LỜI MỞĐẦU
Xã hội loài người đã trải qua năm chế độ xã hội: xã hội nguyên thuỷ, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa, xã hội chủ nghĩa. Lịch sử phát triển của loài người là sự đấu tranh thay thế lẫn nhau của các chế độ xã hội, xã hội sau cao hơn xã hội trước. Sự thay thế các hình thái xã hội này là tất yếu do các quy luật kinh tế chi phối. Nghiên cứu triết học, kinh tế chính trị học cũng như nhiều môn khoa học kinh tế khác nhiều người đã có chung nhận xét : qui luật "quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ và tính chất của lực lượng sản xuất" là qui luật chi phối toàn bộ hệ thống xã hội từ tước tới nay.
Nước ta phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa do đó nghiên cứu qui luật này không những làm chính sách chiến lược phát triển kinh tế xã hội của nước ta mà còn làm tiền đề cho sự dự đoán xu thế phát triển của thế giới để từ đó đề ra những biện pháp và quyết sách hợp lý. Nghiên cứu môn triết học em đã lựa chọn đề tài “ quy luật quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất và vận dụng quy luật trong quá trình CNH- HĐH ở nước ta”
Bài tiểu luận của em được trình bày thành hai phần:
Chương 1: Cơ sở lý luận cho việc phân tích mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
Chương 2: Vận dụng quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất trong quá trình CNH- HĐH ở nước ta
Do thời gian và trình độ còn hạn chế nên bài viết của em không tránh khỏi những thiếu sót. Em kính mong sự giúp đỡ và chỉ bảo tận tình của thầy giáo và các bạn .
Em xin chân thành cảm ơn .
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CHO VIỆC PHÂN TÍCH MỐI QUAN HỆ GIỮA LỰC LƯỢNG
SẢN XUẤT VÀ QUAN HỆ SẢN XUẤT
C.Mác đã phát hiện ra: trong sản xuất có hai mặt không thể tách rời nhau, một mặt là quan hệ giữa người với tự nhiên; mặt khác là quan hệ giữa người với người. Theo ông” Trong sản xuất người ta không những chỉ tác động vào giới tự nhiên mà còn tác động lẫn nhau nữa, người ta không thể sản xuất được nếu không kết hợp với nhau theo một cách nào đó để hoạt động chung và để trao đổi hoạt động với nhau. Muốn sản xuất được, người ta phải có những mối liên hệ và quan hệ nhất định với nhau và sự tác động của họ vào giới tự nhiên”(C.Mác, PhĂngghen, Tuyển tập, tập II, NXB Sự thật, Hà nội-1981). Trong hai mặt đó, một mặt là lực lượng sản xuất, mặt kia là quan hệ sản xuất.
1.1 Lực lượng sản xuất.
Lực lượng sản xuất là gì? Ở đây có nhiều cách tiếp cận. Trong mối quan hệ giữa con người với tự nhiên trong sản xuất thì lực lượng sản xuất biểu hiện mối quan hệ giữa con người với tự nhiên trong quá trình sản xuất.
Lực lượng sản xuất biểu hiện mối quan hệ giữa con người với tự nhiên. Trình độ lực lượng sản xuất thể hiện trình độ trinh phục thiên nhiên của con người trong một giai đoạn lịch sử nhất định. Lực lượng sản xuất là sự kết hợp giữa người lao động với tư liệu sản xuất.
Trong các yếu tố của lực lượng sản xuất thì người lao động đóng vai trò quyết định.Theo V.I Lê nin “lực lượng sản xuất hàng đầu của toàn thể nhân loại là công nhân, là người lao động”. Người lao động là chủ thể của quá trình sản xuất với những kinh nghiệm sản xuất, thói quen lao động, sử dụng tư liệu sản xuất để tạo ra của cải vật chất. Sản xuất được tiến hành như thế nào , trước hết tùy thuộc vào thể chất, tinh thần và trình độ của người lao động. Cùng với quá trình phát triển của sản xuất vật chất, trình độ của người lao động không ngừng được tăng lên, cơ cấu lực lượng lao động cũng được thay đổi một cách tương ứng. Ngày nay, với cuộc cách mạng khoa học và công nghệ, lao động đang biến đổi theo xu hướng ngày càng trí tuệ hóa, lao động trí tuệ ngày càng đóng vai trò chính yếu trong lực lượng lao động; hàm lượng chất xám trong sản phẩm ngày càng tăng.
Trong tư liệu sản xuất thì công cụ sản xuất đóng vai trò quyết định. Trình độ phát triển của công cụ lao động quyết định trình độ chinh phục tự nhiên của con người, là tiêu chuẩn để phân biệt các thời đại kinh tế trong lịch sử. Trong quá trình lao động sản xuất, công cụ lao động không ngừng được đổi mới và phát triển. Đó là yếu tố động nhất của lực lượng sản xuất.
Trong thời đại ngày nay, khoa khọc đã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp. Nó vừa là ngành sản xuất riêng, vừa xâm nhập vào yếu tố cấu thành lực lượng sản xuất, đem lại sự thay đổi về chất của lực lượng sản xuất. Các yếu tố cấu thành lực lượng sản xuất tác động lẫn nhau một cách khách quan, làm cho lực lượng sản xuất trở thành yếu tố động nhất.
Lực lượng sản xuất không phải là phép cộng của các yếu tố mà là một hệ thống, trong đó chúng quan hệ chặt chẽ, thống nhất với nhau. Các yếu tố của lực lượng sản xuất tồn tại trong một kiểu tổ chức, phân công lao động nhất định. Khi nói đến lực lượng sản xuất không thể không nói đến tổ chức, phân công lao động xã hội.
1.2 Quan hệ sản xuất:
Gắn liền với lực lượng sản xuất, đó là quan hệ sản xuất. Quan hệ sản xuất xã hộilà quan hệ kinh tế giữ người với người trong quá trình sản xuất và tái sản xuất xã hội. Quan hệ sản xuất bao gồm quan hệ kinh tế – xã hội và quan hệ kinh tế tổ chức.
Quan hệ kinh tế – xã hội biểu hiện hình thức xã hội của sản xuất, nó biểu hiện mối quan hệ giữa người với người trên ba mặt chủ yếu:
Quan hệ sở hữu tư liệu sản xuất, quan hệ tổ chức, quản lý sản xuất và quan hệ phân phối sản phẩm, trong đó quan hệ sở hữu tư liệu sản xuất giữ vai trò quyết định. Trong lịch sử nhân loại đã có hai loại hình sở hữu cơ bản là sở hữu tư nhân và sở hữu công cộng. Sở hữu tư nhân là lọai hình sở hữu mà tư liệu sản xuất tập trung vào trong tay một số ít người, còn đại đa số không có hoặc có rất ít tư liệu sản xuất. Sở hữu công cộng là loại hình sở hữu mà tư liệu sản xuất thuộc về mọi thành viên trong mỗi cộng đồng.
Quan hệ kinh tế tổ chức xuất hiện trong quá trình tổ chức sản xuất. Nó vừa biểu hiện quan hệ giữa người với người, vừa biểu hiện trạng thái tự nhiên kỹ thuật của nền sản xuất. Quan hệ kinh tế – tổ chức phản ánh trình độ phân công lao động xã hội, chuyên môn hoá và hiệp tác hoá sản xuất. Nó do tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất quy định.
Quan hệ phân phối sản phẩm sản xuất ra trực tiếp tác động đến lợi ích con người. Quan hệ này do quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất và quan hệ quản lý sản xuất chi phối, song nó cũng có tác động tích cực trở lại hai mặt đó.
Sự thống thống nhất và tác động qua lại giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất xã hội hợp thành phương thức sản xuất. Trong sự thống nhất biện chứng này, sự phát triển của lực lượng sản xuất đóng vai trò quyết định đối với quan hệ sản xuất, quan hệ sản xuất phải phụ thuộc với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Lực lượng sản xuất thường xuyên vận động, phát triển, nên quan hệ sản xuất cũng luôn luôn thay đổi nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của lực lượng sản xuất.
Sự tác động ngược lại của quan hệ sản xuất đối với lực lượng sản xuất diễn ra theo hai hướng, hoặc là thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, hoặc kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Trong trường hợp quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất thì nó sẽ thúc đầy lực lượng sản xuất phát triển. Ngược lại, quan hệ sản xuất lạc hậu sẽ kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Ngay cả trong trường hợp quan hệ sản xuất đi quá xa so với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất thì nó cũng kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất.
Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất làm hình thành quy luật quan hệ sản xuất phải phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Đây là quy luật kinh tế chung của mọi phương thức sản xuất xã hội.
Quy luật kinh tế đó chi phối lịch sử phát triển của các phương thức sản xuất xã hội, đồng thời cũng trực tiếp tác động tới sự vận động của mỗi phương thức sản xuất.
Lịch sử phát triển của nền sản xuất xã hội là lịch sử phát triển của những phương thức sản xuất kế tiếp nhau từ thấp đến cao: phương thức sản xuất cộng sản nguyên thuỷ, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa.
1.3 Quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
Trong mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất thì lực lượng sản xuất là nội dung, còn quan hệ sản xuất là hình thức xã hội của sản xuất. Lực lượng sản xuất thường xuyên biến đổi , còn quan hệ sản xuất tương đối ổn định; lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất , quan hệ sản xuất phải phù hợp với lực lượng sản xuất và tác động tích cực trở lại lực lượng sản xuất.
- Lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất: Xu hướng của sản xuất vật chất là không ngừng phát triển, sự biến đổi bao giờ cũng bắt đầu bằng sự biến đổi của lực lượng sản xuất.
Trong quá trình sản xuất, để lao động bớt nặng nhọc và đạt hiệu quả hơn con người luôn luôn tìm cách cải tiến công cụ lao động và chế tạo ra những công cụ lao động tinh xảo hơn. Cùng với sự biến đổi và phát triển của công cụ lao động thì kinh nghiệm sản xuất, thói quen lao động kỹ năng sản xuất kiến thức khoa học của con người cũng tiến bộ. Lực lượng sản xuất trở thành yếu tố động nhất, cách mạng nhất. Còn quan hệ sản xuất là yếu tố ổn định, có khuynh hướng lạc hậu hơn sự phát triển của lực lượng sản xuất. Lực lượng sản xuất là nội dung là phương thức còn quan hệ sản xuất là hình thức xã hội của nó. Trong mối quan hệ giữa nội dung và hình thức thì nội dung quyết định hình thức, hình thức phụ thuộc vào nội dung, nội dung thay đổi trước sau đó hình thức thay đổi theo, tất nhiên trong quan hệ với nội dung và hình thức không phải là mặt thụ động, nó cũng tác động trở lại đối với sự phát triển của nội dung.
Cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất quan hệ sản xuất cũng hình thành và biến đổi cho phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, sự phù hợp đó là động lực làm cho lực lượng sản xuất phát triển mạnh mẽ. Nhưng lực lượng sản xuất thường phát triển nhanh còn quan hệ sản xuất có xu hướng ổn định khi lực lượng sản xuất đã phát triển lên một trình độ mới, quan hệ sản xuất không còn phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất, mở đường cho lực lượng sản xuất phát triển.
- Quan hệ sản xuất tác động trở lại đối với lực lượng sản xuất: Sự hình thành, biến đổi phát triển của quan hệ sản xuất là hình thức xã hội mà lực lượng sản xuất dựa vào đó để phát triển, nó tác động trở lại đối với lực lượng sản xuất, có thể thúc đầy hoặc kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Nếu quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất nó thúc đầy sản xuất phát triển nhanh. Nếu nó không phù hợp nó kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất, song tác dụng kìm hãm đó chỉ tạm thời theo tính tất yếu khách quan, cuối cùng nó sẽ bị thay thể bằng kiểu quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ lực lượng sản xuất.
Sở dĩ quan hệ sản xuất có thể tác động mạnh mẽ trở lại đối với lực lượng sản xuất (thúc đầy hoặc kìm hãm ), vì nó quy định mục đích của sản xuất, quy định hệ thống tổ chức quản lý sản xuất và quản lý xã hội, quy định phương thức phân phối và phần của cải ít hay nhiều mà người lao động được hưởng. Do đó nó ảnh hưởng đến thái độ quảng đại quần chúng lao động - lực lượng sản xuất chủ yếu của xã hội, nó tạo ra những điều kiện kích thích hoặc hạn chế việc cải tiến công cụ lao động áp dụng những thành tựu khoa khọc và kỹ thuật vào sản xuất, hợp tác và phân phối lao động.
Tuy nhiên, không được hiểu một cách đơn giản tính tích cực của quan hệ sản xuất chỉ là vai trò của những hình thức sở hữu, mỗi kiểu quan hệ sản xuất là một hệ thống một chỉnh thể hữu cơ gồm ba mặt, quan hệ sở hữu, quan hệ quản lý và quan hệ phân phối. Chỉ trong chỉnh thể đó, quan hệ sản xuất mới trở thành động lực thúc đầy con người hành động nhằm phát triển sản xuất.
Quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất là quy luật chung nhất của sự phát triển xã hội. Sự tác động của quy luật này đã đưa xã hội loại người trải qua các phương thức sản xuất: công xã nguyên thuỷ, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa, xã hội chủ nghĩa.
Thời kỳ đầu trong lịch sử là xã hội cộng sản nguyên thuỷ với lực lượng sản xuất thấp kém, quan hệ sản xuất cộng đồng nguyên thuỷ đời sống của họ chủ yếu thuộc vào săn bắt hái lượm.
Trong quá trình sinh sống họ đã không ngừng cải tiến và thay đổi công cụ (lực lượng sản xuất ) đến sau một thời kỳ lực lượng sản xuất phát triển quan hệ cộng đồng bị phá vỡ dần dần xuất hiện hệ tư nhân nhường chỗ cho nó là một xã hội chiếm hữu nô lệ. Với quan hệ sản xuất chạy theo sản phẩm thặng dư, chủ nô muốn có nhiều sản phẩm dẫn đến bóc lột, đưa ra công cụ lao động tốt, tinh xảo vào sản xuất, những người lao động trong thời kỳ này bị đối xử hết sức man rợ. Họ là những món hàng trao đổi lại, họ lầm tưởng do những công cụ lao động dẫn đến cuộc sống khổ cực của mình nên họ đã phá hoại lực lượng sản xuất, những cuộc khởi nghĩa nô lệ diễn ra khắp nơi.
Chấm dứt chế độ xã hội chiếm hữu nô lệ, xã hội phong kiến ra đời, xã hội mới ra đời giai cấp thời kỳ này là địa chủ, thời kỳ đầu giai cấp địa chủ nới lòng hơn chế độ trước, người nông dân có ruộng đất, tự do thân thể.
Cuối thời kỳ phong kiến xuất hiện công trường thủ công ra đời và dẫn tới lực lượng sản xuất mâu thuẫn với quan hệ sản xuất, cuộc cách mạng tư sản ra đời chế độ tư bản thời kỳ này chạy theo giá trị thặng dư và lợi nhuận họ đưa ra những kỹ thuật mới những công cụ sản xuất hiện đại áp dụng vào sản xuất thời kỳ này lực lượng sản xuất mang tính chất cực kỳ hoá cao và quan hệ sản xuất là quan hệ sản xuất tư nhân về tư liệu sản xuất nên dẫn tới cuộc đấu tranh gay gắt giữa tư sản và vô sản nổ ra xuất hiện một số nước chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa xã hội ra đời quan tâm đến xã hội hoá công hữu nhưng trên thực tế chủ nghĩa xã hội ra đời ở các nước chưa qua thời kỳ tư bản chủ nghĩa chỉ có Liên Xô là qua thời kỳ tư bản chủ nghĩa nhưng chỉ là chủ nghĩa tư bản trung bình.
Quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất là quy luật vận dụng phát triển của xã hội sự tác động qua sự thay thế kế tiếp nhau từ thấp đến cao của phương thức sản xuất.
- Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất: Khi trình độ lực lượng sản xuất còn thủ công thì tính chất của nó là tính chất cá nhân. Nó thể hiện ở chỗ chỉ một người có thể sử dụng đựơc nhiều công cụ khác nhau trong quá trình sản xuất để tạo ra sản phẩm. Như vậy, tất yếu dẫn đến quan hệ sản xuất sở hữu tư nhân (nhiều hình thức ) về tư liệu sản xuất.
