Sử dụng tài liệu văn học trong giờ học sử

phÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung 1. C¬ së lý luËn: T¹i kú häp cña Quèc héi kho¸ X n¨m 2000, Quèc héi X ®· th«ng qua NghÞ quyÕt sè 40/2000/QH10 vÒ vÊn ®Ò ®æi míi ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ th«ng. TiÕp ®ã ngµy 11/6/2001 Thñ t­íng ChÝnh phñ ra ChØ thÞ sè 14/2001/CT-TTg vÒ ®æi míi gi¸o dôc phæ th«ng. Trong ®ã nhÊn m¹nh môc tiªu cña ch­¬ng tr×nh ®æi míi gi¸o dôc phæ th«ng lµ nh»m thay ®æi c¸ch d¹y vµ häc theo h­íng tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng cña häc sinh. Mét trong nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®Ó tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng d¹y vµ häc ®ã lµ viÖc d¹y häc liªn m«n. D¹y häc liªn m«n lµ 1 trong nh÷ng nguyªn t¾c quan träng cña d¹y häc ë tr­êng phæ th«ng nãi chung, m«n lÞch sö nãi riªng. Nã gãp phÇn bæ sung l­îng kiÕn thøc c¸c m«n häc kh¸c cho bµi häc, gióp häc sinh høng thó say mª häc tËp, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ bµi häc. MÆt kh¸c, bé m«n lÞch sö cung cÊp cho häc sinh nh÷ng tri thøc ë nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö d©n téc vµ thÕ giíi (c¶ tri thøc vÒ khoa häc x· héi vµ khoa häc tù nhiªn). Do ®ã viÖc d¹y häc liªn m«n lµ dïng c¸c kiÕn thøc ë c¸c bé m«n kh¸c bæ sung, hç trî lµm s¸ng râ h¬n kiÕn thøc mµ häc sinh ®ang ®­îc häc trong m«n häc, cô thÓ ë ®©y lµ bé m«n lÞch sö vµ viÖc sö dông tµi liÖu v¨n häc trong d¹y häc lÞc sö. Tõ c¬ së ®ã t«i m¹nh d¹n xin tr×nh bµy 1 sè kinh nghiÖm vÒ sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê häc sö. 2. C¬ së thùc tiÔn: “LÞch sö lµ nh÷ng g× ®· diÔn ra trong qu¸ khø; lÞch sö loµi ng­êi mµ chóng ta häc lµ toµn bé nh÷ng ho¹t ®éng cña con ng­êi tõ khi xuÊt hiÖn ®Õn nay” (SGK LÞch sö 6 – trang 3 – NXB Gi¸o dôc n¨m 2002). Nh­ vËy, qua kh¸i niÖm trªn chóng ta ®Òu thÊy r»ng: ViÖc häc lÞch sö cã nÐt ®Æc tr­ng riªng, cã c¸i khã riªng. §ã lµ ng­êi häc kh«ng thÓ tri gi¸c trùc tiÕp; kh«ng thÓ “sê” hay lµm thÝ nghiÖm trong phßng thÝ nghiÖm.... mµ buéc ph¶i t­ duy, ph¶i trõu t­îng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸ ®Ó dùng l¹i nh÷ng g× ®· diÔn ra trong qu¸ khø, th«ng qua c¸c sù kiÖn, niªn ®¹i, nh©n vËt.... .§Ó lµm ®­îc ®iÒu ®ã ngoµi viÖc sö dông c¸c nguån t­ liÖu sö häc (hiÖn vËt, v¨n tù cæ....) th× viÖc sö dông c¸c t¸c phÈm v¨n häc còng cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc “dùng l¹i” lÞch sö. Bªn c¹nh ®ã, viÖc d¹y vµ häc lÞch sö ë nhiÒu tr­êng phæ th«ng hiÖn nay ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n. §ã lµ t×nh tr¹ng ®¹i bé phËn häc sinh ®ang dÇn “xa l¸nh” m«n lÞch sö, kh«ng cßn høng thó víi viÖc häc tËp m«n lÞch sö. §©y lµ thùc tr¹ng ®¸ng buån. Bëi v×, sö häc ë tr­êng phæ th«ng cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc gi¸o dôc t­ t­ëng, t×nh c¶m vµ h×nh thµnh nh©n c¸ch cña häc sinh. T×m hiÓu nguyªn nh©n cña hiÖn t­îng trªn, theo t«i cã nhiÒu nguyªn nh©n (gia ®×nh – x· héi – nhµ tr­êng). Trong ®ã 1 nguyªn nh©n quan träng dÉn tíi hiÖn t­îng trªn ®ã lµ: Gi¸o viªn d¹y sö cßn ®Ó giê d¹y sö qu¸ kh« khan, nÆng nÒ nªn thiÕu sù thu hót ®èi víi häc sinh. Do ®ã, ®Ó kh¾c phôc hiÖn t­îng nµy, theo t«i ngoµi viÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p, t¨ng c­êng sö dông ®å dïng trùc quan.... th× chóng ta nªn sö dông nhiÒu h¬n n÷a nguån tµi liÖu v¨n häc trong giê häc lÞch sö ®Ó lµm bµi gi¶ng thªm sinh ®éng, hÊp dÉn h¬n. 3. Nh÷ng thuËn lîi – khã kh¨n khi nghiªn cøu: 3.1. ThuËn lîi: B¶n th©n cã søckhoÎ tèt, cã thêi gian c«ng t¸c gi¶ng d¹y; ®­îc BGH, tæ chuyªn m«n cïng ®ång nghiÖp trong ®¬n vÞ gióp ®ì, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó hoµn thµnh. 3.2 Khã kh¨n: - Nguån tµi liÖu tham kh¶o cßn hiÕm, khã s­u tÇm (®Æc biÖt nguån v¨n häc d©n gian). - Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu, tr×nh bµy, ph©n tÝch cßn 1 sè h¹n chÕ.... 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: - Ph­¬ng ph¸p s­u tÇm sö liÖu. - Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch. - Ph­¬ng ph¸p tæng hîp. - Ph­¬ng ph¸p kh¸i qu¸t. - ThÓ nghiÖm trªn líp. 5. §èi t­îng, ph¹m vi nghiªn cøu. - §èi t­îng: häc sinh c¸c khèi líp 7, 8, 9. - Ph¹m vi nghiªn cøu: häc sinh tr­êng THCS Nhân Thắng phÇn ii: Néi dung 1. Tµi liÖu tham kh¶o trong :Dạy học lịch sử Theo tiÕn sÜ N.G §airi trong cuèn “chuÈn bÞ bµi häc lÞch sö nh­ thÕ nµo” (NXB Gi¸o dôc Hµ Néi 1973 – trang 35). Th× bµi gi¶ng lÞch sö trªn líp nªn thùc hiÖn theo s¬ ®å sau: 1 2 2 3 Trong ®ã, con sè 1 chØ phÇn tµi liÖu tham kh¶o kh«ng cã trong SGK, gi¸o viªn ®­a vµo bµi gi¶ng nh»m n©ng cao tÝnh khoa häc, sù trong s¸ng võa søc, sù hÊp dÉn l«i cuèn cña giê häc lÞch sö. Ngoµi SGK, tµi liÖu tham kh¶o cã vÞ trÝ, ý nghÜa quan träng trong viÖc lµm phong phó kiÕn thøc lÞch sö ®ang häc, hiÓu s©u h¬n qu¸ khø, t¹o bµi gi¶ng hÊp dÉn, sinh ®éng cã søc l«i cuèn häc sinh. Ph©n lo¹i tµi liÖu tham kh¶o, theo tµi liÖu BDTX chu k× 3, nã cã c¸c lo¹i nh­ sau: - Tµi liÖu lÞch sö gèc: Gåm c¸c v¨n kiÖn, tµi liÖu cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn sù kiÖn, ra ®êi vµo thêi ®iÓm x¶y ra sù kiÖn nh­ c¸c hiÖp ­íc, ®iÒu ­íc, tuyªn ng«n.... VÝ dô: HiÖp ­íc H¸c M¨ng (1883); tuyªn ng«n ®éc lËp khai sinh ra n­íc VNDCCH (2/9/1945). - Tµi liÖu, v¨n kiÖn cña §¶ng, Nhµ n­íc, phong trµo c«ng nh©n vµ céng s¶n Quèc tÕ.... - C¸c tµi liÖu v¨n häc (v¨n häc d©n gian, v¨n häc b¸c häc). - Tµi liÖu lÞch sö rót ra tõ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu sö häc, d©n téc häc.... Nh­ vËy, trong giê d¹y häc viÖc sö dông tµi liÖu tham kh¶o gióp häc sinh cã thªm c¬ së ®Ó n¾m v÷ng, hiÓu b¶n chÊt sù kiÖn lÞch sö; h×nh thµnh kh¸i niÖm, hiÓu râ quy luËt, bµi häc cña lÞch sö. Nã gióp c¸c em kh¾c phôc viÖc “hiÖn ®¹i ho¸” lÞch sñ hoÆc “h­ cÊu” sai sù thùc lÞch sö. 2. Sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê häc sö: 2.1. Vai trß, ý nghÜa cña tµi liÖu v¨n häc: Tµi liÖu v¨n häc trong qu¸ tr×nh d¹y häc lÞch sö ë tr­êng phæ th«ng cã vai trß to lín. Tr­íc hÕt, c¸c t¸c phÈm v¨n häc víi nh÷ng h×nh t­îng cô thÓ cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn t­ t­ëng, t×nh c¶m cña häc sinh, nã gióp häc sinh tiÕp nhËn kiÕn thøc, kh¾c s©u kiÕn thøc 1 c¸ch dÔ dµng h¬n. VÝ dô: Khi d¹y bµi 20 (lÞch sö 6) – “Tõ sau Tr­ng V­¬ng ®Õn tr­íc LÝ Nam §Õ” ë môc 4. Cuéc khëi n ghÜa Bµ TriÖu (n¨m 248) ®Ó kh¾c s©u h×nh ¶nh oai phong cña Bµ TriÖu khi xung trËn gi¸o viªn nªn sö dông 2 c©u th¬ sau: Hoµnh qua ®­¬ng hæ dÞ (Vung gi¸o chèng hæ dÓ) §èi diÖn bµ v­¬ng nan (Gi¸p mÆt vua Bµ Khã) Thø hai, c¸c t¸c phÈm v¨n häc gãp phÇn lµm cho bµi gi¶ng thªm sinh ®éng, hÊp dÉn n©ng cao, høng thó cña häc sinh. VÝ dô: Khi d¹y bµi 27 (lÞch sö 7) chÕ ®é phong kiÕn nhµ NguyÔn. môc II. C¸c cuéc nổi dËy cña nh©n d©n; khi d¹y vÒ cuéc khëi nghÜa Cao B¸ Qu¸t (1854 - 1856) ®Ó kh¾c s©u vÒ nh©n vËt lÞch sö nµy vµ lµm phong phó thªm bµi gi¶ng. Gi¸o viªn cã thÓ cung cÊp cho häc sinh bµi th¬ Cao B¸ Qu¸t viÕt khi «ng ®i phôc dÞch ph¸i ®oµn n­íc ta sang n­íc ngoµi. “ThiÕu phô T©y d­¬ng ¸o tr¾ng phau Tùa vai chång d­íi bãng tr¨ng th©u Ngã thuyÒn Nam thÊy ®Ìn le lãi KÐo ¸o r× rÇm chuyÖn víi nhau.... .... Uèn Ðo ®ßi chång n©ng trë dËy BiÕt ®©u ®Õn kh¸ch biÖt ly nµy.” 2.2. C¸c lo¹i tµi liÖu v¨n häc vµ c¸ch sö dông: Trong viÖc d¹y häc lÞch sö ë tr­êng phæ th«ng tuú vµo tõng kho¸ tr×nh, néi dung tõng bµi, tõng phÇn mµ gi¸o viªn cã thÓ ®­a vµo bµi gi¶ng c¸c lo¹i tµi liÖu v¨n häc kh¸c nhau nh­: V¨n häc d©n gian; t¸c phÈm v¨n häc ra ®êi vµo thêi k× x¶y ra sù kiÖn lÞch sö; TiÓu thuyÕt lÞch sö; Håi kÝ c¸ch m¹ng.... Mçi lo¹i l¹i cã ý nghÜa khoa häc riªng, dã ®ã khi sö dông ph¶i phï hîp víi yªu cÇu bµi gi¶ng; víi tõng sù kiÖn, nh©n vËt lÞch sö mµ gi¸o viªn lùa chän ®­a vµo. a) V¨n häc d©n gian: VHDG ra ®êi tõ rÊt sím vµ rÊt phong phó víi nhiÒu thÓ lo¹i kh¸c nhau nh­ thÇn tho¹i, truyÒn thuyÕt, truyÖn cæ tÝch, ca dao, d©n ca.... §©y lµ nh÷ng tµi liÖu cã gi¸ trÞ, nã ph¶n ¸nh néi dung nhiÒu sù kiÖn quan träng trong lÞch sö d©n téc. VÝ dô nh­: khi d¹y bµi 15 “N­íc ¢u L¹c”. Khi gi¶ng d¹y vÒ viÖc x©y dùng thµnh Cæ Loa vµ cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m l­îcTriÖu, gi¸o viªn cã thÓ ®­a vµo ®ã 1 sè c©u chuyÖn cæ tÝch vÒ Ná ThÇn, vÒ x©y Thµnh Cæ Loa. Nh­ng quan träng h¬n lµ qua nh÷ng c©u chuyÖn ®ã gi¸o viªn ph¶i gióp häc sinh thÊy ®­îc b­íc tiÕn lín cña qu©n d©n ¢u L¹c vÒ kÜ thuËt x©y dùng còng nh­ kÜ thuËt chÕ t¸c vò khÝ. C¸c lo¹i h×nh v¨n häc d©n gian cßn gãp phÇn minh ho¹, lµm râ sù kiÖn, nh©n vËt lÞch sö. Do ®ã, gi¸o viªn nªn ®­a vµo ®Ó häc sinh hiÓu râ h¬n vÒ sù kiÖn, nh©n vËt lÞch sö ®ã. VÝ nh­ khi d¹y bµi 23 (lÞch sö 6). Nh÷ng cuéc khëi nghÜa lín trong c¸c thÕ kØ VII – IX. Môc 2 khëi nghÜa Mai Tróc Loan (722) ®Ó lµm râ sù kiÖn, nh©n vËt. Gi¸o viªn cã thÓ ®­a vµo ®o¹n thơ sau: “Hïng cø Hoan Ch©u ®Êt mét vïng V¹n An thµnh luü khãi h­¬ng x«ng Bèn ph­¬ng Mai §Õ lõng uy ®øc Tr¨m trËn Lý §­êng phôc vâ c«ng.... .... §­êng ®i cèng vai tõ ®©y ®øt D©n n­íc ®êi ®êi h­ëng phóc chung.” Kh«ng nh÷ng vËy, tµi liÖu v¨n häc d©n gian cßn lµm cho bµi häc sinh ®éng, t¹o ®­îc kh«ng khÝ gÇn gòi víi bèi c¶nh lÞch sö ®ang häc. Nã ph¶n ¸nh nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c sù kiÖn lÞch sö ®ang häc, gióp häc sinh hiÓu ®­îc vÊn ®Ò cô thÓ râ rµng h¬n. VÝ nh­ khi d¹y bµi 25 (lÞch sö 8) kh¸ng chiÕn lan réng ra toµn quèc (1873 - 1884). Môc II – phÇn 2, nh©n d©n B¾c K× tiÕp tôc kh¸ng Ph¸p. §Ó lµm cho häc sinh hiÓu râ t×nh c¶nh rèi ren cña triÒu NguyÔn khi Tù §øc mÊt còng nh­ hiÓu t¹i sao Ph¸p l¹i kh«ng nh©n nh­îng triÒu NguyÔn nh­ n¨m 1874 n÷a. Gi¸o viªn cã thÓ ®äc cho häc sinh nghe 2 c©u ca dao sau: “Mét nhµ sinh ®­îc Ba vua Vua sèng, vua chÕt, vua thua ch¹y dµi.” (Ba vua nµy lµ §ång Kh¸nh (sèng) KiÕn Phóc (chÕt) Hµm Nghi ch¹y ra S¬n phßng ®Òu lµ con cña KiÕn Th¸i V­¬ng (mét nhµ)). TÊt nhiªn gi¸o viªn cÇn l­u ý gi¶i thÝch tõ “thua” thuéc quan ®iÓm giai cÊp nµo? HoÆc khi d¹y bµi 29 (lÞch sö 8) ch­¬ng tr×nh khai th¸c thuéc ®Þa cña thùc d©n Ph¸p vµ nh÷ng chuyÓn biÕn vÒ kinh tÕ, x· héi ë ViÖt Nam. T¹i phÇn I môc 2 chÝnh s¸ch kinh tÕ. §Ó m« pháng c¶nh nh©n d©n ta ph¶i nép s­u thuÕ. Gi¸o viªn cã thÓ sö dông 4 c©u ca dao sau: “¤i nhí nh÷ng n¨m nµo thuë tr­íc Xãm lµng ta x¬ x¸c hÐo hon Nöa ®ªm thuÕ thóc trèng dån S©n ®×nh m¸u ch¶y ®­êng th«n lÝnh ®Çy.” Ngoµi ra, viÖc sö dông tµi liÖu v¨n häc d©n gian cßn gióp häc sinh biÕt ®­îc, hiÓu ®­îc vÒ chÝ khÝ con ng­êi, vÒ ®Þa danh cña 1 nh©n vËt lÞch sö nµo ®ã. VÝ nh­ khi nãi vÒ LÝ C«ng Uèn gi¸o viªn cã thÓ dïng 4 c©u th¬ sau: “Mµn cã trêi cao, chiÕu ®Êt liÒn §ªm tr¨ng Thanh th¶ giÊc ThÇn tiªn Suèt ®ªm nµo d¸m vung ch©n duçi ChØ sî s¬n hµ x· t¾c nghiªng.” HoÆc khi gi¶ng vÒ cuéc khëi nghÜa Phan B¸ Vµnh, ®Ó gióp häc sinh dÔ dµng nhí vÒ ®Þa danh n¬i diÔn ra cuéc khëi nghÜa, quª h­¬ng «ng. Gi¸o viªn cã thÓ dïng 2 c©u ca dao sau: “Trªn trêi cã «ng sao Rua Gi÷a lµng Minh Gi¸m cã vua Ba Vµnh.” Bªn c¹nh nh÷ng t¸c dông trªn, viÖc sö dông tµi liÖu v¨n häc d©n gian sÏ gióp cho viÖc gi¸o dôc t­ t­ëng, ®¹o ®øc nãi chung vµ gi¸o dôc truyÒn thèng d©n téc nãi riªng cã kÕt qu¶ h¬n. Ch¼ng h¹n nh­: ®Ó gi¸o dôc truyÒn thèng ®Êu tranh bÊt khuÊt cña d©n téc, gi¸o viªn cã thÓ sö dông trong bµi gi¶ng nh÷ng t¸c phÈm nh­: HÞch T­íng SÜ; bµi th¬ ThÇn cña LÝ Th­êng KiÖt;.... HoÆc ®Ó gi¸o dôc lßng biÕt ¬n c¸c vua Hïng, gi¸o viªn sö dông 2 c©u nãi vÒ B¸c Hå: “C¸c vua Hïng ®· cã c«ng dùng n­íc B¸c ch¸u ta ph¶i cïng nhau gi÷ n­íc.” b) C¸c t¸c phÈm v¨n häc ra ®êi vµo thêi k× diÔn ra c¸c sù kiÖn lÞch sö: §èi víi c¸c t¸c phÈm v¨n häc nµy, nã cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi khi khôi l¹i h×nh ¶nh qu¸ khø. Nã lµm qu¸ khø cña sù kiÖn lÞch sö trë lªn sèng ®éng h¬n, ch©n thËt h¬n. Sù kiÖn trë nªn cã søc sèng h¬n vµ thu hót häc sinh h¬n khi theo dâi bµi gi¶ng. VÝ dô nh­: khi d¹y bµi 24 (lÞch sö 8) cuéc kh¸ng chiÕn tõ n¨m 1858 ®Õn n¨m 1873. T¹i môc II. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p tõ n¨m 1858 ®Õn n¨m 1873. Tuú vµo diÔn biÕn bµi gi¶ng gi¸o viªn cã thÓ lång ghÐp bµi th¬ sau sao cho phï hîp tiÕn tr×nh bµi häc. Cô thÓ lµ: “Tan chî võa nghe tiÕng sóng T©y Mét bµn cê thÕ phót ra tay Bá nhµ lò trÎ l¬ x¬ ch¹y MÊt æ ®µn chim d¸o d¸t bay BÕn NghÐ cöa tiÒn tan bät n­íc §ång Nai tranh ngãi nhuèm mµu m©y Hái tr¨ng dÑp lo¹n rµy ®©u v¾ng Nì ®Ó d©n ®en m¾c n¹n nµy!” (Theo th¬ v¨n NguyÔn §×nh ChiÓu – NXB V¨n häc, Hµ Néi 1963) HoÆc ®Ó nãi lªn khÝ thÕ chèng giÆc cña ng­êi d©n Nam Bé nãi chung, 3 tØnh miÒn T©y Nam K× nãi riªng, gi¸o viªn cã thÓ trÝch 1 ®o¹n trong v¨n tÕ NghÜa sÜ CÇn Giuéc cña NguyÔn §×nh ChiÓu nh­: “Nhí linh x­a: Cui cót lµm ¨n: Toan lo nghÌo khã. Ch­a quen cung ngùa, ®©u tíi tr­êng nhung; chØ biÕt ruéng tr©u, ë trong lµng bé.... .... B÷a thÊy bßng bong che tr¾ng lÊp, muèn tíi ¨n g¨n; ngµy xem èng khãi ch¹y ®en x×, muèn ra c¾n cá”. .... Ho¶ mai ®¸nh b»ng r¬m con cóc, còng ®èt x ong nhµ d¹y ®¹o kia; g­¬m ®eo dïng b»ng l­ìi dao phay, còng chÐm rít ®Çu quan hai nä.... Trong qu¸ tr×nh lÞch sö tõ ®Çu thÕ kØ XX, khi nãi vÒ sù biÕn ®æi cña x· héi ViÖt Nam, còng nh­ th©n phËn cña ng­êi n«ng d©n trong x· héi thuéc Ph¸p. Gi¸o viªn cã thÓ sö dông nhiÒu t¸c phÈm v¨n häc cã gi¸ trÞ nh­: “T¾t ®Ìn” cña Ng« TÊt Tè; “B­íc ®­êng cïng” cña NguyÔn C«ng Hoan; “L·o H¹c” cña Nam Cao.... ®Ó kh¾c s©u h×nh ¶nh th©n phËn ng­êi n«ng d©n trong lßng x· héi cò. HoÆc nh­ trong kho¸ tr×nh lÞch sö 9, khi d¹y bµi 19: Phong trµo c¸ch m¹ng trong nh÷ng n¨m 1930 – 1935. Môc II: Phong trµo c¸ch m¹ng 1930 – 1931 víi ®Ønh cao X« ViÕt NghÖ TÜnh. Gi¶ng vÒ phong trµo ë NghÖ TÜnh gi¸o viªn cã thª ®­a vµo bµi gi¶ng ®o¹n trÝch sau trong “Bµi ca c¸ch m¹ng” cô thÓ lµ: “.... Than «i, n­íc mÊt nhµ xiªu ThÕ kh«ng chÞu næi, liÖu chiÒu tÝnh mau. K×a BÕn Thuû ®øng ®Çu dËy tr­íc Nä Thanh Ch­¬ng tiÕp b­íc, b­íc lªn Nam §µn, Nghi Léc, H­ng Nguyªn Anh S¬n, Hµ TÜnh 1 phen dËy råi.... ..... Trªn giã c¶ cê ®µo phÊt th¼ng D­íi ®Êt b»ng giÊy tr¾ng tung ra ChiÕn tr­êng mét trËn x«ng pha Bªn kia ®¹n s¾t, bªn ta gan vµng....” (Th¬ v¨n c¸ch m¹ng 1930 – 1945 NXB V¨n häc.H.1930) HoÆc nh­ khi d¹y bµi 27 (lÞch sö 9) cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p x©m l­îc kÕt thóc (1953 - 1954) t¹i phÇn II môc 2 chiÕn dÞch lÞch sö §iÖn Biªn Phñ. Gi¸o viªn cã thÓ sö dông c¸c t¸c phÈm v¨n häc viÕt vÒ §iÖn Biªn Phñ trong thêi k× nµy vµo bµi gi¶ng. VÝ dô: Bµi “Hoan h« chiÕn sÜ §iÖn Biªn” (Tè H÷u). Gi¸o viªn cã thÓ trÝch dÉn 2 c©u th¬ sau ®Ó kh¾c s©u vÒ h×nh ¶nh chiÕn ®Êu dòng c¶m cña chiÕn sÜ §iÖn Biªn ®ã lµ: “KhoÐt nói ngñ hÇm, m­a dÇm c¬m v¾t M¸u trén bïn non, gan kh«ng nóng, chÝ kh«ng mßn.” Nh­ vËy, cã thÓ nãi r»ng, c¸c t¸c phÈm v¨n häc xuÊt hiÖn cïng thêi k× diÔn ra c¸c sù kiÖn lÞch sö ®· gióp häc sinh thÊy ®­îc “bøc tranh” sèng ®éng cña lÞch sö, lµm cho c¸c em nhËn thøc ®­îc sù kiÖn ®ã 1 c¸ch toµn diÖn h¬n. c) TiÓu thuyÕt lÞch sö: TiÓu thuyÕt lÞch sö cã vai trß kh«ng nhá ®èi víi viÖc d¹y häc lÞch sö. V× c¸c tiÓu thuyÕt nµy cã chñ ®Ò gÇn víi nh÷ng sù kiÖn trong kho¸ tr×nh lÞch sö, gióp häc sinh kh«i phôc l¹i bèi c¶nh lÞch sö, h×nh ¶nh c¸c sù kiÖn nh©n vËt cña qu¸ khø. VÝ nh­: TiÓu thuyÕt “§ªm héi long tr×”; t¸c phÈm “Hoµng Lª NhÊt Thèng ChÝ”..... Tuy nhiªn, khi d¹y gi¸o viªn cÇn lùa chän, s¸ng läc lo¹i bá nh÷ng tiÓu thuyÕt bÞa ®Æt, ¶nh h­ëng xÊu ®Õn nhËn thøc lÞch sö cña häc sinh. 3. Ph­¬ng ph¸p sö dông tµi liÖu v¨n häc trong d¹y häc lÞch sö: Theo TrÞnh Tïng trong cuèn Ph­¬ng ph¸p d¹y häc lÞch sö (trang 164. NXB Gi¸o Dôc 1999). §Ó sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê d¹y lÞch sö, cã thÓ tiÕn hµnh theo c¸ch sau: Thø nhÊt: §­a vµo bµi gi¶ng mét ®o¹n th¬, ®o¹n v¨n ng¾n nh»m minh ho¹ nh÷ng sù kiÖn ®ang häc lµm cho néi dung bµi häc ®­îc phong phó vµ giê häc thªm sinh ®éng. Thø hai: Dïng mét ®o¹n trÝch ®Ó cô thÓ ho¸ sù kiÖn, nªu ra 1 kÕt luËn kh¸i qu¸t gióp häc sinh hiÓu s©u s¾c h¬n mét thêi k×, mét sù kiÖn lÞch sö. Thø ba: Tµi liÖu v¨n häc ®­îc sö dông ®Ó tæ chøc nh÷ng buæi ngo¹i kho¸ (D¹ héi lÞch sö). Tuú vµo néi dung bµi häc, tiÕt d¹y vµ n¨ng lùc cña mçi gi¸o viªn mµ chóng ta cã thÓ sö dông 1 trong nh÷ng c¸ch trªn sao cho phï hîp. 4. Mét sè yªu cÇu khi sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê häc sö: Sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê häc sö, gióp giê häc trë nªn sinh ®éng, hÊp dÉn l«i cuèn häc sinh. Gióp häc sinh cã c¸i nh×n ®a chiÒu ®èi víi 1 sù kiÖn, 1 nh©n vËt, 1 hiÖn t­îng lÞch sö. DÔ dµng ®­a kiÕn thøc sö ®Õn víi häc sinh. Tuy vËy, theo t«i viÖc sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê häc sö ph¶i ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau: Thø nhÊt: Tµi liÖu v¨n häc ®ã ph¶i ®¶m b¶o c¶ gi¸ trÞ gi¸o d­ëng, gi¸o dôc vµ gi¸ trÞ v¨n häc. Thø hai: Tµi liÖu Êy ph¶i lµ 1 bøc tranh sinh ®éng vÒ nh÷ng sù kiÖn, nh©n vËt lÞch sö ®ang häc ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh. Thø ba: §èi víi gi¸o viªn: - Tr­íc khi sö dông, cÇn cã sù lùa chän kÜ cµng, ph¶i lo¹i bá nh÷ng yÕu tè kh«ng phï hîp. §Æc biÖt ®èi víi tµi liÖu VHDG nh­ thÇn tho¹i, cæ tÝch, ca dao, d©n ca.... gi¸o viªn cÇn lo¹i bá nh÷ng yÕu tè thÇn bÝ hoang ®­êng gi÷ l¹i nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n, khoa häc phôc vô bµi gi¶ng. - Khi sö dông gi¸o viªn chØ ®­a vµo nh÷ng néi dung phï hîp, tr¸nh viÖc l¹m dông ®­a vµo qu¸ nhiÒu, lµm lo·ng néi dung bµi häc lÞch sö. BiÕn giê häc sö thµnh giê giíi thiÖu c¸c t¸c phÈm v¨n häc, ¶nh h­ëng tíi sù tËp trung nhËn thøc cña häc sinh vµo nh÷ng vÊn ®Ò ®ang häc. §ång thêi, gi¸o viªn cÇn sö dông ng÷ ®iÖu phï hîp víi tµi liÖu v¨n häc, víi néi dung sù kiÖn lÞch sö cÇn minh ho¹ ph¶i ®­a vµo bµi gi¶ng 1 c¸ch hîp lÝ, l«gÝc.... lµm ®­îc ®iÒu ®ã th× tÝnh thuyÕt phôc, hÊp dÉn sÏ t¨ng lªn rÊt nhiÒu. Nãi tãm l¹i, viÖc sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê häc sö lµ 1 trong nh÷ng c¸ch thøc ®Ó gi¸o viªn ®­a tµi liÖu tham kh¶o vµo trong giê d¹y sö. Thùc hiÖn theo s¬ ®å d¹y häc cña §airi, qua ®ã hoµn thµnh môc tiªu bµi häc, kÕ ho¹ch d¹y häc vµ n©ng cao chÊt l­îng bé m«n trong tr­êng phæ th«ng. phÇn III. KÕt qu¶ thùc hiÖn Sau thêi gian nghiªn cøu vµ thùc hiÖn víi ®èi t­îng häc sinh c¸c khèi líp 6,7,8,9 t¹i tr­êng THCS Nhân Thắng víi c¸ch thøc sau: - §èi víi c¸c líp 7A, 8A, 8C, 9B, th­êng tiÕn hµnh sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê häc sö. - §èi víi c¸c líp 7B, 8B, 9A it thùc hiÖn. Qua c¸c lo¹i bµi kiÓm tra, phiÕu kiểm tra thu ®­îc kÕt qu¶ so s¸nh nh­ sau: C¸c møc ®é Khèi líp thùc hiÖn Khèi líp Ýt thùc hiÖn Høng thó häc tËp bé m«n T¨ng Kh«ng t¨ng Kh¶ n¨ng ghi nhí sù kiÖn, nh©n vËt - Nhanh. - NhiÒu, hiÓu râ sù kiÖn. - Møc ®é chËm. Kh¶ n¨ng lµm bµi ph©n tÝch sù kiÖn - §a d¹ng, ph©n tÝch cã chiÒu s©u. - Chñ yÕu häc thuéc lßng, ghi nhí c¸c sù kiÖn. C«ng t¸c gi¸o dôc t­ t­ëng Häc sinh cã t×nh c¶m, th¸i ®é ®óng ®¾n ®èi víi sù kiÖn, nh©n vËt. - Häc sinh cã th¸i ®é ®óng ®¾n ®èi víi sù kiÖn, nh©n vËt. Qua qu¸ tr×nh thùc hiÖn, kÕt qu¶ ®¸ng mõng lµ sè häc sinh cã høng thó häc tËp bé m«n t¨ng, sè chÊt l­îng d¹y häc bé m«n t¨ng. NhiÒu em ®· tÝch cùc tham gia «n tËp vµ dù thi HSG m«n sö cÊp tr­êng, huyÖn ®¹t kÕt qu¶ cao (N¨m häc 2007 – 2008 ; 1 häc sinh ®¹t gi¶i Nh× huyÖn; 2 em ®¹t gi¶i ba; … phÇn IV: KÕt luËn Thùc hiÖn môc tiªu ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc trong tr­êng phæ th«ng. §éi ngò gi¸o viªn lÞch sö kh«ng ngõng t¨ng c­êng ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc trong giê häc lÞch sö (D¹y häc hîp t¸c trong nhãm nhá, d¹y häc nªu vÊn ®Ò, d¹y häc liªn m«n....) ViÖc sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê häc sö, võa thùc hiÖn ph­¬ng ph¸p d¹y häc liªn m«n, võa lµm cho bµi häc trë nªn sinh ®éng, hÊp dÉn. Qua c¸c t¸c phÈm v¨n häc phï hîp néi dung bµi häc, tiÕt häc gióp häc sinh nhËn thøc râ b¶n chÊt cña sù kiÖn lÞch sö, hiÓu thªm vÒ c¸c nh©n vËt lÞch sö.... mµ c¸c em ®ang nhËn thøc. Quan träng h¬n, nã sÏ lÊy l¹i høng thó häc tËp bé m«n, lßng say mª häc tËp lÞch sö cña häc sinh. Víi suy nghÜ nh­ vËy, t«i m¹nh d¹n tr×nh bµy quan ®iÓm cïng kinh nghiÖm cña m×nh vÒ vÊn ®Ò sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê häc sö ®Ó c¸c b¹n ®ång nghiÖp cïng tham kh¶o vµ ®ãng gãp. Tuy nhiªn, do b¶n th©n cßn trÎ, kinh nghiÖm ch­a nhiÒu nªn cã thÓ cßn cã nh÷ng ®iÓm ch­a s©u, ch­a toµn diÖn cßn s¬ sµi. RÊt mong sù ®ãng gãp cña c¸c ®ång nghiÖp ®Ó s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy ®­îc hoµn thiÖn h¬n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! NhËn xÐt cña H§KH tr­êng Ng­êi viÕt HiÖu tr­ëng Tµi liÖu tham kh¶o 1. S¸ch gi¸o viªn lÞch sö 6 - NXB Gi¸o dôc. 2. S¸ch gi¸o viªn lÞch sö 7 - NXB Gi¸o dôc. 3. S¸ch gi¸o viªn lÞch sö 8 - NXB Gi¸o dôc. 4. TuyÓn tËp Th¬ v¨n c¸ch m¹ng 1930 – 1945 (NXB V¨n häc.H.1980). 5. Phan Ngäc Liªn – TrÇn V¨n TrÞ. Ph­¬ng ph¸p d¹y häc lÞch sö - NXB GD – 1999. 6. Quúnh C­ - §ç §øc Hïng. C¸c triÒu ®¹i ViÖt Nam – NXB Thanh Niªn – 1995. 7. Quèc ChÊn – ThÇn ®ång x­a cña n­íc ta – NXB Gi¸o Dôc – 1998. Môc lôc Néi dung Trang PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung:............................................................ 1 1. C¬ së lÝ luËn....................................................................................... 1 2. C¬ së thùc tiÔn................................................................................... 1 3. Nh÷ng thuËn lîi - khã kh¨n khi nghiªn cøu....................................... 2 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu.................................................................... 3 5. §èi t­îng, ph¹m vi nghiªn cøu.......................................................... 3 PhÇn II: Néi dung............................................................................... 4 1. Tµi liÖu tham kh¶o trong DHLS......................................................... 4 2. Sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê häc sö.......................................... 5 3. Ph­¬ng ph¸p sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê häc sö..................... 10 4. Mét sè yªu cÇu khi sö dông tµi liÖu v¨n häc trong giê häc sö........... 10 PhÇn III: KÕt qu¶ thùc hiÖn................................................................ 12 PhÇn IV: KÕt luËn................................................................................ 13 Tµi liÖu tham kh¶o .............................................................................. 14