Sâu róm xanh hại rừng tràm ở Long An đặc điểm và biện pháp phòng chống

SAÂU ROÙM XANH HAÏI RÖØNG TRAØM ÔÛ LONG AN ÑAËC ÑIEÅM VAØ BIEÄN PHAÙP PHOØNG CHOÁNG BIOLOGY AND CONTROL OF THE TUSSOCK MOTH, Euproctis scintillans Walker ATTACKING MELALEUCA FORESTS IN LONG AN PROVINCE Nguyeãn Ngoïc Kieång, Nguyeãn Tieán Ñaïm Khoa Laâm Nghieäp, ÑHNL Tp.HCM ÑT:(08)8974562-(08)8963352, Fax:(84.8)8960713, E-mail:nnkieng@hcmuaf.edu.vn SUMMARY The tussock moth, Euproctis scintillans Walker (Lepidoptera: Lymantriidae), widely distributed in Southern Asia. The females are yellow, and the males are pale greenish yellow. The females have a wingspread of about 55 to 61 mm, and the males are a little smaller. Both sexes are winged. The eggs are laid in groups, usually on the leaves of the cajeput oil trees, Melaleuca cajeputi Powel., and covered with hairs from body the female. The larvae, which are about 55 mm long when fully grown and are greenish yellow with tufts of dark hairs, feed gregariously on leaves, flowers, and young fruit. Pupation occurs in a thin cocoon on a leaf or twig. In Long An province the length of the life-cycle is about 38 to 41 days, with egg, larval, and pupal periods of about 6, 21, 12 days respectively, and breeding is continuous throughout the year. The tussock moth, Euproctis scintillans Walker, may be controlled by biotic measure with Trichogramma chilonis Ich. (Hymenoptera: Trichogrammatidae) or by chemical measure with Bassa 50EC. The results of control tests for the protection of Melaleuca forests from Euproctis scintillans Walker are completely presented in this paper. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, vieäc gaây troàng röøng Traøm (Melaleuca cajeputi Powel.(*)) ôû Long An cuõng nhö caùc tónh mieàn Taây Nam Boä khaùc gaëp khoâng ít khoù khaên do caùc loaøi saâu haïi taán coâng. Tuy vaäy cho ñeán nay, caùc taøi lieäu nghieân cöùu khoa hoïc ñöôïc coâng boá veà vaán ñeà naøy cuõng coøn raát ít oûi. Theo F.G.Browne (1968), ôû Australia ñoái vôùi caây Traøm Melaleuca leucadendron L. (cajeput oil tree, white paperbark) thöôøng bò 2 loaøi coân truøng sau ñaây taán coâng phaù haïi: Loaøi Bathrotoma constrictana Meyrick (Lepidoptera: Tortricidae) gaây haïi laù vaø hoa cuûa caây Traøm Melaleuca leucadendron L. (Common, 1966); coøn loaøi Metura elongata Saunders (Lepidoptera: Psychidae) thì gaây haïi laù khoâng nhöõng cuûa caây Traøm Melaleuca leucadendron L. maø coøn cuûa caây Baïch Ñaøn (Eucalyptus spp)(Common, 1966), caây Thoâng Pinus radiata D.Don. (Pinus insignis Dougl.) (K.M.Moore, 1962). Tuy nhieân, caùc bieän phaùp phoøng choáng 2 loaøi saâu haïi noùi treân khoâng thaáy caùc taùc giaû ñeà caäp tôùi. Do ñoù, vieäc tieán haønh nghieân cöùu caùc loaøi saâu haïi röøng Traøm ôû nöôùc ta, ñaëc bieät laø loaøi saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walker (Lepidoptera: Lymantriidae) – loaøi saâu