Quản lý nhà nước về thị trường RAT trên địa bàn Hà Nội - Thực trạng và giải pháp

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Nói đến rau xanh chắc hẳn trong mỗi chúng ta không ai không biết đến. Đó là món ăn không thể thiếu trong mỗi bữa cơm của gia đình người Việt. Rau không chỉ là món ăn giúp bữa cơm ngon hơn mà chúng có vai trò dinh dưỡng đặc biệt quan trọng đối với cơ thể con người. Tuy nhiên, để có thể mua được rau tươi, ngon, an toàn lại không dễ chút nào. Có thể mua rau một cách nhanh chóng và dễ dàng ở nhiều nơi như chợ, siêu thị, hay một quán nhỏ gần nhà nhưng những vụ ngộ độc thực phẩm vừa qua (trong đó có rau - thức ăn thiết yếu) khiến người tiêu dùng hoang mang, từ đó có thể thấy rằng chất lượng rau đang là vấn đề khá nan giải. Không ít hộ trồng rau do chạy theo lợi nhuận đã không tuân thủ quy trình sản xuất nên chất lượng không đạt yêu cầu là nguyên nhân khiến người tiêu dùng không tin tưởng vào chất lượng RAT khiến nhiều cửa hàng, siêu thị kinh doanh RAT rơi vào tình trạng ế ẩm. Thêm vào đó là sự thiếu ý thức trách nhiệm, lơ là quản lý, trình độ chuyên môn của cán bộ quản lý còn hạn chế, cơ sở vật chất kỹ thuật còn yếu kém, chưa có kế hoạch, chính sách cụ thể để quản lý thị trường RAT tại Hà Nội đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe con người. Đã đến lúc phải đưa ra các giải pháp để quản lý thị trường RAT trong thời gian tới một cách thực sự hiệu quả. 1.2. Xác lập vấn đề nghiên cứu Như đã đề cập ở trên, tình hình quản lý thị trường RAT trên địa bàn Hà Nội đang là một bài toán khá nan giải. Vấn đề nghiên cứu ở đây là nghiên cứu thực trạng về thị trường và quản lý thị trường RAT tại Hà Nội của nhà nước. Trên cở sở phân tích thực trạng đề ra các biện pháp để quản lý thị trường RAT tại Hà Nội một cách hiệu quả. Do đó, chúng em đã lựa chọn vấn đề “Quản lý nhà nước về thị trường RAT trên địa bàn Hà Nội - Thực trạng và giải pháp” làm đề tài nghiên cứu khoa học. 1.3. Mục tiêu nghiên cứu Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về RAT và quản lý thị trường của nhà nước. Trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết và thực trạng thị trường RAT trên địa bàn Hà Nội, phát hiện ra những mặt hạn chế về quản lý thị trường RAT trên địa bàn Hà Nội của nhà nước và đưa ra các giải pháp quản lý thị trường RAT hữu hiệu. 1.4. Các câu hỏi đặt ra cho nghiên cứu Tình hình thị trường RAT trên địa bàn Hà Nội như thế nào? Tình hình quản lý thị trường RAT tại Hà Nội như thế nào? Làm thế nào để quản lý thị trường RAT trên địa bàn Hà Nội hiệu quả hơn? 1.5. Phạm vi nghiên cứu Do hạn chế về thời gian nghiên cứu và hiểu biết của cá nhân nên đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng thị trường RAT trên địa bàn Hà Nội trong 3 năm từ năm 2007 đến năm 2009, giải pháp đưa ra cho 10 năm từ năm 2010-2020. Nội dung nghiên cứu tập trung vào nghiên cứu thị trường RAT và thực trạng (trong đó nhấn mạnh những hạn chế) quản lý thị trường RAT của nhà nước trên địa bàn Hà Nội chủ yếu về các nội dung chính sách quản lý thị trường và tổ chức liên quan đến mảng thực thi, kiểm tra, kiểm soát thị trường. 1.6. Những nghiên cứu có liên quan Về vấn đề quản lý thị trường RAT đã có không ít đề tài đề cập, trong đó có thể kể đến: Đề tài: “Tìm hiểu hệ thống thị trường tiêu thụ rau quả quận Đống Đa” (2001) -Lê Anh Tuấn; “Tìm hiểu hệ thống thị trường tiêu thụ rau quả quận Cầu Giấy” (2001) - Lê Thế Anh; “Nghiên cứu tình hình sản xuất và tiêu thụ rau sạch tại trung tâm kỹ thuật rau hoa quả Hà Nội” (2001) - Đinh Đức Huấn; “Một số vấn đề về tổ chức và hiệu quả thị trường rau Hà Nội”- Paule Moustier; “Sự phát triển của các cửa hàng, siêu thị trong ngành hàng rau tươi tại Hà Nội và TP.HCM - Việt Nam” (2002)-Nguyễn Thị Tân Lộc; “Tổ chức và quản lý chất lượng rau ở các kênh tiêu thụ tại Hà Nội” (2002)-Nguyễn Thị Tân Lộc; “Chương trình phát triển rau an toàn trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2002-2005” - UBND thành phố Hồ Chí Minh; “Giải pháp thúc đẩy tiêu thụ RAT trên địa bàn Hà Nội” (2008) - Trương Thị Thùy Ninh. Tuy nhiên, các đề tài trên chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu thực trạng sản xuất và tiêu thụ rau tươi tại các quận của Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh; chiến lược bán và cung ứng rau tươi của các doanh nghiệp; đánh giá thực trạng sản xuất và tiêu thụ rau tươi; thực trạng ô nhiễm độc tố rau quả; từ đó đưa ra các giải pháp phát triển thị trường rau tại các quận, huyện của thành phố Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh. Các đề tài tiếp cận từ góc độ vi mô. Đề tài của chúng em đi sâu vào nghiên cứu thị trường RAT trên toàn thành phố Hà Nội (tình hình cung, cầu, giá cả RAT…), thực trạng quản lý nhà nước về thị trường RAT . Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng thị trường và quản lý thị trường RAT thời gian qua, chúng em đưa ra các giải pháp để quản lý thị trường RAT tại Hà Nội trong thời gian tới. Đề tài tiếp cận từ góc độ vĩ mô. 1.7. Phương pháp nghiên cứu Đề tài chủ yếu dùng phương pháp thu thập dữ liệu, phân tích các dữ liệu sơ cấp và thứ cấp thu thập được. Phương pháp thu thập dữ liệu là phương pháp cơ bản được sử dụng trong các công trình nghiên cứu, nó góp phần quan trọng để đưa ra những nhận định, đánh giá đúng đắn và có cơ sở khoa học. Các dữ liệu thu được từ hai nguồn: Dữ liệu sơ cấp và dữ liệu thứ cấp Dữ liệu sơ cấp: Đây là những dữ liệu ở dạng thô chưa qua xử lý, thường cung cấp các thông tin mang tính đơn lẻ. Dữ liệu này thường được thu thập bằng các phương pháp điều tra, phỏng vấn. Bằng việc tiến hành điều tra chọn mẫu nhóm tác giả thiết lập các phiếu điều tra bao gồm những câu hỏi lựa chọn phương án trả lời về những vấn đề liên quan đến thực trạng thị trường RAT và tình hình QLNN đối với thị trường RAT trên địa bàn Hà Nội và các câu hỏi mở đi sâu vào tìm hiểu những ý kiến, kiến nghị của các chủ cơ sở kinh doanh cũng như các cán bộ quản lý. Phiếu điều tra được gửi đến các đối tượng khác nhau là những người tiêu dùng ở một số địa điểm trên địa bàn Hà Nội, phiếu điều tra trắc nghiệm tại một số cơ sở kinh doanh RAT, tại Chi cục BVTV và Quản lý thị trường Hà Nội. Cụ thể phát ra 100 phiếu cho người tiêu dùng, 10 