Quy định của pháp luật dân sự về quyền nhân thân

n giao cho chủ thể khác. Quyền nhân thân có các đặc điểm sau đây: 2.1 Quyền nhân thân là một quyền dân sự và là quyền dân sự đặc biệt. Con người là nhân vật trung tâm của xã hội và là đối tượng hướng tới của các cuộc cách mạng tiến bộ trong lịch sử xã hội loài người. Dưới góc độ pháp luật dân sự thì cá nhân là chủ thể chủ yếu, thường xuyên quan trọng và phổ biến của quan hệ dân sự. Các quyền mà pháp luật quy định cho cá nhân là vì con người và hướng tới con người, trong đó có các quyền nhân thân. Sở dĩ nói quyền nhân thân là quyền dân sự đặc biệt và các quyền này chỉ thuộc về cá nhân, trong khi đó các quyền khác (quyền tài sản) có thể thuộc về chủ thể khác (pháp nhân, hộ gia đình). 2.2 Mọi cá nhân đều có sự bình đẳng về quyền nhân thân. Mọi người đều có quyền nhân thân kể từ khi họ được sinh ra, không phân biệt giới tính, tôn giáo, giai cấp… Chúng ta thấy quyền nhân thân có một sự khác biệt cơ bản với quyền tài sản vì quyền bình đẳng về mặt dân sự không quy định tất cả mọi người đều có khả năng hưởng những quyền như nhau. Nguyên tắc bình đẳng về mặt dân sự có nghĩa là mọi cá nhân đều có những quyền như nhau, đó không phải là một khả năng trừu tượng mà là một thực tế. Lợi ích của quyền nhân thân là được quy định như một thực tế chứ không phải là sự quy định mang tính hình thức. 2.3 Quyền nhân thân có tính chất phi tài sản. Quyền nhân thân không bao giờ là tài sản, chỉ có quyền nhân thân gắn với tài sản hay không gắn với tài sản mà thôi. Vì không phải là tài sản nên quyền nhân thân không bao giờ trị giá được thành tiền. Về mặt pháp lí, chúng ta cần phân định rõ tính chất phi tài sản của quyền nhân thân. Ví dụ: Một người sáng tạo ra một sáng chế hay giải pháp hữu ích. Sáng chế hay giải pháp hữu ích do con người sáng tạo nên mang giá trị kinh tế, chứ bản thân “Quyền tự do sáng tạo” (Điều 47 BLDS) không phải là tài sản, không mang giá trị kinh tế. 2.4 Quyền nhân thân luôn gắn liền với cá nhân, không thể chuyển giao cho chủ thể khác. Pháp luật dân sự thừa nhận quyền nhân thân là quyền dân sự gắn liền với mỗi cá nhân mà không thể chuyển dịch cho chủ thể khác, trừ trường hợp do pháp luật qui định. Điều 24 BLDS qui định: “Quyền nhân thân được quy định trong Bộ luật này là quyền dân sự gắn liền với mỗi cá nhân, không thể chuyển giao cho người khác, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác”. Các quyền dân sự nói chung, quyền nhân thân nói riêng là do Nhà nước quy định cho các chủ thể dựa trên điều kiện kinh tế – xã hội nhất định. Do vậy, về mặt nguyên tắc, cá nhân không thể chuyển dịch quyền nhân thân cho chủ thể khác, nói cách khác thì quyền nhân thân không thể là đối tượng trong các giao dịch dân sự giữa các cá nhân. Ví dụ, người này không thể đổi họ tên cho người khác và ngược lại hoặc một người không thể uỷ quyền cho người khác thực hiện quyền tự do đi lại của mình và mình nhận quyền tự do kết hôn của người khác. Điều này có nghĩa rằng bản thân chủ thể hưởng quyền nhân thân chứ họ không thể chuyển giao quyền này cho người khác và cũng không ai có thể đại diện cho họ để thực hiện quyền này. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt theo quy định của pháp luật thì quyền nhân thân có thể chuyển giao cho chủ thể khác. Ví dụ: Quyền công bố, phổ biến tác phẩm của tác giả, khi tác giả chết đi thì quyền này có thể chuyển giao cho chủ thể khác (người thừa kế của tác giả). Mặc dù vậy thì có những yếu tố luôn gắn liền với chủ thể mà không thể thay đổi được, ví dụ: Quyền đứng tên tác giả, quyền bảo vệ sự toàn vệ của tác phẩm. 2.5 Quyền nhân thân là một quyền dân sự do luật định. Quyền nhân thân là một quyền nằm trong nội dung năng lực pháp luật dân sự của cá nhân. Pháp luật dân sự quy định cho các cá nhân có các quyền nhân thân là một sự tuyên bố chính thức về các quyền con người cụ thể được pháp luật thừa nhận. Việc pháp luật quy định cho các cá nhân có các quyền nhân thân khác nhau là dựa vào các điều kiện kinh tế xã hội. Do vậy, ở mỗi giai đoạn khác nhau của lịch sử xã hội loài người, phụ thuộc vào bản chất giai cấp, chế độ chính trị xã hội… mà quyền nhân thân của cá nhân được quy định một cách khác nhau. Quyền nhân thân là do Nhà nước “trang bị” cho cá nhân, Nhà nước không cho phép bất cứ cá nhân nào làm thay đổi hay chấm dứt quyền đó. III. Các quy định của pháp luật về quyền nhân thân trong Bộ luật dân sự 2005 Bộ luật dân sự 2005 quy định về quyền nhân thân từ điều 24 tới điều 51. Ngoài hai điều luật quy định khái quát về quyền nhân thân (điều 24) và bảo vệ quyền nhân thân( điều 25), các điều luật còn lại quy định về nội dung các quyền nhân thân cụ thể. Dựa vào đối tượng của quyền mà các quyền nhân thân, tác giả chia các quyền nhân thân được quy định trong Bộ luật dân sự 2005 thành 5 nhóm sau đây: 1. Các quyền nhân thân gắn liền với chủ thể trong quan hệ hôn nhân và gia đình Trong quan hệ hôn nhân và gia đình, các quyền nhân thân của cá nhân luôn đặt trong mối tương quan giữa những mối quan hệ mật thiết giữa cá nhân đó với tư cách là một thành viên trong gia đình với các chủ thể có liên quan trong mối quan hệ gia đình; giữa các cá nhân đó với tư cách là một thành viên trong xã hội với các chủ thể khác với mục đích không chỉ bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân đó mà còn đảm bảo khi cá nhân đó thực hiện các quyền nhân thân của mình không ảnh hưởng tới lợi ích của gia đình và lợi ích chung của xã hội. Các quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình bao gồm : Quyền kết hôn (Điều 39); Quyền bình đẳng của vợ chồng (Điều 40); Quyền được hưởng sự chăm sóc giữa các thành viên trong gia đình ( Điều 41), Quyền ly hôn (Điều 42); Quyền nhận, không nhận cha, mẹ, con (Điều 43); Quyền được nuôi con nuôi và quyền được nhận làm con nuôi (Điều 44) Một là : Về quyền kết hôn là quyền nhân thân gắn liền với nhân thân của chủ thể không thể chuyển giao cho người khác. Quyền kết hôn là quyền nhân thân không gắn với tài sản. Pháp luật đảm bảo quyền tự do kết hôn của mỗi cá nhân, nhưng cá nhân chỉ có thể thực hiện quyền tự do này khi đáp ứng một số điều kiện nhất định mà pháp luật quy định. Theo quy định của luật Hôn nhân và Gia đình 2000 thì các chủ thể có thể thực hiện quyền tự do kết hôn khi thỏa mãn các điều kiện kết hôn như về độ tuổi ( nam từ 20 trở lên; nữ từ 18 trở lên) ; có đủ năng lực hành vi dân sự, không thuộc các trường hợp cấm kết hôn (có cùng dòng máu trực hệ, có họ trong phạm vi 3 đời….) Những quy định này hạn chế năng lực pháp luật kết hôn của cá nhân. Bởi khi thực hiện quyền kết hôn trong trường hợp này sẽ ảnh hưởng tới các chủ thể trong mối quan hệ khác, cũng như đi ngược với truyền thống, phong tục và đạo đức xã hội Hai là : Về quyền bình đẳng giữa vợ và chồng. Điều 40 Bộ luật Dân sự 2005 quy định như sau: “Vợ, chồng bình đẳng với nhau, có quyền, nghĩa vụ ngang nhau về mọi mặt trong gia đình và trong quan hệ dân sự, cùng nhau xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc, bền vững” Như vậy, quyền bình đẳng của vợ và chồng là quyền nhân thân gắn liền với vợ chống mà không thể chuyển giao cho người khác. Đây là quyền và đồng thời cũng là nghĩa vụ của hai vợ chồng đối với nhau. Quyền được hưởng sự chung thủy của chồng hoặc vợ đối với mình là một quyền nhân thân rất trừu tượng. Do vậy, khi vợ, chồng nghi ngờ vợ hoặc chồng mình có hành vi không chung thủy thường có những hành vi để người còn lại thực hiện nghĩa vụ chung thủy đối với mình. Tuy nhiên, hành vi đó có thể làm ảnh hưởng tới nhân phẩm, danh dự của người còn lại. Hoặc khi vợ chồng rõ ràng vi phạm nghĩa vụ chung thủy, vi phạm nguyên tắc một vợ một chồng thì người kia có quyền yêu cầu chấm dứt sự vi phạm đó, có thể yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình. Đó là phương thức hữu hiệu để bảo vệ quyền nhân thân Những quyền nhân thân giữa vợ chồng luôn có mối quan hệ gắn bó khăng khít với nhau, có ảnh hưởng lẫn nhau. Do đó, khi một quyền bị lạm dụng hoặc xâm phạm thì kéo theo các quyền nhân thân khác cũng bị ảnh hưởng theo Ba là : Về quyền ly hôn Điều 42 Bộ luật dân sự 2005 quy định như sau: “Vợ, chồng hoặc cả hai người có quyền yêu cầu Toà án giải quyết việc ly hôn.” Quyền ly hôn đặt trong mối quan hệ hôn nhân và gia đình là quyền nhân thân gắn với vợ chồng và không thể chuyển giao cho người khác. Bản thân vợ hoặc chồng mới có quyền yêu cầu Tòa án chấm dứt quan hệ hôn nhân của họ. Pháp luật cho phép vợ hoặc chồng có quyền được xin Tòa án cho hộ ly hôn khi mối quan hệ vợ chồng không thể duy trì được nữa .Tuy nhiên cũng như quyền kết hôn, quyền ly hôn cũng bị hạn chế trong những trường hợp nhất định . Cụ thể, theo quy định tại khoản 2 điều 85 luật Hôn nhân và gia đình 2000 thì : “Trong trường hợp vợ có thai hoặc đang nuôi con dưới mười hai tháng tuổi thì chồng không có quyền yêu cầu xin ly hôn.” Như vậy, khi vợ đang có thai hoặc nuôi con dưới 12 tháng thì người chồng không được phép ly hôn Quyền ly hôn, về nguyên tắc chỉ thuộc về vợ - chồng có hôn nhân hợp pháp và hôn nhân thực tế được pháp luật công nhận. Các trường hợp khác nam nữ sống chung như vợ chồng không có đăng ký kết hôn thì pháp luật không thừa nhận họ là vợ chồng, đương nhiên họ cũng không có quyền ly hôn Bốn là : Về quyền nhân thân có liên quan tới mối quan hệ giữa cha mẹ với con cái và các thành viên khác trong gia đình : Người con được quyền khai sinh(Điều 29), có họ tên, thay đổi họ tên (Điều 26, 27) , dân tộc (Điều 28), quốc tịch (Điều 45); được hưởng sự chăm sóc lẫn nhau (Điều 41). Cụ thể hóa các quyền nhân thân cơ bản này, Luật Hôn nhân và Gia đình đã quy định rất cụ thể về các quyền nhân thân cơ bản của cá nhân với tư cách chủ thể là người con trong mối quan hệ với cha mẹ trong chương 4,chương 7, chương 8, chương 10 Điều 44 Bộ luật dân sự 2005 có quy định : “Quyền được nuôi con nuôi và quyền được nhận làm con nuôi của cá nhân được pháp luật công nhận và bảo hộ. Việc nhận con nuôi và được nhận làm con nuôi được thực hiện theo quy định của pháp luật” Trong quan hệ giữa cha mẹ và con, người con chưa thành niên chỉ đảm bảo quyền được thừa nhận làm con nuôi khi có những điều kiện nhất định về độ tuổi, về ý chí tự nguyện của người con đó và các chủ thể có liên quan, điều này cũng xuất phát từ các quyền của trẻ em.Khi thực hiện quyền làm con nuôi người khác, người con nuôi đó vẫn không mất đi một quyền nhân thân gắn liền với họ Quyền nhận nuôi con nuôi là một quyền nhân thân của cá nhân khi đáp ứng các điều kiện do luật Hôn nhân và Gia đình quy định. Có thể nói quyền được nhận nuôi con nuôi đã tạo ra quyền làm cha, làm mẹ của người nhận nuôi nhằm gắn bó tình cảm giữa người nhận nuôi và người được nhận nuôi trong quan hệ cha mẹ và con Ngoài các quyền nhân thân được quy định trong Bộ luật dân sự 2005 liên quan tới quan hệ hôn nhân và gia đình, Luật Hôn nhân và Gia đình 2000 có nhiều quy định chi tiết hóa các quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực này như quyền làm mẹ, quyền xác định cha, mẹ; cha mẹ có quyền đại diện, giám hộ cho con cái theo quy định của pháp luật. Bên cạnh đó Luật Hôn nhân và Gia đình 2000 cũng có quy định thêm các quyền nhân thân giữa các thành viên trong gia đình như ông bà giám hộ cho cháu chưa thành niên( Điều 84 luật hôn nhân và gia đình 2000) Tóm lại, Bộ luật dân sự 2005 đã có những quy định rất cụ thể về quyền nhân thân trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình. Ngoài ra, luật Hôn nhân và Gia đình 2000 cũng quy định chi tiết về các quyền nhân thân này. Đây được coi là cơ sở pháp lý quan trọng để các cá nhân trong mối quan hệ hôn nhân và gia đình tôn trọng, hưởng các quyền nhân thân do luật định 2. Quyền nhân thân liên quan tới sự cá biệt hóa cá nhân : Quyền của cá nhân đối với họ và tên, hình ảnh và dân tộc Trong các quyền nhân thân thì quyền nhân thân mang tính cá biệt hóa cá nhân thể hiện rõ đặc trưng của luật Dân sự. Quyền của cá nhân đối với họ, tên; quyền xác định dân tộc; quyền của cá nhân đối với hình ảnh là những quyền cơ bản và thể hiện sự cá biệt rõ nét nhất trong số các quyền nhân thân mang tính cá biệt hóa cá nhân 2.1 Quyền của cá nhân đối với họ và tên Mỗi cá nhân sinh ra đều có tên gọi do cha mẹ đặt cho để phân biệt cá nhân đó với những cá nhân khác. Điều 26 Bộ luật dân sự 2005 quy định về quyền của cá nhân đối với họ và tên và Điều 27 quy định về việc thay đổi họ tên. Mặc dù một người có thể có nhiều tên gọi khác nhau như tên khai sinh, biệt hiệu, bí danh…nhưng khi tham gia quan hệ pháp luật mỗi cá nhân chỉ được công nhận mang một tên riêng đó là tên được ghi trong giấy khai sinh. Quyền đối với họ và tên là một quyền nhân thân của cá nhân. Cá nhân có quyền này kể từ khi được sinh ra. Tuy nhiên, cá nhân cũng có quyền yêu cầu cơ quan có thẩm quyền công nhận việc thay đổi