gaây taùc haïi lôùn nhaát ñoái vôùi röøng Traøm ôû Long An hieän nay, vaø caùc bieän phaùp phoøng choáng coù hieäu quaû, an toaøn, phuø hôïp vôùi caûnh quan soâng nöôùc heát söùc ñaëc bieät cuûa caùc tónh mieàn Taây Nam Boä laø moät vieäc laøm thieát thöïc, caàn ñöôïc söï hoå trôï töø nhieàu phía, nhieàu caáp quaûn lyù coâng taùc baûo veä röøng. [ (*) Tröôùc ñaây caùc taøi lieäu ñeàu ghi laø Melaleuca leucadendron L. hoaëc Melaleuca leucadendra L.; hieän nay coù taøi lieäu ghi laø Melaleuca cajuputi Powel. ] VAÄT LIEÄU VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Noäi dung vaø ñoái töôïng nghieân cöùu - Nghieân cöùu ñaëc ñieåm sinh hoïc – sinh thaùi hoïc vaø taùc haïi cuûa loaøi saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walker (Lepidoptera: Lymantriidae), laø loaøi saâu haïi chuû yeáu cuûa röøng Traøm ôû Long An hieän nay. - Thöû nghieäm hieäu quaû kí sinh cuûa Ong maét ñoû Trichogramma chilonis Ich. ñoái vôùi tröùng cuûa saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walker. - Thöû nghieäm hieäu quaû taùc ñoäng cuûa thuoác tröø saâu Bassa 50 EC ñoái vôùi aáu truøng cuûa saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walker. Phöông phaùp nghieân cöùu - Thu thaäp caùc soá lieäu cô baûn vaø ñaùnh giaù tình hình saâu beänh haïi röøng Traøm ôû Long An trong nhöõng naêm qua töø caùc cô quan chöùc naêng nhö Chi cuïc Kieåm laâm, Chi cuïc Baûo veä Thöïc vaät, Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân, Phoøng Kyû thuaät cuûa caùc Laâm tröôøng, Traïm Thöïc nghieäm Laâm nghieäp Thaïnh Hoaù … - Ñieàu tra thu thaäp maãu, xaùc ñònh caùc taùc haïi vaø daáu hieäu phaù haïi ñaëc tröng cuûa loaøi saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walker treân caùc tuyeán ñieàu tra ñieån hình xuyeân qua khu vöïc nghieân cöùu. Maãu thu thaäp ñöôïc thuoäc taát caû caùc daïng bieán thaùi (Tröùng, Aáu truøng, Nhoäng, Tröôûng thaønh), moät soá ñöôïc ñem nuoâi döôõng ñeå theo doõi quaù trình phaùt trieån, xaùc ñònh voøng ñôøi, taäp tính phaù haïi vaø duøng laøm vaät lieäu thí nghieäm; coøn moät soá ñöôïc baûo quaûn ñeå phuïc vuï cho coâng vieäc ñònh danh. - Phöông phaùp nuoâi döôõng saâu nhö sau: Maãu saâu haïi thu thaäp ñöôïc cuûa baát kyø giai ñoaïn bieán thaùi naøo (Tröùng, Aáu truøng, Nhoäng, Tröôûng thaønh) ñeàu ñöôïc tieán haønh nuoâi döôõng theo caùc caùch sau ñaây: • • • • Nuoâi trong caùc keo nhöïa trong, coù ñuïc loã ôû naép ñeå thoâng khí, vôùi tình traïng töï nhieân cuûa chuùng vaø thöùc aên ñöôïc cung caáp thöôøng xuyeân ñeå chuùng coù theå sinh soáng vaø phaùt trieån moät caùch bình thöôøng. Nuoâi trong caùc loàng löôùi vôùi tình traïng töï nhieân cuûa chuùng vaø thöùc aên ñöôïc cung caáp thöôøng xuyeân ñeå chuùng coù theå sinh soáng vaø phaùt trieån moät caùch bình thöôøng nhö tröôøng hôïp nuoâi trong caùc keo nhöïa. Nuoâi trong caùc chaäu coù troàng caây bò saâu haïi taøn phaù vaø ñöôïc bao