Sử dụng quan điểm Bloom về các cấp bậc nhận thức xây dựng hệ thống câu hỏi dạy học môn Vật lý 10

m xóc (The Classification of Educational Goals, Handbook II: Affective Domain) cuèn s¸ch trªn lµm cho c¸c nhµ gi¸o dôc hiÓu ra tÇm quan träng cña th¸i ®é trong sù ph¸t triÓn cña nhËn thøc. Còng trong n¨m 1964 Bloom xuÊt b¶n tiÕp cuèn s¸ch: Sù æn ®Þnh vµ biÕn ®æi c¸c ®Æc ®iÓm, ®Æc tr−ng cña con ng−êi. Cuèn s¸ch nµy c¨n cø theo thø tù chiÒu däc cña viÖc häc tËp. Nã dÉn ®Õn sù bïng næ vÒ vÊn ®Ò quyÒn lîi trong gi¸o dôc trÎ em mÇm non. Bloom chØ ra r»ng nhiÒu ®Æc ®iÓm vÒ thÓ chÊt hay trÝ tuÖ cña ng−êi thµnh niªn cã thÓ dù ®o¸n ®−îc th«ng qua viÖc nghiªn cøu, xem xÐt nh÷ng ho¹t ®éng cña hä khi hä vÉn cßn trÎ con. VÝ dô «ng chøng minh r»ng 50% cña sù biÕn thÓ vÒ mÆt trÝ n7o ë tuæi 17 cã thÓ −íc ®o¸n, dự báo lóc 4 tuæi. ¤ng còng t×m ra r»ng nh÷ng sù tr¶i nghiÖm ®Çu ®êi cña trÎ diÔn ra ë gia ®×nh cã mét sù ¶nh h−ëng lín lao ®Õn qu¸ tr×nh tiÕp thu kiÕn thøc, häc hµnh sau nµy. Bloom tæng kÕt c¸c t¸c phÈm cña m×nh vµo n¨m 1980 vµ xuÊt b¶n cuèn s¸ch: “Nh÷ng thø mµ trÎ em cña chóng ta häc” trong ®ã chØ ra nh÷ng b»ng chøng ®−îc tËp hîp tõ kh¾p n−íc Mü vµ ë c¶ n−íc ngoµi ®Ó chøng minh r»ng hÇu nh− trÎ em cã thÓ häc tËp ë cÊp ®é cao khi chóng ®−îc rÌn luyÖn mét c¸ch thÝch hîp vµ ®−îc ch¨m sãc bëi nhµ tr−êng vµ gia ®×nh Trong nh÷ng n¨m sau cïng cña sù nghiÖp Bloom l¹i h−íng sù chó ý ®Õn nh÷ng trÎ em n¨ng khiÕu vµ «ng ®7 l7nh ®¹o nhãm nghiªn cøu ®Ó cïng xuÊt b¶n cuèn s¸ch: “Ph¸t triÓn n¨ng khiÕu cho trÎ em” n¨m 1985. Trong ®ã «ng cho r»ng nh÷ng ng−êi mµ lu«n v−¬n lªn dÉn ®Çu trong thÓ thao, nghÖ thuËt hay khoa häc ®Òu lµ nh÷ng ng−êi thËt sù ch¨m chØ vµ hä lu«n ®−îc kÝch thÝch bëi t×nh c¶m tr×u mÕn cña cha mÑ hä. 11 MÆc dï cã c¸ch ph©n lo¹i gi¸o dôc hay hÖ thèng ph©n chia thø bËc kh¸c còng ®7 ph¸t triÓn song c¸ch ph©n lo¹i Bloom vÉn tån t¹i sau h¬n 50 n¨m nh− mét c¸ch ph©n lo¹i chuÈn mùc trong gi¸o dôc häc. 2. cÊp bËc nhËn thøc Bloom. LÇn ®Çu tiªn khi Bloom c«ng bè c«ng tr×nh vµ sö dông thuËt ng÷ ph©n lo¹i (Taxonomy) mét sè ng−êi trong nhãm nghiªn cøu cña «ng ®7 ®a ra ý kiÕn ph¶n ®èi v× hä cho r»ng thuËt ng÷ nµy qu¸ xa l¹ víi nh÷ng thuËt ng÷ trong gi¸o dôc. Tuy vËy cuèi cïng th× c¸ch ph¸t biÓu cña Bloom ®7 giµnh ®−îc −u thÕ vµ tªn cña Bloom m7i g¾n víi thuËt ng÷ míi trong gi¸o dôc (Bloom’s Taxonomy). TËp s¸ch nhá dµnh cho c¸c gi¸m kh¶o ë trong tr−êng ®¹i häc ®7 trë thµnh mét tµi liÖu tham kh¶o chÝnh cña mäi hÖ thèng gi¸o dôc trªn thÕ giíi. §iÒu bÊt ngê lµ nã cßn rÊt cã Ých cho nh÷ng ng−êi lËp kÕ ho¹ch gi¶ng d¹y ë tr−êng, c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¶ c¸c nhµ nghiªn cøu hay nh÷ng gi¸o viªn gi¶ng d¹y ë mäi cÊp ®é gi¸o dôc tõ gi¸o viªn mÇm non, gi¸o viªn phæ th«ng hay gi¶ng viªn ®¹i häc. Benjamin . S. Bloom vµ nh÷ng ng−êi céng t¸c víi «ng ta ®7 x©y dùng nªn c¸c cÊp ®é cña c¸c môc tiªu gi¸o dôc, th−êng ®−îc gäi lµ c¸ch ph©n lo¹i Bloom, trong ®ã lÜnh vùc nhËn thøc ®−îc chia thµnh c¸c møc ®é hµnh vi tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p nhÊt nh− sau. 1. KiÕn thøc (Knowledge): ®−îc ®Þnh nghÜa lµ sù nhí l¹i c¸c d÷ liÖu ®7 häc ®−îc tr−íc ®©y. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ mét ng−êi cã thÓ nh¾c l¹i mét lo¹t d÷ liÖu, tõ c¸c sù kiÖn ®¬n gi¶n ®Õn c¸c lý thuyÕt phøc t¹p, t¸i hiÖn trong trÝ nhí nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt. §©y lµ cÊp ®é thÊp nhÊt cña kÕt qu¶ häc tËp trong lÜnh vùc nhËn thøc. 2. Th«ng HiÓu (Comprehention): ®−îc ®Þnh nghÜa lµ kh¶ n¨ng n¾m ®−îc ý nghÜa cña tµi liÖu. §iÒu ®ã cã thÓ thÓ hiÖn b»ng viÖc chuyÓn tµi liÖu tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c (VÝ dô: tõ ng«n ng÷ ra sè liÖu, tõ sè liÖu sang ®å thÞ) b»ng c¸ch gi¶i thÝch tµi liÖu (gi¶i thÝch hoÆc tãm t¾t) vµ b»ng c¸ch −íc l−îng xu h−íng t−¬ng lai (dù b¸o c¸c hÖ qu¶ hoÆc ¶nh h−ëng). KÕt qu¶ häc tËp ë cÊp ®é nµy cao h¬n so víi nhí vµ lµ møc thÊp nhÊt cña viÖc thÊu hiÓu sù vËt. 3. Áp dông (Application): ®−îc ®Þnh nghÜa lµ kh¶ n¨ng sö dông c¸c tµi liÖu ®7 häc vµo mét hoµn c¶nh cô thÓ míi. §iÒu ®ã cã thÓ bao gåm viÖc ¸p dông c¸c quy t¾c, ph−¬ng ph¸p, kh¸i niÖm, nguyªn lý, ®Þnh luËt vµ lý thuyÕt. KÕt qu¶ häc tËp trong lÜnh vùc nµy ®ßi hái cÊp ®é thÊu hiÓu cao h¬n so víi cÊp ®é hiÓu ë trªn. 4. Sù ph©n tÝch (Analysis): ®−îc ®Þnh nghÜa lµ kh¶ n¨ng ph©n chia mét tµi liÖu ra thµnh c¸c phÇn cña nã sao cho cã thÓ hiÓu ®−îc c¸c cÊu tróc tæ chøc cña nã. §iÒu ®ã cã thÓ bao gåm viÖc chØ ra sù ®óng c¸c bé phËn, ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c bé phËn vµ nhËn biÕt ®−îc c¸c nguyªn lý tæ chøc ®−îc bao hµm. KÕt qu¶ häc tËp ë ®©y thÓ hiÖn ë mét møc ®é trÝ tuÖ cao h¬n so víi møc hiÓu vµ ¸p dông v× nã ®ßi hái mét sù thÊu hiÓu c¶ néi dung vµ h×nh th¸i cÊu tróc cña tµi liÖu. 5. Sù tæng hîp (Synthesis): ®−îc ®Þnh nghÜa lµ kh¶ n¨ng s¾p xÕp c¸c bé phËn l¹i víi nhau ®Ó h×nh thµnh mét tæng thÓ míi. §iÒu ®ã cã thÓ bao gåm viÖc t¹o ra mét cuéc giao tiÕp ®¬n gi¶n (chñ ®Ò hoÆc mét bµi ph¸t biÓu), mét kÕ ho¹ch 12 hµnh ®éng (dù ¸n nghiªn cøu), hoÆc mét m¹ng l−íi c¸c quan hÖ trõu t−îng (s¬ ®å ®Ó ph©n líp th«ng tin). KÕt qu¶ häc tËp trong lÜnh vùc nµy nhÊn m¹nh c¸c hµnh vi s¸ng t¹o ®Æc biÖt tËp trung chñ yÕu vµo viÖc h×nh thµnh c¸c m« h×nh hoÆc cÊu tróc míi. 6. Sù ®¸nh gi¸ (Evaluation): lµ kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña tµi liÖu (tuyªn bè, tiÓu thuyÕt, th¬, b¸o c¸o nghiªn cøu...), viÖc ®¸nh gi¸ dùa trªn c¸c tiªu chÝ nhÊt ®Þnh. §ã cã thÓ lµ c¸c tiªu chÝ bªn trong (c¸ch tæ chøc) hoÆc c¸c tiªu chÝ bªn ngoµi (phï hîp víi môc ®Ých), vµ ng−êi ®¸nh gi¸ ph¶i tù x¸c ®Þnh hoÆc ®−îc cung cÊp c¸c tiªu chÝ. KÕt qu¶ häc tËp trong lÜnh vùc nµy lµ cao nhÊt trong c¸c cÊp bËc nhËn thøc v× nã chøa c¸c yÕu tè cña mäi cÊp bËc kh¸c. Theo Bloom sè thø tù trªn s¬ ®å cµng lín th× kh¶ n¨ng t− duy càng cao (®Ønh cña h×nh tam gi¸c). CÊp bËc ®¬n gi¶n nhÊt cña ho¹t ®éng nhËn thøc chÝnh lµ nhí l¹i kiÕn thøc, råi cao h¬n lµ hiÓu, vËn dông, ph©n tÝch, tæng hîp, ®¸nh gi¸. C¸c møc ®é nhËn thøc ë cÊp thÊp tuy ®¬n gi¶n nh−ng chóng lµ tiÒn ®Ò, c¬ së cho c¸c cÊp ®é nhËn thøc cao h¬n ë ng−êi häc. NÕu kh«ng cã nh÷ng cÊp ®é thÊp mµ ng−êi häc ph¶i tr¶i qua th× kh«ng thÓ cã c¸c nhËn thøc ë cÊp ®é cao. CÊp ®é nhËn thøc cµng ®¬n gi¶n, s¬ khai th× sè l−îng cña chóng l¹i cµng nhiÒu (trªn s¬ ®å th× h×nh ë ®¸y tam gi¸c bao giê còng lín h¬n c¸c h×nh n»m phÝa trªn, c¸c h×nh biÓu diÔn cÊp ®é nhËn thøc ë møc cao bao giê còng n»m trªn c¸c h×nh biÓu diÔn cÊp ®é nhËn thøc thÊp h¬n, tuy cÊp ®é cao n»m trªn nh−ng kh«ng thÓ thiÕu c¸c cÊp ®é thÊp h¬n phÝa d−íi n©ng ®ì nã). Sù ph©n chia vÒ sè l−îng nh− vËy lµ rÊt hîp lý v× kh¶ n¨ng nhËn thøc ë møc cao bao giê còng lµ sù héi tô, ch¾t läc tõ nh÷ng møc ®é nh©n thøc thÊp h¬n, cµng lªn cao th× sù ch¾t läc cµng chÆt chÏ do ®ã c¸c cÊp ®é t− duy cao th× Ýt h¬n so víi kh¶ n¨ng t− duy ë møc ®é thÊp. Sù tinh tuý nhÊt cña qu¸ tr×nh nhËn thøc n»m ë kh©u ®¸nh gi¸ do ®ã cã thÓ nãi ®¸nh gi¸ lµ ho¹t ®éng nhËn thøc bËc cao. §ã lµ sù ch¾t läc ph¸t triÓn cña mäi cÊp bËc nhËn thøc thÊp h¬n. 13 Trong gi¸o dôc ho¹t ®éng ®¸nh gi¸ lµ cÊp ®é t− duy cuèi cïng, sau 5 cÊp ®é tr−íc ®ã. Nh− vËy nÕu ng−êi häc ngay lËp tøc ®¸nh gi¸ sù vËt hiÖn t−îng mµ kh«ng ®−îc sù h−íng dÉn t− duy mét c¸ch chñ ®éng, cÈn thËn th× ®a phÇn ®¸nh gi¸ Êy chØ dùa trªn c¶m tÝnh, trùc gi¸c kh«ng chÝnh x¸c. Ng−êi d¹y nÕu ®¸nh gi¸ mµ kh«ng dùa trªn c¸c t− duy thao t¸c tr−íc ®ã th× còng chñ yÕu lµ kinh nghiÖm chñ nghÜa, ®¸nh gi¸ chñ quan. 3. C¸ch tiÕp cËn míi c¸c cÊp bËc nhËn thøc Bloom. Qua nhiÒu n¨m ph¸t triÓn cÊp bËc nhËn thøc Bloom th−êng ®−îc m« t¶ nh− nh÷ng bËc thang nhËn thøc ®7 chØ dÉn cho nhiÒu gi¸o viªn kÝch thÝch häc trß cña m×nh tiÕn lªn trong viÖc ph¸t triÓn nhËn thøc ë c¸c cÊp ®é cao h¬n. C¸ch ph©n lo¹i Bloom tån t¹i vµ ®−îc thö nghiÖm qua thêi gian vµ trong suèt qu¸ tr×nh l−u truyÒn, phæ biÕn tíi nhiÒu quèc gia nã ®7 ®−îc c« ®Æc, më réng vµ diÔn dÞch theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. C¸c nhµ nghiªn cøu cè g¾ng nh×n nhËn, gi¶ng gi¶i nã theo c¸ch ng¾n gän, sóc tÝch vµ më réng nã tuy nhiªn c¸ch tiÕp cËn gÇn ®©y cña Lorin Anderson xem ra lµ ®¸ng chó ý nhÊt. Trong suèt thËp niªn 90, ng−êi häc trß xuÊt s¾c cña Bloom lµ Lorin Anderson ®7 cïng víi nhãm nghiªn cøu míi cè g¾ng cËp nhËt ph©n lo¹i Bloom, víi hi väng ®−a vµo nh÷ng vÊn ®Ò phï hîp víi gi¸o viªn còng nh− häc sinh trong thÕ kØ 21. Còng gièng nh− nhãm nghiªn cøu cña Bloom hä cè g¾ng t×m tßi trong lÜnh vùc nhËn thøc vµ sau 6 n¨m sau c«ng tr×nh cña hä hoµn thµnh. N¨m 2001 Anderson cïng víi David Krathwohl- lµ mét céng sù cò trong nhãm nghiªn cøu cña Bloom, ®ång t¸c gi¶ cña c¸ch ph©n lo¹i Bloom- ®7 c«ng bè c«ng tr×nh cña hä. Trong ®ã chøa nhiÒu vÊn ®Ò gièng nh− trong lý thuyÕt cò cña Bloom song còng cã nhiÒu sù thay ®æi ®¸ng kÓ, næi bËt lªn trong ®ã lµ 2 sù kh¸c biÖt chÝnh: sù thay ®æi vÒ thuËt ng÷, thay ®æi vÒ cÊu tróc. H×nh vÏ d−íi ®©y sÏ lµm râ thªm phÇn nµo sù kh¸c biÖt ®ã. Thay ®æi 14 - VÒ thuËt ng÷ Sù thay ®æi vÒ thuËt ng÷ gi÷a hai phiªn b¶n lµ ®iÒu rÊt c¬ b¶n. Phiªn b¶n cò cña Bloom cã 6 cÊp ®é ®−îc thay ®æi tõ d¹ng danh tõ sang ®éng tõ. Thªm vµo ®ã cÊp ®é thÊp nhÊt lµ “kiÕn thøc” ®−îc thay ®æi lµ “nhí l¹i”. "Sù ®¸nh gi¸" chuyÓn tõ phÝa trªn cïng xuèng vÞ trÝ thø 2, “sù tæng hîp” chuyÓn tõ vÞ trÝ thø 2 lªn trªn cïng vµ ®−îc hiÓu nh− lµ “s¸ng t¹o”. C¸c thuËt ng÷ ®−îc xem xÐt l¹i: Nhí: nhí l¹i ®−îc, ghi nhËn, nh¾c l¹i kiÕn thøc ®7 biÕt mét c¸ch thuÇn tuý. HiÓu: diÔn gi¶i ý nghÜa, viÕt ra, tr×nh bµy th«ng tin, minh ho¹, ph©n lo¹i, tãm t¾t, suy luËn ra, so s¸nh vµ gi¶i thÝch kiÕn thøc ®7 biÕt. VËn dông: sö dông kiÕn thøc ®7 biÕt ®Ó vËn dông vµo t×nh huèng míi ë d¹ng t−¬ng tù nh− nh÷ng t×nh huèng ®7 biÕt. Ph©n tÝch: t¸ch riªng c¸c thµnh tè cÊu thµnh vÊn ®Ò, chØ ra quan hÖ gi÷a c¸c thµnh tè ®ã víi nhau vµ víi cÊu tróc tæng thÓ cña vÊn ®Ò th«ng qua sù kh¸c biÖt, tæ chøc vµ ph©n chia cña c¸c thµnh tè ®ã. §¸nh gi¸: ®−a ra sù ®¸nh gi¸ trªn nh÷ng tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh vµ kiÓm tra, b×nh luËn vÊn ®Ò S¸ng t¹o: ®Æt c¸c thµnh tè vµo mét cÊu tróc hay liªn kÕt c¸c chøc n¨ng, tæ chøc l¹i c¸c thµnh tè trong mét h×nh mÉu míi hay quy ho¹ch, t¹o ra c¸i míi. - VÒ cÊu tróc CÊu tróc xem ra lµ mét sù ®ét ph¸. Trong sù ph©n lo¹i Bloom cÊu tróc mét chiÒu th× trong c¸ch tiÕp cËn míi tÝnh hai chiÒu t¹o nªn tÝnh −u viÖt râ rµng. 15 ChiÒu kiÕn thøc bao gåm: tÝnh sù thùc, tÝnh kh¸i niÖm, tÝnh thñ tôc, tÝnh sau nhËn thøc. C¸c ph¹m trï nµy l¹i ®−îc chia nhá h¬n n÷a. ChiÒu quy tr×nh nhËn thøc bao gåm: nhí l¹i, hiÓu, vËn dông, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, s¸ng t¹o. C¸c ph¹m trï trªn còng ®−îc chia thµnh c¸c ph¹m trï nhá h¬n. Sù giao nhau cña 6 ph¹m trï cña chiÒu quy tr×nh nhËn thøc vµ 4 ph¹m trï cña chiÒu kiÕn thøc t¹o nªn 24 cÆp ph¹m trï míi. §iÒu ®ã cã ý nghÜa quan träng trong viÖc xem xÐt qu¸ tr×nh nhËn thøc mét c¸ch chi tiÕt h¬n, cô thÓ h¬n vµ gióp cho gi¸o viªn trong viÖc thiÕt kÕ c¸c môc tiªu, c¸c kÕ ho¹ch chÝnh kho¸ mét c¸ch chi tiÕt vµ khoa häc. §æi míi vÒ thuËt ng÷ vµ cÊu tróc ®7 n©ng cao gi¸ trÞ sö dông còng nh− sù ®óng ®¾n cña ph©n lo¹i Bloom trong gi¸o dôc thÕ kØ 21. Trong d¹y häc vËt lý phæ th«ng hiÖn nay yªu cÇu nhËn thøc chØ dõng l¹i ë tÇm nhËn thøc trung b×nh ( Ýt lªn ®Õn møc ®é nhËn thøc cao- s¸ng t¹o) th× sù thay ®æi so víi lý thuyÕt ban ®Çu cña Bloom lµ Ýt dïng ®Õn. Tuy nhiªn trong khi thiÕt kÕ c©u hái d¹y häc vËt lý ë kho¸ luËn nµy nÕu cã yªu cÇu bËc nhËn thøc cao xin ®−îc lÊy quan ®iÓm míi vÒ cÊp bËc nhËn thøc Bloom lµm c¬ së lý luËn trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ c©u hái d¹y häc vËt lý ch−¬ng: C¸c ®Þnh luËt Newton- VËt lý 10. 4. ĐIỀU TRA VỀ ỨNG DỤNG CẤP BẬC NHẬN THỨC BLOOM TRONG XÂY DỰNG CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO Ở KHỐI PHỔ THÔNG CHUYÊN VẬT LÝ- ĐHKHTN HÀ NỘI. Khối phổ thông chuyên vật lý trường ñại học Tổng hợp Hà nội ( nay thuộc ñại học khoa học tự nhiên- ĐHQG Hà nội) ñược thành lập 15/10/1985 và hiện là một trong 10 bộ môn trực thuộc khoa vật lý trường ĐHKHTN Hà nội. Đội ngũ giáo viên và quan hệ hợp tác: 16 Đội ngũ giáo viên dạy chính khóa là các thầy cô giáo ở khoa Vật lý, Toán, Hóa trong ñại học quốc gia hoặc ñược mời từ các trường ñại học hoặc các viện nghiên cứu. Đây là ñội ngũ giáo viên giảng dạy nhiều năm và có nhiều kinh nghiệm luyện thi vào ñại học ñồng thời cũng nhiệt tâm với sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ. Nhiều thầy cô giáo còn là các nhà khoa học có uy tín ñược các trường ñại học, trung tâm Vật lý của các nước Mỹ, Đức, Ý, Anh, Nhật... mời sang hợp tác nghiên cứu khoa học hoặc chia sẻ kinh nghiệm giảng dạy. Cuộc ñời, sự nghiệp, phong cách khoa học của họ xứng ñáng là những tấm gương cho các thế hệ học sinh noi theo. Giảng dạy ñội tuyển là các thầy cô của khoa vật lý: GS Đàm Trung Đồn, các PGS.TS: Lê Thanh Hoạch, Nguyễn Viết Kính, Ngô Quốc Quýnh, Nguyễn Ngọc Long, Phạm Văn Bền, Bạch Thành Công, Hà Huy Bằng, Bùi Bằng Đoan, Phạm Tế Thế cùng các thầy giáo thỉnh giảng như PGS Phạm Quý Tư, Vũ Quang, Tô Giang, Nguyễn Cảnh Hòe.. Trong những năm qua khối chuyên Lý ñược sự giúp ñỡ của các cơ quan: Hội vật lý Việt Nam, viện vật lý, viện khoa học giáo dục, chương trình ñiện tử nhà nước 60E. Ngoài ra còn ñược sự tài trợ của các công ty, từ các nhà vật lý thế giới ñể hỗ trợ cho quỹ ñào tạo xây dựng phòng thí nghiệm vật lý và làm phần thưởng cho các học sinh. Mục tiêu ñào tạo: - Bồi dưỡng kiến thức cho học sinh có năng khiếu vật lý từ tuổi phổ thông hướng dẫn cho các em phấn ñấu trở thành tài năng vật lý hoặc thành ñạt trong lĩnh vực khoa học công nghệ. - Trang bị kiến thức nền vững chắc cho toàn bộ học sinh về các môn học ñặc biệt là Toán, Vật lý, Hoá học nhằm ñạt kết quả cao trong các kì thi ñại học. 17 - Tạo ñiều kiện cho các học sinh giỏi ñược tiếp tục học tại các trường ñại học tiên tiến của thế giới trên cơ sở tăng cường quan hệ với các tổ chức quốc tế như UNESCO, ICPE (Hội giáo dục vật lý quốc tế), các trường ñại học ở Mỹ, Úc... các nhà khoa học có uy tín ở trong nước và ngoài nước. Phương thức ñào tạo: - Đào tạo chính khoá (Cho toàn bộ học sinh) Để ñạt ñược mục tiêu trên trong thời gian qua ban chủ nhiệm khối phổ thông chuyên vật lý ñã: dạy chương trình A ( có nâng cao về nội dung và tăng thời gian từ 150 -> 240% cho các môn trọng ñiểm Toán, Lý, Hóa ở các lớp 10, 11). Ngoài các kỳ kiểm tra và thi học kỳ còn có 3 kỳ thi chất lượng các môn Toán, Lý, Hóa và một lần thi chuyển ñổi ñể xếp loại học bổng cho năm sau. Chương trình học ñược hoàn thành vào ñầu lớp 12, thời gian 9 tháng còn lại dành cho ôn luyện và tập dượt thi thử (ñộ 4 ñến 5 lần, có mở rộng cho các em học sinh ngoài khối), ñề thi lấy từ các trường ñại học. - Bồi dưỡng các học sinh có năng khiếu: Trên cơ sở kiến thức ñược trang bị vững chắc ở chính khóa và sự yên tâm về tâm lý cho các kỳ thi vào ñại học, các học sinh có khả năng và yêu thích vật lý ñược bồi dưỡng và nâng cao về lý thuyết cũng như kỹ năng thực hành. Thực chất ñây là mô hình ñào tạo “chuyên trong chuyên”. Đến tháng 12 của năm lớp 11, các học sinh của lớp 11 phải có ñầy ñủ kiến thức ñể tham gia thi học sinh giỏi toàn quốc cùng với các học sinh lớp 12 trong ñội tuyển chung gồm 10 người. Động viên khen thưởng: Khen thưởng hoặc miễn giảm học phí cho các học sinh: 18 Đạt kết quả cao hoặc có tiến bộ vượt bậc ở mỗi lần thi chất lượng hay suất sắc toàn diện ở mỗi học kỳ hoặc nằm trong ñội tuyển thi học sinh giỏi quốc gia. Cấp học bổng ñặc biệt từ quỹ “Bảo trợ tài năng trẻ” cho những học sinh có thành tích ñặc biệt xuất sắc hoặc là học sinh giỏi có hoàn cảnh khó khăn. 19 ch−¬ng II: C¸c d¹ng c©u hái trong d¹y häc 1. ph©n lo¹i c©u hái trong d¹y häc. 1.1. Phân loại câu hỏi. - Nhóm các câu hỏi tự luận (TL- essay test): Các câu hỏi buộc phải trả lời theo dạng mở, thí sinh phải tự mình trình bày ý kiến trong một bài viết ñể giải quyết vấn ñề mà câu hỏi nêu ra. - Nhóm các câu hỏi trắc nghiệm khách quan (TNKQ - objective test): thường bao gồm rất nhiều câu hỏi, mỗi câu nêu lên vấn ñề và những thông tin cần thiết ñể thí sinh có thể trả lời từng câu một cách ngắn gọn. Ở nước ta nhiều người thường gọi tắt trắc nghiệm khách quan là “trắc nghiệm”. Về cách chuẩn bị ñề trắc nghiệm có thể phân chia trắc nghiệm tiêu chuẩn hoá và trắc nghiệm dùng ở lớp học. Trong nhóm TNKQ có nhiều kiểu câu hỏi khác nhau: - Câu ghép ñôi (matching items) ñòi hỏi thí sinh phải ghép ñúng từng cặp nhóm từ ở hai cột với nhau sao cho phù hợp về ý nghĩa. Đối với loại câu hỏi ghép ñôi, người ta thường cho số yếu tố ở cột bên trái không bằng số yếu tố ở cột bên phải, vì rằng khi số yếu tố ở hai phía bằng nhau thì hai yếu tố cuối cùng sẽ mặc nhiên ñược ghép với nhau mà không phải lựa chọn. - Câu ñiền khuyết (supply items): nêu một mệnh ñề có khuyết một bộ phận, thí sinh phải nghĩ ra nội dung thích hợp ñể ñiền vào chỗ trống. - Câu trả lời ngắn (short answer): là câu trắc nghiệm chỉ ñòi hỏi trả lời bằng nội dung rất ngắn. 20 - Câu ñúng sai (yes/no questions): ñưa ra một nhận ñịnh, thí sinh phải lựa chọn một trong hai phương án trả lời ñể khẳng ñịnh nhận ñịnh ñó là ñúng hay sai. - Câu nhiều lựa chọn (NLC - multiple choise questions ) ñưa ra một nhận ñịnh và 4 - 5 phương án trả lời, thí sinh phải chọn ñể ñánh dấu vào một phương án ñúng hoặc phương án tốt nhất. Trong các kiểu câu trắc nghiệm ñã nêu, kiểu câu ñúng-sai và kiểu câu NLC có cách trả lời ñơn giản nhất. Câu ñúng-sai cũng chỉ là trường hợp riêng của câu nhiều lựa chọn với 2 phương án trả lời. Dễ dàng thấy rằng khi một người hoàn toàn không có hiểu biết ñánh dấu hú hoạ ñể trả lời một câu hỏi ñúng sai thì xác suất ñể anh ta làm ñúng là ½ hoặc 50%, cũng vậy nếu anh ta ñánh dấu hú hoạ ñể trả lời câu trắc nghiệm NLC với n phương án trả lời thì xác suất ñể anh ta làm ñúng là 1/n. Trong các kiểu câu trắc nghiệm, kiểu câu NLC chọn ñược sử dụng phổ biến hơn cả vì chúng có cấu trúc ñơn giản, dễ xây dựng thành các bài thi, dễ chấm ñiểm. Vì vị trí quan trọng của kiểu câu hỏi NLC nên dưới ñây chúng ta sẽ nói kỹ hơn về chúng. Loại câu trắc nghiệm nhiều NLC thường dùng nhất là loại có 4 hoặc 5 phương án trả lời, vì số phương án như vậy vừa ñủ ñể giảm xác suất làm ñúng do ñoán mò hú hoạ xuống còn 25%, 20%, ñồng thời câu cũng không quá phức tạp khó xây dựng. Câu trắc nghiệm NLC có hai phần, phần ñầu ñược gọi là phần dẫn, nêu ra vấn ñề, cung cấp thông tin cần thiết hoặc nêu một câu hỏi; phần sau là các phương án ñể chọn, thường ñược ñánh dấu bằng các chữ cái A, B, C, D,... hoặc các chữ số 1, 2, 3,... Trong các phương án ñể chọn chỉ có duy nhất một phương án ñúng hoặc có một phương án ñúng nhất; các phương án khác ñược ñưa vào có tác dụng “gây nhiễu” (distractor) ñối với thí sinh. Nếu câu NLC ñược soạn tốt thì một người không nắm vững vấn ñề sẽ không thể nhận biết ñược trong tất cả các phương án ñể chọn ñâu là phương án ñúng, ñâu là 21 phương án nhiễu. Một số chuyên gia trắc nghiệm ở phía Nam còn gọi các phương án nhiễu là “mồi nhữ”. 1.2. Cách viết câu hỏi trắc nghiệm khách quan, câu hỏi tự luận Nhiều sách chuyên khảo có trình bày tỉ mỉ những ñiều cần lưu ý khi viết các câu hỏi trắc nghiệm khách quan và tự luận, ở ñây chỉ xin nêu ngắn gọn những lưu ý chung nhất. Cách viết câu hỏi trắc nghiệm khách quan: Yêu cầu chung: 1. Sử dụng ngôn ngữ phù hợp với thí sinh. 2. Không hỏi ý kiến riêng của thí sinh, chỉ hỏi sự kiện, kiến thức. Loại nhiều lựa chọn 1. Các phương án sai phải có vẻ hợp lý. 2. Chỉ nên dùng 4 hoặc 5 phương án chọn. 3. Đảm bảo cho câu dẫn nối liền với mọi phương án chọn theo ñúng ngữ pháp 4. Chỉ có một phương án chọn là ñúng. 5. Tránh dùng câu phủ ñịnh, ñặc biệt là phủ ñịnh hai lần. 6. Tránh lạm dụng kiểu "Không phương án nào trên ñây ñúng" hoặc “mọi phương án trên ñây ñều ñúng”. 7. Tránh việc tạo phương án ñúng khác biệt so với các phương án khác (dài hơn hoặc ngắn hơn, mô tả tỉ mỉ hơn...) 8. Phải sắp xếp phương án ñúng theo thứ tự ngẫu nhiên. Loại ñúng sai: 22 1. Câu phát biểu phải hoàn toàn ñúng hoặc sai, không có ngoại lệ. 2. Soạn câu trả lời thật ñơn giản 3. Tránh dùng câu phủ ñịnh, ñặc biệt là phủ ñịnh hai lần. Loại ghép ñôi: 1. Hướng dẫn rõ về yêu cầu của việc ghép cho phù hợp. 2. Đánh số ở một cột và ñánh chữ ở cột kia. 3. Các dòng trên mỗi cột phải tương ñương về nội dung, hình thức, ngữ pháp, ñộ dài. 4. Tránh các câu phủ ñịnh. 5. Số từ trên hai cột không như nhau, thường chỉ nên từ 5 ñến 10. Loại ñiền khuyết: 1. Chỉ ñể một chỗ trống. 2. Thiết kế sao cho có thể trả lời bằng một từ ñơn nhất mang tính ñặc trưng (người, vật, ñịa ñiểm, thời gian, khái niệm). 3. Cung cấp ñủ thông tin ñể chọn từ trả lời. 4. Chỉ có một lựa chọn là ñúng. Cách viết câu hỏi tự luận: Tự luận là kiểu trắc nghiệm thuận lợi cho việc ñánh giá cách diễn ñạt và những khả năng tư duy ở mức ñộ cao, tuy nhiên khó chấm một cách khách quan. Để phát huy ưu ñiểm của loại trắc nghiệm này và hạn chế ñộ thiên lệch của việc chấm bài, cần lưu ý các ñiểm sau ñây: 1. Đảm bảo sao cho ñề tự luận phù hợp với mục tiêu học tập và nội dung giảng dạy. 23 2. Làm cho thí sinh hiểu rõ họ phải trả lời cái gì. Câu cần rõ ràng và xác ñịnh. Nếu cần bài tự luận cụ thể hơn, có thể phác hoạ cấu trúc chung của bài tự luận. 3. Cho thí sinh biết sẽ sử dụng các tiêu chí nào ñể ñánh giá bài tự luận, sẽ cho ñiểm như thế nào. 4. Lưu ý thí sinh về bố cục và ngữ pháp. 5. Nên sử dụng những câu từ khuyến khích tư duy sáng tạo, bộc lộ óc phê phán và ý kiến cá nhân. 6. Nêu những tài liệu chính cần tham khảo. 7. Cho giới hạn ñộ dài (số từ). 8. Đảm bảo ñủ thời gian ñể thí sinh làm bài khi làm ở lớp hoặc thời hạn nộp bài khi làm ở nhà. 9. Khi ra ñề bài tự luận có cấu trúc, nên quy ñịnh tỷ lệ ñiểm cho mỗi phần, và khi chấm bài nên chấm từng phần cho mọi thí sinh. 2. c©u hái theo c¸c CẤP BẬC nhËn thøc bloom. 2.1. Câu hỏi Biết Ứng với mức ñộ lĩnh hội (LH) 1 “nhận biết”
MT của loại câu hỏi này là ñể kiểm tra trí nhớ của Hs về các dữ liệu, số liệu, các ñịnh nghĩa, tên tuổi, ñịa ñiểm,…
Việc trả lời các CH này giúp Hs ôn lại ñược những gì ñã học, ñã ñọc hoặc ñã trải qua.
Các từ ñể hỏi thường là: “CÁI GÌ…”, “BAO NHIÊU…”, “HÃY ĐỊNH NGHĨA…”, “CÁI NÀO…”, “EM BIẾT NHỮNG GÌ VỀ…”, “KHI NÀO...”, “BAO GIỜ…”, “HÃY MÔ TẢ...”… Ví dụ: Hãy phát biểu ñịnh nghĩa chuyển ñộng cơ học hoặc hãy liệt kê một số vật liệu thường dùng ñể chống ô nhiễm tiếng ồn. 2.2. Câu hỏi Hiểu 24 Ứng với mức ñộ LH 2 “thông hiểu”
MT của loại câu hỏi này là ñể kiểm tra cách Hs liên hệ, kết nối các dữ liệu, số liệu, tên tuổi, ñịa ñiểm, các ñịnh nghĩa…
Việc trả lời các câu hỏi này cho thấy Hs có khả năng diễn tả bằng lời nói, nêu ra ñược các yếu tố cơ bản hoặc so sánh các yếu tố cơ bản trong nội dung ñang học.
Các cụm từ ñể hỏi thường là: “TẠI SAO…”, “HÃY PHÂN TÍCH…”, “HÃY SO SÁNH…”, “HÃY LIÊN HỆ…”… Ví dụ: Hãy tính vận tốc của vật khi biết cụ thể ñộ dài quãng ñường ñi ñược và thời gian ñể ñi hết quãng ñường ñó hoặc ví dụ: Hãy xác ñịnh giới hạn ño và chia nhỏ nhất của bình chia ñộ. 2.3. Câu hỏi Vận dụng Ứng với mức ñộ LH 3 “vận dụng”
MT của loại câu hỏi là ñể kiểm tra khả năng áp dụng các dữ liệu, các khái niệm, các quy luật, các phương pháp… vào hoàn cảnh và ñiều kiện mới.
Việc trả lời các câu hỏi áp dụng cho thấy Hs có khả năng hiểu ñược các quy luật, các khái niệm… có thể lựa chọn tốt các phương án ñể giải quyết, vận dụng các phương án vào thực tiễn.
Khi ñặt câu hỏi cần tạo ra những tình huống mới khác với ñiều kiện ñã học trong bài học và sử dụng các cụm từ như: “LÀM THẾ NÀO…”, “HÃY TÍNH SỰ CHÊNH LỆCH GIỮA…”, “EM CÓ THỂ GIẢI QUYẾT KHÓ KHĂN VỀ… NHƯ THẾ NÀO”,… Ví dụ: Hãy tính vận tốc trung bình của một ô tô ñi từ tỉnh A ñến tỉnh B biết ñộ dài quãng ñường ñó là 150 km, ô tô khởi hành lúc 8h15’ và ñến vào lúc 12h30’. Hay ví dụ: Làm thế nào ñể sử dụng thước dài ñã bị gãy ñầu có vạch số 0? 2.4. Câu hỏi Phân tích Ứng với mức ñộ LH 4 “phân tích” 25
MT của loại câu hỏi này là ñể kiểm tra khả năng phân tích nội dung vấn ñề, từ ñó ñi ñến kết luận, tìm ra mối quan hệ hoặc chứng minh một luận ñiểm.
Việc trả lời câu hỏi này cho thấy Hs có khả năng tìm ra ñược mối quan hệ mới, tự diễn giải hoặc ñưa ra kết luận.
Việc ñặt câu hỏi phân tích ñòi hỏi Hs phải giải thích ñược các nguyên nhân từ thực tế: “TẠI SAO…”, ñi ñến kết luận “EM CÓ NHẬN XÉT GÌ VỀ…”, “HÃY CHỨNG MINH…”. Các câu hỏi phân tích thường có nhiều lời giải (thể hiện sáng tạo). Ví dụ: Từ kết quả thí nghiệm, hãy nhận xét về mối quan hệ giữa ñộ lớn của lực kéo với ñộ nghiêng của mặt phẳng nghiêng 2.5. Câu hỏi Tổng hợp Ứng với mức ñộ LH 5 “tổng hợp”
MT của câu hỏi loại này là ñể kiểm tra xem Hs có thể ñưa ra những dự ñoán, giải quyết vấn ñề, ñưa ra câu trả lời hoặc ñề xuất có tính sáng tạo.
Câu hỏi tổng hợp thúc ñẩy sự sáng tạo của Hs, các em phải tìm ra những nhân tố và ý tưởng mới ñể có thể bổ xung cho nội dung. Để trả lời câu hỏi tổng hợp khiến Hs phải: dự ñoán, giải quyết vấn ñề và ñưa ra các câu trả lời sáng tạo.
Cần nói rõ cho Hs biết rõ rằng các em có thể tự do ñưa ra những ý tưởng, giải pháp mang tính sáng tạo, tưởng tượng của riêng mình. Gv cần lưu ý rằng câu hỏi loại này ñòi hỏi một thời gian chuẩn bị khá dài, vì vậy hãy ñể cho Hs có ñủ thời gian tìm ra câu trả lời. Ví dụ: Hãy ñề ra những biện pháp chống ô nhiễm tiếng ồn cho những gia ñình sống bên cạnh ñường giao thông lớn có nhiều loại xe cộ qua lại. Hoặc ví dụ: Hãy tìm cách xác ñịnh thể tích của vật thấm nước (những viên phấn) bằng bình chia ñộ. 2.6. Câu hỏi Đánh giá Ứng với mức ñộ LH 6 “ñánh giá” 26 MT của loại câu hỏi này là kiểm tra xem Hs có thể ñóng góp ý kiến và ñánh giá các ý tưởng, giải pháp,… dựa vào những tiêu chuẩn ñã ñề ra. Ví dụ: Theo em trong 2 phương pháp ño thể tích bằng bình chia ñộ và bằng bình tràn thì phương pháp nào cho kết quả chính xác hơn? Kết luận: hiệu quả kích thích tư duy Hs khi ñặt câu hỏi ở mức ñộ nhận thức thấp hay cao sẽ phụ thuộc rất nhiều vào khả năng của Hs. Sẽ hoàn toàn vô tác dụng nếu Gv ñặt câu hỏi khó ñể Hs không có khả năng trả lời ñược. Và mặt khác, thật không có nghĩa nếu ñặt câu hỏi quá dễ ñối với khả năng của Hs. Gv cần có nhận xét, ñộng viên ngay những câu hỏi, trả lời ñúng cũng như câu hỏi trả lời chưa ñúng. Nếu tất cả Hs ñều trả lời sai thì Gv cần ñặt câu hỏi ñơn giản hơn ñể Hs có thể trả lời ñược vì Hs chỉ có hứng thú học khi họ thành công trong học tập. 27 Ch−¬ng III: C¸c c©u hái d¹y häc ch−¬ng: C¸c ®Þnh luËt newton 1. C¸c c©u hái gîi më trong d¹y häc Ở phần các câu hỏi gợi mở trong dạy học trình bày những câu hỏi mang tính chất gợi mở giúp học sinh hiểu bài học tuy nhiên do có một số kiến thức học sinh không thể hiểu ñược nếu giáo viên chưa cung cấp khối kiến thức ñó, trong trường hợp này giáo viên phải ñưa ra kiến thức và sử dụng các câu hỏi ñể giúp học sinh hiểu bản chất của vấn ñề, tuỳ theo mức ñộ kiến thức mà xây dựng câu hỏi ñến bậc nhận thức phù hợp trong quá trình dạy học Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 1, bài: Sự tương tác giữa các vật, khái niệm lực. Kiến thức: Vận tốc vật thay ñổi thì luôn chỉ ra ñược những vật khác ñã tác dụng vào nó gây ra sự thay ñổi vận tốc ấy (gây ra gia tốc). Ví dụ: Ban ñầu chiếc xe ñạp ñứng yên, muốn xe chuyển ñộng thì người phải dùng chân tác ñộng vào bàn ñạp của xe ñể làm bánh xe quay -> xe chuyển ñộng. Câu hỏi hiểu: Em hãy ñưa ra những ví dụ tương tự ñể chứng minh rằng: Vận tốc vật thay ñổi thì luôn chỉ ra ñược những vật khác ñã tác dụng vào nó gây ra sự thay ñổi vận tốc ấy (gây ra gia tốc)? Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 2, bài: Sự tương tác giữa các vật, khái niệm lực. 28 Kiến thức: Tác dụng giữa hai vật là tương tác (tương hỗ- 2 chiều) Câu hỏi hiểu: Viên bi A nằm yên, bi B chuyển ñộng thẳng ñều va chạm vào bi A làm bi A chuyển ñộng với vận tốc tăng dần, còn vận tốc của bi B giảm ñi. Hãy giải thích hiện tượng? Trả lời: Bi A chuyển ñộng với vận tốc tăng dần do có tương tác của bi B lên nó Vận tốc của bi B giảm ñi do bi B ñã tác dụng vào bi A cho nên bi A cũng tác dụng trở lại bi B làm cho vận tốc của nó thay ñổi (giảm) Câu hỏi vận dụng: Khi bắn súng ban ñầu viên ñạn nằm yên trong nòng súng sau nó tăng dần vận tốc. Em hãy cho biết kết luận nào sau ñây ñúng A. Súng giật do viên ñạn tác dụng ngược trở lại súng B. Súng giật chứng tỏ không có lực tác dụng vào súng C. Cả hai kết luận trên Trả lời: A Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 3, bài: Sự tương tác giữa các vật, khái niệm lực. Kiến thức: Lực là ñại lượng ñặc trưng cho tác dụng của vật này vào vật khác, kết quả là truyền gia tốc cho vật hoặc làm cho vật biến dạng. Câu hỏi nhớ: Lực là ñại lượng vật lý ñặc trưng cho tác dụng của vật này vào vật khác kết quả làm cho vật biến dạng và thay ñổi vận tốc ñúng hay sai? A. Đúng B. Sai Trả lời: B Câu hỏi hiểu: 29 Phân tích chỗ sai của câu trên? Khái niệm lực ở câu hỏi trên là sai vì lực là ñại lượng ñặc trưng cho tác dụng của vật này vào vật khác kết quả là làm cho vật biến dạng hoặc thay ñổi vận tốc. Trong trường hợp vật thay ñổi vận tốc mà không biến dạng (ví dụ khi 2 viên bi bằng sắt va chạm với nhau) thì ta vẫn có thể nó rằng có lực tương tác giữa hai viên bi. Câu hỏi vận dụng: Dựa vào khái niệm lực em hãy cho biết: có thể nói rằng lực là nguyên nhân làm xuất hiện gia tốc hay không A. Có B. Không Trả lời: A Câu hỏi phân tích: Em hãy chỉ ra vật nào tác dụng lên vật rơi tự do ( bỏ qua ma sát và sức cản của không khí) ? Trả lời: Vật rơi tự do vì có lực hút của trái ñất. Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 1, bài: Sự cân bằng lực. Kiến thức: Một vật ñứng yên vì các lực tác dụng lên nó cân bằng nhau. Câu hỏi hiểu: Lực tác dụng cân bằng nhau là lực như thế nào Trả lời: Hai lực cùng ñặt vào một vật và có cùng giá và ñộ lớn. Câu hỏi vận dụng: Một quả cầu nằm yên trên mặt bàn có thể nói gì về các lực tác dụng lên nó? A. Bằng nhau B. Cân bằng nhau C. Không bằng nhau Trả lời: B Câu hỏi phân tích: 30 Chiếc ghế trên tàu ñiện ngầm ñang chuyển ñộng thẳng ñều có chịu lực tác dụng nào không? Các lực ñó có cân bằng không? A. Không, không B. Có, có C. Có, không Trả lời: B Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 2, bài: Sự cân bằng lực. Kiến thức: Một vật chuyển ñộng thẳng ñều vì các lực tác dụng lên nó cân bằng nhau. Câu hỏi hiểu: Vật chuyển ñộng thẳng ñều vì: A. Không có lực nào tác dụng B. Các lực tác dụng cân bằng nhau C. Cả hai kết luận trên Trả lời: B Câu hỏi vận dụng: Tại sao ô tô, xe máy chuyển ñộng thẳng ñều khi ñộng cơ của nó vẫn hoạt ñộng? (có lực tác dụng vào nó) Trả lời: Do lực phát ñộng của ñộng cơ cân bằng với lực ma sát của bánh xe và mặt ñường do ñó ô tô, xe máy vẫn chuyển ñộng thẳng ñều. Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 1, bài: Định luật I Newton, quán tính. Kiến thức: Định luật I: Một vật sẽ ñứng yên hay chuyển ñộng thẳng ñều nếu không chịu một lực nào tác dụng, hoặc nếu các lực tác dụng vào nó cân bằng nhau. Câu hỏi vận dụng: 31 Trong trường hợp cuốn sách ñặt trên mặt bàn ta có thể kết luận gì về các lực tác dụng lên cuốn sách? A. Không có lực nào tác dụng lên cuốn sách B. Các lực tác dụng lên cuốn sách cân bằng nhau C. Cả hai phương án A, B Trả lời: B Câu hỏi phân tích: Con tàu vũ trụ ở rất xa mặt trời và các vì sao, khi ñộng cơ của nó không hoạt ñộng người ta quan sát thấy nó vẫn chuyển ñộng thẳng ñều. Hãy giải thích? Trả lời: Con tàu vũ trụ ở xa mặt trời và các vì sao cho nên các lực tác dụng của các vật khác lên nó là không ñáng kể, khi tắt ñộng cơ nó vẫn chuyển ñộng thẳng ñều vì không có lực nào tác dụng lên nó. Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 2, bài: Định luật I Newton, quán tính. Kiến thức: Quán tính là tính chất của mọi vật bảo toàn vật tốc của mình khi không chịu lực nào tác dụng hoặc khi các chịu tác dụng của những lực cân bằng nhau. Câu hỏi vận dụng 1: Xe ñạp vẫn lăn, ô tô vẫn chạy thêm một quãng ñường nữa mặc dù ñã ngừng ñạp hay tắt máy. Giải thích hiện tượng? Trả lời: Do quán tính, xe ñạp ô tô vẫn chuyển ñộng thêm một quãng nữa. Câu hỏi vận dụng 2: Tại sao rũ áo có bụi mà áo lại sạch. Bút máy tắc, vẩy bút lại làm thông bút. Trả lời: Khi rũ áo ta tăng vận tốc cho áo nhưng ngay lập tức lại giảm ñột ngột vận tốc của nó cho nên bụi trong áo do quán tính bay ra khỏi áo làm áo sạch. 32 Tương tự bút máy tắc vẩy bút thì mực theo quán tính bay ra ngoài làm cho ống dẫn mực thông, bút thông mực. Câu hỏi phân tích: Em hãy nêu cách người ta tra cán búa và giải thích? Trả lời: khi tra cán búa người ta ñặt lưỡi búa lên trên cán rồi ñập mạnh cán xuống ñất, theo quán tính lưỡi búa tiếp tục chuyển ñộng xuống dưới, và gắn chặt vào cán. Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 1, bài: Định luật II Newton, ñơn vị lực. Kiến thức: Định luật II Newton: Gia tốc của một vật tỉ lệ thuận với lực tác dụng lên vật và tỉ lệ nghịch với khối lượng của nó: a=F/m. Công thức vectơ: ar= F r /m ( hay ar=∑F r /m trong ®ã ∑F r lµ hîp lùc c¸c lùc t¸c dông lªn vËt theo c«ng thøc céng vect¬). Vectơ hợp lực ñược xác ñịnh bằng quy tắc tổng hợp vectơ hay quy tắc hình bình hành. Câu hỏi nhớ: Ở các bài trước chúng ta ñã biết nguyên nhân làm xuất hiện gia tốc a là do lực tác dụng vào vật. Vậy ngoài ra còn mối liên hệ cụ thể nào giữa gia tốc và lực? Trả lời: mối liên hệ giữa gia tốc và lực ñược thể hiện qua ñịnh luật II Newton: Gia tốc của một vật tỉ lệ thuận với lực tác dụng lên vật và tỉ lệ nghịch với khối lượng của nó: a=F/m ( hay dạng công thức vectơ: ar= Fr /m ) Câu hỏi hiểu: Dựa vào công thức ñịnh luật II dạng vectơ hãy cho biết hợp lực các lực tác dụng lên vật có hướng cùng chiều hay ngược chiều chuyển ñộng nếu gia tốc của vật mang giá trị âm? 33 Trả lời: hợp lực các lực tác dụng có hướng ngược chiều vì nó cùng hướng với gia tốc mà gia tốc âm hướng ngược chiều chuyển ñộng. Câu hỏi vận dụng: Một vật có khối lượng là 1 kg, chịu lực tác dụng 5N theo phương ngang hãy cho biết gia tốc chuyển ñộng của vật Trả lời: gia tốc của vật là ñại lượng cùng hướng với lực tác dụng và có ñộ lớn là: a =5N/1kg=5m/s2 Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 2, bài: Định luật II Newton, ñơn vị lực. Kiến thức: Đơn vị Niutơn là lực truyền cho một khối lượng 1kg một gia tốc bằng 1m/s2 1N=1kg.1m/s2=1kg.m/s2 Câu hỏi nhớ: Cho biết ñơn vị Niutơn là gì? Trả lời: Đơn vị Niutơn là lực truyền cho một khối lượng 1kg một gia tốc bằng 1m/s2 Câu hỏi hiểu: Hãy xây dựng ñơn vị Niutơn từ ñịnh luật II. Trả lời: từ công thức a=F/m -> F=m.a Nếu F tính bằng Niutơn (N), a tính bằng m/s2, m tính bằng kg thì 1N=1kg.1m/s2= 1kg.m/s2 Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 1, bài: Định luật III Newton. Kiến thức: 34 Trong tương tác giữa hai vật nhất ñịnh, gia tốc mà chúng thu ñược bao giờ cũng ngược chiều nhau và có ñộ lớn tỉ lệ nghịch với khối lượng của chúng Câu hỏi nhớ: Hãy nêu mối liên hệ giữa gia tốc của hai vật trong va chạm Trả lời: gia tốc chúng thu ñược ngược chiều nhau và có ñộ lớn tỉ lệ nghịch với khối lượng của chúng Câu hỏi hiểu: Nêu công thức liên hệ Trả lời: công thức liên hệ: a1/a2=m1/m2 Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 2, bài: Định luật III Newton Kiến thức: Định luật III Newton: Những lực tương tác giữa hai vật là hai lực trực ñối, nghĩa là cùng ñộ lớn, cùng giá nhưng ngược chiều. Câu hỏi nhớ: Em hãy nêu lại ñịnh luật III Newton Trả lời: : Những lực tương tác giữa hai vật là hai lực trực ñối, nghĩa là cùng ñộ lớn, cùng giá nhưng ngược chiều. Câu hỏi hiểu: Một vật ñặt trên mặt bàn nằm ngang hỏi có những lực nào tác dụng vào vật, vào bàn Trả lời: vật ñặt trên bàn nó tác ñộng lên bàn một lực, và ngược lại bàn cũng tác ñộng lên vật một lực ñúng bằng lực trên. Câu hỏi vận dụng: Một viên bi A tác ñộng lên bi B ñứng yên một lực làm cho bi B chuyển ñộng với gia tốc 2m/s2. Biết khối lượng bi B là 1kg hỏi bi A sẽ chuyển ñộng ra sao nếu nó có khối lượng 4 kg. Trả lời: 35 Lực mà bi A tác ñộng lên bi B là: F=mb.a1=2(N) Theo ñịnh luât III Newton bi B cũng tác ñộng ngược trở lại bi A một lực có ñộ lớn như vậy. Gia tốc mà bi A thu ñược ngược chiều với gia tốc bi B và có ñộ lớn là a2=F/ma= 0.5(N) Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 3, bài: Định luật III Newton Kiến thức: Tính chất của lực và phản lực: một trong hai lực tương tác giữa hai vật ñược gọi là lực tác dụng còn lực kia gọi là phản lực, chúng có các ñặc ñiểm sau: * Lực và phản lực luôn xuất hiện và mất ñi ñồng thời * Lực và phản lực bao giờ cũng cùng loại * Lực và phản lực không thể cân bằng nhau vì chúng ñặt vào các vật khác nhau. Câu hỏi hiểu: Hãy phân biệt sự khác nhau cơ bản nhất giữa cặp lực cân bằng và cặp lực trực ñối Trả lời: Cặp lực cân bằng và cặp lực trực ñối cùng có ñộ lớn bằng nhau nhưng cặp lực cân bằng ñặt vào cùng một vật, cặp lực trực ñối ñặt vào hai vật khác nhau. Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 1, bài: Khối lượng và khối lượng riêng. Kiến thức: Khối lượng là ñại lượng vật lý ñặc trưng cho mức quán tính của vật. Khối lượng là ñại lượng vô hướng, dương và có tính chất cộng. Câu hỏi nhớ: Nêu ñịnh nghĩa và tính chất của khối lượng Trả lời: Khối lượng là ñại lượng vật lý ñặc trưng cho mức quán tính của vật. Khối lượng là ñại lượng vô hướng, dương và có tính chất cộng. 36 Câu hỏi hiểu: Tại sao khi vận hành máy móc phải chuyển ñộng dần từ chậm ñến nhanh dần Trả lời: Vì các bộ phận của ñộng cơ hay chi tiết máy ñều có khối lượng nhất ñịnh, khối lượng càng lớn thì mức quán tính càng lớn do ñó cần vận hành dần ñể tránh làm vỡ các chi tiết máy. Câu hỏi theo mục tiêu kiến thức 2, bài: Khối lượng và khối lượng riêng. Kiến thức: Khối lượng riêng của một chất là ñại lượng ñược ño bằng thương số giữa khối lượng m của một vật làm bằng chất ấy chia cho thể tích V của vật. D=m/V Câu hỏi nhớ: Khối lượng riêng của một chất là gì? Trả lời: Khối lượng riêng của một chất là ñại lượng ñược ño bằng thương số giữa khối lượng m của một vật làm bằng chất ấy chia cho thể tích V của vật Câu hỏi hiểu: Hãy cho biết nếu biết khối lượng và thể tích của một vật ñồng chất ta có thể biết chất ñó làm bằng gì hay không. Trả lời: Tìm khối lượng riêng của chất ñó bằng cách lấy khối lượng chia cho thể tích rồi ñối chiếu với bảng khối lượng riêng các chất ta sẽ biết chất ñó làm bằng gì 37 2. C¸c c©u hái kiÓm tra tù luËn Câu 1: Vì sao khi tác dụng vào một vật (ñặt sát tường) một lực Fr như hình vẽ thì vật vẫn nằm yên? Điều này có trái với ñịnh luật I Newton không? Trả lời: Khi chưa có lực F r t¸c dông vËt chÞu t¸c dông cña lùc hót tr¸i ®Êt vµ lùc ®ì cña mÆt sµn c©n b»ng nhau nªn nã n»m yªn. Khi t¸c dông l−c F r vËt vÉn n»m yªn lµ do t−êng t¸c dông mét lùc F r ' vµo vËt vµ c©n b»ng víi lùc F r §iÒu nµy hoµn toµn phï hîp víi ®Þnh luËt I Newton Câu 2: Khi kéo thùng ñầy nước từ giếng lên, nếu kéo quá mạnh dây dễ bị ñứt. Tại sao? Trả lời: Khi kéo thùng nước lên, do quán tính nên thùng vẫn cố nằm yên làm dây bị căng ra. Nếu kéo quá mạnh, dây căng quá mức nên dễ bị ñứt. Câu 3: Có hai chiếc thuyền ở trên cùng một hồ nước yên sóng. Hai người ngồi ở hai thuyền và cầm ñầu của một sợi dây ñể kéo. Hãy so sánh chuyển ñộng của hai thuyền nếu khối lượng của chúng bằng nhau. Trả lời: Hai thuyền chuyển ñộng ngược chiều ñến gần nhau với vận tốc luôn bằng nhau về ñộ lớn vì chúng chịu những lực kéo luôn trực ñối nhau 38 Câu 4: Tại sao khi nhảy từ trên cao xuống một ñống rơm thì lại không nguy hiểm bằng khi nhảy xuống một sân gạch? Trả lời: Khi nhảy xuống một sân gạch vận tốc của chân bị giảm ñột ngột ñến không, gia tốc mà chân nhận ñược rất lớn. Theo ñịnh luật II Newton phản lực của sân gạch lên chân rất lớn làm gãy chân Trái lại khi nhảy xuống ñống rơm thì vận tốc chân giảm dần. Gia tốc nhỏ hơn và phản lực của ñống rơm lên chân nhỏ hơn do ñó ít nguy hiểm hơn. Câu 5: Một người ngồi trên thuyền cầm sợi dây, một ñầu buộc chặt vào bờ. Khi kéo dây một lực, thuyền tiến vào bờ. Giải thích hiện tượng. Điều ñó có trái với ñịnh luật Newton không? Trả lời: Khi kéo dây bằng một lực, dây tác dụng trở lại tay người kéo cũng bằng một lực có ñộ lớn như thế nhưng ngược chiều (theo ñịnh luật III Newton) Chính lực tác dụng của dây và tay người làm cả người và thuyền tiến ñược vào bờ. Điều này hoàn toàn ñúng với các ñịnh luật Newton. Câu 6: Một vật chuyển ñộng với gia tốc 0.2m/s2 dưới tác dụng một lực bằng 40N, vật ñó sẽ chuyển ñộng với gia tốc bằng bao nhiêu nếu lực tác dụng là 60N? Trả lời: Chọn chiều dương là chiều chuyển ñộng Khi vật chịu tác dụng bởi lực F1=40N ta có F1=m.a1 Khi vật chịu tác dụng bởi lực F2=60N ta có 39 F2=m.a2 Từ ñó ta ñược a2=F2.a1/F1=0.3m/s2 Câu 7: Tác dụng vào vật có khối lượng 4kg ñang nằm yên một lực 20N. Sau 2s kể từ lúc chịu tác dụng của lực, vật ñi ñược quãng ñường bao nhiêu và vận tốc vật ñạt ñược khi ñó? Trả lời: Chọn trục toạ ñộ Ox trùng với ñường chuyển ñộng, chiều dương là chiều chuyển ñộng, gốc thời gian là lúc vật bắt ñầu chuyển ñộng. Theo ñịnh luật II Newton ta có: a=F/m=5m/s2 Quãng ñường vật ñi ñược sau 2s: S=1/2. a.t2+ v0.t Với v0=0 ta ñược s=10m Sau 2s vận tốc vật là v=a.t+v0 Với v0=0 ta ñược v=10m/s Câu 8: Một lực F truyền cho vật có khối lượng m1 một gia tốc 6m/s2 truyền cho vật có khối lượng m2 một gia tốc 2m/s2. Nếu ñem ghép hai vật ñó lại thành một vật thì lực ñó truyền cho vật ghép một gia tốc bằng bao nhiêu? Trả lời: Chọn chiều dương là chiều của lực F Đối với m1: a1=F/m1 -> m1=F/a1 Đối với m2: a2=F/m2-> m2=F/a2 Đối với vật ghép: a=F/(m1+m2) -> a=a1.a2/(a1+a2) a= 2.4 (m/s2) 40 3. C¸c c©u hái kiÓm tra tr¾c nghiÖm 1. Chän côm tõ sau ®©y ®iÒn vµo chç trèng cho thÝch hîp: “Lực lµ ®¹i l−îng ®Æc tr−ng cho…………… cña vËt nµy vµo vËt kh¸c, kÕt qu¶ lµ …………… hoÆc lµm cho vËt…………….”. a. T¸c dông, lµm cho vËt chuyÓn ®éng, biÕn d¹ng. b. T¸c dông, truyÒn gia tèc cho vËt, biÕn d¹ng. c. T−¬ng t¸c, lµm cho vËt chuyÓn ®éng, ngõng chuyÓn ®éng. d. T−¬ng t¸c, truyÒn gia tèc cho vËt, chuyÓn ®éng. Tr¶ lêi: b 2. Chän c©u sai trong c¸c c©u sau: a. Mét vËt thay ®æi vËn tèc th× cã lùc t¸c dông lªn vËt. b. T¸c dông gi÷a hai vËt bÊt k× bao giê còng lµ t¸c dông t−¬ng hç. c. VËt kh«ng thÓ chuyÓn ®éng khi kh«ng cã lùc t¸c dông lªn vËt. d. Lùc cã thÓ lµm cho mét vËt bÞ biÕn d¹ng. Tr¶ lêi: c 3. Mét vËt ®ang chuyÓn ®éng víi vËn tèc vr mµ cã c¸c lùc t¸c dông lªn nã c©n b»ng nhau th× vËt sÏ: a. Dõng l¹i ngay b. ChuyÓn ®éng th¼ng chËm dÇn ®Òu c. ChuyÓn ®éng th¼ng ®Òu víi vËn tèc vr d. Cã mét d¹ng chuyÓn ®éng kh¸c. H7y chän c©u ®óng. Tr¶ lêi: c 4. Cã hai ph¸t biÓu sau: I: “Tr¹ng th¸i ®øng yªn vµ tr¹ng th¸i chuyÓn ®éng th¼ng ®Òu cã thÓ gäi chung lµ tr¹ng th¸i c©n b»ng” 41 II: “Nguyªn nh©n g©y ra tr¹ng th¸i ®øng yªn vµ tr¹ng th¸i chuyÓn ®éng th¼ng ®Òu gièng nhau”. a. Ph¸t biÓu I ®óng, ph¸t biÓu II ®óng, hai ph¸t biÓu cã t−¬ng quan. b. Ph¸t biÓu I ®óng, ph¸t biÓu II ®óng, hai ph¸t biÓu kh«ng t−¬ng quan. c. Ph¸t biÓu I sai, ph¸t biÓu II ®óng. d. Ph¸t biÓu I ®óng, ph¸t biÓu II sai. Tr¶ lêi: a 5. Chän côm tõ thÝch hîp ®iÒn vµo chç trèng cho hîp nghÜa: “…………….. khi kh«ng chÞu mét lùc nµo t¸c dông, hoÆc c¸c lùc t¸c dông vµo nã c©n b»ng nhau”. a. Mét vËt sÏ ®øng yªn hay chuyÓn ®éng th¼ng ®Òu. b. Mét vËt sÏ ®øng yªn. c. Qu¸n tÝnh lµ tÝnh chÊt cña mäi vËt b¶o toµn vËn tèc cña m×nh d. C¶ a vµ c. Tr¶ lêi: d 6. BiÓu hiÖn nµo sau ®©y lµ biÓu hiÖn cña qu¸n tÝnh: a. Hßn bi A ®ang ®øng yªn sÏ chuyÓn ®éng khi hßn bi B ®Õn ch¹m vµo nã. b. Mét «t« ®ang chuyÓn ®éng sÏ dõng l¹i khi bÞ h7m phanh. c. Bót m¸y t¾t, ta vÈy cho ra mùc. d. a, b, c, ®Òu ®óng. Tr¶ lêi: c 7. NÕu mét chÊt ®iÓm chÞu t¸c dông cña hai lùc F r 1 vµ F r 2 th× gia tèc cña chÊt ®iÓm: a. Cïng h−íng víi F r 1 b. Cïng h−íng víi F r 2 c. Cïng h−íng víi hîp lùc cña F r 1 vµ F r 2 d. TØ lÖ nghÞch víi ®é lín cña hîp lùc F r 1 vµ F r 2 H7y chän c©u ®óng. 42 Tr¶ lêi: c 8. Chän c©u sai trong c¸c c©u sau khi nãi vÒ mét vËt chÞu t¸c dông cña mét lùc F r : a. Gia tèc mµ vËt thu ®−îc cïng h−íng víi lùc F r b. Gia tèc cña vËt tØ lÖ thuËn víi lùc F r c. Gia tèc cña vËt tØ lÖ nghÞch víi khèi l−îng. d. VËt ®ang chuyÓn ®éng sÏ tiÕp tôc chuyÓn ®éng th¼ng ®Òu. Tr¶ lêi: d 9. §Æc ®iÓm nµo sau ®©y lµ ®Æc ®iÓm cña lùc vµ ph¶n lùc: a. Lùc vµ ph¶n lùc bao giê còng cïng lo¹i. b. Lùc vµ ph¶n lùc lu«n c©n b»ng nhau. c. Lùc vµ ph¶n lùc kh«ng thÓ xuÊt hiÖn vµ mÊt ®i ®ång thêi. d. a, b, c ®Òu ®óng. H7y chän c©u ®óng. Tr¶ lêi: a 10. Trong c¸c ®Æc ®iÓm sau ®©y: I. Lùc vµ ph¶n lùc lu«n lu«n xuÊt hiÖn vµ mÊt ®i ®ång thêi. II. Lùc vµ ph¶n lùc bao giê còng cïng lo¹i. III. Lùc vµ ph¶n lùc kh«ng thÓ c©n b»ng nhau. C¸c ®Æc ®iÓm nµo lµ ®Æc ®iÓm cña lùc vµ ph¶n lùc: a. I,II c. I, II, III b. I, III d. II, III Tr¶ lêi: c 11. D−íi t¸c dông cña mét lùc F r , vËt cã khèi l−îng m1 thu gia tèc 20 cm/s2. NÕu lùc F r trªn t¸c dông vµo vËt cã khèi l−îng m2 = 2m1 th× vËt m2 sÏ thu gia tèc: 43 a. 0,1 m/s2 c. 1 cm/s2 b. 0,4 m/s2 d. 4 cm/s2 Tr¶ lêi: a 12. D−íi t¸c dông cña mét lùc F r mét vËt ®ang ®øng yªn sÏ chuyÓn ®éng kh«ng ma s¸t trªn ®−êng n»m ngang víi gia tèc 1 m/s2. Sau 2s lùc F r th«i t¸c dông. VËt sÏ: a. Dõng l¹i ngay. b. ChuyÓn ®éng chËm dÇn ®Òu víi vËn tèc ®Çu 2m/s2. c. ChuyÓn ®éng th¼ng ®Òu víi vËn tèc 2m/s2. d. ChuyÓn ®éng th¼ng nhanh dÇn ®Òu víi vËn tèc ®Çu 2m/s2. Tr¶ lêi: c 13. D−íi t¸c dông cña mét lùc F r , vËt m1 sÏ thu gia tèc 0,1m/s 2. NÕu ghÐp thªm mét vËt m2 vµo vËt m1 th× vËt ghÐp sÏ thu gia tèc 0,06m/s2. D−íi t¸c dông cña lùc F r trªn, vËt m2 sÏ thu gia tèc. a. 0,16 m/s2 c. 0,15 m/s2 b. 0,04 m/s2 d. Mét ®¸p sè kh¸c Tr¶ lêi: c 14. Mét vËt cã khèi l−îng 0,4 kg sÏ chuyÓn ®éng th¼ng nhanh dÇn ®Òu trªn ®−êng ngang víi gia tèc 3m/s2 khi kh«ng cã lùc c¶n. NÕu cã lùc c¶n lµ 0,2N ®Ó vËt vÉn chuyÓn ®éng víi gia tèc trªn th× lùc t¸c ®éng theo h−íng chuyÓn ®éng ph¶i cã ®é lín lµ: a. 1N c. 1,4N b. 0,8N d. 1,6N Tr¶ lêi: c 44 PhÇn kÕt luËn Sö dông quan ®iÓm Bloom vÒ cÊp bËc nhËn thøc ®Ó x©y dùng hÖ thèng c©u hái d¹y häc m«n vËt lý 10 ch−¬ng: c¸c ®Þnh luËt Newton nh»m môc tiªu t×m hiÓu vµ giíi thiÖu vÒ quan ®iÓm Bloom trong gi¸o dôc häc, qua ®ã kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña quan ®iÓm ®ång thêi tiÕp cËn quan ®iÓm theo mét h−íng míi phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña nÒn gi¸o dôc trong n−íc vµ quèc tÕ hiÖn nay. Ngoµi ra cßn cã sù ®iÒu tra thùc tÕ t×m hiÓu vÒ sù vËn dông quan ®iÓm ®ã trong x©y dùng vµ thiÕt kÕ ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o ë mét tr−êng phæ th«ng chuyªn vËt lý cã uy tÝn trªn ®Þa bµn Hµ néi vµ trong n−íc nãi chung. Trong kho¸ luËn nµy cßn lµm râ c¸c d¹ng c©u hái trong d¹y häc còng nh− nh÷ng vÊn ®Ò trong x©y dùng c©u hái d¹y häc vµ tõ ®ã vËn dông quan ®iÓm vÒ cÊp bËc nhËn thøc Bloom ®Ó x©y dùng hÖ thèng c¸c c©u hái d¹y häc phôc vô cho gi¸o viªn vµ häc sinh líp 10 trong d¹y vµ häc vËt lý ch−¬ng: C¸c ®Þnh luËt Newton. X©y dùng hÖ thèng c©u hái d¹y häc trªn c¬ së lý thuyÕt vÒ cÊp bËc nhËn thøc cña Bloom sÏ gãp phÇn lµm ®¬n gi¶n ho¸ vÊn ®Ò cÇn lµm næi bËt trong tõng bµi häc, c¸c cÊp ®é c©u hái t−¬ng øng víi bËc nhËn thøc gîi më vÊn ®Ò dÇn dÇn lµm n©ng cao kh¶ n¨ng tiÕp thu, ph¸n ®o¸n vµ t¨ng kh¶ n¨ng t− duy cña ng−êi häc ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu häc sinh lµ trung t©m cña qu¸ tr×nh d¹y häc. Víi môc tiªu chÝnh ®¸ng ®ã cïng víi mét thêi gian kh«ng lín th× viÖc thùc hiÖn kho¸ luËn chØ ®¸p øng ®−îc mét phÇn nhá trong ch−¬ng tr×nh d¹y häc nãi chung vµ d¹y häc vËt lý nãi riªng. Do ®ã kho¸ luËn nµy rÊt cÇn sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c em häc sinh vµ tÊt c¶ c¸c b¹n sinh viªn quan t©m ®Õn ®Ò tµi trªn ®Ó cã thÓ më réng ®Ò tµi kho¸ luËn cho toµn bé ch−¬ng tr×nh vËt lý hay c¸c m«n häc kh¸c ë khèi phæ th«ng trung häc. 45 Môc lôc PhÇn më ®Çu............................................................................................3 ch−¬ng I: Quan ®iÓm Bloom trong gi¸o dôc................... .....6 1. giíi thiÖu Quan ®iÓm Bloom trong gi¸o dôc..............6 2. cÊp bËc nhËn thøc Bloom. ...................................................10 3. C¸ch tiÕp cËn míi c¸c cÊp bËc nhËn thøc Bloom...................................................................................................13 4. ®iÒu tra vÒ øng dông cÊp bËc nhËn thøc bloom trong x©y dùng ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o ë khèi phæ th«ng chuyªn vËt lý ®hkhtn hµ néi.................................16 ch−¬ng II: C¸c d¹ng c©u hái trong d¹y häc ......................19 1. ph©n lo¹i c©u hái trong d¹y häc ..................................19 2. c©u hái theo c¸c cÊp ®é nhËn thøc Bloom...............23 ch−¬ng III. C¸c c©u hái d¹y häc, ch−¬ng: c¸c ®Þnh luËt newton ...................................................................................................27 1. c¸c C©u hái gîi më trong d¹y häc.................................27 2. c¸c C©u hái kiÓm tra tù luËn............................................37 3. c¸c C©u hái kiÓm tra tr¾c nghiÖm.................................40 phÇn KÕt luËn......................................................................................45 46 C¸c tµi liÖu tham kh¶o • VËt lý 10, D−¬ng Träng B¸i, NXB Gi¸o dôc, 2002. • Bµi tËp vËt lý 10, D−¬ng Träng B¸i, NXB Gi¸o dôc, 2002. • Gi¶i to¸n vËt lý 10, Bïi Quang H©n, NXB Gi¸o dôc, 2000. • ¤n tËp vµ kiÓm tra vËt lý trung häc phæ th«ng, Tr−¬ng Thä L−¬ng, NXB §µ n½ng, 2003. • Gi¸o dôc häc ®¹i c−¬ng, NguyÔn Quang UÈn, NXB Gi¸o dôc, 2003. • Ph−¬ng ph¸p vµ ®o l−êng ®¸nh gi¸ gi¸o dôc, NguyÔn §øc ChÝnh, TËp bµi gi¶ng Khoa s− ph¹m §HQG Hµ néi. • C¸c trang web: www.teachers.ash.org.au www.eduscapes.com www.learningandteaching.info/learning www.honolulu.hawaii.edu/intranet www.edtech.clas.pdx.edu www.edu.net.vn www.gdtd.com.vn www.tienphongonline.com.vn www.diendan.edu.net.vn www.hcmup.edu.vn www.thanglong.edu.vn