Sử dụng đồ dùng trực quan trong giảng dạy môn hoá học và phương pháp tiến hành một số thí nghiệm ở trường trung học cơ sở

céng hoµ x· héi chñ nghÜa viÖt nam §éc lËp - Tù do - H¹nh phóc ************* ®Ò tµi s¸ng kiÕn kinh nghiÖm Năm học 2009-2010 ……………… 1. s¬ yÕu lý lÞch - Hä vµ tªn: Lª ThÞ NguyÖt - Ngày sinh: 14- 10-1981 - N¨m vào nghành: 2003 - Chøc vô: Gi¸o viªn - §¬n vÞ c«ng t¸c: Tr­êng THCS Thanh Cao - Tr×nh ®é chuyªn m«n: Cao ®¼ng ®Þa hãa - Bé m«n gi¶ng d¹y: Hãa 9 - Khen th­ëng : §¹t gi¸o viªn giái cÊp huyÖn - C¸c ®Ò tµi s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ®· ®­îc c«ng nhËn: + Ph©n lo¹i vµ ph­¬ng ph¸p gi¶i c¸c d¹ng bµi tËp ho¸ häc v« c¬ (cÊp huyÖn ) + Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«m ho¸ häc líp 9 nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh (cÊp huyÖn) + Ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm ho¸ häc ë tr­êng trung häc c¬ së ( cÊp huyÖn ). 2. Lêi c¶m ¬n: C¸c ®ång nghiÖp kÝnh mÕn! C¸c em häc sinh yªu quý! Sau nhiÒu n¨n trùc tiÕp gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu, ®Æc biÖt lµ sù gióp ®ì tËn t×nh chu ®¸o cña ban gi¸m hiÖu nhµ tr­êng, cña c¸c thÇy c«, ®ång nghiÖp vµ c¸c em häc sinh. T«i ®· hoµn thµnh ®Ò tµi s¸ng kiÕn kinh nghiÖm "Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n ho¸ häc vµ ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh mét sè thÝ nghiÖm ë tr­êng trung häc c¬ së ". §Ò tµi gåm n¨m phÇn: PhÇn A: Më ®Çu. Nªu lªn lý do chän ®Ò tµi, mét sè c¬ së lý luËn vµ thùc tÕ tr­íc khi thùc hiÖn ®Ò tµi... PhÇn B: Néi dung chÝnh. PhÇn nµy nªu lªn nh÷ng néi dung cña ®Ò tµi: Kh¸i niÖn c¬ b¶n cña ®Ò tµi, kh¶o s¸t thùc tÕ tr­íc khi thùc hiÖn ®Ò tµi, c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn ®Ò tµi,... PhÇn C: KÕt qu¶ thùc hiÖn cã so s¸nh ®èi chøng. PhÇn nµy nªu lªn nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc , bµi häc kinh nghiÖm , kh¶ n¨ng ¸p dông ®Ò tµi trong thùc tiÔn. PhÇn D: kiÕn nghÞ vµ ®Ò nghÞ sau qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. PhÇn E: Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o. MÆc dï ®· cè g¾ng, nh­ng ®Ò tµi kh«ng tr¸nh khái nhiÒu thiÕu sãt. T«i rÊt mong mái quý c¸c thÇy c« vµ b¹n ®ång nghiÖp ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó ®Ò tµi cña t«i ®­îc hoµn thiÖn h¬n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! 3. Môc lôc: S¬ yÕu lý lÞch...................................................................................................3 Lêi c¶m ¬n.......................................................................................................5 Môc lôc............................................................................................................7 PhÇn A: Më ®Çu...............................................................................................9 1.Tªn ®Ò tµi..............................................................................................9 2. Lý do chän ®Ò tµi................................................................................9 3. Ph¹m vi vµ thêi gian nghiªn cøu.......................................................11 PhÇn B: Néi dung chÝnh:................................................................................13 1. Kh¶o s¸t thùc tÕ..............................................................................13 2. Sè liÖu thùc tÕ tr­íc khi thùc hiÖn ®Ò tµi........................................15 3. C¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn..................................................................15 PhÇn C: KÕt qu¶ thùc hiÖn cã so s¸nh ®èi chøng...........................................25 PhÇn D: KiÕn nghÞ vµ ®Ò nghÞ sau qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi.........................27 PhÇn E: Danh môc c¸c tµi liÖu thamkh¶o......................................................29 4. PhÇn A: Më ®Çu 1.Tªn ®Ò tµi “ Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng dËy m«n ho¸ häc nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o cña häc sinh vµ ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm ho¸ häc ë tr­êngTHCS” 2. lý do chän §Ò tµi -Thùc hiÖn nghÞ quyÕt TW II khãa VIII vÒ viÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc, theo ch­¬ng tr×nh thay s¸ch gi¸o khoa. N¨m häc 2009-2010, ®èi víi THCS ®· c¬ b¶n hoµn thµnh viÖc thay s¸ch gi¸o khoa. Môc tiªu trong c¶i c¸ch gi¸o dôc lµ ®æi míi ph¶i ®æi míi mét c¸ch ®ång bé chÝnh v× vËy trong ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc ®­îc coi träng. Trong ®ã ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc thùc sù lµ mét trong ph­¬ng ph¸p cã tÝnh ­u viÖt trong d¹y häc hiÖn nay: -TÝnh tÝch cùc trong häc tËp lµ tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña häc tr­ng trong sù kh¸t väng trong qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh kiÕn thøc. - Chñ ®éng vËn dông linh ho¹t nh÷ng kiÕn thøc kü n¨ng ®· cã ®Ó nhËn thøc vÊn ®Ò míi. - Mong muèn ®­îc ®ãng gãp víi thÇy víi b¹n nh÷ng th«ng tin míi lÊy tõ c¸c nguån kh¸c nhau cã khi kh«ng cã trong néi dung ( ngoµi m«n häc). Ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc lµ mét qu¸ tr×nh d¹y häc coi träng ho¹t ®éng cña häc sinh. Ng­êi häc kh«ng thô ®éng tiÕp thu kiÕn thøc mµ ng­êi gi¸o viªn tæ chøc h­íng dÉn cho häc sinh tù ph¸t hiÖn kiÕn thøc b»ng ho¹t ®éng cña chÝnh m×nh. + D¹y häc th«ng qua c¸c tæ chøc ho¹t ®éng: Häc sinh ph¶i ®­îc ho¹t ®éng ®éc lËp vµ hîp t¸c; tù nghiªn cøu, quan s¸t lµm bµi tËp, th¶o luËn th«ng qua c¸c ho¹t ®éng ®ã mµ trß hiÓu ®­îc kiÕn thøc ph¸t triÓn n¨ng lùc h×nh thµnh th¸i ®é ®Õn nay môc tiªu d¹y häc ®· ®­îc ®Þnh h­íng ra chç d¹y cho häc sinh biÕt g×, lµm ®­îc g×? + D¹y häc ph­¬ng ph¸p tù häc tù nghiªn cøu: ViÖc rÌn luyÖn ph­¬ng ph¸p tù häc, tù nghiªn cøu kh«ng chØ lµ ph­¬ng tiÖn n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc ®ã lµ môc tiªu d¹y häc trong x· héi hiÖn ®¹i khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn nhanh th× viÖc d¹y ph­¬ng ph¸p häc, tù häc ®ãng vai trß quan träng . + Ph­¬ng ph¸p tÝch cùc gi¸o viªn kh«ng truyÒn ®¹t nh÷ng kiÕn thøc cã s½n, kh«ng cung cÊp ngay kiÕn thøc cho ng­êi häc mµ ®Ó häc sinh tù ph¸t hiÖn ra. + Cèt lâi cña viÖc h×nh thµnh ph­¬ng ph¸p tù häc lµ rÌn luyÖn cho häc sinh kü n¨ng, ph­¬ng ph¸p thãi quen tù häc biÕt øng dông nh÷ng ®iÒu ®· häc vµo h­íng míi biÕt tù lùc ph¸t hiÖn n¶y sinh cuèi cïng kiÓm tra ®¸nh gi¸. Ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm hãa häc ë tr­êng THCS phÇn nµo ph¶n ¸nh ®­îc ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc theo tinh thÇn ®æi míi trong d¹y häc hiÖn nay. -Trong ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc; M«n ho¸ häc , sö dông ®å dïng trùc quan vµ lµm c¸c thÝ nghiÖm trong giê häc lµ ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc, t¹o cho häc sinh kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh kiÕn thøc mét c¸ch chñ ®éng, høng thó vµ h×nh thµnh th¸i ®é trong häc tËp lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh vÒ kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh. - Qua thùc tÕ t×nh h×nh sö dông ®å dïng d¹y häc trong nhµ tr­êng nãi chung, cña m«n ho¸ häc nãi riªng ®Æc biÖt c¸c giê häc cã thÝ nghiÖm vµ c¸c giê thùc hµnh thÝ nghiÖm ë tr­êng chóng t«i nh÷ng n¨m qua cßn nhiÒu h¹n chÕ , cã nhiÒu lý do: §ã lµ vÒ c¬ së, vÒ thêi gian thùc hiÖn (ch­a cã phô t¸ thÝ nghiÖm) ®Æc biÖt sè gi¸o viªn míi ra tr­êng cßn v­íng m¾c vÒ ph­¬ng ph¸p thùc hiÖn c¸c thÝ nghiÖm dÉn ®Õn chÊt l­îng m«n ho¸ häc cßn ch­a cao. 3. ph¹m vi vµ thêi gian nghiªn cøu a/ ph¹m vi nghiªn cøu Mét sè thÝ nghiÖm ë c¸c bµi häc líp 8, 9 b/ thêi gian nghiªn cøu Thêi gian nghiªn cøu:Th¸ng 9/2009 ®Õn th¸ng 3/2010. c/ §èi t­îng nghiªn cøu -Gi¸o viªn d¹y m«n ho¸ häc ë tr­êng THCS. -Häc sinh khèi 8,9 THCS -§å dïng d¹y häc m«n ho¸ häc PhÇn B: néi dung ®Ò tµi I. Kh¶o s¸t thùc tÕ: - Kh¶o s¸t t¹i líp 9A1,9A2,9A3,9A4,9A5 Tr­êng THCS Thanh Cao -Thanh Oai - Hµ Néi 1. T×nh tr¹ng thùc tÕ khi ch­a thùc hiÖn ®Ò tµi a) ThuËn lîi: - Häc sinh ham häc, cã nÒ nÕp tèt. - §· ®­îc cÊp 2 bé ®å dïng ®Õn líp 9, ®ñ chñng lo¹i. - §· cã phßng häc thùc hµnh chung cho c¸c m«n, (nh­ng ch­a ®ñ tiªu chuÈn.) - Sè l­îng gi¸o viªn d¹y ho¸ häc ®· ®ñ. b) khã kh¨n: - Thanh Cao lµ mét x· thuÇn n«ng, d©n sè ®«ng, kinh tÕ cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n. - §iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt míi cã 1 phßng bé m«n nh­ng ch­a ®ñ tiªu chuÈn theo qui c¸ch. - C¸c ®å dïng trùc quan nh­: tranh ¶nh, t­ liÖu, b¨ng h×nh liªn quan ®Õn néi dung bµi häc thiÕu nhiÒu... - §å dïng thÝ nghiÖm tuy ®· ®­îc cÊp vÒ nh­ng còng ch­a ®ñ vÒ sè l­îng ®Ó dµn tr¶i cho tÊt c¶ häc sinh ®­îc lµm thùc hµnh thÝ nghiÖm, mét sè ®å dïng bÞ h­ háng hoÆc kh«ng ®¶m b¶o chÊt l­îng. - Tr­êng THCS Thanh Cao chóng t«i lµ 1 trong nh÷ng tr­êng cã sè l­îng häc sinh ®«ng toµn tr­êng cã 547 häc sinh trong n¨m häc nµy. Trong ®ã khèi 9 cã tíi 5 líp, khèi 8 cã 4 líp. V× vËy rÊt khã kh¨n cho viÖc tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm trªn líp ®Æc biÖt lµ c¸c tiÕt thùc hµnh.V× vËy viÖc h­íng dÉn cho c¸c em lµm thÝ nghiÖm ngo¹i kho¸ ( viÖc lµm thÝ nghiÖm ë nhµ) lµ hÕt søc cÇn thiÕt. - Gi¸o viªn thùc hµnh thÝ nghiÖm tr­êng t«i ch­a cã, gi¸o viªn bé m«n th× kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn thêi gian chuÈn bÞ v× ph©n lÞch d¹y nhiÒu buæi kh«ng thÓ cïng m«n, cïng khèi ®­îc dÉn ®Õn GV ng¹i lµm thÝ nghiÖm. - MÆc dï Gi¸o viªn bé m«n ho¸ häc ®· häc ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm ë tr­êng chuyªn nghiÖp, häc chuyªn ®Ò thay s¸ch, häc sö dông då dïng thiÕt bÞ d¹y häc do phßng gi¸o dôc tæ chøc. Nh­ng do ®iÒu kiÖn thùc tÕ c¸c gi¸o viªn hÇu hÕt tr­êng t«i vÉn ch­a ®¸p øng ®­îc nh­ yªu cÇu hiÖn nay. - C¸c em häc sinh còng chuÈn bÞ ®Çy ®ñ dông cô thÝ nghiÖm cho mçi tiÕt häc,trong giê häc c¸c nhãm lµm thÝ nghiÖm nh­ng kÕt qu¶ thu ®­îc ch­a cao, nhiÒu em cßn lóng tóng khi lµm thÝ nghiÖm ®Æc biÖt lµ nh÷ng thÝ nghiÖm khã. Do vËy giê häc hãa th­êng kh«ng ®ñ thêi gian vµ chÊt l­îng ch­a tèt. 2. Sè liÖu ®iÒu tra tr­íc khi thùc hiÖn ®Ò tµi - Khèi 9 cã 5 líp, tæng sè 156 häc sinh, sè häc sinh lµm thÝ nghiÖm ®¹t kÕt qu¶ nh­ sau: Giái Kh¸ T.b×nh Kh«ng ®¹t 10% 20% 30% 40% 16 häc sinh 31 häc sinh 47 häc sinh 62 häc sinh II.c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn PhÇn thø nhÊt :Ph­¬ng ph¸p sö dông ®å dïng trøc quan nh»m ph¸t hy tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o cña häc sinh: Ph­¬ng ph¸p chung: Môc ®Ých cña SGK ho¸ häc lµ dïng thiÕt bÞ trùc quan lµmph­¬ng tiÖn cña viÖc thu nhËn tri thøc . Do ®ã gi¸o viªn ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc , s¸ng t¹o cña häc sinh trong qu¸ tr×nh lµm thÝ nghiÖm b»ng c¸ch: - Gi¸o viªn nªu vÊn ®Ò buéc häc sinh ph¶i suy nghÜ - Häc sinh dù ®o¸n tr¶ lêi - Muèn lµm s¸ng tá dù ®o¸n ®ã ta ph¶i lµm thÝ nghiÖm nh­ thÕ nµo? - Yªu cÇu häc sinh ph¸n ®o¸n kÕt qu¶ thÝ nghiÖm sÏ xÈy ra - Häc sinh lµm thÝ nghiÖm ®Ó thu nhËn tri thøc * Khi thao t¸c víi ®å dïng trùc quan lµ c¸c tranh ¶nh , h×nh vÏ, b¨ng h×nh...Th× tuú thuéc vµo yªu cÇu cña tõng néi dung kiÕn thøc mµ GV cã thÓ h­íng dÉn HS theo hai c¸ch sau: - C¸ch thø nhÊt: + Gi¸o viªn nªu vÊn ®Ò buéc häc sinh ph¶i suy nghÜ + Häc sinh dù ®o¸n tr¶ lêi + Muèn lµm s¸ng tá dù ®o¸n ®ã Hs ph¶i quan s¸t tranh ¶nh , h×nh vÏ hoÆc mét ®o¹n phim ...®Ó ph¸t hiÖn kiÕn thøc. - C¸ch thø hai :GV cho häc sinh quan s¸t tranh ¶nh , h×nh vÏ , ... sau ®ã GV ®­a ra hÖ thèng cau hái tõ dÔ ®Õn khã ®Ó HS khai th¸c kiÕn thøc tõ ®å dïng trùc quan trªn ®Ó tr¶ lêi... * c¸c vÝ dô cô thÓ: VÝ dô 1:Khi d¹y bµi tÝnh chÊt ho¸ häc cña muèi THÝ nghiÖm 1: Muèi cã t¸c dông víi kim lo¹i kh«ng? GV nªu c©u hái:Theo c¸c em dù ®o¸n muèi cã t¸c dông víi kim lo¹i kh«ng? cã kh«ng HS dù ®o¸n: GV: §Ó kiÓm tra dù ®o¸n ®ã ta lµm thÝ nghiÖm nh­ thÕ nµo? GV : cho häc sinh th¶o luËn vµ nªu c¸ch lµm thÝ nghiÖm ®Ó kiÓm tra dù ®o¸n Mét sè HS nªu dù ®o¸n c¸ch lµm thÝ nghiÖm: + Cho ®o¹n d©y ®ång vµo dung dÞch FeCl2 + Cho ®o¹n d©y Fe vµo dung dÞch CuSO4 + Cho ®o¹n d©y ®ång vµo dung dÞch AgNO3 + Cho ®o¹n d©y Nh«m vµo dung dÞch NaCl....... GV h­íng dÉn HS chän hai dù ®o¸n phï hîp ®Ó lµm thÝ nghiÖm. GV Yªu cÇu HS ph¸n ®o¸n kÕt qu¶ thÝ nghiÖm sÏ x¶y ra. HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm 1 trong SGK, nªu hiÖn t­îng quan s¸t ®­îc , gi¶i thÝch hiÖn t­îng, viÕt PTHH vµ kÕt luËn GV : t¹i sao Fe ®¶y ®­îc Cu ra khái dd muèi CuSO4 mµ Cu l¹i kh«ng ®Èy ®­îc Fe ra khái dd muèi FeCl2. HS dù ®o¸n Fe ho¹t ®éng ho¸ häc m¹nh h¬n Cu GV kh¼ng ®Þnh dù ®o¸n cña HS lµ ®óng. VÝ dô 2: Trong bµi tÝnh chÊt ho¸ häc cña kim lo¹i nh«m ThÝ nghiÖm 1: Nh«m cã mang tÝnh chÊt ho¸ häc cña kim lo¹i kh«ng ? GV: Nªu c©u hái nh«m cã mang tÝnh chÊt cña kim ©oÞ kh«ng? HS: Dù ®o¸n cã (kh«ng ) GV: Muãn kiÓm tra dù ®o¸n ®ã ta lµm nh÷ng thÝ nghiÖm nµo? HS: dù ®o¸n c¸c thÝ nghiÖm cÇn lµm: - §èt ch¸y nh«m trong kh«ng khÝ - §èt ch¸y nh«m trong khÝ clo - CHo nh«m t¸c dông víi dung dÞch axit H2SO4 - CHo nh«m t¸c dông víi dung dÞch axit CuSO4 GV h­íng dÉn HS chän dù ®o¸n phï hîp ®Ó lµm thÝ nghiÖm HS tiÕn hµnh thÝ nghiÖm vµ lÜnh héi tri thøc. * Tãm l¹i víi sù ®µo s©u suy nghÜ vµ ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o cña häc sinh nh­ trªn kh«ng nh÷ng chØ ¸p dông cho 2 vÝ dô ®· nªu mµ cã hÓ ¸p dông cho nhiÒu bµi häc thùc nghiÖm nãi chung vµ ¸p dông cho hÇu hÕt c¸c thÝ nghiÖm trong SGK ho¸ häc . Khi c¸c em ®· quen víi ph­¬ng ph¸p nµy th× gi¸o viªn cã thÓ ch­a yªu cÇu dù ®o¸n thÝ nghiÖm vµ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm th× häc sinh ®· suy nghÜ ®Õn ®Òu ®ã. Cach suy nghÜ nh­ vËy cã t¸c dông kh«ng nhá trong khoa häc kü thuËt vµ trong cuéc sèng hiÖn ®¹i. PhÇn thø hai : Ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm vµ c¸c vÝ dô cô thÓ: Cã hai lo¹i thÝ nghiÖm ë tr­êng THCS ThÝ nghiÖm biÓu diÔn cña gi¸o viªn ThÝ nghiÖm cña häc sinh - Tïy theo môc ®Ých sö dông thÝ nghiÖm trong qu¸ tr×nh häc tËp (®Ó nghiªn cøu bµi míi hay ®Ó cñng cè, kiÓm tra kiÕn thøc, kü n¨ng kü x¶o) mµ thÝ nghiÖm cña häc sinh ®­îc chia thµnh c¸c d¹ng kh¸c nhau + ThÝ nghiÖm nghiªn cøu bµi míi + ThÝ nghiÖm luyÖn tËp + ThÝ nghiÖm thùc hµnh - Ngoµi c¸c h×nh thøc trªn ®­îc dïng trong néi khãa cßn nh÷ng thÝ nghiÖm ngo¹i khãa ®­îc thùc hiÖn ë tr­êng, quan s¸t ë nhµ. 1.ThÝ nghiÖm biÓu diÔn cña gi¸o viªn : -ThÝ nghiÖm biÓu diÔn dïng lµm c¬ së ®Ó cô thÓ hãa nh÷ng kh¸i niÖm vÒ chÊt vµ ph¶n øng hãa häc. Trong qu¸ tr×nh biÓu diÔn thÝ nghiÖm, gi¸o viªn lµ ng­êi thùc hiÖn sù biÕn ®æi c¸c chÊt, ®iÒu khiÓn c¸c qu¸ tr×nh biÓu diÔn thÝ nghiÖm, häc sinh theo dâi quan s¸t vµ cã nhËn xÐt vÒ qu¸ tr×nh ®ã. Vai trß cña c¸c thÝ nghiÖm trong giê Hãa häc cã thÓ kh«ng gièng nhau. Chóng cã thÓ dïng ®Ó minh häa c¸c kiÕn thøc do gi¸o viªn tr×nh bµy, cã thÓ lµ nguån nh÷ng kiÕn thøc mµ häc sinh tiÕp thu d­íi sù h­íng dÉn cña gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh quan s¸t thÝ nghiÖm. V× vËy c¸c thÝ nghiÖm biÓu diÔn cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh b»ng 2 ph­¬ng ph¸p : Ph­¬ng ph¸p minh häa Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu -Ph­¬ng ph¸p thø 2 cã gi¸ trÞ lín h¬n v× nã cã t¸c dông kÝch thÝch häc sinh lµm viÖc tÝch cùc h¬n vµ ®Æc biÖt t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kh¶ n¨ng nhËn thøc cña häc sinh. Khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm biÓu diÔn cÇn chó ý nh÷ng yªu cÇu sau ®©y : a. §¶m b¶o an toµn thÝ nghiÖm : An toµn thÝ nghiÖm lµ yªu cÇu tr­íc hÕt ®èi víi mäi lo¹i thÝ nghiÖm, trong ®ã cã thÝ nghiÖm biÔu diÔn cña gi¸o viªn. §Ó ®¶m b¶o an toµn thÝ nghiÖm vµ tÝnh m¹ng cña häc sinh trong giê häc . MÆt kh¸c gi¸o viªn cÇn n¾m v÷ng kü thuËt vµ ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm cô thÓ. VÝ dô : - Trong bÊt cø tr­êng hîp nµo, tr­íc khi ®èt H2 ®Òu ph¶i thö ®é tinh khiÕt cña nã . Khi lµm viÖc víi chÊt ®éc h¹i ph¶i cã biÖn ph¸p b¶o hiÓm Kh«ng dïng qu¸ liÒu l­îng hãa chÊt dÔ ch¸y vµ dÔ næ C¸c thÝ nghiÖm t¹o thµnh chÊt bay h¬i cÇn tiÕn hµnh ë phÝa cuèi chiÒu giã ®Ó tr¸nh t¹t khÝ ®éc vÒ phÝa häc sinh ........ b, §¶m b¶o kÕt qu¶ vµ tÝnh khoa häc cña thÝ nghiÖm : ThÝ nghiÖm hãa häc nh­ “con dao hai l­ìi” : KÕt qu¶ tèt ®Ñp cña c¸c thÝ nghiÖm cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn chÊt l­îng d¹y häc vµ cñng cè lßng tin cña häc sinh vµo khoa häc. Muèn ®¶m b¶o kÕt qu¶ tr­íc hÕt gi¸o viªn ph¶i n¾m v÷ng kÜ thuËt vµ kÜ n¨ng tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, gi¸o viªn ph¶i chuÈn bÞ cÈn thËn c¸c thÝ nghiÖm, thö nhiÒu lÇn tr­íc khi biÓu diÔn trªn líp. C¸c dông cô hãa chÊt cÇn chuÈn bÞ chu ®¸o vµ ®ång bé. NÕu ch¼ng may thÝ nghiÖm kh«ng thµnh c«ng, gi¸o viªn cÇn b×nh tÜnh, t×m ra nguyªn nh©n ®Ó gi¶i thÝch cho häc sinh. c, §¶m b¶o trùc quan: - Trùc quan lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña thÝ nghiÖm biÓu diÔn. §Ó ®¶m b¶o tÝnh trùc quan khi chuÈn bÞ thÝ nghiÖm gi¸o viªn cÇn suy nghÜ ®Õn kÝch th­íc c¸c dông cô thÝ nghiÖm vµ sö dông l­îng hãa chÊt thÝch hîp. C¸c dông cô thÝ nghiÖm cÇn cã kÝch th­íc vµ mµu s¾c hµi hßa. Bµn ®Ó biÓu diÔn thÝ nghiÖm ph¶i cã ®é cao cÇn thiÕt vµ c¸c dông cô thÝ nghiÖm cÇn ph¶i bè trÝ sao cho mäi häc sinh trong líp ®Òu nh×n râ. §èi víi c¸c thÝ nghiÖm cã kÌm theo sù ®æi mµu s¾c, cã c¸c khÝ sinh ra hoÆc cã c¸c chÊt kÕt tña t¹o thµnh th× ph¶i dïng c¸c ph«ng cã mµu s¾c thÝch hîp. - Sè l­îng thÝ nghiÖm trong mét bµi nªn chän võa ph¶i. CÇn chän nh÷ng thÝ nghiÖm phôc vô träng t©m bµi häc vµ phï hîp víi thêi gian cña tiÕt d¹y ®Ó ®¶m b¶o viÖc thùc hÞªn c¸c b­íc lªn líp. MÆt kh¸c nÕu chóng ta sö dông nhiÒu thÝ nghiÖm víi nh÷ng ph¶n øng hãa häc cã b¶n chÊt gièng nhau sÏ gi¶m høng thó häc tËp cña häc sinh. - Ngoµi nh÷ng yªu cÇu trªn, ®Ó n©ng cao chÊt l­îng c¸c thÝ nghiÖm biÓu diÔn ta cÇn chó ý nh÷ng néi dung sau ®©y: Trong thÝ nghiÖm nªn sö dông nh÷ng hãa chÊt häc sinh ®· quen biÕt. §­¬ng nhiªn nÕu môc ®Ých thÝ nghiÖm lµ nghiªn cøu chÊt míi th× chÊt ®ã ph¶i lµ míi ®èi víi häc sinh. Nh­ng khi sö dông c¸c chÊt ®Ó rót ra nh÷ng kÕt luËn lÝ thuyÕt nµo ®ã, tøc lµ dïng lµm tµi liÖu gi¸o khoa th× cè g¾ng dïng c¸c chÊt quen thuéc. - §Ó gióp häc sinh tËp trung tuyÖt ®èi vµo c¸c ph¶n øng hãa häc diÔn ra trong c¸c dông cô thÝ nghiÖm, tr­íc khi thùc hiÖn thÝ nghiÖm gi¸o viªn nªn gióp häc sinh t×m hiÓu vÒ c¸c dông cô thÝ nghiÖm theo c¸c tr×nh tù sau: + Tªn cña dông cô. + C«ng dông cña dông cô + H×nh d¹ng bªn ngoµi vµ cÊu t¹o bªn trong + C«ng dông cña tõng bé phËn + Bé phËn quan träng nhÊt ( tuú theo tõng néi dung thÝ nghiÖm) + Dông cô ®­îc cÊu t¹o vµ ho¹t ®éng dùa trªn nh÷ng nguyªn lý nµo. + C¸ch sö dông dông cô Trong mét sè tr­êng hîp th× cÇn cã thÓ dïng h×nh vÏ hoÆc th¸o rêi tõng bé phËn råi giíi thiÖu vµ l¾p dông cô theo 1 