Khi sản xuất bằng máy ra đời, trình độ lực lượng sản xuất công nghiệp một người không thể sử dụng được nhiều mà chỉ một công cụ, hoặc một bộ phận, chức năng. Như vậy, quá trình sản xuất phải nhiều người tham gia, sản phẩm lao động là thành quả của nhiều người, ở đây lực lượng sản xuất đã mang tính xã hội hoa. Và tất yếu một quan hệ sản xuất thích hợp phải là quan hệ sản xuất sở hữu về tư liệu sản xuất. Ănghen viết: “Giai cấp tư sản không thể biến tư liệu sản xuất có tính chất hạn chế ấy thành lực lượng sản xuất mạnh mẽ được nếu không biến những tư liệu sản xuất của cá nhân thành những tư liệu sản xuất có tính chất xã hội mà chỉ một số người cùng làm mới có thể sử dụng được”.
Quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất biểu hiện ở chỗ:
Xu hướng của sản xuất vật chất là không ngừng biến đổi phát triển. Sự biến đổi đó bao giờ cũng bắt đầu bằng sự biến đổi và phát triển của lực lượng sản xuất mà trước hết là công cụ sản xuất. Công cụ sản xuất phát triển đến khi mâu thuẫn gay gắt với quan hệ sản xuất có và xuất hiện đòi hỏi khách quan phải xoá bỏ quan hệ sản xuất cũ thay bằng quan hệ sản xuất mới. Như vậy, quan hệ sản xuất vốn là hình thức phát triển của lực lượng sản xuất (ổn định tương đối), quan hệ sản xuất trở thành xiềng xích kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất (không phù hợp). Phù hợp và không phù hợp là biểu hiện của mâu thuẫn biện chứng của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, tức là sự phù hợp trong mâu thuẫn và bao hàm mâu thuẫn.
Khi phù hợp cũng như lúc không phù hợp với lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất luôn có tính độc lập tương đối với lực lượng sản xuất, thể hiện trong sử dụng sự tác động trở lại đối với lực lượng sản xuất, quy định mục đích xã hội của sản xuất, xu hướng phát triển của quan hệ lợi ích, từ đó hình thành những yếu tố hoặc thúc đẩy, hoặc kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất.
Sự tác động trở lại nói trên của quan hệ sản xuất bao giờ cũng thông qua các quy luật kinh tế cơ bản phù hợp và không phù hợp giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là khách quan và phổ biến của mọi phương thức sản xuất. Sẽ không đúng nếu quan niệm trong chủ nghĩa tư bản luôn luôn diễn ra “không phù hợp”, còn dưới chủ nghĩa xã hội “phù hợp” giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất.
CHƯƠNG 2 VẬN DỤNG QUY LUẬT QUAN HỆ SẢN XUẤT PHÙ HỢP VỚI TÍNH CHẤT VÀ TRÌNH ĐỘ CỦA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT TRONG QUÁ TRÌNH CNH- HĐH Ở NƯỚC TA
Kế thừa có chọn lọc những tri thức văn minh nhân loại, rút những kinh nghiệm trong lịch sử tiến hành công nghiệp hóa (CNH) và thực tiễn CNH ở nước ta trong thời kỳ đổi mới, Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ bảy khóa VI và Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác định: CNH là quá trình chuyển đổi căn bản toàn diện các hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ và quản lý kinh tế – xã hội từ sử dụng sức lao động thủ công là chính sang sử dụng một cách phổ biến sức lao động cùng với công nghệ, phương tiện và phương pháp tiên tiến hiện đại dựa trên sự phát triển của công nghiệp và tiến bộ khoa học - công nghệ tạo ra năng suất lao động xã hội cao.
Biểu hiện vận dụng của quy luật kinh tế luật quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất trong quá trình CNH- HĐH ở nước ta được thể hiện trên một số khía cạnh cơ bản sau:
2.1 Phát triển quan hệ sản xuất mới theo định hướng XHCN – xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần
Công nghiệp hóa ở nước ta nhằm mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội. Do đó, công nghiệp hóa không chỉ là phát triển lực lượng sản xuất mà còn là quá trình thiết lập, củng cố và hoàn thiện quan hệ sản xuất phù hợp theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Xây dựng quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất luôn là yêu cầu đặt ra đối với mọi chế độ xã hội. Đối với nước ta, đồng chí Tổng bí thư Đỗ Mười đã khẳng định: “nếu công nghiệp hoá hiện đại hoá tạo nên lực lượng sản xuất cần thiết cho chế độ mới thì việc phát triển nền kinh tế nhiều thành phần chính là để xây dựng hệ thống quan hệ sản xuất phù hợp”.
Đảng ta đã chủ trương phát triển nền kinh tế nhiều thành phần là một hướng đi phù hợp. Hướng đi đó xuất phát từ trình độ và tính chất của lực lượng sản xuất nước ta hiện nay vừa thấp vừa không đồng đều nên không thể nóng vội nhất loạt xây dựng quan hệ sản xuất một thành phần kinh tế dựa trên cơ sở chế độ công hữu XHCN về tư liệu sản xuất như trước đại hội VI. Làm như vậy là đẩy quan hệ sản xuất đi quá xa so với trình độ lực lượng sản xuất mà không khai thác hết những tiềm năng kinh tế của các tác nhân kinh tế. Xây nền kinh tế nhiều thành phần đã khơi dậy tiềm năng của sản xuất, xây dựng năng lực sáng tạo, chủ động của các chủ thể lao động trong sản xuất kinh doanh thúc đầy sản xuất phát triển.
Thực tiễn mấy năm qua cho thấy, chính sách kinh tế nhiều thành phần đã góp phần giải phóng và phát triển lực lượng sản xuất, góp phần tạo ra. Vì vậy, Đại hội VIII khẳng định: “tiếp tục thực hiện nhất quán lâu dài chính sách này, khuyến khích mọi doanh nghiệp và cá nhân trong nước khai thác tiềm năng ra sức đầu tư phát triển .”. Trong nền kinh tế thị trường nhiều thành phần ở nước ta hiện nay, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo. Các thành phần tồn tại một cách khách quan và là những bộ phận cần thiết của nền kinh tế trong thời kỳ quá độ. Trong khi thực hiện chính sách kinh tế nhiều thành phần, một mặt chúng ta cần phải thoát ra khỏi sự trói buộc của tư duy cũ, những nhận thức không đúng trước đây đối với các thành phần kinh tế cá thể, tư bản tư nhân nhà nước trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, từ đó chủ động tháo gỡ những vướng mắc chủ động hướng dẫn các thành phần kinh tế này phát triển đúng hướng.
2.2 Phát triển quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất theo định hướng XHCN. Thực hiện nhiều hình thức phân phối thu nhập, trong đó lấy phân phối theo lao động là chủ yếu
Quá trình lãnh đạo xây dựng đất nước đi lên CNXH Đảng ta đã rút ra những kinh nghiệm bổ ích và xác định rằng: một trong những nguyên nhân làm cho sản xuất chậm phát triển, đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn là “không nắm vững quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất’’. Từ đó, Đảng đã rút ra kinh nghiệm vận dụng quy luật bằng cách gắn cách mạng quan hệ sản xuất với cách mạng khoa khọc kỹ thuật, chú trọng việc tổ chức lại nền sản xuất xã hội để xác định những hình thức và bước thích hợp.
