Tạo mô hình tiểu đường trên chuột nhắt trắng và thử tác dụng hạ đường huyết một số chế phẩm tự nhiên

§é1200384,00,17638Hång K«ng6,00,244,00,0070,23Pakistan1604,63,00,44,2§µi Loan200,4242,10,0040,04Trung Quèc1300242,01,223Indonesia2102,71,30,009-0,0361,8-3,6 WHO dù tÝnh ®Õn n¨m 2025 sÏ cã 300-330 triÖu ng­êi m¾c bÖnh §T§ chiÕm 5,4% d©n sè toµn cÇu, cßn theo Quü §T§ thÕ giíi (WDF) sÏ kho¶ng 300-339 triÖu. Trong ®ã ë c¸c n­íc ph¸t triÓn t¨ng 42%; c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn t¨ng 170%. Theo CDC, ë Mü bÖnh §T§ t¨ng 14% trong 2 n¨m, tõ 18,2 triÖu ng­êi m¾c bÖnh §T§ n¨m 2003 ®Õn 20,8 triÖu ng­êi n¨m 2005.[42] Sè liÖu thèng kª cña WHO cho thÊy §T§ typ 2 chiÕm 85-95% tæng sè ng­êi m¾c bÖnh §T§. Nghiªn cøu sµng läc ë NhËt B¶n vµ Trung Quèc cho thÊy, tû lÖ §T§ typ 2: §T§ typ 1 ë løa tuæi häc sinh trung häc lµ 4:1.[1,50] * ë ViÖt Nam KÕt qu¶ ®iÒu tra quèc gia n¨m 2002-2003 vÒ t×nh h×nh §T§ [1] cho thÊy: - Tû lÖ §T§ toµn quèc lµ 2,7%, trong ®ã §T§ ë n÷ lµ 3,7%, ë nam lµ 3,3%. - XÐt theo khu vùc th× vïng ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp cã tû lÖ m¾c §T§ lµ 4,4% trong khi ë vïng nói cao tû lÖ nµy lµ 2,1%. - Tû lÖ m¾c bÖnh §T§ ë nhãm ®èi t­îng cã yÕu tè nguy c¬, tuæi tõ 30-64 chiÕm tû lÖ cao 10,5%. Tû lÖ rèi lo¹n dung n¹p glucose lµ 13,8%. Theo ph©n lo¹i cña HiÖp héi §¸i th¸o ®­êng quèc tÕ vµ WHO, tû lÖ m¾c bÖnh §T§ cña ViÖt Nam n»m trong khu vùc 2 (tû lÖ 2-4,99%) cïng víi c¸c n­íc trong khu vùc nh­ Trung Quèc, Th¸i Lan, Indonesia thÊp h¬n so víi c¸c n­íc khu vùc 3 (5%-7,99%) nh­ NhËt B¶n, Hµn Quèc, Singapore. [1] ChÈn ®o¸n vµ ph©n lo¹i bÖnh §T§ a) ChÈn ®o¸n: Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n bÖnh §T§, ®­îc HiÖp héi §T§ Mü kiÕn nghÞ n¨m 1997 vµ ®­îc nhãm c¸c chuyªn gia vÒ bÖnh §T§ cña WHO c«ng nhËn vµo n¨m 1998, tuyªn bè ¸p dông vµo n¨m 1999 víi 3 tiªu chÝ: (1) Cã c¸c triÖu chøng cña §T§ l©m sµng; møc glucose huyÕt t­¬ng ë thêi ®iÓm bÊt k× ≥ 11,1mmol/l (200mg/dl). (2) Møc glucose huyÕt t­¬ng lóc ®ãi ≥ 7,0mmol/l (126mg/dl) (3) Møc glucose huyÕt t­¬ng ≥ 11,1mmol/l (200mg/dl) ë thêi ®iÓm 2 giê sau nghiÖm ph¸p dung n¹p glucose b»ng ®­êng uèng 75 gam ®­êng (lo¹i anhydrous) hoÆc 82,5 gam ®­êng (lo¹i monohydrat). [1,18] B¶ng 2. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n §T§ theo IDM n¨m 2005. [1] §Æc ®iÓm§T§ typ 1§T§ typ 2Khëi ph¸tRÇm ré, kÕt hîp nhiÒu triÖu chøngChËm, th­êng kh«ng cã triÖu chøngBiÓu hiÖn l©m sµng- Sót c©n nhanh chãng - §¸i nhiÒu - Uèng nhiÒu n­íc- ThÓ tr¹ng bÐo - TiÒn sö gia ®×nh cã ng­êi m¾c bÖnh ®¸i th¸o ®­êng typ 2. - §Æc tÝnh d©n téc , cã tû lÖ m¾c bÖnh cao. - Chøng gai ®en (Acanthosis nigricans) - Héi chøng buång trøng ®a nangNhiÔm cetonD­¬ng tÝnhTh­êng kh«ng cãC-peptidThÊp/mÊtB×nh th­êng hoÆc t¨ngKh¸ng thÓ- ICA d­¬ng tÝnh - Anti-GAD d­¬ng tÝnh - ICA ©m tÝnh - Anti-GAD ©m tÝnh§iÒu trÞ- B¾t buéc dïng insulin- Thay ®æi lèi sèng - Dïng c¸c thuèc h¹ glucose m¸u b»ng ®­êng uèng. - Dïng insulinKÕt hîp víi bÖnh tù miÔn kh¸c Cã Kh«ng b) Ph©n lo¹i: * §T§ typ 1 Ph©n lo¹i theo h×nh th¸i miÔn dÞch - Typ 1a: ChiÕm 80%, thÓ nµy cã c¸c lo¹i tù kh¸ng thÓ kh¸ng tÕ bµo ®¶o tôy tho¸ng qua ngay tõ lóc khëi ®Çu cña bÖnh. Lo¹i nµy Ýt khi kÕt hîp víi mét bÖnh tù miÔn dÞch nµo kh¸c, th­êng cã c¸c typ HLA – B15, HLA –DR4. Th­êng x¶y ra sau khi bÞ nhiÔm virus g©y ph¸ hñy tÕ bµo β. - Typ 1b: C¸c kh¸ng thÓ kh¸ng tÕ bµo ®¶o tôy dai d¼ng víi hµm l­îng cao. Th­êng kÕt hîp víi c¸c rèi lo¹n miÔn dÞch kh¸c nh­ bÖnh lý tuyÕn gi¸p; bÖnh tuyÕn vá th­îng thËn; gi¶m chøc n¨ng tuyÕn sinh dôc; thiÕu m¸u ¸c tÝnh. §a sè ng­êi bÖnh lµ n÷ giíi cã typ HLA- B8 vµ HLA- DR3. Ph©n lo¹i theo diÔn biÕn l©m sµng - §T§ typ 1 thÓ kh«ng phô thuéc insulin (tho¸ng qua) - §T§ phô thuéc insulin. * §T§ typ 2 - Nh÷ng rèi lo¹n kh«ng ®ång nhÊt biÓu hiÖn b»ng gi¶m nh¹y c¶m víi insulin ë gan, c¬ v©n, m« mì vµ sù suy chøc n¨ng cña cña tÕ bµo β, dÉn tíi rèi lo¹n bµi tiÕt insulin. * §T§ typ 1 kh«ng qua trung gian miÔn dÞch §©y lµ nh÷ng tr­êng hîp §T§ thiÕu insulin nh­ng kh«ng cã b»ng chøng tù miÔn. ThÓ bÖnh nµy cã yÕu tè di truyÒn rÊt râ. §Æc ®iÓm l©m sµng lµ cã nh÷ng ®ît thiÕu insulin xen lÉn nh÷ng giai ®o¹n b×nh th­êng. [1] 1.1.3. Sinh lý bÖnh §T§ a). §iÒu hßa c©n b»ng glucose m¸u Trong ®iÒu kiÖn sinh lý b×nh th­êng, glucose m¸u kho¶ng 5,6 mmol/l (100mg/dl). Khi c¬ thÓ sö dông nhiÒu glucid (lao ®éng nÆng, h­ng phÊn thÇn kinh, sèt,…) glucose m¸u cã thÓ lªn tíi 6,7 – 8,3 mmol/l (120 – 150 mg/dl). Trong tr¹ng th¸i ngñ nghØ glucose m¸u cã thÓ gi¶m tíi 4,5 mmol/l (80mg/dl). NÕu v­ît qu¸ 8,9 mmol/L (160mg/dl) th× glucose bÞ ®µo th¶i qua thËn, nÕu gi¶m xuèng d­íi 3,3 mmol/L (60mg/dl) th× c¸c tÕ bµo thiÕu n¨ng l­îng, cã thÓ dÉn tíi h«n mª. B»ng c¬ chÕ ®iÒu hßa, c¬ thÓ ng­êi b×nh th­êng ®­îc duy tr× l­îng glucose m¸u trong kho¶ng 4,5 – 6,7 mmol/l (80-120mg/dl). C¬ chÕ ®iÒu hßa ®­îc kiÓm so¸t bëi hÖ néi tiÕt vµ hÖ thÇn kinh [18]. * Vai trß ®iÒu hßa cña hÖ néi tiÕt Mét sè néi tiÕt tè cã t¸c dông lªn enzym chuyÓn hãa glucid qua ®ã t¸c ®éng ®Õn sù c©n b»ng glucose huyÕt. Cã hai nhãm néi tiÕt tè kiÓm so¸t ®èi lËp nhau: - Insulin lµm gi¶m glucose m¸u - TËp hîp c¸c néi tiÕt tè vµ c¸c chÊt lµm t¨ng glucose m¸u • Insulin: Insulin do tÕ bµo β cña ®¶o tôy Langerhans tiÕt ra cã t¸c dông lµm gi¶m glucose m¸u. Insulin lµ mét protein gåm 51 acid amin, ®­îc chia thµnh 2 chuçi alpha (21 acid amin) vµ β (gåm 30 acid amin), ®­îc nèi víi nhau b»ng c¸c cÇu nèi S – S. Thêi gian b¸n hñy cña insulin lµ 3- 5phót. Trung b×nh mçi ngµy tôy tiÕt ra 40-50 ®¬n vÞ insulin (IU), ®Ó ®¶m b¶o nång ®é glucose trong m¸u ®­îc duy tr× giíi h¹n tõ 4,4-5,3 mmol/l (80-95 mg/dl). Nång ®é insulin c¬ b¶n trong huyÕt t­¬ng còng ®¶m b¶o sù bµi tiÕt glucose cña gan víi tû lÖ 1,9-2,1mg/kg/phót. [1,18] B¶ng3 . Tãm t¾t vai trß sinh lý cña insulin T×nh tr¹ng insulin cao (sau ¨n)T×nh tr¹ng insulin thÊp (lóc ®ãi)GanThu nhËn glucose Tæng hîp glycogen Tæng hîp lipid MÊt kh¶ n¨ng t¹o thÓ ceton MÊt kh¶ n¨ng tæng hîp glycogenS¶n xuÊt glucose Ph©n hñy glucogen MÊt kh¶ n¨ng t¹o mì Tæng hîp thÓ ceton Ph©n hñy glycogenC¬Thu nhËn glucose Oxy hãa glycose Tæng hîp glycogen Tæng hîp protein nÒnMÊt kh¶ n¨ng thu nhËn glucose Oxy hãa acid bÐo, thÓ ceton Ph©n hñy glycogen Ph©n hñy protein vµ tiÕt acid aminM« mìThu nhËn glucose Tæng hîp lipid Thu nhËn TriglyceridMÊt kh¶ n¨ng thu nhËn glucose Ph©n hñy lipid vµ bµi tiÕt acid bÐo tù do MÊt kh¶ n¨ng nhËn triglyceride • HÖ ®èi kh¸ng víi insulin: Cã t¸c