họ tên trong trường hợp : Tên mà họ dùng gây nhầm lẫn, ảnh hưởng tới tình cảm của moi người trong gia đình; theo yêu cầu của cha mẹ nuôi khi nhận con nuôi; theo yêu cầu của cha mẹ đẻ; yêu cầu của người xác định lại giới tính….Trong trường hợp, thay đổi họ tên của người từ 9 tuổi trở lên thì phải được sự đồng ý của họ Tóm lại, quy định của luật dân sự 2005 về quyền đối với họ tên là khá cụ thể và chi tiết. Nó đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các tranh chấp trong giao dịch dân sự liên quan tới vấn đề họ và tên 2.2 Quyền xác định dân tộc Đây là một trong những quyền nhân thân của cá nhân được quy định tại điều 28 Bộ luật dân sự 2005. Theo đó, cá nhân sinh ra được xác định dân tộc theo dân tộc của cha đẻ, mẹ đẻ. Trong trường hợp cha đẻ, mẹ đẻ thuộc hai dân tộc khác nhau thì dân tộc của người con được xác định theo là dân tộc của cha đẻ hoặc dân tộc của mẹ đẻ theo tập quán hoặc theo thỏa thuận của cha mẹ đẻ. Khác với quyền đối với họ tên, dân tộc của cá nhân được xác đinh theo dân tộc của cha đẻ hoặc mẹ đẻ chứ không được tự do lựa chon. Dân tộc của cá nhân được hi vào giấy khai sinh khi trẻ được đăng ký khai sinh. Vấn đề xác định lại dân tộc cũng là một phần của quyền nhân thân của cá nhân.Việc xác định lại dân tộc phải thoản mãn các điều kiện cụ thể do pháp luật quy định. 2.3 Quyền đối với hình ảnh Theo Điều 31 Bộ luật dân sự 2005 thì cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình như sau : “1. Cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình. 2. Việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được người đó đồng ý; trong trường hợp người đó đã chết, mất năng lực hành vi dân sự, chưa đủ mười lăm tuổi thì phải được cha, mẹ, vợ, chồng, con đã thành niên hoặc người đại diện của người đó đồng ý, trừ trường hợp vì lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng hoặc pháp luật có quy định khác. 3. Nghiêm cấm việc sử dụng hình ảnh của người khác mà xâm phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín của người có hình ảnh” Qua Điều 31 Bộ luật dân sự 2005, ta có thể nhận thấy rằng khung pháp lý chưa đưa ra khái niệm thế nào là quyền đối với hình ảnh. Đây được xem là một trong những khó khăn cho các cơ quan thẩm quyền áp dụng pháp luật trong việc giải quyết các tranh chấp liên quan tới hình ảnh của cá nhân. Cũng như đối với giới luật học, khái niệm này cũng chưa được đề cập một cách khái quát nên việc hiểu quyền nhân thân đối với hình ảnh còn rất mơ hồ và không ai nhân thấy giá trị thật của quyền này. Chúng ta có thể hiểu khái niệm hình ảnh của cá nhân là bao gồm các hình thức nghệ thuật ghi lại hình dáng của con người như ảnh chụp, ảnh vẽ, bức tượng cá nhân. Việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được người đó đồng ý. Trong trường hợp người đó đã chết, mất năng lực hành vi dân sự , chưa đủ 15 tuổi thì phải được cha, mẹ, vợ, chồng, con đã thành niên, người đại diện của người đó đồng ý, trừ trường hợp vì lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng hoặc pháp luật có quy định khác.Như vậy, ta có thể hiểu quyền nhân thân đối với hình ảnh của cá nhân là quyền nhân thân gắn liền với cá nhân liên quan tới việc tạo dụng , sử dụng và cho phép sử dụng hình ảnh của mình theo ý chí của chính cá nhân đó Cũng theo quy định tại điều luật này thì pháp luật bảo vệ quyền đối với hình ảnh của cá nhân. Cá nhân có toàn quyền đối với hình ảnh của mình. Bất kỳ hành vi sử dụng hình ảnh nào của cá nhân mà không xin phép chủ sở hữu đều bị coi là vi phạm quyền này.Tuy nhiên, quyền này cũng không phải là tuyệt đối bởi lẽ nó còn bị giới hạn trong trường hợp liên quan tới lợi ích chung và lợi ích Nhà nước thì Nhà nước có quyền sử dụng hình ảnh của cá nhân mà không vi phạm nguyên tắc này. 3. Quyền nhân thân liên quan đến giá trị của con người trong xã hội: Quyền được bảo đảm về tính mạng, sức khỏe, thân thể; Quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín; Quyền đối với bí mật đời tư 3.1 Quyền được bảo đảm an toàn về tính mạng, sức khỏe, thân thể 3.1.1 Quyền được bảo toàn về tính mạng Quyền được bảo đảm an toàn về tính mạng là quyền dân sự của cá nhân, theo đó cá nhân có quyền duy trì sự sống, và quyền làm chủ cuộc sống Từ bản hiến pháp đầu tiên cho tới những bản hiến pháp sau này đều quy định: “pháp luật bảo hộ về tính mạng cho công dân” luôn được ghi nhận ở ví trị trang trọng. Trở thành quyền hiến định của công dân trong lĩnh vực dân sự. cụ thể hóa quyền đó là nhiệm vụ của các ngành luật trong lĩnh vực dân sự Pháp luật dân sự quy định quyền được bảo đảm an toàn về tính mạng là một quyền nhân thân của cá nhân.Nó một lần nữa được quy định tại khoản 1 điều 32 Bộ luật dân sự 2005. Nội dung của nó được thể hiện ở khía cạnh là quyền được cứu chữa quy định tại khoản 2 điều 32 Bộ luật dân sự 2005 : “Khi phát hiện người bị tai nạn, bệnh tật mà tính mạng bị đe dọa thì người phát hiện có trách nhiệm đưa đến cơ sở y tế; cơ sở y tế không được từ chối việc cứu chữa mà phải tận dụng mọi phương tiện, khả năng hiện có để cứu chữa.” Đây là quyền có nghĩa về mặt thực tế rất lớn, bởi lẽ tình trạng nguy hiểm tới tính mạng của cá nhân là một hiện tượng khách quan. Quyền này cũng đồng nghĩa với trách nhiệm, bổn phận của người phát hiện có điều kiện và cơ sở y tế.Việc một người có điều kiện nhưng đã không cứu giúp người khác đang trong tình trạng nguy hiểm tới tính mạng cũng là một căn cứ để truy cứu trách nhiệm hình sự. Quyền bảo đảm an toàn tính mạng của cá nhân còn thể hiện ở khía cạnh trách nhiệm pháp lý áp dụng đối với người có hành vi vi phạm. Bộ luật Hình sự Việt Nam 1999 đã dành 18 điều luật quy định những mức án nghiêm khắc nhất đối với các tội xâm phạm tới quyền sống của con người. Trên phương diện dân sự, trách nhiệm đặt ra đối với hành vi vi phạm này là trách nhiệm bồi thường thiệt hại nhằm bù đắp một phần những tổn thất gây ra. Cụ thể pháp luật dân sự quy định người có hành vi xâm phạm tới tính mạng của người khác phải bồi thường chi phí hợp lý cho việc cứu chữa, bồi dưỡng, chăm sóc cho người bị thiệt hại trước khi chết, chi phí cho việc mai táng….Mức bồi thường do các bên thỏa thuận, nếu không có thỏa thuận thì mức tối đa không quá 60 tháng lương tối thiệu do Nhà nước quy định (Điều 610 Bộ luật dân sự ) 3.1.2 Quyền được bảo đảm an toàn về sức khỏe Quyền được bảo đảm an toàn về sức khỏe của cá nhân là quyền của cá nhân được chăm sóc sức