Sự khác nhau cơ bản giữa Tố tụng lao động và Tố tụng dân sự

h÷ng tranh chÊp vÒ hîp ®ång lao ®éng, bëi v× Bé luËt lao ®éng chñ yÕu ¸p dông ®èi víi quan hÖ lao ®éng gi÷a mét bªn lµ ng­êi sö dông lao ®éng víi ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng theo chÕ ®é hîp ®ång lao ®éng. ThÈm quyÒn cña toµ ¸n trong tè tông lao ®éng lµ thÈm quyÒn cã ®iÒu kiÖn, nã bÞ chi phèi bëi Bé luËt lao ®éng, PLTTGQCVAL§ vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh kh¸c. 2.4. Thµnh phÇn héi ®ång xÐt xö phiªn toµ s¬ thÈm Kho¶n 1, ®iÒu 16 PLTTGQCVADS quy ®Þnh: “Thµnh phÇn héi ®ång xÐt xö s¬ thÈm hoÆc s¬ thÈm ®ång thêi chung thÈm gåm mét thÈm ph¸n vµ hai héi thÈm nh©n d©n”. Trong khi ®ã, kho¶n 1 ®iÒu 16 PLTTGQCVAL§ quy ®Þnh: “Héi ®ång xÐt xö gåm hai thÈm ph¸n vµ mét héi thÈm”. T¹i sao l¹i cã sù kh¸c nhau trong c¬ cÊu thµnh phÇn héi ®ång xÐt xö trong khi viÖc xÐt xö c¸c tranh chÊp lao ®éng vµ d©n sù ®Òu tu©n theo nguyªn t¾c khi xÐt xö thÈm ph¸n vµ héi thÈm ®éc lËp vµ chØ tu©n theo ph¸p luËt, thÈm ph¸n vµ héi thÈm nh©n d©n ngang quyÒn...? ThÈm ph¸n lµ ng­êi ®­îc bæ nhiÖm theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó lµm nhiÖm vô xÐt xö nh÷ng vô ¸n thuéc thÈm quyÒn cña toµ ¸n (kho¶n 1, ®iÒu 1 Ph¸p lÖnh vÒ phÈm ph¸n vµ héi thÈm toµ ¸n nh©n d©n). Héi thÈm lµ ng­êi ®­îc bÇu hoÆc cö theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó lµm nhiÖm vô xÐt xö nh÷ng vô ¸n thuéc thÈm quyÒn cña toµ ¸n. (kho¶n 2, ®iÒu 1 Ph¸p lÖnh vÒ thÈm ph¸n vµ héi thÈm nh©n d©n). Nh­ vËy, mét ng­êi muèn trë thµnh thÈm ph¸n th× ph¶i ®¶m b¶o nh÷ng tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh vµ ph¶i cã tr×nh ®é ph¸p lý. Héi thÈm nh©n d©n th­êng lµ ng­êi cã uy tÝn ë ®Þa ph­¬ng, nh÷ng thµnh viªn cña tæ chøc x· héi, c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc, qu©n nh©n... chØ ®­îc båi d­ìng vÒ nghiÖp vô chø kh«ng qua tr­êng líp ®µo t¹o chuyªn nghiÖp vÒ luËt häc. Nãi c¸ch kh¸c, tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô cña thÈm ph¸n h¬n h¼n héi thÈm nh©n d©n, bëi v× thÈm ph¸n lµ ng­êi ho¹t ®éng chuyªn tr¸ch cßn héi thÈm nh©n d©n lµ ng­êi ho¹t ®éng kiªm nhiÖm. Trong khi ®ã ®Æc ®iÓm cña quan hÖ ph¸p luËt d©n sù vµ quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng lµ kh¸c nhau, yªu cÇu xÐt xö ®Æt ra còng kh¸c nhau. MÆc dï, quan hÖ lao ®éng vµ tranh chÊp lao ®éng còng cã yÕu tè d©n sù nh­ng vÒ mÆt b¶n chÊt nã lµ mét lo¹i “quan hÖ d©n sù ®Æc biÖt”. Quan hÖ lao ®éng chñ yÕu diÔn ra gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng trªn c¬ së hîp ®ång lao ®éng. Do vËy, viÖc xÐt xö c¸c tranh chÊp ®ßi hái nh÷ng thÈm ph¸n cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao, gi¶i quyÕt ¸n kÞp thêi, tr¸nh tr­êng hîp kÐo dµi g©y ¶nh h­ëng ®Õn c¸c quan hÖ x· héi kh¸c. Quan hÖ lao ®éng lµ mét quan hÖ rÊt “nh¹y c¶m”. Sù gi¸n ®o¹n cña quan hÖ nµy cã thÓ lµm ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn b×nh th­êng cña c¶ nÒn kinh tÕ - x· héi. T¹i thêi ®iÓm x©y dùng PLTTGQCVAL§, tranh chÊp lao ®éng lµ mét lo¹i tranh chÊp míi, viÖc gi¶i quyÕt quyÒn vµ lîi Ých cña c¸c bªn rÊt phøc t¹p nªn ®ßi hái nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é ph¸p lý cao. Ng­îc l¹i, quan hÖ ph¸p luËt d©n sù lµ quan hÖ ®a d¹ng, phøc t¹p. Nã bao gåm quan hÖ tµi s¶n vµ quan hÖ nh©n th©n phi tµi s¶n. YÕu tè “tµi s¶n” vµ “nh©n th©n phi tµi s¶n” bÞ chi phèi bëi nhiÒu quan hÖ x· héi kh¸c nhau. C¸c tranh chÊp d©n sù ph¸t sinh tõ c¸c m©u thuÉn cã thÓ lµ rÊt nhá nhÆt trong ®êi sèng d©n sinh th­êng ngµy, cho nªn chØ nh÷ng ng­êi hiÓu d©n, g¾n bã víi d©n míi cã thÓ gi¶i quyÕt tèt m©u thuÉn cña d©n, lµm tho¶ m·n lßng d©n. ChÕ ®Þnh héi thÈm tho¶ m·n yªu cÇu nµy v× héi thÈm nh©n d©n lµ ng­êi gÇn gòi, hiÓu biÕt vÒ t©m t­, t×nh c¶m, cuéc sèng cña c¸c ®­¬ng sù, thÓ hiÖn ý chÝ cña nh©n d©n nªn cã thÓ ®­a ®­îc c¸c t­ t­ëng, suy nghÜ cña quÇn chóng vµo qu¸ tr×nh xÐt xö. Nhê vËy mµ viÖc xÐt xö ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n. ChÝnh v× vËy mµ c¸c nhµ lµm luËt ®­a ra nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ thµnh phÇn héi ®ång xÐt xö ë phiªn toµ s¬ thÈm vô ¸n lao ®éng vµ vô ¸n d©n sù. VÒ quy ®Þnh nµy cßn nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau, song xu h­íng n©ng cao tû lÖ thµnh viªn chuyªn tr¸ch c«ng t¸c xÐt xö ®· ®­îc thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh»m ®¶m b¶o viÖc xÐt xö ®­îc chÝnh x¸c h¬n, nhanh gän h¬n phï hîp víi yªu cÇu cña viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng. Quy ®Þnh nµy còng kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn viÖc b¶o ®¶m tÝnh nh©n d©n trong ho¹t ®éng xÐt xö cña toµ ¸n. Bëi v×, qu¸ tr×nh xÐt xö, thÈm ph¸n vµ héi thÈm ®éc lËp vµ chØ tu©n theo ph¸p luËt. Khi th¶o luËn vµ quyÕt ®Þnh vÒ vô ¸n héi thÈm vÉn ®­îc quyÒn b¶o l­u ý kiÕn cña m×nh. 2.5. §iÒu kiÖn thô lý vô ¸n Do b¶n chÊt cña tranh chÊp lao ®éng vµ tranh chÊp d©n sù kh¸c nhau nªn tr×nh tù gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp còng kh¸c nhau. Sù kh¸c nhau nµy thÓ hiÖn ngay ë giai ®o¹n thô lý vô ¸n vµ ®iÒu kiÖn thô lý vô ¸n. §èi víi tranh chÊp d©n sù, c¸c bªn tranh chÊp cã thÓ kiÖn, yªu cÇu toµ ¸n gi¶i quyÕt ngay sau khi tranh chÊp x¶y ra. ViÖc khëi kiÖn, thô lý, gi¶i quyÕt tu©n theo thñ tôc tè tông d©n sù ®­îc quy ®Þnh t¹i PLTTGQCVADS. §èi víi tranh chÊp lao ®éng, chØ trõ mét sè lo¹i tranh chÊp c¸c bªn cã thÓ khëi kiÖn ngay (®ã lµ tranh chÊp vÒ viÖc kû luËt lao ®éng b»ng h×nh thøc sa th¶i hoÆc bÞ ®¬n ph­¬ng chÊm døt hîp ®ång lao ®éng; tranh chÊp vÒ båi th­êng thiÖt h¹i cho ng­êi sö dông lao ®éng), cßn tÊt c¶ c¸c tranh chÊp kh¸c b¾t buéc c¸c bªn ph¶i yªu cÇu héi ®ång hoµ gi¶i lao ®éng c¬ së hoÆc hoµ gi¶i viªn lao ®éng (quËn) huyÖn tiÕn hµnh hoµ gi¶i. ChØ khi nµo hoµ gi¶i kh«ng thµnh, c¸c bªn míi ®­îc kiÖn ra toµ. Khi ®ã, tr×nh tù tè tông t¹i toµ ¸n míi b¾t ®Çu. Theo h­íng dÉn t¹i c«ng v¨n sè 40/KHXX ngµy 6/7/96 cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ®èi víi nh÷ng tranh chÊp kh«ng b¾t buéc ph¶i qua hoµ gi¶i nh­ng nÕu c¸c bªn cã yªu cÇu th× héi ®ång hoµ gi¶i lao ®éng c¬ së vµ hoµ gi¶i viªn vÉn tiÕn hµnh hoµ gi¶i; vµ khi ®· yªu cÇu hoµ gi¶i th× c¸c bªn chØ ®­îc ®­a ®Õn toµ ¸n khi hoµ gi¶i kh«ng thµnh. Riªng ®èi víi tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ th× sau khi héi ®ång hoµ gi¶i c¬ së hoµ gi¶i kh«ng thµnh, c¸c bªn ph¶i yªu cÇu héi ®ång träng tµi lao ®éng cÊp tØnh gi¶i quyÕt. Khi kh«ng ®ång ý víi quyÕt ®Þnh cña héi ®ång träng t¹i th× c¸c bªn míi cã thÓ yªu cÇu toµ ¸n gi¶i quyÕt. Nh­ vËy, ho¹t ®éng hoµ gi¶i t¹i héi ®ång hoµ gi¶i lao ®éng c¬ së vµ träng tµi lao ®éng cÊp tØnh lµ ®iÓm ph©n biÖt ®iÒu kiÖn thô lý vô ¸n lao ®éng vµ vô ¸n d©n sù. §iÒu kiÖn thô lý vô ¸n lao ®éng chÆt chÏ h¬n, ­u tiªn ¸p dông ph­¬ng ph¸p hoµ gi¶i v× môc ®Ých hµn g¾n quan hÖ lao ®éng sau tranh chÊp. §iÒu kiÖn thô lý vô ¸n d©n sù ®¬n gi¶n h¬n, chØ cÇn cã tranh chÊp x¶y ra, tranh chÊp thuéc thÈm quyÒn toµ d©n sù vµ nguyªn ®¬n nép tiÒn t¹m øng ¸n phÝ lµ vô ¸n ®­îc thô lý. Tranh chÊp lao ®éng th­êng x¶y ra trong néi bé doanh nghiÖp, gi÷a hai bªn tranh chÊp ®· cã sù hiÓu biÕt lÉn nhau, cã quan hÖ lîi Ých g¾n bã víi nhau. Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp phô thuéc vµo c¶ hai chñ thÓ nµy. V× lîi Ých chung, vÞ sù lín m¹nh cña doanh nghiÖp, ®ßi hái hai bªn pahØ cã sù phèi hîp hµi hoµ cïng ngåi l¹i víi nhau tho¶ thuËn, th­¬ng l­îng vµ gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt ®ång. §¶m b¶o yÕu tè thêi gian vµ gi÷ v÷ng m«i tr­êng lao ®éng trong doanh nghiÖp, gi÷ g×n mèi quan hÖ hoµ b×nh, hîp t¸c , c¶m th«ng, chia sÎ gi÷a c¸c bªn. Do vËy tr×nh tù gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng kh«ng thÓ thiÕu thñ tôc hoµ gi¶i. 2.6. Thêi h¹n tè tông Thêi h¹n tè tông lµ kho¶ng thêi gian do ph¸p luËt quy ®Þnh. Trong kho¶ng thêi gian nµy toµ ¸n hoÆc ng­êi tham gia tè tông kh¸c ®­îc thùc hiÖn hoÆc ph¶i hoµn thµnh mét c«ng viÖc, mét giai ®o¹n xÐt xö, mét cÊp xÐt xö hoÆc chÊp døt viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n. ViÖc quy ®Þnh thêi h¹n tè tông cña tè tông d©n sù vµ tè tông lao ®éng còng rÊt kh¸c nhau. C¸c lo¹i thêi h¹n tè tông trong lao ®éng ®Òu ng¾n h¬n c¸c lo¹i thêi h¹n tè tông trong d©n sù. §iÒu 36 PLTTGQCVAL§ cã quy ®Þnh vÒ thêi h¹n chuÈn bÞ xÐt xö. Theo ®ã, thêi h¹n chuÈn bÞ xÐt xö kh«ng qu¸ 40 ngµy, xÐt xö t¹i toµ ¸n nh©n lµ 55 ngµy ®èi víi giai ®o¹n s¬ thÈm, 30 ngµy ®èi víi xÐt xö phóc thÈm. §iÒu 61 PLTTGQCVAL§ quy ®Þnh vÒ thêi h¹n kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ. Theo ®ã, thêi h¹n kh¸ng c¸o lµ 10 ngµy kÓ tõ ngµy toµ tuyªn ¸n hoÆc ra quyÕt ®Þnh; nÕu ®­¬ng sù v¾ng mÆt t¹i phiªn toµ th× thêi h¹n nµy tÝnh tõ ngµy b¶n sao b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh ®­îc giao cho ®­¬ng sù hoÆc ®­îc niªm yÕt t¹i trô së uû ban nh©n x·, ph­êng, thÞ trÊn n¬i ®­¬ng sù c­ tró hoÆc n¬i cã trô së nÕu ®­¬ng sù lµ ph¸p nh©n. Thêi h¹n kh¸ng nghÞ cña ViÖn kiÓm s¸t cïng cÊp lµ 7 ngµy, cña ViÖn kiÓm s¸t cÊp trªn lµ 10 ngµy kÓ tõ ngµy toµ tuyªn ¸n hoÆc ra quyÕt ®Þnh. NÕu kiÓm s¸t viªn kh«ng tham gia phiªn toµ th× thêi h¹n kh¸ng nghÞ ®­îc tÝnh tõ ngµy ViÖn kiÓm s¸t cïng cÊp nh©n ®­îc b¶n sao b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n. NÕu kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ qu¸ h¹n v× trë ng¹i kh¸ch quan th× thêi h¹n kh¸ng c¸o lµ 10 ngµy, kh¸ng nghÞ lµ 7 ngµy kÓ tõ ngµy trë ng¹i kh«ng cßn n÷a. Ng­îc l¹i, c¸c lo¹i thêi h¹n tè tông d©n sù ®Òu dµi h¬n. §iÒu 47 PLTTGQCVADS quy ®Þnh thêi h¹n chuÈn bÞ xÐt xö vô ¸n d©n sù lµ 4 th¸ng, nÕu vô ¸n cã tÝnh chÊt phøc t¹p hoÆc viÖc ®iÒu tra gÆp nhiÒu khã kh¨n th× thêi h¹n chuÈn bÞ xÐt xö lµ 6 th¸ng. §iÒu 59 PLTTGQCVADS quy ®Þnh vÒ thêi h¹n kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ. Theo ®ã, thêi h¹n kh¸ng c¸o lµ 15 ngµy kÓ tõ ngµy toµ tuyªn ¸n hoÆc ra quyÕt ®Þnh. §èi víi ®­¬ng sù v¾ng mÆt th× thêi h¹n nµy tÝnh tõ ngµy b¶n ¸n ®­îc giao cho hoÆc ®­îc niªm yÕt t¹i trô së uû ban nh©n d©n x·, ph­êng, thÞ trÊn n¬i ®­¬ng sù c­ tró. Thêi h¹n kh¸ng nghÞ cña ViÖn kiÓm s¸t cïng cÊp lµ 15 ngµy, cña ViÖn kiÓm s¸t cÊp trªn lµ 30 ngµy kÓ tõ ngµy toµ tuyªn ¸n hoÆc ra quyÕt ®Þnh. NÕu kiÓm s¸t viªn kh«ng tham gia phiªn toµ th× thêi h¹n kh¸ng nghÞ tÝnh tõ ngµy ViÖn kiÓm s¸t cïng cÊp nhËn ®­îc b¶n sao b¶n ¸n hoÆc quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n. NÕu kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ qu¸ h¹n mµ cã lý do chÝnh ®¸ng th× thêi h¹n lµ 15 ngµy kÓ tõ ngµy trë ng¹i cho viÖc kh¸ng c¸o kh«ng cßn n÷a. Tõ nguyªn t¾c gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng nhanh gän, kÞp thêi mµ tÊt c¶ c¸c lo¹i thêi h¹n ®Òu ®­îc rót ng¾n. ViÖc quy ®Þnh nµy lµ hîp lý, do tr×nh tù tè tông lao ®éng kh¸c d©n sù, thÈm quyÒn cña toµ lµ thÈm quyÒn cã ®iÒu kiÖn, tr­íc khi khëi kiÖn ®Õn toµ, hai bªn tranh chÊp ®· tr¶i qua mét qu¸ tr×nh hoµ gi¶i ë cã së, ë träng tµi. ViÖc nµy ®· g©y ra nhøng phÝ tæn, g©y ra sù ng­ng trÖ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh. V× vËy, mong muèn cña c¸c bªn lµ kÕt thóc nhanh gän vô viÖc, sím ®­a quan hÖ lao ®éng trë l¹i b×nh th­êng. §Ó thùc hiÖn tèt nguyªn t¾c xÐt xö nµy, còng nh­ ®¶m b¶o ®­îc c¸c thêi h¹n tè tông ®ßi hái tÊt c¶ c¸c bªn ®Òu ph¶i nç lùc, tù nguyÖn. Mét nguyªn nh©n n÷a dÉn ®Õn viÖc quy ®Þnh thêi h¹n tè tông lao ®éng ng¾n h¬n thêi h¹n tè tông d©n sù lµ do mèi quan hÖ gi÷a quan hÖ lao ®éng vµ c¸c quan hÖ x· héi kh¸c còng nh­ t¾c ®éng cña quan hÖ lao ®éng ®èi víi sù æn ®Þnh, sù ph¸t triÓn b×nh th­êng cña ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi. Mét tranh chÊp lao ®éng kÐo dµi, kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng sÏ g©y ra t©m lý bÊt æn cho ng­êi lao ®éng, ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng, g©y tèn kÐm cho c¸c bªn do ph¶i theo hÇu tßa, ¸n phÝ t¨ng lªn... Sù gi¸m s¸t qu¸ tr×nh xÐt xö cña ViÖn kiÓm s¸t lµ kh«ng thÓ thiÕu. ViÖc quy ®Þnh thêi h¹n kh¸ng nghÞ cña ViÖn kiÓm s¸t cïng cÊp vµ ViÖn kiÓm s¸t cÊp trªn ng¾n nh­ vËy cµng lµm t¨ng vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña ViÖn kiÓm s¸t trong viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng cña m×nh, ®ång thêi còng ®¶m b¶o rót ng¾n thêi h¹n gi¶i quyÕt vô kiÖn. Do c¸c nguyªn nh©n ®· ph©n tÝch ë trªn mµ c¸c lo¹i thêi h¹n tè tông trong lao ®éng ®­îc quy ®Þnh ng¾n h¬n trong d©n sù. 2.7. Thñ tôc hoµ gi¶i Hoµ gi¶i võa lµ c¸ch thøc, võa lµ thñ tôc b¾t buéc khi gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng. Theo hiÖp héi hoµ gi¶i Hoa Kú: “Hoµ gi¶i lµ mét qu¸ tr×nh trong ®ã bªn thø ba gióp hai bªn tranh chÊp ngåi l¹i víi nhau ®Ó cïng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña hä. Ng­êi hoµ gi¶i kh«ng tham gia vµo qu¸ tr×nh hoÆc vµo viÖc tho¶ thuËn c¸c gi¶i ph¸p. Vai trß chñ yÕu cña ng­êi hßa gi¶i lµ gióp cho hai bªn ngåi l¹i víi nhau, h¹n chÕ sù c¨ng th¼ng vµ ph¸t ng«n qu¸ nãng cña c¸c bªn, më ra nh÷ng kªnh liªn l¹c vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc duy tr× ®èi tho¹i vµ th­¬ng l­¬ng”. Theo Tõ ®iÓn thuËt ng÷ cña ILO/EASMAT vÒ quan hÖ lao ®éng vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan: “Hoµ gi¶i lµ sù tiÕp nèi cña qu¸ tr×nh th­¬ng l­îng trong ®ã c¸c bªn cè g¾ng lµm ®iÒu hoµ nh÷ng ý kiÕn bÊt ®ång. Bªn thø ba ®ãng vai trß ng­êi trung gian, hoan toµn ®éc lËp víi hai bªn vµ hµnh ®éng mét c¸ch v« t­, kh«ng thiªn vÞ t×m c¸ch ®­a c¸c bªn tranh chÊp tíi nh÷ng ®iÓm mµ hä cã thÓ tho¶ thuËn víi nhau. Ng­êi hoµ gi¶i kh«ng cã quyÒn ¸p ®Æt vµ kh«ng tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp nh­ng hµnh ®éng nh­ m«t ng­êi m«i giíi, gióp hä ngåi l¹i víi nhau”. Hoµ gi¶i lµ mét thñ tôc rÊt quan träng ®èi víi tè tông d©n sù vµ tè tông lao ®éng. Nh­ng thñ tôc hoµ gi¶i ë hai h×nh thøc tè tông nµy còng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n. Trong gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp d©n sù, hoµ gi¶i