dông lµm t¨ng glucose m¸u Adrenalin: kÝch thÝch t¹o AMP vßng cña tÕ bµo ®Ých, t¨ng ho¹t hãa enzym phosphorylase ë gan lµm t¨ng tho¸i hãa glucogen t¹o glucose. Glucagon: t¸c dông t­¬ng tù nh­ adrenalin nh­ng m¹nh h¬n vµ kÐo dµi h¬n. Glucagon cßn kÝch thÝch ph©n hñy mì do enzym lipase ®­îc ho¹t hãa bëi AMP vßng. Glucocorticoid: ng¨n c¶n glucose thÊm vµo tÕ bµo (trõ tÕ bµo n·o). T¨ng ho¹t hãa G-6-phosphatase lµm t¨ng gi¶i phãng glucose ë gan vµo m¸u. T¨ng t©n t¹o glucose tõ protid. Thyroxin: t¨ng hÊp thu ®­êng ë ruét, t¨ng ph©n hñy glycogen. STH: t¨ng tho¸i hãa glycogen b»ng c¸ch øc chÕ enzym hexokinase. STH cßn ho¹t hãa insulinase. Insulinase vµ kh¸ng thÓ chèng insulin: trùc tiÕp ph©n hñy insulin. H×nh 1. KiÓm so¸t tiÕt insulin trong tÕ bµo beta * Vai trß cña hÖ thÇn kinh §Õn nay c¸c nhµ khoa häc ®· ph¸t hiÖn ®­îc hai trung t©m (A vµ B) ë vïng d­íi ®åi tham gia ®iÒu hßa glucose huyÕt th«ng qua hormon: - Trung t©m A: gåm nh÷ng tÕ bµo thÇn kinh, kh«ng cã mÆt cña insulin vÉn thu nhËn ®­îc glucose tõ m¸u. Trung t©m nµy ®¹i diÖn cho c¸c tÕ bµo kh«ng cÇn insulin vÉn thu nhËn ®­îc glucose nh­: tÕ bµo n·o, gan, hång cÇu. Khi glucose m¸u gi¶m xuèng d­íi 4,5mmol/l th× trung t©m A bÞ kÝch thÝch lµm t¨ng tiÕt glucagon, adrenalin, ACTH, LMH ®Ó t¨ng t¹o glucose ®¹t ®­îc nång ®é 5,6 mmol/l. - Trung t©m B: §¹i diÖn cho c¸c tÕ bµo cßn l¹i cña c¬ thÓ, ph¶i cã insulin míi thu nhËn ®­îc glucose. C¸c tÕ bµo lo¹i nµy sö dông ®­îc thÓ ceton nh­ lµ mét nguån n¨ng l­îng bæ xung quan träng. Khi thiÕu insulin, trung t©m B sÏ huy ®éng mäi c¬ chÕ néi tiÕt lµm t¨ng glucose m¸u, ®ñ thÊm vµo tÕ bµo nhê sù chªnh lÖch lín vÒ nång ®é glucose trong vµ ngoµi tÕ bµo. Tuy nhiªn sù chªnh lÖch nµy ph¶i ®ñ lín (t¨ng gÊp 4 lÇn b×nh th­êng) míi x¶y ra sù khuÕch t¸n. Nh­ng khi ®ã th× còng cã l­îng lín glucose bÞ thËn ®µo th¶i (gÆp trong bÖnh tiÓu ®­êng thiÕu hôt insulin). [18] b). C¬ chÕ bÖnh sinh §T§ * C¬ chÕ bÖnh sinh §T§ typ 1 - Do yÕu tè di truyÒn kÐm s¶n xuÊt insulin, ph¸t bÖnh tù nhiªn, Ýt phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn m«i tr­êng. C¸c gen cã liªn quan lµ HLA-DR3, HLA-D4 vµ DQW-8, cßn gen kh¸ng lµ HLA-DRW2, B7.[18] BÖnh gÆp ë 0,2-0,5% sè ng­êi trong quÇn thÓ vµ chiÕm 5-10% sè ng­êi m¾c bÖnh tiÓu ®­êng. C¸c giai ®o¹n trong §T§ typ 1: - Giai ®o¹n 1. B¶n chÊt di truyÒn – nh¹y c¶m gen - Giai ®o¹n 2. Khëi ph¸t qu¸ tr×nh tù miÔn. - Giai ®o¹n 3. Ph¸t triÓn mét lo¹t c¸c kh¸ng thÓ - Giai ®o¹n 4. Tæn th­¬ng chøc n¨ng tÕ bµo β ®¶o tôy - Giai ®o¹n 5. §¸i th¸o ®­êng l©m sµng, ph¸ hñy hoµn toµn hoÆc gÇn nh­ hoµn toµn tÕ bµo β ®¶o tôy. BiÓu hiÖn l©m sµng lµ §T§ phô thuéc insulin cã kÌm biÕn chøng. [1] * C¬ chÕ bÖnh sinh §T§ typ 2 Sinh bÖnh häc §T§ typ 2 diÔn tiÕn qua 3 giai ®o¹n: Giai ®o¹n 1. Nång ®é glucose m¸u vÉn ë møc b×nh th­êng, nh­ng cã hiÖn t­îng kh¸ng insulin v× møc insulin t¨ng cao h¬n møc b×nh th­êng trong m¸u. Giai ®o¹n 2. T×nh tr¹ng kh¸ng insulin cã xu h­íng nÆng dÇn vµ xuÊt hiÖn t¨ng glucose huyÕt sau b÷a ¨n. Giai ®o¹n 3. Sù kh¸ng insulin kh«ng thay ®æi, nh­ng bµi tiÕt insulin suy gi¶m vµ g©y t¨ng glucose huyÕt lóc ®ãi. BÖnh §T§ biÓu hiÖn ra bªn ngoµi. H×nh 2. C¸c giai ®o¹n tiÕn triÓn cña §T§ typ 2 [17] Trong sè c¸c yÕu tè m«i tr­êng ®ãng vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn bÖnh th× bÐo ph× lµ yÕu tè th­êng ®­îc ®Ò cËp nhÊt. BÐo ph× lµm gia t¨ng t×nh tr¹ng kh¸ng insulin. NhiÒu b»ng chøng cho thÊy kiÓm so¸t tèt t×nh tr¹ng t¨ng c©n bÐo ph× sÏ lµm gi¶m ®¸ng kÓ t×nh tr¹ng kh¸ng insulin vµ kiÓm so¸t glucose huyÕt tèt. [1,17] Tãm l¹i sù thiÕu hôt trong bµi tiÕt insulin vµ t×nh tr¹ng kh¸ng insulin lµ nguyªn nh©n g©y §T§ typ 2 vµ bÐo ph× lµ yÕu tè thóc ®Èy ph¸t triÓn bÖnh. 1.1.4. Thuèc ®iÒu trÞ §T§ Tr­íc sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña bÖnh §T§, nhu cÇu thuèc ®iÒu trÞ lµ rÊt lín. Trªn thÞ tr­êng hiÖn nay cã nhiÒu lo¹i thuèc kh¸c nhau chñ yÕu lµ c¸c thuèc cã nguån gèc tæng hîp vµ b¸n tæng hîp, dùa vµo t¸c dông vµ c¬ chÕ cã thÓ chia thµnh 3 nhãm sau ®©y: - Insulin vµ c¸c thuèc kÝch thÝch bµi tiÕt insulin. - C¸c thuèc lµm t¨ng nh¹y c¶m insulin. - C¸c thuèc chèng t¨ng glucose huyÕt sau b÷a ¨n. a) Insulin vµ c¸c thuèc kÝch thÝch bµi tiÕt insulin - Insulin ®iÒu hßa glucose huyÕt chñ yÕu t¹i c¸c m« ®Ých lµ gan, c¬ vµ m« mì. Sau khi bµi tiÕt, insulin ®Õn c¸c m« ®Ých g¾n vµo thô thÓ (receptor) ®Æc hiÖu lµ mét glycoprotein gåm hai ®¬n vÞ α (n»m ngoµi tÕ bµo) vµ hai ®¬n vÞ β (n»m trong tÕ bµo) ®­îc nèi víi nhau b»ng cÇu nèi disulfid. Insulin g¾n vµo phÇn thô thÓ α, kÝch thÝch tyrosin kinase cña thô thÓ β trong tÕ bµo, khëi ®éng chuçi ph¶n øng lµm t¨ng tÝnh thÊm mµng tÕ bµo víi glucose, gióp glucose vËn chuyÓn vµo tÕ bµo nhanh h¬n. Sau khi vµo tÕ bµo, glucose ®­îc phosphoryl hãa thµnh glucose- 6 phosphat (G6P); tõ ®ã G6P chuyÓn thµnh glycogen dù tr÷ hoÆc tiÕp tôc bÞ oxy hãa ®Ó cung cÊp n¨ng l­îng cho c¬ thÓ. C¸c thuèc kÝch thÝch bµi tiÕt insulin: - C¸c nhãm sulfonylurea: g¾n vµo c¸c thô thÓ cña nã ë c¸c tÕ bµo β ®¶o tôy lµm chÑn kªnh K, g©y khö cùc mµng tÕ bµo. Kªnh Ca2+ phô thuéc ®iÖn thÕ më ra cho phÐp Ca2+ vµo trong tÕ bµo. Nång ®é Ca2+ trong tÕ bµo t¨ng khëi ®éng vËn chuyÓn c¸c h¹t chøa insulin ®Õn bÒ mÆt tÕ bµo vµ gi¶i phãng insulin ra ngoµi. Trong nghiªn cøu nµy còng sö dông gliclazid (Diamicron) liÒu 19,2mg/kg chuét t­¬ng ®­¬ng víi liÒu 80mg dïng cho ng­êi lµm thuèc ®èi chøng d­¬ng. [6,11,13] - Nhãm Nateglinid (Starlig): Trong c¬ thÓ nateglinid g¾n vµo thô thÓ ®Æc hiÖu (SUR 1) ë tÕ bµo beta ®¶o tôy lµm chÑn kÖnh Ca2+, Ca2+ tõ ngoµi vµo trong tÕ bµo kÝch thÝch gi¶i phãng insulin. [1,17] b) C¸c thuèc lµm t¨ng nh¹y c¶m cña m« ®Ých víi insulin - C¸c thuèc nhãm biguanid: øc chÕ t©n t¹o glucose t¹i gan, t¨ng tæng hîp glycogen. C¶i thiÖn kh¶ n¨ng hÊp thu glucose ë c¸c tÕ bµo ®Ých (tÕ bµo c¬ vµ tÕ bµo mì). T¸c ®éng trùc tiÕp lªn c¸c chÊt vËn chuyÓn (GLUT1 vµ GLUT4) t¨ng kh¶ n¨ng vËn chuyÓn glucose vµo tÕ bµo. - C¸c thuèc nhãm thiazolidinedion: thuèc c¶i thiÖn t×nh tr¹ng kh¸ng insulin, t¨ng tæng hîp glycogen vµ gi¶m s¶n xuÊt glucose ë gan. Thiazolidindion lµ chÊt ®ång vËn chän läc trªn receptor gamma t¨ng sinh - ho¹t hãa peroxisom nh©n ®iÒu hßa gen chuyÓn hãa lipid vµ glucid kiÓm so¸t chuyÓn hãa t¹i m« ®Ých (c¬, mì). Thiazolidin ®ßi hái sù cã mÆt cña insulin. c) Thuèc chèng t¨ng glucose huyÕt sau b÷a ¨n Acarbose lµ thuèc øc chÕ enzym α- glucosidase cña tÕ bµo niªm m¹c ruét. Do t¸c dông øc chÕ enzym nµy, thuèc lµm gi¶m hoÆc chËm l¹i qu¸ tr×nh hÊp thu tinh bét, dextrin vµ c¸c disaccharid ë ruét non, tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng t¨ng glucose huyÕt sau ¨n. Ngoµi ra thuèc cßn øc chÕ c¹nh tranh glucoamilase, sucrase. * Nhãm thuèc th¶o d­îc: - NhiÒu thuèc t©n d­îc ®­îc sö dông ®iÒu trÞ §T§ cã hiÖu qu¶ tèt tuy nhiªn hÇu hÕt c¸c thuèc ®Òu cã t¸c dông phô kh«ng mong muèn khi sö dông trong thêi gian dµi do vËy ph¸t triÓn thuèc cã nguån gèc tõ th¶o d­îc lµ ®iÒu tÊt yÕu. Trong n­íc cã nhiÒu nghiªn cøu chøng minh ®­îc hiÖu qu¶ h¹ glucose huyÕt trªn thùc nghiÖm cña mét sè lo¹i th¶o d­îc nh­: qu¶ chuèi hét (Musa balbisiana) [15], hoa cña c©y C¬m ch¸y trßn (Sambucus nigra ssp. canadensis (L.) R. Bolli)[4], qu¶ Døa d¹i (Pandanus odoratissimus L.)