khỏe thường xuyên và quyền được khám, chữa bệnh khi đã mắc bệnh. Có thể nói đây là quyền có ý nghĩa đặc biệt thiết thực đối với cuộc sống của con người. Nhất là trong giai đoạn hiện nay, khi ngày càng xuất hiện nhiều căn bệnh hiểm nghèo, cướp đi sinh mạng của nhiều người trên thế giới. Việc bảo đảm quyền này không chỉ cần đến hành động chủ động của của chính bản thân cá nhân đó mà nó còn đòi hỏi sự phối hợp hành động của Nhà nước và toàn xã hội Bộ luật dân sự 1995 lần đầu tiên quy định những quyền nhân thân của cá nhân trong đó có quyền được bảo đảm an toàn về sức khỏe tại điều 32, BLDS 2005 cũng kế thừa những quy định này. Bên cạnh việc thừa nhận nó là một quyền nhân thân, BLDS 2005 còn quy định trách nhiệm dân sự đối với người thực hiện hành vi xâm phạm đến sức khỏe của người khác, đó là việc bồi thường thiệt hại. Pháp luật lấy yếu tố chi phí làm căn cứ để xác định thiệt hại. Chi phí đó bao gồm chi phí cho việc chữa bệnh, bồi dưỡng, phục hồi sức khỏe và chức năng bị mất, bị giảm sút của người bị thiệt hại, thu nhập thực tế bị giảm sút của người bị thiệt hại…..Mức bồi thường do các bên tự thỏa thuận, nếu không thỏa thuận được thì mức tối đa không quá 30 tháng lương tối thiểu do Nhà nước quy định (Điều 609 Bộ luật dân sự) 3.1.3 Quyền được bảo đảm an toàn về thân thể Quyền được bảo đảm an toàn về thân thể của cá nhân là quyền của cá nhân được tự do thân thể và được bảo đảm sự toàn vẹn của thân thể Bộ luật dân sự 1995 thừa nhận quyền được bảo đảm an toàn về thân thể của cá nhân tại Điều 32. Trong điều luật, quyền này được thể hiện ở khía cạnh cá nhân có quyền quyết định về an toàn thân thể khi cho phép hay không cho phép một sự tác động từ bên ngoài vào cơ thể của mình đặc biệt trong việc chữa bệnh theo phương pháp mới hoặc trong việc gây mê, mổ, cắt bỏ, cấy ghép bộ phận cơ thể. Theo điều luật trên thì bác sĩ không được phép phẫu thuật nếu không được sự đồng ý của bệnh nhân, nếu bệnh nhân là người chưa thành niên, mất hay hạn chế năng lực hành vi dân sự thì phải được sự đồng ý của người đại diện, người giám hộ của bệnh nhân.Tuy nhiên trong điều luật này thì cũng phải xét tới tình trạng nguy kịch của bệnh nhân cần phẫu thuật ngay, bác sĩ có thể tiến hành phẫu thuật không cần chờ ý kiến của người thân, người đại diện của bệnh nhân với sự cho phép của người đứng đầu cơ sở chữa bênh Bộ luật dân sự 2005 ra đời một lần nữa khẳng định tính ổn định của quyền được bảo đảm an toàn về thân thể khi đã kế thừa toàn bộ nội dung quy định trong bộ luật dân sự 1995. Tuy nhiên, tính khả thi của quyền này được đẩy cao hơn khi có sự thay đổi về mặt thuật ngữ “người thân thích” trong bộ luật năm 1995 được cụ thể hơn trong bộ luật dân sự 2005 là “ vợ, chồng, con đã thành niên” ;sự thay đổi này làm cho điều luật dễ hiểu hơn 3.2 Quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín Điều 37 Bộ luật dân sự quy định : “Danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân được tôn trọng và được pháp luật bảo vệ” Danh dự của cá nhân thể hiện sự coi trọng của dư luận xã hội đối với cá nhân đó, dựa trên những giá trị tinh thần đạo đức tốt đẹp. Nhân phẩm của con người là những phẩm chất và giá trị con người của cá nhân đó. Uy tín cá nhân thể hiện sự tín nhiệm và mến phục của cộng đồng hoặc một bộ phận dân sự đối với cá nhân. Cả 3 yếu tố trên tuy có tính độc lập tương đối nhưng lại đều hướng tới sự thể hiện giá trị tinh thần của cá nhân. Theo điều 37 Bộ luật dân sự hiện hành, quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín là một quyền nhân thân. Mỗi cá nhân đều có quyền đối với danh dự, nhân phẩm, uy tín của mình và đồng thời cũng có nghĩa vụ phải tôn trọng danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác. Điểm đặc biệt của quyền nhân thân về danh dự, nhân phẩm, uy tín so với các quyền nhân thân khác là ở chỗ quyền này được tôn trọng và bảo vệ tuyệt đối. Dù trong bất kỳ trường hợp nào pháp luật cũng không cho phép đụng chạm đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân. Vì vậy, không ai có thể viện bất kỳ lý do nào để bào chữa cho hành vi xâm phạm tới danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác, kể cả việc làm nhục kẻ phạm tội 3.3 Quyền bí mật đời tư Quyền bí mật đời tư là một trong những quyền nhân thân cơ bản của con người. Nó được ghi nhân trong các văn bản pháp lý có hiệu lực cao như: Hiến pháp 1992,cụ thể hóa tại điều 38 bộ luật Dân sự 2005 và nhiều văn bản khác liên quan. Tuy nhiên các văn bản này cũng như Bộ luật dân sự đều không định nghĩa như thế nào là “bí mật đời tư”. Tuy nhiên, chúng ta có thể hiểu bí mật đời tư là những thông tin liên quan tới cá nhân mà bản thân cá nhân đó không muốn để người khác được biết. Quyền bí mật đời tư là quyền của cá nhân đối với các thông tin bản thân họ không muốn tiết lộ. Theo quy định tại điều 38 bộ luật dân sự 2005 thì ta có thể xác định nội dung của quyền bí mật đời tư như sau : + Cá nhân có quyền đối với các thông tin, tư liệu của mình : Có nghĩa là cá nhân có quyền công bố hoặc không công bố các thông tin liên quan tới bản thân họ ( ví dụ như : một hình ảnh, một kỷ vật…); khi cá nhân không công bố có nghĩa là thông tin này được coi là bí mật. Bất kỳ hành vi tiết lộ thông tin nào mà không được phép của chủ sở hữu thông tin đều bị coi là xâm phạm quyền bí mật đời tư + Cá nhân có quyền bí mật đối với thư tín, thư tín và các hình thức thông tin điện tử khác : Có nghĩa là thư tín, điện tín và các hình thức thông tin khác của cá nhân chứa đựng những thông tin được chuyền tải giữa người gửi và người nhận thì chỉ có người gửi và người nhận biết.Pháp luật bảo vệ quyền bí mật này của cá nhân. Những người khác không có quyền can thiệp vào nội dung thông tin này. Tuy nhiên, việc bí mật trong thư tín và các hình thức thông tin khác cũng chịu sự giới hạn của pháp luật trong một số trường hợp cần thiết. Ví dụ như trong trường hợp quy định tai điều 140 Bộ luật tố tụng dân sự : “ Khi cần phải thi thập tài liệu, đồ vật liên quan tới vụ án thì có thể khám thư tín, điện tín, bưu kiện, bưu phẩm….” Hoàn thiện pháp luật về đời tư và quyền bí mật đời tư là một trong những yêu cầu cấp bách hiện nay, bởi lẽ trong thời gian gần đây, có nhiều vụ việc liên quan tới bí mật đời tư đã gây xôn xao dư luận, thậm chí có cả vụ việc đã Tòa án giải quyết như công bố danh tính những người giàu nhất Việt Nam, công khai thuế thu nhập cá nhân, công khai