lµ mét thñ tôc cã ý nghÜa rÊt quan träng. Trong gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng, hoµ gi¶i cµng ®­îc ®Æc biÖt coi träng, bëi v× môc ®Ých cao nhÊt cña viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng lµ nh»m duy tr× vµ æn ®Þnh quan hÖ lao ®éng gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. Trong nhiÒu tr­êng hîp sau khi gi¶i quyÕt vô tranh chÊp, c¸c bªn vÊn tiÕp tôc thùc hiÖn quan hÖ lao ®éng. Do ®ã, thñ tôc hoµ gi¶i trong vô ¸n d©n sù vµ lao ®éng cã kh¸c nhau vÒ ph¹m vi vµ thñ tôc. - VÒ mÆt ph¹m vi: Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n t¹i toµ ¸n, ®èi víi ¸n d©n sù, ph¸p luËt quy ®Þnh mét sè lo¹i viÖc kh«ng ®­îc hoµ gi¶i (§iÒu 43 PLTTGQCVADS). Nh­ng ®èi víi vô ¸n lao ®éng th× tÊt c¶ c¸c lo¹i viÖc kiÖn, c¸c lo¹i tranh chÊp ®Òu ph¶i ®­îc Toµ ¸n hoµ gi¶i. Hoµ gi¶i lµ tr¸ch nhiÖm cña Toµ ¸n. - VÒ mÆt thñ tôc: Hoµ gi¶i c¸c vô ¸n lao ®éng bao gåm c¶ hoµ gi¶i tr­íc phiªn toµ vµ hoµ gi¶i t¹i phiªn toµ. Tr­êng hîp nÕu hoµ gi¶i mµ c¸c ®­¬ng sù kh«ng tho¶ thuËn ®­îc víi nhau vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n th× toµ ¸n lËp biªn b¶n hoµ gi¶i kh«ng thµnh vµ ra quyÕt ®Þnh ®­a vô ¸n ra xÐt xö. T¹i phiªn toµ, sau khi lµm thñ tôc khai m¹c phiªn toµ, héi ®ång xÐt xö ph¶i tiÕn hµnh hoµ gi¶i ®Ó c¸c ®­¬ng sù cã thÓ tho¶ thuËn ®­îc víi nhau vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n (§iÒu 50 PLTTGQCVAL§). §©y lµ c¬ héi cuèi cïng ®Ó c¸c bªn cã thÓ tho¶ thuËn, th­¬ng l­îng vÒ quyÒn vµ lîi Ých cña m×nh, t¹o thuËn l­äi cho viÖc hµn g¾n, duy tr× quan hÖ lao ®éng sau tranh chÊp. ViÖc hµn g¾n, duy tr× quan hÖ sau tranh chÊp cã ý nghÜa to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp còng nh­ x· héi. QuyÒn, lîi Ých cña c¸c bªn do c¸c bªn ®Þnh ®o¹t vµ thÓ hiÖn ý chÝ sÏ lµm “dÞu” c¸c c¨ng th¼ng, m©u thuÉn, gióp quan hÖ lao ®éng trë l¹i b×nh th­êng. Trong tè tông d©n sù, chØ tån t¹i duy nhÊt thñ tôc hoµ gi¶i tr­íc khi më phiªn toµ. T¹i phiªn toµ, héi ®ång xÐt xö kh«ng ph¶i hoµ gi¶i. Trong hoµ gi¶i vô ¸n lao ®éng, nÕu c¸c ®­¬ng sù tho¶ thuËn ®­îc víi nhau vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n th× toµ ¸n lËp biªn b¶n hoµ gi¶i thµnh vµ ra quyÕt ®Þnh c«ng nhËn sù tho¶ thuËn cña c¸c ®­¬ng sù, quyÕt ®Þnh nµy cã hiÖu lùc ph¸p luËt ngay. §©y còng lµ mét ®iÓm kh¸c víi hoµ gi¶i vô ¸n d©n sù. Trong hoµ gi¶i vô ¸n d©n sù, nÕu c¸c bªn tho¶ thuËn ®­îc víi nhau th× toµ ¸n lËp biªn b¶n hoµ gi¶i thµnh nh­ng ph¶i sau 15 ngµy nÕu c¸c bªn kh«ng thay ®æi ý kiÕn hoÆc ViÖn kiÓm s¸t, tæ chøc x· héi khëi kiÖn kh«ng ph¶n ®èi th× Toµ ¸n míi ra quyÕt ®Þnh c«ng nhËn sù tho¶ thuËn cña c¸c ®­¬ng sù. Lóc nµy quyÕt ®Þnh hoµ gi¶i cña toµ ¸n míi cã hiÖu lùc ph¸p lý. Sù kh¸c nhau nµy lµ do quan ®iÓm cña nhµ lµm luËt t¹i thêi ®iÓm x©y dùng PLTTGQCVADS: lu«n t«n träng vµ tu©n thñ nguyªn t¾c xÐt xö hai cÊp. Ch­¬ng III. Sù ph©n biÖt ph¸p luËt tè tông lao ®éng vµ ph¸p luËt tè tông d©n sù trªn thùc tÕ Do ®Æc ®iÓm t×nh h×nh kinh tÕ- chÝnh trÞ n­íc ta, hiÖn nay hÖ thèng ph¸p luËt cña chóng ta ®ang trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn. Ngµnh luËt tè tông lao ®éng lµ mét ngµnh luËt cßn rÊt “non trΔ. Tr­íc ®©y, khi ch­a cã Bé luËt lao ®éng n¨m 1995, c¸c tranh chÊp lao ®éng ®Òu ®­îc gi¶i quyÕt theo thñ tôc hµnh chÝnh. Khi Bé luËt lao ®éng ra ®êi (cã hiÖu lùc tõ 1/1/1995) vµ PLTTGQCVAL§ (cã hiÖu lùc tõ 1/7/1996), c¸c tranh chÊp lao ®éng ®· ®­îc gi¶i quyÕt t¹i Toµ ¸n theo thñ tôc nµy. 1. T×nh h×nh ¸p dông ph¸p luËt tè tông lao ®éng gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng Theo b¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c ngµnh Toµ ¸n, nh÷ng n¨m võa qua c¸c vô tranh chÊp lao ®éng ®· t¨ng lªn râ rÖt. Sù ra ®êi cña PLTTGQCVAL§ lµ cÇn thiÕt, ®¸p øng viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng nhanh gän, thñ tôc râ rµng vµ cã søc thuyÕt phôc cao. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt lao ®éng, tÊt c¶ c¸c tranh chÊp lao ®éng ph¸t sinh sau ngµy 1/1/1995 ®Òu ®­îc gi¶i quyÕt theo thñ tôc tè tông lao ®éng. ViÖc h×nh thµnh Toµ ¸n lao ®éng ë cÊp tØnh vµ c¸c thÈm ph¸n phô tr¸ch xö ¸n lao ®éng ë c¸c ®Þa ph­¬ng lµ hîp lý vµ cÇn thiÕt. Tõ ®ã, nã cã thÓ n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô vµ kinh nghiÖm xÐt xö cho c¸c thÈm ph¸n. C¸c tranh chÊp lao ®éng vµ sè vô ¸n lao ®éng ®· thô lý, gi¶i quyÕt chñ yÕu tËp trung vµo hai lo¹i viÖc lµ ®¬n ph­¬ng chÊm døt hîp ®ång lao ®éng vµ kû luËt sa th¶i ng­êi lao ®éng. Cßn l¹i lµ c¸c tranh chÊp vÒ l­¬ng, b¶o hiÓm x· héi... 1.1. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc Theo b¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c xÐt xö ngµnh Toµ ¸n n¨m 1997, c¶ n­íc míi cã 20 Toµ ¸n cÊp tØnh vµ 9 Toµ ¸n huyÖn gi¶i quyÕt 391 vô ¸n lao ®éng trªn tæng sè 406 vô ¸n lao ®éng ®· thô lý, chiÕm 96,23 %. Riªng thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· thô lý 314 vô, chiÕm 77,0 % trong c¶ n­íc. Tranh chÊp lao ®éng vÒ kû luËt th«i viÖc lµ 50 vô, 272 vô vÒ ®¬n ph­¬ng chÊm døt hîp ®ång, 16 vô kiÖn vÒ l­¬ng, 56 vô kiÖn ®ßi båi th­êng thiÖt h¹i cho chñ sö dông lao ®éng vµ 12 vô viÖc kh¸c. Nh÷ng n¨m ®Çu ¸p dông thñ tôc tè tông ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng, sè vô ¸n nh­ lao ®éng nh­ trªn cßn rÊt khiªm tèn so víi sè tranh chÊp lao ®éng trªn thùc tÕ. Nh­ng con sè ®ã ®· thÓ hiÖn sù nç lùc, cè g¾ng vµ uy tÝn cña ngµnh Toµ ¸n. N¨m 1998, Toµ ¸n ®· gi¶i quyÕt 432/495 vô ®¹t 87,27 %, trong ®ã hoµ gi¶i thµnh 202 vô, ®¹t 46,7 %. Toµ ¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· gi¶i quyÕt 315 vô (chiÕm 72,92% sè vô ¸n ®· gi¶i quyÕt) chiÕm 63,64% sè vô ¸n trong c¶ n­íc. Thµnh phè Hµ Néi ®· gi¶i quyÕt ®­îc 23/26 vô ¸n, ®¹t 88,46%. TØnh §ång Nai gi¶i quyÕt ®­îc 37/40 vô, ®¹t 92,50 %. C¸c n¬i kh¸c gi¶i quyÕt ®­îc tõ 1 ®Õn 5 vô. Nh­ vËy, hiÖn nay, c¸c tranh chÊp lao ®éng ®­a ®Õn toµ còng míi chØ tËp trung ë mét sè ®Þa ph­¬ng nh­ Hµ Néi, H¶i Phßng, thµnh phè Hå ChÝ Minh, §ång Nai.... nh÷ng n¬i cã quan hÖ lao ®éng ®a d¹ng vµ kinh tÕ ph¸t triÓn. NhiÒu Toµ ¸n cÊp tØnh vµ Toµ ¸n cÊp huyÖn ch­a ®­îc yªu cÇu gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng mÆc dï thùc tÕ c¸c tranh chÊp lao ®éng ®· x¶y ra ë t¹i ®Þa ph­¬ng ®ã nh­ c¸c Toµ ¸n Tuyªn Quang, Hµ Nam, H­ng Yªn, Hoµ B×nh, S¬n La, Lai Ch©u, Lµo Cai, Yªn B¸i... Bëi v× ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng ch­a cã ®iÒu kiÖn hiÓu biÕt vµ vËn dông ph¸p luËt. B¶n th©n hä cßn “ng¹i” khi ph¶i kiÖn tông nªn th­êng bu«ng xu«i. Mét sè ®Þa ph­¬ng tuy cã thô lý vµ gi¶i quyÕt mét sè tranh chÊp lao ®éng nh­ng sè vô kiÖn mµ Toµ ¸n ®· thô lý còng kh«ng ph¶n ¸nh ®óng thùc tr¹ng c¸c tranh chÊp lao ®éng ®· vµ ®ang diÔn ra, v× thÈm quyÒn cña Toµ ¸n lao ®éng lµ thÈm quyÒn cã ®iÒu kiÖn (®· ph©n tÝch ë ch­¬ng II). Theo sè liÖu thèng kª cña 20 Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng cã gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng, trong n¨m 1999 