt giảm thuế (IL) đã hoàn thành từ năm 2003, ngoại trừ 14 dòng thuế linh kiện ô tô, xe máy tạm hoãn thực hiện cắt giảm thuế. Năm 2005 này cũng là năm cuối cùng Việt Nam thực hiện cắt giảm thuế các sản phẩm thuộc danh mục IL để thực hiện mục tiêu về cơ bản áp dụng thuế suất 0-5% đối với hàng hoá nhập khẩu từ các nước ASEAN. Cho đến tháng 3/2005, Danh mục cắt giảm thuế (IL) của Việt Nam đạt 10.277 dòng thuế, tương đương với 96,15% tổng số dòng thuế trong khuôn khổ CEPT/AFTA. Song song với chương trình cắt giảm thuế quan, Việt Nam còn phối hợp với các nước ASEAN triển khai chương trình công tác nhằm xác định, phân loại và tiến tới dỡ bỏ các hàng rào phi thuế quan. Bên cạnh các lợi ích kinh tế cụ thể nêu trên, việc tham gia tích cực vào các hoạt động hợp tác kinh tế ASEAN - Trung Quốc còn góp phần ổn định môi trường thương mại trong nước, tránh các biến động lớn, ảnh hưởng tiêu cực đến cán cân thương mại quốc gia, góp phần làm lành mạnh môi trường kinh doanh trong nước, 138 gây sức ép buộc các doanh nghiệp nội địa nâng cao năng lực cạnh tranh, góp phần củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động thương mại, cải tiến quy trình, thủ tục kinh doanh theo hướng đơn giản và thuận tiện hơn. Trong vài năm gần đây, xu thế mở rộng hợp tác toàn diện với các đối tác thương mại lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, cũng mở ra những cơ hội to lớn cho Việt Nam trong phát triển thị trường xuất khẩu, thu hút đầu tư nước ngoài, phát triển kinh tế toàn diện, vững chắc. - Ngoài ra ta cũng có điều kiện xây dựng và phát triển mối quan hệ láng giềng tốt đẹp với các nước trong khu vực, góp phần thúc đẩy xu thế hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở châu Á, tạo môi trường quốc tế thuận lợi cho công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. 4.2.3. Một số giải pháp giúp Việt Nam phát triển từ mối quan hệ thương mại ASEAN - Trung Quốc 4.2.3.1. Việt Nam trong mối quan hệ thương mại với ASEAN Thứ nhất, Việt Nam nâng cao cấp độ liên kết kinh tế với các nước ASEAN Nhiều người đặt ra câu hỏi là tại sao Việt Nam lại cần có Cộng đồng ASEAN (ASEAN Community - AC) trong khi đã có Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA), Hiệp định khung ASEAN về dịch vụ (AFAS), Khu vực đầu tư ASEAN (AIA), Chương trình hợp tác công nghiệp ASEAN (AICO) và Sáng kiến liên kết ASEAN (IAI). Liệu có phải những chương trình về hợp nhất kinh tế vốn có chưa đủ để có thể đạt được mục tiêu đề ra của tầm nhìn ASEAN 2020? Câu trả lời thực ra rất đơn giản và rõ ràng, đó là những chương trình hiện có không đủ hiệu quả để có thể đưa Việt Nam đạt được mục tiêu thúc đẩy hơn nữa hội nhập kinh tế và tăng cường năng lực cạnh tranh, đặc biệt trong bối cảnh một Khu vực mậu dịch tự do giữa ASEAN với người láng giềng Trung Quốc vừa được thiết lập. Nếu Việt Nam không hội nhập một cách sâu rộng hơn, mỗi nước thành viên trong khối sẽ có nguy cơ bị gạt ra bên lề. Với dân số khoảng trên 550 triệu và tổng GDP vào khoảng 2000 tỷ USD năm 2013[97], thị trường ASEAN có quy mô chỉ bằng một nửa thị trường Trung Quốc. Chỉ có một con đường là các nước thành viên phải đoàn kết hơn nữa trong ASEAN thì mới có thể cạnh tranh được với thị trường hùng hậu này và Cộng đồng ASEAN chính là một cách để Việt Nam có thể có vị trí quan trọng như một trung tâm của Đông Á. Cộng đồng ASEAN bao gồm 3 trụ cột chính là hợp tác an ninh chính trị (hình thành Cộng đồng an ninh ASEAN - ASEAN Security Community - ASC), hợp tác kinh tế (Cộng đồng kinh tế ASEAN - ASEAN Economic Community - 139 AEC) và hợp tác văn hoá xã hội (Cộng đồng văn hoá xã hội ASEAN - ASEAN Socio-Cultural Community - ASCC), trong đó Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) là mục tiêu cuối cùng trong hội nhập kinh tế nhằm hình thành một khu vực kinh tế ASEAN ổn định, thịnh vượng, có khả năng cạnh tranh cao, trong đó hàng hoá, dịch vụ, đầu tư được lưu chuyển tự do hơn, kinh tế phát triển đồng đều, đói nghèo và chênh lệch kinh tế xã hội được giảm thiểu. Cộng đồng sẽ thực hiện Chương trình hành động kinh tế Bali, giải quyết vấn đề khoảng cách phát triển của Việt Nam, Lào, Campuchia và Mianmar sao cho những lợi ích của quá trình hội nhập được chia sẻ và tạo điều kiện cho tất cả các quốc gia thành viên phát triển theo phương thức thống nhất. Bên cạnh đó, sự hội nhập sâu hơn giữa Việt nam và các nền kinh tế Đông Nam Á sẽ củng cố sức mạnh của toàn bộ khu vực nói chung và Việt Nam nói riêng và tạo ra khả năng chống chọi tốt hơn đối với các rủi ro và bất trắc nảy sinh từ sự ra đời của Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc. Chính vì vậy, Việt Nam phải tích cực hợp tác với các nước ASEAN nhằm đẩy nhanh tiến trình hình thành Cộng đồng kinh tế ASEAN nói riêng và Cộng đồng ASEAN nói chung, góp phần hình thành nên một ASEAN hoà bình, ổn định, và thịnh vượng để cân bằng sức mạnh kinh tế với Trung Quốc. Một, để nâng cao khả năng liên kết kinh tế với các nước ASEAN Việt Nam phải tiến hành đồng bộ các biện pháp hợp tác nền tảng không hạn chế như: - Đẩy mạnh xúc tiến và tạo thuận lợi thương mại hàng hoá, dịch vụ, và đầu tư với các nước ASEAN. - Tích cực tăng cường hợp tác xây dựng và hoàn thiện các chuẩn mực kỹ thuật và hài hoà tiêu chuẩn đánh giá hàng hóa trong khối. - Hoàn thiện theo hướng đơn giản hóa, thuận tiện thông thương hàng hóa bằng các rào cản kỹ thuật mềm đối với thương mại trên biện pháp phi thuế quan. - Tích cực hơn nữa trong hợp tác Hải quan nội khối đặc biệt là công nghệ thông tin trong lĩnh vực Hải quan. - Hợp tác trong việc tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp vừa và nhỏ. - Tiếp tục thúc đẩy phát triển thương mại điện tử trong khu vực chú trọng các hoạt động xây dựng năng lực và chuyển giao công nghệ thương mại. Thứ hai, Việt Nam tích cực hợp tác nội khối để đi đến nhất thể hoá thị trường khu vực ASEAN: Các nước ASEAN trong đó có Việt Nam đều có lợi ích chung từ việc thành lập ACFTA. Hợp tác với Trung Quốc, một nền kinh tế lớn mạnh và có quy mô lớn hơn cả 10 nước ASEAN gộp lại, sẽ đem lại nhiều cơ hội 140 cho ASEAN nói chung và Việt Nam nói riêng nhưng cũng có không ít thách thức. Nếu