chuyện ly hôn của một cá nhân trên phương tiện thông tin đại chúng Hành vi xâm phạm quyền bí mật đời tư đa dạng, đó có thể là tiết lộ thông tin bí mật, có thể là chiếm đoạt hoặc hủy hoại thông tin Tùy thuộc vào mức độ của hành vi xâm phạm bí mật đời tư, người xâm phạm có thể bị xử lý hành chính, bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc phải bồi thường thiệt hại 4. Quyền nhân thân liên quan đến thân thể của con người : Quyền hiến bộ phận cơ thể, Quyền hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết; Quyền xác định lại giới tính 4.1 Quyền hiến bộ phận cơ thể người sống, quyền nhận bộ phận cơ thể Quyền hiến bộ phận cơ thể là quyền nhân thân lần đầu tiên được ghi nhận tại Điều 33 của Bộ luật Dân sự 2005. Đây thực sự là một quyền rất mới mẻ đối với nước ta và có ý nghĩa thực tiễn trong giai đoạn hiện nay. Đầu tiên, ta phải hiểu “Hiến bộ phận cơ thể là việc cá nhân tự nguyện cho bộ phận cơ thể mình kho còn sống. Trong đó bộ phận cơ thể được hiểu là một phần của cơ thể được hình thành từ nhiều loại mô khác nhau để thực hiện các chức năng sinh lý nhất định” Quyền hiến mô, bộ phận cơ thể của cá nhân thể hiện ở những nội dung sau : + Nguyên tắc của việc hiến mô, bộ phận cơ thể phải xuất phát từ sự tự nguyện của người hiến và hướng tới mục đích nhân đạo. Bởi lẽ cá nhân được pháp luật bảo vệ quyền tự do thân thể cũng như quyền bất khả xâm phạm thân thể nên việc hiến mô, bộ phận cơ thể phải tuyêt đối tuân thủ nguyên tắc này. Sự tự nguyên của người hiến được thể hiện ở việc người hiến chủ động thể hiện ý chí độc lập của mình khi quyết định cho các bộ phận trên cơ thể mình mà không bị chi phối của bất kỳ yếu tố nào thông qua đơn hiến mô,bộ phận cơ thể gửi tới tram y tế. Pháp luật Việt Nam cũng như pháp luật các nước đều xác định rõ mục đích của việc hiến mô, bộ phận cơ thể phải từ mục đích nhân đạo, phi thương mại. Tức là việc hiến phải phục vụ mục đích giảng dạy, chữa bệnh, nghiên cứu…không nhằm mục đích thương mại + Về độ tuổi của người hiến: Để đmả bảo yếu tố tự nguyện cũng như sức khỏe của người hiến mô, bộ phận cơ thể thì người hiến phải đủ 18 tuổi trở lên, có năng lực hành vi dân sự đầy đủ + Các cơ sở y tế là nơi tiếp nhân đơn của những người có nhu cầu hiến mô, bộ phận cơ thể + Cá nhân thể hiện nguyện vọng hiến mô, bộ phận cơ thể thông qua đơn gửi đến cơ sở y tế chính là việc cá nhân đã đăng ký hiến mô, bộ phận cơ thể. Việc đăng ký này có hiệu lực kể từ khi cơ sở y tế nhận được đơn đăng ký hiến mô, bộ phận cơ thể của người hiến + Để khuyến khích việc hiến mô, cơ thể người sống chúng ta cũng cần phải có những chính sách ưu tiên hoặc những quyền lợi nhất định đối với người hiến mô, bộ phận cơ thể như cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí, được chăm sóc sức khỏe định kỳ…. Quyền nhận bộ phận cơ thể Điều 35 Bộ luật dân sự 2005 quy định như sau : “Cá nhân có quyền nhận bộ phận cơ thể của người khác để chữa bệnh cho mình” Đây cũng là một quyền mới được quy định trong luật dân sự. Theo điều luật trên thì mục đích của việc nhận mô, bộ phận cơ thể là để chữa bệnh chứ không có mục đích nào khác. Quyền nhận mô, bộ phận cơ thể liên quan mật thiết với hoạt động lấy mô, bộ phận cơ thể và ghép mô, bộ phận cơ thể trong đó lấy mô và ghép mô được hiểu như sau : + Lấy mô, bộ phận cơ thể là việc tách mô, bộ phận cơ thể người hiến khi còn sống + Ghép mô, bộ phận cơ thể người là việc cấy ghép mô hoặc bộ phận cơ thể tương ứng của cơ thể người hiến lên cơ thể người được ghép Có thể nói rằng việc thừa nhận quyền được nhận mô, bộ phận cơ thể là quyền có ý nghĩa thực tiễn và ý nghĩa nhân đạo lớn lao. Quyền này trở thành cơ hội được sống của nhiều người bệnh, đồng thời cũng tạo điều kiện cho ngành ghép tạng của Việt Nam phát triển ngang tâm quốc tế 4.2 Quyền hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết Lần đầu tiên trong lịch sử lập pháp, Bộ luật dân sự 2005 đã quy định quyền hiến xác, bộ phận cơ thể như một quyền nhân thân tại 34 như sau : “Cá nhân có quyền hiến xác, bộ phận cơ thể của mình sau khi chết”. Việc ghi nhận quyền hiến xác, bộ phận cơ thể không những là bước tiến mới trong pháp luật dân sự Việt Nam, mà nó còn có ý nghĩa to lớn trong thực tiễn. Nó tạo ra hàng ngàn cơ hội sống sót và chữ bệnh của những người đang bị bệnh hiểm nghèo và tạo ra nhiều sinh viên có chuyên môn cao hơn khi đã được thực hành trong nhà trường Cũng như quyền hiến mô, bộ phận cơ thể sống, quyền hiến xác cũng cần có sự tự nguyện của người hiến . Xong, quyền hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chêt là một quyền nhân thân đặc biệt, nó chỉ được thực hiện khi người hiến chết nên dẫn tới nhiều khó khăn cho việc thực hiện quyền này, bởi vì khi người hiến chết đi thì bản thân người hiến không thể biết được ý chí của mình có được thực hiện hay không ? Nhiều trường hợp trên thực tế, người hiến đồng ý hiến mô, bộ phận cơ thể mình sau khi chết, tuy nhiên người nhà, người thân thích của họ lại không đồng ý việc này. Hoặc khi người chết không có thẻ hiến xác mà người nhà họ lại mong muốn hiến xác để thực hiện nghĩa cử cao đẹp thì sẽ xử lý ra sao. Vậy sẽ giải quyết như thế nào trong trường hợp đó ? Pháp luật còn đang bỏ ngỏ vấn đề này. Chính vì vậy, pháp luật dân sự cần có những quy định cụ thể hơn trong những trường hợp liên quan tới hiến xác, bộ phận cơ thể người chết 4.3 Quyền xác định lại giới tính Đây là quyền nhân thân cũng lần đầu tiên được quy định tại Điều 36 Bộ luât dân sự 2005 : “ Cá nhân có quyền được xác định lại giới tính. Việc xác định lại giới tính của một người được thực hiện trong trường hợp giới tính của người đó bị khuyết tật bẩm sinh hoặc chưa định hình chính xác mà cần có sự can thiệp của y học nhằm xác định rõ về giới tính. Việc xác định lại giới tính được thực hiện theo quy định của pháp luật” Như vậy, Bộ luật dân sự chỉ quy định quyền xác định lại giới tính chứ không quy định quyền thay đổi giới tính. Quy định về quyền xác định lại giới tính tạo điều kiện cho những người vì lý do tự nhiên hoặc bị trục trặc về giới tính nên được xác định đúng giới tính của mình. Mặt khác, hạn chế tình trạng lợi dụng kẽ hở của pháp luật để thay đổi giới tính Tuy nhiên, xung quanh việc xác định lai giới tính, thay đổi giới tính thì các vấn đề liên quan đến sự cá biệt hóa cá nhân sẽ xử lý như thế nào? Ví dụ như vấn đề thay đổi các chứng thư hộ tịch cuẩ cá nhân. Pháp luật dân sự cũng