tr×nh tù cÇn thiÕt. Nªn lùa chän c¸c dông cô thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n, gän nhÑ ®¶m b¶o tÝnh khoa häc, s­ ph¹m, mü thuËt. Chän ph­¬ng ¸n thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n, tiÕt kiÖm , dÔ thµnh c«ng vµ ®¶m b¶o an toµn cho häc sinh. Tr­íc khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, gi¸o viªn cÇn ph¶i gi¶i thÝch môc ®Ých, yªu cÇu vµ c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm. Trong thêi gian tiÕn hµnh thÝ nghiÖm sù chó ý cña häc sinh vµo viÖc quan s¸t c¸c hiÖn t­îng s¶y ra nh­ ®Æt c¸c c©u hái ®Ó häc sinh chó ý theo dâi thÝ nghiÖm vµ tr¶ lêi. §iÒu nµy ®Æc biÖt chó ý ë líp 8 v× kh¶ n¨ng quan s¸t cña häc sinh cßn ph¸t triÓn l­u ý häc sinh quan s¸t viÖc thùc hiÖn ®óng ®¾n c¸c thao t¸c thÝ nghiÖm nh­: c¸ch lÊy ho¸ chÊt r¾n vµ láng, c¸ch ®un , c¸ch sö dông ®Ìn cån, ®Æc biÖt c¸ch l¾p vµ kiÓm tra dông cô, …. 2. ThÝ nghiÖm cña häc sinh. a) ThÝ nghiÖm ®Ó nghiªn cøu bµi míi: Tuy cã nhiÒu ­u ®iÓm nh­ng do kh¶ n¨ng nhËn thøc cña häc sinh cã h¹n ( chØ b»ng thÞ gi¸c vµ thÝnh gi¸c) nªn thÝ nghiÖm biÓu diÔn cßn cã nh÷ng mÆt h¹n chÕ. Dï sao khi häc sinh ®­îc trao dông cô tËn tay vµ ®­îc thùc hiÖn lµm thÝ nghiÖm th× viÖc lµm quen víi c¸c dông cô , c¸c chÊt vµ qu¸ tr×nh sÏ ®Çy ®ñ h¬n. ë ®©y häc sinh tù tay ®iÒu khiÓn c¸c qu¸ tr×nh vµ lµm biÕn ®æi c¸c chÊt nªn cã sù phèi hîp gi÷a ho¹t ®éng, trÝ ãc víi ho¹t ®éng ch©n tay trong qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh. Ph­¬ng ph¸p nµy cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn tèt nhÊt n¨ng lùc trÝ tuÖ cña häc sinh , kÝch thÝch høng thó cña häc sinh ®èi víi ho¸ häc, v× nã rÌn luyÖn cho häc sinh nhËn thøc vµ ph©n tÝch nh÷ng dÊu hiÖu vµ hiÖn t­îng cô thÓ b»ng kinh nghiÖm riªng cña chÝnh m×nh , vµ thu hót cña häc sinh vµo nhËn thøc ®èi t­îng . ViÖc tæ chøc cho häc sinh lµm thÝ nghiÖm ®Ó nghiªn cøu bµi míi cã thÓ thùc hiÖn b»ng 2 c¸ch: Toµn líp cïng lµm mét thÝ nghiÖm hoÆc tõng nhãm nh÷ng thÝ nghiÖm kh¸c nhau. Khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm häc tËp theo nhãm, gi¸o viªn cÇn theo dâi ®Ó c¸c häc sinh trong nhãm lÇn l­ît ®­îc häc, nÕu kh«ng th× thÝ nghiÖm cña häc sinh sÏ biÕn thµnh thÝ nghiÖm biÓu diÔn trong ®ã chØ do mét sè em kh¸ phô tr¸ch. NÕu thÝ nghiÖm phøc t¹p cÇn cã sù ph©n c«ng gi÷a c¸c häc sinh trong nhãm. VÝ dô: Trong thÝ nghiÖm ®iÒu chÕ vµ thö tÝnh chÊt cña Oxi ë líp 8 cã thÓ 1 häc sinh l¾p dông cô ®iÒu chÕ vµ thu Oxi . C¸c häc sinh kh¸c lµm c¸c thÝ nghiÖm ®èt ch¸y C,S, kim lo¹i trong Oxi . Còng nh­ thÝ nghiÖm biÓu diÔn, thÝ nghiÖm cña häc sinh cã thÓ tiÕn hµnh theo ph­¬ng ph¸p minh ho¹ vµ nghiªn cøu. VÝ dô: §Ó nghiªn cøu tÝnh khö cña H2 ë líp 8 cã thÓ cho häc sinh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm khö CuO nhê H2 b»ng 2 ph­¬ng ph¸p trªn nh­ sau : + Ph­¬ng ph¸p minh ho¹ : Gi¸o viªn cho biÕt Hi®o kh«ng nh÷ng cã thÓ ho¸ hîp víi Oxi cña c¸c hîp chÊt nh­ c¸c oxÝt. NÕu cho H2 qua CuO nung nãng nã sÏ chiÕm Oxi cña hîp chÊt nµy vµ t¹o ra n­íc , CuO mµu ®en t¹o ra Cu ®¬n chÊt mµu ®á. Häc sinh thµnh lËp PTHH: H2+ CuO Cu + H2O Sau ®ã gi¸o viªn cho häc sinh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm võa ®­îc m« t¶. Sau khi lµm thÝ nghiÖm, häc sinh lÊy nh÷ng ®iÒu gi¸o viªn tr×nh bµy ®­îc kh¼ng ®Þnh vÒ mÆt thùc nghiÖm. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu : Gi¸o viªn ®Æt vÊn ®Ò : H2 cã thÓ chiÕm oxi cña c¸c oxit kh«ng ? Gi¸o viªn h­íng dÉn HS l¾p dông cô vµ sö dông c¸c ho¸ chÊt ( ®· chuÈn bÞ s½n ) . Trong qu¸ tr×nh GV h­íng dÉn HS quan s¸t hiÖn t­îng s¶y ra , ®Æc biÖt quan s¸t cña CuO tr­íc vµ sau khi dÉn H2 qua CuO ®un nãng (mµu ®en thµnh ®á) ®ång thêi xuÊt hiÖn nh÷ng giät láng trªn thµnh èng nghiÖm vµ ®¸y èng nghiÖm . Tõ ®ã rót ra kÕt luËn H2 ®· chiÕm oxi cña CuO t¹o thµnh n­íc vµ gi¶i phãng kim lo¹i Cu (mµu ®á) Häc sinh viÕt ph­¬ng tr×nh ho¸ häc : H2 + CuO H2 O + Cu Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu kÝch thÝch ho¹t ®éng tÝch cùc cña häc sinh trong giê ho¸ häc h¬n vµ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kü n¨ng lµm viÖc ®éc lËp . b) ThÝ nghiÖm thùc hµnh : H×nh thøc thÝ nghiÖm do häc sinh tù lµm khi hoµn thiÖn kiÕn thøc nh»m minh ho¹ , «n tËp , cñng cè kiÕn thøc ®· häc vµ rÌn luyÖn kü n¨ng , sö dông dông cô vµ ho¸ chÊt . RÌn luyÖn kü n¨ng vµ kü thuËt tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ho¸ häc . Mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn gióp häc sinh thùc hiÖn thµnh c«ng c¸c thÝ nghiÖm thùc hµnh lµ häc sinh ®· ®­îc chuÈn bÞ tr­íc vÒ môc ®Ých cña thÝ nghiÖm , häc sinh cÇn lµm g× vµ lµm nh­ thÕ nµo , gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng x¶y ra trong thÝ nghiÖm, rót ra nh÷ng kÕt luËn ®óng ®¾n. d­íi sù h­íng dÉn cña gi¸o viªn HS cÇn «n l¹i nh÷ng néi dung cÇn thiÕt trong SGK vµ ®äc tr­íc bµi thùc hµnh GV cÇn x¸c ®Þnh néi dung vµ ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh sao cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm vÒ néi dung vµ c¬ së vËt chÊt thiÕt bÞ liªn quan , phæ biÕn cho häc sinh nh÷ng viÖc cÇn chuÈn bÞ , dù kiÕn nh÷ng t×nh huèng x¶y ra cÇn gi¶i thÝch vÒ lý thuyÕt …. C¸c thÝ nghiÖm ®­îc lùa chän ph¶i ®¬n gi¶n ë møc ®é tèi ®a nh­ng ph¶i râ , dông cô ®¬n gi¶n gi¸ thµnh h¹ , nh­ng vÉn ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu vÒ khoa häc vµ s­ ph¹m . Mét giê thùc hµnh th­êng ®­îc thùc hiÖn theo tr×nh tù sau ®©y : §Çu giê gi¸o viªn kiÓm tra sù chuÈn bÞ cña häc sinh , gi¶i thÝch ng¾n gän c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm , c¸ch quan s¸t vµ ghi chÐp ®Ó lµm t­êng tr×nh thÝ nghiÖm L­u ý häc sinh nh÷ng qui t¾c , thao t¸c …. ®Æc biÖt lµ ®¶m b¶o an toµn trong thÝ nghiÖm . Khi HS lµm thÝ nghiÖm , GV theo dâi vµ uèn n¾n nh÷ng sai sãt khi cÇn thiÕt nh­ng tr¸nh kh«ng lµm thay HS . Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay , do kh¶ n¨ng trang bÞ ho¸ chÊt cßn h¹n chÕ , néi dung giê thùc hµnh th­êng ph¶i chia thµnh tõng nhãm lín nªn cÇn cã sù ph©n c«ng viÖc lµm râ rµng gi÷a c¸c häc sinh trong nhãm , nh­ng tr¸nh kh«ng nªn ®Ó HS chØ chuyªn lµm 1 nhiÖm vô mµ ph¶i thay ®æi trong mçi buæi , hay giê lµm thÝ nghiÖm . Cuèi giê thùc hµnh mçi HS ph¶i hoµn thµnh b¶n t­êng tr×nh thÝ nghiÖm . C¸c mÉu t­êng tr×nh nªn ®¬n gi¶n vµ th­êng lµm c¸c môc sau: - Tªn thÝ nghiÖm - M« t¶ thÝ nghiÖm vµ h×nh vÏ ( nÕu cÇn) - M« t¶ nh÷ng hiÖn t­îng quan s¸t ®­îc - Gi¶i thÝch vµ kÕt luËn viÕt ph­¬ng tr×nh ho¸ häc - Sau cïng GV h­íng dÉn HS röa s¹ch c¸c dông cô thÝ nghiÖm x¾p xÕp ng¨n n¾p c¸c ho¸ chÊt vµ dông cô thÝ nghiÖm vµo ®óng n¬i qui ®Þnh . VÝ dô:ThÝ nghiÖm thùc hµnh: TÝnh chÊt hãa häc cña phi kim vµ hîp chÊt cña chóng (SGK hãa häc 9-T104) ThÝ nghiÖm 1:Cacbon khö ®ång II oxit ë nhiÖt ®é cao GV: KiÓm tra sù chuÈn bÞ dông cô vµ ho¸ chÊt cña häc sinh KiÓm tra kiÕn thøc lý thuyÕt cã liªn quan ®Õn bµi thùc hµnh GV: Yªu cÇu HS nªu c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm 1 ? §Ó lµm thÝ nghiÖm 1 cÇn chuÈn bÞ nh÷ng dông cô vµ ho¸ chÊt g× ? Nh÷ng thao t¸c cÇn chó ý ®Ó thÝ nghiÖm thµnh c«ng ? M« t¶ hiÖn t­îng quan s¸t ®­îc , gi¶i thÝch hiÖn t­îng , viÕt PTHH vµ kÕt luËn theo mÉu t­êng tr×nh sau: STT Tªn thÝ nghiÖm C¸ch tiÕn hµnh HiÖn t­îng Gi¶i thÝch hiÖn t­îng,viÕt PTHH KÕt luËn 1 Cacbon khö ®ång II oxit ë nhiÖt ®é cao -LÊy mét Ýt hçn hîp ®ång II oxit vµ cacbon vµo èng nghiÖm -§ung nãng ®¸y èng nghiÖm b»ng ngän löa ®Ìn cån -DÉn khÝ tho¸t ra vµo dung dÞch n­íc v«i trong Ca(OH)2 -Hçn hîp chÊt r¾n mµu ®en chuyÓn dÇn thµnh chÊt r¾n mµu ®á -Dung dÞch n­íc v«i trong vÈn ®ôc -Cacbon ®· khö CuO mÇu ®en thµnh kim lo¹i ®ång mµu ®á. Sinh ra khÝ CO2 lµm vÈn ®ôc n­íc v«i trong C+ CuO C+ Cu C¸c bon khö CuO ThÝ nghiÖm ngo¹i kho¸ ho¸ häc Trong d¹y – häc ho¸ häc kh«ng nh÷ng chØ yªu cÇu HS tiÕp thu kiÕn thøc cô thÓ mét c¸ch v÷ng ch¾c vÒ c¬ së khoa häc , mµ cßn yªu cÇu c¸c em tõng b­íc cã kü n¨ng kü x¶o vËn dông kiÕn thøc ®· häc ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng trong tù nhiªn, trong ®êi sèng lao ®éng vµ s¶n xuÊt . V× vËy ®Ó ®¸p øng yªu cÇu trªn bªn c¹nh c¸c thÝ nghiÖm trong líp, cßn cã thÝ nghiÖm ngoµi líp häc (thÝ nghiÖm ngo¹i kho¸) ThÝ nghiÖm ngo¹i kho¸ bao gåm ngoµi líp häc thùc hiÖn ë tr­êng d­íi h×nh thøc c¸c tæ ngo¹i kho¸ ho¸ häc vµ thÝ nghiÖm quan s¸t thùc hµnh ë nhµ. a) ThÝ nghiÖm ngoµi líp häc thùc hiÖn ë tr­êng Bao gåm: C¸c thÝ nghiÖm vui gióp HS høng thó ¸p dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn. VÝ dô: + Th­ viÕt b»ng “ mùc bÝ mËt” tõ dung dÞch x¸ccaror¬ ( C12H22O11) + Th­ viÕt b»ng n­íc c¬m ( dung dÞch hå tinh bét) C¸c thÝ nghiÖm nhËn biÕt c¸c chÊt nh­ nhËn biÕt vÒ c¸c lo¹i ph©n ho¸ häc , c¸c lo¹i len t¬ lôa………………………….. Tuy nhiªn do c¬ së vËt chÊt c¸c tr­êng nãi chung cßn h¹n chÕ nªn c¸c thÝ nghiÖm nµy Ýt ®­îc thùc hiÖn TiÕn hµnh thÝ nghiÖm thùc hiÖn ë nhµ lµ mét h×nh thøc lµm lËp cña HS,gióp c¸c em tiÕp thu 1 c¸ch tù gi¸c høng thó ®èi víi m«n häc . MÆt kh¸c gãp phÇn ph¸t triÓn t­ duy, rÌn luyÖn kû n¨ng thùc nghiÖm vµ t¹o ®iÒu kiÖn thiÕt lËp viÖc liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn t­îng ho¸ häc, gi÷a nh÷ng thuyÕt vµ ®Þnh luËt ®· häc víi thùc tiÔn cuéc sèng hµng ngµy . Muèn vËy gi¸o viªn ph¶i h­íng dÉn HS tù chÕ t¹o 1 sè dông cô vµ tù kiÕm 1 sè ho¸ chÊt s½n cã trong tù nhiªn , gia ®×nh vµ x· héi . C¸c ho¸ chÊt ®ã ph¶i lµ nh÷ng chÊt kh«ng ®éc, kh«ng dÔ ch¸y, kh«ng lµm háng quÇn ¸o . Gi¸o