trong nội bộ các nước ASEAN không có sự đoàn kết hợp lực trong quan hệ với Trung Quốc thì ASEAN sẽ khó có thể đạt được những lợi ích chung đó, thậm chí còn kìm hãm sự phát triển chung của cả khu vực này. Vì vậy, trong quá trình xây dựng ACFTA, các nước ASEAN cần phải đẩy mạnh đoàn kết nhất trí hơn nữa, đứng trên lập trường chung trong giải quyết các vấn đề kinh tế cũng như chính trị, cùng hợp lực để bảo vệ quyền lợi của mình trong các quan hệ hợp tác với Trung Quốc, cùng giúp đỡ nhau phát triển, khắc phục những khó khăn trong việc thực hiện các cam kết trong ACFTA. Đặc biệt là đối với những nước ASEAN mới, trong đó có Việt Nam, cần có sự giúp đỡ của các nước khác trong ASEAN để theo kịp trình độ phát triển của các nước phát triển hơn trong ACFTA và để hạn chế bớt những tiêu cực do việc thực hiện ACFTA đem lại. Nhất thể hóa thị trường và cơ sở sản xuất của các nền kinh tế thành viên thông qua tự do hóa các yếu tố của sản xuất giữa ASEAN và Trung Quốc là một trong nhân tố quan trọng quyết định thành công trong quan hệ Việt Nam-Trung Quốc, để thực hiện thành công việc xây dựng một thị trường và cơ sở sản xuất thống nhất của ASEAN tạo thuận lợi cho tự do hàng hóa và các yếu tố sản xuất các quốc gia ASEAN, Việt Nam cùng với các nước ASEAN phải tiến hành đồng bộ các giải pháp sau: - Thực hiện tối đa các hoạt động tự do hóa thương mại hàng hóa, tự do hóa thuế quan, các biện pháp phi thuế quan, thiết lập quy tắc xuất xứ, thuận lợi hóa thương mại, hợp tác hải quan, hài hòa hóa và nhất thể hóa hàng rào tiêu chuẩn và kỹ thuật trong thương mại. - Tiếp tục tự do hóa thương mại dịch vụ, xóa bỏ các hạn chế đối với thương mại dịch vụ, xây dựng các thỏa thuận công nhận lẫn nhau, tăng cường phát triển nguồn nhân lực và xây dựng năng lực trong dịch vụ. - Tăng cường tự do hóa đầu tư, mở cửa đầu tư và dành chế độ đãi ngộ quốc gia cho các nhà đầu tư ASEAN và các nhà đầu tư bên ngoài, bảo hộ đầu tư, các chương trình hoạt động, xúc tiến đầu tư. - Bên cạnh đó tập trung vào phát triển vốn thông qua việc tự do hóa dòng vốn, tăng cường hội nhập và phát triển thị trường vốn của khu vực và cho phép di chuyển các khoản vốn lớn, có ý nghĩa kinh tế quan trọng giữa các nước thành viên ASEAN. Ngoài ra, các nước ASEAN cần đơn giản hóa thủ tục nhằm tự do di chuyển lao động ngành nghề, cho phép nhập cảnh và tạo điều kiện thuận lợi trong cấp thị thực, di chuyển các lao động có ta nghề cao tham gia vào thương mại hàng hóa, dịch vụ và đầu 141 tư. Tăng cường hợp tác giữa các thành viên mạng lưới đại học ASEAN tạo thuận lợi cho sinh viên và cán bộ trường đại học học tập, làm việc trong khu vực. Phát triển các năng lực cốt lõi, trình độ và kỹ năng của các giảng viên đại học các nghề nghiệp liên quan đến lĩnh vực ưu tiên hội nhập của ASEAN. Tăng cường khả năng nghiên cứu của các quốc gia thành viên về nâng cao trình độ, kỹ năng của người lao động. Phát triển mạng lưới thông tin thị trường lao động giữa các nước thành viên. Đối với các lĩnh vực quan trọng cần ưu tiên hội nhập nhằm tăng nguồn lực cho các trung tâm, trọng điểm trong hợp tác kinh tế ASEAN, Việt Nam cần rút ngắn lộ trình hội nhập của các lĩnh vực ưu tiên, tiến hành đánh giá định kỳ 2 năm 1 lần để theo dõi và giám sát tình trạng, tiến độ, hiệu quả của các lĩnh vực ưu tiên hội nhập. Xác định các dự án hoặc các sáng kiến khu vực cụ thể thông qua đối thoại thường xuyên. Lương thực, nông nghiệp và lâm nghiệp với việc xây dựng một “Thị trường và cơ sở sản xuất chung” là yếu tố thế mạnh của Việt Nam trong cộng đồng ASEAN, vì vậy để phát huy lợi thế trong quan hệ thương mại giữa Việt Nam - Trung Quốc với tư cách thành viên ASEAN chúng ta cần tăng cường khả năng cạnh tranh thương mại nội bộ và với bên ngoài trong dài hạn đối với các sản phẩm lương thực và các mặt hàng lâm nghiệp. Đẩy mạnh hợp tác, chuyển giao công nghệ và xây dựng phương pháp tiếp cận chung về lương thực, thực phẩm, lâm nghiệp cho các nước ASEAN và với các quốc gia khác. Phát triển hợp tác xã nông nghiệp theo mô hình Việt - GAB. Không có lý do gì để Việt Nam chỉ chú ý xuất khẩu sang các thị trường bên ngoài mà bỏ ngỏ chính thị trường ASEAN để cho hàng hóa Trung Quốc xâm nhập trong khi nếu thực hiện thương mại nội khối ASEAN, Việt Nam sẽ có ưu thế hơn hẳn Trung Quốc vì những cam kết cắt giảm hàng rào thương mại và thuế quan trong khu vực. Để tăng cường thương mại nội khối ASEAN, Việt Nam cần tiến hành đồng bộ các biện pháp sau. - Đẩy mạnh việc thực hiện các cam kết về cắt giảm thuế quan theo Chương trình ưu đãi thuế quan có hiệu lực chung (CEPT) trong khuôn khổ AFTA. Lợi ích cơ bản nhất của AFTA đối với Việt Nam là hàng hoá sẽ tăng thế cạnh tranh về giá cả, giao dịch thương mại tiến hành trên cơ sở không có thuế quan. Lúc đó, Việt Nam trở thành một thành viên của khu vực thương mại rộng lớn với các dòng hàng hóa lưu chuyển tự do. Nhìn một cách tổng quan, có vẻ điều này không liên quan gì nhiều tới khả năng thúc đẩy xuất khẩu hàng hoá Việt Nam ra thị trường quốc tế trong bối cảnh gặp nhiều khó khăn trước sự cạnh tranh từ hàng hoá Trung Quốc. Tuy nhiên, xét về lâu dài, đây chính là bước khởi đầu cho sự phát triển bình đẳng, 142 của Việt Nam với các quốc gia trong khối ASEAN, tạo điều kiện cho các nước này hợp tác toàn diện, cùng tận dụng những lợi thế chung trong khu vực để nâng cao vai trò và vị trí trên thị trường thế giới. Việc thúc đẩy buôn bán nội khối cũng sẽ giúp hoạt động Ngoại thương các nước này được cải thiện nhiều và do đó, tạo đà cho Việt Nam và các nước ASEAN tăng khả năng xuất khẩu những mặt hàng có sức cạnh tranh hơn về chất lượng, giá tới thị trường các nước ngoài khu vực. Bởi vậy, thúc đẩy quá trình thực hiện AFTA cũng là một phương cách hữu hiệu để giảm thiểu khó khăn và nâng cao cơ hội cho xuất khẩu của Việt Nam, ASEAN trong cuộc cạnh tranh với Trung Quốc. - Tăng cường hợp tác lẫn nhau giữa Việt Nam và các nước ASEAN trong các lĩnh vực kinh tế, đặc biệt là các nước ASEAN cần đẩy nhanh việc hoàn thành các chương trình hợp tác trong nội bộ khối như Khu vực đầu tư ASEAN (AIA), Chương trình hợp tác công nghiệp ASEAN (AICO), Hiệp định khung về dịch vụ ASEAN (AFAS). Bởi, điều