không có những quy định cụ thể trong vấn đề này. Mặt khác, các quy định của các chuyên ngành luật liên quan cũng không đề cập tới tình huống này, chẳng hạn Luật Hôn nhân và gia đình 2000 cũng không dự liệu vấn đề hôn nhân của những người chuyển đổi giới tính…Thiết nghĩ, pháp luật dân sự cần chú ý những nội dung này trong quá trình hoàn thiện pháp luật 5. Các quyền liên quan tới hoạt động lao động sáng tạo của cá nhân : Quyền lao động (Điều 49); Quyền tự do kinh doanh ( Điều 50); Quyền tự do nghiên cứu, sáng tạo (Điều 51) Đầu tiên là về quyền lao động : Điều 49 Bộ luật dân sự 2005 đã khẳng định: “Cá nhân có quyền lao động. Mọi người đều có quyền làm việc, tự do lựa chọn việc làm, nghề nghiệp, không bị phân biệt đối xử về dân tộc, giới tính, thành phần xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo” Lao động là hoạt động sống thiết yếu là phương thức tồn tại của con người. Vì vậy, quyền lao động là một quyền tự nhiên, nó gắn bó và có quan hệ mật thiết với “quyền sống” của con người .Dưới góc độ dân sự, quyền lao động là được coi là một quyền nhân thân. Trước hết nó được hiểu là quyền cá nhân được lựa chọn việc làm; nghề nghiệp phù hợp với khả năng, điều kiện của mình. Pháp luật bảo vệ quyện này của cá nhân. Tuy nhiên, quyền này không phải là quyền cá nhân được tự do lựa chon vô hạn mà nó được giới hạn trong phạm vi nhất định. Ví dụ như Điều 13 Bộ luật lao động 1994 thì quyền làm việc lao động của cá nhân sẽ bị hạn chế trong trường hợp gây tổn hại tới lợi ích của Nhà nước, của xã hội và của cá nhân khác. Biểu hiện cao nhất của quyền tự do lựa chọn việc làm là cá nhân được tự do ý chí khi ký kết hợp đồng lao động với người sử dụng lao động Pháp luật thừa nhận mọi lao động đều bình đẳng về mặt pháp lý, không phân biệt giới tính, dân tộc….Nhằm giải phóng và phát huy mọi nguồn nhân lực, pháp luật khẳng định mọi công dân Việt Nam đều có cơ hội việc làm như nhau, tạo điều kiện thuận lợi và được trả lương theo các nguyên tắc phân phối trong luật lao động. Tuy nhiên sự bình đẳng ở đây cũng chỉ mang tính chất tương đối, vì nhà nước cũng có những chính sách hỗ trợ về việc làm riêng cho những đối tương có công cho xã hội như thương binh, bệnh binh…. Thứ hai là Quyền tự do kinh doanh (được ghi nhận tại Điều 50 Bộ luật dân sự 2005) .Quyền tự do kinh doanh của cá nhân có nội dung phong phú thể hiện ở nhiều khía canh khác nhau như quyền được tự do lựa chọn hình thức, lĩnh vực kinh doanh, ngành nghề kinh doanh; quyền tự do giao kết hợp đồng….Mỗi cá nhân căn cứ vào điều kiện thực tế của mình cũng như khả năng đáp ứng những yêu cầu của pháp luật mà lựa chon hình thức kinh doanh cho phù hợp. Pháp luật tạo điều kiện cho cá nhân có thể tham gia vào các hình thức kinh doanh khác nhau ( công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn… Nhà nước khuyến khích mọi cá nhân tự do kinh doanh nhưng trong khuôn khổ của pháp luật. Mọi hành vi kinh doanh của cá nhân phải thuộc hành lang pháp lý mà Nhà nước tạo ra. Nhà nươc nghiêm cấm mọi hành vi lợi dụng quyền tự do kinh doanh để gây tổn hại về lợi ích cho Nhà nước, lợi ích hợp pháp của cá nhân và toàn xã hội…Quyền tự do kinh doanh được pháp luật bảo hộ khi đáp ứng các điều kiện về tuổi, vốn, trình độ…Xong, việc thực hiện quyền tự do kinh doanh của cá nhân phải gắn kiền với việc thực hiện các nghĩa vụ như việc đăng ký kinh doanh, nộp thuế… Thứ ba là quyền tự do sáng tạo : Quyền tự do sáng tạo của cá nhân là một trong những quyền nhân thân của cá nhân được quy định tại điều 51 của Bộ luật dân sự 2005. Pháp luật ghi nhận quyền tự do sáng tạo giúp cá nhân được phát triển khả năng và sở trường của bản thân mình, đồng thời là động lực để phát triển xã hội Cũng như các quyền nhân thân khác, quyền tư do sáng tạo cũng không có nghãi là cá nhân có thể làm bất kỳ điều gì mình muốn. Quyền này chỉ được pháp luật bảo hộ khi cá nhân tôn trọng Hiến pháp, luật…( khung pháp lý mà Nhà nước xây dựng nên). Những tác phẩm chống lại Nhà nước, tuyên truyền phản động, tệ nạ xã hội…không được nhà nước bảo hộ III. Thực tiễn áp dụng các quy định và hạn chế của các quy định pháp luật Hiện nay chưa có một số liệu thống kê cụ thể của một tổ chức, cơ quan nào về tất cả các trường hợp xâm phạm tới quyền nhân thân của cá nhân nhưng theo báo cáo tổng kết công tác xét xử của Tòa án nhân dân tối cao hàng năm và theo việc đưa tin của các phương tiện thông tin đại chúng đã cho thấy các trường hợp xâm phạm tới quyền nhân thân của cá nhân ngày một nhiều và có chiều hướng gia tăng hơn. Các vụ xâm phạm quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín, ….được giải quyết tại cơ quan, tổ chức có thẩm quyền tăng lên đáng kể, tập trung chủ yếu ở các thành phố lớn như Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh. Phần lớn liên quan tới các cá nhân, tổ chức hoạt động văn học, nghệ thuật Ngày càng có nhiều vụ án phức tạp : Ca sỹ Hoàng Thùy Linh, ca sỹ Phương Thanh bị xâm phạm quyền được bảo vệ nhân phẩm danh dự, uy tín…… Rồi đã có không ít những nhà tổ chức mượn danh những người nổi tiếng để thu hút công chúng đến với buổi biểu diễn của mình. Thông qua các phương tiện quảng cáo nhà tổ chức lớn tiếng rằng buổi biểu diễn hôm nay rât vinh dự có ngôi sao A, chính điều này đã thu hút khán giả mến mộ ca sĩ A tới buổi biểu diễn, nhưng khi buổi biểu diễn bắt đầu thì nhà tổ chức xin lỗi khán giả vì ca sỹ có việc đột xuất không thể tham gia chương trình được. Lại có những người nổi tiếng bị dùng hình ảnh của mình để in thành lịch, in bìa, tạp chí…Đây rõ ràng la những hành vi xâm phạm một cách nghiêm trọng những giá trị nhân thân của cá nhân. Thực tế như vậy nhưng dường như các chế tài áp dụng đối với những người có hành vi xâm phạm tới quyền nhân thân lại chưa có tính khả thi trên thực tế. Điều 25 Bộ luật dân sự 2005 quy đinh : “Khi quyền nhân thân của cá nhân bị xâm phạm thì người đó có quyền: - Tự mình cải chính; - Yêu cầu người vi phạm hoặc yêu cầu cơ quan, tổ chức có thẩm quyền buộc người vi phạm chấm dứt hành vi vi phạm, xin lỗi, cải chính công khai; - Yêu cầu người vi phạm hoặc yêu cầu cơ quan, tổ chức có thẩm quyền buộc người vi phạm bồi thường thiệt hại.” Đây mới chỉ là những quy định chung chung, hơn nữa chúng ta lại chưa có cơ chế riêng nên việc vi phạm diễn ra thường xuyên là điều đương nhiên Một thực tế nữa cần kể tới là, do xuất phát từ những thay đổi trong nhận thức nên hiện nay số