Tác động của chính sách đất đai đến việc sử dụng đất nông nghiệp và đề xuất phương án sử dụng đất nông nghiệp đến năm 2015 tại tỉnh Nam Định

Đã xác định vùng nghiên cứu có hơn 50 loài tảo thuộc 5 ngành tảo (Cyanobacteria, Bacillario, Phyta, Cholorophita, Pyrrophyta). Số lượng thực vật phù du dao động từ 7000 - 11500 tế bào/m3 vào tháng 11 - 12. Phù du nguồn nước ven biển không ổn định, có biên độ cao. Tuy nhiên vào mùa nuôi trồng thuỷ sản mật độ phù du khá cao. Nhìn chung chất lượng nước, thành phần loài và số lượng thực vật, phù du ở vùng ven biền rất phù hợp với nuôi trồng thuỷ sản. Kết hợp với đánh giá hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường, trên cơ sở kết quả xác định các yêu cầu sử dụng đất của từng loại hình, tổng hợp đặc tính của các đơn vị đất đai, đã xem xét đánh giá mức độ thích nghi tối đa của từng loại hình sử dụng đất, lập bản đồ thích nghi cho từng loại hình sử dụng đất với mức thích nghi và yếu tố hạn chế cụ thể. Kết quả phân hạng thích nghi các loại hình hiện tại cho từng loại hình sử dụng đất nông nghiệp như trong bảng dưới đây. Bảng 4.22. Kết quả phân hạng thích nghi các loại hình hiện tại- tỉnh Nam Định LMU Diện tích (ha) 2 lúa 2 lúa - 1 màu 2 màu - 1 lúa Màu & CCN ngắn ngày Lúa - thuỷ sản Nuôi trồng thuỷ hải sản Trồng cây lâm nghiệp Lựa chọn thích hợp nhất 1 2 3 4 5 6 7 1 4.762,72 Nei Nei Nei S3e.i Nei Nei S1 7 2 1.800,73 S3gi S3gi S3i S1 Ne Ne S2g 4 3 6.153,89 Nx.ft Nx.ft Nx.ft Nx.ft Nx.ft S2 S1(rừngngập mặn) 7 4 2.403,85 Nx Nx Nx Nx Nx S1 Ne 6 5 7.058,25 S2 S3x Nex Nex S3e S2e Ne 1 6 4.222,64 S2 Neg Ng Ng S2g S3eg Ne 5 7 23.094,33 S1 S2it S3et Nte S3i Ne Ne 1 7b 13.729,64 S2 S3e Net Nte S2 Ne Ne 1 8 17.813,04 S1 S2 S3xt Nxt S3ei S3e Ne 1 9 4.385,54 S3gi S3i S1 S2 Ne Ne S3e 3 10 8.410,41 S2g S3e Nte Nte S3i Nie Ne 1 11 22.235,12 S2 S1 S3it Nte Nei Ne Ne 2 12 5.504,52 Ng S3ig S2 S1 Nei Ne S3e 4 13 7.556,72 S2g Ngf Nf Nf S1 S3ei Nf 5 14 564,74 Ng Ng Ng Ng Nie Nie S1 7 15 119,77 Ng Ng Ng Ng Nie Nie S1 7 Tổng 60.105,67 22.235,12 4.385,54 7.305,25 16.779,36 7.403,85 11.511,12 (Nguồn: Báo cáo đánh giá thích nghi đất đai- Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Nam Định, năm 2006) * Nhận định chung kết quả đánh giá đất thích nghi cho nông nghiệp: - Đất thích nghi cao cho loại hình sử dụng đất 2 lúa - 1 màu, loại hình lúa - cá, màu và cây công nghiệp ngắn ngày có diện tích lớn hơn diện tích hiện trạng sử dụng đất cho các loại hình này. Ngược lại diện tích đất thích nghi cao cho loại hình 2 lúa thấp hơn hiện trạng sử dụng. Điều đó có phần nguyên nhân do vấn đề sản xuất lương thực là quan trọng lên một số diện tích đất không thích nghi cao cho trồng lúa 2 vụ những năm qua vẫn được đưa vào trồng lúa, trong khi nếu trồng 2 vụ lúa - vụ đông hoặc trồng 1 vụ lúa - kết hợp nuôi cá thì về kinh tế nói chung đều là những loại hình sử dụng đất cho tổng thu nhập cao hơn. - Toàn tỉnh có 9 loại hình sử dụng đất thích nghi nhất ở hiện tại, 8 loại hình sử dụng thích nghi nhất trong tương lai, trong đó các loại hình sử dụng mang tính đặc thù là: Rừng phòng hộ, nuôi trồng thuỷ sản, làm muối. Cụ thể: + Thích nghi đất đai hiện tại: * Đất trồng lúa: Tổng diện tích hiện tại hàng năm đã trồng hai vụ lúa đạt 60.105 ha, diện tích thích nghi cao (S1) 40.407 ha. Đất trồng hai vụ lúa và 1 vụ đông 22.235 ha là diện tích thích nghi cao đã được thực tế lựa chọn qua các vụ đông từ năm 2001-2006. Đất trồng 1 vụ lúa và quay vòng 2- 3 vụ màu hiện nay có trên 4.000 ha, vì diện tích manh mún và các hộ nông dân trồng 1 vụ lúa trong giải pháp tình thế không để bỏ trống đất, diện tích này thường không được thống kê. 4.4.1.2.3 Một số tiềm năng khác Tiềm năng tăng vụ trên đất trồng lúa màu khoảng 45.000-50.000 ha, được phân bổ cho các huyện như sau: Huyện Giao Thuỷ khoảng trên 10000 ha. Huyện Hải Hậu có trên 12.000 ha đất ruộng lúa, lúa - màu sẽ đầu tư hoàn chỉnh hệ thống thuỷ lợi, sử dụng giống lúa mới, áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật... để nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả sử dụng đất. Huyện Mỹ Lộc tiềm năng tăng vụ trên đất lúa màu khoảng 600 ha. Huyện Nghĩa Hưng khoảng 1.700 ha. Huyện Nam Trực dự kiến đến năm 2010 sẽ chuyển 40 ha đất lúa 1 vụ (ở Nam Hoa có địa hình cao, vàn cao), có khả năng trồng cây vụ đông lên 3 vụ. Chuyển đất 1 vụ và toàn bộ diện tích đất chuyên mạ lên 2 vụ khoảng 1.100 ha. Huyện Trực Ninh có khả năng chuyển khoảng 900 ha diện tích ruộng 2 vụ trên địa bàn 19 xã trong huyện bằng biện pháp thuỷ lợi (tưới tiêu chủ động). Như vậy nâng cao hệ số sử dụng đất lên 2,3 lần. Thành phố Nam Định cũng có thể chuyển khoảng 250 ha diện tích ruộng 1 vụ lên sản xuất 2 vụ bằng biện pháp thuỷ lợi (tưới tiêu chủ động). Như vậy nâng cao hệ số sử dụng đất lên 2,5 lần. Huyện Vụ Bản có khả năng tăng vụ trên đất trồng lúa và đất màu khoảng 4.600 ha. Huyện Xuân Trường có khả năng tăng vụ đạt 6.340 ha. Như vậy đưa hệ số sử dụng đất 2,2¸2,5 lần đến năm 2010. Tiềm năng chuyển đổi cơ cấu giống lúa, đặc biệt là giống lúa đặc sản và lúa chất lượng cao ở các huyện phía nam của tỉnh khá lớn khoảng 35.000-40.000 ha. Trong đó: Huyện Giao Thuỷ tiềm năng chuyển đổi cơ cấu giống lúa, đặc biệt là giống lúa đặc sản và lúa chất lượng cao (ở 1 số xã ven biển và phía Nam sông Cồn Nhất) khoảng 1000 ha. Huyện Hải Hậu ở những khu vực có địa hình vàn, vàn thấp, thuộc nhóm đất phù sa không được bồi hàng năm, thành phần cơ giới thịt trung bình, hàm lượng mùn khá, có tiềm năng phát triển lúa đặc sản, lúa giống. Huyện Nghĩa Hưng tiềm năng chuyển đổi cơ cấu giống lúa, đặc biệt là giống lúa nếp tám có chất lượng cao khoảng trên 6.000 ha. Huyện Trực Ninh tiềm năng chuyển đổi cơ cấu giống lúa, đặc biệt là lúa đặc sản và lúa chất lượng cao chủ yếu ở các xã Trực Cường, Liêm Hải, Trực Nội, Trung Đông, Trực Chính, Trực Tuấn, Trực Mỹ khoảng 600 - 800 ha. Huyện Xuân Trường tiềm năng chuyển đổi cơ cấu giống lúa đặc biệt là giống lúa đặc sản và lúa chất lượng cao khoảng 3.300 ha tập trung ở các xã: Xuân Thuỷ, Thọ Nghiệp, Xuân Thượng, Xuân Thành, Xuân Phong, Xuân Đài, Xuân Tân, Xuân Phú. Huyện Ý Yên tiềm năng chuyển đổi cơ cấu giống lúa đặc biệt là lúa chất lượng cao với diện tích khoảng 2000 - 3000 ha. * Đất màu + CCN-NN: diện tích thích nghi cao nhất (S1) là 7.305 ha, khả năng phát triển có thể lên khoảng 16.500 ha và còn có thể phát triển trên diện rộng