phiếu cho cán bộ quản lý và 50 phiếu cho các cơ sở kinh doanh RAT. Dữ liệu thứ cấp: Đây là những dữ liệu đã qua xử lý. Thông tin dữ liệu thứ cấp được lấy từ các nguồn sách báo, giáo trình, tạp chí, internet và các tài liệu nghiên cứu có liên quan để phục vụ cho việc nghiên cứu của đề tài. Khi đã có được kết quả điều tra chúng em tiến hành phân tích, tổng hợp sau đó tiến hành xử lý bằng các phương pháp thống kê, phương pháp thủ công nhằm làm cơ sở đánh giá thực trạng thị trường và quản lý thị trường RAT trên địa bàn Hà Nội hiện nay. 1.8. Kết cấu của đề tài Ngoài các phần như tóm lược, phụ lục, danh mục bảng biểu, danh mục từ viết tắt, kết luận… đề tài bao gồm 4 chương : Chương 1: Tổng quan nghiên cứu đề tài Chương 2: Một số vấn đề lý luận cơ bản về rau an toàn và quản lý nhà nước về rau an toàn Chương 3: Thực trạng thị trường rau an toàn và quản lý nhà nước về thị trường rau an toàn trên địa bàn Hà Nội Chương 4: Giải pháp quản lý thị trường rau an toàn trên địa bàn Hà Nội CHƯƠNG 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ RAU AN TOÀN VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ THỊ TRƯỜNG RAU AN TOÀN 2.1. Một số lý luận về rau an toàn 2.1.1. Khái niệm rau an toàn Lâu nay, người tiêu dùng đã quen với cụm từ “RAT”. Nhưng, thế nào là RAT, chắc hẳn không nhiều người tường tận. Chúng ta cần phân biệt ba loại rau: Rau đại trà, RAT và rau sạch. Rau đại trà: là các loại rau đang sử dụng truyền thống, được tổ chức sản xuất theo các tập quán khác nhau từng địa phương, không có quy trình thống nhất và chất lượng cũng rất khác nhau. Rau an toàn: Có hai quan điểm về RAT: Theo quyết định 106/2007 của Bộ NN & PTNT, RAT là những sản phẩm rau tươi được sản xuất, thu hoạch, sơ chế phù hợp quy trình sản xuất RAT, gồm các loại rau ăn: lá, thân, củ, hoa, quả, hạt; rau mầm, nấm thực phẩm. Đồng thời, RAT được sản xuất từ đất trồng, nguồn nước, môi trường, dinh dưỡng… tất cả đều phải sạch và đúng quy trình GAP (Good Agricultural Practices). Nguồn nước tưới rau không bị ô nhiễm bởi các sinh vật và hoá chất độc hại, hàm lượng một số hoá chất không vượt quá mức cho phép...Từ đó, rau quả được coi là an toàn khi có dư lượng nitrat, kim loại nặng và thuốc BVTV, mức độ nhiễm vi sinh vật dưới ngưỡng quy định của Bộ NN & PTNT ban hành với từng loại rau quả. Theo các chuyên gia, RAT là loại rau mà ngay từ khâu gieo trồng không bị bón phân đạm, hoặc bón rất ít phân đạm để tránh ô nhiễm muối nitrat, thay vào đó phải bón phân vô cơ như phân chuồng, phân bắc ủ hoai. Rau sạch: là rau được trồng trên đất sạch, tưới nước giếng khoan hoặc nước sông lớn không ô nhiễm (chất lượng đất, nước được cơ quan chức năng kiểm tra và công nhận). Không dùng phân tươi hay bón đạm nhiều. Hạn chế tối đa chất kích thích sinh trưởng. Chỉ sử dụng thuốc BVTV khi thật cần thiết và sau một thời gian quy định mới được thu hoạch. Trong đời sống hàng ngày, hai khái niệm RAT và rau sạch chưa được phân biệt rõ ràng thậm chí còn có sự đánh đồng giữa RAT và rau sạch. Để phân biệt chính xác hơn, khái niệm rau sạch nên sử dụng để chỉ các loại rau được sản xuất theo các quy trình canh tác đặc biệt, như rau thủy canh, rau “hữu cơ”…Mức độ đảm bảo các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm của rau sạch cao hơn nhiều so với RAT. Sản lượng rau sạch được sản xuất ở nước ta hiện nay không đáng kể (phần lớn giới hạn trong phạm vi các dự án khoa học-sản xuất), nên chủ yếu đề cập tới RAT. Tóm lại, RAT được hiểu là rau tươi hoặc đã qua chế biến, được sản xuất theo phương pháp hữu cơ hoặc có sử dụng các hóa chất nhưng trong tiêu chuẩn cho phép và khi thu hoạch chỉ còn dư lượng dưới mức quy định, được trồng trên các vùng đất đảm bảo các tiêu chuẩn thổ nhưỡng theo quy định, đảm bảo cho người sử dụng và môi trường. 2.1.2. Nguyên tắc trong sản xuất rau an toàn RAT khác rau đại trà ở chỗ nó được sản xuất theo các nguyên tắc đã được nghiên cứu bởi các chuyên gia và các nhà nghiên cứu. Rau được sản xuất theo đúng các nguyên tắc này sẽ đảm bảo chất lượng. GAP (Good Agriculture Practice) là sáng kiến của những nhà bán lẻ Châu Âu EURPWG (Euro- Retailer Produce Working Group) nhằm giải quyết mối quan hệ bình đẳng và trách nhiệm giữa người sản xuất sản phẩm nông nghiệp và khách hàng của họ. Họ đưa ra khái niệm GAP từ năm 1997. Nguyên tắc sản xuất RAT theo tiêu chuẩn GAP đó là:  Chọn đất: Đất trồng rau phải là đất cao, thoát nước tốt, thích hợp với quá trình sinh trưởng, phát triển của rau. Tốt nhất là chọn đất cát pha, đất thịt nhẹ hoặc đất thịt trung bình có tầng canh tác dày 20-30 cm. Vùng trồng rau phải cách ly với khu vực có chất thải công nghiệp nặng và bệnh viện ít nhất 2km, với chất thải sinh hoạt của thành phố ít nhất 200m. Đất có thể chứa một lượng nhỏ kim loại nhưng không được tồn dư hóa chất độc hại. Nước tưới: Vì trong rau xanh nước chứa trên 90% nên việc tưới nước có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sản phẩm. Nếu không có nước giếng cần dùng nước sông, ao, hồ không bị ô nhiễm. Nước sạch còn dùng để pha các loại phân bón lá, thuốc BVTV… đối với các loại rau ăn quả giai đoạn đầu có thể sử dụng nước từ mương, sông, hồ để tưới rãnh. Giống: Chỉ gieo những hạt giống tốt và trồng cây con khỏe mạnh, không có mầm bệnh. Phải biết rõ lý lịch nơi sản xuất hạt giống. Hạt giống nhập nội phải qua kiểm dịch thực vật. Trước khi gieo trồng hạt giống phải được xử lý hóa chất hoặc nhiệt. Trước khi trồng cây con xuống ruộng cần xử lý Sherpa 0,1% để phòng trừ sâu hại sau này. Phân bón: Mỗi loại cây có chế độ bón và lượng bón khác nhau. Trung bình để bón lót dùng 15 tấn phân chuồng và 300 kg lân hữu cơ vi sinh cho 1 ha. Tuyệt đối không dùng phân chuồng tươi để loại trừ các vi sinh vật gây bệnh, tránh nóng cho rễ cây và để tránh sự cạnh tranh đạm giữa cây trồng và các nhóm vi sinh vật. Tuyệt đối không dùng phân tươi và nước phân chuồng pha loãng tưới cho rau. Bảo vệ thực vật: Không sử dụng thuốc hóa học BVTV thuộc nhóm độc I và II, khi thật cần thiết có thể sử dụng nhóm III và IV. Nên chọn loại thuốc có hoạt chất thấp, ít độc hại với ký sinh thiên địch. Kết thúc phun thuốc hóa học trước khi thu hoạch ít nhất 5 đến 10 ngày. Ưu tiên sử dụng các chế phẩm sinh học như các hạt củ đậu, các chế phẩm