người mong muốn hiến mô, bộ phận cơ thể, hiến xác ngày càng ra tăng.Theo kết quả điều tra của Trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh về người hiến tạng cho thấy: Nam chiếm 45%, nữ chiếm 55% Mọi lứa tuổi đều tham gia: độ tuổi trung niên (49-50) chiếm 50%. Đặc biệt có 2% trên 80 tuổi và hơn 85 dưới 30 tuổi Đa dạng về nghề nghiệp: lao động chân tay, trí thức, sỹ quan… 79% có mức sống ổn định, 96% khẳng định có cuộc sống tinh thần vui vẻ, thoải mái 22% gặp phải một vài khó khăn trong việc hiến mô, tạng mà nguyên nhân chủ yếu là về phía người thân 68% ủng hộ việc thành lập hội những người hiến mộ, tạng, thi hài cho khoa học Nhưng những quy định của pháp luật dân sự về vấn đề quyền nhân thân đặc biệt là các quyền nhân thân liên quan tới việc hiến mô, các bộ phận cơ thể sống hay của cơ thể chết lại quá chung chung , chưa giải quyết được những vấn đề cụ thể mới phát sinh. Sau đây tác giả xin đi vào phân tích cụ thể những hạn chế của các quy định pháp luật về quyền nhân thân : Thứ nhất : Người con được quyền xác định cha mẹ và được cha mẹ mình chăm sóc là một trong những quyền nhân thân đặc biệt quan trọng trong các quyền cơ bản của trẻ em. Tuy nhiên, khi người con sinh ra mà không được cha mẹ thừa nhận thì có thể được bảo vệ theo điều 43 Bộ luật dân sự 2005: “1. Người không được nhận là cha, mẹ hoặc là con của người khác có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác định mình là cha, mẹ hoặc là con của người đó. 2. Người được nhận là cha, mẹ hoặc là con của người khác có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác định mình không phải là cha, mẹ hoặc là con của người đó”. Nhưng trên thực tế, quyền được nhận cha mẹ của người con luôn bị vi phạm.Bởi lẽ việc thực hiện quyền xác định cha, mẹ của người con là rất khó được đảm bảo, hoặc khi người con thực hiện được quyền đó rồi thì việc xác định trách nhiệm của cha mẹ đối với người con đó như thế nào sau một quãng thời gian dài trốn tránh trách nhiệm. Đây là một vấn đề mà hiện nay pháp luật còn bỏ ngỏ. Do vậy pháp luật cần phải bổ sung phần hậu quả pháp lý đối với việc xác định cha, mẹ, con Thứ hai: Quyền đối với họ tên là quyền nhân thân phát sinh kể từ khi đứa trẻ sinh ra. Tuy nhiên trên thực tế, việc thực hiện quyền nhân thân này lại không phụ thuộc vào cá nhân (những đứa trẻ không có năng lực hành vi dân sự) mà lại phụ thuộc vào người khác, những người có quyền và trách nhiệm trong việc đăng ký khai sinh cho bé. Trong trường hợp trẻ em không được đăng ký khai sinh do lỗi của người lớn thì rõ ràng quyền và lợi ích của các em đã bị xâm phạm. Vậy ai sẽ là người phải chịu trách nhiệm trong những trường hợp này và vấn đề trách nhiệm dân sự như bồi thường thiệt hại có được đặt ra hay không? Hơn thế nữa, nếu như đứa trẻ đó khi đã trở thành người lớn và có đầy đủ năng lực hành vi dân sự mà vẫn chưa được đăng ký khai sinh có thể tự đi đăng ký khai sinh cho mình hay không? Hiện tại pháp luật vẫn chưa quy định cụ thể những trường hợp này.Để khắc phục những trường hợp này, pháp luật cần có quy định rõ về trách nhiệm của người không thực hiện việc khai sinh cho trẻ cũng như bỏ sung thêm trường hợp một người có thể tự đăng ký khai sinh cho riêng mình Thứ ba là về quyền xác định dân tộc. Mặc dù quyền xác định dân tộc được quy đinh trong bộ luật dân sự 2005. Tuy nhiên việc cụ thể hóa vấn đề này trong các văn bản dưới luật vẫn còn sự lúng túng của cơ quan có thẩm quyền. Ví dụ như tại khoản 3 Điều 16 Nghị định 158 hướng dẫn về đăng ký hộ tịch thì : “Trong trường hợp khai sinh cho trẻ bị bỏ rơi thì phần cha, mẹ, dân tộc được bỏ trống” Quy định này tạo điều kiện thuận lợi cho việc đăng ký khai sinh cho trẻ được dễ dàng như tạo được sự chính xác khi xác định dân tộc cho trẻ. Tuy nhiện quy định này hạn chế ở chỗ trong trường hợp không thể xác định được cha mẹ đẻ cho đứa bé , cũng như trẻ không được nhận làm con nuôi thì đứa trẻ ấy sẽ lớn lên và mãi mãi không có dân tộc. Và như vậy thì quyền nhân thân của cá nhân sẽ không thể được thực hiện Vì vậy pháp luật nên quy định dân tộc của trẻ được xác định theo dân tộc Kinh hoặc theo dân tộc chiếm đa số ở địa phương nơi phát hiện trẻ bị bỏ rơi.Khi đó mỗi cá nhân đều có được một dân tộc nhất định và sau này khi xác định lại cha mẹ đẻ có thể xác định lại dân tộc theo quy định của pháp luật Thứ tư là quyền đối với hình ảnh. Điều 31 bộ luật dân sự 2005 quy định về quyền của cá nhân đối với hình ảnh. Trong quy định này không nêu rõ thế nào là “đồng ý” trong việc sử dụng hình ảnh cá nhân. Đồng ý ở đây được hiểu là sự thỏa thuận giữa người sử dụng ảnh của cá nhân và cá nhân người đó hay chỉ cần việc sử dụng hình ảnh không có sự phản đối của người có hình ảnh thì được hiểu là người đó đương nhiên đồng ý Tác giả cho rằng việc sử dụng hình ảnh của cá nhân vào bất kỳ mục đích nào mà không xin phép đều bị coi là vi phạm quyền nhân thân về hình ảnh của cá nhân dù việc sử dụng hình ảnh đó có thể mang lại lợi ích hay thiệt hại cho người sử dụng hình ảnh.Pháp luật Việt Nam cũng không quy định rõ những trường hợp nào thì pháp luật cho phép sử dụng hình ảnh của cá nhân .Điều này gây ra tâm lý e ngại cho người sử dụng hình ảnh trong nhiều trường hợp cần thiết như chụp đưa tin, ảnh tư liệu…trong đó có hình ảnh của cá nhân. Vấn đề này phải được quy định và giải thích rõ trong các văn bản hướng dẫn thi hành Thứ năm là về quyền bí mật đời tư và bảo vệ quyền bí mật đời tư. Trong Bộ luật dân sự không có quy định thế nào là “bí mật đời tư”; cũng như các hành vi như thế nào là hành vi xâm phạm tới quyền bí mật đời tư . Để có cơ sở pháp lý hoàn chỉnh,chính xác trong việc áp dụng pháp luật liên quan tới quyền bí mật đời tư, pháp luật cần sửa đổi điều 38 theo hướng xác định rõ thế nào là “bí mật đời tư”; các hành vi bị cấm cũng như bổ sung về việc được phép thu thập, công bố về đời tư của cá nhân trong trường hợp cụ thể Thứ sáu các quyền nhân thân liên quan tới thân thể của cá nhân. Bộ luật dân sự đã có bước phát triển vượt bậc trong việc quy đinh những quyền mới: quyền hiến bộ phận cơ thể, quyền hiến xác, bộ phận cơ thể sau khi chết….