[12], c©y Dõa c¹n (Catharanthus roseus)[14], RÔ c©y Chãc m¸u (Salacia cochinchinensis)[11], B»ng l¨ng n­íc (Lagerstroemia speciosa (L.) Pers.)[6,7], Thæ phôc linh (Smilax glabrra) [17]v.v…[10] 1.2. M« h×nh bÖnh §T§ trªn ®éng vËt thùc nghiÖm 1.2.1. Kh¸i l­îc vÒ m« h×nh bÖnh lý trªn ®éng vËt thùc nghiÖm M« h×nh ®éng vËt lµ m« h×nh mµ ë ®ã ®éng vËt ®­îc g©y bÖnh hoÆc tæn th­¬ng t­¬ng tù nh­ trªn ng­êi. Nh÷ng ®iÒu kiÖn thö nghiÖm nµy th­êng ®­îc gäi lµ m« h×nh bÖnh lý trªn ®éng vËt. ViÖc sö dông c¸c m« h×nh ®éng vËt cho phÐp c¸c nhµ nghiªn cøu thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm tiÒn l©m sµng, ®Ó b¶o ®¶m an toµn cho c¸c nghiªn cøu l©m sµng. §Ó cã mét m« h×nh phï hîp ph¶n ¸nh mét c¸ch x¸c thùc, c¸c bÖnh ®­îc m« h×nh hãa ph¶i t­¬ng tù vÒ nguyªn nh©n vµ c¬ chÕ g©y bÖnh gièng nh­ ë ng­êi. M« h×nh ®éng vËt th­êng ®­îc sö dông trong nghiªn cøu y sinh häc (nghiªn cøu vÒ c¬ chÕ bÖnh sinh, hoÆc trong chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ hoÆc ph¸t triÓn c¸c thuèc nghiªn cøu míi). C¸c m« h×nh bÖnh lý trªn ®éng vËt cã thÓ cã b¶n chÊt tù nhiªn hoÆc ®­îc g©y ra b»ng c¸c t¸c nh©n vËt lý, hãa häc hoÆc sinh häc. VÝ dô nh­: - Dïng metrazol (pentylenetetrazol) trong m« h×nh bÖnh ®éng kinh. - Lµm t¾c ®éng m¹ch n·o gi÷a ®Ó g©y m« h×nh bÖnh ®ét quþ. - Tiªm virus hoÆc vi khuÈn g©y m« h×nh nhiÔm khuÈn hoÆc c¸c bÖnh cóm. - Sö dông c¸c tia ion phãng x¹ ®Ó g©y khèi u. - Chän läc di truyÒn chuét NOD g©y m« h×nh §T§ ®­êng. - C¾t buång trøng ®Ó g©y bÖnh lo·ng x­¬ng. - Dïng Plasmodium yoelii g©y m« h×nh bÖnh sèt rÐt. ViÖc nghiªn cøu vµ øng dông c¸c m« h×nh bÖnh lý trªn c¸c loµi ®éng vËt (khØ, chã, mÌo, thá, chuét cèng, chuét nh¾t tr¾ng…) ®· trë nªn phæ biÕn ®Æc biÖt lµ trong nghiªn cøu y d­îc häc. [20,48] Mét sè c¸c lÜnh vùc kh¸c còng sö dông m« h×nh ®éng vËt cho c¸c nghiªn cøu cña m×nh nh­ t©m lý häc, x· héi häc quan s¸t hµnh vi ®éng vËt (m« h×nh hµnh vi). HiÖn nay c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ph¸t triÓn rÊt nhiÒu c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau trªn cïng mét lo¹i m« h×nh bÖnh nh»m t×m ra c¸c m« h×nh phï hîp nhÊt vµ gÇn nhÊt víi c¸c tr­êng hîp bÖnh lý trªn ng­êi. 1.2.2. M« h×nh §T§ typ 1 §T§ typ 1 lµ do sù tæn th­¬ng tÕ bµo beta ®¶o tôy (do tù miÔn) c¸c m« h×nh §T§ còng ®­îc ph¸t triÓn dùa trªn nguyªn t¾c trªn. M« h×nh §T§ typ 1 ®­îc x©y dùng b»ng nhiÒu con ®­êng nh­ng c¬ b¶n cã 2 ph­¬ng ph¸p phæ biÕn: * G©y §T§ typ 1 b»ng hãa chÊt: Alloxan: - Chuét cèng (40-200mg/kg theo ®­êng tiªm tÜnh m¹ch hoÆc mµng bông). - Chuét nh¾t (50-200mg/kg theo ®­êng tiªm tÜnh m¹ch hoÆc mµng bông). - Thá (100-150 mg/kg tiªm mµng bông). - Chã (50-75 mg/kg tiªm mµng bông). [45] Streptozocin: - Chuét cèng (35-65mg/kg tiªm mµng bông hoÆc tÜnh m¹ch). - Chuét nh¾t (100- 200mg/kg tiªm mµng bông hoÆc tÜnh m¹ch). - Chuét Hamster (50 mg/kg tiªm mµng bông). - Chã (20-30 mg/kg tiªm tÜnh m¹ch). [45] * G©y §T§ typ 1 b»ng ph­¬ng ph¸p lai t¹o vµ chän läc gièng Cã 5 m« h×nh trªn ®éng vËt ®­îc g©y §T§ typ 1 b»ng ph­¬ng ph¸p lai t¹o vµ chän läc gièng: - Chuét nh¾t NOD (nonobese diabetic). - Chuét cèng BB (Bio-Breeding) - Chuét cèng LETL (Long Evans Tokushima Lean) - Chuét cèng KDP (Komeda diabetes Prone) - Chuét cèng LEW-iddm (Lew- insulin dependent diabetes mellitus). [20, 22,29,32,45] Trong khu«n khæ cho phÐp cña luËn v¨n, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu g©y m« h×nh bÖnh §T§ typ 1 b»ng hãa chÊt (alloxan vµ streptozocin). a) Streptozocin vµ c¬ chÕ g©y m« h×nh §T§ typ 1 Streptozocin cßn cã tªn kh¸c lµ Streptozotocin, N-(Methylnitrosocarbamoyl) - α - D - glucosamine. * TÝnh chÊt vËt lý & hãa häc: - STZ gåm hai chuçi α vµ β – stereoisomers. Tinh thÓ mµu h¬i vµng, tr¾ng ®ôc, hßa tan trong n­íc, ketone, cån thÊp ®é, Ýt tan trong dung m«i h÷u c¬ ph©n cùc, kh«ng tan trong dung m«i h÷u c¬ kh«ng ph©n cùc. ChÊt tinh khiÕt dÔ hót Èm kh«ng khÝ vµ nh¹y c¶m víi ¸nh s¸ng. STZ ph©n hñy thµnh diazomethane trong dung dÞch kiÒm ë 00C. - C«ng thøc m¹ch th¼ng: C8H15N3O7 - Träng l­îng ph©n tö: 265,22 g/mol - Thêi gian b¸n hñy: 5- 15 phót H×nh 3. CÊu tróc hãa häc cña streptozocin * LÞch sö ph¸t triÓn Streptozocin lµ mét kh¸ng sinh ®­îc ph©n lËp vµo cuèi thËp niªn 50 cña ThÕ kØ 20. Thuèc ®­îc c¸c nhµ nghiªn cøu c«ng ty D­îc Upjohn (mét c«ng ty cña Pfizer) ë Michigan ph¸t hiÖn tõ mét chñng nÊm sîi Streptomyces achromogenes cã trong mÉu ®Êt lÊy ë bang Kansas (Mü). Upjohn ®¨ng kÝ ph¸t minh vµ b¶n quyÒn vµo th¸ng 8 – n¨m 1958 vµ ®­îc trao giÊy chøng nhËn sè U.S. Patent 3.027.300 th¸ng 3 n¨m 1962. Gi÷a thËp niªn 60 (TK20) c¸c nhµ khoa häc ®· ph¸t hiÖn ra tÝnh ®éc chän läc cña STZ ®èi víi c¸c tÕ bµo beta ®¶o tôy, trong khi c¸c tÕ bµo nµy l¹i ®iÒu tiÕt nång ®é glucose huyÕt b»ng c¸ch tiÕt ra c¸c hormon insulin. §©y lµ mét gîi ý sö dông thuèc ®Ó g©y m« h×nh §T§ typ 1, vµ ®iÒu trÞ ung th­ tôy. N¨m 1982, FDA ®· trao giÊy phÐp l­u hµnh thuèc ®iÒu trÞ ung th­ tÕ bµo ®¶o tôy d­íi tªn th­¬ng m¹i lµ Zanosar. [35] H×nh 4. Streptozocin cña h·ng Sigma * T¸c dông: - STZ chñ yÕu ®­îc sö dông trong ®iÒu trÞ ung th­ tÕ bµo ®¶o tôy di c¨n. STZ còng hiÖu qu¶ trong ®iÒu trÞ u ¸c tÝnh tÕ bµo ­a b¹c. - STZ ®­îc øng dông ®Ó g©y m« h×nh §T§ typ 1 trªn ®éng vËt thùc nghiÖm nh»m nghiªn cøu c¸c thuèc, chÕ phÈm ®iÒu trÞ bÖnh §T§. - STZ còng ®­îc nghiªn cøu lµm thuèc kh¸ng sinh nh­ng kh«ng ®­îc dïng cho môc ®Ých th­¬ng m¹i. * C¬ chÕ ho¹t ®éng cña STZ: - Khi ®­îc hÊp thô vµo c¸c tÕ bµo beta, STZ ®­îc ph©n c¾t thµnh glucose vµ mét nöa cßn l¹i lµ methylnitrosourea. V× cã tÝnh alkyl hãa nªn t¸c ®éng tíi c¸c ®¹i ph©n tö sinh häc (ADN) dÉn tíi ph¸ hñy tÕ bµo beta. §Ých h­íng tíi lµ c¸c ADN ty thÓ, qua ®ã t¸c ®éng ®Õn c¸c