viªn cã thÓ h­íng dÉn HS lµm 1 sè ®Ò tµi thùc hµnh sau : ThÝ nghiÖm 1: Läc n­íc ®ôc Yªu cÇu HS quan s¸t vµ tr¶ lêi c©u hái . Sau mçi tuÇn m­a rµo n­íc ë hå, ao cã nh÷ng biÓu hiÖn thay ®æi nh­ thÕ nµo ? nguyªn nh©n ? GV h­íng dÉn HS c¸ch läc n­íc ®ôc. Cã thÓ dïng phÔu läc qua b«ng hoÆc v¶i. Ghi chÐp kÕt qu¶ thÝ nghiÖm vµ gi¶i thÝch. ThÝ nghiÖm 2: §é hoµ tan cña kh«ng khÝ trong n­íc. - §Æt cèc n­íc l¹nh vµo c¹nh bÕp nãng. Quan s¸t sù xuÊt hiÖn c¸c bät khÝ ë thµnh cèc. Gi¶i thÝch hiÖn t­îng. - Quan s¸t khi n­íc ®­îc ®un nãng trong c¸c soong , nåi trªn soong nåi xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu bät khÝ .H·y gi¶i thÝch ®ã lµ nh÷ng khÝ g× vµ t¹i sao chóng tho¸t khái n­íc d­íi d¹ng bät khÝ khi ®un nãng. ThÝ nghiÖm 3: Chøng minh kh«ng khÝ lµ 1 hçn hîp - G¾n ch©n c©y nÕn vµo gi÷a 1 ®Üa con . Rãt n­íc vµo ®Øa cho gÇn ®Çy ®Õn mÐp. §èt nÕn ®ång thêi ®Ëy b»ng cèc óp ng­îc . L¾c nhÑ cèc nh­ng kh«ng nhÊc cèc lªn khái mÆt n­íc trong ®Üa , sau khi nÕn trong cèc t¾t 1 thêi gian quan s¸t mùc n­íc trong cèc . Gi¶i thÝch hiÖn t­îng . ThÝ nghiÖm 4: CÊt n­íc - §un n­íc trong 1 Êm nh«m , khi n­íc s«i h·y ®Ó nghiªng miÖng 1 chÐn sø hoÆc cèc thuû tinh phÝa trªn vßi Êm chç h¬i n­íc bay ra. Sau chõng 2 ®Õn 3 phót trong chÐn ®· cã 1 Ýt n­íc. NÕm n­íc ®ã vµ cã nhËn xÐt vÒ vÞ so víi n­íc th­êng, ghi chÐp kÕt qu¶ thÝ nghiÖm vµ gi¶i thÝch . ThÝ nghiÖm 5: Dung dÞch b·o hoµ , ch­a b·o hoµ , ®é tan . - Cho 1 Ýt muèi ¨n vµo cèc n­íc l¹nh trong lä pªnixªlin, ®Ëy nót vµ l¾c cho ®Õn khi muèi tan hÕt. Cho tiÕp muèi vµo vµ l¾c tiÕp cho ®Õn khi muèi kh«ng tan n÷a . Dung dÞch thu ®­îc gäi lµ g× ? nhóng lä vµo n­íc nãng vµ khi dung dÞch trong lä nãng lªn råi l¾c läa. Quan s¸t vµ gi¶i thÝch hiÖn t­îng x¶y ra. Nhóng lä trªn vµo n­íc l¹nh , ®Ó 1 lóc . Quan s¸t thÊy g× trong lä ? Gi¶i thÝch? ThÝ nghiÖm 6: §iÒu chÕ O2 vµ ph¶n øng ho¸ häc víi C . Dïng kÑp tre lµm s½n, kÑp ch¾c èng nghiÖm hoÆc lä Pªnixªlin cho vµo èng chõng 0,2 g thuèc tÝm ( KMnO4) cho tiÕp vµo èng 1 miÕng b«ng xèp c¸ch c¸c tinh thÓ thuèc tÝm ë ®¸y kho¶ng 2-5 cm . H¬ lä lªn ngän löa c©y nÕn khi nghe thÊy nh÷ng tiÕng næ l¸ch t¸ch cña c¸c tinh thÓ nhá thuèc tÝm th× ta ®­a que ®ãm cã than hång vµo èng . Quan s¸t vµ gi¶i thÝch . ViÕt ph­¬ng tr×nh ph¶n øng ho¸ häc. ThÝ nghiÖm 7: §iÒu chÕ H2 - Cho 1 ®Õn 2 ml giÊm vµo lä Pªnixªlin , chøa 1 Ýt bét nh«m quan s¸t hiÖn t­îng H2 gi¶i phãng ra. ViÕt PTHH. ThÝ nghiÖm 8: §iÒu chÕ dung dÞch Ca(OH )2 vµ thö tÝnh chÊt cña nã . - Cho 1 Ýt v«i t«i vµo 1 cèc nhá ®ùng n­íc ®Õn gÇn nöa cèc vµ khuÊy kü . Läc chÊt láng b»ng phÔu vµ giÊy thÊm sao cho d2 sau khi läc trong suèt. Cho m¶nh giÊy phªnoltalªin vµo chÊt láng, (hoÆc cho giÊy quú tÝm vµo) quan s¸t sù biÕn ®æi mµu cña m¶nh giÊy . - Rãt thªm tõ tõ Ýt giÊm vµo dung dÞch chÊt láng trªn cho ®Õn khi m¶nh giÊy phªnoltalªin chuyÓn thµnh kh«ng mµu nh­ lóc ®Çu. Gi¶i thÝch hiªn t­îng. ( hoÆc giÊy quú tÝm thµnh kh«ng mµu råi dÇn dÇn chuyÓn mµu kh¸c (mµu ®á)). Gi¶i thÝch hiÖn t­îng. ThÝ nghiÖm 9: T¸c dông cña muèi víi kim lo¹i Nhóng 1 ®inh s¾t ®· ®­îc ®¸nh s¹ch gØ s¾t vµo dung dÞch CuSO4®ùng trong lä Pªnixilin. Sau chõng 3 phót lÊy ®inh ra khái dung dÞch. Quan s¸t chÊt míi b¸m vµo bÒ mÆt chiÕc ®inh. ViÕt ph­¬ng tr×nh ho¸ häc. ThÝ nghiÖm 10: TÝnh hÊp phô cña than gç Vïi 1 mÉu than s¹ch vµo nåi c¬m bÞ khª. Sau 1 thêi gian më vung nåi c¬m vµ cã nhËn xÐt. Gi¶i thÝch hiÖn t­îng .ThÝ nghiÖm 11: §iÒu chÕ nhËn biÕt CO2 Cho mét mÉu ®¸ v«i vµo 1 lä Pªnixªlin råi cho thªm Ýt giÊm vµo lä. Quan s¸t sù gi¶i phãng khÝ sau chõng 3 phót, ®­a que diªm ®ang ch¸y vµo lä. Quan s¸t hiÖn t­îng vµ gi¶i thÝch. PhÇn thø ba: Mét sè vÝ dô vÒ ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh thÝ nghiÖm biÓu diÔn cña gi¸o viªn. VÝ dô1: Bµi “TÝnh chÊt cña chÊt” – Líp 8. *Dông cô thÝ nghiÖm : – Cèc thuû tinh 200ml - C¸p sun sø (NÕu kh«ng cã dïng ®Õ sø cã mÆt lâm) - Lä thuû tinh 100cc - Nót cao su - M«i ®èt ho¸ chÊt - §Ìn cån. *Ho¸ chÊt: L­u huúnh ThÝ nghiÖm 1 : Sù hoµ tan cña l­u huúnh trong n­íc. - LÊy 1 Ýt bét l­u huúnh vµo c¸p sun sø (hoÆc phÇn lâm cña ®Õ sø) cho HS quan s¸t tr¹ng th¸i , mµu s¾c , mïi. - LÊy chõng 2/3 cèc n­íc, dïng th×a xóc ho¸ chÊt. H¬ m«i trªn ngän löa ®Ìn Cån cho ®Õn khi S b¾t ch¸y. HS quan s¸t vµ nhËn xÐt vÒ ngän löa . - Luån nhanh m«i vµo lä thuû tinh vµ ®Ëy chÆt nót cao su l¹i ®Ó ng¨n chÆn khÝ SO2 kh«ng bay ra ngoµi (v× khÝ SO2 mïi h¾c,®éc,g©y khã thë). Quan s¸t vµ gi¶i thÝch: TN1: - L­u huúnh lµ 1 chÊt r¾n, mµu vµng t­¬i, kh«ng mïi. - Bét l­u huúnh kh«ng tan trong n­íc. Tuy l­u huúnh cã khèi l­îng riªng Lín h¬n n­íc nh­ng nã vÉn næi v× kh«ng tan trong n­íc. TN2: - Khi ®èt nãng , S nãng ch¶y vµ ch¸y ®­îc víi ngän löa xanh