này sẽ tạo tiền đề cho việc tận dụng các lợi thế khi triển khai Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc cũng như ảnh hưởng trực tiếp đến việc thúc đẩy hoàn thành các chương trình hợp tác trong Khu vực mậu dịch tự do này, mà cụ thể là chương trình cắt giảm thuế quan cũng như các biện pháp tạo thuận lợi cho thương mại và đầu tư. 4.2.3.2. Việt Nam trong mối quan hệ thương mại với Trung Quốc Thứ nhất, tăng cường công tác xúc tiến thương mại - Đối với cơ quan quản lý: Cơ quan quản lý nhà nước về thương mại Việt Nam cần nắm bắt kịp thời những thay đổi của bạn để đề ra các giải pháp thích hợp phục vụ tốt cho các doanh nghiệp Việt Nam trong công tác xuất khẩu hàng sang Trung Quốc. Một trong những trở ngại lớn lớn cho việc đẩy mạnh trao đổi hàng hoá giữa Việt Nam - Trung Quốc trong thời gian qua là diện mặt hàng trao đổi chưa vững chắc, khối lượng chưa lớn. Do vậy, hai bên cần thoả thuận ký kết một danh mục hàng hoá trao đổi có tiềm năng và nhu cầu ổn định, lâu dài. Danh mục này có tính định hướng để doanh nghiệp hai bên hợp tác sản xuất và ký kết hợp đồng ngoại thương. Tích cực đề nghị Trung Quốc giải quyết hạn ngạch một số mặt hàng. Đối với những mặt hàng Trung Quốc quản lý bằng hạn ngạch như cao su và một số hàng hoá khác, đề nghị tăng hạn ngạch nhập khẩu cho Việt Nam. Ngoài ra, cũng đề nghị Trung Quốc Trung Quốc tăng mức nhập khẩu từ Việt Nam các mặt hàng sản phẩm cây công nghiệp, thuỷ hải sản, rau quả nhiệt đới. Bên cạnh đó, tổ chức các kênh thông tin giao lưu trao đổi giữa doanh nghiệp hai 143 nước thông qua hội chợ triển lãm hoặc trao đổi đoàn quan lại. Các cơ quan quản lý hai bên cần tạo điều kiện thuận lợi để các tổ chức kinh tế xã hội, các doanh nghiệp thường xuyên trao đổi đoàn qua lại. Hai bên giới thiệu các đối tác kinh doanh có thực lực, có uy tín cho nhau để các doanh nghiệp Ngoại thương tiến hành trao đổi, buôn bán. Tổ chức hội thảo: Thường xuyên tổ chức các cuộc hội thảo chuyên đề cũng như tuần giao lưu thương mại Việt Nam - Trung Quốc tại các địa điểm thuận lợi ở khu vực biên giới để đẩy mạnh sự hợp tác kinh tế thương mại hai nước. Thông tin: Tổ chức xúc tiến thương mại hai nước nối mạng trang web để phục vụ cho doanh nghiệp hai bên. Định kỳ hàng năm tổ chức xúc tiến thương mại hai bên gặp gỡ nhau luân phiên tại thủ đô mỗi nước Việt Nam hoặc Trung Quốc để trao đổi chương trình hợp tác. Ngoài ra, khi liên kết kinh tế, Việt Nam phải kiện toàn lại được bộ máy chuyên trách hoạt động xúc tiến thương mại hỗ trợ trực tiếp cho các doanh nghiệp Việt Nam trong xuất nhập khẩu hàng hóa vào thị trường Trung Quốc. Bộ máy này phải được xác định cụ thể trong văn bản chính thức cả về chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền cơ cấu. Trong đó, một trong những nội dung quan trọng trong thiết kế chức năng nhiệm vụ cho kiện toàn mô hình bộ máy xúc tiến thương mại mà Việt Nam cần quan tâm là: Một, các hoạt động cụ thể của cơ quan thương vụ là tham gia vào việc đàm phán và ký kết các hợp đồng thương mại giữa chính phủ Việt Nam với chính phủ nước ngoài. Hỗ trợ cho các doanh nghiệp trong nước trong việc giới thiệu, quảng bá sản phẩm đến khách hàng nước ngoài, tạo lập kênh phân phối tiêu thụ sản phẩm. Tham gia vào việc giải quyết và bảo vệ lợi ích cho các doanh nghiệp trong nước khi có tranh chấp thương mại xảy ra. Hai, cơ quan xúc tiến thương mại Việt Nam phải tổ chức mạng lưới các hoạt động thành hệ thống văn phòng thúc đẩy xuất khẩu ở từng nước ASEAN và Trung Quốc với công việc và nhóm công việc cụ thể như, tư vấn cho các doanh nghiệp từng nước trong việc thiết kế sản phẩm lựa chọn đầu vào sản xuất và lựa chọn thị trường kinh doanh, tiêu thụ phù hợp đồng thời hỗ trợ cho họ tiếp cận và được hưởng những ưu đãi do nhà nước đặt ra khi tham gia vào xuất khẩu. Tiến hành giải đáp những thắc mắc về luật pháp và chính sách của các nước có hợp tác thương mại với các nước khu vực ASEAN và Trung Quốc cho các doanh nghiệp. Hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam trong việc đánh giá, phân tích thông tin thị trường để từ đó có quyết định sản xuất kinh doanh đúng đắn. Hỗ trợ trong việc thu mua và tiêu thụ sản phẩm. 144 - Đối với các doanh nghiệp: Về phía các doanh nghiệp Việt Nam, dưới sự hướng dẫn chỉ đạo của Nhà nước, cũng nên chủ động tìm ra những biện pháp hợp tác có hiệu quả, đồng thời không ngừng nỗ lực tự đổi mới, tăng cường sức cạnh tranh của doanh nghiệp, có thể thông qua một số biện pháp cụ thể như sau: Một, bằng các kênh thông tin của mình hoặc thông qua kênh thông tin của Bộ Thương mại, tìm hiểu tình hình thị trường, tình hình cung cầu, đặc điểm, yêu cầu, biến động và những tiềm năng phát triển của thị trường Trung Quốc, việc này sẽ giúp các doanh nghiệp Việt Nam khai thác thị trường, tìm ra và nắm bắt kịp thời các cơ hội kinh doanh ở nước bạn. Hai, tìm hiểu chính sách, chủ trương của Nhà nước Trung Quốc một mặt là để nắm bắt kỹ hơn về thị trường và kinh doanh có hiệu quả trong thị trường đó, mặt khác rất quan trọng là để so sánh các cơ hội kinh doanh giữa thị trường Trung Quốc với thị trường các nước khác nhằm lựa chọn thị trường kinh doanh có hiệu quả nhất về một ngành nghề cụ thể nào đó. Ba, tìm hiểu chính sách, cơ chế hoạt động của các doanh nghiệp ở Trung Quốc và các nước khác trong khu vực. Đây là điều kiện tiền đề cho sự hợp tác có hiệu quả. Trước đây đã có không ít những thất bại trong hợp tác giữa các doanh nghiệp Trung Quốc và Việt Nam mà nguyên nhân chủ yếu là do sự hiểu biết chưa đầy đủ về nhau cho nên dẫn đến nhiều bất đồng về quan điểm trong các quyết định và cả trong quá trình hoạt động của các doanh nghiệp hợp tác. Thời gian gần đây, cùng với công cuộc cải cách mở cửa, hệ thống hoạt động và các nguyên tắc quản lý của các doanh nghiệp Trung Quốc có nhiều thay đổi. Các doanh nghiệp Việt Nam nên tìm hiểu những chế độ sở hữu khác nhau, những đặc điểm mới trong thể chế lãnh đạo, hệ thống quản lý, chính sách marketing của các doanh nghiệp có quy mô khác nhau của Trung Quốc. Đặc biệt, sau quá trình thành lập ACFTA, trong cơ cấu của nền kinh tế nói chung cũng như của các doanh nghiệp hai bên nói riêng còn có nhiều