ở vụ đông, song thực tế hiện tại mới sử dụng gieo trồng chưa tới 3.000 ha. Khả năng phát triển đất màu + CCN-NN thuận lợi ở các huyện như sau: huyện Giao Thuỷ khoảng 350 ha; huyện Mỹ Lộc khoảng 140 ha; huyện Nam Trực bằng biện pháp thuỷ lợi và thâm canh có thể: chuyển từ đất 2 vụ, 1 vụ, màu ngắn ngày, nuôi trồng thuỷ sản, thành cây công nghiệp có giá trị kinh tế cao và đất vườn hoa cây cảnh; huyện Trực Ninh có thể thích nghi trên diện rộng khoảng trên 500 ha; thành phố Nam Định khoảng trên 200 ha; huyện Vụ Bản với diện tích khoảng 440 ha; huyện Xuân Trường tập trung ở vùng bãi sông Hồng, sông Ninh Cơ khoảng 600 ha; huyện Ý Yên tiềm năng chuyên canh rau màu và cây công nghiệp ngắn ngày khoảng 2000 - 2500 ha. Nhóm cây công nghiệp ngắn ngày có khả năng tăng mạnh diện tích, đặc biệt là lạc, đỗ tương, đay. * Đất lúa - thuỷ sản: có khả năng 16.779 ha, song hiện tại mô hình này mới phát triển trên 500 ha ở Vụ Bản, Ý Yên, Trực Ninh… * Đất trồng cây lâu năm: có khả năng phát triển trên đất vườn tạp và đất ruộng 1 vụ lúa để trồng cây ăn quả với diện tích khoảng 5.000-10.000 ha. Một số huyện có thể tăng diện tích đất trồng đất cây ăn quả trên những diện tích đất tận dụng ở các triền sông, bãi sông, bờ sông lớn, dọc các kênh cấp I, II. * Đất cho nuôi trồng thuỷ sản thích nghi 7.403 ha. Nam Định có tiềm năng thuỷ sản lớn trên cả 3 vùng nước mặn, lợ, ngọt. Vùng ngập mặn ven biển có diện tích trên 20.000 ha, có khả năng nuôi tôm sú, cua biển, các loại cá . Ở vùng cồn bãi xa đất liền, ngư dân dùng lưới quây lại thành những “vuông nuôi” nhuyễn thể, đặc biệt là vạng, vọp. Vùng nước ngọt nội đồng có diện tích 12.000 ha, bao gồm ao, hồ nhỏ trong dân, vùng hồ mặt nước lớn, vùng ruộng chiêm trũng và trên 6.000 ha sông ngòi (nơi có thể nuôi cá bằng lồng bè) có thể nuôi các loại tôm càng xanh, rô phi đơn tính, chép, trôi, trắm, trê lai. * Tiềm năng đất lâm nghiệp tập trung chủ yếu trên địa bàn của 3 huyện ven biển. Vùng ven biển của tỉnh có gần 2000 ha đất bãi bồi có thể phát triển lâm nghiệp trồng rừng phòng hộ, rừng đặc dụng. Do diện tích đất có khả năng trồng rừng hạn chế, tỉnh đã chuyển hướng sang trồng cây xanh để cải tạo môi trường sinh thái và cảnh quan. + Thích nghi đất đai tương lai: kết hợp giữa đánh giá đất đai thích nghi và hiệu quả sử dụng đất của các mô hình đã được ứng dụng các năm qua, mức độ thích nghi nhất của các loại hình sử dụng đất trong tương lai được lựa chọn là: * Đất trồng lúa: 76.872 ha, trong đó loại hình sử dụng đất 2 lúa có 31.542 ha chiếm 41% đất trồng lúa, loại hình sử dụng đất 2 lúa - 1 vụ đông 45.329 ha chiếm 59% đất trồng lúa. * Đất màu và CCN-NN: phấn đấu gieo trồng tối đa diện tích thích nghi nhất (S1, S2) 11.689 ha. * Các loại hình sử dụng đất đặc thù: Lúa-thuỷ sản 20.189 ha, nuôi trồng thuỷ sản 15.615 ha và trồng rừng 5.507 ha. Xu hướng của tương lai là vừa khai thác vừa bảo vệ môi trường và lựa chọn cây con có năng suất chất lượng cao đem lại hiệu quả lớn nhất bởi đa phần diện tích đất của Nam Định có thể luân canh, đa canh, 100% diện tích có thể lập vườn, trang trại. Kết quả đánh giá tiềm năng đất đai cho sản xuất nông lâm nghiệp làm cơ sở để điều chỉnh việc bố trí cơ cấu cây trồng hợp lý, tạo vùng chuyên canh sản xuất hàng hoá nông lâm sản, thuỷ sản; duy trì và phát triển hợp lý vốn rừng, đảm bảo môi trường sinh thái phát triển bền vững. Khái quát tiềm năng đất đai theo địa bàn lãnh thổ Về tổng thể các yếu tố điều kiện tự nhiên, đất đai của tỉnh Nam Định chia ra 2 vùng là vùng bắc sông Đào và vùng nam sông Đào. - Vùng lãnh thổ phía bắc sông Đào (gồm các huyện Ý Yên, Vụ Bản, Mỹ Lộc và TP. Nam Định): Đặc điểm của vùng là địa hình có độ chênh lệch khá lớn, đồng ruộng đã được cải tạo song vẫn có một phần nhỏ diện tích bị ngập úng cục bộ, tưới tiêu động lực là chủ yếu, độ màu mỡ đất đai và năng suất lúa đều kém hơn vùng nam sông Đào. Trong vùng đất trồng lúa hiện chiếm phần lớn nhưng cũng có một diện tích đất khá lớn phù hợp với chuyên canh trồng cây màu, cây công nghiệp ngắn ngày và đất lúa có địa hình tương đối cao trồng màu vụ đông. Về điều kiện kinh tế - xã hội, hạ tầng: vùng bắc sông Đào có số dân lớn, mật độ dân cư đông, hệ thống giao thông phát triển và tập trung đầu mối, có TP. Nam Định là trung tâm với thực lực kinh tế công nghiệp - dịch vụ cao. Đặc điểm này là một lợi thế để bố trí đất phát triển kinh tế phi nông nghiệp cũng như cho nhiều lĩnh vực xã hội, về nông nghiệp có thể chuyển đổi cây trồng vật nuôi theo hướng đẩy mạnh phát triển cây trồng vật nuôi có giá trị kinh tế cao: thâm canh lúa – màu, lúa - cá; chuyên trồng màu, cây công nghiệp ngắn ngày; trồng hoa, cây cảnh; phát triển kinh tế trang trại mô hình VAC hoặc VA. - Vùng lãnh thổ phía nam sông Đào (gồm các huyện Nam Trực, Trực Ninh, Xuân Trường, Giao Thuỷ, Hải Hậu, Nghĩa Hưng): Vùng nam sông Đào có địa hình bằng phẳng, đất đai màu mỡ, có hệ thống thuỷ lợi đồng bộ, nguồn nước tưới là nước phù sa sông Hồng tưới tiêu thuận lợi. Trong vùng có nhiều diện tích mặt nước lợ, nước mặn, bãi cát, cồn và vùng nước nông ven bờ biển, có Khu bảo tồn Quốc gia Xuân Thủy. Có điều kiện thuận lợi nhất để thâm canh lúa đảm bảo mục tiêu an toàn lương thực của tỉnh, thuận lợi trong việc bố trí đất phát triển kinh tế theo hướng tăng dịch vụ tham quan du lịch, nuôi trồng thủy hải sản, phát triển rừng phòng hộ và bảo tồn sinh thái môi trường biển. Tuy nhiên vùng này có truyền thống trồng lúa thâm canh cao nên nhìn chung đa phần lãnh thổ xa biển ít có điều kiện để đạt được sự chuyển dịch mạnh như đối với vùng bắc sông Đào. 4.4.1.3. Mục tiêu phát triển nông lâm thuỷ sản Sử dụng đất cho nông nghiệp nhằm mục tiêu phát triển nông nghiệp trên cơ sở thâm canh tăng năng suất, chất lượng, đạt hiệu quả cao và sử dụng tài nguyên hợp lý. Tập trung khai thác tốt nhất các lợi thế phát triển sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp theo hướng đa canh, trong đó sản phẩm hàng hóa chủ lực là giống cây trồng (lúa, rau quả- hoa cây cảnh); giống thủy sản nước ngọt, mặn, lợ (cá, tôm, nhuyến thể) đủ sức cạnh tranh trên thị trường. Xây dựng mô hình nông nghiệp thành vành đai xanh phát triển bền vững cả về kinh tế - xã hội và cảnh quan môi trường. Ứng dụng được công nghệ cao như là mũi đột phá trong sản xuất nông nghiệp và thủy sản, phấn đấu đưa Nam Định trở thành trung tâm ứng dụng và chuyển giao khoa học - kỹ thuật cho