nh¹t. KÕt luËn: Nh÷ng biÓu hiÖn trªn lµ tÝnh chÊt cña l­u huúnh VÝ dô 2: Bµi “ TÝnh chÊt cña kim lo¹i” – líp 9. *Dông cô thÝ nghiÖm: - èng nghiÖm - Gi¸ ®Ó èng nghiÖm * Ho¸ chÊt - Mg kim lo¹i - Fe kim lo¹i - Cu kim lo¹i - Dung dÞch axitclohi®ric - Dung dÞch ®ång sun phat - Dung dÞch nh«m nit¬rat * TiÕn hµnh thÝ nghiÖm: ThÝ nghiÖm1: T¸c dông cña kim lo¹i víi dung dÞch axit Cho vµo 4 èng nghiÖm 1 l­îng dung dÞch HCl lo·ng b»ng nhau. Sau ®ã cho vµo mçi èng nghiÖm1 m¶nh kim lo¹i kh¸c nhau Mg, Al, Fe. H­íng dÉn HS quan s¸t hiÖn t­îng. Quan s¸t vµ gi¶i thÝch: Trong3 èng nghiÖm ®Çu tiªn ®Òu cã khÝ H2 tho¸t ra, trong ®ã H2 tho¸t ra nhanh nhÊt ë èng nghiÖm chøa Mg sau ®ã ®Õn Al, Fe. ë èng nghiÖm thø 4 ( cã Cu) th× kh«ng cã hiÖn t­îng khÝ H2 tho¸t ra.VËy Mg, Al, Fe t¸c dông ®­îc víi H2 cßn Cu th× kh«ng. Mg m¹nh h¬n Al m¹nh h¬n Fe.C¸c ph­¬ng tr×nh ho¸ häc: Mg + 2HCl à MgCl2 +H2 Al +6HCl à2AlCl3+3H2 Fe+2HClàFeCl2+H2 ThÝ nghiÖm 2:T¸c dông cña kim lo¹i víi dung dÞch muèi Cho vµo èng nghiÖm c¸c ho¸ chÊt sau ®©y èng 1: Dung dÞch CuSO4 èng 2: Dung dÞch AgNO3 Nhóng 1 ®inh s¾t vµo èng 1, ®o¹n d©y ®ång vµo èng 2. Sau 1 thêi gian h­íng dÉn häc sinh quan s¸t vµ gi¶i thÝch hiÖn t­îng x¶y ra . Quan s¸t vµ gi¶i thÝch . Sau 1 thêi gian trªn mÆt ®inh s¾t ë èng 1 cã phñ 1 líp ®ång kim lo¹i mµu ®á. PTHH: Fe + CuSO4à FeSO4 +Cu ë ®o¹n d©y ®ång trong èng 2 cã c¸c tinh thÓ b¹c s¸ng PTHH: Cu + 2 AgNO3à Cu(NO3)2 +2Ag §iÒu ®ã chøng tá : Fe ho¹t ®éng h¬n Cu, Cu ho¹t ®éng h¬n Ag. KÕt luËn C¬ së vËt chÊt vµ thiÕt bÞ gi¸o dôc lµ 1 trong nh÷ng ®iÒu kiÖn quan träng gãp phÇn thùc hiÖn th¾ng lîi néi dung c¶i c¸ch, ®æi míi gi¸o dôc . Ho¸ häc lµ m«n häc nghiªn cøu vÒ c¸c chÊt, vÒ sù biÕn ho¸ tõ chÊt nµy thµnh chÊt kh¸c vµ nh÷ng hiÖn t­îng x¶y ra xunh quanh sù biÕn ®æi ®ã. V× vËy viÖc trang bÞ vµ sö dông thiÕt bÞ d¹y häc nh»m thùc hiÖn nguyªn t¾c gi¶ng d¹y trùc quan cho bé m«n ho¸ häc ë tr­êng THCS cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong ®æi míi gi¸o dôc ë n­íc ta hiÖn nay. Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m qua do t×nh h×nh kinh tÕ cã nhiÒu khã kh¨n, viÖc cung cÊp c¸c ho¸ chÊt vµ dông cô thÝ nghiÖm m«n ho¸ häc nãi riªng cßn h¹n chÕ. Riªng n¨m nay lµ n¨m hoµn thµnh viÖc ®æi míi SGK ë tr­êng THCS nªn còng coi nh­ hoµn thµnh viÖc cÊp ph¸t thiÕt bÞ dông cô d¹y häc cho s¸ch khoa míi. Nh­ng sè l­îng ®Ó thùc hiÖn giê thùc hµnh cho tÊt c¶ häc sinh ®­îc tham gia ch­a ®ñ, ch­a nãi ®Õn 1 sè thiÕt bÞ dông cô chÊt l­îng cßn ch­a cao. TÝnh thiÕt thùc khoa häc vµ s­ ph¹m cña thiÕt bÞ cßn h¹n chÕ. §iÒu kiÖn thêi gian chuÈn bÞ cho tiÕt d¹y , còng nh­ kh«ng gian thùc hiÖn cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n trong ®iÒu kiÖn hÇu hÕt c¸c tr­êng cßn ch­a cã c¸n bé phô t¸ thÝ nghiÖm. ChÝnh v× vËy b¶n th©n gi¸o viªn vµ häc sinh cßn ng¹i lµm thÝ nghiÖm vµ ®iÒu ®ã ®· ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng bé m«n ho¸ häc cßn ch­a cao. Trong thêi gian häc kú I ( n¨m häc 2008-2009 ) t«i t¨ng c­êng thùc hiÖn triÓn khai ®Ò tµi nµy cho gi¸o viªn bé m«n ho¸ häc ë tr­êng m×nh vµo c¸c buæi sinh ho¹t chuyªn m«n ,qua viÖc dù giê lý thuyÕt còng nh­ giê häc thùc hµnh,qua kÕt qu¶ thùc tÕ kiÓm tra häc sinh, kÕt qu¶ ®· ®­îc t¨ng lªn râ rÖt so víi n¨m häc tr­íc: PhÇnc: KÕt qu¶ thùc hiÖn cã so s¸nh ®èi chøng -ChÊt l­îng mòi nhän: §¹t 3 HS giái cÊp huyÖn, 1HS vµo vßng hai cña huyÖn (m«n ho¸ häc) -Khèi 9 cã 156 häc sinh, trong ®ã: Sau khi thùc hiÖn ®Ò tµi Tr­íc khi thùc hiÖn ®Ò tµi Giái Kh¸ T.b×nh Kh«ng ®¹t Sè häc sinh ®¹t tõ TB trë lªn lµ 94 HS (60%) 45% 30% 20% 5% Sè häc sinh yÕu kÐm lµ 62 HS (40%) 70 häc sinh 47 häc sinh 31 häc sinh 8 häc sinh -VÒ gi¸o viªn còng ®· sö dông ®å dïng d¹y häc nhiÖt tÝch cùc h¬n, hiÖu qu¶ h¬n. Tuy vËy víi tr×nh ®é cã h¹n cña häc sinh THCS vµ cña b¶n th©n mong ®­îc sù ®ãng gãp cña quý vÞ ®Ó t«i cã ®iÒu kiÖn bæ sung, phôc vô tèt h¬n n÷a cho c«ng t¸c gi¶ng d¹y cña m×nh vµ ®ång nghiÖp trong tr­êng. PhÇn d. nh÷ng kiÕn nghÞ vµ ®Ò nghÞ sau khi thùc hiÖn ®Ò tµi 1. Ph¶i cã phßng bé m«n víi ®Çy ®ñ thiÕt bÞ, bao gåm c¶ thiÕt bÞ vÖ sinh phßng thÝ nghiÖm 2. Trong tæ ph¶i th­êng xuyªn x©y dùng chuyªn ®Ò bé m«n ®Ó häc hái kinh nghiÖm 3. Nh÷ng s¸ng kiÕn kinh nghiÖm hay, cã chÊt l­îng ®­a ra tr­íc tæ ®Ó th¶o luËn, cïng nhau häc hái PhÇn e. Tµi liÖu tham kh¶o - Tµi liÖu BDTX cho gi¸o viªn THCS chu kú III ( 2004- 2007) m«n ho¸ häc – NXB gi¸o dôc - S¸ch gi¸o khoa míi ho¸ häc líp 8, 9 – NXB gi¸o dôc - S¸ch gi¸o viªn míi ho¸ häc líp 8, 9 – NXB gi¸o dôc - S¸ch bµi tËp míi ho¸ häc líp 8, 9 – NXB gi¸o dôc - §Üa CD thùc hµnh thÝ nghiÖm ë trêng THCS ý kiÕn x¸c nhËn cña héi ®ång khoa häc Chñ tÞch héi ®ång Ngµy 6 th¸ng 4 n¨m 2010 Gi¸o viªn Lª ThÞ NguyÖt