thảo mộc, các ký sinh thiên địch để phòng bệnh. Áp dụng các biện pháp nghiêm ngặt để phòng trừ tổng hợp IPM như: Luân canh cây trồng hợp lý, sử dụng giống tốt không bệnh, chăm sóc cây theo yêu cầu sinh lý… Thu hoạch, đóng gói: Rau được thu hoạch đúng độ chín, loại bỏ các lá già, héo, quả bị sâu, dị dạng. Rau được rửa kỹ bằng nước sạch, để ráo cho vào bao, túi sạch trước khi mang đi tiêu thụ tại các cửa hàng. Trên bao bì phải có phiếu bảo hành ghi rõ địa chỉ nơi sản xuất nhằm đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng. 2.1.3. Tiêu chuẩn đánh giá rau an toàn Theo kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học thì có 4 tiêu chuẩn sau đây nếu vượt quá ngưỡng cho phép sẽ thuộc vào rau không an toàn, các nhóm chất đó là: Dư lượng thuốc hóa học (thuốc sâu, bệnh, thuốc cỏ), số lượng vi sinh vật, ký sinh trùng gây bệnh, dư lượng đạm nitrat, dư lượng các kim loại nặng (chì, thủy ngân, kẽm, đồng, asenic..) Dư lượng thuốc BVTV: Khái niệm thuốc BVTV: Gồm thuốc trừ sâu, thuốc trừ bệnh, thuốc trừ cỏ, thuốc diệt chuột và thuốc kích thích sinh trưởng cây trồng, gọi tắt là thuốc BVTV. Như vậy, thuốc BVTV khi phun vào cây trồng thuốc sẽ tạo thành lớp mỏng bám vào bề mặt thân, lá và mặt đất, mặt nước và 1 lớp chất đó nó còn tồn đọng lại trên sản phẩm thì gọi là dư lượng thuốc BVTV. Năm 2009, ở Việt Nam sử dụng trên 200 loại thuốc trừ sâu, trên 80 loại thuốc trừ bệnh, trên 50 loại thuốc trừ cỏ, khoảng 8 loại thuốc diệt chuột và khoảng 9 loại thuốc kích thích sinh trưởng cây trồng. Khi sử dụng cần lưu ý những điểm sau: - Khi sử dụng thuốc BVTV cần đảm bảo thời gian cách ly: Ví dụ một loại thuốc ghi trên nhãn là thời gian cách ly 7 ngày, nghĩa là từ khi phun thuốc đến khi thu hoạch phải được 7 ngày. - Chỉ sử dụng thuốc BVTV khi thật cần thiết và chỉ sử dụng những loại thuốc BVTV thuộc nhóm 1 hay nhóm 2 hoặc thuốc trừ sâu sinh học. - Để phân biệt từng nhóm thuốc BVTV, có thể xác định bằng vạch màu ghi trên nhãn Thuốc BVTV ở nhóm 1 có vạch màu đỏ. Thuốc BVTV ở nhóm 2 có vạch màu vàng. Thuốc BVTV ở nhóm 3 có vạch màu xanh nước biển . Thuốc BVTV ở nhóm 4 có vạch màu xanh lá cây. Ví dụ: Dư lượng thuốc BVTV tối đa cho phép đối với rau cải là nhóm Diazion: 0,7mg/kg +Nhóm cypermethrin: 1,0 mg/kg + nhóm Meviaphos: 1,0mg/kg + nhóm Trichlorphos: 0,2mg/kg. Hàm lượng Nitrát (NO3): Lượng phân hoá học sử dụng ở Việt Nam không vào loại cao so với thế giới và các nước trong khu vực. Tuy nhiên, ảnh hưởng của phân hoá học, nhất là phân đạm với sự tích luỹ nitrát trong rau cũng là nguyên nhân làm cho rau được xem là không sạch. NO3 vào cơ thể ở mức độ bình thường không gây độc, chỉ khi hàm lượng vượt tiêu chuẩn cho phép mới nguy hiểm. Trong hệ thống tiêu hoá NO3 bị khử thành NO2. Nitrít là những chất chuyển biến Oxyhaemoglobin (chất vận chuyển oxy trong máu) thành chất không hoạt động được gọi là Methaemoglobin. Ở mức độ cao sẽ giảm hô hấp của tế bào, ảnh hưởng tới hoạt động của tuyến giáp, gây đột biến và phát triển các khối u trong cơ thể người, lượng Nitrít ở mức độ cao có thể gây phản ứng với amin thành chất gây ung thư gọi là nitrosamin. Có thể nói hàm lượng nitrát vượt ngưỡng là rất nguy hiểm cho sức khoẻ con người nên các nước nhập khẩu rau tươi điều kiểm tra hàm lượng nitrát trước khi nhận sản phẩm. Theo tổ chức y tế thế giới (WHO) khuyến cáo hàm lượng nitrát trong rau không vượt quá 300mg/kg tươi. Tồn dư kim loại nặng trong sản phẩm rau: Sự lạm dụng hóa chất BVTV cùng với phân bón các loại đã làm cho một lượng N.P.K và hóa chất BVTV bị rửa trôi xuống mương vào ao hồ, sông suối thâm nhập vào mạch nước ngầm gây ô nhiễm, các kim loại nặng tiềm ẩn trong đất trồng thẩm thấu hoặc từ nguồn nước thải thành phố và khu công nghiệp chuyển trực tiếp qua nước tưới được rau xanh hấp thụ. Vi sinh vật gây hại trong rau xanh: Việc một số vùng sử dụng nước phân tươi (phân người) cho rau đã trở thành một tập quán canh tác trong sản xuất rau xanh, sử dụng phân gia súc chưa qua ủ, hoặc là chưa hoai mục chính là mầm mống tạo nên các vi sinh vật độc hại. Tóm lại, sản phẩm rau được xem là RAT khi đáp ứng được các yêu cầu sau: - Tươi, sạch bụi bặm, tạp chất; thu đúng độ chín có chất lượng cao nhất, không có triệu chứng bệnh; hấp dẫn về hình thức,bao bì. - Sạch an toàn về chất lượng: Khi sản phẩm rau không chứa các dư lượng thuốc BVTV dư lượng NO3, dư lượng kim loại nặng, vi sinh vật gây hại. 2.2. Một số vấn đề lý luận về quản lý nhà nước đối với thị trường rau an toàn 2.2.1. Quản lý nhà nước về thị trường rau an toàn Quản lý có thể hiểu với ý nghĩa thông thường, phổ biến, với phạm vi rất rộng là hoạt động nhằm tác động một cách có tổ chức của chủ thể vào đối tượng nhất định để điều chỉnh các quá trình xã hội và các hành vi của con người, nhằm duy trì tính ổn định và sự phát triển của đối tượng theo những mục tiêu đã định. QLNN là hoạt động có tổ chức và bằng pháp quyền của bộ máy nhà nước (công quyền) để điều chỉnh các quá trình xã hội, hành vi của công dân và mọi tổ chức xã hội (chính trị- kinh tế- xã hội), giữ gìn trật tự xã hội (thể chế chính trị) và phát triển xã hội theo những mục tiêu đã định. QLNN về thị trường RAT là hoạt động có tổ chức của nhà nước thông qua các văn bản pháp quy, các công cụ, chính sách, nhà nước sẽ tác động đến thị trường RAT trên cả nước nhằm định hướng, dẫn dắt các chủ thể sản xuất, kinh doanh, người tiêu dùng để thực hiện tốt các vấn đề về sản xuất và cung cấp RAT. 2.2.2. Sự cần thiết của quản lý nhà nước đối với thị trường rau an toàn Hiện nay, nhu cầu sử dụng RAT ngày một tăng, tuy nhiên trên thị trường xuất hiện rất nhiều các loại rau không rõ nguồn gốc, xuất xứ, chất lượng chưa được kiểm định chặt chẽ. Phần lớn người tiêu dùng tiện đâu mua đấy, họ chỉ dựa vào kinh nghiệm để chọn và mua rau. RAT và rau không an toàn khó có thể nhận biết được bằng mắt thường. Thậm chí những rau được bán trong các cửa hàng kinh doanh RAT có nhãn RAT nhưng chất lượng có khi lại không được đảm bảo. Với các cơ sở kinh doanh RAT, chính bản thân họ cũng không thể kiểm định được chất lượng rau mà họ kinh doanh do không có điều kiện để tiến hành kiểm tra. Mặt khác, do sự lỏng lẻo trong quản lý nên một số cơ sở kinh doanh RAT còn mua rau đại trà về gắn nhãn