ngành nông - ngư nghiệp vùng nam đồng bằng sông Hồng. Về kinh tế tập trung phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá và đảm bảo giữ vững an ninh lương thực, nuôi trồng cây con đặc sản có giá trị kinh tế cao. Trong tổ chức sản xuất nông nghiệp khuyến khích dồn điền đổi thửa, xây dựng nhiều mô hình kinh tế trang trại vừa và nhỏ, mô hình doanh nghiệp ở nông thôn, đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng giá trị sản xuất lên 42 triệu/1 ha năm 2010, 50 - 60 triệu đồng/ha vào năm 2020. Dự kiến giá trị sản xuất nông lâm ngư nghiệp tăng bình quân 5,1%/năm giai đoạn 2006 - 2010, tăng 4,1%/năm giai đoạn 2011 - 2015 và 3,4%/năm giai đoạn 2016 - 2020. Trong cơ cấu sản xuất, tỷ trọng của ngành nông nghiệp giảm, tỷ trọng của ngành thuỷ sản tăng dần. - Về trồng trọt: Thâm canh, tăng năng suất, chất lượng lúa để đảm bảo an ninh lương thực và phục vụ xuất khẩu. Sản lượng lương thực sản xuất năm 2015 đạt khoảng 950 nghìn tấn và năm 2020 khoảng 900 nghìn tấn. Tăng tỷ suất hàng hoá lên khoảng 35 - 40% vào năm 2010 và 45 - 55% vào năm 2020; phấn đấu giá trị sản phẩm trên mỗi ha đất canh tác đạt 42 triệu đồng/năm vào năm 2015 và đạt khoảng 55 - 60 triệu đồng/năm vào năm 2020. Tiếp tục chuyển đổi mạnh mẽ cơ cấu cây trồng, cơ cấu mùa vụ theo hướng đa dạng hoá cây trồng, đa thời vụ, mở rộng nhanh diện tích những cây có hiệu qủa kinh tế cao (cây vụ đông, cây ăn qủa, hoa, cây cảnh). - Về chăn nuôi: Phát triển chăn nuôi toàn diện, đa dạng gồm đàn lợn, đàn bò, các loại gia cầm để cho năng suất và chất lượng sản phẩm cao phục vụ thị trường trong nước và xuất khẩu. - Thuỷ sản: Mục tiêu phấn đấu giá trị sản xuất ngành thuỷ sản tăng 15%/năm giai đoạn 2006-2015, tăng 9,0%/năm giai đoạn 2011-2015 và đạt 6,5%/năm giai đoạn 2016-2020. Đưa tỷ trọng của thuỷ sản ngày càng cao trong cơ cấu nông lâm nghiệp của tỉnh Nam Định. Phát triển sản xuất gắn với phát triển mạng lưới dịch vụ thu gom, chế biến xuất khẩu... để tăng giá trị sản phẩm hàng hoá và tăng thu nhập cho nông, ngư dân. + Về nuôi trồng thuỷ sản: Tập trung phát triển mạnh nuôi trồng thuỷ sản theo hướng sản xuất hàng hoá, đảm bảo có hiệu quả cao và bền vững. Trong nuôi trồng thuỷ sản chú trọng sản xuất tôm sú giống và nuôi tôm thương phẩm, nuôi cá rô phi đơn tính và ngao. + Về khai thác hải sản: Tiếp tục tăng cường năng lực khai thác hải sản; ổn định khai thác hải sản ven bờ, tăng cường công tác quản lý, tìm chọn phương thức tốt nhất khai thác hải sản xa bờ. ưu tiên đầu tư cho phát triển thuỷ hải sản, gắn sản xuất với công nghiệp chế biến và dịch vụ. Chuyển đổi những diện tích làm muối, trồng lúa kém hiệu quả sang nuôi trồng thuỷ hải sản. Đẩy mạnh mô hình kinh tế trang trại vùng biển có quy mô hợp lý. - Lâm nghiệp: Trọng tâm là kết hợp việc trồng rừng phòng hộ gắn với bảo vệ cảnh quan, môi trường phát triển du lịch và nuôi trồng thuỷ sản ven biển. Đẩy mạnh trồng cây phân tán, vành đai cây xanh ở các đô thị. Phát triển nền nông nghiệp hàng hóa đa dạng có khả năng cạnh tranh cao, đẩy nhanh hơn quá trình chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp và kinh tế nông thôn; phát triển trồng trọt và chăn nuôi các cây, con đem lại giá trị và hiệu quả kinh tế cao; xây dựng các vùng sản xuất nông sản hàng hóa tập trung, các khu nông nghiệp công nghệ cao với phương thức sản xuất hiện đại, sản xuất gắn với chế biến; đẩy mạnh phát triển công nghiệp và ngành nghề, dịch vụ ở nông thôn. Xây dựng quy hoạch về an toàn lương thực và bảo vệ môi trường sinh thái nông thôn, vừa sử dụng hợp lý đất đai, mặt nước, vừa chủ động phòng chống thiên tai. Việc áp dụng các phương pháp công nghiệp và tổ chức tiên tiến vào sản xuất nông - lâm - ngư nghiệp, tạo năng suất cao và chất lượng hàng hóa nông sản đáp ứng yêu cầu của thị trường trong và ngoài nước, sẽ bảo đảm cho thu nhập của người nông dân được nâng lên. Muốn đạt được yêu cầu trên, trước hết cần đầu tư vào các biện pháp kỹ thuật: thủy lợi hóa, cơ giới hóa, sinh học hóa và điện khí hóa. Bên cạnh đó, các giải pháp về tổ chức sản xuất đang đặt ra những vấn đề bức xúc. Không thể công nghiệp hóa nông nghiệp trên cơ sở những mảnh ruộng quá manh mún, những tổ chức sản xuất quá nhỏ bé, luôn bị động về tiêu thụ sản phẩm và khó khăn về áp dụng các biện pháp công nghệ mới. Các hình thức hợp tác xã sản xuất ở đồng bằng và các kiểu trang trại ở vùng trung du, miền núi và ven biển phải đóng góp vào việc mở rộng quy mô khai thác, nhờ đó các biện pháp kỹ thuật mới mới dễ được tiếp nhận và phát huy được hiệu quả. Mặt khác, muốn đưa nông nghiệp lên trình độ hiện đại thì đã đến lúc cần tạo điều kiện để áp dụng một cách phổ biến các công nghệ mới vào lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn, xây dựng những khu nông nghiệp công nghệ cao, đổi mới kỹ thuật và tổ chức sản xuất, kể cả tổ chức lại cuộc sống ở các vùng nông thôn. Vấn đề cơ cấu lại kinh tế và lao động nông thôn, theo số liệu thống kê, lao động nông nghiệp hiện đang đóng góp khoảng 20% GDP toàn tỉnh, tỷ lệ đó sẽ giảm dần (tuy giá trị tuyệt đối vẫn tăng), dự báo có thể xuống dưới 10% sau năm 2020. Như vậy, muốn tăng thu nhập của nông dân lên gần với mức chung của cả nước thì tỷ lệ lao động trong nông nghiệp còn cần giảm nhiều, diện tích đất canh tác cho mỗi lao động phải tăng lên... Do đó số lao động dôi dư ở vùng nông thôn sẽ rất lớn. Nếu không thực hiện được mục tiêu này thì chẳng những tình trạng dư thừa lao động trong nông nghiệp sẽ trầm trọng thêm, mà năng suất lao động nông nghiệp và thu nhập của người nông dân cũng sẽ khó có thể được cải thiện, chưa nói khoảng cách giàu - nghèo, nông thôn - thành thị càng doãng ra nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển bền vững. Nông nghiệp và nông thôn phải có bước chuyển mạnh thành một nền nông nghiệp hàng hóa đa dạng, gắn với phát triển công nghiệp chế biến và các ngành nghề phi nông nghiệp, phân công lại lao động ở nông thôn. Sản xuất nông nghiệp phải chuyển dịch cả về cơ cấu cây trồng, vật nuôi và cơ cấu sản phẩm nhằm đáp ứng cùng một lúc nhiều yêu cầu: phù hợp với nhu cầu thị trường, với điều kiện khí hậu, sinh thái, giảm nhẹ nguy cơ bị thiệt hại do thiên tai, tạo ra những sản phẩm có chất lượng, có giá trị kinh tế cao, có lợi thế cạnh tranh. Đi đôi với việc bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, nền nông nghiệp của Tỉnh có điều kiện bố trí cơ cấu cây