Đảng nhận thức rằng: sự phù hợp giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất không bao giờ là sự phù hợp tuyệt đối, không có mâu thuẫn, không thay đổi. Sự phù hợp của quan hệ sản xuất với lực lượng sản xuất không bao giờ là sự phù hợp chung mà bao giờ cũng tồn tại dưới những hình thức cụ thể, thích ứng với những đặc điểm nhất định với trình độ nào đó của lực lượng sản xuất. Trong thời kỳ quá độ đi lên CNXH thực hiện CNH- HĐH, nền kinh tế nước ta không còn là nền kinh tế tư bản, nhưng cũng chưa hoàn toàn là nền kinh tế XHCN. Bởi vậy công cuộc cải tạo XHCN phải chú ý đến đặc điểm của sự tồn tại khách quan của nền kinh tế nhiều thành phần. Trong cải tạo quan hệ sản xuất cũ và xây dựng quan hệ sản xuất mới, đại hội VI đã nhấn mạnh là phải giải quyết đồng bộ ba mặt, xây dựng chế độ sở hữu, chế độ quản lý và chế độ phân phối trong đó nhấn mạnh phân phối theo lao động là hình thức chủ yếu. Phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất trong thời kỳ CNH- HĐH, nhiều chế độ sở hữu cùng tồn tại : sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu cá nhân và các hình thức sở hữu do kết quả sự xâm nhập giữa chúng.Trong nền kinh tế thị trường ở nước ta, tồn tại các hình thức phân phối thu nhập: phân phối theo lao động, phân phối theo vốn hay tài sản đóng góp, phân phối theo giá trị sức lao động , phân phối thông qua các quỹ phúc lợi tập thể. Trong các hình thức trên thì phân phối theo lao động là đặc trưng bản chất nhất của kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta . Không chỉ nhấn mạnh việc xây dựng chế độ công hữu, coi đó là cái duy nhất để xây dựng quan hệ sản xuất mới trong quá trình phát triển kinh tế Đảng và Nhà nước ta đã đặc biệt chú ý tới các yếu tố còn lại của mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất để chúng hỗ trợ nhau trở thành một quy luật kinh tế hiệu quả.
Trong công cuộc đổi mới đất nước phải tuân thủ quy luật về sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất hiện có để xác định bước đi và những hình thức thích hợp. Quy luật đó luôn được coi là tư tưởng chỉ đạo công cuộc cải tạo quan hệ sản xuất cũ, xây dựng quan hệ sản xuất mới trên những điều kiện phát triển của lực lượng sản xuất. Đại hội VI chỉ rõ “đảm bảo sự phù hợp giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất luôn luôn kết hợp chặt chẽ tạo quan hệ sản xuất với tổ chức và phát triển sản xuất ”, không nên nóng vội duy ý chí trong việc xác định trật tự bước đi cũng như việc lựa chọn các hình thức kinh tế cần phải cải tạo nền sản xuất nhỏ, cá thể để đưa nền sản xuất từng bước và đồng bộ. Rà soát lại quá trình cải tạo XHCN trong thời gian qua Đảng ta đã đưa ra kết luận: “Theo quy luật về sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, quá trình cải tạo XHCN phải có bước đi và hình thức thích hợp”. Phải coi trọng những hình thức kinh tế trung gian, quá độ từ thấp lên cao, từ quy mô nhỏ đến quy mô lớn, trong mỗi bước đi của quá trình cải tạo xã hội chủ nghĩa, phải đẩy mạnh việc xây dựng cơ sở vật chất – kỹ thuật tạo ra lực lượng sản xuất mới trên cơ sở đó tiếp tục đưa quan hệ sản xuất lên hình thức và quy mô thích hợp để thúc đầy lực lượng sản xuất phát triển ”.
2.3 Chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại hóa hợp lý và hiệu quả cao
Qúa trình CNH-HĐH cũng là quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế. Cơ cấu kinh tế không ngừng vận động , biến đổi do sự vận động, biến đổi của lực lượng sản xuất và của quan hệ sản xuất. Xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế được coi là tiến bộ, hợp lý là tỷ trọng khu vực công nghiệp và xây dựng, đặc biệt là tỷ trọng khu vực dịch vụ ngày càng tăng, tỷ trọng khu vực nông, lâm, ngư nghiệp và khai khoáng ngày càng giảm trong tổng giá trị sản phẩm xã hội.
Ở nước ta, từ sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI đến nay, việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế đã đạt được những thành tựu quan trọng. Thông qua cách mạng khoa học và công nghệ và phân công lại lao động với những quy luật vốn có của nó thích ứng với điều kiện nước ta, Đảng ta đã xác định “bộ xương” của nó là cơ cấu kinh tế công – nông nghiêp – dịch vụ gắn với phân công và hợp tác quốc tế sâu rộng . Mục tiêu phấn đấu của nước ta đến năm 2010 là tỷ trọng GDP của nông nghiệp 16-17%; công nghiệp 40-41%; dịch vụ 42-43%. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở nước ta trong thời kỳ quá độ được thực hiện theo phương châm kết hợp công nghệ với nhiều trình độ, tranh thủ công nghệ mũi nhọn – tiên tiến vừa tận dụng được nguồn lao động dồi dào, vừa cho phép rút ngắn khoảng cách lạc hậu, vừa cho phép phù hợp với nguồn vốn có hạn ở trong nước; lấy quy mô vừa và nhỏ là chủ yếu, có tính đến quy mô lớn nhưng phải là quy mô hợp lý và có điều kiện ; giữ được tốc độ tăng trưởng hợp lý, tạo ra sự cân đối giữa các ngành, lĩnh vực kinh tế và các vùng kinh tế.
KẾT LUẬN Lịch sử phát triển của xã hội loài người là lịch sử thay đổi các phương thức sản xuất. Mỗi phương thức sản xuất thay đổi bắt đầu từ lực lượng sản xuất. Quan hệ sản xuất ra đời từ lực lượng sản xuất, nhưng khi ra đời nó có vai trò tác động trở lại tích cực. Quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất thì nó thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế, còn ngược lại nó sẽ kìm hãm sự phát triển đó. Trong thời đại công nghiệp hoá hiện đại hoá với nền kinh tế nhiều thành phần thì cần phải có sự phát triển cân đối giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. ở nuớc ta, phát triển lực lượng sản xuất còn ở mức độ nhất định do chúng ta chưa nắm bắt được hết các thành tựu của khoa khọc kỹ thuật, vận dụng vào thực tế còn hạn chế. Quan hệ sản xuất cũng còn những mặt cần phải hoàn thiện để tương xứng với lực lượng sản xuất.
Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất là quy luật phổ biến của mọi hình thái kinh tế xã hội. Chỉ ra tính chất phụ thuộc khách quan giữa chúng tạo tiền đề cho việc giải quyết những vấn đề kinh tế xã hội được toàn diện hơn. Trong khuôn khổ của bài tiểu luận, với những nhận thức về vấn đề còn hạn chế em xin trình bày những vấn đề cơ bản nêu trên. Kính mong nhận được sự chỉ bảo của thầy giáo cùng các bạn để bài viết của em được hoàn thiện ở những lần nghiên cứu sắp tới.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Giáo trình Triết học Mác-Lê nin tập II.
2. Giáo trình Kinh tế chính trị tập I, II.
3.Tạp chí Triết học số 6(tháng 12/1996), số 6 (tháng 12/1998).
4. Văn kiện đại hội Đảng lần thứ 7,8
5. Tuyên ngôn Đảng cộng sản Mác-Anghen toàn tập, tập 4.
6. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội
MỤC LỤC Lời mở đầu : . Trang 01
Chương 1:Cơ sở lý luận cho việc phân tích mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất : 2
1.1:Lực lượng sản xuất : . 2
1.2 Quan hệ sản xuất: . 3
1.3 Quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất: . 5
Chương 2: Vận dụng quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất trong quá trình CNH- HĐH ở nước ta .10
2.1: Phát triển quan hệ sản xuất mới theo định hướng XHCN – xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần 10
2.2 : Phát triển quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất theo định hướng XHCN. Thực hiện nhiều hình thức phân phối thu nhập, trong đó lấy phân phối theo lao động là chủ yếu: .12
2.3 : Chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại hóa hợp lý và hiệu quả cao: 14
Kết luận : 15
Danh mục tài liệu tham khảo: 16
17 trang |
Chia sẻ: lvcdongnoi | Lượt xem: 7228 | Lượt tải: 5
Bạn đang xem nội dung tài liệu Quy luật quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất và vận dụng quy luật trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa ở nước ta, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi më ®Çu
X· héi loµi ngêi ®· tr¶i qua n¨m chÕ ®é x· héi: x· héi nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa, x· héi chñ nghÜa. LÞch sö ph¸t triÓn cña loµi ngêi lµ sù ®Êu tranh thay thÕ lÉn nhau cña c¸c chÕ ®é x· héi, x· héi sau cao h¬n x· héi tríc. Sù thay thÕ c¸c h×nh th¸i x· héi nµy lµ tÊt yÕu do c¸c quy luËt kinh tÕ chi phèi. Nghiªn cøu triÕt häc, kinh tÕ chÝnh trÞ häc còng nh nhiÒu m«n khoa häc kinh tÕ kh¸c nhiÒu ngêi ®· cã chung nhËn xÐt : qui luËt "quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é vµ tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt" lµ qui luËt chi phèi toµn bé hÖ thèng x· héi tõ tíc tíi nay.
Níc ta ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa do ®ã nghiªn cøu qui luËt nµy kh«ng nh÷ng lµm chÝnh s¸ch chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña níc ta mµ cßn lµm tiÒn ®Ò cho sù dù ®o¸n xu thÕ ph¸t triÓn cña thÕ giíi ®Ó tõ ®ã ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p vµ quyÕt s¸ch hîp lý. Nghiªn cøu m«n triÕt häc em ®· lùa chän ®Ò tµi “ quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt vµ vËn dông quy luËt trong qu¸ tr×nh CNH- H§H ë níc ta”
Bµi tiÓu luËn cña em ®îc tr×nh bµy thµnh hai phÇn:
Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn cho viÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
Ch¬ng 2: VËn dông quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh CNH- H§H ë níc ta
Do thêi gian vµ tr×nh ®é cßn h¹n chÕ nªn bµi viÕt cña em kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em kÝnh mong sù gióp ®ì vµ chØ b¶o tËn t×nh cña thÇy gi¸o vµ c¸c b¹n .
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n .
Ch¬ng 1
C¬ së lý luËn cho viÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a lùc lîng
s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
C.M¸c ®· ph¸t hiÖn ra: trong s¶n xuÊt cã hai mÆt kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau, mét mÆt lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi tù nhiªn; mÆt kh¸c lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi. Theo «ng” Trong s¶n xuÊt ngêi ta kh«ng nh÷ng chØ t¸c ®éng vµo giíi tù nhiªn mµ cßn t¸c ®éng lÉn nhau n÷a, ngêi ta kh«ng thÓ s¶n xuÊt ®îc nÕu kh«ng kÕt hîp víi nhau theo mét c¸ch nµo ®ã ®Ó ho¹t ®éng chung vµ ®Ó trao ®æi ho¹t ®éng víi nhau. Muèn s¶n xuÊt ®îc, ngêi ta ph¶i cã nh÷ng mèi liªn hÖ vµ quan hÖ nhÊt ®Þnh víi nhau vµ sù t¸c ®éng cña hä vµo giíi tù nhiªn”(C.M¸c, Ph¡ngghen, TuyÓn tËp, tËp II, NXB Sù thËt, Hµ néi-1981). Trong hai mÆt ®ã, mét mÆt lµ lùc lîng s¶n xuÊt, mÆt kia lµ quan hÖ s¶n xuÊt.
1.1 Lùc lîng s¶n xuÊt.
Lùc lîng s¶n xuÊt lµ g×? ë ®©y cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn. Trong mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn trong s¶n xuÊt th× lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn. Tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt thÓ hiÖn tr×nh ®é trinh phôc thiªn nhiªn cña con ngêi trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ sù kÕt hîp gi÷a ngêi lao ®éng víi t liÖu s¶n xuÊt.
Trong c¸c yÕu tè cña lùc lîng s¶n xuÊt th× ngêi lao ®éng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh.Theo V.I Lª nin “lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña toµn thÓ nh©n lo¹i lµ c«ng nh©n, lµ ngêi lao ®éng”. Ngêi lao ®éng lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. S¶n xuÊt ®îc tiÕn hµnh nh thÕ nµo , tríc hÕt tïy thuéc vµo thÓ chÊt, tinh thÇn vµ tr×nh ®é cña ngêi lao ®éng. Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vËt chÊt, tr×nh ®é cña ngêi lao ®éng kh«ng ngõng ®îc t¨ng lªn, c¬ cÊu lùc lîng lao ®éng còng ®îc thay ®æi mét c¸ch t¬ng øng. Ngµy nay, víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ, lao ®éng ®ang biÕn ®æi theo xu híng ngµy cµng trÝ tuÖ hãa, lao ®éng trÝ tuÖ ngµy cµng ®ãng vai trß chÝnh yÕu trong lùc lîng lao ®éng; hµm lîng chÊt x¸m trong s¶n phÈm ngµy cµng t¨ng.
Trong t liÖu s¶n xuÊt th× c«ng cô s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng quyÕt ®Þnh tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ngêi, lµ tiªu chuÈn ®Ó ph©n biÖt c¸c thêi ®¹i kinh tÕ trong lÞch sö. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, c«ng cô lao ®éng kh«ng ngõng ®îc ®æi míi vµ ph¸t triÓn. §ã lµ yÕu tè ®éng nhÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa khäc ®· trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nã võa lµ ngµnh s¶n xuÊt riªng, võa x©m nhËp vµo yÕu tè cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt, ®em l¹i sù thay ®æi vÒ chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt. C¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt t¸c ®éng lÉn nhau mét c¸ch kh¸ch quan, lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ®éng nhÊt.
Lùc lîng s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ phÐp céng cña c¸c yÕu tè mµ lµ mét hÖ thèng, trong ®ã chóng quan hÖ chÆt chÏ, thèng nhÊt víi nhau. C¸c yÕu tè cña lùc lîng s¶n xuÊt tån t¹i trong mét kiÓu tæ chøc, ph©n c«ng lao ®éng nhÊt ®Þnh. Khi nãi ®Õn lùc lîng s¶n xuÊt kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn tæ chøc, ph©n c«ng lao ®éng x· héi.
1.2 Quan hÖ s¶n xuÊt:
G¾n liÒn víi lùc lîng s¶n xuÊt, ®ã lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷ ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm quan hÖ kinh tÕ – x· héi vµ quan hÖ kinh tÕ tæ chøc.
Quan hÖ kinh tÕ – x· héi biÓu hiÖn h×nh thøc x· héi cña s¶n xuÊt, nã biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trªn ba mÆt chñ yÕu:
Quan hÖ së h÷u t liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt vµ quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm, trong ®ã quan hÖ së h÷u t liÖu s¶n xuÊt gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. Trong lÞch sö nh©n lo¹i ®· cã hai lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n lµ së h÷u t nh©n vµ së h÷u c«ng céng. Së h÷u t nh©n lµ läai h×nh së h÷u mµ t liÖu s¶n xuÊt tËp trung vµo trong tay mét sè Ýt ngêi, cßn ®¹i ®a sè kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ýt t liÖu s¶n xuÊt. Së h÷u c«ng céng lµ lo¹i h×nh së h÷u mµ t liÖu s¶n xuÊt thuéc vÒ mäi thµnh viªn trong mçi céng ®ång.
Quan hÖ kinh tÕ tæ chøc xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt. Nã võa biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi, võa biÓu hiÖn tr¹ng th¸i tù nhiªn kü thuËt cña nÒn s¶n xuÊt. Quan hÖ kinh tÕ – tæ chøc ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi, chuyªn m«n ho¸ vµ hiÖp t¸c ho¸ s¶n xuÊt. Nã do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt quy ®Þnh.
Quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn lîi Ých con ngêi. Quan hÖ nµy do quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ quan hÖ qu¶n lý s¶n xuÊt chi phèi, song nã còng cã t¸c ®éng tÝch cùc trë l¹i hai mÆt ®ã.
Sù thèng thèng nhÊt vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi hîp thµnh ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Trong sù thèng nhÊt biÖn chøng nµy, sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phô thuéc víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt thêng xuyªn vËn ®éng, ph¸t triÓn, nªn quan hÖ s¶n xuÊt còng lu«n lu«n thay ®æi nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Sù t¸c ®éng ngîc l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt diÔn ra theo hai híng, hoÆc lµ thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Trong trêng hîp quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt th× nã sÏ thóc ®Çy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ngîc l¹i, quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Ngay c¶ trong trêng hîp quan hÖ s¶n xuÊt ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt th× nã còng k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµm h×nh thµnh quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. §©y lµ quy luËt kinh tÕ chung cña mäi ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi.