chøc n¨ng tÝn hiÖu qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt trong ty thÓ cña tÕ bµo beta, ®iÒu nµy còng gi¶i thÝch STZ cã kh¶ n¨ng øc chÕ tiÕt insulin. - TÝnh chän läc cña STZ víi tÕ bµo beta: STZ lµ chÊt ®ång ®¼ng nitrosourea trong ®ã N- methyl-N-nitrosourea ®­îc liªn kÕt víi C-2 cña hexose. Nitrosoure tan trong lipid nªn ®­îc hÊp thô dÔ dµng vµo m« qua mµng sinh chÊt, kÕt qu¶ cña viÖc thay thÕ hexose lµ STZ Ýt tan trong lipid. STZ ®­îc tÝch lòy chän läc trong tÕ bµo beta ®¶o tôy qua kªnh vËn chuyÓn glucose GLUT2 ¸i lùc thÊp n»m trong mµng sinh chÊt. Do vËy nh÷ng tÕ bµo kh«ng biÓu hiÖn kªnh vËn chuyÓn glucose sÏ kh¸ng víi STZ. Quan s¸t nµy còng gi¶i thÝch ®éc tÝnh cña STZ lín h¬n so víi N-methy-N-nitrosourea trong c¸c tÕ bµo xuÊt hiÖn kªnh vËn chuyÓn GLUT2 kÓ c¶ khi 2 chÊt nµy ®Òu alkyl hãa ADN t­¬ng tù nhau. - TÝnh ®éc cña STZ ®èi víi tÕ bµo beta: tÝnh ®éc cña STZ phô thuéc vµo ho¹t tÝnh alkyl hãa ADN cña nhãm methylnitrosourea, ®Æc biÖt lµ vÞ trÝ O6 cña guanine. Sù vËn chuyÓn cña c¸c nhãm methyl tõ STZ tíi c¸c ph©n tö ADN g©y nªn tæn th­¬ng kÐo theo mét lo¹t chuçi sù kiÖn kh¸c kÕt qu¶ lµ dÉn tíi bÎ g·y c¸c ph©n tö ADN. Sù glycosyl hãa protein cã thÓ còng ®ãng gãp thªm mét yÕu tè tæn th­¬ng. Trong nç lùc söa ch÷a ADN , c¸c enzym poly (ADP-ribose) polymerase bÞ kÝch thÝch qu¸ møc dÉn tíi lµm gi¶m dù tr÷ NAD+ (sau ®ã lµ ATP). Sù suy kiÖt trong dù tr÷ n¨ng l­îng cña tÕ bµo gãp phÇn lµm tÕ bµo beta bÞ ph©n hñy. [35] H×nh 5. S¬ ®å ho¹t ®éng cña STZ [35] - TÝnh ®éc cña STZ cßn ®­îc biÓu hiÖn ë con ®­êng thø 2 khi STZ t¹o ra nitric oxide (NO) lµm tæn th­¬ng ADN vµ øc chÕ chu tr×nh Krebs. NO øc chÕ ho¹t tÝnh cña enzym aconitase, ®ång thêi t¨ng c­êng lo¹i bá gèc phosphate cña ATP sÏ bæ xung c¬ chÊt cho xanthine oxidase vµ t¨ng c­êng s¶n xuÊt axit uric. Xanthine oxidase tiÕp tôc xóc t¸c ph¶n øng t¹o thµnh anion superoxyde (O2-), hydrogen pereoxide (H2O2) vµ gèc (OH-). C¸c d¹ng oxy ph¶n øng (reactive oxygen species) nµy còng tËp trung ph¸ hñy ADN dÉn tíi sù huy ®éng c¸c enzym söa ch÷a ADN vµ mÊt NAD+ ,gi¶m dù tr÷ ATP dÉn tíi sù ph¸ hñy tÕ bµo beta. Còng cã nghiªn cøu chøng minh ®­îc sù gi¶m NAD+ còng dÉn tíi sù øc chÕ sinh tæng hîp vµ tiÕt insulin ë tÕ bµo beta. [35] b) Alloxan vµ c¬ chÕ g©y m« h×nh §T§ typ 1 Alloxan cßn cã tªn kh¸c lµ Mesoxalylurea 5- Oxobarbituric acid. * TÝnh chÊt vËt lý & hãa häc: - C«ng thøc m¹ch th¼ng: C4H2N2O4 .H2O - Träng l­îng ph©n tö: 160,01 g/mol - Tan trong n­íc. - Thêi gian b¸n hñy: 1,5 phót. H×nh 6. CÊu tróc hãa häc cña alloxan * LÞch sö ph¸t triÓn: Alloxan ®­îc Brugnatelli ph©n lËp lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1818. Nh­ng cho ®Õn n¨m 1838, Friedrich Wohler vµ Justus Liebig míi c«ng bè trong nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt acid uric vµ nh÷ng bæ xung vÒ ph©n tÝch hãa häc chi tiÕt c¸c chÊt míi gåm cã alloxan, alloxantin, uramil, dialuric vµ murexide. N¨m 1943, Dunn, Sheehan vµ McLetchie (Tr­êng §¹i häc Glasgow) b¸o c¸o alloxan g©y ra sù ph¸ hñy tÕ bµo ®¶o tôy ë thá. MÆc dï tr­íc ®ã ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ sù t¨ng glucose huyÕt khi sö dông alloxan nh­ng kh«ng ®­îc c«ng bè, vµ thiÕu nh÷ng nghiªn cøu kiÓm chøng. RÊt nhiÒu c¸c nghiªn cøu sau nµy ®· chøng minh alloxan lµ hîp chÊt thÝch hîp g©y §T§ trªn ®éng vËt thùc nghiÖm. §éng vËt ®­îc g©y §T§ b»ng alloxan cã nh÷ng biÓu hiÖn l©m sµng gièng biÓu hiÖn §T§ l©m sµng trªn ng­êi: sót c©n, uèng nhiÒu n­íc, ®¸i nhiÒu, cã ®­êng trong n­íc tiÓu, keton niÖu, glucose m¸u vµ keton m¸u. [21,26,35] H×nh 7. Alloxan cña h·ng Sigma * T¸c dông: - Alloxan ®­îc øng dông ®Ó g©y m« h×nh §T§ typ 1 trªn ®éng vËt thùc nghiÖm nh»m nghiªn cøu c¸c thuèc, chÕ phÈm ®iÒu trÞ bÖnh §T§. *C¬ chÕ ho¹t ®éng: CÊu t¹o cña alloxan gÇn gièng víi cÊu t¹o ph©n tö glucose do ®ã alloxan ®­îc vËn chuyÓn vµo tÕ bµo beta nhê protein vËn chuyÓn glucose GLUT2 (Glucose transporter 2). T¹i ®ã, alloxan g©y ra hai t¸c ®éng sinh lý: H×nh 8. C¸c ph¶n øng t¹o ra c¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng g©y ®éc tÕ bµo β A, alloxan; AH•, gèc tù do alloxan; AH2, dialuric acid; GS•, gèc glutathione; GSSG, glutathione bÞ oxy hãa; OH•, gèc tù do hydroxyl; O•-, gèc superoxide. [35] - øc chÕ chän läc tiÕt insulin th«ng qua øc chÕ ®Æc hiÖu enzym glucokinase (enzym nh¹y c¶m glucose cña tÕ bµo beta). - G©y ra tr¹ng th¸i tiÓu ®­êng phô thuéc insulin th«ng qua sù h×nh thµnh ROS (reactive oxygen species), d¹ng oxy ph¶n øng trong chuçi ph¶n øng khö. Khi cã mÆt cña c¸c thiol néi bµo ®Æc biÖt lµ c¸c glutathione, alloxan t¹o ra c¸c d¹ng oxy ph¶n øng trong chuçi ph¶n øng khö víi s¶n phÈm khö cña nã lµ acid dialuric. Acid nµy tù oxy hãa t¹o thµnh c¸c gèc superoxide, hydro peroxide, gèc hydroxyl. Nh÷ng gèc hydroxyl nµy g©y nªn sù ph©n hñy tÕ bµo beta.[35] 1.2.3. M« h×nh §T§ typ 2 §T§ typ 2 lµ sù rèi lo¹n phøc hîp liªn quan ®Õn c¸c yÕu tè di truyÒn, dÞch tÔ häc, sù ph¸t triÓn vµ m«i tr­êng cña mçi c¸ thÓ. G©y m« h×nh §T§ typ2 th­êng dùa trªn chÕ ®é dinh d­ìng, hãa chÊt vµ yÕu tè di truyÒn (gen), kÕt qu¶ lµm t¨ng glucose huyÕt vµ kh¸ng insulin ë m« ngo¹i biªn. [37] a) ChÕ ®é dinh d­ìng kÕt hîp víi hãa chÊt Chuét ®­îc nu«i b»ng chÕ ®é dinh d­ìng giµu lipid, glucid trong mét thêi gian dµi (kho¶ng 4 tuÇn- 8 tuÇn), sau ®ã ®­îc tiªm STZ liÒu thÊp (25-60mg/kg). C¸c chuét nµy cã ®Æc ®iÓm t¨ng glucose huyÕt kh«ng nhiÒu, ®Æc ®iÓm næi bËt lµ sù t¨ng tiÕt insulin vµ ®­îc gäi lµ chuét Fat/feed. Môc ®Ých cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ t¹o m« h×nh thiÕu hôt vµ kh¸ng insulin, m« pháng theo kiÓu §T§ typ 2 ë ng­êi. [36,37,41,45,46] b) Hãa chÊt STZ kÕt hîp víi Nicotinamide GÇn ®©y, mét m« h×nh g©y §T§ typ 2 ®­îc ph¸t triÓn b»ng c¸ch kÕt hîp gi÷a STZ vµ nicotinamid ®iÒu trÞ trªn chuét cèng. Chuét cèng ®­îc tiªm nicotinamid (180-230mg/kg, tiªm mµng bông) 15-30 phót tr­íc khi tiªm STZ (50-65 mg/kg, tiªm tÜnh m¹ch) t¨ng glucose m¸u æn ®Þnh vµ tõ tõ mµ kh«ng cã sù thay ®æi vÒ nång ®é insulin m¸u. Do nicotinamide lµ mét chÊt chèng oxi hãa b¶o vÖ tÕ bµo b»ng ho¹t tÝnh dän gèc tù do (STZ sinh ra gèc tù do) vµ h¹n chÕ tæn th­¬ng tÕ bµo beta ®¶o tôy trong §T§ typ 2. [45] c) Chän läc vµ lai t¹o Mét sè c¸ thÓ thuéc chñng chuét cèng Wistar, chuét nh¾t KK… cã biÓu hiÖn rèi lo¹n dung n¹p glucose vµ t¨ng glucose huyÕt vµ kh¸ng insulin m¹nh trong tù nhiªn. Nh»m t¹o ra c¸c chñng chuét cã biÓu hiÖn t¨ng glucose huyÕt vµ kh¸ng insulin