trồng đa dạng, linh hoạt, chuyển hướng sản xuất hoặc đổi giống, đổi thời vụ đối với những diện tích cây trồng kém hiệu quả, kể cả một bộ phận đất trồng lúa. Phát triển mạnh một số cây trồng mà Tỉnh có điều kiện sản xuất có hiệu quả, nhưng hiện nay nước ta còn phải dựa vào nhập khẩu khối lượng lớn, như đậu tương, ngô... Phát triển chăn nuôi với mức tăng trưởng nhanh hơn trồng trọt, đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu, kể cả thịt, sữa, da. Thủy sản là một thế mạnh, có thể tăng trưởng nhanh, nâng đáng kể tỷ trọng trong tổng giá trị sản xuất nông nghiệp và chiếm vị trí quan trọng trong khu vực. Một biện pháp đẩy nhanh sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp có hiệu quả là kết hợp tính sáng tạo, chủ động vươn lên của kinh tế hộ gia đình với vai trò của các doanh nghiệp tiêu thụ, chế biến nông sản thuộc các thành phần kinh tế (trong đó có vai trò quan trọng của hợp tác xã kiểu mới) làm cầu nối trực tiếp sản xuất nông nghiệp với thị trường bằng hợp đồng đặt hàng và cung ứng, hỗ trợ "đầu vào" cho nông dân, đưa nhanh tiến bộ khoa học - công nghệ vào nông, lâm, ngư nghiệp. Bằng cách đó, những người tham gia quá trình sản xuất, chế biến và tiêu thụ nông sản liên kết với nhau trên cơ sở điều hòa các lợi ích và được Nhà nước hỗ trợ để tạo nên những sản phẩm phù hợp với nhu cầu thị trường, có sức cạnh tranh cao về chất lượng và giá cả. Muốn bảo đảm sự phát triển bền vững cần thực hiện việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế, nhất là chuyển đổi cơ cấu trong nông nghiệp để khu vực này hỗ trợ cho công nghiệp hóa, trong đó trọng tâm là chuyển đổi cơ cấu đất đai một cách hợp lý. Đất đai vừa là phương tiện để bảo đảm đời sống, vừa là một nhân tố sản xuất để tích lũy vốn. Vì vậy, việc tiếp cận với ruộng đất, quyền sở hữu hay quyền sử dụng, đều phải có tác dụng đến sản xuất, giúp nông dân thoát khỏi tự cấp, vươn lên phát triển nông nghiệp hàng hóa, đồng thời tham gia vào việc đầu tư để công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất phù hợp với điều kiện tự nhiên và điều kiện kinh tế - xã hội: Chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất phù hợp với điều kiện tự nhiên và điều kiện kinh tế - xã hội sẽ đảm bảo đáp ứng đầy đủ nhu cầu đất đai cho phát triển kinh tế - xã hội và đây là vấn đề mang ý nghĩa sống còn đối với phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh trong những năm tới. Ở góc độ này, một số vấn đề cụ thể như sau: - Sử dụng đất trong lĩnh vực nông nghiệp: Trong những năm tới phát triển thuỷ sản, rau màu thực phẩm và hoa cây cảnh tiếp tục là ưu tiên chính trong phát triển kinh tế nông nghiệp của tỉnh, do đó việc chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất để phát triển các đối tượng này sẽ được tiếp tục thực hiện trên phạm vi rộng hơn trên cơ sở chắc chắn đúc rút được từ những năm vừa qua về tổng thể hiệu quả kinh tế - xã hội - môi trường và kết quả đánh gía thích nghi đất đai. Chuyển đổi sử dụng đất phải gắn liền với bảo vệ môi trường: - Mọi chuyển đổi sử dụng đất đều phải gắn liền với bảo vệ môi trường, tái tạo tài nguyên, đa dạng sinh học bảo vệ các danh lam thắng cảnh. - Trong sản xuất nông nghiệp, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi phải tránh gây ô nhiễm môi trường đất, làm suy thoái đất do bố trí cây trồng, vật nuôi không phù hợp hoặc phải sử dụng các biện pháp kỹ thuật, vật tư không thích hợp. 4.4.2 Phương án sử dụng đất nông nghiệp tới năm 2015 4.4.2.1 Đề xuất phương án sử dụng đất nông nghiệp Bảng 4.23. Tổng hợp phương án sử dụng đất nông nghiệp tỉnh Nam Định đến năm 2015 TT Loại đất Diện tích năm 2005 (ha) Diện tích năm 2015 (ha) Diên tích đất nông nghiệp 115.414 114282 01 Đất trồng cây hàng năm 89.190 83005 02 Đất trồng cây lâu năm 7.732 8093 03 Đất dùng vào chăn nuôi 9 9 04 Mặt nước nuôi trồng thuỷ sản 12.855 17.179 05 Diện tích làm muối 1.104 1046 06 Đất lâm nghiệp 4.368 4950 Trên cơ sở đề xuất diện tích đất nông nghiệp củaTỉnh đến năm 2015; thời kỳ từ năm 2006 đến năm 2015 do đẩy mạnh công nghiệp hoá và đô thị hoá nên diện tích đất nông nghiệp của tỉnh sẽ giảm nhiều. Diện tích đất nông nghiệp bổ sung chủ yếu từ diện tích ngập nước và bãi bồi ven biển dự kiến có khoảng 3.000 - 4.000 ha. Đất nông nghiệp đến năm 2015 có khoảng 110.000 - 111.000 ha trong đó: đất sản xuất nông nghiệp còn khoảng 83.500 ha (trong đó đất trồng lúa 75.000 ha); đất lâm nghiệp 8.000 ha; đất chuyên nuôi trồng thủy sản 18.000 ha. Đất nông nghiệp được bố trí theo hướng sản xuất thâm canh, trang trại sinh thái để nâng cao hiệu quả kinh tế sử dụng đất. * Đất trồng trọt: Trong thời gian này diện tích đất sản xuất nông nghiệp phải chuyển cho mục đích chuyên dùng và đất ở khoảng 12.000 - 13.000 ha, bình quân mỗi năm giảm 8.000 - 9.000 ha. Diện tích đất sản xuất nông nghiệp bổ sung rất nhỏ do nguồn cung han chế. - Đất trồng lúa: Đến năm 2015 đất trồng lúa có khoảng 75.000 ha. Để đảm bảo an ninh lương thực, tăng sản lượng lúa đặc sản, lúa hàng hóa sẽ phải thực hiện thâm canh tăng năng suất lúa, tăng diện tích lúa có chất lượng cao. Cụ thể là thực hiện: Ổn định diện tích đất chuyên trồng lúa (2 vụ lúa) khoảng 75000 ha, năng suất 13 - 14 tấn/ha/năm thì sẽ có sản lượng từ 900 - 950 nghìn tấn và đảm bảo bình quân lương thực đầu người đạt 450 - 470 kg/năm trở lên. Trên địa bàn tỉnh hình thành những vùng sản xuất lúa chính sau: + Vùng trồng lúa đặc sản: diện tích có thể nâng lên 16.000 ha vào năm 2015, sản lượng lúa đặc sản đạt từ 55.000 tấn năm 2015. Các giống lúa đặc sản sẽ phát triển có tám xoan, tám tiêu, nếp bắc, nếp cái hoa vàng. Các giống lúa đặc sản không đòi hỏi đầu tư thâm canh lớn, năng suất không cao, nhưng giá trị gấp 2 đến 2,5 lần so với lúa tẻ thường. Các giống lúa này chỉ gieo cấy được trong vụ mùa, thích hợp với đất vàn thấp, sâu màu, đất bị ảnh hưởng mặn nhẹ nên hướng bố trí chủ yếu ở các huyện phía Nam của tỉnh như: Hải Hậu, Nghĩa Hưng, Xuân Trường, Trực Ninh... Các huyện khác có thể trồng được nhưng diện tích không nhiều. + Vùng lúa chất lượng cao: Trên địa bàn tỉnh, đã xác định được một số giống lúa thuần, chất lượng gạo tốt có thể tham gia xuất khẩu. Đến năm 2015 phát triển vùng lúa chất lượng cao vào vụ mùa, khoảng 20.000 ha, trên địa bàn các huyện Xuân Trường, Giao Thuỷ, Hải Hậu, Trực Ninh, Nghĩa Hưng. Như vậy diện tích đất trồng lúa của toàn tỉnh sẽ giảm từ 86.272 