Tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội

Tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của viện kiểm sát nhân dân thành phố hà nội 1. Tính cấp thiết của đề tài Pháp chế xã hội chủ nghĩa (XHCN) là một trong những nguyên tắc cơ bản làm nền tảng cho việc tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong bộ máy nhà nước XHCN. Nguyên tắc pháp chế đòi hỏi việc tổ chức và hoạt động của các cơ quan nhà nước trước hết phải dựa trên cơ sở pháp luật và được tiến hành theo đúng quy định của pháp luật; mọi cán bộ, công chức nhà nước phải nghiêm chỉnh tôn trọng pháp luật trong khi thực hiện quyền hạn và nhiệm vụ của mình. Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm pháp luật cũng là một nội dung quan trọng của nguyên tắc pháp chế XHCN. Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) là một trong bốn hệ thống cơ quan cấu thành nên bộ máy Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Chế định về VKSND là một đặc điểm riêng có của kiểu Nhà nước XHCN theo sáng kiến vĩ đại của V.I. Lênin. Cùng với các cơ quan khác trong bộ máy nhà nước, thời gian qua ngành Kiểm sát nhân dân (KSND) đã không ngừng trưởng thành và lớn mạnh. Từ năm 2001 trở về trước, VKSND là cơ quan duy nhất trong bộ máy nhà nước thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật và thực hành quyền công tố. Từ khi ra đời (ngày 26/7/1960) cho đến nay, hệ thống VKSND đã phát huy được vị trí, vai trò và thực hiện tốt chức năng của mình, góp phần đáng kể vào công cuộc bảo vệ nền pháp chế XHCN nhằm mục đích bảo vệ và xây dựng thành công Tổ quốc Việt Nam XHCN. Trong giai đoạn cách mạng hiện nay, Đảng ta đang chủ trương đổi mới toàn diện đất nước theo hướng phát triển nền kinh tế nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN. Thực hiện chủ trương đó, Đảng ta xác định phải đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong bộ máy nhà nước sao cho phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh đổi mới của đất nước. Một trong những trọng tâm của quá trình đổi mới đó là việc cải cách tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp, trong đó có hệ thống VKSND các cấp. Quan điểm về cải cách tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp đã được đề cập trong các văn kiện của Đảng trong các nhiệm kỳ từ Đại hội lần thứ VII của Đảng đến nay như: Hội nghị Trung ương 8 khóa VII, Hội nghị Trung ương 3 khóa VIII, Đại hội VIII và Đại hội IX của Đảng. Trong Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương khóa VII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng ta đã xác định rõ nhiệm vụ của cải cách tổ chức và hoạt động tư pháp trong giai đoạn hiện nay là: Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống các văn bản pháp luật làm cơ sở cho tổ chức và hoạt động của hệ thống các cơ quan tư pháp, bảo đảm mọi vi phạm pháp luật đều bị xử lý, mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật.  Củng cố kiện toàn bộ máy các cơ quan tư pháp, phân định lại thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân, từng bước mở rộng thẩm quyền xét xử sơ thẩm cho Tòa án nhân dân huyện. Đổi mới tổ chức, hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân, các cơ quan điều tra, cơ quan thi hành án và các cơ quan tổ chức bổ trợ tư pháp. Nghị quyết Đại hội lần thứ IX của Đảng cũng xác định: Cải cách tổ chức, nâng cao chất lượng và hoạt động của các cơ quan tư pháp, nâng cao tinh thần trách nhiệm của cơ quan và cán bộ tư pháp trong công tác bắt, giam, giữ, truy tố, xét xử, thi hành án, không được để xảy ra những trường hợp oan sai. Viện kiểm sát nhân dân thực hiện tốt chức năng công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Sắp xếp lại hệ thống Tòa án nhân dân, tổ chức lại Cơ quan điều tra và Cơ quan thi hành án theo nguyên tắc gọn đầu mối.  