m¹nh, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· lai t¹o gi÷a chuét nh¾t chñng KK cã rèi lo¹n dung n¹p glucose víi chuét bÐo bÖu l«ng vµng, t¹o ra con lai KK-Ay cã glucose huyÕt t¨ng cao vµ kh¸ng insulin m¹nh. [17, 21,23, 29] Ngoµi ra cßn cã chuét nh¾t ob/ob(obese), db/db(diabetes), chuét cèng ZDF (Zucker diabetic fatty), chuét cèng GK (Goto-kakiraki)…[45] Trong luËn v¨n nµy chóng t«i nghiªn cøu g©y m« h×nh bÖnh §T§ typ 2 trªn CNT b»ng chÕ ®é dinh d­ìng cao cïng víi hãa chÊt streptozocin liÒu thÊp. 1.3. C©y B«ng æi C©y B«ng æi hay cßn ®­îc gäi lµ Hoa ngò s¾c, Tr©m anh, Tr©m h«i, Tø quý, C©y hoa cøt lîn, M· anh ®¬n, Nh¸ khÝ mu (Tµy) cã tªn khoa häc Lantana camara L. hay Lantana. aculeata L., Lantana camara L. var. aculeata Mold thuéc hä Cá roi ngùa Verbenaceae. [2,8,9] 1.3.1. §Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ ph©n bè * §Æc ®iÓm h×nh th¸i: C©y nhá, d¹ng bôi, cao 1-2 m. Th©n vu«ng, phñ l«ng nh¸p vµ cã gai gËp xuèng. Cµnh v­¬n dµi, l¸ mäc ®èi h×nh tr¸i xoan, dµi 3-9cm, réng 3-6 cm, gèc trßn hoÆc h×nh tim, ®Çu nhän, mÐp khÝa r¨ng ®Òu, mÆt trªn sÉm bãng, phñ l«ng cøng, mÆt d­íi nh¹t cã l«ng mÒm. Côm hoa mäc ë kÏ l¸ vµ ®Çu cµnh, lµ nh÷ng b«ng co l¹i thµnh ®Çu gi¶ h×nh cÇu, ®­êng kÝnh 1-3cm. l¸ b¾c d¹ng l¸; hoa kh«ng cuèng, mµu ®á, tr¾ng, vµng, tÝm, da cam xen kÏ. §µi h×nh chu«ng, cã l«ng; trµng cã èng h×nh trô hÑp, 4-5 c¸nh trßn, cã hai m«i kh«ng râ; nhÞ 4-5; bÇu nh½n. Qu¶ h¹ch, h×nh cÇu, vá ngoµi n¹c bao bäc trong ®µi. Mïa hoa qu¶: th¸ng 4-9. [2,9] H×nh 9. C©y B«ng æi (Lantana camara L.) * Ph©n bè: Chi Latana L. cã kho¶ng 150 loµi trªn thÕ giíi. PhÇn lín lµ c©y bôi, ph©n bè chñ yÕu ë vïng nhiÖt ®íi ch©u Mü. Mét sè loµi ë vïng nhiÖt ®íi ch©u Phi vµ Ên §é. Vïng §«ng N¸m ¸ cã 2 loµi cã nguån gèc ë vïng nhiÖt ®íi ch©u Mü lµ B«ng æi (Lantana camara L.) vµ B«ng æi ba l¸ (Latana trifolia L.) ë ViÖt Nam, chi Latana L. chØ cã mét loµi lµ c©y B«ng æi, ch­a râ thêi ®iÓm du nhËp. C©y mäc tù nhiªn kh¾p n¬i, nhÊt lµ c¸c tØnh trung du vµ vïng ®åi thÊp ven biÓn. §é cao ph©n bè cña c©y lªn tíi 600m. * Sinh th¸i: B«ng æi lµ c©y ­a s¸ng, chÞu h¹n vµ cã thÓ sèng ®­îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt. C©y th­êng mäc r¶i r¸c trong c¸c quÇn thÓ c©y bôi ë ®åi, ven ®­êng ®i, ven rõng hoÆc bê n­¬ng rÉy. C©y mäc ë n¬i cã nhiÒu ¸nh s¸ng th­êng ra hoa qu¶ nhiÒu . C©y cã thÓ ®­îc trång b»ng h¹t, cã kh¶ n¨ng t¸i sinh tèt. 1.3.2. Thµnh phÇn hãa häc *L¸ c©y B«ng æi: L¸ chøa 0,2% tinh dÇu víi c¸c hîp chÊt sesquiterpen, cã thÓ lµ caryophylen vµ L-α-phelandren (10-12%). L¸ cßn chøa c¸c chÊt triterpen, acid oleanonic, Lantaden A, Lataden B, lantaden C, acid lantanolic, icterogenin, acid 22- β- acetocylantic, acid lantic, acid 22-β- dimethylacryloyl – oxylantanolic, 5- glycosid phenylpropanoid verbacosid, isonuomiosid A vµ calceolariosid E, 2 flavonoid glycosid camarosid E, 2 flavonoid glycosid camarosid (4’, 5 – dihydroxy – 3,7-dimethoxyflavon – 4’- O- β – D- glucopyranosid) vµ pectolinarigenin – 7 – O – β – glycosid. Trong tinh dÇu ë l¸ cã 62 hîp chÊt ®­îc x¸c ®Þnh. Thµnh phÇn chñ yÕu ®­îc x¸c ®Þnh bao gåm caryophylene (13,57%), α-caryophyllene (11.76%), germacrene D (10.88%), isocaryo-phyllene (9.59%), γ-muurolene (6.85%) and γ-elemene (5.65%). [2,9,30] * Th©n c©y B«ng æi: Th©n c©y chøa 9 hîp chÊt triterpen lµ hçn hîp α – amyrin vµ β – amyrin, acid oleanolic, acid 3β- acetoxyolean – 12 – en – 28 – oic, lantaden A, lantaden B, acid betulinic, acid oleanonic, acid pomolic, vµ mét sè hîp chÊt kh¸c campestrol, stigmasterol vµ β – sitosterol. * RÔ c©y: chøa 6 oligosaccharid vµ 6 iridoid glucosid ®­îc nhËn d¹ng lµ stachyose, verbascose, ajugose, verbascotetraose, lantanose A, lantanose B, thevesid, lamiridosid vµ geniposid. RÔ cßn chøa 8 triterpenoid lµ acid lantanolic, acid 22β – O – angeloyl – lantanolic, acid oleanolic, acid 22β – hydroxyolenonic, acid 19α- hydroxyursolic vµ acid 3β – isovaleroyl – 19α – hydroxyurlic. * Hoa chøa 0,07% tinh dÇu. * H¹t chøa 9% dÇu bÐo trong ®ã cã c¸c acid bÐo: acid linoleic, acid oleic, acid stearic, acid palmitic. [2] Toµn c©y cã hederagenin, acid 25 – hydroxy – 3 – oxoolean – 12 – en – 28 – oic, umuhengenin (5- hydroxy – 6, 7, 3’, 4’, 5’ – pentamethoxyflavon). [2] 1.3.3. T¸c dông d­îc lý vµ c«ng dông * T¸c dông d­îc lý - T¸c dông kh¸ng khuÈn, kh¸ng nÊm: cao n­íc l¸ b«ng æi cã t¸c dông kh¸ng vi khuÈn gram d­¬ng trªn in vitro: Bacillus subtilis, Micrococcus glutamicus, Staphylococcus aureas. - T¸c dông chèng sèt rÐt in vitro, dïng chñng K1 kh¸ng ®a thuèc cña Plasmodium falciparum. Vá rÔ B«ng æi cã t¸c dông kh¸ víi IC lµ 5 - 10µg/ml, m¹nh nhÊt trong sè 49 c©y thuèc ch÷a sèt rÐt trong y häc Tanzania. - T¸c dông trªn håi trµng ruét lang c« lËp: cao n­íc l¸ B«ng æi g©y co håi trµng ruét lang c« lËp; møc ®é co phô thuéc tuyÕn tÝnh vµo nång ®é cña thuèc. - G©y ngé ®éc: §éng vËt ¨n l¸ vµ ngän c©y t­¬i cña B«ng æi liÒu 10g/kg sÏ bÞ ngé ®éc víi triÖu chøng: ch¸n ¨n, t¸o bãn, vµng da vµ nh¹y c¶m ¸nh s¸ng. C¬ quan bÞ tæn th­¬ng nhiÒu nhÊt lµ gan g©y ø mËt. Qua nghiªn cøu cho thÊy Lantaden A, lantaden C vµ c¸c hîp chÊt triterpenoid pentacyclic cã trong l¸ g©y ®éc cho gan. [2,9,34] * TÝnh vÞ, c«ng n¨ng theo y häc cæ truyÒn - L¸ B«ng æi cã mïi h«i, tÝnh m¸t, h¬i ®éc, cã t¸c dông h¹ sèt, gi¶i ®éc, tiªu s­ng. - Hoa cã vÞ ngät nh¹t, tÝnh m¸t, cã t¸c dông cÇm m¸u. - RÔ cã vÞ ngät dÞu, ®¾ng, tÝnh m¸t, cã t¸c dông h¹ sèt, tiªu ®éc, gi¶m ®au. * C«ng dông vµ liÒu dïng - L¸ B«ng æi ch÷a t¸o bãn lµm ra må h«i, viªm phÕ qu¶n xuÊt tiÕt. Ngµy 20 -30g c©y t­¬i s¾c uèng. - Dïng ®¾p ngoµi vÕt th­¬ng lë loÐt hoÆc cÇm m¸u. Cßn dïng l¸ gi· ®¾p hoÆc nÊu n­íc ®Ó röa ch÷a ghÎ lë; viªm da, c¸c vÕt chµm. - L¸ ch­êm nãng trÞ thÊp khíp. - Hoa trÞ ho, lao kÌm ho ra m¸u vµ cao huyÕt ¸p, ngµy dïng 12g. - RÔ trÞ sèt l©u kh«ng døt, quai bÞ, phong thÊp, ®au x­¬ng, ®au r¨ng, chÊn th­¬ng bÇm dËp, khÝ h­. Ngµy 30-60g c©y t­¬i s¾c uèng. - Ch÷a ho ra m¸u, phæi kÕt h¹ch, lao phæi: hoa B«ng æi ph¬i kh« 6-10g hoÆc ®Ó c©y t­¬i 15-20g, nÊu n­íc, h·m hoÆc chÕ siro uèng. - Ch÷a §T§: toµn c©y bá rÔ 40g s¾c uèng thay chÌ. Ngoµi ra, ¨n thªm cñ mµi, cñ sóng hoÆc bét thiªn hoa phÊn, ngµy 10g. [2,9] - Theo y häc cæ truyÒn Ên §é: dïng n­íc Ðp l¸ t­¬i trén víi s÷a bß trÞ r¾n c¾n vµ c«n trïng c¾n. DÞch chiÕt l¸ trén víi n­íc Ðp qu¶ chanh ®iÒu trÞ vÕt th­¬ng bªn ngoµi. [41] - Mét nghiªn cøu tæng quan cña Ên §é, ViÖt Nam xÕp B«ng æi vµo nhãm c¸c loµi thùc vËt cã t¸c dông ®iÒu trÞ §T§ vµ hä Cá roi ngùa (Verbenaceae) còng cã nhiÒu loµi cã triÓn väng ®iÒu trÞ §T§. [ 2, 8,19, 28,38,48] Ch­¬ng 2. §èi t­îng, VËt liÖu vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1 §èi t­îng 2.1.1. D­îc liÖu C©y B«ng æi cã tªn khoa häc Lantana camara L. thuéc hä Cá roi ngùa (Verbenaceae) ®­îc thu mua t¹i Trung t©m b¶o tån c©y thuèc V¨n §iÓn – ViÖn D­îc liÖu. Th©n vµ l¸ c©y B«ng æi t­¬i ®­îc ph¬i kh« tù nhiªn, dïng lµm nguyªn liÖu chiÕt xuÊt dÞch chiÕt cho nghiªn cøu tiÕp theo. 2.1.2. §éng vËt thÝ nghiÖm Chuét nh¾t tr¾ng Mus musculus (chñng Swiss) c¶ 2 gièng ®ùc – c¸i, cã träng l­îng 18-22 gam ®¶m b¶o sinh lý kháe m¹nh, ®ñ tiªu chuÈn cho nghiªn cøu, ®­îc ViÖn VÖ sinh dÞch tÔ cung cÊp. Hµng ngµy chuét ®­îc nu«i b»ng thøc ¨n tæng hîp do ViÖn KiÓm nghiÖm v¾c xin vµ sinh phÈm cung cÊp. ChÕ ®é quang chu kú 12 giê s¸ng: 12 giê tèi. §èi víi chuét ®­îc lÊy m¸u xÐt nghiÖm, lÊy hÕt thøc ¨n khái lång vµo 16h hµng ngµy. 2.2. VËt liÖu - Ethanol 960, Nacl 0,9% (dung dÞch tiªm truyÒn). - Hãa chÊt: Streptozocin, Alloxan mua cña H·ng Sigma. - Thuèc ®èi chøng Diamicron MR (cã ho¹t chÊt chÝnh gliclazide 80mg) cña h·ng Servier (Ph¸p). - M¸y ®o ®­êng huyÕt m¸y ®o ®­êng huyÕt tù ®éng One touch Ultra Easy cña c«ng ty Johnson-Johnson - tËp ®oµn Lifescan cña (Mü). - Bé kÝt thö One touch Ultra Easy cña c«ng ty Johnson-Johnson - tËp ®oµn Lifescan (Mü). - Bé chiÕt ngÊm kiÖt thñy tinh. 2.3. Ph­¬ng ph¸p Thö nghiÖm g©y m« h×nh §T§ typ 1 Tèi ­u hãa liÒu Alloxan, STZ lµ mét viÖc lµm quan träng trong qu¸ tr×nh g©y t¨ng ®­êng huyÕt trªn ®éng vËt thùc nghiÖm. NÕu dïng liÒu thÊp ®éng vËt cã thÓ tù phôc håi nång ®é glucose huyÕt trë vÒ tr¹ng th¸i ban ®Çu mµ kh«ng cÇn bÊt k× sù can thiÖp nµo cña thuèc. NÕu dïng liÒu cao chuét cã thÓ bÞ ngé ®éc hoÆc chÕt lµm ¶nh h­ëng ®Õn thÝ nghiÖm. C¸c nghiªn cøu thö t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña thuèc ®Òu rÊt cÇn sù æn ®Þnh ®­êng huyÕt trong thêi gian dµi (th­êng v­ît qu¸ thêi gian thÝ nghiÖm). TÕ bµo β ®¶o tôy bÞ ph¸ vì th× sau mét thêi gian chuét chÕt. LiÒu g©y m« h×nh §T§ æn ®Þnh trong thêi gian dµi sÏ gióp ®¸nh gi¸ thuèc nghiªn cøu mét c¸ch kh¸ch quan vµ hiÖu qu¶. H×nh 10. Sù thay ®æi nång ®é glucose m¸u theo thêi gian dïng alloxan (pha I-IV) vµ STZ (pha II - IV). [35] a) G©y m« h×nh §T§ typ 1 trªn CNT b»ng alloxan Qua nghiªn cøu tµi liÖu cho thÊy, hÇu hÕt tiªm tÜnh m¹ch dïng liÒu 60-100mg/kg. Trong khi nÕu tiªm mµng bông th× liÒu cao gÊp 2-3 lÇn. Alloxan ®­îc tiªm tÜnh m¹ch ë c¸c møc liÒu kh¸c nhau: L« 1: Chuét ®­îc tiªm Alloxan liÒu 40mg/kg L« 2: Chuét ®­îc tiªm Alloxan liÒu 60mg/kg L« 3: Chuét ®­îc tiªm Alloxan liÒu 80mg/kg L« 4: Chuét ®­îc tiªm Alloxan liÒu 100mg/kg §Þnh l­îng glucose huyÕt vµo ngµy 0; ngµy thø 3; ngµy thø 7. Chuét cã glucose huyÕt ≥ 10mmol/L ®­îc coi lµ thµnh c«ng. Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P 35g/con ®­îc chän ra ®Ó tiªm STZ víi liÒu 80mg/kg. §Þnh l­îng glucose huyÕt sau 7 ngày, lùa chän chuét cã glucose huyÕt ≥ 10mmol/L vµ chia thµnh c¸c l« nghiªn cøu. Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P10mmol/l vµ møc t¨ng glucose cao nhÊt ë l« 4 (279,44%). Ngµy thø 7 cña nghiªn cøu, c¶ 4 l« tû lÖ t¨ng glucose huyÕt ®Òu t¨ng so víi ngµy 0 cã ý nghÜa thèng kª víi P 10mmol/l ®¸p øng tiªu chuÈn nghiªn cøu. B¶ng 7. Tû lÖ % g©y m« h×nh thµnh c«ng, tû lÖ tö vong vµ hÖ sè biÕn thiªn cña STZ L«Tû lÖ chuét ®­îc g©y §T§ thµnh c«ng (%)Tû lÖ chuét chÕt (%)HÖ sè biÕn thiªn Cv (%)Ngµy 3Ngµy 7Ngµy 3Ngµy 7Ngµy 3Ngµy 7L« 10500013,8121,18L« 20100007,808,10L« 3100800204,539,69L« 4806020403,393,11 KÕt qu¶ b¶ng trªn cho thÊy, ë ngµy thø 3 l« 3, 4 cã tû lÖ thµnh c«ng cao (100%, 80%) ®¸p øng ®­îc tiªu chuÈn lo¹i trõ ban ®Çu (≥10 mmol/, P0,05). Tû lÖ % h¹ glucose huyÕt gi¶m dÇn ë c¸c l« uèng dÞch chiÕt B«ng æi vµo giê thø 2, sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P 0,05). Sau 2 giê uèng dÞch chiÕt tû lÖ % h¹ glucose huyÕt x¶y ra m¹nh nhÊt ë l« 4 (-21,84%), l« 5 (-34,55%). Giê thø 3 sau uèng thuèc c¸c l« 3,4,5 ®Òu cã sù gi¶m m¹nh tû lÖ % h¹ glucose huyÕt. Thêi ®iÓm 4 giê c¸c l« uèng dÞch chiÕt cån cã tû lÖ % h¹ glucose huyÕt m¹nh nhÊt, sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng so víi l« ®èi chøng (P0,05) vÒ tû lÖ % h¹ glucose huyÕt gi÷a l« uèng gliclazid (l« 2) vµ l« uèng dÞch chiÕt n­íc (l« 3), l« uèng dÞch chiÕt cån (l« 4). Chøng tá dÞch chiÕt n­íc B«ng æi (liÒu 6g/kg) vµ dÞch chiÕt cån B«ng æi (1,6g/kg) cã kh¶ n¨ng lµm t¨ng sù dung n¹p glucose ë c¸c tÕ bµo. Cã 2 gi¶ thiÕt ®Æt ra gi¶i thÝch cho kh¶ n¨ng nµy lµ: sù dung n¹p glucose x¶y ra ë tÕ bµo n·o, gan, hång cÇu (c¸c tÕ bµo kh«ng cÇn insulin vÉn thu nhËn ®­îc glucose); hoÆc cã sù kÝch thÝch tiÕt insulin, t¨ng nh¹y c¶m insulin víi m« ®Ých cña 2 dÞch chiÕt dÉn tíi sù dung n¹p glucose cña c¸c tÕ bµo ®Ých (tÕ bµo gan, tÕ bµo c¬, tÕ bµo m« mì…). Víi c¬ chÕ nµo th× ®iÒu nµy vÉn cã ý nghÜa trong ®iÒu trÞ h¹ glucose huyÕt ë nh÷ng tr­êng hîp bÖnh nh©n m¾c tiÓu ®­êng. 3.3.3. Thö t¸c dông h¹ glucose huyÕt cña dÞch chiÕt c©y B«ng æi trªn m« h×nh §T§ typ 1 ®­îc g©y b»ng STZ Dùa vµo kÕt qu¶ cña nghiªn cøu g©y m« h×nh §T§ typ 1 b»ng STZ, chóng t«i x©y dùng m« h×nh §T§ typ 1 b»ng STZ víi liÒu 150mg/kg trªn chuét nh¾t tr¾ng b»ng ®­êng tiªm mµng bông. C¸c l« nghiªn cøu ®­îc uèng thuèc thö nghiÖm gièng nh­ thö t¸c dông dung n¹p glucose. Trong nghiªn cøu nµy chóng t«i chØ ®o chØ sè glucose huyÕt vµo 2 thêi ®iÓm 0 giê vµ 4 giê sau khi uèng thuèc. B¶ng 13. KÕt qu¶ h¹ glucose huyÕt cña dÞch chiÕt B«ng æi trªn m« h×nh §T§ typ 1 L« thö nghiÖmChØ sè glucose huyÕt trung b×nh (mmol/l) X ± SE0h4hTû lÖ h¹ glucose huyÕt sau 4h (%)p tû lÖ % h¹ glucose huyÕt so víi l« 1L« 1 (§C)17,80 ± 2,0117,28 ± 1,48-2,92% L« 2 (Glyclazid 19,2 mg/kg)18,08 ± 2,4714,81 ± 1,50•-18,08%P2-1 0,05 cña tû lÖ % h¹ glucose huyÕt cña l« 3,4 so víi l« 2. H×nh 19. §å thÞ ¶nh h­ëng cña dÞch chiÕt B«ng æi ®Õn glucose huyÕt cña chuét §T§ typ 1 b»ng STZ Thêi ®iÓm 4 giê ®­îc chän cho nghiªn cøu nµy xuÊt ph¸t tõ nghiªn cøu sµng läc liÒu t¸c dông h¹ glucose huyÕt. Trªn chuét ®­îc g©y m« h×nh T§ typ 1 b»ng STZ , dÞch chiÕt n­íc (liÒu 6g/kg) vµ dÞch chiÕt cån (1,6g/kg) ®Òu cã t¸c dông h¹ glucose huyÕt, thÓ hiÖn ë tû lÖ h¹ glucose huyÕt cao (l« 3: 27,04% vµ l« 4: 25,09%). So s¸nh víi l« ®èi chøng dïng n­íc cÊt (2,92%) th× c¶ 2 l« 3, 4 h¹ thÊp h¬n nhiÒu vµ sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P0,05). Gliclazid ®­îc sö dông trong nghiªn