RAT để bán với giá cao hơn. Hiện nay, vấn đề tiêu thụ RAT còn gặp nhiều khó khăn. Nhiều nơi sản xuất rau theo quy trình GAP nhưng lại chưa có giấy chứng nhận hay nhãn mác riêng cho sản phẩm của mình, chưa được đăng ký ở các cơ quan có thẩm quyền vì vậy gây ra tâm lý nghi ngờ cho người tiêu dùng. Mặt khác, số lượng cơ sở kinh doanh RAT còn ít nên chưa thể thu mua hết lượng RAT sản xuất ra. RAT sản xuất ra, một phần người nông dân phải tự mang ra chợ bán lẻ nên việc tiêu thụ không dễ dàng và không đảm bảo thu nhập của người nông dân. Từ những thực trạng trên cho thấy tầm quan trọng và cần thiết của QLNN đối với thị trường RAT như thế nào. Cần có sự quản lý của Nhà nước để đảm bảo quyền lợi cho người sản xuất và kinh doanh RAT đồng thời đảm bảo sức khỏe, quyền lợi của người tiêu dùng, giúp họ yên tâm hơn khi mua RAT. 2.2.3. Nội dung của quản lý nhà nước về thị trường RAT 2.2.3.1. Ban hành các văn bản, chính sách, chiến lược và quy hoạch liên quan đến thị trường rau an toàn Nhà nước ban hành, xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật đối với vấn đề quản lý nhà nước về thị trường RAT Văn bản quy phạm pháp luật là văn bản do cơ quan nhà nước ban hành theo thẩm quyền, hình thức, trình tự thủ tục được quy định trong luật của hội đồng nhân dân, UBND, trong đó có các quy tắc sử xự chung, có hiệu lực bắt buộc chung, được nhà nước đảm bảo thực hiện để điều chỉnh các quan hệ xã hội. Xác lập các cơ sở đúng đắn cho các hoạt động trên thị trường RAT được xem là điều kiện tiên quyết đảm bảo thị trường RAT hoạt động ổn định, bảo vệ lợi ích chính đáng của người sản xuất và kinh doanh RAT. Nhà nước thông qua cơ chế cưỡng chế buộc các chủ thể sản xuất và kinh doanh RAT phải thực hiện đúng những quy định đã đề ra. Từ đó, người sản xuất và kinh doanh RAT có thể đưa ra phương thức phát triển hợp lý, đồng thời không vi phạm quy định của nhà nước. Vai trò của văn bản quy phạm pháp luật: Thể chế hóa các chủ trương chính sách của đảng và nhà nước về quản lý thị trường RAT. Đặt ra và điều chỉnh quan hệ xã hội. Nội dung của văn bản quy phạm pháp luật về QLNN đối với thị trường RAT bao gồm: Đối tượng áp dụng: các cơ sở sản xuất, sơ chế và kinh doanh RAT. Điều kiện sản xuất, sơ chế và kinh doanh RAT. Đăng ký và các giấy chứng nhận cho cơ sở đủ điều kiện sản xuất và kinh doanh RAT. Chỉ định tổ chức chứng nhận. Quyền và trách nhiệm của các tổ chức được chứng nhận. Tổ chức chứng nhận chất lượng đánh giá và cấp giấy chứng nhận rau được sản xuất theo quy trình RAT. Tổ chức, cá nhân sản xuất RAT tự đánh giá quá trình sản xuất. Công bố rau được sản xuất theo quy trình RAT. Thời gian vừa qua, nhà nước đã đưa ra nhiều văn bản, quyết định về quản lý thị trường RAT như: Quyết định số 04/2007/QĐ-BNN ban hành “quy định về quản lý và chứng nhận RAT”. Quyết định số 106/2007/QĐ-BNN ban hành “quy định về quản lý sản xuất và kinh doanh RAT”. Quyết định số 99/2008/QĐ-BNN ban hành “quy định quản lý sản xuất, kinh doanh rau, quả, chè an toàn”. Quyết định số 107/2008/QĐ-TTg ban hành “một số chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất, chế biến, tiêu thụ rau, quả, chè an toàn. Quyết định số 104/2009/QĐ-UBND ban hành “quy định về quản lý sản xuất và kinh doanh RAT trên địa bàn thành phố Hà Nội”… 2.2.3.2. Quản lý chấp hành chế độ quy định và luật pháp trong hoạt động sản xuất và kinh doanh RAT Kiểm tra việc đăng ký sản xuất và kinh doanh RAT của các cá nhân và tổ chức. Sở NN và PTNT: thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các Quy trình kỹ thuật sản xuất RAT, các quy định về sơ chế RAT. Kiểm tra chất lượng RAT ở các khâu từ sản xuất, sơ chế, kinh doanh RAT theo quy định. Sở Công thương: thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các quy định về điều kiện kinh doanh RAT của các cửa hàng, quầy hàng kinh doanh RAT trên địa bàn thành phố Hà Nội. Sở Y tế: thanh tra, kiểm tra công tác vệ sinh an toàn thực phẩm và chất lượng RAT ở các cơ sở chế biến, các cửa hàng, quầy hàng kinh doanh RAT trên địa bàn thành phố Hà Nội. Phát hiện và xử lý theo thẩm quyền những hành vi vi phạm chế độ quy định và luật pháp trong hoạt động sản xuất và kinh doanh RAT. Tổ chức, cá nhân và hộ gia đình vi phạm các quy định trong “Quy định về quản lý sản xuất và kinh doanh RAT trên địa bàn thành phố Hà Nội” sẽ bị xử lý theo quy định tại Quyết định số 99/2008/QĐ-BNN ngày 15/10/2008 của Bộ Nông nghiệp và kênh phân phối RAT 2.2.3.3. Quản lý cơ sở hạ tầng và hệ thống kênh phân phối Cơ sở hạ tầng và hệ thống kênh phân phối có vai trò quan trọng trong việc sản xuất và tiêu thụ RAT hiệu quả. Cơ sở hạ tầng cho kinh doanh RAT bao gồm hệ thống cửa hàng, chợ đầu mối, siêu thị, đường giao thông và cho sản xuất RAT là hệ thống tưới, tiêu nước, hệ thống điện, nhà lưới, nhà sơ chế, bể chứa chất thải vật tư nông nghiệp… Hệ thống kênh phân phối bao gồm: từ người sản xuất - người bán buôn - người bán lẻ - người tiêu dùng, người sản xuất - người bán lẻ - người tiêu dùng, người sản xuất - người tiêu dùng. Nội dung quản lý cơ sở hạ tầng và hệ thống kênh phân phối của Nhà nước tập trung vào các vấn đề cơ bản sau: Nhà nước phải trực tiếp quy hoạch các chợ đầu mối, xây dựng hệ thống đường giao thông, nhà kho, sơ chế… đầu tư hỗ trợ người nông dân về vốn, kỹ thuật… Tăng cường quản lý hệ thống kênh phân phối theo kế hoạch và khuyến khích các cá nhân, tổ chức tham gia đầu tư và phát triển mạng lưới phân phối RAT. 2.2.3.4. Quản lý, kiểm tra chất lượng RAT cung cấp trên thị trường Quản lý, kiểm tra chất lượng RAT trên thị trường là một nội dung quan trọng của nhà nước đối với thị trường RAT, góp phần định hướng, dẫn dắt các chủ thể tham gia sản xuất và cung cấp RAT một cách hiệu quả. Quản lý và kiểm soát chất lượng RAT trên thị trường tập trung vào các nội dung chủ yếu sau: Cấp giấy chứng nhận cho các cơ sở đủ điều kiện sản xuất RAT theo nguyên tắc GAP. Ban hành các tiêu chuẩn cụ thể để đánh giá chất lượng RAT. Khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi để các cơ sở sản xuất và kinh doanh RAT hoạt động tốt trên thị trường. Kiểm tra chặt chẽ các loại rau nhập khẩu từ Trung Quốc và đặc biệt là các loại rau không rõ nguồn gốc. Ngoài các nội dung chủ yếu trên, Nhà nước còn tham gia vào