Theo dõi, đánh giá các tính trạng của vật nuôi

Ch−¬ng II: theo dâi, ®¸nh gi¸ c¸c tÝnh tr¹ng cña vËt nu«i C¸c tÝnh tr¹ng (cßn gäi lµ chØ tiªu, ®Æc ®iÓm) vÒ ngo¹i h×nh, sinh tr−ëng, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm ch¨n nu«i ®−îc sö dông ®Ó m« t¶, ®¸nh gi¸ mét gièng vËt nu«i còng nh− tõng c¸ thÓ vËt nu«i. C¸c tÝnh tr¹ng nµy th−êng lµ nh÷ng tiªu chuÈn chän läc vËt nu«i, gi÷ chóng lµm gièng nh»m t¹o ra ®êi sau phï hîp víi mong muèn cña ng−êi ch¨n nu«i. Ng−êi ta cã thÓ quan s¸t ®Ó m« t¶, ®¸nh gi¸ c¸c tÝnh tr¹ng ngo¹i h×nh, song ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng sinh tr−ëng, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm, ng−êi ta chØ cã thÓ m« t¶ ®¸nh gi¸ chóng b»ng c¸c phÐp ®o. §iÒu ®¸ng l−u ý lµ tuyÖt ®¹i bé phËn c¸c tÝnh tr¹ng sinh tr−ëng, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng vËt nu«i ®Òu lµ c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng. 2.1. §¸nh gi¸ ngo¹i h×nh Ngo¹i h×nh cña mét vËt nu«i lµ h×nh d¸ng bªn ngoµi cña con vËt. Tuy nhiªn, trªn nh÷ng khÝa c¹nh nhÊt ®Þnh, ngo¹i h×nh ph¶n ¶nh ®−îc cÊu t¹o cña c¸c bé phËn cÊu thµnh c¬ thÓ, t×nh tr¹ng søc khoÎ còng nh− n¨ng suÊt cña vËt nu«i. Ch¼ng h¹n, c¨n cø vµo h×nh d¸ng cña mét con tr©u cÇy, nÕu thÊy nã to lín, v¹m vì, g©n guèc cã thÓ dù ®o¸n nã cã kh¶ n¨ng cÇy kÐo tèt; quan s¸t mét con bß c¸i s÷a, nÕu thÊy nã cã bÇu vó lín, tÜnh m¹ch vó to vµ næi râ cã thÓ dù ®o¸n nã cho n¨ng suÊt s÷a cao... §Ó ®¸nh gi¸ ngo¹i h×nh vËt nu«i, ng−êi ta dïng m¾t ®Ó quan s¸t vµ dïng tay ®Ó sê n¾n, dïng th−íc ®Ó ®o mét sè chiÒu ®o nhÊt ®Þnh. Cã thÓ sö dông mét sè ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ngo¹i h×nh sau ®©y: - Quan s¸t tõng bé phËn vµ tæng thÓ con vËt, ph©n lo¹i ngo¹i h×nh con vËt theo c¸c møc kh¸c nhau tuú thuéc vµo kinh nghiÖm cña ng−êi ®¸nh gi¸. - Dïng th−íc ®o ®Ó ®o mét sè chiÒu ®o trªn c¬ thÓ con vËt, m« t¶ nh÷ng ®Æc tr−ng chñ yÕu vÒ ngo¹i h×nh th«ng qua sè liÖu c¸c chiÒu ®o nµy. Sè l−îng c¸c chiÒu ®o tuú thuéc vµo tÇm quan träng cña c¸c bé phËn c¬ thÓ ®èi víi môc ®Ých chän läc vµ nh©n gièng. Ch¼ng h¹n, ®Ó chän läc ngo¹i h×nh ngùa ®ua ng−êi ta ph¶i sö dông rÊt nhiÒu chiÒu ®o kh¸c nhau, nh−ng ®Ó ®¸nh gi¸ ngo¹i h×nh lîn n¸i ng−êi ta chØ cÇn xem xÐt mét vµi chiÒu ®o c¬ b¶n. Trong tiªu chuÈn chän läc gia sóc cña n−íc ta hiÖn nay, c¸c chiÒu ®o c¬ b¶n cña tr©u, bß, lîn bao gåm: + Cao vai (®èi víi tr©u bß cßn gäi lµ cao v©y): ChiÒu cao tõ mÆt ®Êt tíi ®iÓm sau cña u vai (®o b»ng th−íc gËy). + Vßng ngùc: Chu vi lång ngùc t¹i ®iÓm tiÕp gi¸p phÝa sau cña x−¬ng b¶ vai (®o b»ng th−íc d©y). + Dµi th©n chÐo (®èi víi tr©u bß): Kho¶ng c¸ch tõ phÝa tr−íc cña khíp b¶ vai-c¸nh tay ®Õn mám sau cña u x−¬ng ngåi (®o b»ng th−íc gËy). + Dµi th©n (®èi víi lîn): Kho¶ng c¸ch tõ ®iÓm gi÷a cña ®−êng nèi gi÷a 2 gèc tai tíi ®iÓm tiÕp gi¸p gi÷a vïng khum vµ vïng ®u«i (®o s¸t da, b»ng th−íc d©y). C¸c chiÒu ®o trªn cßn ®−îc sö dông ®Ó −íc tÝnh khèi l−îng cña con vËt. Sau ®©y lµ mét vµi c«ng thøc −íc tÝnh khèi l−îng tr©u, bß, lîn: Khèi l−îng tr©u ViÖt Nam (kg) = 88,4 (Vßng ngùc)2 x Dµi th©n chÐo Khèi l−îng bß vµng (kg) = 89,8 (Vßng ngùc)2 x Dµi th©n chÐo Khèi l−îng lîn (kg) = [(Vßng ngùc)2x Dµi th©n]/14.400 Trong c¸c c«ng thøc trªn, ®¬n vÞ tÝnh chiÒu ®o vßng ngùc, dµi th©n chÐo cña tr©u bß lµ mÐt, ®¬n vÞ tÝnh chiÒu ®o vßng ngùc, dµi th©n cña lîn lµ cm. - Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ngo¹i h×nh hiÖn ®ang ®−îc sö dông réng r·i nhÊt lµ ®¸nh gi¸ b»ng cho ®iÓm. Nguyªn t¾c cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ h×nh dung ra mét con vËt mµ mçi bé phËn c¬ thÓ cña nã ®Òu cã mét ngo¹i h×nh ®Ñp nhÊt, ®Æc tr−ng cho gièng vËt nu«i mµ ng−êi ta mong muèn. Cã thÓ nãi ®ã lµ con vËt lý t−ëng cña mét gièng, c¸c bé phËn cña nã ®Òu ®¹t ®−îc ®iÓm tèi ®a trong thang ®iÓm ®¸nh gi¸. So s¸nh ngo¹i h×nh cña tõng bé phËn gi÷a con vËt cÇn ®¸nh gi¸ víi con vËt lý t−ëng ®Ó cho ®iÓm tõng bé phËn. §iÓm tæng hîp cña con vËt lµ tæng sè ®iÓm cña c¸c bé phËn. Trong mét sè tr−êng hîp, tuú tÝnh chÊt quan träng cña tõng bé phËn ®èi víi 13 h−íng chän läc, ng−êi ta cã thÓ nh©n ®iÓm ®· cho víi c¸c hÖ sè kh¸c nhau tr−íc khi céng ®iÓm chung. Cuèi cïng c¨n cø vµo tæng sè ®iÓm ngo¹i h×nh ®¹t ®−îc ®Ó ph©n lo¹i con vËt. Theo Tiªu chuÈn lîn gièng cña n−íc ta (TCVN.1280-81), viÖc ®¸nh gi¸ ngo¹i h×nh lîn ®−îc thùc hiÖn theo ph−¬ng ph¸p cho ®iÓm 6 bé phËn, nh©n hÖ sè kh¸c nhau víi tõng bé phËn råi c¨n cø vµo ®iÓm tæng sè ®Ó xÕp cÊp ngo¹i h×nh theo c¸c thang bËc: ®Æc cÊp, cÊp I, cÊp II, cÊp III vµ cÊp IV. HiÖn nay, trong tiªu chuÈn chän läc ngo¹i h×nh bß s÷a ë c¸c n−íc ch©u ¢u vµ Mü, ngoµi chiÒu cao c¬ thÓ ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng c¸ch ®o cao khum (kho¶ng c¸ch tõ mÆt ®Êt tíi ®iÓm cao nhÊt ë phÇn khum con vËt), ng−êi ta sö dông thang ®iÓm tõ 1 tíi 9 ®Ó cho ®iÓm 13 bé phËn kh¸c nhau (gäi lµ c¸c tÝnh tr¹ng tuyÕn tÝnh). §iÓm tæng céng cña con vËt còng lµ c¨n cø ®Ó ph©n ngo¹i h×nh thµnh 6 cÊp ®é kh¸c nhau. Trong ch¨n nu«i gµ c«ng nghiÖp, ®Ó chän läc gµ ®Î trøng khi b−íc vµo thêi kú chuÈn bÞ ®Î, ng−êi ta c¨n cø vµo khèi l−îng con vËt, ®é réng cña x−¬ng h¸ng..., møc ®é ph¸t triÓn vµ mµu s¾c cña mµo... ®Ó chän läc. 2.2. §¸nh gi¸ sinh tr−ëng Sinh tr−ëng lµ sù t¨ng thªm vÒ khèi l−îng, kÝch th−íc, thÓ tÝch cña tõng bé phËn hay cña toµn c¬ thÓ con vËt. Thùc chÊt cña sinh tr−ëng chÝnh lµ sù t¨ng tr−ëng vµ ph©n chia cña c¸c tÕ bµo trong c¬ thÓ vËt nu«i. §Ó theo dâi c¸c chØ tiªu sinh tr−ëng cña vËt nu«i cÇn ®Þnh kú c©n, ®o, ®ong c¸c c¬ quan bé phËn hay toµn c¬ thÓ con vËt. Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c lÇn c©n ®o, ®ong nµy phô thuéc vµo lo¹i vËt nu«i vµ môc ®Ých theo dâi ®¸nh gi¸. Ch¼ng h¹n: §èi víi lîn con, th−êng c©n khèi l−îng lóc s¬ sinh, 21 ngµy tuæi, cai s÷a mÑ. §èi víi lîn thÞt, th−êng c©n khèi l−îng khi b¾t ®Çu nu«i, kÕt thóc nu«i vµ ë tõng th¸ng nu«i. §Ó biÓu thÞ tèc ®é sinh tr−ëng cña vËt nu«i, ng−êi ta th−êng sö dông 3 ®é sinh tr−ëng sau ®©y: 2.2.1. §é sinh tr−ëng tÝch luü §é sinh tr−ëng tÝch luü lµ khèi l−îng, kÝch th−íc, thÓ tÝch cña toµn c¬ thÓ hay cña tõng bé phËn c¬ thÓ t¹i c¸c thêi ®iÓm sinh tr−ëng, nghÜa lµ c¸c thêi ®iÓm thùc hiÖn c¸c phÐp ®o. 2.2.2. §é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi §é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi lµ khèi l−îng, kÝch th−íc, thÓ tÝch cña toµn c¬ thÓ hay cña tõng bé phËn c¬ thÓ t¨ng lªn trong mét ®¬n vÞ thêi gian. C«ng thøc tÝnh nh− sau: 12 12 tt VV A − −= trong ®ã, A: ®é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi V2, t2: khèi l−îng, kÝch th−íc, thÓ tÝch t¹i thêi ®iÓm t2 V1, t1: khèi l−îng, kÝch th−íc, thÓ tÝch t¹i thêi ®iÓm t1 Ch¼ng h¹n: Khèi l−îng 1 lîn thÞt lóc 5 vµ 6 th¸ng tuæi lÇn l−ît lµ 46 vµ 70 kg, ®é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi lµ: A = (70 - 46)/(6-5) = 24 kg/th¸ng. NÕu gi÷a 2 th¸ng tuæi nµy cã sè ngµy lµ 30 th×: A = (70.000 - 46.000)/30 = 800 g/ngµy. 2.2.3. §é sinh tr−ëng t−¬ng ®èi §é sinh tr−ëng t−¬ng ®èi lµ phÇn khèi l−îng, kÝch th−íc, thÓ tÝch cña c¬ thÓ hay tõng bé phËn c¬ thÓ t¹i thêi ®iÓm sinh tr−ëng sau t¨ng lªn so víi thêi ®iÓm sinh tr−ëng tr−íc. §é sinh tr−ëng t−¬ng ®èi th−êng ®−îc biÓu thÞ b»ng sè phÇn tr¨m, do ®ã c«ng thøc tÝnh nh− sau: 14 100 2/)( (%) 12 12 x VV VV R + −= trong ®ã, R(%): ®é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi (%) V2: khèi l−îng, kÝch th−íc, thÓ tÝch t¹i thêi ®iÓm sau V1: khèi l−îng, kÝch th−íc, thÓ tÝch t¹i thêi ®iÓm tr−íc Ch¼ng h¹n: Còng lîn thÞt trªn, ®é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi lµ: R(%) = [(70 - 46)/(70 + 46)/2] x 100 = 41,38%. VÝ dô: C¸c sè liÖu theo dâi khèi l−îng gµ Ri qua c¸c tuÇn tuæi (®é sinh tr−ëng tÝch luü) vµ c¸c tÝnh to¸n ®é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi, ®é sinh tr−ëng t−¬ng ®èi ®−îc nªu trong b¶ng sau: Ngµy 1 TuÇn 1 TuÇn 2 TuÇn 3 TuÇn 4 TuÇn 5 TuÇn 6 §é sinh tr−ëng tÝch luü (g) 27,4 42,6 75,4 124,0 171,3 248,5 327,5 §é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi (g/n) 2,2 4,7 7,0 6,8 11,0 11,3 §é sinh tr−ëng t−¬ng ®èi (%) 43,5 55,5 48,8 32,0 36,8 27,4 C¸c ®å thÞ ®é sinh tr−ëng tÝch luü, tuyÖt ®èi vµ t−¬ng ®èi cña khèi l−îng gµ Ri nh− sau: §å thÞ sinh tr−ëng tÝch luü 0.0 50.0 100.0 150.0 200.0 250.0 300.0 350.0 1 2 3 4 5 6 7 TuÇn tuæi K hè i l −î ng ( g) §å thÞ ®é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi 0.0 2.0 4.0 6.0 8.0 10.0 12.0 1 2 3 4 5 6 TuÇn tuæi g/ ng µy §å thÞ ®é sinh tr−ëng t−¬ng ®èi 0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 1 2 3 4 5 6 TuÇn tuæi (% ) H×nh 2.1. C¸c ®å thÞ sinh tr−ëng tÝch luü, tuyÖt ®èi vµ t−¬ng ®èi Theo quy luËt chung, ®å thÞ ®é sinh tr−ëng tÝch luü cã d¹ng ®−êng cong h×nh ch÷ S víi c¸c pha sinh tr−ëng chËm, sinh tr−ëng nhanh, sinh tr−ëng chËm vµ cuèi cïng lµ pha c©n b»ng. §å thÞ ®é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi cã d¹ng ®−êng cong gÇn nh− h×nh parabon víi pha sinh tr−ëng nhanh, ®¹t cùc ®¹i sau ®ã lµ pha sinh tr−ëng chËm. §å thÞ ®é sinh tr−ëng t−¬ng ®èi cã d¹ng ®−êng cong gÇn nh− h×nh hyperbon: liªn tôc gi¶m dÇn theo løa tuæi. Cã thÓ so s¸nh ®−êng cong sinh tr−ëng thùc tÕ víi ®−êng cong sinh tr−ëng lý thuyÕt ®Ó ph©n tÝch, t×m ra nh÷ng nguyªn nh©n ¶nh h−ëng cña c¸c sù sai kh¸c. Ch¼ng h¹n, trªn c¸c ®å thÞ ®é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi vµ t−¬ng ®èi cña khèi l−îng gµ Ri cã hiÖn t−îng kh¸c th−êng ë 4 tuÇn tuæi, ®å thÞ ®é sinh tr−ëng t−¬ng ®èi còng cã hiÖn t−îng kh¸c th−êng ë tuÇn tuæi thø nhÊt. Cã thÓ cho r»ng, viÖc kh«ng cung cÊp ®ñ nhiÖt ®é cho gµ con khi míi në, còng nh− chÕ ®é dinh d−ìng cho gµ con kh«ng hîp lý ë 4 tuÇn tuæi lµ nguyªn nh©n cña hiÖn t−îng kh¸c th−êng nµy. Trong nghiªn cøu ®¸nh gi¸ sinh tr−ëng cña vËt nu«i hiÖn nay, ng−êi ta th−êng theo dâi sinh tr−ëng cña chóng ë c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau, sau ®ã tÝnh to¸n hµm sinh tr−ëng vµ ph©n 15 tÝch ®¸nh gi¸. Hµm sinh tr−ëng cña vËt nu«i ®−îc sö dông lµ hµm c¬ sè e, c¸c tham sè quan träng lµ ®−êng tiÖm cËn sinh tr−ëng (chØ møc sinh tr−ëng tèi ®a mµ con vËt cã thÓ ®¹t ®−îc), ®iÓm uèn (ranh giíi gi÷a c¸c pha sinh tr−ëng nhanh vµ chËm). C¸c hµm sinh tr−ëng nµy rÊt quan träng ®èi víi viÖc dù ®o¸n tèc ®é sinh tr−ëng còng viÖc nh− khai th¸c tèt nhÊt tèc ®é sinh tr−ëng cña vËt nu«i ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. 2.3. §¸nh gi¸ n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm 2.3.1. N¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s÷a §èi víi vËt nu«i lÊy s÷a, ng−êi ta theo dâi ®¸nh gi¸ c¸c tÝnh tr¹ng chñ yÕu sau: - S¶n l−îng s÷a trong 1 chu kú tiÕt s÷a: Lµ tæng l−îng s÷a v¾t ®−îc trong 10 th¸ng tiÕt s÷a (305 ngµy); - Tû lÖ mì s÷a: Lµ tû lÖ mì s÷a trung b×nh cña 1 kú tiÕt s÷a. §Þnh kú mçi th¸ng ph©n tÝch hµm l−îng mì s÷a 1 lÇn, c¨n cø vµo hµm l−îng mì s÷a ë c¸c kú ph©n tÝch vµ s¶n l−îng s÷a hµng th¸ng ®Ó tÝnh tû lÖ mì s÷a. - Tû lÖ protein s÷a: Lµ tû lÖ protein trung b×nh cña 1 kú tiÕt s÷a. C¸ch x¸c ®Þnh vµ tÝnh to¸n t−¬ng tù nh− ®èi víi tû lÖ mì s÷a. B¶ng 2.1. S¶n l−îng s÷a, tû lÖ mì s÷a, protein s÷a cña mét vµi gièng bß Lo¹i bß S¶n l−îng s÷a (kg) Tû lÖ mì s÷a (%) Tû lÖ protein s÷a (%) Nguån tµi liÖu Holstein Friesian nu«i t¹i Hµ Lan 8.003 4,37 3,43 Lang tr¾ng ®á nu«i t¹i Hµ Lan 6.975 4,43 3,53 Sæ gièng bß Hµ Lan 1997-1998 F1 (Holstein x Lai Sind) nu«i t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh 3.643 3,78 3,33 F2 (3/4 Holstein, 1/4 Lai Sind) nu«i t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh 3.796 3,70 3,27 F3 (7/8 Holstein, 1/8 Lai Sind) nu«i t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh 3.415 3,67 3,23 NguyÔn Quèc §¹t (1999) §Ó so s¸nh s¶n l−îng s÷a cña c¸c bß s÷a cã tû lÖ mì s÷a kh¸c nhau, ng−êi ta quy ®æi vÒ s÷a tiªu chuÈn (s÷a cã tû lÖ mì 4%). C«ng thøc quy ®æi nh− sau: SLSTC (kg) = 0,4 SLSTT (kg) x 15 F(kg) trong ®ã, SLSTC: S¶n l−îng s÷a tiªu chuÈn (s÷a cã tû lÖ mì 4%), tÝnh ra kg SLSTT: S¶n l−îng s÷a thùc tÕ, tÝnh ra kg F : S¶n l−îng mì s÷a (kg) 0,4 vµ 15: C¸c hÖ sè quy ®æi (mçi kg s÷a ®· khö mì t−¬ng ®−¬ng víi 0,4 kg s÷a tiªu chuÈn; mçi kg mì s÷a t−¬ng ®−¬ng víi 15 kg s÷a tiªu chuÈn). Tuy lîn kh«ng ph¶i lµ vËt nu«i lÊy s÷a, nh−ng ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cho s÷a cña lîn ng−êi ta sö dông khèi l−îng toµn æ lîn con ë 21 ngµy tuæi. Lý do ®¬n gi¶n lµ l−îng s÷a lîn mÑ t¨ng dÇn tõ ngµy ®Çu tiªn sau khi ®Î, ®¹t cao nhÊt lóc 3 tuÇn tuæi, sau ®ã gi¶m dÇn. MÆt kh¸c, cho tíi 21 ngµy tuæi, lîn con chñ yÕu sèng b»ng s÷a mÑ, l−îng thøc ¨n bæ sung thªm lµ kh«ng ®¸ng kÓ. 16 2.3.2. N¨ng suÊt vµ chÊt l−îng thÞt §èi víi vËt nu«i lÊy thÞt, ng−êi ta theo dâi c¸c tÝnh tr¹ng chñ yÕu sau: - T¨ng träng trung b×nh trong thêi gian nu«i, th−êng ®−îc tÝnh b»ng sè gam t¨ng träng trung b×nh hµng ngµy (g/ngµy); - Tiªu tèn thøc ¨n cho 1 kg t¨ng träng: sè kg thøc ¨n chi phÝ cho mçi kg t¨ng träng; - Tuæi giÕt thÞt: Sè ngµy tuæi vËt nu«i ®¹t ®−îc khèi l−îng mæ thÞt theo quy ®Þnh; - C¸c tû lÖ thÞt khi giÕt thÞt: + Lîn: Tû lÖ thÞt mãc hµm (khèi l−îng con vËt sau khi ®· lo¹i bá m¸u, l«ng, phñ t¹ng so víi khèi l−îng sèng), tû lÖ thÞt xÎ (khèi l−îng con vËt sau khi ®· lo¹i bá m¸u, l«ng, phñ t¹ng, ®Çu, ®u«i, 4 bµn ch©n so víi khèi l−îng sèng), tû lÖ n¹c (khèi l−îng thÞt n¹c so víi khèi l−îng thÞt xÎ). Trªn con vËt sèng, ng−êi ta ®o ®é dµy mì l−ng ë vÞ trÝ x−¬ng s−ên cuèi cïng b»ng kim th¨m hoÆc b»ng m¸y siªu ©m. Gi÷a ®é dµy mì l−ng vµ tû lÖ n¹c cña th©n thÞt cã mèi t−¬ng quan ©m rÊt chÆt chÏ, v× vËy nh÷ng con lîn cã ®é dµy mì l−ng máng sÏ cã tû lÖ n¹c trong th©n thÞt cao vµ ng−îc l¹i. + Tr©u bß: Tû lÖ thÞt xÎ (khèi l−îng con vËt sau khi ®· lo¹i bá m¸u, da, phñ t¹ng, ®Çu, ®u«i, 4 bµn ch©n so víi khèi l−îng sèng), tû lÖ thÞt tinh (khèi l−îng thÞt so víi khèi l−îng sèng). + Gia cÇm: Tû lÖ th©n thÞt (khèi l−îng con vËt sau khi ®· lo¹i bá m¸u, l«ng, phñ t¹ng, ®Çu, c¸nh, ch©n - gäi lµ khèi l−îng th©n thÞt- so víi khèi l−îng sèng), tû lÖ thÞt ®ïi, thÞt ngùc (khèi l−îng thÞt ®ïi, thÞt ngùc so víi khèi l−îng th©n thÞt). B¶ng 2.2. Mét sè tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt thÞt cña mét sè gièng lîn Gièng lîn T¨ng träng trung b×nh (g/ngµy) Tiªu tèn thøc ¨n (kg TA/kg P) Dµy mì l−ng (mm) Tû lÖ n¹c (%) Nguån tµi liÖu PiÐtrain nu«i t¹i BØ 628,0 2,92 20,0 69,5 Leroy (1996) Yorkshire nu«i t¹i ViÖt Nam 590,6 2,96 15,1 Landrace nu«i t¹i ViÖt Nam 510,1 2,96 14,7 §Æng Vò B×nh * (1999) * C¸c kÕt qu¶ theo dâi t¹i Tr¹m kiÓm tra n¨ng suÊt lîn ®ùc gièng An Kh¸nh, Hµ T©y 2.3.3. N¨ng suÊt sinh s¶n §èi víi vËt nu«i dïng ®Ó sinh s¶n, c¸c tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt chñ yÕu bao gåm: + Con c¸i: - Tuæi phèi gièng løa ®Çu; - Tuæi ®Î løa ®Çu; - Kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î: Sè ngµy tõ løa ®Î tr−íc tíi løa ®Î sau; - Tû lÖ thô thai: Sè c¸i thô thai so víi tæng sè c¸i ®−îc phèi gièng; - Tû lÖ ®Î: Sè c¸i ®Î so víi tæng sè c¸i cã kh¶ n¨ng sinh s¶n (víi tr©u bß, dª, ngùa); - Sè con ®Î ra cßn sèng sau khi ®Î 24 giê, sè con cßn sèng khi cai s÷a, sè løa ®Î/n¸i/n¨m, sè con cai s÷a/n¸i/n¨m (víi lîn); tû lÖ ®Î 1 con/løa, sinh ®«i, sinh ba (víi dª, cõu); - Khèi l−îng s¬ sinh, cai s÷a. + Con ®ùc: - Tuæi b¾t ®Çu sö dông phèi gièng; - ChÊt l−îng tinh dÞch: Tæng sè tinh trïng cã kh¶ n¨ng thô thai trong 1 lÇn phèi gièng (ký hiÖu lµ: VAC). VAC lµ tÝch sè cña 3 chØ tiªu: l−îng tinh dÞch bµi xuÊt trong 1 lÇn phèi 17 gièng (dung tÝch: V); sè l−îng tinh trïng/1ml tinh dÞch (nång ®é: C); tû lÖ tinh trïng cã kh¶ n¨ng thô thai (ho¹t lùc: A); B¶ng 2.3. N¨ng suÊt sinh s¶n cña mét sè gièng lîn nu«i t¹i ViÖt Nam (§Æng Vò B×nh, 1993, 1999) Mãng C¸i* Yorkshire* Landrace* n x ± mx Cv% n x ± mx Cv% n x ± mx Cv% Tuæi ®Î løa ®Çu (ngµy) 303 472,3 ± 5,9 21,9 226 418,5 ± 27,8 15,1 86 409,3 ±44,1 13,5 Kho¶ng c¸ch 2 løa ®Î (ngµy) 1657 196,2 ± 0,9 18,7 648 179,0 ± 7,0 20,8 293 178,4 ±10,4 19,7 Sè con ®Î ra cßn sèng (con) 2291 10,6 ± 0,06 26,2 889 9,8 ± 0,3 28,0 380 9,9 ±0,5 27,3 Sè con ®Ó nu«i (con) 2291 9,2 ± 0,03 15,2 841 9,4 ± 0,3 12,5 359 9,2 ±0,5 13,1 Sè con cai s÷a** (con) 1912 7,6 ± 0,04 22,5 798 8,2 ± 0,3 17,8 335 8,2 ±0,5 17,4 Khèi l−îng TB lîn con s¬ sinh (kg) 2291 0,58 ± 0,01 16,3 885 1,2 ± 0,04 15,1 379 1,2 ±0,06 15,5 Khèi l−îng TB ** lîn con cai s÷a (kg) 1912 6,3 ± 0,03 22,7 798 8,1 ± 0,3 16,0 335 8,2 ±0,5 15,6 Ghi chó: * Lîn Mãng C¸i nu«i t¹i Tam §¶o (VÜnh Phóc), §«ng TriÒu (Qu¶ng Ninh), Thµnh T« (H¶i Phßng); lîn Yorkshire vµ Landrace nu«i t¹i Mü Hµo (H−ng Yªn). ** Lîn Mãng C¸i cai s÷a lóc 60 ngµy tuæi, lîn Yorkshire vµ Landrace cai s÷a lóc 35 ngµy tuæi. B¶ng 2.4. PhÈm chÊt tinh dÞch cña mét sè gièng vËt nu«i ë ViÖt Nam Gièng vËt nu«i Dung l−îng (V) Ho¹t lùc (A) Nång ®é (C) (triÖu/ml) VAC Nguån tµi liÖu Lîn Yorkshire 150-292 0,8-0,9 170-200 20.400-52.560 Lîn Landrace 150-200 0,8-0,9 150-190 18.000-34.200 Lîn Mãng C¸i 90-170 0,7-0,9 32-58 2.016-8.874 D−¬ng §×nh Long (1996) Bß Holstein 5,76 0,62 894,8 3195,5 Bß Zebu 4,52 0,59 938,8 2503,6 Hµ V¨n Chiªu (1999) §Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trøng ë gia cÇm, ng−êi ta theo dâi c¸c chØ tiªu chñ yÕu sau: - Tuæi ®Î qu¶ trøng ®Çu tiªn: Ngµy tuæi cña ®µn m¸i khi b¾t ®Çu cã 5% tæng sè m¸i ®Î trøng; - S¶n l−îng trøng/n¨m: Sè trøng trung b×nh cña 1 m¸i ®Î trong 1 n¨m; - Khèi l−îng trøng: Khèi l−îng trung b×nh cña c¸c qu¶ trøng ®Î trong n¨m. - C¸c chØ tiªu vÒ chÊt l−îngtrøng (®−êng kÝnh dµi, ®−êng kÝnh réng, chØ sè h×nh th¸i: réng/dµi, tû lÖ c¸c phÇn cÊu thµnh qu¶ trøng: lßng ®á, lßng tr¾ng, vá,...) 18 B¶ng 3.5. N¨ng suÊt trøng cña mét sè gièng gia cÇm nu«i t¹i ViÖt Nam C¸c gièng gia cÇm S¶n l−îng trøng (qu¶/n¨m) Khèi l−îng trøng (g) Nguån tµi liÖu Gµ Ri 80-120 38-42 Trung t©m nghiªn cøu Gia cÇm Gµ Leghorn 250-260 53-55 Trung t©m nghiªn cøu Gia cÇm VÞt Cá 188-246 68,2-70,7 Lª Xu©n §ång (1994) VÞt Khaki Campbell 254-280 64-66 TrÇn Thanh V©n (1998) C¸c chØ tiªu theo dâi, ®¸nh gi¸ vÒ sinh tr−ëng, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm nªu trªn ®Òu lµ c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng, chóng ta cÇn hiÓu biÕt râ vÒ b¶n chÊt cña c¸c tÝnh tr¹ng nµy. 2.4. TÝnh tr¹ng sè l−îng 2.4.1. C¸c ®Æc tr−ng cña tÝnh tr¹ng sè l−îng Khi xem xÐt c¸c quy luËt di truyÒn cña Mendel, chóng ta ®· ®Ò cËp tíi mét sè tÝnh tr¹ng cã thÓ dÔ dµng nhËn biÕt vµ ph©n chia chóng thµnh c¸c lo¹i kh¸c nhau, ch¼ng h¹n tÝnh tr¹ng cã sõng hoÆc kh«ng cã sõng ë dª, mµo tr¸i d©u hoÆc mµo cê ë gµ... c¸c tÝnh tr¹ng nµy ®−îc gäi lµ c¸c tÝnh tr¹ng chÊt l−îng. Trong thùc tÕ chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i, chóng ta l¹i ph¶i lu«n quan t©m tíi mét lo¹i tÝnh tr¹ng kh¸c ®−îc gäi lµ tÝnh tr¹ng sè l−îng. S¶n l−îng s÷a cña bß, tèc ®é t¨ng träng cña lîn, n¨ng suÊt vµ khèi l−îng trøng cña gµ... ®Òu lµ c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng. TuyÖt ®¹i bé phËn c¸c tÝnh tr¹ng cã gi¸ trÞ vÒ mÆt kinh tÕ ë vËt nu«i ®Òu lµ c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng. Do vËy, néi dung chñ yÕu cña khoa häc chän läc vµ nh©n gièng vËt nu«i chÝnh lµ theo dâi, ®¸nh gi¸, chän läc c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng vµ nh©n gièng nh»m c¶i tiÕn ®−îc c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng ë thÕ hÖ sau. Cã thÓ ph©n biÖt nh÷ng ®Æc tr−ng chñ yÕu cña tÝnh tr¹ng chÊt l−îng vµ tÝnh tr¹ng sè l−îng nh− sau: - C¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng chÞu ¶nh h−ëng bëi rÊt nhiÒu gen, mçi gen chØ cã mét t¸c ®éng nhá trong khi ®ã c¸c tÝnh tr¹ng chÊt l−îng chØ do mét sè rÊt Ýt gen chi phèi; - C¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng chÞu ¶nh h−ëng rÊt lín bëi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng trong khi ®ã c¸c tÝnh tr¹ng chÊt l−îng Ýt chÞu ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn m«i tr−êng; - Cã thÓ nhËn biÕt, x¸c ®Þnh c¸c gi¸ trÞ cña tÝnh tr¹ng sè l−îng b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p c©n, ®o, ®ong, ®Õm cßn c¸c tÝnh tr¹ng chÊt l−îng cã thÓ nhËn biÕt x¸c ®Þnh b»ng c¸ch ph©n lo¹i; - C¸c gi¸ trÞ quan s¸t ®−îc cña c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng lµ c¸c biÕn sè biÕn thiªn liªn tôc trong khi ®ã c¸c quan s¸t ®−îc cña c¸c tÝnh tr¹ng chÊt l−îng lµ c¸c biÕn sè rêi r¹c. Tuy nhiªn, mét sè tÝnh tr¹ng sè l−îng l¹i cã c¸c gi¸ trÞ quan s¸t chØ lµ c¸c biÕn sè rêi r¹c, ch¼ng h¹n: sè con ®Î ra trong mét løa cña lîn, s¶n l−îng trøng cña gia cÇm... 2.4.2. C¸c ph−¬ng ph¸p m« t¶, ®¸nh gi¸ c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng §Ó m« t¶, ®¸nh gi¸ c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng, ng−êi ta sö dông ph−¬ng ph¸p sinh tr¾c häc (Biometry), ®©y lµ c¸c ph−¬ng ph¸p thèng kª øng dông trong sinh häc. C¸c tham sè thèng kª ®¬n gi¶n sau ®©y th−êng ®−îc sö dông ®Ó ph©n tÝch c¸c gi¸ trÞ quan s¸t ®−îc cña c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng: - Trung b×nh sè häc: Tham sè ®Æc tr−ng cho gi¸ trÞ chÝnh gi÷a cña sù ph©n bè c¸c gi¸ trÞ quan s¸t ®−îc. Ký hiÖu gi¸ trÞ trung b×nh sè häc (gäi t¾t lµ trung b×nh) lµ x Gi¸ trÞ trung b×nh sè häc ®−îc tÝnh b»ng: n x x n i i∑ == 1 19 trong ®ã, Xi : gi¸ trÞ cña c¸c quan s¸t n : sè l−îng c¸c quan s¸t - Ph−¬ng sai: Tham sè ®Æc tr−ng cho møc ®é ph©n t¸n cña c¸c gi¸ trÞ quan s¸t ®−îc. Ký hiÖu ph−¬ng sai lµ s2. Gi¸ trÞ cña ph−¬ng sai ®−îc tÝnh b»ng: trong ®ã, Xi : gi¸ trÞ cña c¸c quan s¸t x : gi¸ trÞ trung b×nh ( ) 1 1 2 2 − − = ∑ = n xx s n i i n : sè l−îng c¸c quan s¸t - §é lÖch tiªu chuÈn: Còng nh− ph−¬ng sai, ®é lÖch tiªu chuÈn lµ tham sè ®Æc tr−ng cho møc ®é ph©n t¸n cña c¸c gi¸ trÞ quan s¸t ®−îc. §é lÖch tiªu chuÈn b»ng c¨n bËc hai cña ph−¬ng sai. Ký hiÖu ®é lÖch tiªu chuÈn lµ s. Gi¸ trÞ cña ®é lÖch tiªu chuÈn ®−îc tÝnh b»ng: 2ss = CÇn chó ý lµ: c¸c gi¸ trÞ trung b×nh, ph−¬ng sai, ®é lÖch tiªu chuÈn nªu trªn ®Òu ®−îc tÝnh to¸n trªn c¬ së c¸c mÉu quan s¸t rót ra tõ mét quÇn thÓ. C¸c tham sè thèng kª ®Æc tr−ng cho quÇn thÓ sÏ lµ: Trung b×nh quÇn thÓ, ký hiÖu lµ µ Ph−¬ng sai quÇn thÓ, ký hiÖu lµ σ2 §é lÖch tiªu chuÈn quÇn thÓ, ký hiÖu lµ σ - Sai sè cña sè trung b×nh: Lµ tham sè ®Æc tr−ng cho møc ®é ph©n t¸n cña gi¸ trÞ trung b×nh ®· ®−îc tÝnh to¸n trªn c¬ së c¸c mÉu quan s¸t rót ra tõ quÇn thÓ. Ký hiÖu sai sè cña sè trung b×nh lµ mx: n smx = - HÖ sè biÕn ®éng: Lµ tû lÖ phÇn tr¨m gi÷a ®é lÖch tiªu chuÈn vµ trung b×nh cña mÉu. Ký hiÖu hÖ sè biÕn ®éng lµ Cv, ®¬n vÞ tÝnh phÇn tr¨m. 100(%) x sCv = - HÖ sè t−¬ng quan: Dïng ®Ó biÓu thÞ møc ®é quan hÖ gi÷a 2 tÝnh tr¹ng x vµ y. HÖ sè t−¬ng quan lµ tû sè gi÷a hiÖp ph−¬ng sai cña x vµ y víi tÝch cña hai ®é lÖch tiªu chuÈn x vµ ®é lÖch tiªu chuÈn y. HiÖp ph−¬ng sai cña x vµ y ®−îc ký hiÖu lµ σxy. trong ®ã, xi: c¸c gi¸ trÞ quan s¸t cña tÝnh tr¹ng x yi: c¸c gi¸ trÞ quan s¸t t−¬ng øng cña tÝnh tr¹ng y 1 ))(( 1 − −− = ∑ = n yyxx n i ii xyσ n: sè l−îng c¸c cÆp gi¸ trÞ quan s¸t x vµ y Ký hiÖu hÖ sè t−¬ng quan gi÷a x vµ y lµ rxy: 20 ∑∑ ∑ == = −− −− == n i i n i i n i ii yx xy xy yyxx yyxx r 1 2 1 2 1 )()( ))(( σσ σ rxy cã gi¸ trÞ biÕn ®éng trong ph¹m vi -1 tíi +1. NÕu rxy = 0: gi÷a x vµ y kh«ng cã t−¬ng quan; rxy > 0: gi÷a x vµ y cã mèi t−¬ng quan thuËn, nghÜa lµ gi¸ trÞ cña x t¨ng lªn hoÆc gi¶m ®i th× gi¸ trÞ cña y còng t¨ng lªn hoÆc gi¶m ®i vµ ng−îc l¹i; rxy < 0: gi÷a x vµ y cã mèi t−¬ng quan nghÞch, nghÜa lµ gi¸ trÞ cña x t¨ng lªn hoÆc gi¶m ®i th× gi¸ trÞ cña y l¹i gi¶m ®i hoÆc t¨ng lªn vµ ng−îc l¹i. - HÖ sè håi quy tuyÕn tÝnh: Ph−¬ng tr×nh håi quy tuyÕn tÝnh y theo x cã d¹ng: y = b x + a trong ®ã, y : gi¸ trÞ c¸c quan s¸t cña tÝnh tr¹ng y (tÝnh tr¹ng phô thuéc); x : gi¸ trÞ c¸c quan s¸t cña tÝnh tr¹ng x (tÝnh tr¹ng ®éc lËp); b : hÖ sè håi quy cña y theo x; a : h»ng sè. HÖ sè håi quy tuyÕn tÝnh cña y theo x lµ tû sè gi÷a hiÖp ph−¬ng sai cña hai tÝnh tr¹ng x vµ y víi ph−¬ng sai cña tÝnh tr¹ng x (tÝnh tr¹ng ®éc lËp). ∑ ∑ = = − −− == n i i n i ii x xy xx yyxx b 1 2 1 2 )( ))(( σ σ Gi¸ trÞ cña b biÓu thÞ møc ®é phô thuéc tuyÕn tÝnh cña y vµo sù thay ®æi cña x, khi x t¨ng gi¶m 1 ®¬n vÞ th× y t¨ng gi¶m b ®¬n vÞ t−¬ng øng. 2.4.3. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi tÝnh tr¹ng sè l−îng Di truyÒn vµ m«i tr−êng lµ 2 nh©n tè ¶nh h−ëng chñ yÕu tíi c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng. M« h×nh cña sù ¶nh h−ëng nµy nh− sau: P = G + E trong ®ã, P : Gi¸ trÞ kiÓu h×nh G : Gi¸ trÞ di truyÒn E : Sai lÖch m«i tr−êng - Gi¸ trÞ kiÓu h×nh (gi¸ trÞ phenotyp): lµ gi¸ trÞ c©n ®o ®ong ®Õm ®−îc cña tÝnh tr¹ng sè l−îng; - Gi¸ trÞ di truyÒn (gi¸ trÞ genotyp): do toµn bé c¸c gen mµ c¸ thÓ cã g©y nªn; - Sai lÖch ngo¹i c¶nh: do tÊt c¶ c¸c yÕu tè kh«ng ph¶i di truyÒn g©y nªn sù sai kh¸c gi÷a gi¸ trÞ di truyÒn vµ gi¸ trÞ kiÓu h×nh. Gi¸ trÞ di truyÒn chÞu ¶nh h−ëng bëi 3 lo¹i t¸c ®éng cña c¸c gen, ®ã lµ t¸c ®éng céng gép, t¸c ®éng tréi vµ t¸c ®éng t−¬ng t¸c. M« h×nh vÒ c¸c t¸c ®éng di truyÒn nµy nh− sau: G = A + D + I trong ®ã, G : gi¸ trÞ di truyÒn A : gi¸ trÞ di truyÒn céng gép 21 D : Sai lÖch tréi I : Sai lÖch t−¬ng t¸c - Gi¸ trÞ di truyÒn céng gép, cßn ®−îc gäi lµ gi¸ trÞ gièng, lµ t¸c ®éng cña tõng allen riªng rÏ ë cïng mét locus hay ë c¸c locus kh¸c nhau trªn cïng mét nhiÔm s¾c thÓ hoÆc trªn c¸c nhiÔm s¾c thÓ kh¸c nhau g©y nªn. C¸c allen nµy kh«ng chÞu ¶nh h−ëng cña bÊt kú mét allen nµo kh¸c, ¶nh h−ëng chung cña chóng t¹o nªn gi¸ trÞ di truyÒn cña tÝnh tr¹ng. Khi chuyÓn giao tõ thÕ hÖ tr−íc sang thÕ hÖ sau, bè hoÆc mÑ sÏ truyÒn cho ®êi con 1/2 gi¸ trÞ di truyÒn céng gép cña m×nh, v× vËy ng−êi ta cßn gäi gi¸ trÞ di truyÒn céng gép lµ gi¸ trÞ gièng. - Sai lÖch tréi: Sù t−¬ng t¸c lÉn nhau cña 2 allen trªn cïng mét locus g©y ra t¸c ®éng tréi. Trong m« h×nh vÒ c¸c t¸c ®éng di truyÒn, t¸c ®éng tréi lµ mét nguyªn nh©n g©y ra sù kh¸c biÖt gi÷a gi¸ trÞ di truyÒn vµ gi¸ trÞ di truyÒn céng gép, v× vËy ta gäi lµ sai lÖch tréi. - Sai lÖch t−¬ng t¸c: C¸c t−¬ng t¸c g©y ra bëi hai hay nhiÒu allen ë c¸c locus hoÆc c¸c nhiÔm s¾c thÓ kh¸c nhau, bëi c¸c aleen víi c¸c cÆp alleen trªn cïng mét locus, hoÆc bëi c¸c cÆp alleen víi nhau t¹o nªn t¸c ®éng t−¬ng t¸c (hoÆc cßn gäi lµ t¸c ®éng ¸t gen). Trong m« h×nh vÒ c¸c t¸c ®éng di truyÒn, t¸c ®éng t−¬ng t¸c còng lµ mét nguyªn nh©n g©y ra sù kh¸c biÖt gi÷a gi¸ trÞ di truyÒn vµ gi¸ trÞ di truyÒn céng gép, v× vËy ta gäi lµ sai lÖch t−¬ng t¸c. Cã thÓ ph©n biÖt 3 lo¹i t¸c ®éng th«ng qua h×nh vÏ tãm t¾t sau: • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • T¸c ®éng céng gép: A (cña tõng allen riªng biÖt) T¸c ®éng tréi-tréi: DD (t−¬ng t¸c gi÷a 2 allen locus nµy víi 2 allen locus kia) T¸c ®éng céng-tréi: AD (t−¬ng t¸c gi÷a 1 allen vµ 2 allen cïng locus) T¸c ®éng céng-céng: AA (t−¬ng t¸c gi÷a 2 allen kh¸c locus) T¸c ®éng tréi: D (t−¬ng t¸c gi÷a 2 allen cïng locus) H×nh 2.2. Ph©n biÖt c¸c lo¹i t¸c ®éng cña gen Chó ý: TÊt c¶ c¸c lo¹i t¸c ®éng AA, AD, DD... gäi chung lµ t¸c ®éng t−¬ng t¸c Ng−êi ta ph©n chia ¶nh h−ëng m«i tr−êng thµnh 2 lo¹i: - ¶nh h−ëng m«i tr−êng chung, ký hiÖu Eg (cßn gäi lµ m«i tr−êng th−êng xuyªn: Ep): do c¸c yÕu tè m«i tr−êng t¸c ®éng mét c¸ch th−êng xuyªn tíi tÝnh tr¹ng sè l−îng cña vËt nu«i, ch¼ng h¹n: tËp qu¸n, quy tr×nh ch¨n nu«i; - ¶nh h−ëng m«i tr−êng riªng, ký hiÖu Es (cßn gäi lµ m«i tr−êng t¹m thêi: Et): do c¸c yÕu tè m«i tr−êng t¸c ®éng mét c¸ch kh«ng th−êng xuyªn tíi tÝnh tr¹ng sè l−îng cña vËt nu«i, ch¼ng h¹n nh÷ng thay ®æi vÒ thøc ¨n, thêi tiÕt, tuæi t¸c ®èi víi vËt nu«i. Nh− vËy: E = Eg + Es hoÆc: E = Ep + Et trong ®ã: E : Sai lÖch m«i tr−êng; Eg : Sai lÖch m«i tr−êng chung; 22 Es : Sai lÖch m«i tr−êng riªng; Ep : Sai lÖch m«i tr−êng th−êng xuyªn; Et : Sai lÖch m«i tr−êng t¹m thêi. Do vËy: P = G + Eg + Es P = A + D + I + Eg + Es Trong c¸c m« h×nh ®· nªu vÒ ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè ®èi víi gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng, nÕu kh«ng cã t−¬ng t¸c gi÷a di truyÒn vµ m«i tr−êng, mèi quan hÖ gi÷a ph−¬ng sai cña gi¸ trÞ kiÓu h×nh vµ ph−¬ng sai cña c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng sÏ nh− sau: σP = σG + σE trong ®ã, σP : Ph−¬ng sai gi¸ trÞ kiÓu h×nh; σG : Ph−¬ng sai gi¸ trÞ di truyÒn; σE : Ph−¬ng sai sai lÖch m«i tr−êng σG = σA + σD + σI trong ®ã, σG : Ph−¬ng sai gi¸ trÞ di truyÒn; σA : Ph−¬ng sai gi¸ trÞ di truyÒn céng gép (ph−¬ng sai gi¸ trÞ gièng); σD : Ph−¬ng sai sai lÖch tréi; σD : Ph−¬ng sai sai lÖch t−¬ng t¸c. σE = σEg + σEs trong ®ã, σE : Ph−¬ng sai sai lÖch m«i tr−êng; σEg : Ph−¬ng sai sai lÖch m«i tr−êng chung; σEs : Ph−¬ng sai sai lÖch m«i tr−êng riªng. 23