boïc löôùi kín xung quanh. Ñeå theo doõi quaù trình phaùt trieån cuûa saâu haïi, moãi ngaøy tieán haønh quan saùt vaø ghi nhaän 2 – 3 laàn (saùng, tröa, chieàu). - Soá lieäu nghieân cöùu ñöôïc xöû lyù treân phaàn meàm Statgraphics vaø Excel. Hình 1. Nuoâi döôõng loaøi saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walker haïi röøng Traøm ôû Long An KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU Ñaëc ñieåm sinh hoïc – sinh thaùi hoïc vaø taùc haïi cuûa saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walk. (Lepidoptera: Lymantriidae) haïi röøng Traøm ôû Long An Ngaøi ñöïc vaø ngaøi caùi cuûa loaøi saâu haïi naøy coù hình daïng khaùc nhau. Ngaøi ñöïc coù maøu xanh lô, thaân daøi khoaûng 15 – 17 mm, roäng khoaûng 5 mm; saûi caùnh daøi khoaûng 43 – 48 mm. Ngaøi caùi coù maøu vaøng, thaân daøi khoaûng 24 – 26 mm, roäng khoaûng 8 mm; saûi caùnh daøi khoaûng 55 – 61 mm; coù moät tuùm loâng quanh loã haäu moân raát ñaëc tröng. Tæ leä ñöïc: caùi trong quaàn theå khoaûng 1: 3. Sau khi vuõ hoaù khoaûng 2 – 3 ngaøy thì ngaøi caùi ñeû tröùng. Tröùng ñöôïc ñeû thaønh töøng cuïm, moãi cuïm coù khoaûng 22 tröùng saép thaønh 2 haøng. Moãi ngaøi caùi ñeû trung bình khoaûng 150 – 200 tröùng, thænh thoaûng coù ngaøi caùi coù theå ñeû tôùi 300 – 400 tröùng. Sau khi ñeû caùc ngaøi caùi duøng loâng cuûa mình phuû leân caùc cuïm tröùng ñeå baûo veä. Tröùng coù kích thöôùc nhoû nhö haït caûi, coù maøu traéng ñuïc, hình baàu duïc, daøi khoaûng 0,6 – 0,7 mm. Giai ñoaïn tröùng keùo daøi khoaûng 5 – 6 ngaøy. Aáu truøng coù maøu xanh lô, daøi khoaûng 50 – 55 mm, treân thaân coù phuû lôùp loâng traéng mòn, giöõa löng coù soïc traéng keùo daøi töø ñoát ngöïc xuoáng tôùi ñoát cuoái buïng, hai beân soïc traéng laø hai haøng chaám ñen ôû moãi ñoát. Aáu truøng chuyeån sang maøu xaùm tím tröôùc khi hoaù nhoäng trong moät caùi keùn maøu xaùm gaén chaëc vaøo laù hay caønh. Giai ñoaïn aáu truøng keùo daøi khoaûng 20 – 22 ngaøy. Nhoäng coù maøu vaøng nhaït, daøi khoaûng 16 – 17 mm. Giai ñoaïn nhoäng keùo daøi khoaûng 11 – 12 ngaøy. Nhö vaäy, thôøi gian hoaøn thaønh voøng ñôøi cuûa loaøi saâu naøy trung bình khoaûng 38 – 41 ngaøy. 11-12 ngaøy 20-22 ngaøy 2-3 ngaøy 5-6 ngaøy Ngaøi Nhoäng AÁu truøng Tröùng AÁu truøng cuûa loaøi saâu naøy taán coâng phaù haïi laù vaø choài non cuûa caây Traøm, xuaát hieän nhieàu vaøo caùc thaùng 2 – 5, nhieàu nhaát laø vaøo caùc thaùng 3 – 4 trong naêm, maät ñoä aáu truøng trong thôøi gian naøy trung bình khoaûng 10 – 17 aáu truøng/caây. Hình 2. Voøng ñôøi (tröùng, aáu truøng, nhoäng, ngaøi tröôûng thaønh) cuûa saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walk haïi röøng Traøm ôû Long An. Keát quaû thöû nghieäm ñoái vôùi ong maét ñoû Trichogramma chilonis Ich. Maãu Ong maét ñoû Trichogramma chilonis Ich. thöû nghieäm do Vieän Sinh Hoïc Nhieät Ñôùi cung caáp. Thaû Ong maét ñoû Trichogramma chilonis Ich. cho kyù sinh