cøu nµy thuéc nhãm sulfonylurea thÕ hÖ thø 2 cã t¸c dông kÝch thÝch tÕ bµo tuyÕn tôy tiÕt insulin. SÏ lµ kh«ng phï hîp khi sö dông gliclazid (thuèc th­êng dïng ®iÒu trÞ §T§ typ 2) lµm thuèc ®èi chøng d­¬ng ®Ó nghiªn cøu trªn m« h×nh §T§ typ 1. Tuy nhiªn khi so s¸nh víi l« chøng cho thÊy l« uèng gliclazid cã tû lÖ % h¹ glucose huyÕt (-18,08%), sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª so víi l« chøng ©m (uèng n­íc cÊt) víi P0,05). Thêi ®iÓm 4 giê, c¸c l« 2,3,4 cã tû lÖ % h¹ glucose huyÕt cao, so víi l« 1 sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P0,05). Thêi ®iÓm 6 giê, chØ glucose huyÕt tiÕp tôc h¹ ë c¸c l«, l« uèng gliclazid cã tû lÖ h¹ cao nhÊt (-32,94%), l« uèng dÞch chiÕt cån (-30,7%), l« uèng dÞch chiÕt n­íc (-26,65%). Gi÷a l« ®èi chøng d­¬ng (gliclazid) vµ 2 l« uèng thuèc nghiªn cøu sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (P>0,05). DÞch chiÕt n­íc liÒu (6g/kg) vµ dÞch chiÕt cån (1,6g/kg) cã t¸c dông h¹ glucose huyÕt trªn chuét ®­îc g©y m« h×nh §T§ typ 2 b»ng chÕ ®é ¨n vµ STZ liÒu 80mg/kg. C¬ chÕ kÝch thÝch bµi tiÕt insulin ë dÞch chiÕt n­íc vµ dÞch chiÕt cån B«ng æi ®­îc bæ xung b»ng kÕt qu¶ cña nghiªn cøu trªn m« h×nh §T§ typ 2. Tãm t¾t kÕt qu¶ nghiªn cøu KÕt luËn Tõ c¸c kÕt qu¶ thu ®­îc rót ra mét sè kÕt luËn sau: X©y dùng ®­îc m« h×nh §T§ typ 1 b»ng STZ liÒu 150mg/kg sau 3 ngµy, liÒu 100 mg/kg sau 7 ngµy tiªm mµng bông. Alloxan g©y t¨ng glucose huyÕt kh«ng æn ®Þnh trong x©y dùng m« h×nh §T§ typ 1. Kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc LD50 b»ng ®­êng uèng víi liÒu cao nhÊt cã thÓ cho uèng cña dÞch chiÕt n­íc (75g/kg), dÞch chiÕt cån (liÒu 18g/kg). DÞch chiÕt n­íc liÒu 6g/kg vµ dÞch chiÕt cån liÒu 1,6g/kg cã t¸c dông h¹ glucose huyÕt trªn m« h×nh g©y g©y t¨ng glucose huyÕt ngo¹i sinh b»ng glucose (kh¶ n¨ng dung n¹p glucose ngo¹i sinh), trªn m« h×nh §T§ typ 1 (b»ng STZ) vµ trªn m« h×nh §T§ typ 2 (b»ng STZ vµ chÕ ®é ¨n). §Þnh h­íng nghiªn cøu: - TiÕp tôc hoµn thiÖn vµ æn ®Þnh m« h×nh g©y §T§ typ 1 b»ng STZ, typ 2 b»ng chÕ ®é ¨n giµu dinh d­ìng vµ STZ liÒu thÊp. - Nghiªn cøu t¸c dông h¹ glucose huyÕt cña c¸c ph©n ®o¹n dÞch chiÕt B«ng æi trªn c¸c m« h×nh §T§. Tµi liÖu tham kh¶o Tµi liÖu tiÕng viÖt T¹ V¨n B×nh (2007), Nh÷ng nguyªn lý nÒn t¶ng bÖnh ®¸i th¸o ®­êng, t¨ng glucose m¸u, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi. §ç Huy BÝch, §Æng Quang Trung, Bïi Xu©n Ch­¬ng, NguyÔn Th­îng Dong, §ç Trung §µm, Ph¹m V¨n HiÓn, Vò Ngäc Lé, Ph¹m Duy Mai, Ph¹m Kim M·n, §oµnThÞ Nhu, NguyÔn TËp, TrÇn Toµn (2006), C©y thuèc vµ ®éng vËt lµm thuèc ë ViÖt Nam tËp 1, NXB Khoa häc vµ kü thuËt, tr. 260-262. NguyÔn Ph­¬ng Dung, Lª Vâ §Þnh T­êng (2001), “KÕt qu¶ b­íc ®Çu nghiªn cøu mét sè c©y thuèc, bµi thuèc ch÷a bÖnh ®¸i th¸o ®­êng”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 8, tr. 50-52. NguyÔn Thu H»ng, Ph¹m Thanh Kú, TrÇn V©n HiÒn (2004), “Nghiªn cøu t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña hoa c¬m ch¸y trßn (Sambucus nigra ssp.canadensis (L.) R. Bolli)”, T¹p chÝ D­îc häc, 336, tr. 13-14. NguyÔn Kh¸nh Hßa, §µo V¨n Phan, NguyÔn Duy ThuÇn (2002), “ Nghiªn cøu sµng läc t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña chÌ NhËt b¶n, ®ç träng, huyÒn s©m, nhµu”, T¹p chÝ Nghiªn cøu y häc, 20(4), tr. 33-37. Phïng Thanh H­¬ng, §ç ThÞ Hµ Ph­¬ng, NguyÔn Xu©n Th¾ng, §ç Ngäc Liªn (2007), “T¸c dông h¹ glucose huyÕt cña cao chiÕt l¸ b»ng l¨ng n­íc (Lagerstroemia speciosa (L.) Pers.) trªn chuét t¨ng glucose huyÕt thùc nghiÖm”, T¹p chÝ D­îc häc, 377, tr. 11-17. Phïng Thanh H­¬ng, Mai Thanh V©n, Hå ThÞ Thanh Xu©n, NguyÔn Xu©n Th¾ng (2009), “ ¶nh h­ëng cña ph©n ®o¹n dÞch chiÕt l¸ b»ng l¨ng n­íc (Lagerstroemia speciosa (L.) Pers.) lªn ho¹t ®é enzym glucose 6 phosphatase vµ hexokinase cña gan chuét thùc nghiÖm”, T¹p chÝ D­îc häc, 398, tr.37-40. Vò Ngäc Lé (2005), “Nh÷ng d­îc liÖu cã t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt vµ trÞ tiÓu ®­êng”, T¹p chÝ D­îc häc, 353, tr. 7-8. §ç TÊt Lîi (2006), Nh÷ng c©y thuèc vµ vÞ thuèc ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, tr. 542-543. §µo V¨n Phan, NguyÔn Kh¸nh Hßa, Ph¹m H÷u §iÓn (2005), “T¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña B¹ch truËt, C©u kû tö vµ Cam th¶o nam trªn chuét nh¾t tr¾ng, T¹p chÝ Nghiªn cøu Y häc, 38 (5), tr.12-16. §ç ThÞ NguyÖt QuÕ, NguyÔn TrÇn ThÞ Gi¸ng H­¬ng, NguyÔn Duy ThuÇn, NguyÔn ViÕt Th©n, NguyÔn ThÞ Kim HuÕ (2009), “B­íc ®Çu ®¸nh gi¸ t¸c dông h¹ glucose huyÕt cña rÔ c©y chãc m¸u (Salacia cochinchinesis) trªn chuét nh¾t bÞ t¨ng glucose huyÕt b»ng streptozocin”, T¹p chÝ D­îc häc, 399, tr. 28-32. NguyÔn ThÞ Minh Thanh, L¹i ThÞ Kim Dung, TrÇn Thanh Phong, §ç Ngäc Liªn (2008), “Nghiªn cøu t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña qu¶ døa d¹i (Pandanus odoratissimus L.) hä Døa d¹i (Pandanaceae)”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 587+598 (2) -2008, tr. 56-58. NguyÔn §øc DiÖu Trang, §Æng V¨n Gi¸p, Vâ ThÞ CÈm Vy, Lª Quang NghiÖm ((2008), “Nghiªn cøu t­¬ng ®­¬ng sinh häc cña viªn gliclazid 30mg phãng thÝch kÐo dµi”, T¹p chÝ D­îc häc, 389, tr. 13-15,34. T¹ Thµnh V¨n, NguyÔn ThÞ Ph­¬ng Thóy (2006), “Kh¶o s¸t t¸c dông h¹ ®uêng huyÕt cña dÞch chiÕt c©y dõa c¹n (Catharanthus roseus) trªn chuét nh¾t tr¾ng b×nh th­êng vµ chuét g©y ®¸i th¸o ®­êng b»ng streptozocin”, T¹p chÝ Y häc ViÖt Nam, 320 (3), tr.15-20. §ç Quèc ViÖt, TrÇn V¨n Sung, NguyÔn Thanh Thóy (2006), “S¬ bé nghiªn cøu t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña qu¶ chuèi hét (Musa balbisiana) trªn chuét thùc nghiÖm”, T¹p chÝ D­îc häc, 361, tr. 8-10,30. ViÖn D­îc LiÖu (2006), Nghiªn cøu thuèc tõ th¶o d­îc, NXB Khoa häc vµ kü thuËt, tr. 199-207. NguyÔn Ngäc Xu©n (2004), Nghiªn cøu t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña Thæ phôc linh (Smilax glabra roxb smilacaceae) trªn sóc vËt thùc nghiÖm, LuËn ¸n tiÕn sÜ Y häc, §¹i häc Y Hµ Néi. §¹i häc Y Hµ néi (2008), Sinh lý bÖnh häc, NXB Y häc, tr 58-71 Tµi liÖu tiÕng Anh Alagesaboopathi (2009), Ethnomedicinal plants and their utilization by villagers in Kumaragiri hills of Salem district of Tamilbadu, Ibdia, Afr. J. Trad. CAM (2009) 6 (3), pp. 222 - 227. Antonios Chatzigeorgiou, Antonios Halapas, Konstannious Kalafatakis and Elli Kamper (2009), The Use of Animal Models in the Study of Diabetes Mellitus, in vivo, 23, pp. 245-258. Anup Maiti, Saikat Dewanjee, Goutam Jana, Subhash C. Mandal (2009), Hypoglycemic