Quy luËt kinh tÕ ®ã chi phèi lÞch sö ph¸t triÓn cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi, ®ång thêi còng trùc tiÕp t¸c ®éng tíi sù vËn ®éng cña mçi ph¬ng thøc s¶n xuÊt.
LÞch sö ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ lÞch sö ph¸t triÓn cña nh÷ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao: ph¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa vµ céng s¶n chñ nghÜa.
1.3 Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt
Trong mèi quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt th× lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung, cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt thêng xuyªn biÕn ®æi , cßn quan hÖ s¶n xuÊt t¬ng ®èi æn ®Þnh; lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt , quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt vµ t¸c ®éng tÝch cùc trë l¹i lùc lîng s¶n xuÊt.
- Lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt: Xu híng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, sù biÕn ®æi bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Ó lao ®éng bít nÆng nhäc vµ ®¹t hiÖu qu¶ h¬n con ngêi lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng vµ chÕ t¹o ra nh÷ng c«ng cô lao ®éng tinh x¶o h¬n. Cïng víi sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng kü n¨ng s¶n xuÊt kiÕn thøc khoa häc cña con ngêi còng tiÕn bé. Lùc lîng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ®éng nhÊt, c¸ch m¹ng nhÊt. Cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ yÕu tè æn ®Þnh, cã khuynh híng l¹c hËu h¬n sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung lµ ph¬ng thøc cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña nã. Trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc th× néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc, h×nh thøc phô thuéc vµo néi dung, néi dung thay ®æi tríc sau ®ã h×nh thøc thay ®æi theo, tÊt nhiªn trong quan hÖ víi néi dung vµ h×nh thøc kh«ng ph¶i lµ mÆt thô ®éng, nã còng t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn cña néi dung.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt quan hÖ s¶n xuÊt còng h×nh thµnh vµ biÕn ®æi cho phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, sù phï hîp ®ã lµ ®éng lùc lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Nhng lùc lîng s¶n xuÊt thêng ph¸t triÓn nhanh cßn quan hÖ s¶n xuÊt cã xu híng æn ®Þnh khi lùc lîng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi, quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng cßn phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, më ®êng cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
- Quan hÖ s¶n xuÊt t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt: Sù h×nh thµnh, biÕn ®æi ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi mµ lùc lîng s¶n xuÊt dùa vµo ®ã ®Ó ph¸t triÓn, nã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt, cã thÓ thóc ®Çy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. NÕu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt nã thóc ®Çy s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh. NÕu nã kh«ng phï hîp nã k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, song t¸c dông k×m h·m ®ã chØ t¹m thêi theo tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan, cuèi cïng nã sÏ bÞ thay thÓ b»ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt.
Së dÜ quan hÖ s¶n xuÊt cã thÓ t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt (thóc ®Çy hoÆc k×m h·m ), v× nã quy ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt, quy ®Þnh hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt vµ qu¶n lý x· héi, quy ®Þnh ph¬ng thøc ph©n phèi vµ phÇn cña c¶i Ýt hay nhiÒu mµ ngêi lao ®éng ®îc hëng. Do ®ã nã ¶nh hëng ®Õn th¸i ®é qu¶ng ®¹i quÇn chóng lao ®éng - lùc lîng s¶n xuÊt chñ yÕu cña x· héi, nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa khäc vµ kü thuËt vµo s¶n xuÊt, hîp t¸c vµ ph©n phèi lao ®éng.
Tuy nhiªn, kh«ng ®îc hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n tÝnh tÝch cùc cña quan hÖ s¶n xuÊt chØ lµ vai trß cña nh÷ng h×nh thøc së h÷u, mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét hÖ thèng mét chØnh thÓ h÷u c¬ gåm ba mÆt, quan hÖ së h÷u, quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi. ChØ trong chØnh thÓ ®ã, quan hÖ s¶n xuÊt míi trë thµnh ®éng lùc thóc ®Çy con ngêi hµnh ®éng nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt.
Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ quy luËt chung nhÊt cña sù ph¸t triÓn x· héi. Sù t¸c ®éng cña quy luËt nµy ®· ®a x· héi lo¹i ngêi tr¶i qua c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt: c«ng x· nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa, x· héi chñ nghÜa.
Thêi kú ®Çu trong lÞch sö lµ x· héi céng s¶n nguyªn thuû víi lùc lîng s¶n xuÊt thÊp kÐm, quan hÖ s¶n xuÊt céng ®ång nguyªn thuû ®êi sèng cña hä chñ yÕu thuéc vµo s¨n b¾t h¸i lîm.
Trong qu¸ tr×nh sinh sèng hä ®· kh«ng ngõng c¶i tiÕn vµ thay ®æi c«ng cô (lùc lîng s¶n xuÊt ) ®Õn sau mét thêi kú lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn quan hÖ céng ®ång bÞ ph¸ vì dÇn dÇn xuÊt hiÖn hÖ t nh©n nhêng chç cho nã lµ mét x· héi chiÕm h÷u n« lÖ. Víi quan hÖ s¶n xuÊt ch¹y theo s¶n phÈm thÆng d, chñ n« muèn cã nhiÒu s¶n phÈm dÉn ®Õn bãc lét, ®a ra c«ng cô lao ®éng tèt, tinh x¶o vµo s¶n xuÊt, nh÷ng ngêi lao ®éng trong thêi kú nµy bÞ ®èi xö hÕt søc man rî. Hä lµ nh÷ng mãn hµng trao ®æi l¹i, hä lÇm tëng do nh÷ng c«ng cô lao ®éng dÉn ®Õn cuéc sèng khæ cùc cña m×nh nªn hä ®· ph¸ ho¹i lùc lîng s¶n xuÊt, nh÷ng cuéc khëi nghÜa n« lÖ diÔn ra kh¾p n¬i.
ChÊm døt chÕ ®é x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, x· héi phong kiÕn ra ®êi, x· héi míi ra ®êi giai cÊp thêi kú nµy lµ ®Þa chñ, thêi kú ®Çu giai cÊp ®Þa chñ níi lßng h¬n chÕ ®é tríc, ngêi n«ng d©n cã ruéng ®Êt, tù do th©n thÓ.
Cuèi thêi kú phong kiÕn xuÊt hiÖn c«ng trêng thñ c«ng ra ®êi vµ dÉn tíi lùc lîng s¶n xuÊt m©u thuÉn víi quan hÖ s¶n xuÊt, cuéc c¸ch m¹ng t s¶n ra ®êi chÕ ®é t b¶n thêi kú nµy ch¹y theo gi¸ trÞ thÆng d vµ lîi nhuËn hä ®a ra nh÷ng kü thuËt míi nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt hiÖn ®¹i ¸p dông vµo s¶n xuÊt thêi kú nµy lùc lîng s¶n xuÊt mang tÝnh chÊt cùc kú ho¸ cao vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ s¶n xuÊt t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt nªn dÉn tíi cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a t s¶n vµ v« s¶n næ ra xuÊt hiÖn mét sè níc chñ nghÜa x· héi. Chñ nghÜa x· héi ra ®êi quan t©m ®Õn x· héi ho¸ c«ng h÷u nhng trªn thùc tÕ chñ nghÜa x· héi ra ®êi ë c¸c níc cha qua thêi kú t b¶n chñ nghÜa chØ cã Liªn X« lµ qua thêi kú t b¶n chñ nghÜa nhng chØ lµ chñ nghÜa t b¶n trung b×nh.
Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ quy luËt vËn dông ph¸t triÓn cña x· héi sù t¸c ®éng qua sù thay thÕ kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt.
- Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt: Khi tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt cßn thñ c«ng th× tÝnh chÊt cña nã lµ tÝnh chÊt c¸ nh©n. Nã thÓ hiÖn ë chç chØ mét ngêi cã thÓ sö dông ®ù¬c nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. Nh vËy, tÊt yÕu dÉn ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt së h÷u t nh©n (nhiÒu h×nh thøc ) vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
Khi s¶n xuÊt b»ng m¸y ra ®êi, tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp mét ngêi kh«ng thÓ sö dông ®îc nhiÒu mµ chØ mét c«ng cô, hoÆc mét bé phËn, chøc n¨ng. Nh vËy, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph¶i nhiÒu ngêi tham gia, s¶n phÈm lao ®éng lµ thµnh qu¶ cña nhiÒu ngêi, ë ®©y lùc lîng s¶n xuÊt ®· mang tÝnh x· héi hoa. Vµ tÊt yÕu mét quan hÖ s¶n xuÊt thÝch hîp ph¶i lµ quan hÖ s¶n xuÊt së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt. ¡nghen viÕt: “Giai cÊp t s¶n kh«ng thÓ biÕn t liÖu s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt h¹n chÕ Êy thµnh lùc lîng s¶n xuÊt m¹nh mÏ ®îc nÕu kh«ng biÕn nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt cña c¸ nh©n thµnh nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt x· héi mµ chØ mét sè ngêi cïng lµm míi cã thÓ sö dông ®îc”.
Quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt biÓu hiÖn ë chç:
Xu híng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng biÕn ®æi ph¸t triÓn. Sù biÕn ®æi ®ã bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt mµ tríc hÕt lµ c«ng cô s¶n xuÊt. C«ng cô s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn khi m©u thuÉn gay g¾t víi quan hÖ s¶n xuÊt cã vµ xuÊt hiÖn ®ßi hái kh¸ch quan ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt cò thay b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi. Nh vËy, quan hÖ s¶n xuÊt vèn lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt (æn ®Þnh t¬ng ®èi), quan hÖ s¶n xuÊt trë thµnh xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt (kh«ng phï hîp). Phï hîp vµ kh«ng phï hîp lµ biÓu hiÖn cña m©u thuÉn biÖn chøng cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, tøc lµ sù phï hîp trong m©u thuÉn vµ bao hµm m©u thuÉn.
Khi phï hîp còng nh lóc kh«ng phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lu«n cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt, thÓ hiÖn trong sö dông sù t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt, quy ®Þnh môc ®Ých x· héi cña s¶n xuÊt, xu híng ph¸t triÓn cña quan hÖ lîi Ých, tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng yÕu tè hoÆc thóc ®Èy, hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Sù t¸c ®éng trë l¹i nãi trªn cña quan hÖ s¶n xuÊt bao giê còng th«ng qua c¸c quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n phï hîp vµ kh«ng phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña mäi ph¬ng thøc s¶n xuÊt. SÏ kh«ng ®óng nÕu quan niÖm trong chñ nghÜa t b¶n lu«n lu«n diÔn ra “kh«ng phï hîp”, cßn díi chñ nghÜa x· héi “phï hîp” gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt.
Ch¬ng 2
VËn dông quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh CNH- H§H ë níc ta
KÕ thõa cã chän läc nh÷ng tri thøc v¨n minh nh©n lo¹i, rót nh÷ng kinh nghiÖm trong lÞch sö tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa (CNH) vµ thùc tiÔn CNH ë níc ta trong thêi kú ®æi míi, Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung ¬ng lÇn thø b¶y khãa VI vµ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh: CNH lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ – x· héi tõ sö dông søc lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng víi c«ng nghÖ, ph¬ng tiÖn vµ ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn hiÖn ®¹i dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao.
BiÓu hiÖn vËn dông cña quy luËt kinh tÕ luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh CNH- H§H ë níc ta ®îc thÓ hiÖn trªn mét sè khÝa c¹nh c¬ b¶n sau:
2.1 Ph¸t triÓn quan hÖ s¶n xuÊt míi theo ®Þnh híng XHCN – x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn
C«ng nghiÖp hãa ë níc ta nh»m môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Do ®ã, c«ng nghiÖp hãa kh«ng chØ lµ ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt mµ cßn lµ qu¸ tr×nh thiÕt lËp, cñng cè vµ hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. X©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt lu«n lµ yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi mäi chÕ ®é x· héi. §èi víi níc ta, ®ång chÝ Tæng bÝ th §ç Mêi ®· kh¼ng ®Þnh: “nÕu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ t¹o nªn lùc lîng s¶n xuÊt cÇn thiÕt cho chÕ ®é míi th× viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó x©y dùng hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp”.
§¶ng ta ®· chñ tr¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ mét híng ®i phï hîp. Híng ®i ®ã xuÊt ph¸t tõ tr×nh ®é vµ tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt níc ta hiÖn nay võa thÊp võa kh«ng ®ång ®Òu nªn kh«ng thÓ nãng véi nhÊt lo¹t x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt mét thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn c¬ së chÕ ®é c«ng h÷u XHCN vÒ t liÖu s¶n xuÊt nh tríc ®¹i héi VI. Lµm nh vËy lµ ®Èy quan hÖ s¶n xuÊt ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt mµ kh«ng khai th¸c hÕt nh÷ng tiÒm n¨ng kinh tÕ cña c¸c t¸c nh©n kinh tÕ. X©y nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· kh¬i dËy tiÒm n¨ng cña s¶n xuÊt, x©y dùng n¨ng lùc s¸ng t¹o, chñ ®éng cña c¸c chñ thÓ lao ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh thóc ®Çy s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
Thùc tiÔn mÊy n¨m qua cho thÊy, chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· gãp phÇn gi¶i phãng vµ ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, gãp phÇn t¹o ra. V× vËy, §¹i héi VIII kh¼ng ®Þnh: “tiÕp tôc thùc hiÖn nhÊt qu¸n l©u dµi chÝnh s¸ch nµy, khuyÕn khÝch mäi doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n trong níc khai th¸c tiÒm n¨ng ra søc ®Çu t ph¸t triÓn...”. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng nhiÒu thµnh phÇn ë níc ta hiÖn nay, kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o. C¸c thµnh phÇn tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan vµ lµ nh÷ng bé phËn cÇn thiÕt cña nÒn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é. Trong khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, mét mÆt chóng ta cÇn ph¶i tho¸t ra khái sù trãi buéc cña t duy cò, nh÷ng nhËn thøc kh«ng ®óng tríc ®©y ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, t b¶n t nh©n nhµ níc trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi, tõ ®ã chñ ®éng th¸o gì nh÷ng víng m¾c chñ ®éng híng dÉn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy ph¸t triÓn ®óng híng.
2.2 Ph¸t triÓn quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt theo ®Þnh híng XHCN. Thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp, trong ®ã lÊy ph©n phèi theo lao ®éng lµ chñ yÕu
Qu¸ tr×nh l·nh ®¹o x©y dùng ®Êt níc ®i lªn CNXH §¶ng ta ®· rót ra nh÷ng kinh nghiÖm bæ Ých vµ x¸c ®Þnh r»ng: mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho s¶n xuÊt chËm ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n lµ “kh«ng n¾m v÷ng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt’’. Tõ ®ã, §¶ng ®· rót ra kinh nghiÖm vËn dông quy luËt b»ng c¸ch g¾n c¸ch m¹ng quan hÖ s¶n xuÊt víi c¸ch m¹ng khoa khäc kü thuËt, chó träng viÖc tæ chøc l¹i nÒn s¶n xuÊt x· héi ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng h×nh thøc vµ bíc thÝch hîp.
§¶ng nhËn thøc r»ng: sù phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng bao giê lµ sù phï hîp tuyÖt ®èi, kh«ng cã m©u thuÉn, kh«ng thay ®æi. Sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt kh«ng bao giê lµ sù phï hîp chung mµ bao giê còng tån t¹i díi nh÷ng h×nh thøc cô thÓ, thÝch øng víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh víi tr×nh ®é nµo ®ã cña lùc lîng s¶n xuÊt. Trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn CNXH thùc hiÖn CNH- H§H, nÒn kinh tÕ níc ta kh«ng cßn lµ nÒn kinh tÕ t b¶n, nhng còng cha hoµn toµn lµ nÒn kinh tÕ XHCN. Bëi vËy c«ng cuéc c¶i t¹o XHCN ph¶i chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm cña sù tån t¹i kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Trong c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò vµ x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi, ®¹i héi VI ®· nhÊn m¹nh lµ ph¶i gi¶i quyÕt ®ång bé ba mÆt, x©y dùng chÕ ®é së h÷u, chÕ ®é qu¶n lý vµ chÕ ®é ph©n phèi trong ®ã nhÊn m¹nh ph©n phèi theo lao ®éng lµ h×nh thøc chñ yÕu. Phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt trong thêi kú CNH- H§H, nhiÒu chÕ ®é së h÷u cïng tån t¹i : së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u c¸ nh©n vµ c¸c h×nh thøc së h÷u do kÕt qu¶ sù x©m nhËp gi÷a chóng.Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta, tån t¹i c¸c h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp: ph©n phèi theo lao ®éng, ph©n phèi theo vèn hay tµi s¶n ®ãng gãp, ph©n phèi theo gi¸ trÞ søc lao ®éng , ph©n phèi th«ng qua c¸c quü phóc lîi tËp thÓ. Trong c¸c h×nh thøc trªn th× ph©n phèi theo lao ®éng lµ ®Æc trng b¶n chÊt nhÊt cña kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta . Kh«ng chØ nhÊn m¹nh viÖc x©y dùng chÕ ®é c«ng h÷u, coi ®ã lµ c¸i duy nhÊt ®Ó x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· ®Æc biÖt chó ý tíi c¸c yÕu tè cßn l¹i cña mèi quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ®Ó chóng hç trî nhau trë thµnh mét quy luËt kinh tÕ hiÖu qu¶.
Trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc ph¶i tu©n thñ quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn cã ®Ó x¸c ®Þnh bíc ®i vµ nh÷ng h×nh thøc thÝch hîp. Quy luËt ®ã lu«n ®îc coi lµ t tëng chØ ®¹o c«ng cuéc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò, x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. §¹i héi VI chØ râ “®¶m b¶o sù phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lu«n lu«n kÕt hîp chÆt chÏ t¹o quan hÖ s¶n xuÊt víi tæ chøc vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt ”, kh«ng nªn nãng véi duy ý chÝ trong viÖc x¸c ®Þnh trËt tù bíc ®i còng nh viÖc lùa chän c¸c h×nh thøc kinh tÕ cÇn ph¶i c¶i t¹o nÒn s¶n xuÊt nhá, c¸ thÓ ®Ó ®a nÒn s¶n xuÊt tõng bíc vµ ®ång bé. Rµ so¸t l¹i qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN trong thêi gian qua §¶ng ta ®· ®a ra kÕt luËn: “Theo quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN ph¶i cã bíc ®i vµ h×nh thøc thÝch hîp”. Ph¶i coi träng nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ trung gian, qu¸ ®é tõ thÊp lªn cao, tõ quy m« nhá ®Õn quy m« lín, trong mçi bíc ®i cña qu¸ tr×nh c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, ph¶i ®Èy m¹nh viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt – kü thuËt t¹o ra lùc lîng s¶n xuÊt míi trªn c¬ së ®ã tiÕp tôc ®a quan hÖ s¶n xuÊt lªn h×nh thøc vµ quy m« thÝch hîp ®Ó thóc ®Çy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ”.
2.3 ChuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ theo híng hiÖn ®¹i hãa hîp lý vµ hiÖu qu¶ cao
Qóa tr×nh CNH-H§H còng lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. C¬ cÊu kinh tÕ kh«ng ngõng vËn ®éng , biÕn ®æi do sù vËn ®éng, biÕn ®æi cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ cña quan hÖ s¶n xuÊt. Xu híng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ®îc coi lµ tiÕn bé, hîp lý lµ tû träng khu vùc c«ng nghiÖp vµ x©y dùng, ®Æc biÖt lµ tû träng khu vùc dÞch vô ngµy cµng t¨ng, tû träng khu vùc n«ng, l©m, ng nghiÖp vµ khai kho¸ng ngµy cµng gi¶m trong tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm x· héi.
ë níc ta, tõ sau §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI ®Õn nay, viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu quan träng. Th«ng qua c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng víi nh÷ng quy luËt vèn cã cña nã thÝch øng víi ®iÒu kiÖn níc ta, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh “bé x¬ng” cña nã lµ c¬ cÊu kinh tÕ c«ng – n«ng nghiªp – dÞch vô g¾n víi ph©n c«ng vµ hîp t¸c quèc tÕ s©u réng . Môc tiªu phÊn ®Êu cña níc ta ®Õn n¨m 2010 lµ tû träng GDP cña n«ng nghiÖp 16-17%; c«ng nghiÖp 40-41%; dÞch vô 42-43%. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë níc ta trong thêi kú qu¸ ®é ®îc thùc hiÖn theo ph¬ng ch©m kÕt hîp c«ng nghÖ víi nhiÒu tr×nh ®é, tranh thñ c«ng nghÖ mòi nhän – tiªn tiÕn võa tËn dông ®îc nguån lao ®éng dåi dµo, võa cho phÐp rót ng¾n kho¶ng c¸ch l¹c hËu, võa cho phÐp phï hîp víi nguån vèn cã h¹n ë trong níc; lÊy quy m« võa vµ nhá lµ chñ yÕu, cã tÝnh ®Õn quy m« lín nhng ph¶i lµ quy m« hîp lý vµ cã ®iÒu kiÖn ; gi÷ ®îc tèc ®é t¨ng trëng hîp lý, t¹o ra sù c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh, lÜnh vùc kinh tÕ vµ c¸c vïng kinh tÕ.
KÕt luËn
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi lµ lÞch sö thay ®æi c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Mçi ph¬ng thøc s¶n xuÊt thay ®æi b¾t ®Çu tõ lùc lîng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ra ®êi tõ lùc lîng s¶n xuÊt, nhng khi ra ®êi nã cã vai trß t¸c ®éng trë l¹i tÝch cùc. Quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt th× nã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, cßn ngîc l¹i nã sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn ®ã. Trong thêi ®¹i c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn th× cÇn ph¶i cã sù ph¸t triÓn c©n ®èi gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. ë nuíc ta, ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt cßn ë møc ®é nhÊt ®Þnh do chóng ta cha n¾m b¾t ®îc hÕt c¸c thµnh tùu cña khoa khäc kü thuËt, vËn dông vµo thùc tÕ cßn h¹n chÕ. Quan hÖ s¶n xuÊt còng cßn nh÷ng mÆt cÇn ph¶i hoµn thiÖn ®Ó t¬ng xøng víi lùc lîng s¶n xuÊt.
Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ quy luËt phæ biÕn cña mäi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. ChØ ra tÝnh chÊt phô thuéc kh¸ch quan gi÷a chóng t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi ®îc toµn diÖn h¬n. Trong khu«n khæ cña bµi tiÓu luËn, víi nh÷ng nhËn thøc vÒ vÊn ®Ò cßn h¹n chÕ em xin tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nªu trªn. KÝnh mong nhËn ®îc sù chØ b¶o cña thÇy gi¸o cïng c¸c b¹n ®Ó bµi viÕt cña em ®îc hoµn thiÖn ë nh÷ng lÇn nghiªn cøu s¾p tíi.
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
1. Gi¸o tr×nh TriÕt häc M¸c-Lª nin tËp II.
2. Gi¸o tr×nh Kinh tÕ chÝnh trÞ tËp I, II.
3.T¹p chÝ TriÕt häc sè 6(th¸ng 12/1996), sè 6 (th¸ng 12/1998).
4. V¨n kiÖn ®¹i héi §¶ng lÇn thø 7,8
5. Tuyªn ng«n §¶ng céng s¶n M¸c-Anghen toµn tËp, tËp 4.
6. C¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc trong thêi kú qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi
Môc lôc
Lêi më ®Çu :……………………………………………………………. Trang 01
Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn cho viÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt :………………………………………………………....2
1.1: Lùc lîng s¶n xuÊt :………………………………………. …… 2
1.2 Quan hÖ s¶n xuÊt:…………………………………………. …… 3
1.3 Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt:……………………………………………………. …… 5
Ch¬ng 2: VËn dông quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh CNH- H§H ë níc ta……………….10
2.1: Ph¸t triÓn quan hÖ s¶n xuÊt míi theo ®Þnh híng XHCN – x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ………………………………………………..10
2.2 : Ph¸t triÓn quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt theo ®Þnh híng XHCN. Thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp, trong ®ã lÊy ph©n phèi theo lao ®éng lµ chñ yÕu:…………………………………………………….12
2.3 : ChuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ theo híng hiÖn ®¹i hãa hîp lý vµ hiÖu qu¶ cao:……………………………………………………………………………14
KÕt luËn :………………………………………………………………………15
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o:…………………………………………………16
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- Quy luật quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất và vận dụng quy luật trong quá trình CNH- HĐH ở nước ta.doc