treân tröùng Saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walk., loaøi saâu haïi chuû yeáu cuûa röøng Traøm ôû Long An, keát quaû thöû nghieäm ñöôïc trình baøy ôû baûng 1. Baûng 1. Keát quaû thöû nghieäm cho Ong maét ñoû Trichogramma chilonis Ich. kyù sinh treân tröùng cuûa saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walk haïi röøng Traøm ôû Long An Thaû ong kyù sinh Soá tröùng thöû nghieäm Soá tröùng nôû Soá tröùng khoâng nôû % tröùng khoâng nôû Loï I Loï II Loï III 30 30 30 6 4 9 24 26 21 80,00 86,67 70,00 Toång 90 19 71 78,89 Khoâng thaû ong kyù sinh Soá tröùng thöû nghieäm Soá tröùng nôû Soá tröùng khoâng nôû % tröùng khoâng nôû Loï I Loï II Loï III 30 30 30 28 27 29 2 3 1 6,67 10,00 3,33 Toång 90 84 6 6,67 Thaû ong kyù sinh Khoâng thaû ong kyù sinh Toång Soá tröùng khoâng nôû Soá tröùng nôû 71 19 6 84 77 103 Toång 90 90 180 % tröùng khoâng nôû 78,89 6,67 Min[np] = (90)(77)/180 = 38,5 > 5 Chi-square (Traéc nghieäm Chi bình phöông) D.F. (Ñoä töï do) Significance (Xaùc xuaát P) 95,8895 1 0,00000 Keát quaû xöû lyù soá lieäu ôû baûng 1 cho pheùp chuùng ta ruùt ra keát luaän sau ñaây: Tæ leä tröùng khoâng nôû ôû nghieäm thöùc coù thaû Ong maét ñoû (78,89%) so vôùi nghieäm thöùc khoâng thaû Ong maét ñoû (6,67%) coù söï khaùc bieät raát coù yù nghóa veà phöông dieän thoáng keâ hoïc (P = 0,00000). Nhö vaäy, hieäu quaû kyù sinh cuûa loaøi Ong maét ñoû Trichogramma chilonis Ich. ñoái vôùi tröùng cuûa saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walk. theå hieän raát cao, raát roõ reät veà phöông dieän thoáng keâ hoïc (P = 0,00000). Hình 3. Thöû nghieäm cho ong maét ñoû Trichogramma chilonis kyù sinh tröùng saâu roùm xanh Euproctis scintillans haïi röøng Traøm ôû Long An Keát quaû thöû nghieäm ñoái vôùi thuoác Bassa 50 EC Thuoác Bassa 50 EC ñöôïc phun vôùi caùc lieàu löôïng laø 0,05 - 0,10 - 0,15 - 0,20 - 0,25 - 0,30 (ml thuoác/100ml nöôùc); moãi möùc lieàu löôïng thuoác ñem phun treân 30 aáu truøng saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walk.; thôøi gian theo doõi laø 7 giôø. Keát quaû thöû nghieäm ñöôïc trình baøy ôû baûng 2. Baûng 2. Hieäu quaû taùc ñoäng cuûa thuoác Bassa 50 EC ñoái vôùi aáu truøng cuûa saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walk. sau 7 giôø theo doõi LD(ml/100ml) Soá aáu truøng Soá cheát % cheát lg(LD*100), x Probit, y 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30 30 30 30 30 30 30 8 15 17 20 22 26 26,667 50,000 56,667 66,667 73,333 86,667 0,69897 1,00000 1,17609 1,30103 1,39794 1,47712 4,3781 5,0000 5,1687 5,4316 5,6219 6,1123 Töø baûng 2 chuùng ta tieán haønh phaân tích Probit ñoái vôùi thuoác Bassa 50 EC cho keát quaû nhö sau (Baûng 3 & Hình 3) Baûng 3. Phaân tích hoài quy vaø Phaân tích bieán löôïng theo moâ hình y = a + bx ñoái vôùi thuoác Bassa 50 EC [y: Probit; x: lg(100*LD)] Phaân tích hoài quy - Moâ hình tuyeán tính: y = a + bx --------------------------------------------------------------------------- Bieán phuï thuoäc: Probit,y Bieán ñoäc laäp: lg(100*LD),x --------------------------------------------------------------------------- Sai leäch Traéc nghieäm Xaùc suaát Tham soá Trò soá chuaån T P --------------------------------------------------------------------------- a 2.94413 0.285387 10.3163 0.00050 b 1.99228 0.236993 8.40647 0.00110 --------------------------------------------------------------------------- Phaân tích bieán löôïng --------------------------------------------------------------------------- Nguoàn bieán ñoäng SS Df MS Tr.nghieäm F Xaùc suaát P Moâ hình 1.643604 1 1.643604 70.66876 0.00110 Ngaãu nhieân 0.0930314 4 0.0232579(s2) --------------------------------------------------------------------------- Toång 1.7366356 5 Heä soá töông quan r = 0.972846 r2 = 94.64 % Sai leäch chuaån ngaãu nhieân s = 0.152505 69 89 109 129 149 lg(LD*100) , x (X 0.01) 4.3 4.7 5.1 5.5 5.9 6.3 P ro b it , y y = 2,94413 + 1,99228 x r = 0,972846 F(1,4) = 70,66876 ; P = 0,0011 Ñoà thò 1. Moâ hình phaân tích Probit ñoái vôùi thuoác Bassa 50 EC Töø keát quaû phaân tích hoài quy vaø phaân tích bieán löôïng (Baûng 3 & Hình 3) theo moâ hình phaân tích Probit y = a + bx [ y: Probit; x: lg(LD*100) ] ñoái vôùi thuoác Bassa 50 EC cho thaáy raèng moâ hình raát phuø hôïp vôùi keát quaû thöïc nghieäm (P = 0,0011), heä soá töông quan raát cao (r = 0,972846). Phöông trình hoài quy cuûa moâ hình phaân tích Probit ñoái vôùi thuoác Bassa 50 EC nhö sau: y = 2,94413 + 1,99228 x vôùi y: Probit; x = lg(LD*100) Töø phöông trình hoài quy naøy chuùng ta deã daøng tính ñöôïc caùc giaù trò cuûa LD 50, LD 95 … cuûa thuoác Bassa 50 EC, keát quaû nhö sau: LD 50 (Bassa 50 EC) = 0,10763 (ml/100ml) LD 95 (Bassa 50 EC) = 0,72038 (ml/100ml) KEÁT LUAÄN VAØ ÑEÀ NGHÒ Keát luaän - Loaøi saâu gaây taùc haïi lôùn nhaát ñoái vôùi röøng Traøm ôû Long An hieän nay laø loaøi saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walker. (Lepidoptera: Lymantriidae). Aáu truøng cuûa loaøi saâu naøy taán coâng phaù haïi laù vaø choài non cuûa caây Traøm. Thôøi gian hoaøn taát voøng ñôøi cuûa loaøi saâu naøy trung bình khoaûng 38 – 41 ngaøy. - Tình hình saâu beänh cuûa röøng Traøm ôû Long An phaùt trieån taäp trung vaøo caùc thaùng töø thaùng 2 ñeán thaùng 5, cao ñieåm laø vaøo caùc thaùng 3 – 4. Caên cöù vaøo vuõ nhieät ñoà ôû Long An thì roõ raøng ñaây laø caùc thaùng cuûa muøa khoâ; do ñoù, coâng taùc ñieàu tra saâu beänh vaø chuaån bò caùc bieän phaùp phoøng choáng caàn phaûi ñöôïc tieán haønh ngay töø caùc thaùng 12 – 1 thì môùi mong ñaït ñöôïc keát quaû myõ maõn. - Hieäu quaû kyù sinh cuûa loaøi Ong maét ñoû Trichogramma chilonis Ich. ñoái vôùi tröùng cuûa saâu roùm xanh Euproctis scintillans Walk. theå hieän raát cao (78,89 %), raát roõ reät veà phöông dieän thoáng keâ hoïc (P = 0,00000). - Phöông trình hoài quy