c¸c Toµ ¸n c¸c cÊp ®· thô lý 422 vô, gi¶i quyÕt 358 vô, ®¹t 84,83 %, trong ®ã hoµ gi¶i thµnh 114 vô (31%), ®×nh chØ do ®­¬ng sù rót ®¬n kiÖn 103 vô, chiÕm 28 %; xÐt xö 145 vô, ®¹t 41%. Riªng Toµ ¸n nh©n d©n thµnh phè Hå ChÝ Minh gi¶i quyÕt 194/216 vô, ®¹t 54,4% sè vô ¸n ®· gi¶i quyÕt vµ chiÕm 51% tæng sè c¸c vô ¸n lao ®éng ph¶i gi¶i quyÕt trong c¶ n­íc. Toµ ¸n §ång Nai xö 84 vô, Toµ ¸n Hµ Néi vµ H¶i Phßng mçi toµ xö 11 vô. C¸c lo¹i ¸n chñ yÕu lµ tranh chÊp lao ®éng c¸ nh©n vÒ ®¬n ph­¬ng chÊm døt hîp ®ång lao ®éng vµ kû luËt sa th¶i ng­êi lao ®éng. §Æc biÖt, n¨m 1999 cã mét vô ¸n tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ. Toµ ¸n tØnh xö phóc thÈm 37/117 vô (31,6%). Trong n¨m 1999, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ®· quyÕt ®Þnh gi¸m ®èc thÈm vµ phóc thÈm 47/126 vô, ®¹t 37,3%. Nh×n chung, tû lÖ xö ¸n phóc thÈm cßn thÊp. N¨m 2000, sau 5 n¨m thùc hiÖn Bé luËt lao ®éng vµ 4 n¨m thùc hiÖn PLTTGQCVAL§, c«ng t¸c gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng ®· cã nhiÒu tiÕn bé. Sè vô ¸n ®­îc thô lý lµ 472 vô, sè vô cò cßn l¹i lµ 75 vô. Tæng sè vô ¸n lao ®éng ph¶i gi¶i quyÕt lµ 547 vô, ®· gi¶i quyÕt ®­îc 472 vô, ®¹t 86,2 %. Nh­ vËy, so víi n¨m 1999, sè vô ¸n lao ®éng míi thô lý t¨ng 132 vô. Trong sè c¸c vô ¸n ®· gi¶i quyÕt, ®· hoµ gi¶i thµnh 212 vô, chiÕm 44,9%; t¹m ®×nh chØ 24 vô, chiÕm 5%; ®×nh chØ do ®­¬ng sù rót ®¬n kiÖn 141 vô, chiÕm 29,8%; ®· xÐt xö 95 vô, chiÕm 20,2%. Riªng Toµ ¸n nh©n d©n thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· gi¶i quyÕt 209/ 472 vô chiÕm 44,2% sè vô ¸n ®· gi¶i quyÕt vµ 58,8% tæng sè vô ¸n lao ®éng ph¶i gi¶i quyÕt trong c¶ n­íc. Toµ ¸n nh©n d©n Hµ Néi vµ H¶i Phßng- hai trung t©m ®« thÞ lín- nh­ng sè vô ¸n lao ®éng gi¶i quyÕt kh«ng nhiÒu. Toµ ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi gi¶i quyÕt ®­îc 113/116 vô, Toµ ¸n nh©n d©n thµnh phè H¶i Phßng gi¶i quyÕt 6/6 vô. Sè vô ¸n ®· thô lý vµ gi¶i quyÕt chñ yÕu vÉn tËp trung vµo hai lo¹i viÖc lµ ®¬n ph­¬ng chÊm døt hîp ®ång lao ®éng lµ 163 vô, chiÕm 28,8% vµ kû luËt sa th¶i ng­êi lao ®éng lµ 31 vô, chiÕm 5,9%. C¸c Toµ ¸n c¸c cÊp ®· cè g¾ng hoµ gi¶i thµnh nhiÒu vô ¸n. C¸c ®­¬ng sù mµ chñ yÕu lµ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng ®· nhËn thøc ®­îc c¸c quyÒn vµ lîi Ých cña m×nh, n©ng cao ®­îc ý thøc ph¸p luËt, tõ ®ã cã thÓ tho¶ thuËn víi nhau nh÷ng vÊn ®Ò ®ang tranh chÊp. ViÖc hoµ gi¶i thµnh chiÕm tû lÖ cao ®· h¹n chÕ ®­îc sè vô ¸n ®­a ra xÐt xö. C¸c Toµ ¸n c¸c cÊp ®· cã nhiÒu cè g¾ng ®Ó ®¶m b¶o xÐt xö ®óng ®¾n, ®¶m b¶o quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh ®· xÐt xö 26/26 vô theo tr×nh tù gi¸m ®èc thÈm, trong ®ã, chÊp nhËn kh¸ng nghÞ 26 vô, xö hñy quyÕt ®Þnh s¬ thÈm vµ ®×nh chØ vô ¸n 26 vô. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ®· xÐt xö theo tr×nh tù gi¸m ®èc thÈm 8/10 vô, trong ®ã kh«ng chÊp nhËn kh¸ng nghÞ 2 vô, huû b¶n ¸n s¬ thÈm vµ b¶n ¸n phóc thÈm ®Ó xÐt xö l¹i 3 vô, huû b¶n ¸n phóc thÈm ®Ó gi÷ nguyªn quyÕt ®Þnh cña b¶n ¸n s¬ thÈm 1 vô. Nh­ vËy, tÝnh ®Õn hÕt n¨m 2000, Toµ ¸n c¸c tØnh ®· gi¶i quyÕt ®­îc tæng sè 1653/1793 vô, ®¹t 92%. §©y lµ mét kÕt qu¶ kh¶ quan, ®¸nh gi¸ ®­îc c«ng t¸c xÐt xö cña ngµnh Toµ ¸n. Nh×n chung, Toµ ¸n ®· ¸p dông thñ tôc tè tông lao ®éng t­¬ng ®èi ®óng vµ ®ñ. Trong c¸c vô bÞ kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ chñ yÕu lµ do gi¶i quyÕt quyÒn lîi cho c¸c bªn ch­a tho¶ m·n hoÆc gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp lîi Ých ch­a ®­îc luËt ho¸. Sè vô vi ph¹m thñ tôc tè tông, tû lÖ ¸n tån ®äng kh«ng nhiÒu. Cã tØnh ®· gi¶i quyÕt ®­îc 100% ¸n (H¶i Phßng). §©y lµ mét kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ. MÆc dï, trªn thùc tÕ sè tranh chÊp lao ®éng cã thÓ lín h¬n nh­ng do nhiÒu nguyªn nh©n mµ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng ch­a khëi kiÖn ®Õn toµ. 2. Nh÷ng tån t¹i vµ v­íng m¾c trong qu¸ tr×nh ¸p dông ph¸p luËt tè tông lao ®éng (trong mèi quan hÖ víi tè tông d©n sù) vµ nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i v­íng m¾c ®ã 2.1. Nh÷ng tån t¹i vµ v­íng m¾c Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc nh­ trªn, c«ng t¸c gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp lao ®éng còng cßn mét sè tån t¹i vµ nh÷ng v­íng m¾c cÇn kh¾c phôc. §ã lµ hiÖn t­îng gi¶i quyÕt ¸n lao ®éng v­ît qu¸ thêi h¹n tè tông, kh«ng ¸p dông ®óng c¸c quy ®Þnh vÒ hoµ gi¶i, t×nh tr¹ng ¸n bÞ kh¸ng nghÞ, phóc thÈm, ¸n bÞ gi¸m ®èc thÈm do viÖc gi¶i quyÕt c¸c quyÒn vµ lîi Ých cña c¸c ®­¬ng sù ch­a ®­îc tho¶ ®¸ng. - VÒ viÖc thùc hiÖn thêi h¹n tè tông: Theo quy ®Þnh cña PLTTGQCVAL§, thêi h¹n tè tông lao ®éng ng¾n h¬n thêi h¹n tè tông d©n sù nhiÒu. Quy ®Þnh nµy cã ­u ®iÓm lµ thêi gian gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng ®­îc rót ng¾n, ®¶m b¶o quan hÖ lao ®éng sím æn ®Þnh trë l¹i. Nã ®ßi hßi c¸c thÈm ph¸n ph¶i n¾m thËt ch¾c c¸c quy ®Þnh cña LuËt lao ®éng vµ LuËt tè tông lao ®éng, cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao vµ biÕt h­íng dÉn c¸c ®­¬ng sù tr×nh bµy, cung cÊp tµi liÖu, chøng cø... ®Ó gi¶i quyÕt vô viÖc ®­îc nhanh gän. Song, trªn thùc tÕ, phÇn lín c¸c vô viÖc ®· gi¶i quyÕt ®Òu vi ph¹m thêi h¹n tè tông ®· quy ®Þnh. §iÒu ®ã kh«ng nh÷ng kh«ng ®¹t ®­îc môc ®Ých ®Æt ra mµ cßn lµm cho quyÒn lîi cña c¸c bªn bÞ ¶nh h­ëng. VÝ dô: nghÜa vô båi th­êng tiÒn l­¬ng cho ng­êi lao ®éng trong thêi gian kh«ng ®­îc lµm viÖc cña ng­êi sö dông lao ®éng sÏ v× thÕ mµ nÆng h¬n. Bªn c¹nh nh÷ng ­u ®iÓm, viÖc quy ®Þnh thêi h¹n ng¾n nh­ vËy nhiÒu khi trë thµnh cøng nh¾c, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng vô ¸n phøc t¹p th× thêi h¹n ng¾n nh­ vËy kh«ng thÓ ®¶m b¶o gi¶i quyÕt triÖt ®Ó vô ¸n, quyÒn vµ lîi Ých cña c¸c bªn sÏ kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt ®Çy ®ñ. - VÒ viÖc ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ hoµ gi¶i: Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt ¸n lao ®éng, mét sè tr­êng hîp Tßa ¸n kh«ng thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c quy ®Þnh vÒ hoµ gi¶i, ch¼ng h¹n, kh«ng hoµ gi¶i tr­íc khi ra ®­a vô ¸n ra xÐt xö theo quy ®Þnh t¹i ®iÒu 38 PLTTGQCVAL§, kh«ng hoµ gi¶i theo ®iÒu 50 PLTTGQCVAL§... Tån t¹i t×nh tr¹ng nµy lµ do thÈm ph¸n, héi ®ång xÐt xö chñ yÕu ®­îc chuyÓn tõ sè nh÷ng ng­êi tr­íc ®· chuyªn lµm c«ng t¸c xÐt xö ¸n d©n sù nªn ¸p dông thñ tôc tè tông d©n sù theo thãi quen, ch­a n¾m v÷ng LuËt tè tông lao ®éng vµ kh«ng thÊy râ nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a hoµ gi¶i trong tè tông d©n sù vµ hoµ gi¶i trong tè tông lao ®éng. §iÓn h×nh lµ vô ¸n gi÷a L­¬ng V¨n Tµi vµ Nhµ m¸y thuèc l¸ Thanh Ho¸. CÊp s¬ thÈm, phÈm ph¸n kh«ng hoµ gi¶i, cÊp gi¸m ®èc thÈm kh«ng ph¸t hiÖn ra c¸c sai lÇm vÒ ¸p dông thñ tôc tè tông cña cÊp d­íi. (§¸ng lÏ ph¶i huû ¸n v× kh«ng hoµ gi¶i - vi ph¹m nghiªm träng thñ tôc tè tông, ph¶i giao cho toµ s¬ thÈm xÐt xö l¹i). Mét v­íng m¾c rÊt lín lµ viÖc x¸c ®Þnh lo¹i quan hÖ ph¸p luËt cã tranh chÊp vµ x¸c ®Þnh quy ph¹m ph¸p luËt ®Ó ¸p dông nhiÒu khi kh«ng ®óng. Trªn thùc tÕ, nhiÒu Toµ ¸n ®· cã sù “nhÇm lÉn” trong viÖc ¸p dông quy ph¹m ph¸p luËt, x¸c ®Þnh quan hÖ ph¸p luËt... Tõ ®ã, dÉn ®Õn viÖc x¸c ®Þnh sai thñ tôc tè tông vµ thÈm quyÒn gi¶i quyÕt vô ¸n gi÷a c¸c toµ, ®Æc biÖt gi÷a toµ lao ®éng vµ toµ d©n sù. NhiÒu vô ¸n cã sù ®an xen gi÷a quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng vµ quan hÖ ph¸p luËt d©n sù. §¬n cö mét sè vô ¸n sau: Vô ¸n thø nhÊt Trung t©m hîp t¸c lao ®éng víi ng­êi n­íc ngoµi thuéc C«ng ty xuÊt nhËp khÈu vµ hîp t¸c ®Çu t­ giao th«ng vËn t¶i (tªn giao dÞch lµ TRACIMEXCO) ®­îc Bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi cÊp giÊy phÐp ®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi vµ cã ®¨ng ký kinh doanh ë Së kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ Hµ Néi. Ngµy 28/11/1997 C«ng ty TRACIMEXCO vµ anh §ç Ngäc §øc cã ký b¶n hîp ®ång ®i tu nghiÖp sinh t¹i NhËt B¶n, kÌm theo hîp ®ång cßn cã b¶n cam kÕt cña anh §ç Ngäc §øc vµ ®¬n cam kÕt b¶o l·nh cña «ng §ç §øc ThiÖu (bè ®Ó cña anh §øc) thÕ chÊp tµi s¶n mét ng«i nhµ x©y 2 tÇng trÞ gi¸ 125 triÖu ®ång vµ gi¸ trÞ quyÒn sö dông 3.200 m2 ®Êt trÞ gi¸ 25 triÖu, tæng trÞ gi¸ tµi s¶n thÕ chÊp lµ 150 triÖu ®ång. Ngµy 14/3/1998, «ng §ç §øc ThiÖu cam kÕt: “NÕu nh©n th©n vi ph¹m c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång ®· ký kÕt th× gia ®×nh xin nép ph¹t cho C«ng ty TRACIMEXCO 5.000 USD, ®Ó båi th­êng cho phÝa NhËt B¶n”. Ngµy 9/1/1999, C«ng ty TRACIMEXCO th«ng b¸o cho «ng ThiÖu biÕt lµ anh §ç Ngäc §øc ®· bá trèn vµo ngµy 6/1/1999 vµ yªu cÇu «ng ThiÖu ph¶i båi th­êng 5.000 USD nh­ ®· cam kÕt. ¤ng §ç §øc ThiÖu kh«ng ®ång ý båi th­êng vµ yªu cÇu C«ng ty TRACIMEXCO ®­a con «ng lµ anh §øc vÒ cho gia ®×nh th× «ng sÏ båi th­êng cho C«ng ty. Ngµy 23/2/1999 C«ng ty TRACIMEXCO cã ®¬n kiÖn t¹i toµ lao ®éng Toµ ¸n nh©n d©n tØnh Nam §Þnh, yªu cÇu «ng §ç §øc ThiÖn ph¶i båi th­¬ng 5.000 USD nh­ ®· cam kÕt. Toµ ¸n nh©n d©n tØnh Nam §Þnh ®· x¸c ®Þnh, ®©y lµ tranh chÊp lao ®éng vµ ¸p dông thñ tôc tè tông lao ®éng ®Ó gi¶i quyÕt lµ tr¸i víi quy ®Þnh cña ph¸p lÖnh, tr¸i víi b¶n chÊt cña tranh chÊp gi÷a c¸c bªn. T¹i b¶n ¸n s¬ thÈm sè 02/STL§ ngµy 3/6/1999, Toµ ¸n nh©n d©n tØnh Nam §Þnh cßn c¨n cø vµo kho¶n 2 ®iÒu 24; ®o¹n a, kho¶n 1, ®iÒu 38; ®o¹n c, kho¶n 1, ®iÒu 84 vµ ®o¹n a, kho¶n 1, ®iÒu 85- Bé luËt lao ®éng ®Ó gi¶i quyÕt quyÒn vµ nghÜa vô gi÷a c¸c bªn tranh chÊp lµ hËu qu¶ cña viÖc x¸c ®Þnh sai thñ tôc tè tông, dÉn ®Õn gi¶i quyÕt kh«ng ®óng quyÒn vµ nghÜa vô cho c¸c bªn tranh chÊp. C«ng ty TRACIMEXCO khëi kiÖn «ng §ç §øc ThiÖu vÒ viÖc kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô cña ng­êi b¶o l·nh cho con trai lµ §ç Ngäc §øc ®i tu nghiÖp t¹i NhËt B¶n lµ tranh chÊp d©n sù. V× thÕ, theo chóng t«i, ph¶i c¨n cø vµo LuËt d©n sù vµ ¸p dông thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù (Ph¸p lÖnh ngµy 29/11/1989) ®Ó gi¶i quyÕt vô ¸n nµy. Kho¶n 1, ®iÒu 366 Bé luËt d©n sù quy ®Þnh: “B¶o l·nh lµ viÖc ng­êi thø ba (gäi lµ ng­êi b¶o l·nh) cam kÕt víi bªn cã quyÒn (gäi lµ ng­êi nhËn b¶o l·nh) sÏ thùc hiÖn nghÜa vô thay cho bªn cã nghÜa vô (gäi lµ ng­êi ®­îc b¶o l·nh) nÕu khi thêi h¹n mµ ng­êi ®­îc b¶o l·nh kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®óng nghÜa vô”. Do ®ã, viÖc Toµ ¸n cÊp s¬ thÈm gi¶i quyÕt tranh chÊp nµy theo thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng lµ kh«ng ®óng. §©y lµ vô ¸n d©n sù. Trong ®ã, ph¶i x¸c ®Þnh «ng §ç §øc ThiÖu lµ bÞ ®¬n, bµ §ç ThÞ Mïi (vî «ng ThiÖu) vµ anh §ç Ngäc §øc lµ ng­êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan. Trong bµi pháng vÊn «ng §µo C«ng H¶i- Phã côc tr­ëng Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi ®¨ng trªn T¹p chÝ lao ®éng vµ x· héi n¨m 2001, «ng §µo C«ng H¶i còng ®· kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm cña Bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi: Quan hÖ gi÷a ng­êi lao ®éng vµ c¬ quan ph¸i cö (doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng) lµ quan hÖ d©n sù cßn quan hÖ gi÷a chñ sö dông lao ®éng phÝa b¹n víi ng­êi lao ®éng míi lµ quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng. Vô ¸n thø hai lµ sù nhÇm lÉn khi gi¶i quyÕt lo¹i viÖc doanh nghiÖp nhµ n­íc kiÖn ®ßi c«ng nh©n cña m×nh båi th­êng thiÖt h¹i cho doanh nghiÖp trong thêi gian hä thùc hiÖn nhiÖm vô, nhiÒu Toµ ¸n vÉn cßn ¸p dông kho¶n 2 ®iÒu 10, ®iÒu 43 PLTTGQCVADS v× cho r»ng ®©y lµ viÖc ®ßi tµi s¶n cho nhµ n­íc. NhiÒu ý kiÕn cho r»ng viÖc ¸p dông luËt nh­ vËy lµ kh«ng phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh. Thùc tÕ ®· x¶y ra nhiÒu vô ¸n lo¹i nµy mµ mçi ®Þa ph­¬ng cã quan ®iÓm kh¸c nhau trong viÖc x¸c ®Þnh lo¹i quan hÖ ph¸p luËt cã tranh chÊp, tõ ®ã ¸p dông luËt h×nh thøc vµ luËt néi dung còng kh¸c nhau. §iÓn h×nh lµ vô ¸n ®ßi båi th­êng thiÖt h¹i (®¨ng trªn T¹p chÝ Toµ ¸n nh©n d©n sè 2 n¨m 2000) gi÷a C«ng ty cµ phª §øc LËp vµ «ng Lª Gia (tró t¹i ®éi 1, c«ng ty cµ phª §øc LËp, huyÖn §ak Mil, tØnh §ak Lak) ®· xÐt xö s¬ thÈm theo thñ tôc tè tông d©n sù, viÖn dÉn c¸c kho¶n cña Bé luËt d©n sù lµm néi dung. Sau ®ã, ngµy 20/7/1999, Toµ ¸n nh©n d©n tØnh §ak Lak ®· xö phóc thÈm l¹i toµn bé vô ¸n. T¹i phiªn toµ, LuËt s­ cho r»ng tranh chÊp gi÷a C«ng ty cµ phª §øc LËp víi «ng Lª Gia lµ tranh chÊp lao ®éng nªn toµ s¬ thÈm gi¶i quyÕt vô ¸n theo thñ tôc tè tông d©n sù lµ kh«ng ®óng vµ ®Ò nghÞ vô ¸n cÇn ph¶i ®­îc gi¶i quyÕt l¹i ®óng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông lao ®éng tõ giai ®o¹n s¬ thÈm. §¹i diÖn ViÖn kiÓm s¸t cho r»ng, ®©y lµ viÖc kiÖn ®ßi båi th­êng thiÖt h¹i ®Õn tµi s¶n cña Nhµ n­íc nªn cÊp s¬ thÈm ¸p dông LuËt d©n sù ®Ó gi¶i quyÕt lµ ®óng. Toµ ¸n cÊp phóc thÈm ®· y ¸n s¬ thÈm, chØ c¶i söa vÒ phÇn ¸n phÝ do xÐt gi¶m vµ do cÊp s¬ thÈm tÝnh sai. Xung quanh vô ¸n nµy cßn nhiÒu ý kiÕn tr¸i ng­îc nhau. LuËt s­ Chu §øc L­u, ®oµn LuËt s­ tØnh §ak Lak cho r»ng, ®©y lµ tranh chÊp lao ®éng (Ng­êi sö dông lao ®éng lµ C«ng ty cµ phª §øc LËp cßn ng­êi lao ®éng lµ «ng Lª Gia). Tranh chÊp nµy x¶y ra sau ngµy 1/1/1995, do ®ã, vô ¸n ph¶i ®­îc gi¶i quyÕt theo thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng. LuËt gia L­¬ng H÷u Ph­íc, Së t­ ph¸p tØnh Th¸i Nguyªn còng cã chung quan ®iÓm nh­ trªn, víi hai lý lÏ sau: Thø nhÊt, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh quan hÖ gi÷a «ng Gia vµ C«ng ty cµ phª §øc lËp lµ quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng chø kh«ng ph¶i quan hÖ ph¸p luËt d©n sù. Theo ®ã, C«ng ty cµ phª §øc LËp lµ ng­êi sö dông lao ®éng, «ng Gia lµ ng­êi lao ®éng, mµ mét ®Æc thï cña quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng lµ ng­êi sö dông lao ®éng cã quyÒn tæ chøc, qu¶n lý, kiÓm tra gi¸m s¸t qu¸ tr×nh lao ®éng cña ng­êi lao ®éng. Trong quan hÖ nµy, c¸c chñ thÓ kh«ng b×nh ®¼ng vÒ quyÒn vµ nghÜa vô. NÕu x¸c ®Þnh ®©y lµ vô kiÖn ®ßi tµi s¶n cho Nhµ n­íc th× râ rµng Tßa ¸n ®· mÆc nhiªn c«ng nhËn ®©y lµ quan hÖ ph¸p luËt d©n sù, ®Þa vÞ gi÷a c¸c chñ thÓ tham gia quan hÖ nµy lµ hoµn toµn b×nh ®¼ng. Nh­ vËy, quan ®iÓm cña Toµ ¸n lµ kh«ng phï hîp víi lý luËn vµ thùc tiÔn vô ¸n. Do vËy, cã thÓ x¸c ®Þnh ®©y lµ quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng vµ ph¶i ®­îc gi¶i quyÕt theo thñ tôc tè tông lao ®éng vµ ph¸p luËt ¸p dông còng ph¶i lµ ph¸p luËt lao ®éng. Thø hai, viÖc x¸c ®Þnh ®©y lµ tranh chÊp vª viÖc båi th­êng thiÖt h¹i cho ng­êi sö dông lao ®éng lµ hoµn toµn hîp lý. V× theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt lao ®éng, ng­êi lao ®éng vÞ pham kû luËt lao ®éng hoÆc thiÕu tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n cña doanh nghiÖp th× ph¶i båi th­êng thiÖt h¹i. §iÒu 89, Bé luËt lao ®éng quy ®Þnh: “Ng­êi lao ®éng lµm h­ háng dông cô, thiÕt bÞ hoÆc cã hµnh vi kh¸c g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n cña doanh nghiÖp th× ph¶i båi th­êng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ thiÖt h¹i ®· g©y ra...”