Đây là các quyền phát sinh từ những nhu cầu mới của thực tiễn hiện nay. Xong, pháp luật chỉ cho phép cá nhân nhận bộ phận cơ thể để nhằm mục đích chữa bệnh chứ không cho phép các tổ chức làm điều này. Thực tế cho thấy hiện nay rât nhiều bệnh viện, tổ chức y tế có nhu cầu nhận bộ phận cơ thể người để nghiên cứu khoa học, làm nguồn dự trữ để cấy ghép…nhưng lại pháp luật không cho phép họ làm điều này. Việc quy định như vậy là gây bất cập lớn trong thực tiễn, tác giả cho rằng cần bổ sung quyền được nhận bộ phận cơ thể của tổ chức trong Bộ luật dân sự Đồng thời để có thể bảo quản và lưu trữ tốt hơn nguồn mô, tạng, xác của người hiến cũng như mở râ nhiều cơ hội để tìm mô, tạng phù hợp với người bệnh,chúng ta nên xây dựng các ngân hàng mô, tạng. Đây sẽ là nơi lưu trữ tốt nhất nguồn mô, tạng. Và để đảm bảo tính nhân đạo và mục đích cứu người những ngân hàng này phải hoạt động phi lợi nhuận, lấy mục đích cứu người làm tôn chỉ hành động, hoạt động do nguồn ngân sách nhà nước trợ cấp Trên thế giới việc hiến mô, nội tạng không phải là vấn đề xa lạ, nhưng đối với Việt Nam đây thực sự là vấn đề mới. Mặc dù, Bộ luật dân sự đã ghi nhận những quyền này để tạo cơ sở pháp lý vững chắc nhưng các quy định này chưa đi vào cụ thể, còn dừng lại ở mức độ chung chung, chưa giải quyết được nhiều tình huống thực tế. Có thể ví dụ như trường hợp cá nhân muốn hiến xác sau khi chết nhưng người nhà họ lại không đồng ý. Vậy sẽ giải quyết ra sao, theo phương thức nào để bảo vệ quyền nhân thân này? Đây là vấn đề mà pháp luật cũng cần phải bổ sung Tiếp nữa là việc xác định lại giới tính : theo pháp luật hiện hành thì việc làm này chỉ được áp dụng đối với những người có cấu tạo bất thường trong cơ thể, tức là có khiếm khuyết về mặt sinh học. Nhưng trên thực tế có nhiều trường hợp về mặt sinh học họ không bị khiếm khuyết nhưng về mặt tâm lý thì họ bị khiếm khuyết. Trường hợp này, họ muốn xác định lại giới tính thì sẽ giải quyết như thế nào? Đây cũng là một vấn đề cần quan tâm IV. Phương hướng hoàn thiện các quy định của pháp luật về quyền nhân thân Hoàn thiện hệ thống dân sự nói chung, hoàn thiện các quy định của pháp luật về quyền nhân thân nói riêng là một trong những nội dung luôn được Đảng và Nhà nước ta quan tâm. Bộ luật dân sự 2005 đã có những đổi mới quan trọng trong các quy định về quyền nhân thân, trong đó có một số quyền mới lần đầu tiên được quy đinh Tuy nhiên, xã hội ngày càng phát triển với những diễn biến phức tạp nên các quy định về quyền nhân thân cũng cần phải được sửa đổi bổ sung cho kịp thời. Xuất phát từ những hạn chế của trong các quy định của pháp luật cũng như thực tiễn thực hiện các quy định đó. Tác giả xin phép nêu ra các phương diện hoàn hiện pháp luật về quyền nhân thân Thứ nhất: Các quy định về quyền nhân thân trong Bộ luật dân sự luôn phải xuất phát từ mục tiêu, lợi ích của con người, coi con người là trung tâm Thứ hai: Hoàn thiện quy định của pháp luật về quyền nhân thân cần tính đến một số quan hệ mới phát sinh như : quyền được chết, vấn đề mang thai hộ, vấn đề chuyển giới tính… Thứ ba: Trong việc hoàn thiện pháp luật về quyền nhân thân cần chú ý sửa dổi bổ sung các quy định của Bộ luật dân sự 2005 về các nội dung sau : + Bổ sung quy định thế nào là bí mật đời tư, các hành vi được coi là xâm phạm bí mật đời tư + Bổ sung các quy định về quyền nhân thân với hình ảnh, họ và tên, dân tộc, quốc tich + Bổ sung hậu quả pháp lý trong quy định về việc nhận hay không nhận con tại Điều 43 Bộ luật dân sự 2005 Thứ tư : Hoàn thiện các quy định của pháp luật về quyền nhân thân phải đặt trong mối quan hệ tổng thể với hệ thống pháp luật nói chung, các quy định của luật chuyên ngành nói riêng Tóm lại hoàn thiện các quy định cảu pháp luật về quyền nhân thân là một trong các nội dung cần được quan tâm.Đây cũng chính là mục tiêu mà đề tài nghiên cứu nhằm đạt được trogn việc đánh giá các quy định của pháp luật về quyền nhân thân và hoàn thiện hệ thống pháp luật trong lĩnh vực tương ứng C- PHẦN KẾT BÀI Quyền nhân thân là những quyền để con người có thể sống và tồn tại theo đúng nghĩa, nó gắn liền với giá trị tinh thần, chúng ta nên quan niệm rằng quyền nhân thân như là một thuộc tính vốn có của cá nhân, từ đó có những biện pháp thích hợp để những quyền này được phát huy hết giá trị thực tế. Sự nghiệp đổi mới của nước ta đặt con người vào vị trí trung tâm của các chính sách phát triển kinh tế xã hội, là mục tiêu và động lực của sự phát triển kinh tế, xã hội. Do đó, quyền con người là nhân tố cơ bản để tạo nên động lực của sự phát triển đất nước. Điều 50 Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung 2001) quy định như sau : “ Ở nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hoá và xã hội được tôn trọng, thể hiện ở các quyền công dân và được quy định trong Hiến pháp và luật” Trong khuôn khổ một bài luận tác giả chỉ nêu khái quát về quyền nhân thân, phân tích các quy định của Bộ luật dân sự về quyền nhân thân, từ đó đánh giá những điểm còn hạn chế thiếu sót của pháp luật hiện hành về quyền nhân thân và đưa ra hướng hoàn thiện cụ thể. Bài viết không tránh khỏi việc thiếu sót trong quá trình đánh giá. Tác giả hy vọng được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô để bài viết được hoàn chỉnh hơn. Xin chân thành cảm ơn ! TÀI LIỆU THAM KHẢO Bộ luật Dân sự 2005 Luật Hôn nhân và Gia đình 2000 Luật lao động sửa đổi, bổ sung Bài viết : “Những quy định mới, những điểm mới được bổ sung về quyền nhân thân trong Bộ luật dân sự năm 2005” / Ngô Quang Liễn // Tạp chí Kiểm sát. Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Số 02/2006 Quyền nhân thân liên quan đến thân thể của cá nhân theo quy định trong bộ luật dân sự năm 2005 : luận văn thạc sĩ luật học / Lê Thị Hoa ; Người hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Văn Tuyết Quyền nhân thân của cá nhân và bảo vệ quyền nhân thân theo pháp luật dân sự : Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường / Chủ nhiệm đề tài: Lê Đình Nghị Quyền bí mật đời tư theo qui định của pháp luật dân sự Việt Nam : Luận án tiến sĩ luật học / Lê Đình Nghị; Người hướng dẫn: TS. Bùi Đăng Hiếu, PGS. TS. Hà Thị Mai Hiên Bài viết “ Khái niệm và phân loại quyền nhân thân” / TS.Bùi Đăng Hiếu // Luật học. Trường Đại học Luật Hà Nội, Số7/2009 Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về quyền nhân thân của cá nhân đối với hình ảnh trong pháp luật dân sự Việt Nam : Luận văn thạc sĩ luật học / Phùng Bích Ngọc; Người hướng dẫn: PGS.TS. Bùi Đăng Hiếu . - Hà Nội, 2011 Bài viết “Sự phát triển của pháp luật dân sự liên quan đến các quy định về quyền nhân thân” TS. Lê Đình Nghị – Giảng viên Khoa Luật Dân sự – Trường Đại học Luật Hà Nội