quản lý giá rau, thuốc BVTV, khuyến khích đội ngũ các nhà khoa học tham gia nghiên cứu và tạo ra giống cây trồng mới và thuốc BVTV mới giúp người sản xuất nâng cao năng suất. CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG RAU AN TOÀN VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ THỊ TRƯỜNG RAU AN TOÀN TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI HIỆN NAY 3.1. Thực trạng thị trường RAT trên địa bàn Hà Nội hiện nay 3.1.1. Nguồn cung RAT trên địa bàn Hà Nội hiện nay Đến nay, đại bộ phận người tiêu dùng Thủ đô đã biết đến RAT. Để có RAT đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn của người tiêu dùng, thành phố Hà Nội đã quy hoạch các vùng trồng RAT tập trung ở các huyện ngoại thành: Đông Anh, Gia Lâm, Từ Liêm... với tổng diện tích gần 3.000 ha gieo trồng, đồng thời xây dựng các mô hình sản xuất RAT có chất lượng cao. Tính đến ngày 25/3/2009, trên địa bàn thành phố Hà Nội có 20 cơ sở, HTX được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất và sơ chế RAT. 20 cơ sở này đều nằm trong vùng quy hoạch sản xuất RAT của thành phố với đầy đủ các điều kiện về đất, nước tưới và vị trí. Theo đánh giá của Chi cục BVTV Hà Nội, các hộ sản xuất RAT trong khu vực được cấp giấy chứng nhận bước đầu sử dụng thuốc BVTV và sản xuất rau theo quy trình đảm bảo VSATTP tương đối tốt. Các đợt lấy mẫu phân tích hàm lượng dư lượng thuốc BVTV đều dưới ngưỡng cho phép. Bảng 3.1: Diện tích, năng suất và sản lượng RAT cung ứng trên địa bàn Hà Nội Xã, huyện  Diện tích (ha)  Số vụ/năm  Năng suất (tấn/ha)  Sản lượng ( tấn/năm)  Chủng loại rau   1.Đông Anh        Xã Vân Nội  60  3  20 - 25  3600-4500  Theo mùa 43 loại   Xã Nam hồng  35  3  16 -18  1700-1900  Xu hào, bắp cải, bí xanh   Xã Bắc hồng  30  3  16 - 18  1400-1650  Cà chua, xu hào, cải bắp, đậu quả   Xã Nguyên Khê, Tiên Dương, Kim Chung, Kim Nổ  100  3  15-16  4500-4800  Cà chua, xu hào, khoai tây, cải các loại   2.Gia Lâm        Xã Văn Đức  100  3  16-17  4800-5000  Cải bắp, cà chua, đậu hà lan, xu hào, cải các loại   Xã Đăng Xá  50  3  15-16  2200-2400  Cải các loại, đậu quả, cà chua, cải bắp   Xã Đông dư  40  3  16-17  1900-2000  Các loại rau gia vị: mùi, rau thơm và rau các loại   Xã Lệ chi  50  3  15-16  2250-2400  Các loại rau theo mùa vụ   3.Thanh Trì        Xã Lĩnh Nam  20  3  19-20  1140-1200  Các loại rau muống, ngót, mồng tơi, bí…   Xã Yên Mỹ  15  3  15-16  675-720  Súp lơ, bí và cải các loại   Xã Duyên Hà  25  3  15-16  1120-1200  Cà chua và cải các loại…   4.Từ Liêm        Minh Khai, Phú Diễn, Liên mạc  185  3  19,5  108225  Rau gia vị và các loại rau ăn lá theo mùa vụ   5.Sóc sơn        Xã Đông Xuân  50  3  15  2300  Bắp cải, xu hào, ngô bao tử, cải các loại…   Xã Thanh Xuân  10  3  15  450  Bắp cải, xu hào, cải các loại, dưa chuột, bí xanh…   Nguồn :rauhoaquavietnam.vn Trên đây là bảng số liệu về diện tích, năng suất và sản lượng của một số huyện trên địa bàn Hà Nội năm 2009. Sản lượng RAT và rau đại trà của Hà Nội đạt 175.000 tấn/ năm, trong khi nhu cầu tiêu thụ của Hà Nội hiện khoảng 1.200 tấn/ ngày. Như vậy chưa cần bàn đến chất lượng thì cung cũng chỉ mới đáp ứng được 40% lượng cầu, còn 60% phải nhập từ các địa phương khác. Riêng về sản xuất RAT mới chỉ đáp ứng 18% nhu cầu vào khoảng gần 300 tấn/ngày. Vì vậy, lượng rau thiếu hụt tất yếu sẽ được nhập từ các địa phương khác, trong đó chủ yếu là các tỉnh, thành phố gần với Hà Nội về khoảng cách địa lý như Hải Dương, Vĩnh Phúc, Hưng Yên, Nam Định, Phú Thọ… Ngoài ra, mỗi ngày có khoảng 400 tấn rau, củ, quả nhập khẩu từ Trung Quốc vào Việt Nam qua các cửa khẩu Tân Thanh (Lạng Sơn), Móng Cái (Quảng Ninh), Hà Khẩu (Lào Cai)… Tuy nhiên, chất lượng các loại rau quả nhập khẩu, đặc biệt là về dư lượng các thuốc BVTV, hóa chất bảo quản lại chưa được các cơ quan chức năng kiểm định. Trên thực tế các cơ quan chức năng đang buông lỏng quản lý, “đá bóng” trách nhiệm cho nhau, tạo kẽ hở để rau củ không an toàn tràn vào nội địa. Hầu hết lượng rau quả nhập khẩu từ Trung Quốc không phải là RAT. Nguồn cung RAT cho các cơ sở kinh doanh RAT trên địa bàn Hà Nội rất đa dạng. Trong phiếu điều tra trắc nghiệm câu hỏi số 2: “Cửa hàng của ông (bà) chủ yếu nhập RAT từ đâu?” Có 6,67% cửa hàng chủ yếu nhập rau từ địa phương khác, 33,33% cửa hàng cho biết họ chủ yếu nhập RAT từ các cơ sở sản xuất RAT trên địa bàn Hà Nội. Đây chủ yếu là các cửa hàng kinh doanh với quy mô nhỏ, mới mở. Khối lượng rau tiêu thụ mỗi ngày không lớn do còn gặp khó khăn trong việc tiêu thụ rau. Có 60% cửa hàng cho biết họ không chỉ nhập RAT từ các cơ sở sản xuất RAT tại Hà Nội mà còn nhập từ các địa phương khác như Hải Dương, Hải Phòng... Họ cho biết thêm nếu chỉ nhập rau từ các cơ sở sản xuất tại Hà Nội nhiều khi không được cung cấp rau kịp thời và chủng loại rau bán không được phong phú. Điều này cho thấy rằng các cơ sở sản xuất RAT trên địa bàn Hà Nội cần phát triển nhiều hơn nữa cả về quy mô và cơ cấu cây trồng để đáp ứng nhu cầu của thị trường. 3.1.2. Tình hình cung - cầu, giá cả, cạnh tranh trên thị trường RAT Hà Nội hiện nay 3.1.2.1. Tình hình cung RAT trên thị trường Hà Nội hiện nay Hiện nay RAT được cung cấp trên thị trường Hà Nội chủ yếu là do các HTX sản xuất RAT ở các vùng ngoại thành như: HTX tổng hợp Văn Đức, Gia Lâm, Hà Nội; HTX dịch vụ nông nghiệp Đông Dư; HTX dịch vụ Đồng Tâm, phường Giang Biên; HTX dịch vụ nông nghiệp Lĩnh Nam, quận Hoàng Mai…còn lại được nhập từ các địa phương khác trong cả nước. Tính đến năm 2009 Hà Nội đã có khoảng 12.000 ha rau trong đó có khoảng 2.105 ha diện tích sản xuất RAT, chiếm khoảng 18% trên tổng diện tích trồng rau của toàn thành phố. Sản lượng RAT làm ra mỗi năm mới chỉ đáp ứng được 18% nhu cầu, nhưng việc tiêu thụ loại rau này lại rất chật vật. Tại nhiều vùng trồng RAT, người trồng rau luôn khốn đốn tìm đầu ra. Sản xuất RAT đòi hỏi chi phí bỏ ra nhiều hơn chi phí sản xuất rau đại trà khoảng 30 - 35%. Khác với sản xuất rau thông thường, sản xuất RAT đòi hỏi yêu cầu khắt khe trong cả quá trình sản xuất. Ngoài việc đảm bảo các tiêu chuẩn về đất trồng, nước tưới, từ khâu giám sát đầu vào, quy trình gieo trồng chăm sóc, đến khâu thu hoạch tiêu thụ sản phẩm đều phải đảm bảo theo các tiêu chuẩn quy định. Khi sản xuất RAT những người dân mong muốn cung cấp cho thị trường những sản phẩm RAT đảm bảo chất lượng. Tuy nhiên, với chi phí cao như vậy thì đòi hỏi giá RAT cao hơn giá rau đại trà là điều tất yếu. Trên thực tế không phải tất cả RAT được sản xuất ra đều được bán với đúng giá trị của nó. Trừ những nơi sản xuất có thương hiệu như: Đặng Xá, Đông Dư, Lĩnh Lam… có cơ sở đứng ra thu mua tận ruộng, đầu ra của những địa phương này được đảm bảo nên giá rau bán ra phù hợp với chi phí mà người nông dân đã bỏ ra. Tuy nhiên, bên cạnh đó còn nhiều HTX sản xuất RAT nhưng chưa tìm được đầu ra cho sản phẩm của mình. Do vậy, nhiều người dân tuy đã tham gia vào HTX sản xuất RAT nhưng khi thu hoạch thì phải mang ra chợ bán. Trong chợ được bày bán rất nhiều loại rau mà chủ yếu là rau đại trà. Giá rau ngoài chợ thường không ổn định, biến động từng ngày nên thu nhập của người nông dân rất bấp bênh. Hiện nay, trên thị trường có nhiều sản phẩm được gắn nhãn RAT nhưng không đảm bảo chất lượng. Những nguyên nhân chủ yếu dẫn tới tình trạng có thể kể đến là: Nguyên nhân thứ nhất là do người nông dân còn yếu kém về trình độ. Quy trình sản xuất RAT đòi hỏi yêu cầu khắt khe trong tất cả các khâu của quá trình sản xuất. Tuy nhiên, với các xã viên trong các HTX sản xuất RAT vốn quen với phương thức canh tác rau truyền thống, lại thiếu vốn đầu tư cơ sở hạ tầng, quy mô nhỏ lẻ do đó việc đảm bảo đúng các tiêu chuẩn trồng RAT và tiêu thụ sản phẩm trên thị trường là việc vô cùng khó khăn. Từ đó cho ra đời những sản phẩm RAT không thật sự đạt tiêu chuẩn quy định. Những sản phẩm RAT không đảm bảo chất lượng này lại được cung cấp cho các cơ sở kinh doanh RAT và được bán ra thị trường. Nguyên nhân thứ hai do các chủ cơ sở kinh doanh RAT gặp khó khăn trong việc kiểm tra chất lượng rau. Trong câu hỏi số 5 của phiếu điều tra trắc nghiệm: “Cửa hàng của ông (bà) có kiểm tra chất lượng RAT cung cấp cho cửa hàng không?” Có 32,67% cơ sở kinh doanh RAT cho biết họ không tiến hành kiểm tra chất lượng rau mà chỉ kiểm tra số lượng có đủ theo đặt hàng hay không. Có 24% của cơ sở kinh doanh RAT trả lời rằng họ có thể kiểm tra chất lượng RAT nhập về. Đó là cơ sở kinh doanh lớn có uy tín có quy trình kiểm tra hiện đại. Có 53,33% cơ sở kinh doanh RAT trả lời là họ chỉ kiểm tra được một phần RAT nhập về. Họ chỉ kiểm tra bao gói sản phẩm có đạt yêu cầu không, RAT có dập nát hay thối không… còn dư lượng thuốc BVTV trong rau thì họ không thể kiểm tra được. Các phương pháp có thể sử dụng để kiểm tra, đánh giá chất lượng của rau như: phương pháp cảm quan, phương pháp thí nghiệm, phương pháp chuyên viên, phương pháp sử dụng thử. Việc đánh giá chất lượng rau bằng phương pháp cảm quan đơn giản, tiện lợi, chi phí thấp nhưng độ chính xác không cao, khó khách quan. Việc xác định các chỉ tiêu về VSATTP bằng phương pháp thí nghiệm độ chính xác cao, khách quan, tin cậy nhưng đòi hỏi thời gian dài (2-3 ngày) và chi phí quá lớn (1,5-3 triệu đồng/1 mẫu), tốn công sức và không phải lúc nào cũng thực hiện được và không phải ai cũng làm được, phương pháp này hầu như chỉ có các cán bộ chi cục BVTV và quản lý thị trường thực hiện... Mà rau quả là mặt hàng thực phẩm tươi sống, nhanh hư hỏng nên việc dùng các biện pháp kỹ thuật để kiểm tra chất lượng rau là không khả thi trên thực tế. Nguyên nhân thứ ba do việc sản xuất RAT cho năng suất thấp và chi phí cao nhưng trong thực tế nhiều người dân lại phải bán như giá rau thường. Vì vậy một bộ phận người sản xuất đã không mặn mà với việc sản xuất RAT. Một nguyên nhân khác là do các cơ sở kinh doanh RAT muốn thu lợi nhuận cao nên đã mua rau trôi nổi trên thị trường về gắn nhãn RAT và bán với giá của RAT khiến người tiêu dùng nghi ngờ chất lượng của RAT. Tình trạng này khá phổ biến trên thị trường hiện nay. Một phần RAT được cung cấp đến người tiêu dùng thông qua hệ thống cửa hàng kinh doanh RAT và siêu thị. Khoảng cách từ các hệ thống cửa hàng, siêu thị kinh doanh RAT trên thị trường Hà Nội đến nơi sống của người tiêu dùng còn khá xa. Theo phiếu điều tra ý kiến người tiêu dùng trong câu hỏi số 9 “Khoảng cách từ nơi bạn sống đến cửa hàng kinh doanh RAT gần nhất?” Chỉ có 3% người tiêu dùng được hỏi trả lời dưới 1km, 15% người tiêu dùng trả lời khoảng cách từ 1km đến 3km, và có tới 82% người tiêu dùng trả lời là cách địa điểm kinh doanh RAT trên 5km. Điều này cho thấy rằng, hệ thống kinh doanh RAT trên thị trường Hà Nội hiện nay còn rất ít chưa tạo được sự thuận lợi để người tiêu dùng đến với RAT. Theo phiếu điều tra ý kiến người tiêu dùng, trong câu hỏi số 8 “Bạn có biết cửa hàng kinh doanh RAT nào không?” Có tới 65% người tiêu dùng trả lời rằng họ chưa biết địa điểm nào để mua RAT, chỉ có 35% người tiêu dùng biết được một vài địa điểm kinh doanh RAT trong thành phố Hà Nội hiện nay. Một nguyên nhân khác khiến cho nhiều người tiêu dùng còn chưa biết đến các cửa hàng kinh doanh RAT là do các cửa hàng này còn chưa chú trọng đến việc giới thiệu cửa hàng và sản phẩm RAT tới người tiêu dùng. Trong câu hỏi số 6 của phiếu điều tra trắc nghiệm “Ông (bà) có quan tâm đến việc quảng cáo cho cửa hàng của mình để được người tiêu dùng biết đến không?” Có 13,33% cơ sở kinh doanh rất quan tâm, có 33,33% cơ sở kinh doanh là quan tâm, có tới 53,34% cơ sở kinh doanh không quan tâm đến việc quảng cáo để người tiêu dùng có thể biết đến cửa hàng của họ. Lượng cung cụ thể của một số loại rau cho thị trường Hà Nội được thể hiện trong bảng dưới đây: Bảng 3.2: Tình hình cung một số loại RAT trên địa bàn Hà Nội Tên rau  Lượng rau ( tấn/ ngày)  Tôc độ tăng năm sau so với năm trước (%)    2007  2008  2009  2008/2007  2009/2008   Rau muống  18  20  21  11,1  5   Cải ngọt  16  18  20  12,5  11,1   Bắp cải  15  16  17  6,7  6.25   Súp lơ xanh  12  16  19  16,8  18,8   Cải thảo  17  21  22  23,4  4,8   Rau ngót  13  15  18  15,3  20   …  …  …  …  …  …   Tổng cung  220  255  300  15,9  17,6   Nguồn: rauhoaquavietnam.vn Qua bảng trên cho thấy cung RAT trung bình từng ngày tăng lên hàng năm. Năm 2007 lượng cung RAT là 220tấn/ ngày, đến năm 2008 tăng lên 255 tấn/ ngày (tương đương tăng 15,9%), năm 2009 lượng cung tiếp tục tăng lên 300 tấn/ ngày (tăng 17,6%) so với năm 2008. Lượng cung RAT tăng lên hàng năm do diện tích