cuûa moâ hình phaân tích Probit ñoái vôùi thuoác Bassa 50 EC nhö sau: y = 2,94413 + 1,99228 x vôùi y: Probit; x = lg(LD*100) Töø phöông trình hoài quy naøy chuùng ta tính ñöôïc caùc giaù trò cuûa LD 50, LD 95 … cuûa thuoác Bassa 50 EC nhö sau: LD 50 (Bassa 50 EC) = 0,10763 (ml/100ml) LD 95 (Bassa 50 EC) = 0,72038 (ml/100ml) Ñeà nghò - Ñoái vôùi heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc nhö heä sinh thaùi röøng Traøm thì neân laáy bieän phaùp phoøng choáng sinh hoïc laøm caên baûn. Bieän phaùp phoøng choáng hoaù hoïc chæ neân aùp duïng trong phaïm vi vöôøn öôm. - Ñòa phöông neân coù moät boä phaän nghieân cöùu saâu beänh haïi röøng Traøm hoaït ñoäng lieân keát vôùi khoa Laâm Nghieäp, tröôøng Ñaïi Hoïc Noâng Laâm TP.HCM ñeå tieáp tuïc theo doõi ñoäng thaùi phaùt trieån cuûa caùc quaàn theå saâu beänh haïi röøng Traøm haàu coù theå ñöa ra caùc döï tính, döï baùo, bieän phaùp phoøng choáng moät caùch chính xaùc, khoa hoïc, hieäu quaû, kòp thôøi. - Ñeå naâng cao tính ña daïng sinh thaùi hoïc, naâng cao tính khoâng ñoàng nhaát cuûa moâi tröôøng haàu laøm maïnh khaû naêng töï ñieàu chænh cuûa heä sinh thaùi röøng Traøm, naâng cao khaû naêng khaùng saâu beänh cuûa heä sinh thaùi röøng Traøm chuùng ta neân tieán haønh troàng thöû nghieäm moät soá loaøi caây hoãn giao vôùi röøng Traøm, troàng nhieàu chuûng loaøi vaø nguoàn goác Traøm khaùc nhau, khoâng neân troàng röøng Traøm ñoàng tuoåi treân dieän roäng … - Caàn tieán haønh thöû nghieäm caùc bieän phaùp phoøng choáng sinh hoïc khaùc, chaúng haïn nhö thöïc hieän caùc thöû nghieäm ñoái vôùi naám Beauveria bassiana, vi khuaån Bacillus thuriengiensis … , cuõng nhö caàn tieán haønh ñieàu tra caùc loaøi thieân ñòch baûn ñòa haàu coù bieän phaùp baûo toàn vaø phaùt trieån moät caùch thích ñaùng. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ANDERSON,R.F., 1966. Forest and shade tree entomology. John Wiley & Sons, New York, London, Sydney. BAKER,W.L., 1972. Eastern forest insects. U.S.Dep.Agr.Forest Serv., Misc.Publ.No 1175. BALACHOWSKI, A.S., 1963. Entomologie appliqueùe a l’agriculture. Masson et Cie, Paris. BERCE, M.E., 1867, 1868, 1870. Leùpidopteøres. Volume I,II,III. Chez Deyrolle Fils, Paris. BERRYMAN, A.A., 1986. Forest insects: Principles and practice of population management. Plenum Press, New York. BROWNE, F.G., 1968. Pests and diseases of forest plantation trees. Clarendon Press, Oxford. DAJOZ, R., 1980. Ecologie des insects forestiers. Gauthier – Villars, Paris. DOAN, R.W. et al., 1963. Forest insects. McGraw – Hill, New York, London. GRAHAM,K., 1963. Concepts of entomology. Reinhold Publ.Corp., New York. GRAHAM,S.A.; KNIGHT, F.B., 1965. Principles of entomology. McGraw – Hill Book Co., New York. NGUYEÃN NGOÏC KIEÅNG, 1995. Tính khaùng coân truøng cuûa röøng. Taäp san KHKT Noâng Laâm Nghieäp, soá thaùng 12/1995, trang 134 – 135. Nhaø XB.Noâng Nghieäp, Tp. Hoà Chí Minh.