. Cã nghÜa lµ, nÕu «ng Gia, trong khi thùc hiÖn viÖc thu mua vµ thu nî cµ phª cho C«ng ty, ®· vi ph¹m kû luËt lao ®éng hoÆc thiÕu tinh thÇn tr¸ch nhiÖm lµm thiÖt h¹i ®Õn tµi s¶n cña C«ng ty th× «ng gia cã nghÜa vô båi th­êng. ViÖc x¸c ®Þnh ®óng lo¹i quan hÖ ph¸p luËt cã ý nghÜa quan träng trong viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n, gi¶i quyÕt ®óng quyÒn vµ lîi Ých cho c¸c bªn. Cô thÓ, trong vô ¸n nµy, viÖc x¸c ®Þnh ®óng quan hÖ ph¸p luËt cã ý nghÜa hÕt søc quan träng ®èi víi viÖc b¶o vÖ quyÒn lîi cña ®­¬ng sù. V×, nÕu coi ®©y lµ quan hÖ ph¸p luËt d©n sù trong viÖc ®ßi båi th­êng thiÖt h¹i tµi s¶n cña Nhµ n­íc th× «ng Gia ph¶i cã tr¸ch nhiÖm båi th­êng toµn bé nh÷ng thiÖt h¹i trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp cho C«ng ty. Nh­ng, nÕu x¸c ®Þnh ®©y lµ quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng vÒ viÖc båi th­êng thiÖt h¹i cho ng­êi sö dông lao ®éng th× «ng Gia chØ ph¶i båi th­êng thiÖt h¹i trùc tiÕp x¶y ra ®èi víi doanh nghiÖp. ViÖc tån t¹i nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n trªn chøng tá viÖc hiÓu vµ ¸p dông nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt cßn ch­a thèng nhÊt. Vô ¸n thø ba lµ mét vô ¸n gÆp nhiÒu bÕ t¾c. MÆc dô ¸n ®· x¶y ra c¸ch ®©y 6 n¨m nh­ng ®Õn nay vÉn ch­a xö ®­îc v× c¸c toµ ch­a x¸c ®Þnh ®­îc lo¹i quan hÖ ph¸p luËt, do ®ã, ch­a x¸c ®Þnh ®­îc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña toµ còng nh­ tr×nh tù tè tông phï hîp. Néi vô diÔn biÕn nh­ sau: Vô ¸n x¶y ra n¨m 1995 t¹i thÞ trÊn Yªn Viªn, huyÖn Gia L©m, Hµ Néi. Khi ®ã, anh ChiÕn lµm thuª cho mét chñ thÇu x©y dùng tªn lµ Tø Ngät (theo h×nh thøc mét ng­êi cã tiÒn ®øng ra thuª, rñ mét sè ng­êi lµm viÖc cho m×nh). C«ng viÖc lµ x©y mét ng«i nhµ. MÊy h«m tr­íc khi x¶y ra tai n¹n, «ng Tø Ngät ®· cho anh ChiÕn vµ c¶ tèp thî nghØ lµm råi nh­ng anh ChiÕn vÉn ®Õn lµm viÖc («ng chñ Tø Ngät kh«ng biÕt). Ng­êi qu¶n lý tuy kh«ng trùc tiÕp giao viÖc nh­ng vÉn tiÕp nhËn anh ChiÕn ®Õn lµm viÖc. Kh«ng may khi ®ang bª gç lªn tÇng th× anh ChiÕn bÞ ng· cÇu thang vµ chÕt. Vî anh ChiÕn ®· khëi kiÖn ®Õn tßa d©n sù ®ßi båi th­êng thiÖt h¹i cho chång. ¤ng chñ Tø Ngät ®· tho¶ thuËn båi th­¬ng 1,5 triÖu ®ång ®Ó vî anh ChiÕn lo mai t¸ng. V× «ng T­ Ngät nghÜ m×nh kh«ng cã lçi, chØ v× nghÜa tö mµ båi th­êng tiÒn. Hai bªn ®· tho¶ thuËn hoµ gi¶i thµnh. Toµ ¸n d©n sù Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn Gia L©m ®· ra quyÕt ®Þnh c«ng nhËn sù tho¶ thuËn cña hai bªn. (Thùc tÕ hai bªn ch­a giao nhËn tiÒn). Sau ®ã, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi ra quyÕt ®Þnh kh¸ng nghÞ gi¸m ®èc thÈm. Uû ban thÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi ®· xÐt xö theo thñ tôc gi¸m ®èc thÈm, huû quyÕt ®Þnh s¬ thÈm ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt vµ ®×nh chØ vô ¸n ®Ó chuyÓn sang lao ®éng (cho r»ng, néi dung vô ¸n kh«ng ph¶i lµ quan hÖ ph¸p luËt d©n sù). Nh­ng mét thùc tÕ nhiÒu ng­êi cho r»ng ®©y còng kh«ng ph¶i lµ quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng, v× gi÷a hä kh«ng cã hîp ®ång lao ®éng vµ quan hÖ lao ®éng ®· chÊm døt tõ mÊy ngµy tr­íc. Xoay quanh cã hay kh«ng cã hîp ®ång lao ®éng l¹i cã quan ®iÓm cho r»ng, nÕu kh«ng cã hîp ®ång lao ®éng mµ cã tranh chÊp lao ®éng x¶y ra th× kh«ng thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Toµ ¸n. LËp luËn cña quan ®iÓm nµy dùa theo quy ®Þnh ®iÒu 28 Bé luËt lao ®éng: Hîp ®ång lao ®éng ph¶i ký kÕt b»ng v¨n b¶n, trõ mét sè c«ng viÖc cã t×nh chÊt t¹m thêi mµ thêi h¹n d­íi 3 th¸ng ho¹c ®èi víi lao ®éng gióp viÖc cho gia ®×nh th× c¸c bªn cã thÓ giao kÕt b»ng miÖng. §iÒu 2 NghÞ ®Þnh 198/CP quy ®Þnh hîp ®ång lao ®éng ký kÕt b»ng v¨n b¶n ph¶i theo b¶n hîp ®ång lao ®éng do Bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi Ên hµnh vµ thèng nhÊt qu¶n lý. Do ®ã, nh÷ng tr­êng hîp luËt b¾t buéc ký hîp ®ång b»ng v¨n b¶n mµ kh«ng cã hîp ®ång khi x¶y ra tranh chÊp lao ®éng Toµ ¸n vÉn gi¶i quyÕt lµ vi ph¹m ph¸p luËt vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng kh«ng nghiªm chØnh chÊp hµnh LuËt lao ®éng, g©y khã kh¨n cho Nhµ n­íc trong viÖc qu¶n lý lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi sö dông lao ®éng trèn tr¸nh viÖc nép b¶o hiÓm x· héi... MÆt kh¸c, kh«ng cã hîp ®ång lao ®éng th× Toµ ¸n lÊy c¬ së nµo ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp. Chóng t«i kh«ng ®ång ý víi quan ®iÓm nµy, v× khi ®· x¸c ®Þnh ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng th× c¸c tranh chÊp x¶y ra trong quan hÖ lao ®éng cña hä, theo ®iÒu 157 Bé luËt lao ®éng, lµ tranh chÊp lao ®éng. Theo ®iÒu 11, PLTTGQCVAL§, nã thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Toµ ¸n nh©n d©n. ViÖc Toµ ¸n nh©n d©n gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng kh«ng phô thuéc vµo h×nh thøc ký kÕt hîp ®ång lao ®éng. V× khi ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng x¸c lËp quan hÖ lao ®éng lµ ®· cã hîp ®ång lao ®éng (trõ tr­ßng hîp tuyÓn dông tr­íc khi cã Bé luËt lao ®éng) nªn nãi kh«ng cã hîp ®ång lao ®éng lµ kh«ng chÝnh x¸c, mµ chØ lµ kh«ng cã hîp ®ång lao ®éng b»ng v¨n b¶n. Tranh chÊp trªn thuéc quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng, tai n¹n x¶y ra trong qu¸ tr×nh ®ang lµm viÖc. Nã ph¶i ®­îc gi¶i quyÕt theo thñ tôc tè tông lao ®éng. ChÝnh v× cã nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau nh­ vËy mµ cho ®Õn nay vô ¸n vÉn ch­a ®­îc gi¶i quyÕt. Hå s¬ vÉn cßn n¨m ë phßng kiÓm tra gi¸m ®èc ¸n, Toµ ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi. Do ®ã, quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn kh«ng ®­îc ®¶m b¶o vµ sau nµy nÕu ®­îc tho¶ m·n th× còng kh«ng cßn ý nghÜa nh­ ë ®óng thêi ®iÓm cÇn thiÕt. Tõ ®ã cã thÓ thÊy r»ng, viÖc x¸c ®Þnh ®óng lo¹i quan hÖ ph¸p luËt lµ rÊt quan träng v× nã quyÕt ®Þnh thÈm quyÒn xÐt xö cñaToµ ¸n, theo tr×nh tù tè tông noµ vµ thêi h¹n xÐt xö trong bao l©u. Sù nhÇm lÉn vÒ lo¹i tranh chÊp dÉn ®Õn nhÇm lÉn vÒ thñ tôc tè tông ¸p dông cßn thÓ hiÖn phæ biÕn ë nh÷ng tranh chÊp trªn c¬ së hîp ®ång kho¸n (kho¸n viÖc (dÞch vô) d©n sù vµ hîp ®ång lao ®éng víi h×nh thøc l­¬ng kho¸n). VÝ dô 1, anh A chÆt thuª l¸ cä cho bµ B víi ph­¬ng thøc lµ B tr¶ tiÒn c«ng cho anh A trªn c¬ së ®ã sè l¸ cä chÆt ®­îc. Bµ B kh«ng hÒ gi¸m s¸t, chØ ®¹o qu¸ tr×nh lµm viÖc cña anh A mµ chØ quan t©m ®Õn sè l¸ cä chÆt ®­îc. Trong qu¸ tr×nh chÆt l¸ cä, anh A bÞ ong ®èt nªn ng· vµ bÞ th­¬ng. Anh A vµ bµ B tranh chÊp vÒ båi th­êng tai n¹n. Toµ ¸n tØnh P x¸c ®Þnh tranh chÊp nµy thuéc thÈm quyÒn Toµ ¸n d©n sù gi¶i quyÕt. VÝ dô 2, nhãm thî x©y dùng H ký hîp ®ång x©y nhµ cho gia ®×nh anh K víi ph­¬ng thøc tr¶ c«ng trªn c¬ së diÖn tÝch x©y dùng. Qu¸ tr×nh x©y dùng nh­ thÕ nµo hoµn toµn do nhãm thî x©y dùng H quyÕt ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng mét ng­êi trong nhãm thî bÞ ®iÖn giËt chÕt. Gia ®×nh n¹n nh©n vµ anh K ph¸t sinh tranh chÊp vÒ båi th­êng tai n¹n trªn. Toµ ¸n nh©n d©n tØnh N x¸c ®Þnh tranh chÊp nµy thuéc thÈm quyÒn Toµ lao ®éng. §Ó x¸c ®Þnh nh÷ng tranh chÊp trªn thuéc thÈm quyÒn cña Toµ lao ®éng hay Toµ d©n sù, ph¶i x¸c ®Þnh lo¹i hîp ®ång trªn thuéc hîp ®ång d©n sù hay hîp ®ång lao ®éng. Mét ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña hîp ®ång lao ®éng lµ sù liªn hÖ, phô thuéc ph¸p lý gi÷a ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng. Ng­êi lao ®éng ph¶i chÞu sù qu¶n lý, ®iÒu hµnh vµ sù kiÓm tra chÆt chÏ cña ng­êi sö dông lao ®éng trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Ng­êi lao ®éng ph¶i ®Õn lµm viÖc ®óng giê, ph¶i lµm nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ do ng­êi sö dông lao ®éng yªu cÇu. TiÒn c«ng tr¶ cho ng­êi lao ®éng lµ tr¶ cho lao ®éng sèng, tøc lao ®éng hµng ngµy cña lao ®éng. Ng­îc l¹i, ng­êi lao ®éng ®Õn lµm viÖc nh­ng v× lý do nµo ®ã kh«ng cã viÖc lµm nh­ mÊt ®iÖn, m¸y háng... ng­êi sö dông lao ®éng vÉn ph¶i tr¶ c«ng. XÐt c¸c hîp ®ång nªu trªn, mÆc dï còng cã sù lao ®éng cña ng­êi lµm thuª, cã viÖc tr¶ c«ng cho ng­êi lao ®éng. §©y lµ nh÷ng ®iÓm gièng hîp ®ång lao ®éng. Song, thùc tÕ, viÖc tiÕn hµnh lao ®éng nh­ thÕ nµo do ng­êi lao ®éng lµ anh A vµ nhãm thî H tiÕn hµnh. Ng­êi lao ®éng (anh A vµ nhãm thî) tù tæ chøc lÊy qu¸ tr×nh lao ®éng, kh«ng chÞu sù qu¶n lý, ®iÒu hµnh cña ng­êi sö dông lao ®éng (bµ B vµ anh K). TiÒn c«ng tr¶ cho ng­êi lao ®éng ë hai tr­êng hîp trªn lµ tr¶ cho lao ®éng qu¸ khø, tøc lao ®éng ®· kÕt tinh trong s¶n phÈm cña hä. Thùc chÊt ®©y lµ hîp ®ång d©n sù, lo¹i hîp ®ång dÞch vô mµ ta th­êng gäi lµ hîp ®ång “kho¸n viÖc” ( §iÒu 52 Bé luËt d©n sù). Nh×n chung, t×nh tr¹ng x¸c ®Þnh nhÇm quan hÖ ph¸p luËt, tõ ®ã, x¸c ®Þnh sai thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Toµ còng nh­ thñ tôc tè tông th­êng tËp trung ë tranh chÊp vÒ viÖc ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi vµ thùc hiÖn hîp ®ång dÞch vô. - VÒ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò d©n sù trong vô ¸n lao ®éng: Quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng còng cã thÓ chøa ®ùng yÕu tè d©n sù. NhiÒu tr­êng hîp vô ¸n lao ®éng còng ph¶i gi¶i quyÕt c¶ phÇn liªn quan ®Õn d©n sù. V× vËy, toµ ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc ®©u lµ quan hÖ ph¸p luËt chÝnh ®Ó tõ ®ã cã thÓ gi¶i quyÕt tæng hîp hay t¸ch ra thµnh nhiÒu vô ¸n kh¸c nhau ®Ó gi¶i quyÕt. VÝ dô, mét vô ¸n x¶y ra ë H¶i Phßng, anh X ký hîp ®ång lao ®éng víi C«ng ty t¾c xi Y. KÌm theo ®ã, C«ng ty Y b¾t anh X ®Æt cäc 10 triÖu ®ång phßng tr­êng hîp anh X g©y thiÖt h¹i hoÆc lý do kh¸c... HÕt h¹n hîp ®ång, anh X kh«ng cã vi ph¹m g× nh­ng c«ng ty Y còng kh«ng tr¶ l¹i tiÒn ®Æt cäc cho anh. Anh X ®· kiÖn C«ng ty Y ®Õn Tßa lao ®éng. Trong tr­êng hîp nµy, viÖc ®ßi tiÒn ®Æt cäc cña anh X chØ ®¬n thuÇn lµ quan hÖ ph¸p luËt d©n sù nªn ph¶i ®Ó Toµ d©n sù gi¶i quyÕt theo thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù (PLTTGQCVADS). Tuú theo yªu cÇu cña ®­¬ng sù vµ lo¹i tranh chÊp mµ ta x¸c ®Þnh lµ quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng hay quan hÖ ph¸p luËt d©n sù. NÕu C«ng ty t¾c xi Y ®¬n ph­¬ng chÊm døt hîp ®ång lao ®éng víi anh X hoÆc sa th¶i anh X tr¸i ph¸p luËt th× anh X cã thÓ kiÖn ®Õn Toµ lao ®éng, yªu cÇu gi¶i quyÕt c¶ vÒ vÊn ®Ò tiÒn ®Æt cäc ®ã, Toµ lao ®éng cã thÓ gi¶i quyÕt c¶ phÇn liªn quan ®Õn d©n sù, yªu cÇu C«ng ty Y tr¶ l¹i anh X 10 triÖu ®ång, tiÒn ®Æt cäc nÕu anh X cã yªu cÇu trë l¹i ®¬n vÞ ®Ó lµm viÖc. Tr­êng hîp ng­îc l¹i, nÕu anh X g©y thiÖt h¹i cho C«ng ty Y th× C«ng ty cã quyÒn kiÖn anh X, yªu cÇu båi th­êng thiÖt h¹i (lo¹i ¸n båi th­êng thiÖt h¹i cho chñ sö dông lao ®éng). Vô viÖc sÏ do Toµ lao ®éng gi¶i quyÕt theo thñ tôc tè tông lao ®éng. NÕu Toµ lao ®éng x¸c ®Þnh anh X cã nghÜa vô ph¶i båi th­êng thiÖt h¹i cho ng­êi sö dông lao ®éng lµ C«ng ty Y th× Toµ cã thÓ x¸c ®Þnh quyÒn cña C«ng ty Y ®­îc trõ sè tiÒn ®Æt cäc cña anh X vµo nghÜa vô båi th­êng. NÕu thiÕu, anh X ph¶i båi th­êng thªm, nÕu thõa C«ng ty ph¶i tr¶ cho anh X vµo lóc chÊm døt hîp ®ång lao ®éng. Qua ph©n tÝch mét sè vÝ dô thùc tÕ nh­ trªn, chóng ta thÊy r»ng, viÖc ¸p dông ph¸p luËt tè tông lao ®éng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng cßn ch­a triÖt ®Ó, ®«i khi thiÕu chÝnh x¸c. - VÒ thµnh phÇn Héi ®ång xÐt xö phiªn toµ s¬ thÈm: T¹i ®iÒu 16 PLTTGQCVAL§ quy ®Þnh: Thµnh phÇn Héi ®ång xÐt xö s¬ thÈm gåm 2 thÈm ph¸n vµ mét héi thÈm nh©n d©n. §©y lµ quy ®Þnh kh¸c so víi LuËt tè tông d©n sù. Nã cã ­u ®iÓm lµ gi¶i quyÕt vô an ®­îc chÝnh x¸c, v× xÐt mét c¸ch kh¸ch quan thÈm ph¸n lµ ng­êi cã tr×nh ®é ph¸p lý vµ chuyªn m«n nghiªp vô coa h¬n héi thÈm nh©n d©n; hä ho¹t ®éng chuyªn nghiÖp vµ ®­îc ®µo t¹o chuyªn s©u. Quy ®Þnh nµy cã thÓ phï hîp khi gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ quyÒn, nghÜa vô c¸c bªn. Tuy nhiªn, chÕ ®Þnh héi thÈm nh©n d©n cã ­u ®iÓm lµ bæ sung vµo Héi ®ång xÐt xö nh÷ng ng­êi cã kiÕn thøc thùc tÕ vµ kiÕn thøc x· héi s©u s¾c, cã uy tÝn ®èi víi quÇn chóng nh©n d©n. V× thÕ, nã lµm cho viÖc xÐt xö cña Toµ ¸n mang tÝnh nh©n d©n s©u s¾c. §Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc lao ®éng, Toµ ¸n cã thÓ ph¶i gi¶i quyÕt c¶ nh÷ng tranh chÊp vÒ lîi Ých. C¬ së chñ yÕu ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n nµy lµ t×nh h×nh kinh tÕ- x· héi, kinh nghiÖm thùc tÕ cña c¸c bªn. Do vËy, quy ®Þnh t¹i ®iÒu 16 PLTTGQCVAL§ cã ­u ®iÓm nh­ng còng cã mÆt h¹n chÕ lµ kh«ng ®¶m b¶o ®­îc c¬ chÕ ba bªn trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng theo quy ®inh t¹i ®iÒu 158 Bé luËt lao ®éng. Khi gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ lîi Ých th× kh«ng chØ dùa trªn c¬ së ph¸p luËt v× cã nh÷ng lîi Ých ch­a ®­îc ph¸p luËt quy ®Þnh. Trong tr­êng hîp ®ã, mét héi thÈm kh«ng thÓ ®¹i diÖn cho lîi Ých cña c¶ hai bªn. V× thÕ, nã ¶nh h­ëng ®Õn viÖc nghÞ ¸n vµ tuyªn ¸n. Mét thùc tÕ lµ c¸c héi thÈm lu«n theo ý kiÕn cña thÈm ph¸n. Nãi c¸ch kh¸c lµ thÈm ph¸n lu«n “cÇm trÞch” trong phiªn toµ. Quy ®Þnh nµy cã thÓ kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu gi¶i quyÕt lîi Ých cña c¸c bªn. NÕu trong Héi ®ång xÐt xö cã hai héi thÈm ®¹i diÖn cho hai bªn th× vÉn ®Ò hoµ gi¶i hoÆc tÝnh kh¶ thi cña ph¸n quyÕt cã hiÖu qu¶ h¬n rÊt nhiÒu. Do vËy, nªn cã sù söa ®æi quy ®Þnh nµy ®Ó viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng ®¹t kÕt qu¶ tèt. 2.2. Nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i ®ã Nh÷ng tån t¹i vµ v­íng m¾c nªu trªn lµ do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c quan vµ chñ quan. Tr­íc hÕt, chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn sù nç lùc, cè g¾ng cña ngµnh Toµ ¸n. Nh­ng v× tè tông lao ®éng lµ mét ngµnh luËt cßn non trÎ, ¸n lao ®éng lµ mét lo¹i ¸n phøc t¹p vµ viÖc tiÕp xóc gi¶i quyÕt ¸n lao ®éng cßn Ýt, do ®ã, nhiÒu thÈm ph¸n ch­a n¾m v÷ng ph¸p luËt lao ®éng vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh, ch­a cã nhiÒu kinh nghiÖm, cho nªn mét sè Toµ ¸n rÊt lóng tóng khi ¸p dông thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng. Ngay tõ khi thô lý vô ¸n, nhiÒu Toµ ¸n ch­a n¨m ch¾c quy ®Þnh cña ph¸p luËt nªn sè vô ¸n lao ®éng ph¶i ®×nh chØ vµ t¹m ®×nh chØ viÖc gi¶i quyÕt do vi ph¹m thñ tôc tè tông chiÕm tû lÖ t­¬ng ®èi lín 34,9 %. Bªn c¹nh ®ã, c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt cßn ch­a râ rµng, thËm chÝ m©u thuÉn nhau, dÉn ®Õn viÖc hiÓu vµ ¸p dông ph¸p luËt kh«ng thèng nhÊt ë c¸c ®Þa ph­¬ng. VÝ dô, x¸c ®Þnh thêi ®iÓm ®Ó tÝnh thêi hiÖu gi¶i quyÕt tranh chÊp t¹i ®iÒu 167 Bé luËt lao ®éng vµ ®iÒu 32 PLTTGQCVAL§ lµ kh¸c nhau. Bé luËt lao ®éng lÊy méc tÝnh thêi hiÖu gi¶i quyÕt tranh chÊp c¸ nh©n tõ “ngµy mçi bªn tranh chÊp cho r»ng quyÒn, lîi Ých cña m×nh bÞ vi ph¹m”. Cßn ph¸p lÖnh l¹i tÝnh thêi hiÖu tõ khi “ph¸t sinh tranh chÊp” vµ tõ khi “hoµ gi¶i kh«ng thµnh”. Kh¸i niÖm “tranh chÊp lao ®éng” vµ “thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng” cßn chung chung dÉn ®Õn t×nh tr¹ng xÐt xö sai thÈm quyÒn. §iÒu ®Æc biÖt lµ quan hÖ lao ®éng, tranh chÊp lao ®éng cïng mang tÝnh d©n sù hoÆc cã thÓ chøa ®ùng yÕu tè d©n sù nªn nhiÒu tr­êng hîp x¸c ®Þnh quan hÖ cã tranh chÊp “nhÇm lÉn”. NhiÒu thÈm ph¸n chuyªn m«n xö ¸n d©n sù nay chuyÓn sang xö ¸n lao ®éng nªn th­êng bÞ kinh nghiÖm xö ¸n d©n sù chi phèi. ë mét sè Toµ ¸n kh«ng cã hoÆc cã Ýt vô ¸n lao ®éng, c«ng t¸c xÐt xö c¸c vô ¸n lao ®éng ®­îc bè trÝ chung trong Toµ ¸n d©n sù hoÆc Toµ kinh tÕ mµ kh«ng thµnh lËp Toµ lao ®éng. Nh­ vËy, c«ng t¸c xÐt xö c¸c vô ¸n lao ®éng cßn ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc. 2. KiÕn nghÞ Tõ viÖc nghiªn cøu nh÷ng tån t¹i vµ v­íng m¾c trong qu¸ tr×nh ¸p dông ph¸p luËt tè tông lao ®éng, chóng t«i xin ®­a ra mét sè ý kiÕn nh»m hoµn thiÖn LuËt tè tông lao ®éng, ®­a LuËt tè tông lao ®éng vµo gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng kÞp thêi, chÝnh x¸c. Thø nhÊt, ngµnh Toµ ¸n cÇn båi d­ìng, tËp huÊn kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt lao ®éng vµ nghiÖp vô xÐt xö cho ®éi ngò thÈm ph¸n, héi thÈm tham gia xÐt xö ¸n lao ®éng, v× ¸n lao ®éng lµ mét lo¹i ¸n míi, kinh nghiÖm xÐt xö ¸n lao ®éng ch­a nhiÒu, tè tông lao ®éng ch­a ®­îc hiÓu ®óng vµ thèng nhÊt... ®Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng, tho¶ m·n yªu cÇu cña c¸c bªn ®­¬ng sù, t¹o ®iÒu kiÖn æn ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi. Thø hai, Toµ ¸n còng cÇn cã v¨n b¶n h­íng dÉn viÖc thùc hiÖn Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng. §Æc biÖt lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ thñ tôc hoµ gi¶i nãi chung vµ vÒ nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt cña tè tông lao ®éng so víi tè tông d©n sù, tr¸nh hiÖn t­îng ®ång nhÊt, dÉn ®Õn viÖc ¸p dông ph¸p luËt tè tông lao ®éng kh«ng ®óng. Thø ba, nªn söa ®æi ®iÒu 10 PLTTGQCVAL§ theo h­íng thµnh phÇn Héi ®ång xÐt xö s¬ thÈm gåm mét thÈm ph¸n vµ hai héi thÈm nh©n d©n (nh­ mét sè ngµnh luËt tè tông kh¸c) ®Ó ®¶m b¶o c¬ chÕ ba bªn trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng, ®¶m b¶o viÖc gi¶i quyÕt lîi Ých cho c¸c bªn ®­îc ®Çy ®ñ, ¸p dông thñ tôc hoµ gi¶i ®­îc dÔ dµng, kh¶ thi. Söa l¹i c¸c quy ®Þnh vÒ thêi h¹n xÐt xö, chuÈn bÞ xÐt xö theo h­íng n©ng cao møc tèi ®a cho phï hîp yªu cÇu cña mét sè vô ¸n phøc t¹p, t¹o ®iÒu kiÖn cho thÈm ph¸n nghiªn cøu hå s¬ vô ¸n mét c¸ch tû mû, ®Çy ®ñ; tr¸nh hiÖn t­îng “xö Ðp” hoÆc vi ph¹m thêi h¹n tè tông. VÒ l©u dµi, nªn ph¸p ®iÓn ho¸ nh÷ng quy ®Þnh vÒ tè tông cã tÝnh d©n sù (d©n sù, lao ®éng, kinh tÕ, h«n nh©n - gia ®×nh) trong mét Bé luËt tè tông d©n sù chung v× cã nhiÒu ®iÓm chung. Tuy nhiªn, trong ®ã ph¶i cã nh÷ng phÇn riªng hîp lý dµnh cho tè tông lao ®éng. Cô thÓ, trong Bé luËt tè tông d©n sù kh«ng bao hµm phÇn quy ®Þnh vÒ ®×nh c«ng vµ ®Æc quyÕt ®×nh c«ng v× ®©y lµ mét ®¨c tr­ng riªng cña tè tông lao ®éng. KÕt luËn N ­íc ta ®ang trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, cho phÐp tån t¹i nhiÒu lo¹i h×nh doanh nghiÖp, quan hÖ lao ®éng diÔn ra ngµy cµng phøc t¹p. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña ngµnh luËt tè tông lao ®éng lµ cÇn thiÕt. Nã trë thµnh mét c«ng cô qu¶n lý nhµ n­íc, t¹o ra m«i tr­êng b×nh ®¼ng gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. Hä ®Òu ®­îc ph¸p luËt t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cã quyÒn yªu cÇu Toµ ¸n b¶o vÖ quyÒn lîi vµ ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô luËt ®Þnh. Trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy, t«i kh«ng cã tham väng nghiªn cøu tæng thÓ luËt tè tông lao ®éng- mét ngµnh luËt cßn míi mÎ, mµ t«i chØ ph©n tÝch nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a tè tông lao ®éng vµ tè tông d©n sù nh»m cã c¸ch nh×n, c¸ch hiÓu tè tông lao ®éng ®óng víi b¶n chÊt, vai trß cña nã ®Ó tõ ®ã ¸p dông ph¸p luËt h×nh thøc ®óng ®¾n trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng. XuÊt ph¸t tõ quan hÖ ph¸p luËt kh¸c nhau mµ tån t¹i nh÷ng ngµnh luËt tè tông kh¸c nhau. Theo luËt hiÖn hµnh, chóng ta thÊy tè tông lao ®éng kh¸c tè tông d©n sù ë mét sè ®iÓm c¬ b¶n. Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau nµy xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cña quan hÖ lao ®éng, ¶nh h­ëng cña nã ®èi víi x· héi... Tuy nhiªn, gi÷a chóng vÉn cã sù t­¬ng ®ång v× quan hÖ lao ®éng còng chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè d©n sù. Do ®ã, viÖc hiÓu vµ ph©n biÖt ®­îc nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau nµy kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò hoµn toµn dÔ dµng. V× nã liªn quan ®Õn viÖc ¸p dông luËt néi dung vµ quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c bªn tranh chÊp. V× vËy, c¸c nhµ ¸p dông ph¸p luËt cÇn ph¶i cã kiÕn thøc ph¸p lý vµ nghiÖp vô xÐt xö v÷ng vµng, hiÓu vµ vËn dông tèt c¸c qui ®Þnh cña luËt néi dung trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c lo¹i tranh chÊp lao ®éng./.