trồng RAT tiếp tục được mở rộng theo các đề án phát triển sản xuất RAT. Đến năm 2009, diện tích trồng RAT trên địa bàn Hà Nội là 2105ha, tăng gần 500 ha so với năm 2007. Hầu hết các địa phương khác như Hải Dương, Hưng Yên … đều tăng diện tích trồng RAT lên. Trong quá trình sản xuất, người nông dân tích cực áp dụng khoa học công nghệ và trồng nhiều giống mới cho năng suất cao hơn. Đó cũng là nguyên nhân mà lượng RAT được cung cấp cho thị trường ngày càng tăng. 3.1.2.2. Tình hình cầu về RAT trên thị trường Hà Nội hiện nay Sau khi mở rộng địa giới hành chính vào tháng 8 năm 2008, Hà Nội có diện tích 3324,92 km2, gồm 1 thị xã, 10 quận và 18 huyện ; dân số 6,233 triệu dân; thu nhập bình quân đầu người năm 2008 đạt 960 USD/người. Dân số của Hà Nội đã tăng lên nhanh chóng. Ngoài ra, Hà Nội còn thường xuyên tiếp nhận một lượng khách vãng lai lớn bao gồm cả khách du lịch trong và ngoài nước. Trên địa bàn Hà Nội cũng tập trung một lượng lớn các khu công nghiệp có quy mô vừa và nhỏ, các trường Đại học, Cao đẳng, trung học chuyên nghiệp.Vì vậy nhu cầu tiêu thụ hàng hóa, dịch vụ nói chung, nông sản phẩm nói riêng của Hà Nội là rất lớn, đặc biệt là các sản phẩm có chất lượng cao. Thêm vào đó, trong những năm gần đây, nền kinh tế ngày một phát triển, chất lượng cuộc sống của người dân Hà Nội ngày càng được nâng cao, do vậy, một bộ phận người dân đã chuyển sang sử dụng các sản phẩm RAT thay vì các sản phẩm rau đại trà. Hàng năm, trên địa bàn TP Hà Nội đã xảy ra hàng nghìn vụ ngộ độc thực phẩm. Có hàng trăm nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, trong đó, các loại rau quả với dư lượng thuốc BVTV vượt mức cho phép là một tác nhân ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của người tiêu dùng. Ở mức độ nhẹ, nó gây ngộ độc thực phẩm, nặng sẽ ảnh hưởng đến quá trình hô hấp, gây đột biến và phát sinh các căn bệnh ung thư. Việc sử dụng các loại thực phẩm không đảm bảo VSATTP gây ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe con người. Xu hướng chung là người tiêu dùng dần chuyển sang sử dụng các sản phẩm đảm bảo VSATTP. Theo phiếu điều tra ý kiến người tiêu dùng đối với câu hỏi 1 “Bạn có biết đến sản phẩm RAT không?” Có 97% người tiêu dùng trả lời rằng họ biết đến RAT, chỉ có 3% chưa biết đến RAT. Điều này cho thấy RAT đã trở nên quen thuộc đối với người tiêu dùng. Đối với câu hỏi 2 “Bạn biết đến sản phẩm RAT qua phương tiện nào?” Phần lớn người tiêu dùng đều trả lời là biết đến RAT thông qua giới thiệu của bạn bè, người thân (40%) và qua internet (35%), còn lại 25% là biết qua sách báo và các phương tiện thông tin đại chúng khác. Đối với câu hỏi 3 “Khi mua rau bạn có quan tâm đó là RAT không?” Một tỷ lệ khá cao có tới 90% người tiêu dùng cho biết khi mua rau họ không để ý tới rau họ mua là RAT hay rau đại trà. Điều này cho thấy do thói quen mua bán hàng ngày của người tiêu dùng rất “dễ tính” trong sự lựa chọn sản phẩm. Ý kiến của người tiêu dùng về địa điểm họ mua rau hàng ngày được thể hiện trong bảng dưới đây: Bảng 3.3: Kết quả điều tra về địa điểm mua rau của người tiêu dùng STT  Địa điểm  Số lượng ( người)  Tỷ lệ (%)   1  Chợ cóc, chợ tạm gần nhà, gần trường, gần nơi làm việc  59  59   2  Siêu thị  37  37   3  Cửa hàng kinh doanh RAT  4  4   Tổng số  100  100   Nguồn: Điều tra thực tế Trong 100 người tiêu dùng được hỏi có tới 59% người tiêu dùng vẫn giữ thói quen mua rau không an toàn tại các chợ gần nhà, gần nơi làm việc. Tuy nhiên, hiện có nhiều người tiêu dùng đang chuyển dần từ thói quen mua ở các chợ hay các cửa hàng rau gần nhà sang mua các sản phẩm RAT trong các siêu thị (42%). Khi được hỏi thêm lý do khiến họ mua rau trong siêu thị, nhiều bà nội trợ cho biết vì chất lượng rau trong các siêu thị vượt trội so với rau bán ở bên ngoài. Sản phẩm rau quả trong siêu thị thường được bảo quản và chế biến dựa trên nguyên tắc chặt chẽ, đảm bảo độ tươi, ngon, chất lượng cao, đem lại sự an toàn vệ sinh cho người tiêu dùng. Các loại rau tươi được đóng gói và bảo quản đông lạnh như các loại rau cải, rau cần, rau dền, rau muống, xà lách...và các loại rau được sấy khô như các loại nấm, măng tây, hành, tỏi khô... được bán ngay tại quầy, đảm bảo chất lượng VSATTP. Trong đó số người tiêu dùng đến cửa hàng kinh doanh RAT mua còn chiếm tỷ lệ khá thấp (7%). Họ cho biết: do cửa hàng kinh doanh RAT không gần nhà, đi xa lại không tiện đường nên không tới đó. Lượng RAT tiêu thụ trên địa bàn Hà Nội được thể hiện trong bảng dưới đây: Bảng 3.4: Tình hình tiêu thụ một số loại RAT trên địa bàn Hà Nội Tên rau  Lượng rau tiêu thụ (tấn/ ngày)  Tốc độ tăng năm sau so với năm trước (%)    2007  2008  2009  2008/2007  2009/2008   Rau muống  22  25  27  13,6  8%   Cải ngọt  20  22  25  10  13,6   Bắp cải  17  18  20  5,9  11   Súp lơ xanh  15  17  21  13,3  3,5   Cải thảo  18  21  23  16,7  9,5   Rau ngót  14  17  20  21,4  17,6   …  …  …  …  …  …   Tổng lượng rau tiêu thụ/ ngày  214  245  295  14,5  20   Nguồn: rauhoaquavietnam.vn Mỗi ngày lượng RAT mà thị trường Hà Nội tiêu thụ khoảng 295 tấn năm 2009. Từ bảng số liệu trên cho thấy tình hình tiêu thụ RAT tăng lên hàng năm. Năm 2007 mỗi ngày Hà Nội tiêu thụ RAT là 214 tấn/ ngày, đến năm 2008 tăng lên 245tấn/ ngày (tương đương tăng 14,5%). Đến năm 2009 lượng RAT được tiêu thụ tăng lên 295 tấn/ngày (tương đương tăng 20%). Tuy nhiên, lượng RAT cung ứng cho thị trường thực tế còn thấp hơn nhiều so với nhu cầu của người tiêu dùng. Có 80% người tiêu dùng sẵn sàng mua RAT nếu tin chắc đó là RAT. Nhưng khi lấy ý kiến người tiêu dùng trong câu hỏi số 5 “Bạn có thường xuyên mua RAT không?” Có 8% người tiêu dùng được hỏi trả lời là thường xuyên mua, 28% thỉnh thoảng và có tới 64% chưa mua bao giờ. Do trên thực tế chất lượng RAT vẫn là ẩn số và người tiêu dùng khó có thể kiểm định được chất lượng rau. Thêm vào đó nhiều cửa hàng kinh doanh RAT dù có giấy phép kinh doanh RAT vẫn vi phạm, họ mua rau đại trà về bán lẫn đã làm cho lòng tin của người tiêu dùng bị giảm sút. Điều này khiến cho nhiều người tiêu dùng mặc dù có nhu cầu mua RAT nhưng lại không mua RAT. Đây là một số lý do khiến cho lượng RAT tiêu thụ thực tế thấp hơn so với nhu cầu RAT của người dân. 3.1.3. Mối quan hệ cung - cầu RAT trên thị trường Hà