Trên cơ sở chủ trương của Đảng, Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam khóa X tại kỳ họp thứ 10 đã thông qua Nghị quyết về việc sửa đổi một số điều của Hiến pháp năm 1992. Theo đó, chức năng của VKSND là: "thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp". Để thực hiện chức năng theo Hiến pháp quy định, hệ thống VKSND phải đổi mới cả về tổ chức và phương pháp hoạt động sao cho phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh mới. Trong hoàn cảnh đó, việc tăng cường pháp chế XHCN không chỉ là một nhiệm vụ mà còn là một quan điểm cơ bản có tính nguyên tắc chỉ đạo việc tiếp tục cải cách bộ máy nhà nước nhằm xây dựng và hoàn thiện bộ máy Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam nhằm đảm bảo thắng lợi cho quá trình đổi mới và phát triển đất nước. Để tăng cường pháp chế, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, không chỉ xây dựng và hoàn chỉnh hệ thống pháp luật, mà quan trọng hơn là tổ chức thực hiện pháp luật, bảo đảm cho pháp luật được thực hành thường xuyên và nghiêm chỉnh, đấu tranh kiên quyết với những hành vi vi phạm pháp luật. Pháp luật không được tuân thủ nghiêm chỉnh và thống nhất thì pháp luật sẽ không có hiệu lực và trên thực tế cũng sẽ không có pháp chế. Muốn cho pháp luật của Nhà nước được đảm bảo thực hiện nghiêm chỉnh và thống nhất thì điều quan trọng trước nhất là các cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội, các tổ chức kinh tế,các cán bộ của Đảng và công chức nhà nước phải tuân thủ pháp luật một cách nghiêm chỉnh, phải tôn trọng các quyền tự do, dân chủ của nhân dân, phải làm đúng trách nhiệm là người thừa hành ý kiến của nhân dân, là người bảo vệ và phục vụ lợi ích của nhân dân. Từ đó đòi hỏi phải tăng cường pháp chế XHCN trong hoạt động của VKSND nói chung và của mỗi cán bộ, kiểm sát viên của VKSND thành phố Hà Nội nói riêng. Trong những năm qua, VKSND thành phố Hà Nội đã thực hiện tốt công tác kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động của các cơ quan tư pháp trên địa bàn Thủ đô và thực hành quyền công tố, bảo đảm cho pháp luật được tuân thủ nghiêm chỉnh và thống nhất, phát huy vai trò tích cực của mình trong cuộc đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Song, bên cạnh những ưu điểm trên, công tác kiểm sát các hoạt động tư pháp và thực hành quyền công tố còn bộc lộ những sai sót cần khắc phục. Để hoàn thành tốt chức năng của mình, xứng đáng là một công cụ sắc bén của Đảng trong việc bảo vệ nền pháp chế XHCN, ngành KSND phải tiếp tục phấn đấu phát huy thành tích, hạn chế và khắc phục khuyết điểm. Nhằm góp phần làm sáng rõ thêm về mặt lý luậnvà thực tiễn của việc tăng cường pháp chế trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp, tác giả chọn đề tài: "Tăng cường pháp chế XHCN trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội" làm luận văn thạc sĩ luật, chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Pháp chế XHCN là một phạm trù khoa học pháp lý cơ bản, đã được nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước nghiên cứu với nhiều góc độ khác nhau. Lý luận về pháp chế XHCN và tăng cường pháp chế XHCN đã được hình thành và phát triển rực rỡ trong nền khoa học pháp lý Xô-viết và các nước XHCN trước đây. Ở nước ta, vấn đề tăng cường pháp chế XHCN đã trở thành quan điểm chính thống và nhất quán được thể hiện trong các văn kiện của Đảng ta qua nhiều kỳ Đại hội; quan điểm đó cũng đã được thể hiện trong nhiều tác phẩm của các đồng chí lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước. Đồng thời, vấn đề pháp chế XHCN và tăng cường pháp chế XHCN đã trở thành một nội dung khoa học có vị trí không thể thiếu trong giáo trình Lý luận chung về Nhà nước và Pháp luật của các trung tâm đào tạo Chính trị - Pháp lý như: Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Đại học Quốc gia Hà Nội (khoa Luật), Đại học Luật Hà Nội v.v...  