effect of Swietenia macrophylla seeds against type II diabetes, Inter. J. Green Pharm., 2008, pp.224-227. Ashok D. Chougate, Shrimant N. Panakar, Pradeep M. Gurao and Akalpita U. Arvindekar (2007), Optimization of Alloxan dose is essential to Induce Stable Diabetes for Prolonged Period, Asian Journal of Biochemistry, 2 (6), pp. 402-408. Barbara LuBec, Michel Hosrmon, Harald Hoeger and Gert Lubec (1998), Aromatic hydroxylation in animal models of diabetes mellitus, The FASEB Journal, 12 , pp 1581-1587. Brian Siu, Jharna Saha, William E Smoyer, Kelli A Sullivan and Frank C Brosius (2006), Reduction in podocyte density as a pathologic feature in early diabetic nephropathy in rodents: Prevention by lipoic acid treatment, BMC Nephrology, 7 (6), pp. 1-11. Centers for disease control and prevention (2007), National Diabetes Fact Sheet 2007. Dhanabal S. P, Mohan Marugaraja M. K and Suresh (2008) B, Antidiabetic activity of Clerodendron phlomoidis Leaf Extract in Alloxan -Induced Diabetic Rats, Indian J. Pharm. Sci., 70 (6), pp. 841-844. Durgacharan A. Bhagwat, Suresh G. Killedar, Rahul S. Adnaik (2008), Anti-diabetic activity of leaf extraxt of Tridax procumbens, Inter. J. Green Pharm., 5, pp.126-128. Edwin jarald, Siddaheswar Balakrishnan Joshi and Dharam Chandra Jain (2008), Diabetes and Herbal Medicines, Iranian Journal of Pharmacology & Therapeutics, 7(1), pp 97 - 106. Hiroshi Ikegami, Tomomi Fujisawa, and Toshio Ogihara (2004), Mouse Models of Type 1 and Type 2 Diabetes Derived from the Same Closed Colony: Genetic Susceptibility Shared Between Two Types of Diabetes, ILAR Journal, 45 (3), pp.268-277. Jasim Uddin Chowdhuryl, Nemai Chandra Nandi and MD Nazrulislam Bhuiyan (2007), Chemical composition of leaf essential oil of Lantana Camara L. from Bangladesh, Bangladesh Journal of Botany, 36 (2), pp 194 - 195. [30] Ji Su Kim, Jung Bong Ju, Chang Won Choi and Sei Chang Kim (2006), Hypoglycemic and Antihyperlipidemic Effect of Four Korean Medicinal Plants in Alloxan Induced Diabetic Rats, Am. J. Biochem. & Biotech., 2 (4), pp.154-160. John P. Mordes, Rita Bortell, Elizabeth P. Blankenhorn, Aldo A. Rossini, and Dale L. Greiner (2004), Rat Models of Type 1 Diabetes: Genetics, Environment, and Autoimmunity, ILAR Journal, 45 (3), pp.278-291. Julie Takada, Miriam Helena Fonseca-Alaniz, Tarcila Beatriz Ferraz de Campos, Sandra Andreotti (2008), Metabolic recovery of adipose tissue is associated with improvement in insulin resistance in a model of experimental diabetes, Journal of Endocrinology , 198, pp. 51–60. Lenika Sagar, Rajesh Sehgal and Sudarshan Ojha (2005), Evaluation of antimotility effect of Lantana camara L. var. acuelata constituents on neostigmine induced gastrointestinal transit in mice, BMC Complementary and Alternative Medicine - Panjab University, Chandigarh – India. Lenzen S (2008), The mechanisms of alloxan- and streptozotocin-induced diabetes, Diabetologia, 51, pp. 216-226. Manway Liu, Arthur Liberzon, Sek Won Kong, Weil R. Lai, Peter J. Park, Isaac S. Kohane, Simon Kasif1(2007), Network-Based Analysis of Affected Biological Processes in Type 2 Diabetes Models, PLoS Genetics, 3, pp 32-39. Ming Zhang, Xiao-Yan Lv, Jing Li, Zhi-Gang Xu, and Li Chen (2008), The Characterization of High-Fat Diet andMultiple Low-Dose Streptozotocin Induced Type 2 Diabetes RatModel, Experimental Diabetes Research, vol 2008, pp. 1-9. Mohamed Bnouham, Abderrahim Ziyyat, Hassane Mekhfi, Abdelhafid Tahri, Abdelkhaleq Legssyer (2006), “Review: Medicinal plants with potential antidiabetic activity - A review of ten years of herbal medicine research (1990-2000)”, Int J Diabetes Metab 14 (1), pp. 25. Nigel Unwin and Amanda Marlin (2004), Diabetes Action Now: WHO and IDF working together to raise awareness worldwide, Diabetes Voices, 49 (2), June 2004. Papiaya Mitra Mazumder, Mamta Farswan, V. Parcha (2009), Effect of an isolated active compound (Cg-1) of Cassia glauca leaf on blood glucose, lipid profile, and atherogenic index in diabetic rats, Indian J Pharmacol, 41 (4), pp. 182-186.  HYPERLINK "" Reed M.J.,  HYPERLINK "" Meszaros K,  HYPERLINK "" Entes L.J,  HYPERLINK "" Claypool M.D,  HYPERLINK "" Pinkett J.G,  HYPERLINK "" Gadbois T.M,  HYPERLINK "" Reaven G.M (2000), A new rat model of type 2 diabetes: the fat-fed, streptozotocin-treated rat, J. Metabolism, 49 (11), pp. 1390-1394. Sarah Wild, Bchir, Gojka Roglic, Andersgreen, Richard Sicree, Hilary (2004), Global Prevalence of Diabetes Estimates for the year 2000 and projections for 2030, Diabetes Care, 27 (5), pp. 1047-1053. Sarika Jain, Pandhi S, Singh A.P, Samir Malhotra, (2006), Efficacy of standardised herbal extracts in type 1 diabetes - an experimental study, Afr. J. Trad. CAM (2006), 3 (4), pp. 23 - 33. Sivaraj A, Devi K, Palani S, Vinoth Kumar P, Senthil Kumar P, David E (2009), Anti-hyperglycemic and Anti-hyperlipidemic effect of combined plant extract of Cassia auriculata and Aegle marmelos in streptozotocin (STZ) induced diabetic albino rats, Int.J. PharmTech Res, 1 (4), pp 1010-1016. Srinivasan K, Ramarao K (2007), Animal models in type 2 diabetes research: An overview, Indian J Med Res, 125, pp 451-472.  HYPERLINK "" Srinivasan K,  HYPERLINK "" Viswanad B,  HYPERLINK "" Asrat L,  HYPERLINK "" Kaul CL,  HYPERLINK "" Ramarao P (2005), Combination of high-fat diet-fed and low-dose streptozotocin-treated rat: a model for type 2 diabetes and pharmacological screening,  HYPERLINK "javascript:AL_get(this,%20'jour',%20'Pharmacol%20Res.');" Pharmacol Res. , 52(4), pp. 313-320. Tomonori Nakamura, Tomoko Terajima, Taeko Ogata, Koichi Ueno, Naotake Hashimoto, Kageyoshi Ono, and Shingo Yano (2006), Establishment and Pathophysiological Characterization of Type 2 Diabetic Mouse Model Produced by Streptozotocin and Nicotinamide, Biol. Pharm. Bull. 29(6), pp. 1167—1174. Udayan P.S, Satheesh George, Tushar K.V. and Indira Balachandran (2006), Medical plants used by the Malayali tribe of Servarayan hills, Yercad, Salem district, Tamil nadu, India, Zoos’ print journal, 21(4), pp. 2223-2224. William T. Cefalu (2006), Animal Models of Type 2 Diabetes: Clinical Presentation and Pathophysiological Relevance to the Human Condition, ILAR Journal, 47 (3), pp.186-198. World Health Organization & International Diabetes Federation (2006), Definition and diagnosis of diabetes mellitus and intermediate hyperglycemia.