Rèn luyện tính tích cực học tập của học sinh qua phương pháp dạy học giải quyết vấn đề môn Địa lý 9

RÌn luyÖn tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh qua ph­¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò m«n §Þa Lý 9 A-§Æt vÊn ®Ò Trong d¹y häc, viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp cho häc sinh tù t×m tßi ph¸t hiÖn kiÕn thøc nh»m ph¸t huy tÝnh tù gi¸c, tÝch cùc, chñ ®éng vµ s¸ng t¹o cña häc sinh chÝnh lµ mét trong nh÷ng môc tiªu cña d¹y häc tÝch cùc vµ lÊy häc sinh lµm trung t©m. D¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ dùa trªn nh÷ng quy luËt cña sù lÜnh héi tri thøc vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng s¸ng t¹o, cã nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña sù t×m tßi khoa häc. B¶n chÊt cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ t¹o nªn mét chuçi nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò, ®iÒu khiÓn häc sinh gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã. Nhê vËy nã ®¶m b¶o cho häc sinh lÜnh héi v÷ng ch¾c nh÷ng c¬ së khoa häc, ph¸t triÓn n¨ng lùc t­ duy s¸ng t¹o vµ h×nh thµnh c¬ së thÕ giíi quan khoa häc. D¹y häc theo c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gióp häc sinh liªn hÖ vµ sö dông nh÷ng tri thøc ®· cã trong viÖc tiÕp thu tri thøc míi còng nh­ t¹o ®­îc mèi liªn hÖ gi÷a nh÷ng tri thøc kh¸c. Th«ng qua ®ã häc sinh cã thÓ gi¶i thÝch ®­îc c¸c sù sai kh¸c gi÷a lý thuyÕt vµ thùc tiÔn, nh÷ng m©u thuÈn nhËn thøc ®­îc t×m thÊy trong qu¸ tr×nh häc tËp. D¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gióp häc sinh thÊy râ tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc häc tËp cña b¶n th©n, ph¸t triÓn ®­îc c¸c kÜ n¨ng viÕt vµ kÜ n¨ng diÔn ®¹t, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ ®­a ra quyÕt ®Þnh, ph¸t triÓn n¨ng lùc giao tiÕp x· héi. Sù tham gia tÝch cùc cña häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp lµm t¨ng c­êng niÒm vui vµ kh¶ n¨ng cña b¶n th©n ®èi víi viÖc lÜnh héi kiÕn thøc nªn lµm t¨ng c­êng ®éng c¬ häc tËp. §Æc tr­ng c¬ b¶n cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ “T×nh huèng cã vÊn ®Ò” hoÆc “T×nh huèng häc tËp”. Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y cho thÊy: T­ duy cña häc sinh chØ b¾t ®Çu khi xuÊt hiÖn t×nh huèng cã vÊn ®Ò, tøc lµ ë ®©u kh«ng cã vÊn ®Ò th× ë ®ã kh«ng cã t­ duy. T×nh huèng cã vÊn ®Ò lu«n lu«n chøa ®ùng mét néi dung cÇn x¸c ®Þnh, mét nhiÖm vô cÇn gi¶i quyÕt, mét v­íng m¾c cÇn th¸o gì. Do ®ã, kÕt qu¶ cña viÖc nghiªn cøu vµ gi¶i quyÕt t×nh huèng cã vÊn ®Ò sÏ lµ tiÕp thu tri thøc míi, nhËn thøc míi hoÆc ph­¬ng ph¸p hµnh ®éng míi. D¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph¶i dùa trªn c¸c yÕu tè sau: - Nhu cÇu nhËn thøc hoÆc hµnh ®éng cña häc sinh. - Cã sù kiÕm t×m nh÷ng tri thøc vµ ph­¬ng thøc hµnh ®éng ch­a biÕt. - Kh¶ n¨ng trÝ tuÖ cña häc sinh thÓ hiÖn ë kinh nghiÖm vµ n¨ng lùc. Nã xuÊt hiÖn nhê tÝnh tÝch cùc nghiªn cøu cña chÝnh häc sinh. §èi víi d¹y häc ë líp 9 nãi chung vµ ë m«n §Þa lý líp 9 nãi riªng viÖc d¹y häc ®Ó rÌn luyÖn tÝnh tÝch cùc, tù lËp cña häc sinh lµ hÕt søc cÇn thiÕt, gãp phÇn h×nh thµnh ý thøc tù gi¸c häc tËp, say mª víi bé m«n vµ n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc. ChÝnh v× vËy, b¶n th©n t«i trong qu¸ tr×nh d¹y häc ®· thÊy ®­îc viÖc rÌn luyÖn tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh th«ng qua d¹y häc t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ kh«ng thÓ thiÕu trong c¸c kh©u lªn líp vµ t«i d· chän chñ ®Ò nµy ®Ó thö nghiÖm trong qu¸ tr×nh d¹y häc, b­íc ®Çu mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan. V× thÕ, t«i ®· m¹nh d¹n viÕt thµnh ®Ò tµi nµy ®Ó ¸p dông cho c¸c n¨m häc sau cña b¶n th©n vµ ®ång nghiÖp cña tr­êng THCS D­¬ng Thñy. B- NéI DUNG I - C¬ së lÝ luËn: Tr­íc nh÷ng yªu cÇu cña x· héi, thêi ®¹i vµ sù ph¸t triÓn cña khoa häc- kÜ thuËt, môc tiªu d¹y häc m«n §Þa lÝ ngµy nay kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ cung cÊp kiÕn thuwos vµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng ®Þa lÝ cho häc sinh mµ qua ®ã ph¶i gãp phÇn cïng víi c¸c m«n häc kh¸c ®µo t¹o ra nh÷ng con ng­êi cã tÝnh s¸ng t¹o ,n¨ng ®éng , n¨ng lùc c«ng t¸c lµm viÖc, n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc, kÜ n¨ng ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng t×nh huèng, nh÷ng vÊn ®Ò cña x· cuéc sèng x· héi. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu nãi trªn th× viÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc lµ rÊt quan träng. Do ®ã khi ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc ph¶i chó ý ®Õn ®Æc tr­ng vµ ph­¬ng ph¸p cña m«n häc. Mét trong nh÷ng ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc m«n §Þa lÝ lµ ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. V× vËy, trong d¹y häc §Þa lÝ viÖc rÌn luyÖn tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh qua ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ rÊt quan trong nh»m gãp phÇn n©ng cao chÊt l­¬ng d¹y häc. II - C¬ së thùc tiÔn: Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y Bé gi¸o dôc ®µo t¹o ®· triÓn khai ®¹i trµ ch­¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi. Víi dung l­îng kiÕn thøc vµ yªu cÇu cña kiÕn thøc míi b¾t buéc gi¸o viªn ph¶i cã mét ph­¬ng ph¸p d¹y häc phï hîp th× l­îng kiÕn thøc truyÒn ®¹t ®Õn häc sinh míi cã chÊt l­îng cao.Trong ch­¬ng tr×nh SGK §Þa lÝ bËc THCS hiÖn nay rÊt chó träng ®Õn viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng suy luËn trªn c¬ së h×nh ¶nh minh häa trùc quan, sinh ®éng hoÆc m« h×nh, b¶n ®å, biÓu ®å, b¶n ®å, biÓu ®å, l­îc ®å…®Ó tõ ®ã häc sinh rót ra kiÕn thøc vµ c¸ch tr×nh bµylËp luËn mang tÝnh l« gÝc, t¹o ra mét chuçi hÖ thèng l«gÝc vÒ mÆt khoa häc. §Ó ®¹t ®­îc yªu cÇu ®ã, khi d¹y häc ®Þa lÝ gi¸o viªn cÇn chó träng ®Õn c¸c ph­¬ng ph¸p gióp häc sinh ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng qua kªnh h×nh vµ kªnh ch÷ ë SGK.ChÝnh v× lÏ ®ã mµ viÖc rÌn luyÖn tÝnh cùc häc tËp cña häc sinh qua ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ mét ph­¬ng ph¸p hÕt søc cÇn thiÕt trong d¹y häc ®Þa lÝ. III. Mét sè nÐt vÒ thùc tr¹ng d¹y häc m«n §Þa Lý ë tr­êng THCS D¦¥NG THñY 1. VÒ ®éi ngò gi¸o viªn bé m«n: §éi ngò gi¸o viªn ®­îc ®µo t¹o ®¹t vµ v­ît chuÈn, cã n¨ng lùc, nhiÖt t×nh trong gi¶ng d¹y, cã ý thøc chÊp hµnh kØ luËt tèt vµ quan träng lµ n¾m ®­îc ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, quan t©m ®Õn viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng cña häc sinh, cã ý thøc häc hái ®ång nghiÖp th«ng qua c¸c ho¹t ®éng dù giê rót kinh nghiÖm, so¹n gi¸o ¸n chung. §Æc biÖt gi¸o viªn ®· chó träng ®Õn ®Æc tr­ng cña bé m«n lµ sö dông thiÕt bÞ, ®å dïng d¹y häc khi lªn líp. 2. VÒ häc sinh: Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y viÖc häc bé m«n §Þa lý ®· ®­îc häc sinh quan t©m h¬n, cã ®ñ c¸c ph­¬ng tiÖn ®Ó phôc vô cho häc tËp ®Æc biÖt lµ vë bµi tËp, tËp b¶n ®å, atlat ®Þa lÝ, s¸ch tham kh¶o... Häc sinh ®· quen thuéc víi c¸ch häc míi, tÝch cùc chñ ®éng h¬n trong viÖc ph¸t hiÖn kiÕn thøc, cã ý thøc tù gi¸c trong lµm bµi tËp, chuÈn bÞ bµi míi. Qua kiÓm tra vµ chÊm vë bµi tËp cña häc sinh cho thÊy phÇn lín häc sinh ®· ®Çu t­ thêi gian cho viÖc lµm bµi tËp, lµm bµi ®Çy ®ñ cã chÊt l­îng, chÞu khã t×m tßi nh÷ng kiÕn thøc thùc tÕ khi gi¸o viªn yªu cÇu. * Tuy nhiªn, viÖc häc tËp cña häc sinh vÉn cßn mét sè tån t¹i sau: - Mét sè Ýt häc sinh cßn l­êi häc, thiÕu tÝnh tÝch cùc chñ ®éng trong häc tËp tËp ®Æc biÖt lµ trong viÖc ho¹t ®éng nhãm. - Mét sè häc sinh kh«ng chÞu khã trong viÖc lµm bµi tËp ë nhµ, thËm chÝ cßn m­în vë bµi tËp cña b¹n ®Ó chÐp l¹i mét c¸ch thô ®éng. - Qua kÕt qu¶ kiÓm tra häc k× II vµ ®iÓm trung b×nh m«n cuèi n¨m, tØ lÖ häc sinh yÕu kÐm ë khèi 9 vÒ m«n §Þa lý lµ 7 em/ 105 em (6.7%). IV. Nh÷ng gi¶I PH¸P cÇn lµm trong d¹y häc §Þa lý ®Ó rÌn luyÖn tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh D¹y häc theo ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ h×nh thøc d¹y häc mµ ng­êi gi¸o viªn ph¶i tæ chøc ®­îc t×nh huèng cã vÊn ®Ò gióp häc sinh nhËn thøc ®­îc t×nh huèng, chÊp nhËn gi¶i quyÕt vµ t×m kiÕm ®­îc kiÕn thøc trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng hîp t¸c gi÷a thÇy vµ trß, ph¸t huy tèi ®a tÝnh tÝch cùc cña häc sinh kÕt hîp víi sù h­íng dÉn cña gi¸o viªn. C¸c b­íc thùc hiÖn nh­ sau: 1. X©y dùng t×nh huèng cã vÊn ®Ò: Trong mét tiÕt lªn líp ®Ó t¹o nªn t×nh huèng cã vÊn ®Ò, tr­íc hÕt cÇn: t×m hiÓu vÊn ®Ò, sau ®ã x¸c ®Þnh ®­îc vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, ®­a ra nh÷ng gi¶ thiÕt kh¸c nhau ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, thö nghiÖm gi¶i ph¸p thÝch hîp nhÊt, hiÖu qu¶ nhÊt. VÝ dô: Khi d¹y bµi “Vïng ®ång b»ng S«ng Cöu Long” (PhÇn c¸c ngµnh kinh tÕ). §©y lµ vïng träng ®iÓm l­¬ng thùc, thùc phÈm ®ång thêi lµ vïng xuÊt khÈu n«ng s¶n hµng ®Çu cña c¶ n­íc. Gi¸o viªn ph¶i x©y dùng ®­îc vÊn ®Ò yªu cÇu häc sinh gi¶i quyÕt lµ: V× sao §ång b»ng S«ng Cöu Long trë thµnh vïng s¶n xuÊt l­¬ng thùc lín nhÊt n­íc ta? §Ó gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò nµy häc sinh ph¶i dùa vµo c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn - x· héi ®· häc ë líp 8 vµ phÇn ®Çu cña vïng §ång b»ng S«ng Cöu Long ®Ó hoµn thµnh néi dung theo yªu cÇu. 2. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: Sau khi ®· t¹o ®­îc t×nh huèng cã vÊn ®Ò, gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh tiÕn hµnh gi¶i quyÕt tõng vÊn ®Ò. Tïy theo tõng néi dung cÇn gi¶i quyÕt mµ ¸p dông møc ®é phï hîp tõ dÔ ®Õn khã, theo c¸c c¸ch sau: 2.1. Møc ®é 1: NÕu nh÷ng néi dung gi¸o viªn ®­a ra khã häc sinh kh«ng tù gi¶i quyÕt ®­îc gi¸o viªn nªn ¸p dông nh­ sau: Gi¸o viªn ®Æt vÊn ®Ò råi nªu c¸ch gi¶i quyÕt. Häc sinh thùc hiÖn c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò theo h­íng dÉn cña gi¸o viªn. Gi¸o viªn ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ lµm viÖc cña häc sinh. VÝ dô: Khi d¹y phÇn §Þa h×nh Qu¶ng B×nh gi¸o viªn nªu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt nh­ sau: Em h·y nhËn xÐt h­íng nghiªng cña ®Þa h×nh Qu¶ng B×nh? §©y lµ néi dung kh«ng ph¶i häc sinh nµo còng biÕt, v× vËy gi¸o viªn ph¶i h­íng dÉn vµ nªu c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò theo c¸c b­íc sau: Gîi ý b»ng c¸c c©u hái: §é dèc cña ®Þa h×nh ë phÝa b¾c vµ phÝa nam Qu¶ng B×nh cã sù kh¸c nhau nh­ thÕ nµo? Häc sinh dùa vµo quan s¸t thùc tÕ vÒ h­íng ch¶y cña s«ng KiÕn Giang theo h­íng T©y Nam - §«ng B¾c. Tõ ®ã häc sinh kh¼ng ®Þnh ®­îc ®Þa h×nh phÝa nam Qu¶ng B×nh nghiªng theo h­íng T©y Nam - §«ng B¾c cßn ë phÝa b¾c nghiªng theo h­íng T©y B¾c - §«ng Nam. Nh­ vËy, h­íng nghiªng cña ®Þa h×nh kh«ng ®ång nhÊt tõ b¾c vµo nam (®iÒu nµy thÓ hiÖn râ theo dßng ch¶y cña s«ng ngßi). Víi phÇn nµy, gi¸o viªn tù ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ tr¶ lêi cña häc sinh ®Ó kh¼ng ®Þnh kiÕn thøc. 2.2. Møc ®é 2: Víi c©u hái ë møc ®é dÔ h¬n, th×: Gi¸o viªn ®Æt vÊn ®Ò, gîi ý ®Ó häc sinh t×m ra c¸ch gi¶i quyÕt. Häc sinh thùc hiÖn c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Gi¸o viªn vµ häc sinh cïng ®¸nh gi¸. VÝ dô: Khi d¹y §Þa lý Qu¶ng B×nh: PhÇn liªn hÖ huyÖn LÖ Thñy, gi¸o viªn nªu c©u hái: HuyÖn LÖ Thñy cã mÊy x·, mÊy thÞ trÊn? §Ó gióp häc sinh gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò nµy, gi¸o viªn cÇn gîi ý cho häc sinh ®Õm c¸c x· ë vïng biÓn, c¸c x· vïng ven quèc lé, sè x· ven ®­êng 15, c¸c x· vïng gi÷a, vïng nói... Víi sù gîi ý ®ã, häc sinh sÏ dÔ dµng tæng hîp ®­îc toµn huyÖn cã 26 x· vµ 2 thÞ trÊn. 2.3. Møc ®é 3: Gi¸o viªn cung cÊp th«ng tin t¹o t×nh huèng. Häc sinh ph¸t hiÖn vµ x¸c ®Þnh vÊn ®Ò n¶y sinh, tù lùc ®Ò xuÊt c¸c gi¶ thiÕt vµ lùa chän gi¶i ph¸p. Häc sinh thùc hiÖn c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò víi sù gióp ®ì cña gi¸o viªn khi cÇn. Gi¸o viªn vµ häc sinh cïng ®¸nh gi¸. VÝ dô: Khi d¹y vÒ c¸c ngµnh kinh tÕ biÓn. PhÇn Ph¸t triÓn tæng hîp kinh tÕ vµ b¶o vÖ tµi nguyªn m«i tr­êng biÓn ®¶o. Trong môc khai th¸c vµ chÕ biÕn kho¸ng s¶n biÓn, gi¸o viªn cung cÊp cho häc sinh mét sè th«ng tin vÒ ngµnh dÇu khÝ nh­ sau: DÇu khÝ lµ ngµnh kinh tÕ mòi nhän, chiÕm vÞ trÝ quan träng hµng ®Çu trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. HiÖn nay, n­íc ta ®· x©y dùng nhµ m¸y KhÝ - §iÖn - §¹m ë Vòng Tµu, b­íc ®Çu chÕ biÕn dÇu khÝ phôc vô cho ph¸t ®iÖn, s¶n xuÊt ph©n ®¹m. Sau khi cung cÊp cho häc sinh nh÷ng th«ng tin trªn, gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh nhËn xÐt vÒ triÓn väng cña ngµnh dÇu khÝ ë n­íc ta. Häc sinh dùa vµo nh÷ng hiÓu biÕt thùc tÕ vÒ ngµnh dÇu khÝ ,nªu ®­îc triÓn väng cña ngµnh nh­ sau: - Tõ n¨m 1999 dÇu th« khai th¸c ®­îc lµ 15,2 triÖu tÊn. - N¨m 2000 lµ 16,2 triÖu tÊn. - N¨m 2002 lµ 16,9 triÖu tÊn. Qua c¸c sè liÖu ®ã, häc sinh kÕt luËn ®­îc: l­îng dÇu th« khai th¸c cña n­íc ta t¨ng liªn tôc tõ n¨m 1999 ®Õn n¨m 2002 vµ triÓn väng sÏ t¨ng cao h¬n n÷a khi tiÕn hµnh khai th¸c ë khu vùc Dung QuÊt – Qu·ng Ng·i. Nh­ vËy, trong d¹y häc ®Æt vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi¸o viªn ®­a häc sinh vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò råi gióp häc sinh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra. B»ng c¸ch ®ã, häc sinh võa n¾m ®­îc tri thøc míi, võa n¾m ®­îc ph­¬ng ph¸p ®i tíi kiÕn thøc ®ã, võa ph¸t triÓn t­ duy tÝch cùc, s¸ng t¹o vµ cã kh¶ n¨ng vËn dông tri thøc vµo gi¶i quyÕt t×nh huèng míi. 3. C¸c b­íc cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: 3.1. Gi¶i thÝch vÊn ®Ò: TÊt c¶ häc sinh ®Òu ph¶i n¾m ®­îc vÊn ®Ò gi¸o viªn ®­a ra, nh÷ng ®iÒu mµ mét thµnh viªn ch­a râ cÇn ®­îc c¸c thµnh viªn kh¸c gi¶i thÝch th«ng qua th¶o luËn ®Ó lµm râ vÊn ®Ò. 3.2. Thu thËp c¸c vÊn ®Ò liªn quan:. C¸c thµnh viªn trong nhãm cïng nhau thu thËp c¸c néi dung cÇn lµm râ n»m trong vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt theo nhËn thøc cña nhãm: TËp hîp c¸c kiÕn thøc ®­îc ®­a ra, x¸c ®Þnh râ träng t©m cña néi dung cÇn ®¹t sau khi cã sù thèng nhÊt cña nhãm. 3.3. TËp hîp c¸c ý kiÕn cña nhãm: TËp hîp c¸c kiÕn thøc, nh÷ng dù ®o¸n cña nhãm xung quanh vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt vµ tr×nh bµy d­íi h×nh thøc mµ c¶ nhãm dÔ tiÕp thu, theo dâi th«ng qua phiÕu häc tËp hoÆc c¸c b¶ng biÓu cã liªn quan. 3.4. X¸c ®Þnh môc ®Ých häc tËp cÇn ®¹t: X¸c ®Þnh nh÷ng néi dung nµo ®· biÕt, nh÷ng néi dung nµo cÇn t×m hiÓu, cïng nhau x¸c ®Þnh râ nh÷ng môc tiªu häc tËp nh»m më réng nh÷ng tri thøc ®· cã. 3.5. TËp hîp vµ th¶o luËn c¸c néi dung ®· nghiªn cøu: 3.6. NhËn xÐt rót kinh nghiÖm vÒ tiÕn tr×nh, ph­¬ng ph¸p lµm viÖc cña tõng nhãm: (Cã thÓ cho c¸c nhãm ®¸nh gi¸ lÉn nhau hoÆc gi¸o viªn tù ®¸nh gi¸) 4. D¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng qua sö dông c¸c thiÕt bÞ d¹y häc: Thùc tÕ d¹y häc cho thÊy viÖc quan s¸t vµ khai th¸c kiÕn thøc cña häc sinh ®èi víi c¸c thiÕt bÞ d¹y häc chØ ®¹t hiÖu qu¶ nÕu tr­íc khi cho häc sinh quan s¸t nhËn xÐt, gi¸o viªn ®­a ra vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt nh»m gióp häc sinh biÕt ®­îc cÇn ph¶i quan s¸t c¸i g×? Ph©n tÝch néi dung g×? Gi¶i thÝch nguyªn nh©n, nhËn xÐt vµ khai th¸c kiÕn thøc nh­ thÕ nµo? VÝ dô: Khi d¹y vïng §«ng Nam Bé phÇn “c«ng nghiÖp” gi¸o viªn cho häc sinh khai th¸c l­îc ®å kinh tÕ vïng §«ng Nam Bé. Tr­íc khi häc sinh tiÕn hµnh khai th¸c l­îc ®å, gi¸o viªn cÇn ®­a ra c¸c yªu cÇu sau: ? T×m trªn l­îc ®å c¸c trung t©m c«ng nghiÖp cña vïng, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cña tõng trung t©m. ? Gi¶i thÝch v× sao thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ trung t©m c«ng nghiÖp lín nhÊt cña vïng. Sau khi ®· n¾m ®­îc vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt mµ gi¸o viªn ®· ®Þnh h­íng tr­íc, häc sinh sÏ tËp trung vµo khai th¸c ngay néi dung chÝnh ®Ó n¾m ®­îc c¸c trung t©m c«ng nghiÖp lµ: Thµnh phè Hå ChÝ Minh, Vòng Tµu, Biªn Hßa, Thñ DÇu Mét. Trong ®ã thµnh phè Hå ChÝ Minh tËp trung nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp nhÊt: N¨ng l­îng, luyÖn kim, c¬ khÝ, hãa chÊt, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, chÕ biÕn l©m s¶n, chÕ biÕn l­¬ng thùc thùc phÈm, s¶n xuÊt hµng tiªu dïng vµ trë thµnh trung t©m c«ng nghiÖp lín nhÊt cña vïng còng nh­ cña c¶ n­íc. 5. HÖ thèng c©u hái trong d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: C¸c c©u hái ph¶i thÓ hiÖn râ rµng vÒ yªu cÇu vµ møc ®é nhËn thøc kh¸c nhau ®èi víi häc sinh. C©u hái ®Ó ph©n lo¹i vµ ph¸t triÓn t­ duy ®Þa lý cho häc sinh cÇn cã c¸c møc ®é kh¸c nhau tõ ®äc c¸c ®èi t­îng ®Þa lý ®Õn ph©n tÝch, so s¸nh, x¸c ®Þnh c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®èi t­îng ®Þa lý. C©u hái cã t¸c dông dÉn d¾t häc sinh biÕt, hiÓu ®­îc ®Æc ®iÓm ®Æc tr­ng cña c¸c ®èi t­îng ®Þa lý vµ cã c¸ch nh×n tæng hîp gi÷a c¸c ®èi t­îng ®Þa lý qua c¸c mèi quan hÖ gi÷a chóng. VÝ dô: Khi d¹y bµi 38 Ph¸t triÓn tæng hîp kinh tÕ vµ b¶o vÖ tµi nguyªn m«i tr­êng biÓn ®¶o. Gi¸o viªn cÇn ®­a ra c¸c c©u hái: ? T¹i sao ph¶i ph¸t triÓn tæng hîp c¸c ngµnh kinh tÕ biÓn. ? C«ng nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n ph¸t triÓn sÏ cã t¸c ®éng nh­ thÕ nµo tíi ngµnh ®¸nh b¾t vµ nu«i trång thñy s¶n. Nh÷ng c©u hái nh­ vËy thÓ hiÖn râ mèi quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ biÓn víi nhau mµ häc sinh cÇn gi¶i quyÕt, ®ßi hái häc sinh ph¶i tÝch cùc vËn dông c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ ®Ó tr¶ lêi c©u hái. §Ó ph¸t huy cao ®é tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh, gi¸o viªn ph¶i dùa trªn néi dung bµi häc, néi dung c¸c thiÕt bÞ d¹y häc ®Ó nªu c©u hái thµnh mét sè vÊn ®Ò cÇc lµm s¸ng tá vµ h­íng dÉn häc sinh tù lµm viÖc víi c¸c ph­¬ng tiÖn häc tËp. Gi¸o viªn cÇn chó ý yªu cÇu häc sinh khai th¸c c¸c néi dung kiÕn thøc “Èn” trong mçi ph­¬ng tiÖn, dùa vµo ®ã ®Ó ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, so s¸nh, gi¶i thÝch...trong suèt qu¸ tr×nh d¹y häc ë trªn líp, ë nhµ vµ trong c¶ khi kiÓm tra, ®¸nh gi¸... Chóng ta biÕt r»ng, c¸c ®èi t­îng, sù vËt ®Þa lý tån t¹i trong nh÷ng mèi quan hÖ chÆt chÏ. Trong d¹y häc ®Þa lý, ®Ó gióp häc sinh hiÓu ®­îc ®Æc tr­ng cña c¸c ®èi t­îng, sù vËt ®Þa lý vµ hiÓu ®­îc b¶n chÊt cña nh÷ng mèi quan hÖ ®ã, gi¸o viªn ph¶i h­íng dÉn häc sinh sö dông kÕt hîp c¸c néi dung kiÕn thøc víi thiÕt bÞ d¹y häc ®Ó ®èi chiÕu, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp ®Ó rót ra kÕt luËn, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi¸o viªn yªu cÇu. ViÖc sö dông kÕt hîp c¸c lo¹i ph­¬ng tiÖn nµy sÏ kÝch thÝch høng thó häc tËp cña häc sinh – gióp häc sinh chñ ®éng, s¸ng t¹o trong ho¹t ®éng nhËn thøc. VÝ dô: Khi d¹y môc: Sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ (Bµi 6: Sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam). §Ó gióp häc sinh gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò cÇn ®Æt ra lµ: NhËn xÐt vÒ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cña n­íc ta , gi¸o viªn ph¶i h­íng dÉn häc sinh kÕt hîp quan s¸t biÓu ®å h×nh 6.1 (BiÓu ®å chuyÓn dÞch c¬ cÊu GDP tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2002), võa kÕt hîp quan s¸t l­îc ®å c¸c khu vùc kinh tÕ ®ång thêi ph¶i n¾m ®­îc c¸c néi dung kiÕn thøc trang 20, trang 22 SGK vµ b¶ng sè liÖu vÒ c¬ cÊu GDP cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë trang 23. Nh­ vËy, ®Ó gi¶i quyÕt ®­îc mét vÊn ®Ò ®ßi hái ph¶i cã sù kÕt hîp 4 lo¹i ph­¬ng tiÖn liªn quan míi ®­a ra ®­îc kÕt luËn ®óng. Kinh tÕ cã sù chuyÓn dÞch m¹nh mÏ: gi¶m tØ träng cña khu vùc n«ng – l©m – ng­ nghiÖp, t¨ng tØ träng cña khu vùc c«ng nghiÖp – x©y dùng, khu vùc dÞch vô chiÕm tØ träng cao. Cïng víi chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh lµ h×nh thµnh hÖ thèng vïng kinh tÕ víi c¸c trung t©m c«ng nghiÖp míi, c¸c vïng chuyªn canh n«ng nghiÖp vµ sù ph¸t triÓn c¸c thµnh phè lín. H×nh thµnh 3 vïng kinh tÕ träng ®iÓm: Vïng kinh tÕ träng ®iÓm B¾c Bé, vïng kinh tÕ träng ®iÓm MiÒn Trung vµ vïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa Nam. 6. C¸ch tæ chøc ho¹t ®éng trong d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: - Trong d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, cÇn chó ý sö dông mäi biÖn ph¸p thóc ®Èy häc sinh m¹nh d¹n nªu th¾c m¾c vµ khÐo lÐo sö dông th¾c m¾c ®ã ®Ó t¹o nªn t×nh huèng cã vÊn ®Ò, thu hót toµn líp tham gia th¶o luËn, tranh luËn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã. Nh­ vËy cã thÓ gãp phÇn lÊp lç háng, ch÷a nh÷ng sai lÇm hoÆc hiÓu ch­a chÝnh x¸c nh÷ng néi dung häc tËp cña häc sinh. - CÇn cã th¸i ®é b×nh tÜnh khi häc sinh tr¶ lêi sai hoÆc thiÕu chÝnh x¸c, tr¸nh th¸i ®é n«n nãng, véi vµng c¾t ngang ý kiÕn cña häc sinh khi kh«ng thËt cÇn thiÕt. Chó ý uèn n¾n, nhËn xÐt, bæ sung c©u tr¶ lêi cña häc sinh, gióp häc sinh hÖ thèng hãa tri thøc tiÕp thu ®­îc. - T¹o kh«ng khÝ tho¶i m¸i trong líp häc ®Ó häc sinh kh«ng qu¸ lo ng¹i khi tr¶ lêi, c¸c häc sinh yÕu kÐm kh«ng mÆc c¶m, tù ti vÒ tr×nh ®é nhËn thøc cña m×nh, khuyÕn khÝch, ®éng viªn sù cè g¾ng cña c¸c em. 7. H­íng dÉn ph­¬ng ph¸p häc tËp cho häc sinh: Dï d¹y häc theo ph­¬ng ph¸p g× th× môc ®Ých cuèi cïng lµ häc sinh n¾m ®­îc kiÕn thøc vµ biÕt vËn dông tèt. NÕu gi¸o viªn d¹y tèt mµ kh«ng h­íng dÉn cho häc sinh c¸ch häc tèt th× ch¾c ch¾n kÕt qu¶ sÏ kh«ng nh­ mong muèn. V× vËy gi¸o viªn cÇn chó ý h­íng dÉn c¸ch häc cho häc sinh theo nh÷ng ®Þnh h­íng sau: - Yªu cÇu häc sinh ph¶i tù gi¸c,tÝch cùc vµ t¹o thíi quen t­ duy l«gich, tÝch cùc tham gia x©y dùng bµi. - Ph¶i th­êng xuyªn liªn hÖ kiÕn thøc ®· ®­îc häc víi kiÕn thøc thùc tÕ qua quan s¸t hoÆc qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin vµ ng­îc l¹i tõ kiÕn thøc hiÓu ®­îc qua thùc tÕ ®Ó rót ra bµi häc trªn líp. - H­íng dÉn cho häc sinh th­êng xuyªn ®­a ra nh÷ng c©u hái, nh÷ng th¾c m¾c cÇn gi¶i quyÕt, ®iÒu ®ã gióp häc sinh cã ý thøc tr¸ch nhiÖm h¬n trong viÖc tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ sÏ hiÓu bµi tèt h¬n, nhí l©u h¬n v× cã chñ ®Þnh. - Trong häc tËp cÇn cã sù so s¸nh, ®èi chøng, ph©n tÝch c¸c b¶ng, biÓu, l­îc ®å ®Ó n¾m kiÕn thøc mét c¸ch ch¾c ch¾n. - Yªu cÇu häc sinh ph¶i cã sù hîp t¸c tèt trong ho¹t ®éng nhãm, m¹nh d¹n thÓ hiÖn ý kiÕn cña m×nh tr­íc nhãm, tÝch cùc tham gia tranh luËn nh÷ng vÊn ®Ò cßn v­íng m¾c ®Ó cïng lµm s¸ng tá vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. - TËp cho häc sinh thãi quen quan s¸t, ghi l¹i nh÷ng hiÖn t­îng, ®èi t­îng ®Þa lý vµ tù ®Æt c©u hái, gi¶i thÝch ®Ó ®­a ra nhËn ®Þnh. - Th­êng xuyªn lµm bµi tËp, cã thãi quen tèt trong viÖc trao ®æi víi b¹n nÕu cã nh÷ng vÊn ®Ò ch­a hiÓu râ. V. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vµ bµi häc kinh nghiÖm. Víi viÖc ¸p dông c¸ch d¹y häc nh­ ®· nªu trªn kÕt hîp nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc, kÕt qu¶ chÊt l­îng bé m«n ®Þa lý 9 mµ t«i phô tr¸ch trong n¨m häc 2008 - 2009 ®¹t ®­îc nh­ sau: - ChÊt l­îng: Tæng sè häc sinh: 105em. Trong ®ã: Giái : 15 em ®¹t 14,3% Kh¸ : 40em ®¹t 38,1 % TB : 40em ®¹t 38,1% YÕu : 10 em ®¹t 9,5% KÐm : Kh«ng cã. - KÜ n¨ng: + PhÇn lín häc sinh líp 9 ®· cã kÜ n¨ng ®äc, khai th¸c l­îc ®å, b¶n ®å ®Ó t×m ra kiÕn thøc. + Cã kÜ n¨ng vÏ biÓu ®å, ph©n tÝch, so s¸nh c¸c b¶ng, biÓu. + Cã kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc ®· häc ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng thùc tÕ x¶y ra xung quanh. Tr¶i qua thùc tÕ gi¶ng d¹y vËn dông s¸ng kiÕn kinh nghiÖm trªn, b¶n th©n thÊy ®­îc nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm bæ Ých sau: Ng­êi gi¸o viªn ph¶i thùc sù t©m huyÕt víi nghÒ nghiÖp, mÉu mùc víi häc sinh, ph¶i lu«n lu«n nghiªn cøu tµi liÖu , s¸ch tham kh¶o, t×m ra nh÷ng ph­¬ng ph¸p d¹y häc cã hiÖu qu¶ cao. Gi¸o viªn ph¶i gióp häc sinh tù m×nh lùa chän ph­¬ng ph¸p häc thÝch hîp tïy theo tõng kiÓu bµi Gi¸o viªn cÇn h­íng dÉn häc sinh vËn dông linh ho¹t c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Trong tÊt c¶ c¸c bµi häc gi¸o viªn cÇn rÌn luyªn tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh th«ng qua PPDH gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Gi¸o viªn cÇn hiÓu râ tÇng kh¶ n¨ng tiÕp thu bµi cña c¸c ®èi t­îng häc sinh ®Ó tõ ®ã ®­a ra nh÷ng ph­¬ng ph¸p d¹y häc phï hîp gióp häc sinh høng thó häc tËp vµ yªu thÝch m«n ®Þa lÝ cña m×nh h¬n. C- KÕt luËn D¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc nh»m tæ chøc cho häc sinh tù t×m tßi, ph¸t hiÖn, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nhËn thøc cã hiÖu qu¶, häc sinh ph¸t huy ®­îc tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng vµ s¸ng t¹o trong häc tËp. §Ó tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp cã hiÖu qu¶ gi¸o viªn ph¶i lùa chän néi dung, ph­¬ng ph¸p, ph­¬ng tiÖn d¹y häc phï hîp víi môc tiªu bµi häc vµ tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh. Cã lµm ®­îc nh­ vËy míi gãp phÇn gióp häc sinh yªu thÝch vµ say mª häc tËp bé m«n §Þa lý, ®­a bé m«n §Þa lý trë thµnh bé m«n c«ng cô trong nhµ tr­êng. Víi t©m huyÕt vµ nhiÖt thµnh cña mét gi¸o viªn ®Þa lÝ, t«i ®­îc phÐp nªu lªn ®iÒu b¨n kho¨n , th«i thóc vµ nh÷ng suy nghÜ, gi¶i ph¸p vÒ mét ph¹m vi nhá trong d¹y häc ®Þa lÝ lµ rÌn luyÖn tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh qua PPDH gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nh»m gãp tiÕng nãi cña m×nh vµo c«ng cuéc ®æi míi gi¸o dôc phæ th«ng nãi chung vµ n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc cña tr­êng THCS D­¬ng Thñy. Tuy chØ lµ kÕt qu¶ b­íc ®Çu, tuy lµ suy nghÜ nhá, song nh÷ng suy nghÜ viÖc lµm trªn lµ h÷u Ých víi b¶n th©n t«i trong d¹y häc vµ n©ng cao chÊt l­îng bé m«n.RÊt kÝnh mong vµ hy väng ®­îc sù quan t©m, gãp ý kiÕn cña ®ång nghiÖp vµ c¸c cÊp chØ ®¹o ®Ó ý t­ëng vµ bµi viÕt trªn cã tÝnh phæ dông cao h¬n. X¸c nhËn cña H§KH D­¬ng Thñy, ngµy 15 th¸ng 5 n¨m 2010 Gi¸o viªn Vâ ThÞ Thu Hµ