ha năm 2005 xuống còn khoảng 80.000 ha vào năm 2015 và còn 75.000 ha ở năm 2015. Những diện tích lúa kém hiệu quả, ruộng úng trũng, đất trồng 1 vụ lúa - 2 màu sẽ chuyển sang sản xuất rau màu, cây công nghiệp và nuôi trồng thuỷ sản. - Đất trồng các cây công nghiệp ngắn ngày gồm các cây chính là lạc, đay, cói, dâu tằm... Diện tích chuyên trồng các loại cây này có khoảng 2.000 ha. Tuy nhiên, diện tích gieo trồng các loại cây này phải phát triển chủ yếu trên đất trồng lúa ở vụ đông để hình thành các vùng cây công nghiệp ngắn ngày chính như sau: + Vùng lạc: Lạc có nhu cầu sử dụng ngày càng lớn, giá trị kinh tế cao và ổn định. Cây lạc có thể trồng trên các chân cao, vàn cao. Các huyện có diện tích đất thích hợp cho phát triển cây lạc là Ý Yên, Vụ Bản, Nam Trực... Đến năm 2015 diện tích trồng lạc khoảng 5.500 - 6.000 ha. + Vùng đay: Địa bàn có các dải đất phù sa ngoài đê sông Hồng, Sông Đáy thuộc các huyện Mỹ Lộc, Trực Ninh, Xuân Trường, Nghĩa Hưng. Dự kiến đến năm 2010, diện tích đay là 200 ha. + Vùng cói: Một số diện tích đất ven biển của các huyện Nghĩa Hưng, Giao Thủy được bố trí trồng cói phục vụ cho tiêu dùng và phát triển nghề thủ công. Đến năm 2015, diện tích trồng cói là 270 ha trong đó lớn nhất là ở hai nông trường Bạch Long và nông trường Rạng Đông. + Vùng dâu tằm: Trồng dâu nuôi tằm là nghề truyền thống, có hiệu quả kinh tế, tuy nhiên chỉ nên bố trí trồng dâu nuôi tằm ở những nơi có kinh nghiệm và mở rộng dần. Dự kiến đến năm 2010, diện tích trồng dâu là 1.500 ha, được bố trí nhiều ở các huyện Xuân Trường, Nghĩa Hưng, Trực Ninh, Hải Hậu, Giao Thuỷ, Nam Trực. - Đất trồng rau, đậu thực phẩm: Các cây rau đậu thực phẩm đa dạng nhưng chủ yếu là khoai tây, dưa chuột, rau bí, cà chua. Các loại cây này phát triển tập trung chủ yếu ở địa bàn truyền thống ở 40 xã thuộc 10 huyện thành trong tỉnh (TP. Nam Định 4 xã, Nam Trực 3 xã, Trực Ninh 6 xã, Ý Yên 7 xã, Vụ Bản 2 xã, Mỹ Lộc 2 xã, Nghĩa Hưng 7 xã, Giao Thủy 3 xã) nhưng cũng được phát triển rộng ở nhiều xã khác bằng trồng vụ đông. Vùng rau hoa giá trị cao: Dự kiến đến năm 2015 phát triển khoảng 3.000 ha phục vụ các đô thị, khu công nghiệp tập trung ở các huyện, thành phố trong tỉnh. Dự kiến phát triển ở các huyện: Nam Trực 500 ha, Trực Ninh 330 ha, Hải Hậu 500 ha, Xuân Trường 320 ha, Giao Thuỷ 340 ha, Ý Yên 350 ha, Vụ Bản 360 ha, Mỹ Lộc 300 ha. - Đất trồng cây ăn quả, hoa và cây cảnh: Phát triển cây cảnh, các loại hoa trước hết phục vụ nhu cầu địa phương, sau này có thể xuất khẩu, địa bàn phát triển chính là ven thành phố Nam Định, các huyện Nam Trực và Hải Hậu. Về cây ăn quả chủ yếu cải tạo vườn tạp trong các khu dân cư, ngoài ra cũng hình thành các trang trại quy mô vừa và nhỏ ở một số vùng đất cao. * Đất cho chăn nuôi : Các loại gia súc, gia cầm phát triển chính là lợn, trâu bò thịt, gà vịt các loại. Về tổ chức sản xuất sẽ chuyển dần theo hướng sản xuất hàng hoá theo phương pháp công nghiệp, chăn nuôi trang trại quy mô vừa và nhỏ sẽ được mở rộng dần. Do đó vấn đề bố trí đất cho chăn nuôi bao gồm cả đất cho sản xuất thức ăn chăn nuôi, đất trang trại sản xuất. * Đất nuôi trồng thủy sản: Với phương hướng tập trung phát triển mạnh nuôi trồng thuỷ sản theo hướng sản xuất hàng hoá (gồm sản xuất giống tôm sú và nuôi tôm thương phẩm, cá rô phi đơn tính, ngao và nhuyễn thể hai mảnh vỏ), phấn đấu đưa sản lượng thuỷ sản nuôi trồng năm 2015 tăng lên 63 nghìn tấn, trong đó 4-5 nghìn tấn tôm. Về diện tích đất cho nuôi trồng thủy sản dự kiến như sau : + Dự kiến diện tích nuôi trồng đến năm 2015 khoảng 17.000 ha và năm 2020 đạt khoảng 18.000 - 19.000 ha. Mục tiêu mở rộng diện tích nuôi trồng thuỷ sản quan trọng nhất là vùng nước lợ và nước mặn theo hướng thâm canh và bán thâm canh ở các huyện Nghĩa Hưng, Giao Thuỷ và Hải Hậu. Về đất sử dụng diện tích nước mặn, lợ chưa sử dụng, đất làm muối hiệu quả thấp đối với vùng ven biển; nhưng đối với địa bàn các huyện vùng bắc sông Đào phần chính là chuyển diện tích đất trồng lúa úng trũng sang nuôi trồng thủy sản cùng với việc tận dụng hết các thùng đào thùng đấu. + Bố trí đất tập trung để phát triển nuôi tôm giống, tôm thương phẩm theo hình thức nuôi công nghiệp. Tại những vùng này đầu tư đồng bộ hệ thống cung cấp nước, tiêu nước cũng như hệ thống điện, giao thông, cơ sở phục vụ cung ứng cho sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. + Về nuôi cá: hình thành vùng nuôi tập trung hình thức trang trại chuyển đổi đất lúa hoặc trang trại hình thành từ vùng nước lợ ngập sâu, trọng tâm là nuôi cá rô phi đơn tính địa bàn nước ngọt, nước lợ, + Vùng nuôi ngao và nhuyễn thể hai mảnh vỏ : Khu vực có nước triều ven biển các huyện Giao Thủy và Nghĩa Hưng với diện tích khoảng 1.000 ha hoặc lớn hơn. * Đất lâm nghiệp: Khả năng mở rộng diện tích đất lâm nghiệp khoảng 3.000 - 4.000 ha bằng khai hoang lấn biển là chủ yếu. Cùng với việc giữ trên 4.000 ha đất lâm nghiệp đã có, diện tích đất lâm nghiệp của tỉnh đến năm 2015 sẽ có 6.000 ha, chiếm 4,68% diện tích tự nhiên. Trong đó phân bố ở hai huyện Vụ Bản và Ý Yên khoảng 100 ha, còn lại ở 3 huyện ven biển Giao Thủy, Hải Hậu và Nghĩa Hưng. * Bố trí sử dụng đất trồng lúa: - Giảm diện tích đất trồng lúa 6.097 ha (từ 86.272 ha năm 2005 xuống còn 80.003 ha vào năm 2010). Diện tích đất trồng lúa giảm do chuyển sang: Sử dụng vào mục đích phi nông nghiệp 3.470 ha; Nuôi trồng thủy sản 2.054 ha; Chuyển đổi trong nội bộ đất nông nghiệp 573 ha. Diện tích đất lúa giảm ở những nơi đã có quy hoạch phát triển các công trình của các ngành, lĩnh vực của tỉnh đã được cấp có thẩm quyền quyết định, như để xây dựng các công trình hạ tầng cơ sở, mở rộng xây dựng đô thị, các khu dân cư, các khu, cụm, cơ sở công nghiệp ... Diện tích giảm do thực hiện chuyển đổi đất đai trong nội bộ nông nghiệp là 573 ha. Những diện tích chuyển đổi nhằm vào: Đất trồng lúa kém hiệu quả, đất trồng 1 vụ lúa - 2 màu, đất đang trồng lúa có mức độ thích nghi thấp (S3). - Ổn định diện tích đất chuyên trồng lúa (2 vụ lúa) khoảng 75.000 ha trên những địa bàn đất thích hợp nhất (chủ yếu S1 và một phần S2) cho cây lúa, tiếp tục thâm canh tăng năng suất lúa, giữ sản lượng lương thực của toàn tỉnh khoảng 950 nghìn tấn/năm, bình quân lương thực đầu người đạt 450 - 470 kg/năm trở lên. - Bố trí diện tích đất trồng lúa đặc sản từ 16.000 - 17.000 ha để có sản lượng khoảng 55.000 tấn. Nam Định là quê hương của các giống lúa đặc sản như tám xoan, tám tiêu, nếp bắc, nếp cái hoa vàng. Các giống lúa đặc sản thường có phản ứng chặt chẽ với chu kỳ ánh sáng ngày ngắn, chỉ gieo cấy được trong vụ mùa, thích hợp với đất vàn thấp, sâu màu, đất bị ảnh hưởng mặn nhẹ nên chỉ gieo cấy được ở các huyện phía Nam của tỉnh như: Hải Hậu, Nghĩa Hưng, Xuân Trường, Trực Ninh... Dự kiến phát triển lúa đặc sản trên địa bàn các huyện: Nghĩa Hưng 4.500 - 5.000 ha; Xuân Trường 1.500-1.800 ha; Trực Ninh 2.800-3.000 ha; Hải Hậu 3.500- 4.000 ha; Các huyện khác 3.700- 4.200 ha - Bố trí diện tích đất trồng lúa chất lượng cao: Nam Định đã thực hiện được mục tiêu 1 triệu tấn lượng thực/năm. An ninh lương thực được bảo đảm, chăn nuôi phát triển, lượng lương thực dư thừa hàng năm từ 350 đến 400 nghìn tấn thóc, đã hình thành nền sản xuất lương thực hàng hóa, theo yêu cầu thị trường, phát triển lúa chất lượng gạo tốt có thể tham gia xuất khẩu. Đến năm 2015 phát triển vùng lúa chất lượng cao khoảng 20.000 ha, gieo trồng vào vụ mùa trên địa bàn các huyện Xuân Trường, Giao Thuỷ, Hải Hậu, Trực Ninh, Nghĩa Hưng. * Bố trí sử dụng đất trồng cây công nghiệp hàng năm, cây màu, rau đậu thực phẩm: Diện tích đất chuyên để trồng các loại cây trồng này có trên 2.900 ha. Phấn đấu đạt diện tích gieo trồng lớn hơn bằng trồng vào vụ đông trên đất trồng lúa. - Vùng lạc: Đất trồng lạc chọn các chân cao, vàn cao. Đến năm 2015, diện tích gieo trồng lạc khoảng 5.500 - 6.000 ha, phân bổ ở các huyện: Huyện Ý Yên 2.100-2.300 ha; Vụ Bản 1.000 - 1.100 ha; Nam Trực 1.100 - 1.200 ha; Các huyện khác 1.300 - 1.400 ha. + Vùng đay: Địa bàn có các dải đất phù sa ngoài đê sông Hồng, Sông Đáy. Dự kiến đến năm 2010, diện tích đay là 200 ha, được bố trí tại các huyện: Nghĩa Hưng 40 ha; Xuân Trường 40 ha; Trực Ninh 40 ha; Mỹ Lộc 80 ha + Vùng cói: Một số diện tích đất ven biển của các huyện Nghĩa Hưng, Giao Thủy được bố trí trồng cói phục vụ cho tiêu dùng và phát triển nghề thủ công của Tỉnh. Đến năm 2015, diện tích trồng cói là 270 ha, trong đó:Nông trường Rạng Đông 90 ha; Nông trường Bạch Long 135 ha; Nghĩa Hưng10 ha; Giao Thuỷ 35 ha + Vùng dâu tằm: Trồng dâu nuôi tằm là nghề truyền thống, có hiệu quả kinh tế. Bố trí đất trồng dâu nuôi tằm ở những nơi có kinh nghiệm và mở rộng dần. Dự kiến đến năm 2015, diện tích trồng dâu là 1.500 ha, được bố trí ở các huyện sau: Nam Trực 80 ha; Trực Ninh 200 ha; Xuân Trường 600 ha; Hải Hậu 100 ha; Giao Thuỷ 100 ha; Nghĩa Hưng 250 ha; các huyện khác170 ha + Vùng rau, hoa giá trị cao: Dự kiến đến năm 2015 bố trí khoảng 3.000 ha trồng các loại rau, hoa có giá trị cao phục vụ các đô thị, khu công nghiệp tập trung ở các huyện, thành phố trong tỉnh. Trong đó huyện Nam Trực 500 ha, Trực Ninh 330 ha, Hải Hậu 500 ha, Xuân Trường 320 ha, Giao Thuỷ 340 ha, Ý Yên 350 ha, Vụ Bản 360 ha, Mỹ Lộc 300 ha. * Đất lâm nghiệp: Dự kiến mở rộng diện tích đất lâm nghiệp khoảng 600 ha bằng khai hoang lấn biển, chuyển một phần đất nuôi trồng thủy sản ở địa bàn quy hoạch phát triển rừng phòng hộ sang phát triển rừng phòng hộ. Diện tích đất lâm nghiệp của tỉnh đến năm 2015 có 4.950 ha, chiếm 3,% diện tích tự nhiên. * Đất cho nuôi trồng thủy sản: Mục tiêu mở rộng diện tích nuôi trồng thuỷ sản, nhất là thuỷ sản nước lợ và nước mặn theo hướng thâm canh và bán thâm canh. Phấn đấu đến năm 2015 sản lượng thuỷ sản nuôi trồng khoảng 45-50 nghìn tấn, trong đó 4-5 nghìn tấn tôm. Diện tích đất nuôi trồng thủy sản đến năm 2015 có 17.179 ha, trong đó 12855 ha tiếp tục sử dụng từ năm 2005 đã có và 4324 ha mới đưa vào sử dụng. Diện tích mới tăng thêm này khai thác từ đất, mặt nước chưa sử dụng, chuyển diện tích mặt nước chuyên dùng, đất thủy lợi sang nuôi trồng thủy sản và chuyển đổi từ đất trồng lúa, đất trồng cây hàng năm khác sang nuôi trồng thủy sản. Dự kiến từng bước phát triển vùng nuôi trồng thuỷ sản mặn lợ khoảng 7.400 ha ở các huyện Nghĩa Hưng, Giao Thuỷ và Hải Hậu. 4.4.2.2 Về giải pháp thực hiện phương án sử dụng đất đến năm 2015 - Quy hoạch sử dụng đất, đặt biệt là quy hoạch lại cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp được coi là giải pháp quan trọng, đây là cơ sở để tiến hành tổ chức lại sản xuất trên đồng ruộng, cần kết hợp giữa qui hoạch, kế hoạch sử dụng đất với việc tổ chức lại sản xuất, công tác qui hoạch phải gắn với việc xây dựng phương án chuyển dịch cơ cấu cây trồng theo hướng sản xuất hàng hoá, theo đó tạo lập được các vùng chuyên canh sản xuất tập trung; cùng với việc qui hoạch vùng chuyên canh là chuyển đổi ruộng đất, thu hút và tạo điều kiện cho hộ nông dân có vốn, lao động, kỹ thuật canh tác, nhằm phát huy đến mức độ tối đa tiềm năng đất đai, vốn liếng và những lợi thế về lao động, kỹ thuật của từng hộ gia đình. - Đầu tư tăng năng lực của hệ thống dịch vụ thuỷ nông, các công trình, đầu mối, kiên cố hoá hệ thống kênh mương, củng cố hệ thống đê sông, đê biển chủ động đảm bảo an toàn trong mùa mưa bão; hệ thống trại giống cây, giống con, bảo vệ thực vật, điện, cơ khí nông nghiệp; quy hoạch xây dựng hệ thống thuỷ lợi hoàn chỉnh cho từng vùng, theo từng bước tập trung thực hiện chuyển đổi. - Thực hiện tốt các dự án phát triển Vườn Quốc gia Xuân Thuỷ theo quy hoạch, dự án trồng rừng phòng hộ ven biển. Tích cực trồng cây xanh, cải tạo vườn tạp thành vườn cây có giá trị thu nhập cao trên khu đất dân cư, ven đường giao thông và các khu, cụm công nghiệp, khu đô thị mới và các thị trấn, thị tứ. - Tích cực quai đê, lấn biển để mỗi giai đoạn của kế hoạch 5 năm đưa thêm khoảng 1.500 ha vào sản xuất, nhằm bù lại diện tích đất trồng trọt bị giảm do sử dụng vào mục đích xây dựng cơ bản. - Trong chăn nuôi đẩy mạnh cải tạo giống con nuôi để nâng cao chất lượng thịt phục vụ thị trường trong nước và xuất khẩu. Chuyển chăn nuôi theo hướng hàng hoá quy mô trang trại theo phương pháp công nghiệp. Đảm bảo đủ thức ăn nhất là thức ăn công nghiệp. - Tập trung phát triển mạnh nuôi trồng thuỷ sản theo hướng sản xuất hàng hoá (bao gồm cả sản xuất con giống và thương phẩm), ưu tiên phát triển chương trình nuôi trồng thuỷ sản theo hướng chuyển nhanh sang phương thức công nghiệp và bán công nghiệp. Tận dụng triệt để mặt nước ao, hồ, đầm để phát triển nuôi trồng thuỷ sản, nhất là nuôi trồng thuỷ sản nước mặn, lợ. - Làm tốt công tác quy hoạch nông thôn, khuyến khích sản xuất, kinh doanh đa dạng và phát triển mạnh các loại hình doanh nghiệp, trong đó coi trọng cả kinh tế hợp tác, kinh tế hộ, kinh tế trang trại. Đẩy mạnh đầu tư phát triển ngành nghề phi nông nghiệp ở nông thôn như mây tre đan, thêu ren, mộc, cơ khí nhỏ, sửa chữa máy móc, chế biến nông sản… Khuyến khích nghề dệt may vào các cụm công nghiệp - làng nghề nông thôn, tạo nhiều việc làm, tăng thu nhập và chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng phát triển tổng hợp các ngành công nghiệp, dịch vụ. 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 5.1. Kết luận * Luật đất đai năm 1993 và Luật đất đai năm 2003 đã tạo cho nông dân an tâm đầu tư vào sản xuất trên phần ruộng của hộ gia đình, thúc đẩy phát triển kinh tế nông nghiệp, hiệu quả sử dụng đất ngày càng cao, sản xuất nông nghiệp đã từng bước chuyển sang hàng hóa, an ninh lương thực được đảm bảo. * Kết quả nghiên cứu cho thấy việc sử dụng đất nông nghiệp đã có nhiều thay đổi theo một số hình thức cơ bản, đó là: Chuyển đất nông nghiệp sang đất ở Chuyển đất nông nghiệp sang đất dịch vụ Chuyển đất sản suất cây hàng năm sang cây lâu năm, tăng diện tích trồng ba vụ các công thức luân canh cây trồng đa dạng hơn trước, đặc biệt đa dạng cây trồng vụ đông. Chuyển đất lúa sang trồng cây màu khác như rau quả, cây cảnh... Diện tích lúa, đay cói giảm đáng kể trong khi đó diện tích trồng lạc, đậu tương, cây ăn quả tăng lên. * Việc giao đất ổn định lâu dài cho hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp để sử dụng theo hạn mức và thời hạn đối với cây trồng hàng năm là 20 năm và 50 năm đối với cây trồng lâu năm; ngoài hạn mức sử dụng đất quy định, người sử dụng đất có thể thuê đất của Nhà nước để mở rộng sản xuất. Chính vì vậy mà việc khai thác đất có mặt nước nuôi trồng thủy sản, đất ven biển vào sản xuất nông nghiệp từ năm 1995 đến nay trên địa bàn Tỉnh ngày càng tăng và sử dụng có hiệu quả kinh tế cao. * Đất nông nghiệp được chuyển đổi phù hợp với mục đích của người sản xuất, phù hợp với thị trường và điều kiện sinh thái cụ thể từng địa phương nên đã góp phần tăng sản lương lương thực qui thóc từ 874.835 tấn năm 1995 lên 1002561 tấn vào năm 2005. * Tổng giá trị sản lượng của Tỉnh tăng đáng kể từ 2.688 triệu năm 1995 lên 4.572 triệu năm 2005. Lao động đi làm thuê cũng tăng cao, tạo thêm thu nhập cho nông dân. * Quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp đến 2015 theo ba hướng chính: - Giảm diện tích trồng cây hàng năm - Tăng diện tích trồng cây lâu năm cho hiệu quả kinh tế cao hơn - Tăng diện tích nuôi trồng thuỷ sản Đối với cây lâu năm, diện tích trồng các loại cây vừa có giá trị kinh tế cao vừa cải tạo đất để bảo tồn tài nguyên như các loại đậu, lạc, cây đặc sản... 5.2 Kiến nghị * Nhà nước cần tiếp tục đổi mới chính sách ruộng đất, tạo điều kiện cho việc sử dụng đất ngày càng hiệu quả hơn, bằng việc: - Việc giao đất ổn định cho nông dân đã tạo cho người nông dân gắn bó nhiều hơn với đất đai, chủ động hơn trong chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng sản xuất hàng hóa. Tuy nhiên, việc giao đất nông nghiệp cho hộ gia đình, cá nhân ở địa phương thời gian qua đã thực hiện theo chủ trương công bằng xã hội, bằng cách chia đều ruộng đất tính trên nhân khẩu cho các hộ gia đình, cá nhân; Vì vậy, mỗi hộ gia đình, cá nhân đều có phần ruộng trên những mảnh ruộng xa, ruộng gần, ruộng tốt, ruộng xấu. Điều này dẫn đến tình trạng manh mún ruộng đất, hao phí công lao động, đặc biệt là khó khăn trong chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên phần đất của hộ gia đình, cá nhân. Nhà nước cần có chính sách dồn điền đổi thửa, tích tụ ruộng đất để phát triển kinh tế trang trại, tạo điều kiện để người nông dân ứng dụng tiến bộ kỹ thuật cao, đầu tư có hiệu quả và tạo ra sản phẩm hàng hoá lớn cho nông nghiệp. Nếu ruộng đất của hộ gia đình, cá nhân được tập trung với thửa đất lớn sẽ góp phần tích cực vào chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn. Việc quy định áp dụng chế độ hạn mức sử dụng đất có tác dụng tích cực đối với đời sống kinh tế xã hội nông thôn hiện nay, các hộ nông dân sử dụng đất với quy mô lớn không chỉ nâng cao thu nhập cho chính mình mà còn tạo việc làm nâng cao thu nhập cho một số lượng lớn lao động nông nghiệp, là tiền đề cho việc chuyển dịch cơ cấu sản xuất trong nông nghiệp nông thôn, thúc đẩy quá trình cơ giới hóa, công nghiệp hóa nền sản xuất nông nghiệp, sử dụng đất có hiệu quả hơn. - Tại một số địa phương trong Tỉnh có hiện tượng người nông dân chuyển nhượng ruộng đất, vì cho rằng thời điểm giao đất ổn định, lâu dài là năm 1993 thì đến 2013 là hết thời hạn, ruộng đất sẽ được chia lại, cho nên việc đầu tư vào đất đai đang diễn ra cầm chừng. Vì vậy, cần sớm xây dựng các chính sách tạo điều kiện cho nông dân không bị mất đất, có đất sản xuất ổn định lâu dài, được an tâm đầu tư cơ sở vật chất trên đất sản xuất phục vụ trực tiếp cho sản xuất, phát huy hiệu quả sử dụng đất. - Nhà nước cần tăng cường chủ động đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp cho người lao động nông thôn, rà soát và điều chỉnh các chính sách hiện hành để tạo điều kiện thuận lợi để lao động thuần nông có thể tự chuyển dần sang công nghiệp, dịch vụ trước khi thu hồi đất. - Đối với diện tích đất chuyên trồng lúa ổn định lâu dài, cần có chính sách bảo vệ và đầu tư xây dựng hoàn chỉnh hệ thống hạ tầng đồng ruộng để người sản xuất có thể tăng đầu tư, ứng dụng công nghệ và sản xuất đạt hiệu quả cao. - Chính sách tạo điều kiện cho nông dân thực hiện chuyển đổi cây trồng vật nuôi trên đất không phải chuyên trồng lúa, nhưng vẫn phải giữ tính chất đất canh tác để có thể quay trở lại trồng lúa khi cần thiết. - Có quy định chặt chẽ hạn chế đến mức thấp nhất việc chuyển diện tích đất sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là diện tích đất chuyên trồng lúa, đất chuyên trồng màu có năng suất và hiệu quả kinh tế cao sang mục đích phi nông nghiệp. - Xây dựng chương trình tư vấn cho người dân sử dụng kinh phí đền bù đúng mục đích, có hiệu quả như tạo điều kiện cho các hộ dân mua lại đất sản xuất hoặc đầu tư cho sản xuất nông nghiệp và các ngành nghề kinh doanh khác. - Về chính sách thuế đối với đất sản xuất nông nghiệp: những năm gần đây, Nhà nước đã có chính sách miễn giảm tiền sử dụng đất nông nghiệp cho nông dân, nông dân rất phấn khởi; tuy nhiên, phần thuế sử dụng đất nông nghiệp trong cơ cấu sản xuất nông nghiệp chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ bé, các khoản đóng góp như thủy lợi phí và các khoản đóng góp khác lại chiếm phần lớn thu nhập từ sản xuất nông nghiệp của các hộ nông dân, vì vậy về lâu dài nhà nước nên bỏ thuế sử dụng đất nông nghiệp cho nông dân và xem xét hộ trợ kinh phí tiền thủy lợi phí cũng như các khoản thu do địa phương đặt ra. * Có chính sách cho nông dân vay vốn để phát triển sản xuất: Trong những năm qua Nhà nước đã có chính sách hộ trợ cho nông dân vay vốn (không phải cầm cố, thế chấp) để sản xuất kinh doanh, nhưng ngồn vốn cho vay đối với mỗi hộ gia đình nông dân thấp và việc vay vốn chủ yếu là vay ngắn hạn; vì vậy, nông dân khó có điều kiện để mở rộng và đầu tư sản xuất với qui mô lớn và lâu dài nhất là việc trồng các cây công nghiệp lâu năm hay việc đầu tư để chuyển đổi các khu ruộng trũng, năng xuất thấp sang nuôi trồng thủy sản. Để tạo điều kiện cho nông dân phát triển sản xuất, cải thiện đời sống, nhà nước cần có chính sách tăng lượng vốn vay cho mỗi hộ nông dân, thời gian vay vốn dài hơn; việc vay vốn của hộ nông dân cần có sự phối hợp với các tổ chức của cấp chính quyền địa phương nhằm giúp nông dân vay vốn sử dụng đúng mục đích và có hiệu quả./. TÀI LIỆU THAM KHẢO Tài liệu trong nước Lê Hữu Ảnh (2002), Sử dụng đất đai ở Việt Nam: Tác động của chính sách tín dụng và thuế. Bài trình bầy về hội thảo về sử dụng đất đai ở Việt Nam : ‘Các vấn đề về chính sách và nghiên cứu chính sách’. Đại học Sydney, Úc,14-15 tháng 11 năm 2002 Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn (2003), Báo cáo nghiên cứu đề xuất các giải pháp khắc phục tình trạng manh mún đất đai trong nông nghiệp Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2007), Báo cáo tình hình thu hồi đất của nông dân để thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá Bộ Tài nguyên và Môi trường (2005), Báo cáo về tình hình sử dụng đất nông nghiệp xây dựng các khu công nghiệp và đời sống của người có đất bị thu hồi Bộ Tài nguyên và Môi trường (2004), Hệ thống Văn bản quy phạm pháp luật về tài nguyên và môi trường năm Nhà xuất bản bản đồ Bộ Tài nguyên và Môi trường (2005), Hệ thống Văn bản quy phạm pháp luật về tài nguyên và môi trường năm Nhà xuất bản bản đồ Bộ Tài nguyên và Môi trường (2006), Hệ thống Văn bản quy phạm pháp luật về tài nguyên và môi trường năm Nhà xuất bản bản đồ Đỗ Kinh Chung (2000), Thị trường đất nông nghiệp ở Việt Nam : Thực trạng và giải pháp, Nghiên cứu kinh tế số1 Huyện Giao Thuỷ (2007), Báo cáo điều chỉnh Quy hoạch sử dụng đất đến năm 2010. Kế hoạch phát triển KTXH 2006-2010 huyện Giao Thuỷ Huyện Hải Hậu tỉnh Nam Định (2007). Báo cáo điều chỉnh Quy hoạch sử dụng đất đến năm 2010 huyện Hải Hậu Huyện Mỹ Lộc tỉnh Nam Định (2007). Báo cáo điều chỉnh Quy hoạch sử dụng đất đến năm 2010 Huyện Nghĩa Hưng tỉnh Nam Định (2007). Báo cáo điều chỉnh bổ sung quy hoạch đến năm 2010 và kế hoạch sử dụng đất 5 năm (2006-2010) huyện Nghĩa Hưng Huyện Trực Ninh tỉnh Nam Định (2006), Báo cáo điều chỉnh Quy hoạch sử dụng đất đến năm 2010 huyện Trực Ninh Huyện Vụ Bản tỉnh Nam Định (2007), Báo cáo điều chỉnh Quy hoạch sử dụng đất đến năm 2010 huyện Vụ Bản. Huyện Ý Yên tỉnh Nam Định (2007), Báo cáo điều chỉnh Quy hoạch sử dụng đất đến năm 2010 huyện Ý Yên. Báo cáo tổng hợp Kế hoạch phát triển KT-XH 5 năm giai đoàn 2006-2010. Luật đất đai năm 1993, năm 2001, năm 2003. Nhà xuất bản bản đồ Nguyễn Quang Ngọc (2000), Địa lý và dân cư Sở Công Nghiệp tỉnh Nam Định, Rà soát điều chỉnh quy hoach phát triển công nghiệp tỉnh Nam Đinh giai đoạn 2001-2010 Sở Kế hoạch đầu tư tỉnh Nam Định, (2004), Hệ thống các Văn bản về phát triển kinh tế -xã hội tỉnh Nam Định, năm 2004 Sở Kế hoạch đầu tư tỉnh Nam Định, Kế hoạch phát triển kinh tế xã hội 5 năm (2006-2010) Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Nam Định, Báo cáo quy hoạch phát triển nông lâm nghiệp thời kỳ 2001-2010 tỉnh Nam Định Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Nam Định, Báo cáo tổng hợp kết quả điều tra khảo sát tài liệu bản đồ thổ nhưỡng tỉnh Nam Định tỷ lệ 1/50.000 theo tiêu chuẩn FAO-UNESCO Sở Thuỷ Sản tỉnh Nam Định, Báo cáo công tác nuôi trồng thủy sản 6 năm (2000-2005) và phương hướng phát triển thời kỳ 2006-2010 Sở Thuỷ Sản tỉnh Nam Định, Báo cáo quy hoạch phát triển nuôi trồng thuỷ sản 3 huyện ven biển (Giao Thuỷ- Hải Hậu- Nghĩa Hưng) thời kỳ 2001-2010 Tỉnh Nam Định (2002). Niên giám thống kê tỉnh Nam Định 2002 Tỉnh Nam Định (2003). Niên giám thống kê tỉnh Nam Định 2003 (2 quyển) Tỉnh Nam Định (2005). Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội và phương hướng phát triển kinh tế xã hội đến năm 2010 - Tỉnh Nam Định Tỉnh Nam Định, Báo cáo kế hoạch sử dụng đất 5 năm (2001-2005) tỉnh Nam Định Tổng cục thống kê (2004). Niên giám thống kê năm 2003. Nhà xuất bản thông kê, Hà Hội Trung tâm điều tra Quy hoạch đất đai Bộ Tài nguyên Môi trường (2006). Nghiên cứu đổi mới hệ thống đất đai để hình thành và phát triển thị trường bất động sản ở Việt Nam. Trường Đại học Nông nghiệp I Hà Nội (2001), Tác động của chính sách nông nghiệp, nông thôn đến quản lý tài nguyên và cuộc sống người dân vùng thượng nguồn lưu vực sông cả Ủy ban nhân dân tỉnh Nam Định (2006), Báo cáo điều`chỉnh quy hoạch sử dụng đất tỉnh Nam Định đến năm 2010 Viện quy hoạch và thiết kế nông nghiệp-Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, Báo cáo rà soát quy hoạch nông lâm nghiệp và thuỷ lợi phụ vụ cơ cấu sản xuất nông lâm, lâm nghiệp tỉnh Nam Định đến 2010 Tài liệu nước ngoài AusAID.2001.VietNam : Land administration. Workinh Paper 4, Commonwealth of Australia, Australian Agency for Internatoinal Development : Canberra. Binswanger, H.P &Elgin, M.1998 Reflections on land reform and farm size. In Eicher, C.K. &Staatz, J.M.(eds) ‘International Agricultural Development’,pp.316-328.The John Hopkins University Press : Maryland Deininger, K.2003. Land policies for growth and poverty reduction. World Bank Policy Research Report. World Bank and Oxford University Press: Washinhton, DC. Do, QT. &Iyer, L.2003.Land rights and economic development:evidence form Vietnam.Workinh paper 3120, World Bank:Washinhton, DC.{online}.Available at 2003 Feder, G.& Feeny,D.1991. Land tenure and property rights: theory and implications for development policy. The World Bank economic Review 5(1), 135-153. China' s Management and Legal Systems for Land Resources )]