điều chỉnh nữa đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam cần phải nỗ lực nhiều hơn nữa cho sự hợp tác có hiệu quả trong tương lai. Bốn, tích cực tham gia vào các cuộc triển lãm, khảo sát thị trường nước ngoài, tổ chức nhiều đợt xúc tiến thương mại, toạ đàm kinh tế để tìm hiểu thông tin, tìm đối tác, tạo cơ hội giao thương, đầu tư và tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau cho doanh nghiệp hai bên. Năm, thành lập các hiệp hội doanh nghiệp trong một số ngành cùng với các doanh nghiệp khác trong khu vực để cùng trao đổi ý kiến, cùng hợp tác sản xuất kinh doanh, nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp trong khu vực. Ví dụ có thể 145 thành lập Hiệp hội các doanh nghiệp trong một số ngành vốn là thế mạnh của Việt Nam như những ngành hàng nông nghiệp như gạo, hạt điều, cao su, thuỷ hải sản hoặc một số ngành công nghiệp điện tử, may mặc để đẩy mạnh những ngành này phát triển, hợp tác sản xuất trên quy mô lớn, nâng cao chất lượng sản phẩm và có thể điều tiết giá xuất khẩu những mặt hàng này trên thị trường quốc tế một cách hợp lý. Đồng thời, bản thân các doanh nghiệp cũng cần phải nỗ lực tự đổi mới về cách thức quản lý kinh doanh sản xuất, tiếp cận và kịp thời đưa các kỹ thuật mới vào sản xuất, không ngừng nâng cao chất lượng hàng hoá, hạ giá thành sản phẩm để nâng cao sức cạnh tranh từ nội lực doanh nghiệp cũng như tăng cường sức cạnh tranh của hàng hoá vì người tiêu dùng Trung Quốc đã khác nhiều so với mấy năm trước đây. Hơn nữa, sau khi gia nhập WTO, Trung Quốc đã tiếp cận được nhiều với trình độ khoa học kỹ thuật hiện đại của thế giới, đời sống vật chất của người dân đã được nâng cao rõ rệt, họ đòi hỏi hàng hoá có chất lượng, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, có như vậy thì hàng hoá Việt Nam mới có cơ hội đứng được trên thị trường Trung Quốc và tạo ra lợi thế cạnh tranh được với các nước ASEAN khác khi xâm nhập vào thị trường Trung Quốc. 4.2.3.3. Việt Nam trong mối quan hệ thương mại ASEAN - Trung Quốc Thứ nhất, thúc đẩy cải cách kinh tế thương mại và hoạt động xúc tiến đầu tư Việc thành lập Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc, ASEAN sẽ có nhiều tiềm năng để thúc đẩy thương mại và đầu tư cho Việt Nam. Tuy vậy, Việt Nam vẫn có thể lâm vào thế bất lợi so với Trung Quốc và các nước ASEAN khác do sức ép cạnh tranh. Mặc dù vậy, cơ hội để phát triển vẫn còn nhiều. Chìa khoá để mở cửa những cơ hội đó là ở tốc độ cải cách kinh tế và chiến lược xúc tiến đầu tư. - Đẩy nhanh tốc độ cải cách kinh tế và tự do hoá thương mại Một, Việt Nam nên tiếp tục chính sách công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu nhằm đẩy mạnh tiến trình tự do hoá thương mại. Đa dạng hoá xuất khẩu sẽ tiếp tục làm giảm sự phụ thuộc nặng nề vào dầu thô, gạo, hải sản, nông nghiệp và ngư nghiệp. Đồng thời tạo điều kiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thúc đẩy sản xuất phát triển, thu hút các nguồn lực bên ngoài hỗ trợ cho quá trình công nghiệp hoá ở mỗi nước. Hai, cải cách doanh nghiệp và cải cách tài chính phải đi kèm với tự do hoá giá cả và tự do hoá thương mại. Hội nhập thị trường trong nước và hội nhập những lĩnh vực trên vào thị trường thế giới phải được tiến hành đồng thời để đảm bảo giảm thiểu những yếu tố tiêu cực bên ngoài của những nhân tố gây bóp méo còn tồn tại và để tối đa hoá lợi ích từ thương mại. Việc tạo ra những thể chế liên quan tới thị trường có vai 146 trò quan trọng trong việc tối đa hoá lợi ích của Việt Nam trong quá trình hội nhập vào nền kinh tế thế giới. Với việc không ngừng nỗ lực phát triển các thể chế và thị trường, Việt Nam sẽ nổi lên là một nền kinh tế mạnh hơn sau khi hội nhập. - Đổi mới chính sách Ngoại thương Trong cải cách chính sách ngoại thương Việt Nam cần xây dựng chiến lược cải cách cơ cấu xuất nhập khẩu, hạn chế nhập siêu trong quan hệ thương mại Việt - Trung. Tích cực triển khai thực hiện tốt các Hiệp định và thoả thuận đã đạt được nhằm mở rộng quy mô thương mại song phương. Tăng cường tuyên truyền, có chính sách khuyến khích dùng hàng trong nước, hạn chế nhập khẩu những mặt hàng công nghệ thấp từ Trung Quốc mà Việt Nam đã sản xuất được. Khuyến khích đầu tư sản xuất các mặt hàng thay thế hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Chuyển hướng sang nhập khẩu máy móc, công nghệ cao từ các thị trường Nhật Bản, EU, Mỹ. Tăng cường kiểm soát chất lượng hàng hoá, an toàn thực phẩm đối với hàng nhập từ Trung Quốc, chống nhập lậu, buôn lậu tại các vùng biên, cửa khẩu giáp với Trung Quốc. Các lực lượng hải quan, công an, bộ đội biên phòng cần đẩy mạnh hơn nữa việc truy kích các đường dây vận chuyển hàng nhập lậu. - Xúc tiến đầu tư Đầu tư nước ngoài vẫn luôn là một nhân tố quan trọng thúc đẩy xuất khẩu của các quốc gia. Đầu tư nước ngoài đồng nghĩa với việc tăng cường thu hút vốn, kỹ thuật và công nghệ hiện đại, tạo khả năng cho nước nhận đầu tư hiện đại hoá các ngành sản xuất, nâng cao chất lượng và hạ giá thành sản phẩm. Ngoài ra, đầu tư nước ngoài cũng là một nhân tố làm gia tăng các công ty xuyên quốc gia tại nước nhận đầu tư, mà một trong những mục đích của các công ty này là lợi dụng giá rẻ ở nước nhận đầu tư để sản xuất và sau đó xuất khẩu. Kết hợp hai yếu tố này, có thể thấy đầu tư nước ngoài đóng vai trò rất lớn trong thúc đẩy xuất khẩu. Không đi đâu xa, có thể nhìn vào tấm gương của Trung Quốc, một trong những yếu tố đưa quốc gia này trở thành “cỗ máy xuất khẩu khổng lồ” chính là nhờ có nỗ lực thu hút đầu tư nước ngoài. Do vậy, để tăng cường thu hút đầu tư, Việt Nam cần thực hiện một số giải pháp sau: Một, Việt Nam cần đảm bảo hơn nữa tính hấp dẫn của môi trường đầu tư. Trong những năm bùng nổ kinh tế của ASEAN, nhiều nhà đầu tư nước ngoài sẵn lòng đầu tư vào ASEAN bởi sự phát triển mạnh mẽ của khu vực này đã đem lại cho họ niềm tin sẽ thu được lợi nhuận cao. Tuy nhiên, khi Trung Quốc mở cửa thị trường thì các nhà đầu tư đã và đang có những thay đổi rất lớn về địa điểm đầu tư bởi tại đất nước này, khả năng thu lợi nhuận ngày càng cao và môi trường đầu tư 147 cũng ngày một cải thiện hơn. Dòng đầu tư dang có xu thế dịch chuyển theo hướng chuyển dần từ Đông Nam Á nói chung Trung Quốc. Để vượt qua thử thách về sức thu hút đầu tư của một thị trường lớn như ở Trung Quốc, Việt Nam cần nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư bằng việc đưa ra nhiều biện pháp khuyến khích, tạo ra môi trường pháp lý và chính trị thuận lợi, cải thiện cơ sở hạ tầng phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế và khuyến khích việc bảo vệ và bảo đảm lợi ích cho sở hữu trí tuệ. Chiến lược đầu tư của Việt Nam nên nhằm vào thu hút FDI, trong đó tập trung vào chuyển giao công nghệ và bao gồm nhiều ngành từ những ngành công nghiệp hướng vào công nghệ cao để khai thác nguyên liệu cũng như những ngành dịch vụ. Hai, hoạt động xúc tiến đầu tư cần được đẩy mạnh hơn nữa. Nhà nước ta cần có các chính sách nhằm đa phương hoá các đối tác đầu tư nước ngoài, thu hút các nguồn vốn từ khu vực có trình độ công nghệ cao như Bắc Mỹ, Tây Âu. Các địa phương nên tích cực, chủ động hơn trong quá trình tiến hành vận động đầu tư. Chính quyền địa phương mỗi nước có quyền cân nhắc các dự án, tập đoàn, các nhà đầu tư có tiềm năng trên cơ sở quy hoạch của Nhà nước và danh mục đã được phê duyệt để xây dựng cho Việt Nam một chính sách thu hút FDI hợp lý. Ba, để thu hút FDI nhiều hơn, Việt Nam cũng cần cải thiện các điều kiện để có thể cung ứng các dịch vụ cần thiết cho nền kinh tế như lao động, cơ sở hạ tầng Theo nhiều nhà đầu tư nước ngoài, trên thị trường lao động Việt Nam, lao động giản đơn thì dư thừa quá nhiều trong khi kỹ sư và các chuyên viên có trình độ cao trong các ngành khoa học tự nhiên lại thiếu nên tiền lương phải trả cho họ rất cao, làm cho môi trường đầu tư kém hấp dẫn. Hiện nay, Trung Quốc đã đi trước Việt Nam về việc giải quyết vấn đề này. Theo điều tra của Tổ chức xúc tiến thương mại Nhật Bản (JETRO) tại Bangkok [10], hàng năm Trung Quốc đào tạo 410,000 sinh viên các ngành khoa học tự nhiên như cơ khí, điện tử, vật lý và toán (nghĩa là trung bình 3,000 dân có một sinh viên ngành này) trong khi Việt Nam chỉ có 10,000 (6,000 dân mới có một sinh viên ngành này). Đặc biệt vấn đề không chỉ là số lượng mà còn là chất lượng sinh viên ra trường. Chính vì vậy, Việt Nam cần chú ý cải thiện môi trường đầu tư theo hướng này. Thứ hai, tiếp t c tiến hành đàm phán với Trung Quốc và các nước ASEAN về các điều kiện ưu đãi trong thương mại Thực tế cho thấy việc thực hiện Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc được quyết định bởi việc thực hiện nhanh chóng và thu hoạch sớm những lợi ích của một thị trường mở rộng được thuận lợi hóa nhờ công khai thừa nhận khác nhau về năng lực điều chỉnh. Rõ ràng nhiều thành viên kém phát triển (Việt Nam, Lào, Mianma, 148 Campuchia) trong một ngành hoặc một lĩnh vực cụ thể có thể được kéo dài thời gian trong việc mở cửa thị trường, thực hiện nguyên tắc MFN như đối với các thành viên của WTO hoặc được hưởng sự đối xử đặc biệt và khác biệt trong việc tự do hóa những ngành bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, Việt Nam cần xác định rằng, những đối xử đặc biệt như vậy chỉ nên diễn ra tạm thời và mục tiêu chính của nó là giúp đỡ các nền kinh tế đang phát triển và kém phát triển về thời gian và cơ hội để tiến hành sửa đổi luật pháp, định hướng lại chính sách và đưa ra các chính sách mới, thiết lập cơ sở hạ tầng hành chính và thể chế cần thiết, hạn chế và quản lý có hiệu quả hơn những thiệt hại và biến động kinh tế không thể tránh khỏi liên quan đến các nghĩa vụ mới của họ, và quan trọng hơn cả là xây dựng năng lực cạnh tranh để tham gia một cách có lợi và lâu dài vào hệ thống thương mại đa biên. Vì vậy, trong thời gian tới Việt Nam cần tiếp tục tiến hành đàm phán với Trung Quốc và các nước ASEAN khác để được hưởng các điều kiện ưu đãi hơn trong việc mở cửa thị trường và thực hiện nguyên tắc tối huệ quốc. Ngoài ra, đề nghị chính phủ Trung Quốc mở rộng phạm vi sản phẩm ưu đãi đặc biệt về thuế quan cho Việt Nam như đối với 3 nước Campuchia, Lào và Mianmar, nhằm thu hẹp sự mất cân đối trong thương mại song phương. Để đẩy mạnh xúc tiến thương mại, tăng cường xuất khẩu sang Trung Quốc, Bộ Công thương cần cập nhật thường xuyên chính sách thương mại của thị trường này về nhu cầu nhập khẩu hàng hóa, chính sách hỗ trợ xuất khẩu. Đồng thời chính phủ cần ban hành chính sách khuyến khích xuất khẩu đối với các mặt hàng sản xuất trong nước thông qua Quỹ hỗ trợ xuất khẩu. Như vậy, từ việc tìm hiểu và phân tích thực trạng mối quan hệ thương mại ASEAN - Trung Quốc giai đoạn 2001 - 2010, tác giả đã đưa ra triển vọng cho mối quan hệ này đến năm 2020 và định hướng phát triển đối với Việt Nam thông qua mối quan hệ thương mại ASEAN - Trung Quốc. Thứ nhất, đối với triển vọng cho mối quan hệ thương mại ASEAN - Trung Quốc tác giả tập trung vào việc đưa ra và phân tích cơ hội, thách thức mà hai bên phải trải qua, đó lần lượt là cơ hội mở rộng, phát triển quan hệ thương mại và cơ hội tạo ra vị thế mới về chính trị, bên cạnh những cơ hội đó là thách thức do những tác động của tổ chức ACFTA, của tình trạng phân cực giữa các quốc gia trong khu vực ASEAN, sức cạnh tranh về kinh tế và những thách thức về chính trị giữa hai bên ASEAN - Trung Quốc. Thứ hai, từ việc đánh giá triển vọng mối quan hệ thương mại ASEAN - Trung Quốc đến năm 2020 tác giả đưa ra một vài định hướng phát triển đối với Việt Nam thông qua mối quan hệ này, trong đó có những định hướng cụ thể cho từng đối tượng ASEAN và Trung Quốc. 149 KẾT LUẬN Qua nghiên cứu, phân tích và đánh giá mối quan hệ thương mại ASEAN - Trung Quốc giai đoạn 2001 - 2010 và một số năm sau đó, tác giả cho rằng, về tổng thể, cả hai bên đều có lợi khi phát triển mối quan hệ này. Đây cũng là một nguyên lý của thương mại tự do. Tuy nhiên, trên một số khía cạnh, tác giả cho rằng, Trung Quốc là bên được lợi nhiều hơn, đây là điều mà các nước ASEAN trong đó có Việt Nam phải tính đến. Nhận định này không chỉ dựa vào việc Trung Quốc thường xuyên duy trì thặng dư thương mại với ASEAN mà còn dựa vào phân tích lợi ích của một số ngành ở ASEAN cũng như biến động việc làm trong một số lĩnh vực liên quan đến thương mại với Trung Quốc ở một số nước ASEAN. Bên cạnh đó, trong thập niên đầu thế kỷ 21 và trong vài năm gần đây, với sự trỗi dậy của mình, Trung Quốc có tiềm năng kinh tế vượt trội so với ASEAN. Trong mối quan hệ chính trị, quân sự với ASEAN cũng như với từng thành viên ASEAN, trong cách ứng xử, Trung Quốc có nhiều biểu hiện của một nước lớn, tuy nhiên trong lĩnh vực thương mại, theo tác giả, chưa đủ bằng chứng để kết luận Trung Quốc có sự thay đổi cách ứng xử rõ ràng trong quan hệ với ASEAN. Nhìn một cách khách quan triển vọng quan hệ thương mại ASEAN - Trung Quốc những năm tiếp theo là rất lớn, tuy nhiên trong hợp tác luôn có cạnh tranh. Vì vậy, các quốc gia ASEAN nếu không muốn trở thành thị trường tiêu thụ hàng hóa của Trung Quốc thì cần phải có sự chuẩn bị và những giải pháp phù hợp tận dụng lợi thế so sánh của mình thì mới phát huy được hiệu quả trong quan hệ thương mại toàn khối ASEAN - Trung Quốc. Trong tương lai lợi thế nhân công giá rẻ và tài nguyên thiên nhiên sẽ mất dần giá trị, công nghệ phục vụ cho hoạt động thương mại mới là yếu tố đi đầu tạo ra lợi thế cho các bên, vì vậy các nước ASEAN bên cạnh nâng cao trình độ cho người lao động, xây dựng kế hoạch khai thác bảo vệ tài nguyên thiên nhiên hợp lý cần tích cực đổi mới công nghệ trong sản xuất hàng hóa dịch vụ thương mại xây dựng thương hiệu cho hàng hóa để đảm bảo sự cạnh tranh của mình có lợi thế bền vững và lành mạnh. Nếu như từ năm 2000 về trước, Trung Quốc còn chủ trương “náu mình chờ thời” thì từ thập niên đầu thế kỷ XXI, Trung Quốc trỗi dậy rất mạnh mẽ, vươn lên thành nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới, TQ đã điều chỉnh cách ứng xử của họ. Trong một số lĩnh vực như chính trị, quân sự và ngoại giao, Trung Quốc thể hiện rõ các chính sách của một nước lớn. Tuy nhiên, trong lĩnh vực thương mại, theo nghiên cứu của chúng tôi, cách ứng xử nước lớn của Trung Quốc trong quan hệ với ASEAN cho đến nay chưa thật sự rõ nét. Việt Nam muốn phát huy được lợi thế thương mại của mình việc gắn kết chặt chẽ hơn trong hợp tác phát triển kinh tế giữa Việt Nam-Trung Quốc, Việt Nam- 150 ASEAN trong mối quan hệ ASEAN-Trung Quốc là điều hết sức cần thiết. Đối với các nước ASEAN, Việt Nam cần tham gia hợp tác ASEAN theo tinh thần chủ động, tích cực và có trách nhiệm như chủ động đề xuất các sáng kiến và ý tưởng mới nhằm thúc đẩy hợp tác và tăng cường liên kết ASEAN. Tích cực thực hiện các mục tiêu hợp tác giữa ASEAN với Trung Quốc, qua đó góp phần nâng cao vai trò và vị thế quốc tế của Việt Nam, đề cao hình ảnh một nước Việt Nam đổi mới và năng động, có đường lối đối Ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển. 151 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LUẬN ÁN 1. Đoàn Thị Thanh Nhàn (2014), “Khu vực mậu dịch tự do ASEAN Trung Quốc: Thực trạng và vấn đề”, Tạp chí Kinh tế và chính trị thế giới, 9 (221). 2. Đoàn Thị Thanh Nhàn (2014), “Những thách thức trong quan hệ thương mại ASEAN - Trung Quốc hiện nay”, Tạp chí nghiên cứu Đông Nam Á, 11 (176). 152 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO I. TÀI LIỆU THAM KHẢO TIẾNG VIỆT 1. Quốc An (2010), “Trung Quốc mất dần vai trò Công xưởng của thế giới”, Tạp chí Ngoại thương, (30), tr. 29-31. 2. Ngọc Anh (2010), “Triển vọng ngoại thương Trung Quốc 2010”, Tạp chí Ngoại thương, (2), tr. 36. 3. Ban thư ký ASEAN - Nhóm chuyên gia ASEAN - Trung Quốc về hợp tác kinh tế (ASEAN - China Expert Group on Economic Cooperation) (2001), “Xây dựng quan hệ kinh tế ASEAN - Trung Quốc chặt chẽ hơn trong thế kỷ 21” (Bản tiếng anh - Forging closer ASEAN - China economic relations in the twenty first century), tháng 10/2001. 4. Bộ Công thương - Viện nghiên cứu chiến lược và chính sách CN, (2012), Quan hệ kinh tế thương mại của Trung Quốc - ASEAN trong năm 2012, Hà Nội. 5. Bộ Ngoại giao, Vụ ASEAN (1998), Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội. 6. BIKI (2010), “Đánh giá vị trí của Trung Quốc trong nền kinh tế thế giới”, Tạp chí Ngoại thương, (22), tr. 33-34. 7. Nguyễn Phương Bình (chủ biên) (2003), Ngoại giao phòng ng a ở Đông Nam Á, Học viện Ngoại giao, Hà Nội. 8. Hồ Châu, Nguyễn Hoàng Giáp, Nguyễn Thị Quế (2006), Khu vực mậu dịch tự do ASEAN- Trung Quốc, quá trình hình thành và phát triển, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội. 9. Chương trình Việt Nam (2008), Lựa chọn thành công, bài học của Đông Á và Đông Nam Á cho tương lai của Việt Nam, Đại học Havard. 10. Lý Hướng Dương (2002), “Tính khả thi của việc thành lập Khu vực mậu dịch tự do giữa Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc”, Tạp chí Kinh tế Trung Quốc và thế giới (China and World Economy), (1), tr. 5-7. 11. Ellen H. Palanca (2001), “Tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc và ASEAN”, Báo cáo nghiên cứu của Hệ thống trung tâm nghiên cứu APEC của Philippines - (Philippines APEC Study Center Network - PASCN), Manila. 12. Eng Chuan Ong, Bộ Ngoại giao Singapore (2003), “Gắn thương mại tự do Đông Á vào ASEAN”, Washington Quarterly 2003, Tài liệu dịch số TL 2922, Trung tâm thông tin tư liệu, Viện nghiên cứu quản lý kinh tế TW (CIEM). 13. George Manzano (2002), “Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc: Phải chăng đây là một giải pháp thắng - thắng?”, Tham luận đại diện Khoa Kinh tế, Đại học Châu Á Thái Bình Dương, Manila, Philippines tại Hội thảo khu vực về “Những thuận lợi và thách thức của Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc” tại Hà Nội, ngày 30/8/2002. 153 14. Minh Hiếu (2005), “Tác động của đồng Nhân dân tệ tăng giá đối với cán cân thương mại Việt Nam”, Tạp chí Thương mại, 05 (30), tr. 16. 15. Đài phát thanh quốc tế Trung Quốc phiên bản điện tử (2012), Kinh tế ASEAN năm 2011: Đi lên trong hợp tác. 16. Đại sứ quán Việt Nam (2002), “Japan Times nói về ASEAN - Trung Quốc”, Tài liệu báo cáo tại Osaka, ngày 15/11/2002. 17. Nguyễn Anh Hồng (2003), “Trung Quốc: Ngoại thương tăng 30 lần”, Thời báo Kinh tế Việt Nam, (12), tr. 18. 18. Hội thảo quốc tế (2007) ASEAN - China trade relations: 15 years development and prospects, Ha Noi Dec. 19. Vũ Dương Huân (2007), Quan hệ đối tác đối thoại ASEAN - Trung Quốc , Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, 5 (147), tr. 3-12. 20. Trần Quốc Hùng (2003), Trung Quốc và ASEAN trong hội nhập: Thử thách, cơ hội mới, Nxb Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh, Hà Nội. 21. Trương Mai Hương (2001), “Trung Quốc gia nhập WTO và ảnh hưởng đối với các nước ASEAN”, Chuyên đề Kinh tế và Kinh doanh quốc tế, (Trường Đại học Ngoại Thương), số quý IV/2001, tr. 63. 22. Inkyo Cheong (2002), Viện chính sách kinh tế Hàn Quốc (KIEP), “Luận đàm về việc thành lập khu vực mậu dịch tự do Đông Á và các hệ quả của nó” - Tham luận tại Hội thảo “Những thuận lợi và thách thức của Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc” do Vụ hợp tác kinh tế đa phương, Bộ ngoại giao Việt Nam phối hợp với Quỹ Hanns Seidel, CHLB Đức đồng tổ chức ngày 30/8/2002, Hà Nội. 23. Trần Khánh (2005), “Tác động của sự gia tăng hợp tác ASEAN - Trung Quốc đến quan hệ Việt - Trung thời kỳ hậu chiến tranh lạnh”, Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á, (1), tr.3-12. 24. Nguyễn Đình Long, Phạm Quang Diệu (2006), “Quan hệ thương mại và đầu tư Trung Quốc - ASEAN vẫn trong xu thế gia tăng”, Tạp chí Thương Mại, 3 (113), tr. 7-8,25. 25. Tùng Lâm (2010), “Đánh giá vị trí của Trung Quốc trong nền kinh tế thế giới”, Tạp chí Ngoại thương, 22 (89), tr. 33-34. 26. Tùng Lâm (2011), “Trung Quốc đang mất dần ngôi vị hấp dẫn số 1 về đầu tư”, Tạp chí Ngoại thương, 16 (102), tr. 23-25. 27. Nguyễn Văn Lịch (chủ nhiệm) (2004), Nghiên cứu phát triển thương mại khu vực hành lang kinh tế Hải Phòng - Lào Cai - Côn Minh trong bối cảnh hình thành khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc, Đề tài NCKH cấp Bộ, Viện Nghiên cứu Thương mại, Bộ Thương mại, Hà Nội. 154 28. Lim Chong Yan (2002), Đông Nam Á, chặng đường dài phía trước, Nxb thế giới, Hà Nội. 29. Li Wei (2002), “Triển vọng của Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc”, Tham luận - Học viện Thương mại quốc tế và Hợp tác kinh tế Trung Quốc tại Hội thảo khu vực về “Những thuận lợi và thách thức của Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc” do Vụ hợp tác kinh tế đa phương, Bộ ngoại giao Việt Nam và Quỹ Hanns Siedel, CHLB Đức tổ chứ ngày 21/6/2002, Thành phố Hồ Chí Minh. 30. Phương Mai (2012), “Chiến tranh thương mại hay đơn thuần chỉ là chiến tranh Mỹ trừng phạt Trung Quốc vì cớ gì?”, Tạp chí Ngoại thương, 6 (81), tr. 18-19. 31. MQ (2009), “Trung Quốc 30 năm cải cách và mở cửa”, Tạp chí Ngoại thương, (34), tr. 30-32. 32. Nguyễn Thu Mỹ, “Quá trình phát triển quan hệ ASEAN - Trung Quốc”, Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á, (5), tr 3-12, 2006. 33. Nguyễn Thu Mỹ (chủ biên) (2008), Hợp tác ASEAN + 3 quá trình phát triển, thành tựu, triển vọng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 34. Minh Nga (2003), “FTA ASEAN - Trung Quốc: Ai được lợi nhất?”, Kinh tế quốc tế tham khảo, Thông tấn xã Việt Nam, (036), tr. 1. 35. Văn Nghĩa (2002), “Dư luận xung quanh Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc”, Thời báo Tài chính Việt Nam, (134), tr. 14. 36. Hà Phương (2011), “Những thay đổi chính sách ngoại thương Trung Quốc sau khủng hoảng tài chính toàn cầu”, Tạp chí Nghiên cứu Trung Quốc, số 11 (123), tr. 9-12. 37. Thanh Phương (2003), “Thuận lợi và khó khăn của xu thế hình thành các Khu vực mậu dịch tự do”, Tạp chí Thương mại, (22), tr. 18. 38. Phạm Thái Quốc (1999), “Mất cân bằng trong quan hệ thương mại Trung-Mỹ, tác động đối với mỗi bên và triển vọng”, Tạp chí Châu Mỹ ngày nay, 13 (06), tr. 12-14. 39. Phạm Thái Quốc - Vũ Anh Dũng (2011), “Thương mại Trung Quốc 10 năm gia nhập WTO”, Tạp chí Nghiên cứu Trung Quốc, 10 (122), tr. 11-23. 40. Nguyễn Hoài Sơn (20020, “Triển vọng của Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc”, Tham luận của tại Hội thảo khu vực về “Những thuận lợi và thách thức của Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc” do Vụ hợp tác kinh tế đa phương, Bộ ngoại giao Việt Nam và Quỹ Hanns Siedel, CHLB Đức tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 21/6/2002. 41. Đỗ Tiến Sâm (2008), Hợp tác ASEAN - Trung Quốc trong bối cảnh mới, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 42. N.T. (2003), “Trào lưu ký kết các hiệp định FTA”, Tạp chí Ngoại Thương, (21), tr. 33. 155 43. Trần Văn Thọ (2005), Biến động kinh tế Đông Á và con đường công nghiệp hóa Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 44. Thông tấn xã Việt Nam (2003), “Tính cạnh tranh và bổ sung lẫn nhau giữa kinh tế ASEAN và Trung Quốc”, Tài liệu tham khảo đặc biệt, (190), tr. 16. 45. Thông tấn xã Việt Nam (2013), “Kim ngạch thương mại Trung Quốc-ASEAN đạt hơn 105 tỷ USD” Tài liệu tham khảo đặc biệt, (20), tr. 1-2. 46. Hoàng Thế Thoả (2012), Kinh tế thế giới năm 2012 và triển vọng 2013 , Tạp chí tài chính, tapchitaichinh.vn, tr.1. 47. Nguyễn Thế Tăng (2009), “Hợp tác kinh tế ASEAN - Trung Quốc: Cơ hội và thách thức”, Tạp chí nghiên cứu Trung Quốc, (6). 48. Nguyễn Thị Thanh Tâm (2006), Quan hệ thương mại Việt-Trung trước và sau khi Trung Quốc gia nhập WTO, Khoá luận tốt nghiệp, Trường đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 49. Lê Tuấn Thanh (2007), Tác động của Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc tới quan hệ Việt - Trung", Tạp chí Ngoại thương, 4 (74), tr. 47-55. 50. Lê Tuấn Thanh (2008), Một số giải pháp liên quan đến nhập siêu của Việt Nam từ Trung Quốc , Tạp chí kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương, 10 (205), tr. 29-35. 51. Lê Thị An Thái (2006), Quan hệ thương mại Việt Nam-Trung Quốc, Khoá luận tốt nghiệp, Trường đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 52. Nguyễn Vĩnh Thành (2005), Nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trong hội nhập kinh tế quốc tế, Nxb Lao động - xã hội, Hà Nội. 53. Phạm Đức Thành (chủ biên) (2009), Liên kết ASEAN trong thập niên đầu thế kỷ XXI, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 54. Nguyễn Xuân Thắng (chủ biên) (2006), Chênh lệch phát triển và anh ninh kinh tế ở ASEAN, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 55. Thitapha Wattanapruttipaisan, Chuyên viên cao cấp, Bộ phận dịch vụ công nghiệp, Ban thư ký ASEAN (2002), “Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc: Cơ hội, thách thức và tác động đối với các nước thành viên mới của ASEAN”, Tham luận tại Hội thảo khu vực về “Những thuận lợi và thách thức của Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc” do Vụ hợp tác kinh tế đa phương, Bộ ngoại giao Việt Nam và Quỹ Hanns Siedel, CHLB Đức tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 21/6/2002. 56. Trịnh Thủy (2005), “Khai thác lợi ích thương mại từ chương trình Thu hoạch sớm của khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc”, Tạp chí Cộng Sản, (20), tr 68-72. 57. Đỗ Ngọc Toàn (2012), “Tìm hiểu chính sách kinh tế đối ngoại Trung Quốc từ 2010- 2020”, Tạp chí Nghiên cứu Trung Quốc, 4 (128), tr. 3-12. 156 58. V. Trân (2002), “Quan hệ kinh tế ASEAN - Nhật Bản - Trung Quốc” - Tạp chí Ngoại Thương, (19), tr. 29. 59. V. Trân (2003), “Vai trò tương lai của Trung Quốc ở Châu Á”, Tạp chí Ngoại Thương, (3), tr. 32. 60. Trung tâm dự báo kinh tế xã hội quốc gia (2010), Trung quốc nâng giá đồng Nhân dân tệ và tác động đối với hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 61. Trường Đại học Luật Hà Nội, Lê Minh Tiến (Chủ nhiệm đề tài) (2009), Tự do hóa thương mại trong ASEAN, APEC, WTO và thực tiễn hội nhập của Việt Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở. 62. Hoàng Tùng (2013), “ASEAN năm 2013: Thời điểm cất cánh”, Hà Nội mới, Thứ Bảy số thứ 16/02/2013. 63. Cổ Tiểu Tùng (2003), “Trung Quốc - Chính sách ngoại giao hòa bình, độc lập, tự chủ ”, Tạp chí nghiên cứu Trung Quốc, (2). 64. Uỷ ban quốc gia về hợp tác kinh tế quốc thế (DEI) (2006), Tác động của Khu vực Mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc đối với Việt Nam, Nxb Hà Nội. 65. Viện Nghiên cứu Thương mại (2011), Tăng trưởng kinh tế và xuất khẩu của Trung Quốc và các nền kinh tế lớn Đông Á: Tác động khu vực và khuyến nghị chính sách, Dự án nghiên cứu ARC giai đoạn 2009-2011, Hà Nội tháng 12/2011, Hà Nội. 66. Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương (2004), Chính sách phát triển kinh tế kinh nghiệm và bài học của Trung Quốc, NXB Giao thông vận tải, Hà Nội. 67. Viện nghiên cứu Trung Quốc, Tạp chí Nghiên cứu Trung Quốc, (1) - tháng 2/1999; (6) - tháng 12/1999; (3) - tháng 6/2001; (6) - tháng 12/2001; (1) - tháng 2/2002; (2) - tháng 4/2002; (6) - tháng 12/2002; (1) - tháng 2/2003; (4) - tháng 8/2003. 68. Viện khoa học xã hội Việt Nam (2002), Tạp chí Những vấn đề kinh tế thế giới, 6 (89), tr. 3-5, 6-11. 69. Viện khoa học xã hội Việt Nam, Viện nghiên cứu Đông Nam Á, Trần Khánh (chủ nhiệm) (2008), Cộng đồng an ninh ASEAN (ASC): Nội dung, lộ trình, triển vọng và tác động, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, Hà Nội. 70. Viện khoa học xã hội Việt Nam, Viện nghiên cứu Đông Nam Á, Nguyễn Thị Mỹ (chủ nhiệm) (2008), Phản ứng chính sách của các nước Đông Nam Á với tiến trình hình thành AC, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, Hà Nội. 71. Vụ hợp tác kinh tế đa phương (Bộ ngoại giao), Vụ chính sách thương mại đa biên (Bộ thương mại) (2003), Diễn đàn hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Nxb CTQG Hà Nội. 157 72. Vụ thị trường Châu Âu - Bộ Công thương, 2013, "Cán cân thương mại dịch v giữa Việt Nam và Pháp trong tương quan với 6 nước ASEAN năm 2011”, Tạp chí nghiên cứu Châu Âu, (29), tr. 1. 73. Nguyễn Thị Thanh Xuân (2011), “Kinh nghiệm của Trung Quốc trong điều chỉnh chính sách ngoại thương sau khi trở thành thành viên của WTO”, Tạp chí Nghiên cứu Trung Quốc, Viện Nghiên cứu Trung Quốc, 1 (113), tr. 65-77. II. TÀI LIỆU THAM KHẢO TIẾNG ANH 74. Address of his excellency Dato’ Seri Abdullah Bin Haji Ahmad Badawi, the Prime Minister of Malaysia "Towards an ASEAN Community"at the national Colloqium on ASEAN day, 7 August 2004, UiTM Hotel, Shah Alam. 75. ASEAN Secretariat (2002), Statistics of Foreign Direct Investment in ASEAN (Extended Data Set), World Investment Report 2001. 76. ASEAN Secretariat (2002), Summary Report, ASEAN - China Dialogue: “The Challenges of Cooperation”, 15 & 16/2/2002. 77. ASEAN - China trade relation: 15 years of development and prospects, Nxb Thế giới, 2008. 78. ASEAN Secretariat, Annual Report 2006 - 2007, 2007 - 2008, 2008 - 2009, 2009 - 2010. 79. ASEAN Secretariat, ASEAN Investment Guiebokk, 2009. 80. ASEAN Secretariat, ASEAN Regional Guidelines on Competition Policy, 2010. 81. ASEAN Secretariat (2011), Term of Reference of ASEAN Intergovermental Commission on Human Rights. 82. CAFEF (2011), “RMB as a Regional International Currency: Cost-benefit-Analysis and Roadmap”, January 2011. 83. CAFTA (2013), Annual Report for ASEAN - China trade relation. 84. Centre for ASEAN and China Studies (2007), ASEAN - China: How to improve cooperation effectiveness?, The gioi Publisher, Hanoi. 85. China-ASEAN Free Trade Area (CAFTA) - Implications for Hong Kong’s Merchandise Exports, 8 March 2010). 86. MIANMAR World Factbook and UN estimate for year (2013). 87. Dong, D.Z (2007), The impact of China’s growth on ASEAN countries, (accessed March 15, 2010). 88. Hill, Char W.L (2009), Global business today, 6th.ed., Mc Graw - Hill/Irwin Press, New York. 158 89. IMF (2013), World trade Report 2013. 90. Jose T. Almonte (2006), Community Building in Southeast. Bringing ASEAN Closer to People. ASEAN Lecture at the 39th Founding Anniversary of the AssoMianmartion of Southeast Asian Nations (ASEAN) and the Philippines' Chairmanship of the ASEAN Standing Committee (ASC).The Foreign Service Institute, Bulwagang Blas Ople, DFA Building, Roxas Boulevard, Pasay City17 August 2006. 91. Saw S.H., Sheng L., Chin K.W. (2014), ASEAN-China Relations: Realities and Prospects, Institute of South Dast Study, Singapore. 92. Thai’s FTA Watch 2005 93. Tang Yihong and Wang Weiwei (2005), “An Analysis of Trade Potential between China and ASEAN within China-ASEAN FTA” University of International Business and Economics (UIBE), China. 94. Walden Bello, Asia Times, 12/04/2010; Walden Bello, China lassoes its neighbors, China Business, Mar 12, 2010). 95. WTO, World trade Report 2011. 96. WTO, World trade Report 2012. 97. WTO, World trade Report 2013.