Nội Hà Nội là nơi thực hiện việc sản xuất rau theo quy trình an toàn đã hơn 10 năm. Hiện nay, lượng RAT mới chỉ đáp ứng được khoảng 18% nhu cầu của người tiêu dùng. Có thể thấy rằng, lượng cung còn quá ít so với lượng cầu. Trong khi đó, nhu cầu sử dụng RAT ngày càng tăng trong tương lai. Bài toán mất cân đối cung- cầu là điều đang tồn tại trên thị trường RAT hiện nay. Theo quy luật cung- cầu thì cung nhỏ hơn cầu làm cho giá tăng. Với lượng cung ít như vậy thì việc tiêu thụ RAT là vấn đề khá đơn giản. Nhưng thực tế lại không như lý thuyết. Hiện nay, việc tiêu thụ RAT là một vấn đề khó khăn đặt ra cho người nông dân sản xuất RAT, các nhà kinh doanh RAT và nhà quản lý thị trường. Nhu cầu của người tiêu dùng về RAT tăng. Đó là một tin vui cho những người trồng RAT vì đã có một lượng lớn người tiêu dùng sẵn sàng mua sản phẩm RAT mà họ sản xuất ra. Tuy nhiên, một thực trạng đáng buồn là nhiều người nông dân tuy đã tham gia vào HTX sản xuất RAT nhưng khi sản xuất ra không có cơ sở thu mua RAT, họ phải tự mang rau ra chợ bán lẻ như rau đại trà. Khi RAT mang ra chợ bán thì không có ranh giới giữa RAT và rau đại trà, người nông dân không thể chứng minh rau họ bán là RAT nên giá bán không cao. Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến tình trạng cung thiếu mà không bán được hàng, còn cầu nhiều mà chưa được đáp ứng? Hiện nay trên thị trường cửa hàng kinh doanh RAT rất ít nên chưa đủ để thu mua được hết toàn bộ lượng RAT sản xuất ra. Do vậy một lượng lớn RAT sản xuất ra người nông dân phải mang đi bán lẻ tại các chợ. Như vậy thu nhập không đảm bảo cho người dân tiếp tục sản xuất. So sánh hơn thua giữa quy trình sản xuất RAT và sản xuất rau đại trà khiến nhiều người nông dân tỏ ra không mặn mà với việc trồng RAT. Hơn thế nữa, không ít hộ trồng rau do chạy theo lợi nhuận đã không tuân thủ đúng quy trình sản xuất nên chất lượng rau không đạt yêu cầu. Thêm vào đó nhiều cửa hàng kinh doanh RAT hiện nay vì mục tiêu lợi nhuận, đã bán lẫn rau đại trà và RAT đều với giá của RAT. Nhiều khi chỉ mua một số ít sản phẩm RAT về làm mẫu, còn lại lấy rau đại trà về bán. Đây là nguyên nhân khiến cho người tiêu dùng không tin tưởng vào chất lượng RAT, khiến cho nhiều cửa hàng, siêu thị kinh doanh RAT rơi vào tình trạng ế ẩm. 3.1.4. Tình hình giá cả RAT trên thị trường Hà Nội hiện nay Cũng như nhiều mặt hàng khác, RAT cũng chịu sự ảnh hưởng của các quy luật trên thị trường, đặc biệt là quy luật cung- cầu. Khi cung lớn hơn cầu thì giá thấp, ngược lại khi cung nhỏ hơn cầu thì giá cao. Giá RAT trên thị trường không ngừng biến động theo mùa vụ và theo từng năm. Hơn nữa, việc sản xuất các loại nông sản nói chung và sản xuất rau nói riêng đều chịu ảnh hưởng rất lớn của thời tiết. Khi thời tiết thuận lợi rau sinh trưởng nhanh, cho năng suất cao và chất lượng tốt, người nông dân được mùa. Lúc đó, cung lớn hơn cầu dẫn tới giá rau bị giảm xuống. Khi thời tiết khắc nghiệt rau sinh trưởng chậm và chất lượng rau cũng kém hơn. Bên cạnh đó, sâu bệnh, dịch hại phát sinh, cũng ảnh hưởng không tốt đến chất lượng của rau. Một ví dụ điển hình cho vấn đề này là trận lụt lịch sử Hà Nội tháng 11 năm 2008. Hậu quả của trận lụt là hầu hết diện tích rau của Hà Nội đều bị ngập úng và hỏng làm cho giá rau tăng đột biến. Ví dụ như: cà chua có giá 15.000 đồng/kg, củ cải, cải thảo, cải bắp: 13.000 đồng/kg, cao hơn so với trước khi mưa lũ từ 3.000-6.000 đồng/kg. Rau muống là loại rau luôn có giá cả ổn định, ít biến động theo mùa như các loại rau khác nhưng sau khi xảy ra mưa lũ, giá một mớ rau muống là 7.000 đồng, gấp hơn 2 lần so với trước khi xảy ra mưa lũ. RAT sản xuất ra một phần cung cấp cho các cửa hàng kinh doanh RAT, cho các siêu thị, các nhà máy chế biến, các khách sạn... và các gia đình. Phần này chỉ chiếm khoảng gần 30% trong tổng số RAT được sản xuất ra. Do các cửa hàng kinh doanh RAT có giấy phép kinh doanh nên được người tiêu dùng tin tưởng hơn. Đối với các siêu thị lớn có uy tín, khi nhập RAT từ các cơ sở sản xuất RAT họ có kiểm tra chất lượng rau kỹ lưỡng đảm bảo các loại rau nhập về đều đáp ứng các tiêu chuẩn VSATTP. Chình vì vậy, giá RAT thường cao hơn giá rau đại trà. Tuy nhiên đây chỉ là một phần RAT được sản xuất ra, còn hơn 70% RAT còn lại người dân phải tự mang ra chợ bán lẻ như rau đại trà. RAT mang ra chợ bán thì khó có thể bán với giá cao hơn rau đại trà, nếu bán với giá cao họ sẽ không bán được hàng, bởi một phần người tiêu dùng không tin đó là RAT; một phần khác do người nông dân không thể chứng minh đó là RAT mặc dù đó là RAT 100%. Do vậy, đối với RAT mang ra các chợ và rau đại trà dường như giá cả của chúng không có sự phân biệt. Nhiều lắm thì giá RAT cũng chỉ cao hơn giá rau đại trà được khoảng 500 đồng/kg đối với rau su hào hay cải bắp. Bảng 3.5: Giá một số loại rau trên địa bàn Hà Nội Tên rau  Rau muống  Cải ngọt  Bắp cải  Súp lơ  Cải thảo  Rau ngót   Giá rau (đồng/kg)  Rau an toàn  2007  7000  12500  15000  9500  9000  10000     2008  7200  13500  13000  10000  12000  9000     2009  8000  15000  12500  12000  14000  8000    Rau đại trà  2007  6500  11500  13500  8500  8000  9200     2008  6700  12700  12000  9000  11200  7500     2009  7500  14500  11500  11000  13500  9400   So sánh giá rau an toàn với rau đại trà (%)  2007  7,7  8,7  11,1  11,8  12,5  8,7    2008  7,5  6,3  8,3  11,1  7,1  8,4    2009  6,7  3,4  8,7  9,1  3,7  6,7   Nguồn: rauhoaquavietnam.vn Theo đánh giá, giá của RAT cao hơn giá rau đại trà vào khoảng từ 3% đến 12%. Sở dĩ như vậy do chi phí sản xuất RAT cao hơn chi phí sản xuất rau đại trà từ 30 đến 35%. Trung bình năm 2007 giá RAT cao hơn rau đại trà khoảng 7,64%, năm 2008 khoảng 6,95%, và đến năm 2009 khoảng 5,47%. Giá RAT cao hơn giá rau đại trà tuy nhiên mức độ chênh lệch giá giữa hai loại rau này dần giảm xuống qua các năm. Diện tích trồng RAT tiếp tục tăng lên, năng suất tăng do áp dụng kỹ thuật và sử dụng giống mới nên nguồn cung tăng lên. Mặt khác, do người tiêu dùng còn chưa thực sự tin tưởng vào chất lượng RAT trên thị trường đã làm cho cầu thực tế thấp hơn nhiều so với nhu cầu có thể có. Vì vậy, giá RAT cũng không còn cao hơn nhiều so với giá rau đại trà. Trong tương lai, Hà Nội tiến tới xây dựng toàn bộ diện tích trồng