Hiện nay vấn đề "tăng cường pháp chế XHCN"đã trở thành một nguyên tắc hiến định, chính vì vậy nó đã thu hút được sự quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà khoa học pháp lý; có nhiều công trình nghiên cứu khoa học về pháp chế và tăng cường pháp chế XHCN gần đây đã được công bố như: - Luận án TS Luật học của Nguyễn Phùng Hồng về "Tăng cường pháp chế XHCN trong hoạt động của lực lượng công an nhân dân trên lĩnh vực bảo vệ an ninh quốc gia ở nước ta hiện nay",Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 1994. - Luận án TS học Luật học của Quách Sỹ Hùng về "Tăng cường pháp chế về kinh tế trong quản lý nhà nước nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay", Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, năm 1996. - Luận án TS Luật học của Nguyễn Nhật Hùng về "Tăng cường pháp chế XHCN trong lĩnh vực bảo vệ sức khỏe nhân dân ở nước ta hiện nay", Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, năm 1996. - Luận văn Thạc sĩ Luật học của Nguyễn Huy Bằng về "Tăng cường pháp chế XHCN trong lĩnh vực giao thông đường bộ ở nước ta hiện nay", Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 2001. Và nhiều công trình khoa học của nhiều tác giả khác. Như vậy, vấn đề pháp chế và tăng cường pháp chế XHCN trong một số lĩnh vực cụ thể đã được nhiều nhà khoa học nghiên cứu và làm sáng tỏ. Tuy nhiên, về pháp chế và tăng cường pháp chế XHCN trong lĩnh vực hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của VKSND thì chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập một cách toàn diện. Chính vì vậy có thể coi đề tài "Tăng cường pháp chế XHCN trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội" là công trình đầu tiên nghiên cứu về lĩnh vực này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Mục đích nghiên cứu của luận văn là đề xuất các quan điểm, giải pháp nhằm tiếp tục tăng cường pháp chế XHCN trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của VKSND thành phố Hà Nội trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ Nhằm thực hiện mục đích nêu trên, luận văn có các nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận về pháp chế XHCN và pháp chế trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. - Đánh giá thực trạng pháp chế trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp thông qua việc phân tích kết quả hoạt động của VKSND thành phố Hà Nội trong một số năm gần đây. - Đề xuất những phương hướng và giải pháp nhằm tăng cường pháp chế XHCN trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của VKSND thành phố Hà Nội. 4. Phạm vi nghiên cứu Tác giả nghiên cứu một cách tổng quát cơ sở lý luận về pháp chế XHCN và pháp chế trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp của VKSND thành phố Hà Nội và trong một số năm gần đây. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; cũng như các quan điểm, lý luận của Đảng Cộng sản Việt Nam để chỉ đạo công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, từng bước đổi mới tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước theo yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân hiện nay. Luận văn được thực hiện trên cơ sở các phương pháp nghiên cứu của triết học Mác - Lênin như: phương pháp kết hợp lý luận với thực tiễn; phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp nghiên cứu lịch sử, cụ thể và toàn diện. Ngoài ra, luận văn cũng sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể khác như: phương pháp lôgic, các phương pháp so sánh, đối chiếu, thống kê, mô hình hóa... 6. Đóng góp mới của luận văn - Hệ thống hóa và góp phần làm sáng tỏ thêm lý luận về pháp chế XHCN trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. - Lần đầu tiên đánh giá có hệ thống về pháp chế XHCN trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp VKSND thành phố Hà Nội. - Đề xuất một số giải pháp khả thi nhằm tăng cường pháp chế XHCN trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp.