Thị trường quyền chọn cổ phiếu Việt Nam: Cơ sở lý luận và áp dụng thực tiễn

giao dÞch víi t­ c¸ch lµ thµnh viªn cña Së giao dÞch th«ng qua viÖc mua cæ phÇn cña nã ®Ó ®¹t ®­îc mét t­ c¸ch thµnh viªn (mét chç ngåi). Víi t­ c¸ch ®ã, hä cã thÓ võa lµ m«i giíi ®Ó h­ëng phÝ võa tham gia víi t­ c¸ch lµ nhµ ®Çu t­ thu lîi nhuËn. C¸c nhµ ®Çu t­, ®Çu c¬ kh¸c kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña Së giao dÞch muèn thùc hiÖn giao dÞch th× ph¶i th«ng qua c¸c c«ng ty m«i giíi. Cßn sµn giao dÞch chøng kho¸n Chicago (CBOE) ®­îc thµnh lËp vµo n¨m 1973. Ngay giao dÞch ®Çu tiªn ®· cã 911 hîp ®ång mua b¸n ®­îc ký kÕt. Tuy nhiªn, thêi gian ®Çu th× sµn giao dÞch ch­a ®­îc hiÖn ®¹i hãa, ch­a cã hÖ thèng b¸o gi¸ tù ®éng, ch­a cã c¸c trung t©m thanh to¸n, m·i ®Õn n¨m 1975, c¸c dÞch vô nµy míi ®­îc h×nh thµnh. §Õn n¨m 1984 th× khèi l­îng giao dÞch th­êng niªn qua sµn lÇn ®Çu tiªn ®¹t ®Õn con sè 100 triÖu hîp ®ång, ®iÒu nµy chøng tá sù ph¸t triÓn rÊt tèt cña CBOE, tõ ®ã kÐo theo viÖc CBOE thµnh lËp ViÖn nghiªn cøu quyÒn chän; ®­a vµo giao dÞch chØ sè NASDAQ vµ quyÒn chän ®­îc niªm yÕt NYSE. §Õn n¨m 1987 th× TTCK r¬i vµo khñng ho¶ng kÐo theo sù sôp ®æ cña thÞ tr­êng ph¸i sinh. T×nh tr¹ng nµy kÐo dµi 02 n¨m th× CBOE míi kh«i phôc l¹i vµ tõ ®ã ®Õn nay th× CBOE ®¹t khèi l­îng giao dÞch ë møc kû lôc lµ 783 triÖu hîp ®ång víi tæng gi¸ trÞ ­íc tÝnh lªn ®Õn 21.214 tû ®« la Mü. (Theo www.cboe.com) ThÞ tr­êng chøng kho¸n Mü ho¹t ®éng tõ c¸ch ®©y rÊt l©u, khëi ®iÓm cho giao dÞch quyÒn chän còng cßn kh¸ ®¬n gi¶n nh­ng chØ sau 2 n¨m ph¸t triÓn thÞ tr­êng nµy ®· cã con sè ®¸ng kÓ ®­îc giao dÞch. C¸c sµn giao dÞch hiÖn ®¹i hãa ®­îc thiÕt lËp ngµy cµng nhiÒu ®Ó phôc vô cho thÞ tr­êng chøng kho¸n nãi chung vµ thÞ tr­êng quyÒn chän nãi riªng. Trong khi ®ã thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam th× míi chØ ho¹t ®éng ®­îc kho¶ng 9 n¨m, mét thÞ tr­êng cßn rÊt non trÎ, hiÖn t¹i thÞ tr­êng nµy ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Nh­ chóng ta còng ®· biÕt Mü lµ mét trong nh÷ng n­íc ph¸t triÓn ®øng ®Çu vÒ tèc ®é ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nãi chung vµ cã thÞ tr­êng tµi chÝnh lín m¹nh nãi riªng. §Ó cã thÓ ph¸t triÓn m¹nh ®­îc thÞ tr­êng quyÒn chän th× c¸c nhµ ®Çu t­ Mü ®· ¸p dông rÊt nhiÒu ph­¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ cæ phiÕu quyÒn chän rÊt phøc t¹p mµ t¹m thêi ViÖt Nam ch­a thÓ ®¹t ®­îc. VÝ dô nh­ sö dông m« h×nh Black – Scholes, ®Þnh gi¸ cæ phiÕu quyÒn chän theo thuyÕt Q… Nh÷ng ph­¬ng ph¸p nµy cã ®é phøc t¹p cao nh­ng ®em l¹i sù ph©n tÝch mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n. Trong khi ®ã ngay c¶ víi giao dÞch quyÒn chän ®¬n gi¶n ViÖt Nam còng vÉn cßn lµ ®ang thÝ ®iÓm nhá lÎ. 4.2. ThÞ tr­êng quyÒn chän ë Th¸i Lan Së giao dÞch s¶n phÈm ph¸i sinh Th¸i Lan (TFEX), mét thµnh viªn cña së giao dÞch chøng kho¸n Th¸i Lan (SET), ®­îc thµnh lËp vµo n¨m 2004 víi 24 thµnh viªn (cæ ®«ng), ho¹t ®éng nh­ mét c«ng ty ®¹i chóng d­íi sù gi¸m s¸t cña ñy Ban Chøng Kho¸n vµ giao dÞch (SEC) theo LuËt c«ng cô ph¸i sinh (2003). LuËt nµy cho phÐp Së ®­îc giao dÞch c¸c hîp ®ång t­¬ng lai, hîp ®ång quyÒn chän víi c¸c s¶n phÈm chñ yÕu lµ chøng kho¸n, chØ sè chøng kho¸n, c¸c c«ng cô nî, l·i suÊt, hµng hãa phi n«ng nghiÖp c¸c chØ sè tµi chÝnh kh¸c (nh­ vµng, dÇu th«, ngo¹i tÒ…). Së giao dÞch s¶n phÈm ph¸i sinh Th¸i Lan lµ thÞ tr­êng giao dÞch c¸c s¶n phÈm ph¸i sinh, lµ rµo ch¾n rñi ro hiÖu qu¶ cho c¸c s¶n phÈm giao dÞch, ®¶m b¶o c«ng b»ng vµ minh b¹ch cho thÞ tr­êng tµi chÝnh Th¸i Lan. Bªn c¹nh h¹ tÇng giao dÞch tù ®éng, Th¸i Lan cã mét trung t©m thanh to¸n (Clearing) lµ C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n thanh to¸n bï trõ Th¸i Lan thùc hiÖn thanh to¸n bï trõ cho tÊt c¶ c¸c giao dÞch cña Së. C«ng ty nµy sÏ cung cÊp ®a d¹ng c¸c giao dÞch dÞch vô thanh to¸n tõ viÖc ®¨ng ký, thanh to¸n giao dÞch, b¶o l·nh hîp ®ång, xö lû rñi ro cho c¸c thµnh viªn cña nã. Vai trß quan träng nhÊt cña c«ng ty nµy lµ ho¹t ®éng nh­ mét bªn ®èi t¸c cho tÊt c¶ c¸c giao dÞch, nghÜa lµ khi ng­êi mua/ ng­êi b¸n thanh to¸n giao dÞch th× c«ng ty sÏ thùc hiÖn nghÜa vô cña ng­êi b¸n/ ng­êi mua trong hîp ®ång; c¶ ng­êi mua, ng­êi b¸n hîp ®ång chØ ®­îc giao dÞch trùc tiÕp víi c«ng ty mµ th«i (vai trß trung gian m«i giíi). Khèi l­îng giao dÞch b×nh qu©n trªn ngµy t¹i Së giao dÞch nµy t¨ng liªn tôc tõ kho¶ng 3.000 hîp ®ång vµo quý I/2007 ®Õn quý IV/2007 ®¹t b×nh qu©n 6.000 hîp ®ång/ngµy, t­¬ng øng víi khèi l­îng giao dÞch kho¶ng 6.000 triÖu bath (150 triÖu USD)/ngµy. KÕt qu¶ nµy ph¶n ¸nh xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña thÞ tr­êng ph¸i sinh ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. 4.3. ThÞ tr­êng quyÒn chän ë Trung Quèc TTCK Trung Quèc ®­îc thµnh lËp cuèi nh÷ng n¨m 1980. Vµo ®Çu thËp niªn sau ®ã, CP lªn gi¸ rÊt nhanh nh­ng råi ch÷ng l¹i vµ ®i xuèng tõ n¨m 2001. C¬n sèt l¹nh nµy khiÕn nhiÒu N§T – trong ®ã cã nh÷ng ng­êi vÐt s¹ch tµi kho¶n tiÕt kiÖm ®æ vµo CP vµ sau ®ã tr¾ng tay. Khi kh«ng cßn xu nµo, hä quay ra ®æ lçi cho ChÝnh Phñ. V× thÕ, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, giíi chøc tr¸ch Trung Quèc ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p m¹nh ®Ó lÊy l¹i niÒm tin vµo thÞ tr­êng. NhiÒu N§T n­íc ngoµi giê ®· ®­îc phÐp ®Çu t­ nhiÒu h¬n n÷a vµo TTCK Trung Quèc. §iÒu nµy khiÕn cho thÞ tr­êng trë nªn hÊp dÉn h¬n vµ l«i kÐo l¹i mét sè N§T néi ®Þa. Th¸ng 4/2007, TTCK Trung Quèc ghi nhËn con sè N§T më tµi kho¶n ë møc kû lôc 4,79 triÖu ng­êi. Ng­êi d©n ®æ x« vµo CK ®· khiÕn TTCK Trung Quèc nãng lªn vµ trong t×nh tr¹ng bong bãng. Trong n¨m 2006, chØ sè SSE 1180 Index t¹i Th­îng H¶i ®· t¨ng 110% lªn 4.847 ®iÓm vµ tõ ®Çu n¨m 2007 ®Õn nay tiÕp tôc t¨ng thªm 17% lªn 5.673 ®iÓm. Cïng víi ®ã lµ hµng dµi ng­êi xÕp hµng ë c¸c ng©n hµng ®Ó chê ®­îc rót tiÒn ®Çu t­ vµo CK, mét c¶nh t­îng ch­a tõng diÔn ra tõ tr­íc ®Õn nay. ViÖc gi¸ nhiÒu lo¹i CP t¨ng m¹nh lµ nguyªn nh©n chÝnh khiÕn nhiÒu ng­êi d©n Trung Quèc tham gia vµ ®æ tiÒn vµo thÞ tr­êng. Tuy nhiªn, t¹i thêi ®iÓm nµy TTCK ®· b¾t ®Çu cã nh÷ng biÓu hiÖn cña t×nh tr¹ng ®Çu c¬ vµ ®ang tiÒm Èn nhiÒu rñi ro ®èi víi c¸c N§T thiÕu kinh nghiÖm, nhÊt lµ nh÷ng N§T ®· vay tiÒn hoÆc b¸n nhµ cöa ®Ó ®Çu t­ vµo CK. Mét khi bong bãng vì tung th× hËu qu¶ sÏ khèc liÖt v× TTCK Trung Quèc thu hót mét l­îng lín ng­êi vÒ h­u, sinh viªn, c«ng chøc, ng­êi bu«n b¸n nhá,… §Çu t­, ®Çu c¬ vµ c¸c ho¹t ®éng m¹o hiÓm trªn TTCK ®· trë nªn phæ biÕn ë Trung Quèc. C¸c chuyªn gia ®Çu t­ lu«n c¶nh b¸o vÒ nh÷ng r¾c rèi, khã kh¨n cã thÓ x¶y ra t¹i TTCK Trung Quèc. Hä cho r»ng dï TTCK Trung Quèc hiÖn cã gi¸ trÞ gÊp 4 lÇn so víi thêi ®iÓm th¸ng 6/2005 nh­ng cã kh¸ nhiÒu c«ng ty vÉn ®ang gÆp r¾c rèi vÒ c¸c vÊn ®Ò tham nhòng vµ sù c«ng khai, thùc tÕ cã nhiÒu c«ng ty b¸o c¸o sai vÒ lîi nhuËn ®Ó l«i kÐo c¸c N§T mua CP cña hä. V× vËy giíi kiÓm to¸n ph¶i c«ng khai nh÷ng th«ng tin trªn nh»m cè g¾ng ®iÒu chØnh trËt tù cña TTCK. MÆc dï cã nhiÒu c¶nh b¸o vÒ sù t¨ng tr­ëng qu¸ nãng cña TTCK Trung Quèc nh­ng N§T vÉn quyÕt t©m bá tiÒn thªm vµo thÞ tr­êng bëi hä tin r»ng xu thÕ thÞ tr­êng míi lµ quyÕt ®Þnh quan träng nhÊt chø kh«ng ph¶i nh÷ng lêi nhËn ®Þnh tõ bªn ngoµi vµ c¶ c¸nh b¸o tõ bªn trong. NhiÒu ng­êi Trung Quèc cho r»ng ®Çu t­ vµo CK lµ con ®­êng ng¾n nhÊt dÉn ®Õn sù giµu sang. BÊt chÊp sù l¹c quan vµ kú väng lîi nhuËn cña mét sè bé phËn lín c¸c N§T trªn thÞ tr­êng, c¸c c¬ quan lý Nhµ n­íc vÒ TTCK ë Trung Quèc ®· tá ra thËn träng víi sù më réng nhanh chong cña thÞ tr­êng. ChÝnh phñ Trung Quèc th«ng b¸o thµnh lËp mét lùc l­îng ®Æc nhiÖm nh»m kiÓm so¸t vµ ng¨n chÆn c¸c ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p trªn TTCK. H¬n n÷a, c¸c chØ sè CK cao ngÊt ng­ëng trong thêi gian qua kh«ng nãi lªn ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò cèt lâi cña TTCK Trung Quèc hiÖn nay. Nh»m phßng chèng rñi ro cho thÞ tr­êng chøng kho¸n cña m×nh, nh÷ng ngµy ®Çu th¸ng 4/2007, chÝnh quyÒn Trung Quèc ®· cã mét lo¹t ®éng th¸i vµ nh÷ng quy ®Þnh míi ¸p dông cho thÞ tr­êng chøng kho¸n Trung Quèc. §Çu tiªn cã thÓ kÓ ®Õn viÖc ñy ban Chøng kho¸n Nhµ n­íc Trung Quèc võa cho phÐp c¸c ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n quyÒn chän ®­îc diÔn ra t¹i thÞ tr­êng chøng kho¸n quyÒn chän còng nh­ kh«ng bÞ h¹n chÕ huy ®éng vèn cho c«ng t¸c giao dÞch kiÓu nµy. Qui ®Þnh míi sÏ cho phÐp thùc hiÖn c¸c giao dÞch quyÒn chän ®èi víi c¸c lo¹i cæ phiÕu, ngo¹i hèi vµ chøng kho¸n ph¸i sinh. Giíi chuyªn gia dù b¸o, quy ®Þnh míi sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ m«i giíi chøng kho¸n, c¸c quü ®Çu t­ vµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®­îc tham gia n¨ng ®éng h¬n vµ m¹nh mÏ h¬n vµo thÞ tr­êng chøng kho¸n n­íc nµy. Song song víi nh÷ng ®éng th¸i cëi më th× chÝnh quyÒn Trung Quèc còng kh«ng quªn mèi lo vÒ sù t¨ng tr­ëng nãng t¹i n­íc nµy khi ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n quyÒn chän diÔn ra. Do vËy, nh÷ng quy ®Þnh cã vÎ th¾t chÆt còng ®· ®­îc ban hµnh trong nh÷ng ngµy ®Çu thµng 4/2007 nµy. Ch¼ng h¹n nh­ viÖc ñy ban chøng kho¸n Nhµ n­íc Trung Quèc h«m 11/4/2007 ®· ra quy ®Þnh míi nh»m h¹n chÕ viÖc l·nh ®¹o c¸c c«ng ty niªm yÕt b¸n cæ phiÕu ra ngoµi ®Ó trôc lîi vµ lµm lòng ®o¹n thÞ tr­êng. Theo quy ®Þnh míi nµy, l·nh ®¹o c¸c c«ng ty ®¹i chóng kh«ng ®­îc phÐp b¸n cæ phiÕu cña m×nh tr­íc thêi h¹n 1 n¨m kÓ tõ ngµy c«ng ty niªm yÕt trªn sµn, vµ 6 th¸ng kÓ tõ ngµy nghØ viÖc t¹i c«ng ty niªm yÕt. Quy ®Þnh míi sÏ cã hiÖu lùc ngay lËp tøc tõ b©y giê, nh»m nhanh chãng b×nh æn thÞ tr­êng, chèng ®Çu c¬ lòng ®o¹n. Cïng lóc, UBCK NN Trung Quèc còng yªu cÇu c¸c nhµ m«i giíi chøng kho¸n nµy ph¶i tra danh tÝnh kh¸ch hµng ®Ó tr¸nh hiÖn t­îng lîi dông c¸c sµn chøng kho¸n ®Ó röa tiÒn vµ c¸c hµnh vi ph¹m ph¸p kh¸c. Theo ®ã, tõ nay, c¸c nhµ m«i giíi chøng kho¸n n­íc nµy ph¶i yªu cÇu kh¸ch hµng cung cÊp tªn thËt, sè chøng minh th­ vµ sau ®ã sÏ tiÕn hµnh x¸c minh c¸c th«ng sè nµy ®Ó ®¶m b¶o cung cÊp dÞch vô cho ®óng ng­êi, ®óng môc ®Ých. C¸c nhµ ®Çu t­ kh«ng ®¶m b¶o cung cÊp ®ñ c¸c th«ng tin chÝnh x¸c vÒ m×nh sÏ bÞ khãa tµi kho¶n giao dÞch chøng kho¸n cïng víi sè tiÒn n»m trong ®ã, ®ång thêi bÞ cÊm c¸c ho¹t ®éng giao dÞch chøng kho¸n cïng víi sè tiÒn n»m trong ®ã, ®ång thêi bÞ cÊm c¸c ho¹t ®éng giao dÞch chøng kho¸n ngay lËp tøc. Thªm vµo ®ã, nh÷ng tµi kho¶n giao dÞch chøng kho¸n cã sè d­ Ýt h¬n 13USD hoÆc ngõng giao dÞch trong 3 n¨m liÒn còng sÏ bÞ khãa t¹m thêi. Bªn c¹nh ®ã, ñy ban Gi¸m qu¶n Chøng kho¸n Trung Quèc (CSRC) ®· c«ng bè réng r·i c¸c quy chÕ vÒ tiÕt lé th«ng tin trong ®ã yªu cÇu c¸c c«ng ty dù ®Þnh ph¸t hµnh cæ phiÕu ph¶i c«ng bè trªn c¸c tê b¸o ®Þa ph­¬ng tr­íc khi tiÕn hµnh niªm yÕt. Víi c¸c quy chÕ nµy, môc ®Ých cña CSRC lµ nh»m t¨ng c­êng viÖc gi¸m s¸t cña c«ng chóng ®èi víi c¸c c«ng ty niªm yÕt, gióp gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tranh chÊp tr­íc khi c¸c c«ng ty nµy nép c¸c hå s¬ chÝnh thøc lªn ñy ban ®Ó xin niªm yÕt, ®ång thêi CSRC buéc c¸c ng©n hµng trong n­íc, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm vµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph¶i tiÕt lé c¸c th«ng tin vÒ chÊt l­îng tµi s¶n, c¸c tµi s¶n kh«ng ho¹t ®éng vµ c¸c th«ng lÖ kÕ to¸n trong c¸c b¶n c¸o b¹ch cña c¸c c«ng ty nµy. 4.3. Nh÷ng nhËn ®Þnh chung cho thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu ViÖt Nam ThÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam hiÖn nay còng cã c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸ gièng víi thÞ tr­êng chøng kho¸n Trung Quèc mét vµi n¨m tr­íc. §Çu tiªn khi míi h×nh thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n th× gi¸ cæ phiÕu lªn nhanh nh­ng sau ®ã mét giai ®o¹n bÞ gi¶m xuèng m¹nh vµ ch÷ng l¹i gièng nh­ giai ®o¹n cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ n¨m 2007 ®Õn nay. Nh­ng ngay sau ®ã th× ChÝnh phñ Trung Quèc ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p ®­a ra ®Ó thu hót trë l¹i c¸c nhµ ®Çu t­. Khi thÞ tr­êng ho¹t ®éng m¹nh, cã nhiÒu biÕn ®éng rñi ro th× Trung Quèc ®· cho phÐp c¸c ho¹t ®éng giao dÞch quyÒn chän ®­îc diÔn ra. Bëi hä ®· nhËn ra r»ng quyÒn chän chÝnh lµ mét vò khÝ “b¶o hiÓm” cho nhµ ®Çu t­, rÊt linh ho¹t vµ ®ång thêi më réng quy m« ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n víi sù ®a d¹ng hãa s¶n phÈm. Vµ ®Æc biÖt thÞ tr­êng chøng kho¸n Trung Quèc ph¸t triÓn thuËn lîi bëi t©m lý cña c¸c nhµ ®Çu t­ Trung Quèc yªu thÝch chøng kho¸n, vµ tin r»ng chøng kho¸n lµ n¬i lµm giµu nhanh chãng. V× thÕ hä s½n sµng ®Çu t­ vµo s¶n phÈm nµo mang l¹i lîi nhuËn cao, kh«ng ngÇn ng¹i tiÕp cËn ®Çu t­ vµo c¸c s¶n phÈm míi. §ång thêi do hiÓu biÕt vµ n¾m b¾t tr­íc t×nh h×nh ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng, giíi chøc tr¸ch Trung Quèc ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý chÆt chÏ gióp cho thÞ tr­êng ph¸t triÓn mét c¸ch lµnh m¹nh, kh«ng r¬i vµo t×nh tr¹ng bÞ lòng ®o¹n hay “bong bãng” thÞ tr­êng. Trong khi ®ã, thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam hiÖn nay ®ang khñng ho¶ng theo nÒn kinh tÕ. Gi¸ cæ phiÕu tôt gi¶m liªn tôc nh­ng UBCK NN còng ch­a cã biÖn ph¸p h÷u hiÖu nµo ®Ó kh«i phôc l¹i thÞ tr­êng. MÆt kh¸c, ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ chøng kho¸n khi gi¸ cæ phiÕu rít th¶m h¹i th× hä còng l©m t×nh tr¹ng ch¸n n¶n, mÊt niÒm tin víi thÞ tr­êng chøng kho¸n. N§T ViÖt Nam d­êng nh­ thÝch sù an toµn, e ng¹i víi viÖc ®Çu t­ m¹o hiÓm, rñi ro cao. V× thÕ, c¸c N§T cã t©m lý ng¹i tiÖp cËn víi s¶n phÈm míi bëi lo nghÜ r»ng liÖu nã cã an toµn thùc sù hay kh«ng, vµ còng bëi t©m ng¹i t×m hiÓu c¸i míi. B©y giê mµ ®Çu t­ theo c¸ch míi th× sÏ mÊt nhiÒu thêi gian ®Ó nghiªn cøu, t×m hiÓu vµ kh«ng biÕt nã cã hiÖu qu¶ kh«ng. N§T ViÖt Nam lu«n nghÜ r»ng hä bËn rén vµ kh«ng cã nhiÒu thêi gian ®Ó cã thÓ xem xÐt tíi c¸ch thøc míi. HiÖn nay, míi chØ cã c¸c nhµ qu¶n lý vµ mét sè c«ng ty chøng kho¸n chÞu t×m hiÓu vµ lÆng lÏ chuÈn bÞ vÒ quyÒn chän. Tuy nhiªn, nh©n lùc am hiÓu vÒ lÜnh vùc nµy hiÖn nay qu¸ Ýt; vµ l¹i, nhiÒu doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn ®ang “say s­a” kiÕm lîi nhuËn tõ viÖc lµm m«i giíi, b¶o l·nh ph¸t hµnh hay tù doanh… nªn hä ch­a mÊy quan t©m ®Õn quyÒn chän. Nh­ng thêi ®iÓm nµy thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam nªn triÓn khai quyÒn chän chøng kho¸n v× tèc ®é ph¸t triÓn võa qua kh¸ nhanh, gi¸ t¨ng – gi¶m ®ét biÕn, do ®ã nh­ cÇu vÒ quyÒn chän cµng trë nªn cÊp b¸ch. NÕu cã c«ng cô quyÒn chän, N§T kh«ng bÞ ho¶ng lo¹n v× gÇn nh­ hä ®· mua b¶o hiÓm vÒ gi¸. §©y còng lµ c¬ héi tèt cña nhiÒu c«ng ty chøng kho¸n hay c«ng ty chuyªn vÒ quyÒn chän v× chÝnh N§T cÇn mua b¶o hiÓm ®Ó tù phßng ngõa rñi ro, biÕn ®éng m¹nh cña thÞ tr­êng. Khi cã c«ng cô quyÒn chän, kh¶ n¨ng gi¸ chøng kho¸n cã nh÷ng ®ît “sãng thÇn” nh­ võa qua lµ rÊt thÊp. Ch­¬ng III: Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quyÒn chän cæ phiÕu ViÖt Nam 1. Gi¶i ph¸p vÜ m« Tr­íc nh÷ng thuËn lîi, c¬ héi còng nh­ khã kh¨n, th¸ch thøc. ThÞ tr­êng quyÒn chän cÇn nh÷ng gi¶i ph¸p ®ång bé ®Ó cã thÓ t¹o lËp vµ ph¸t triÓn. Mµ tr­íc tiªn lµ c¸c gi¶i ph¸p vÜ m« tõ c¸c c¬ quan nhµ n­íc. D­íi gãc ®é nh÷ng ng­êi t¹o lËp, qu¶n lý, gi¸m s¸t thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu, c¸c c¬ quan nhµ n­íc, ®Æc biÖt lµ NHNN, Bé Tµi ChÝnh, UBCK nªn cïng nhau phèi hîp thùc hiÖn mét sè gi¶i ph¸p sau ®Ó cã thÓ b­íc ®Çu ®Þnh h×nh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng nµy trong t­¬ng lai. 1.1. X©y dùng, ®iÒu chØnh khung ph¸p lý cho thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu §iÒu quan träng nhÊt ®Ò ph¸t triÓn thÞ tr­êng quyÒn chän chøng kho¸n lµ hÖ thèng ph¸p lý ®Çy ®ñ, ®ång bé. Bëi giao dÞch c«ng cô tµi chÝnh ph¸i sinh nµy kh«ng thÓ lµ viÖc h×nh thµnh cung – cÇu mét c¸ch b¶n n¨ng tù nhiªn cña c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ. ThÞ tr­êng dÞch vô tµi chÝnh lµ mét trong nh÷ng bé phËn quan träng bËc nhÊt trong nÒn kinh tÕ, cÇn ph¶i ®­îc ph¸t triÓn lµnh m¹nh, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ trong khu«n khæ ph¸p luËt cho phÐp v× lîi Ých vÜ m« vµ toµn côc. Nh­ vËy, m«i tr­êng ph¸p lý ®Çy ®ñ, ®ång bé, hiÖu lùc ph¸p lý cao lµ ®iÒu kiÖn cÇn cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng quyÒn chän chøng kho¸n. Ph¶i nh×n nhËn r»ng, quyÒn chän chøng kho¸n lµ mét c«ng cô ph¸i sinh vµ lµ c«ng cô ph¸i sinh phøc t¹p nhÊt trong sè c¸c s¶n phÈm ph¸i sinh hiÖn nay. V× vËu ®Ó ph¸t triÓn ®­îc s¶n phÈm nµy, ChÝnh phñ vµ c¸c ban ngµnh liªn quan cÇn ph¶i chuÈn bÞ x©y dùng mét c¬ së ph¸p lý chÆt chÏ vµ hîp lý. HÖ thèng khung ph¸p lý lµ c¬ së quan träng nhÊt qui ®Þnh nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng ph¸i sinh vµ t¹o nªn nh÷ng rµo ch¾n b¶o vÖ sù lµnh m¹nh cña thÞ tr­êng tµi chÝnh, ®ång thêi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt còng lµ c¬ së quan träng cho dÞch vô míi ra ®êi. X©y dùng ®­îc khung ph¸p lý mang tÝnh thùc tiÔn, thèng nhÊt vµ khoa häc. HÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt ph¶i ®­îc x©y dùng trªn c¬ së thùc tÕ, c¨n cø vµo ho¹t ®éng cña TTCK vµ cã thÓ ®iÒu chØnh ®­îc thÞ tr­êng theo h­íng bao qu¸t, toµn diÖn vµ kÞp thêi. Tõ tÝnh chÊt phøc t¹p cña hîp ®ång quyÒn chän, ngoµi viÖc ban hµnh míi vµ bæ sung hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®Ó qui ®Þnh nguyªn t¾c vµ tæ chøc ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng nµy, th× viÖc ®iÒu hµnh vµ gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng còng rÊt cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o ®­îc tÝnh hiÖu qu¶, c«ng b»ng, lµnh m¹nh, b¶o vÒ ®­îc quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña nhµ ®Çu t­, dung hßa lîi Ých cña tÊt c¶ nh÷ng chñ thÓ tham gia thÞ tr­êng. Mét hÖ thèng ph¸p luËt hoµn thiÖn, hiÖu lùc ph¸p lý cao vµ cã tÝnh tiªn liÖu sÏ lµ nÒn t¶ng v÷ng ch¾c ®Ó mäi t¸c nh©n cã thÓ an t©m tham gia vµo c¸c giao dÞch trªn thÞ tr­êng. CÇn ph¶i x©y dùng nh÷ng nÒn t¶ng cèt lâi vµ cÇn thiÕt vÒ bé m¸y ®iÒu hµnh TTCK vµ thÞ tr­êng quyÒn chän t­¬ng lai nh»m cã thÓ kiÓm so¸t vµ dù b¸o ®­îc c¸c t×nh thÕ tr­íc khi ®­a quyÒn chän chøng kho¸n ra thÞ tr­êng. CÇn ph¶i cã c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt, c¸c qui ®Þnh cho c¸c ®èi t­îng tham gia vµo thÞ tr­êng nµy ®iÓn h×nh nh­: ng­êi mua, ng­êi b¸n, ng­êi m«i giíi, c¸c chøng kho¸n c¬ së, c¸c c«ng ty thanh to¸n bï trõ… nh»m gióp cho TTCK ho¹t ®éng hiÖu qu¶ h¬n. H¬n n÷a, do tÝnh chÊt phøc t¹p cña giao dÞch, khiÕn ho¹t ®éng cña c«ng cô quyÒn chän chøng kho¸n cµng nh¹y c¶m víi nh÷ng hµnh vi gian lËn, tiªu cùc. Trªn thÞ tr­êng nµy cã nhiÒu ®èi t­îng tham gia nh­: nhµ ®Çu t­, nhµ ®Çu c¬, nhµ m«i giíi… Mçi ng­êi tham gia trªn thÞ tr­êng ®Òu v× nh÷ng môc ®Ých, lîi Ých vµ sù hiÓu biÕt kh¸c nhau, thËm chÝ tr¸i ng­îc nhau. V× vËy, nguy c¬ rñi ro còng nh­ kh¶ n¨ng thu lîi trªn hîp ®ång quyÒn chän lµ rÊt lín. §Æc tÝnh ®ã khiÕn cho thÞ tr­êng ph¸i sinh dÔ x¶y ra c¸c ho¹t ®éng kiÕm lêi kh«ng chÝnh ®¸ng th«ng qua c¸c ho¹t ®éng gian lËn, mua b¸n tay trong, g©y thiÖt h¹i cho N§T, thËm chÝ cho c¸c nhµ m«i giíi – lµm trung gian trong c¸c hîp ®ång quyÒn chän. Bªn c¹nh ®ã, ®Ó thÞ tr­êng quyÒn chän chøng kho¸n ph¸t huy vai trß lµ mét trong nh÷ng c«ng cô phßng ngõa rñi ro, tr¸nh c¸c hµnh vi tiªu cùc tõ mÆt tr¸i cña s¶n phÈm ph¸i sinh nh­ lõa ®¶o, trèn thuÕ, lµm sai lÖch th«ng tin, thao tóng TTCK… trong qu¸ tr×nh x©y dùng khung ph¸p lý cho ho¹t ®éng giao dÞch nµy, ChÝnh phñ, UBCK Nhµ n­íc cÇn x©y dùng cho ®­îc c¸c qui ®Þnh rµng buéc, c¸c yªu cÇu vÒ: Néi dung cña Hîp ®ång quyÒn chän; §iÒu kiÖn ®èi víi chøng kho¸n c¬ së; Qui ®Þnh vÒ giíi h¹n gi¸ vµ sè l­îng hîp ®ång quyÒn chän giao dÞch ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng thao tóng thÞ tr­êng; §iÒu kiÖn vÒ c«ng bè th«ng tin, ®¶m b¶o tÝnh chuÈn x¸c vµ minh b¹ch trªn thÞ tr­êng… Qua ®ã, nh»m më cöa thÞ tr­êng cho tÊt c¶ c¸c N§T, c¸c ®Þnh chÕ trung gian triÓn khai c¸c hîp ®ång quyÒn cän chøng kho¸n nh»m ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña thÞ tr­êng. Song song víi viÖc ph¸t triÓn thÞ tr­êng, ChÝnh phñ cÇn nghiªn cøu bæ sung c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n phï hîp ®Ó h­íng dÉn, ®iÒu chØnh thùc hiÖn nh÷ng nghiÖp vô kÕ to¸n cã liªn quan vµ thÓ hiÖn ®óng trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. 1.2. X©y dùng, tæ chøc vµ qu¶n lý sµn giao dÞch quyÒn chän Nh»m ph¸t triÓn, ¸p dông ®­îc c«ng cô quyÒn chän vµo TTCK ViÖt Nam hiÖn nay, chóng ta cÇn ph¶i x©y dùng h×nh thøc tæ chøc vµ qu¶n lý cña sµn giao dÞch. C¬ cÊu tæ chøc nµy bao gåm sµn giao dÞch chøng kho¸n, c¸c c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n, c¸c c¬ quan qu¶n lý vµ gi¸m s¸t, trung t©m l­u ký, thanh to¸n bï trõ vµ c¸c ®èi t­îng tham gia thÞ tr­êng. Bªn c¹nh ®ã còng ph¶i x©y dùng cho ®­îc c¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng, quy tr×nh thùc hiÖn giao dÞch; vµ c¸c qui ®Þnh cho tõng ®èi t­îng tham gia thÞ tr­êng mét c¸ch râ rµng. ñy ban Chøng kho¸n Nhµ n­íc cÇn th«ng qua nh÷ng quy t¾c, ®iÒu lÖ sµn giao dÞch. Nh÷ng quy t¾c vµ ®iÒu lÖ nµy ban hµnh nh÷ng quy ®Þnh cã liªn quan ®Õn nhiÖm vô, c¬ cÊu tæ chøc, viÖc bæ nhiÖm c¸c thµnh viªn cña sµn giao dÞch. §ång thêi, UBCK NN cã tr¸ch nhiÖm so¹n th¶o ®iÒu lÖ vµ chuÈn mùc chung cho thÞ tr­êng quyÒn chän, tõ ®ã, c¸c SDGCK, trung t©m l­u ký – thanh to¸n bï trõ sÏ ban hµnh c¸c quy ®Þnh cho c¸c ho¹t ®éng giao dÞch trªn sµn, bao gåm c¸c biÓu mÉu, c¸c quy ®Þnh trong hîp ®ång, gi¸ thùc hiÖn, h¹n møc thùc hiÖn vµ ph­¬ng thøc ®Æt lÖnh, ký quü vµ thanh to¸n hîp ®ång… SGDCK lµ mét tËp thÓ chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý vµ ®iÒu hanh Sµn giao dÞch vµ ®­îc gi¸m s¸t bëi UBCK Nhµ n­íc. Nã ®¸p øng ®­îc chiÕn l­îc ®­îc ®Ò ra cña sµn giao dÞch, ®ång thêi ®Æt ra ®­îc nh÷ng tiªu chuÈn vµ thi hµnh nh÷ng quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn ph¸t triÓn thÞ tr­êng. Bªn c¹nh ®ã, Së giao dÞch sÏ quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn cho c¸c lo¹i cæ phiÕu mµ giao dÞch quyÒn chän ®­îc phÐp, tr­íc tiªn lµ nh÷ng cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty lín, cã tû suÊt lîi nhuËn cao, khèi l­îng giao dÞch ®¸ng kÓ vµ ®¹t ®­îc tÝnh thanh kho¶n theo yªu cÇu ®Ó duy tr× viÖc niªm yÕt quyÒn chän. Ngoµi ra Së giao dÞch còng quyÕt ®Þnh CTCK nµo ®­îc phÐp tham gia vµo thÞ tr­êng quyÒn chän nµy dùa theo n¨ng lùc vµ uy tÝn cña c«ng ty ®ã. C¸c CTCK ®ãng vai trß lµ c¸c c«ng ty m«i giíi lµm nhiÖm vô thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña N§T. C«ng ty m«i giíi cã tr¸ch nhiÖm giao dÞch c¸c lÖnh nhËn ®­îc ë møc gi¸ tèt nhÊt cã thÓ vµ ®Æt lÖnh trùc tiÕp hay chuyÓn lÖnh vÒ cho c¸c nh©n viªn nhËp lÖnh t¹i Së giao dÞch ®Ó thùc hiÖn giao dÞch. Doanh thu cña c¸c CTCK lµ phÇn hoa hång nhËn ®­îc cho mçi giao dÞch thµnh c«ng. C¬ quan qu¶n lý vµ gi¸m s¸t cã tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t, h­íng dÉn c¸c ho¹t ®éng giao dÞch ®¶m b¶o ®óng nguyªn t¾c vµ ph¸p luËt, cã quyÒn x¸c nhËn t­ c¸ch thµnh viªn cña c¸c CTCK thµnh viªn, cã nhiÖm vô theo dâi vµ ph¸t hiÖn c¸c sai ph¹m liªn quan ®Õn c¸c CTCK thµnh viªn, kiÓm tra vµ th«ng b¸o ®Õn Së giao dÞch nh÷ng giao dÞch cã dÊu hiÖu bÊt th­êng. §ång thêi, c¬ quan qu¶n lý vµ gi¸m s¸t sÏ kiÓm tra tÝnh chÝnh x¸c cña nh÷ng th«ng tin ®­îc ®­a lªn thÞ tr­êng th«ng qua c¸c CTCK nh»m ®¶m b¶o tÝnh trung thùc, minh b¹ch cña th«ng tin cho thÞ tr­êng. C¬ cÊu tæ chøc cña c¬ quan nµy bao gåm cã c¸c bé phËn nh­: Bé phÇn ®iÒu hµnh thÞ tr­êng; bé phËn gi¸m s¸t giao dÞch; bé phËn gi¸m s¸t thµnh viªn; bé phËn gi¸m s¸t th«ng tin… víi môc ®Ých chÝnh lµ qu¶n lý vµ gi¸m s¸t c¸c giao dÞch trªn sµn nh»m b¶o vÖ c¸c N§T, ®¶m b¶o cho thÞ tr­êng ph¸t triÓn ®óng theo ®Þnh h­íng mµ Nhµ n­íc vµ ChÝnh phñ ®Ò ra. Trung t©m l­u ký, thanh to¸n bï trõ lµ n¬i nhËn l­u gi÷ c¸c chøng kho¸n, nhËn ký quü vµ tiÕn hµnh c¸c nghiÖp vô thanh to¸n bï trõ cho c¸c giao dÞch quyÒn chän. C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®¸p øng ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cña UBCKNN sÏ thùc hiÖn dÞch vô l­u ký vµ thanh to¸n bï trõ chøng kho¸n vµ quyÒn chän. Mäi giao dÞch thµnh c«ng trªn sµn ®Òu ®­îc th«ng b¸o ®Õn Trung t©m l­u ký, thanh to¸n bï trõ, sau ®ã trung t©m sÏ tiÕn hµnh thanh to¸n vµ thùc hiÖn hîp ®ång theo nguyªn t¾c giao dÞch cña Së giao dÞch ®Ò ra cïng víi c¸c CTCK thµnh viªn V× lîi Ých cña c¸c ®èi t¸c trong giao dÞch, lîi Ých chung cña nÒn kinh tÕ nh÷ng giao dÞch phøc t¹p cña thÞ tr­êng ph¶i ®i ®«i víi kh¶ n¨ng qu¶n lý cña bé m¸y ®iÒu hµnh, gi¸m s¸t thÞ tr­êng vµ hÖ thèng ph¸p luËt ®iÒu chØnh t­¬ng xøng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng qua tõng giai ®o¹n. C¸c lÖnh ®Æt mua, ®Æt b¸n ph¶i x¸c ®Þnh nhµ m«i giíi, m· chøng kho¸n c¬ së, lo¹i hîp ®ång quyÒn chän, thêi gian ®¸o h¹n, gi¸ thùc hiÖn, gi¸ chuyÓn nh­îng, khèi l­îng giao dÞch vµ ®­îc göi ®Õn Së giao dÞch th«ng qua c¸c CTCK. 1.3. X©y dùng qui tr×nh thùc hiÖn giao dÞch quyÒn chän cæ phiÕu M« h×nh tæ chøc giao dÞch quyÒn chän chøng kho¸n dù kiÕn Ng­êi mua quyÒn chän chøng kho¸n së GIAO DÞch chøng kho¸n HÖ thèng khíp lÖnh Ng­êi b¸n quyÒn chän chøng kho¸n C«ng ty m«i giíi (c«ng ty chøng kho¸n) Trung t©m l­u ký, thanh to¸n bï trõ C«ng ty m«i giíi (c«ng ty chøng kho¸n) Mçi c¸ nh©n muèn thùc hiÖn giao dÞch quyÒn chän ®Çu tiªn ph¶i më mét tµi kho¶n t¹i CTCK. §Ó thùc hiÖn ®­îc giao dÞch, ng­êi nµy ph¶i tiÕn hµnh ký quü hay nép tiÒn mÆt vµo tµi kho¶n cña m×nh ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc giao dÞch. Sau ®ã c¸ nh©n nµy sÏ chØ thÞ cho CTCK mua hoÆc b¸n mét quyÒn chän cô thÓ vµ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua hîp ®ång quyÒn chän. §ång thêi CTCK còng tÝnh phÝ quyÒn chän b»ng c¸ch c¾t tiÒn trªn tµi kho¶n cña N§T. ViÖc thùc hiÖn giao dÞch còng gièng nh­ viÖc thùc hiÖn giao dÞch chøng kho¸n nghÜa lµ c¸c CTCK sau khi nhËn ®­îc lÖnh tõ N§T sÏ nhËp lÖnh trùc tiÕp hoÆc gäi ®iÖn tho¹i cho nh©n viªn t¹i Së giao dÞch ®Ó chuyÓn lÖnh. Khi lÖnh ®­îc khíp, th«ng tin vÒ giao dÞch sÏ ®­îc b¸o c¸o ®Õn trung t©m l­u ký – thanh to¸n bï trõ. Nguyªn t¾c khíp lÖnh ®­îc ­u tiªn cho gi¸ tèt nhÊt, nÕu c¸c lÖnh cïng gi¸ th× ­u tiªn cho lÖnh ®Æt tr­íc. ViÖc giao dÞch vµ khíp lÖnh lu«n ®­îc quan s¸t vµ x¸c nhËn cña c¸c nh©n viªn ®iÒu hµnh cña sµn giao dÞch. Thêi gian giao dÞch ph¶i ®­îc b¶o ®¶m song song víi TTCK c¬ së. Tr×nh tù giao dÞch ph¶i ®­îc s¾p dÕp thø tù theo nguyªn t¾c ­u tiªn thêi gian ®¸o h¹n gÇn nhÊt cña hîp ®ång quyÒn chän. Sau khi giao dÞch ®­îc thµnh c«ng, c¸c c«ng ty m«i giíi sÏ tiÕn hµnh th«ng b¸o ®Õn ng­êi mua hay b¸n quyÒn chän t­¬ng øng, vµ tiÕp tôc tiÕn hµnh ký göi phÝ quyÒn hän vµ tiÒn ký quü cho trung t©m l­u ký – thanh to¸n bï trõ. §Õn h¹n, nÕu ng­êi mua quyÒn thùc hiÖn hîp ®ång th× ng­êi mua sÏ th«ng b¸o ®Õn cho CTCK thµnh viªn, ®ång thêi nép tiÒn hay chøng kho¸n t­¬ng øng víi hîp ®ång. NÕu ng­êi mua kh«ng thùc hiÖn hîp ®ång th× còng th«ng b¸o cho CTCK ®Ó thanh lý hîp ®ång. Tr­êng hîp khi ng­êi mua muèn thanh lý hîp ®ång tr­íc h¹n th× chØ cÇn b¸o cho CTCK biÕt ®Ó c«ng ty th«ng b¸o cho bªn b¸n biÕt vµ tiÕn hµnh chÊm døt hîp ®ång cho c¶ hai bªn. Ngay sau ®ã, CTCK sÏ tiÕn hµnh th«ng b¸o ®Õn trung t©m l­u ký – thanh to¸n bï tõ ®Ó thùc hiÖn c¸c giao dÞch th«ng qua tµi kho¶n cña CTCK më t¹i ®©y b»ng c¸c nghiÖp vô cña trung t©m. 1.4. Ph¸t triÓn c¸c nhµ t¹o lËp thÞ tr­êng Nhµ t¹o lËp thÞ tr­êng cã vai trß quan träng, cã ¶nh h­ëng to lín ®Õn tÝnh thanh kho¶n cña quyÒn chän, yÕu tè gãp phÇn quan träng vµo tÝnh thµnh c«ng cña thÞ tr­êng giao dÞch quyÒn chän tËp trung. Nhµ t¹o lËp thÞ tr­êng cã thÓ cã c¸c tæ chøc nh­ C«ng ty chøng kho¸n, c¸c Ng©n hµng hay c¸c c«ng ty tµi chÝnh… vµ cã thÓ lµ c¸c c¸ nh©n khi thÞ tr­êng ph¸t triÓn ®Õn mét møc nhÊt ®Þnh. §iÒu quan träng nhÊt lµ c¸c Nhµ t¹o lËp thÞ tr­êng ®Ó chuÈn hãa ho¹t ®éng vµ lµ c¬ së ®Ó thÞ tr­êng nh×n nhËn ®èi t­îng nµy. 1.5. Hç trî, phèi hîp víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh cung cÊp dÞch vô quyÒn chän trong c«ng t¸c n©ng cao nhËn thøc cña doanh nghiÖp, nhµ ®Çu t­ Muèn h×nh thµnh thÞ tr­êng quyÒn chän tr­íc hÕt t¹o nhËn thøc cho N§T, tøc lµ N§T ph¶i biÕt vÒ nh÷ng ®Æc tÝnh vµ c«ng dông cña s¶n phÈm quyÒn chän lµ g× tõ ®ã míi mong kÝch thÝch nhu cÇu cña hä. CÇn ph¶i t¹o nhËn thøc cña N§T vÒ quyÒn chän chøng kho¸n, t¹o cho ®­îc ý ®Þnh dïng thö s¶n phÈm míi, t¹o nhu cÇu vµ kh¸t väng vÒ s¶n phÈm. N©ng cao tr×nh ®é hiÓu biÕt cña ng­êi ®Çu t­ vÒ c«ng cô quyÒn chän chøng kho¸n. NhËn thøc ch­a ®óng vµ ®Çy ®ñ vÒ c«ng dông cña c¸c c«ng cô tµi chÝnh ph¸i sinh trong ®ã cã quyÒn chän chøng kho¸n. Do c¸c c«ng cô tµi chÝnh ph¸i sinh ch­a ph¸t triÓn ë ViÖt Nam nªn rÊt nhiÒu ng­êi ch­a nhËn thøc hÕt c«ng dông cña nã, tõ ®ã, dÉn ®Õn hiÓu vµ sö dông sai c«ng dông vµ sím qui kÕt c¸c c«ng cô tµi chÝnh ph¸i sinh chØ phôc vô cho ®Çu c¬. ThËt ra, c¸c c«ng cô nµy cã thÓ sö dông cho c¶ hai môc ®Ých ®Çu c¬ vµ phßng ngõa rñi ro. NhËn thøc vÒ sù ®Çu c¬ vµ quan niÖm cê b¹c: thùc ra, ®Çu c¬ víi ý nghÜa cña nã lµ sö dông th«ng tin trªn thÞ tr­êng, ph©n tÝch vµ dù b¸o sù biÕn ®éng gi¸ trong t­¬ng lai, tõ ®ã ra quyÕt ®Þnh mua hoÆc b¸n nh»m t×m kiÕm lîi nhuËn ®ång thêi chÊp nhËn rñi ro nÕu dù b¸o sai lÖch so víi thùc tÕ. Kh¸i niÖm ®Çu c¬ kh«ng cã ý nghÜa nh­ lµ hµnh ®éng ®Çu c¬ lòng ®o¹n nh­ chóng ta th­êng hiÓu trong thêi kú bao cÊp. H¬n n÷a nÕu thÞ tr­êng tµi chÝnh ho¹t ®éng hiÖu qu¶ th× dï cã muèn ®Çu c¬ lòng ®o¹n thÞ tr­êng còng kh«ng cã thÓ lµm ®­îc. Do vËy kh«ng nªn lo ng¹i qu¸ ®¸ng vÒ ®Çu c¬. NÕu xÐt vÒ mét gãc ®é nµo ®ã, nhiÒu quyÕt ®Þnh trong tµi chÝnh rÊt gièng tÝnh chÊt cê b¹c. V× nhµ qu¶n lý th­êng xuyªn ra quyÕt ®Þnh tr­íc khi sù viÖc x¶y ra, ®Æc biÖt lµ trªn TTCK. Sù gièng nhau nµy dÔ dÉn ng­êi ta liªn t­ëng ®Õn vµ ®ång nhÊt ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng tµi chÝnh ph¸i sinh víi ho¹t ®éng cê b¸c. Tuy nhiªn, hµnh ®éng nµy còng mang ý nghÜa lµ phßng ngõa rñi ro h¬n chø kh«ng mang ý nghÜa lµ thö thêi vËn ®Ó kiÕm lêi. C«ng t¸c n©ng cao tr×nh ®é vµ nhËn thøc cña c¸c ®èi t­îng cã nhu cÇu sö dông quyÒn chän (nhµ ®Çu t­, c¸c nhµ xuÊt nhËp khÈu, c¸c doanh nghiÖp…) cÇn ®­îc thùc hiÖn th­êng xuyªn, cã träng t©m, môc ®Ých râ rµng. C¸c c¬ quan chÝnh phñ cÇn hç trî, phèi hîp víi c¸c TCTC cung cÊp dÞch vô quyÒn chän ®Ò ra chiÕn l­îc ph¸t triÓn thÞ tr­êng ®Ó dÇn dÇn tiÕn tíi chuyªn nghiÖp hãa c¸c giao dÞch quyÒn chän, lµm cho chóng trë thµnh nh÷ng giao dÞch quen thuéc vµ phæ biÕn trong céng ®ång doanh nghiÖp, giíi ®Çu t­ vµ c¸c TCTC. Cô thÓ, c¸c bé ngµnh Gi¸o dôc, Tµi chÝnh, TruyÒn th«ng cÇn phèi hîp víi nhau còng nh­ víi c¸c TCTC thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc sau: - Tuyªn truyÒn, phæ biÕn cho c¸c doanh nghiÖp nhËn thøc mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c nh÷ng ¶nh h­ëng do biÕn ®éng tû gi¸, gi¸ c¶, l·i suÊt g©y ra th«ng qua c¸c kªnh th«ng tin nh­ b¸o chÝ, truyÒn h×nh, internet… - Th­êng xuyªn tæ chøc c¸c buæi héi th¶o, chuyªn ®Ò nghiªn cøu bµn vÒ rñi ro chøng kho¸n, x©y dùng vµ triÓn khai c¸c khãa häc ®µo t¹o ng¾n h¹n cho c¸c doanh nghiÖp vÒ sù cÇn thiÕt b¶o hiÓm rñi ro chøng kho¸n. - Trong t­¬ng lai, cÇn ®­a thªm c¸c kiÕn thøc vÒ c¸c c«ng cô ph¸i sinh nãi chung, quyÒn chän nãi riªng vµ c¸c giao dÞch cña chóng còng nh­ c¸c kiÕn thøc vÒ qu¶n trÞ rñi ro vµo gi¶ng d¹y t¹i c¸c tr­êng ®¹i häc, c¸c c¬ së gi¶ng d¹y vÒ tµi chÝnh…®Ó trang bÞ cho c¸c thÕ hÖ t­¬ng lai nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ viÖc sö dông c¸c c«ng cô ph¸i sinh, quyÒn chän vµo c¸c ho¹t ®éng qu¶n trÞ rñi ro cña m×nh. 1.6. N©ng cao hiÖu qu¶ thÞ tr­êng th«ng qua viÖc c«ng khai hãa vµ minh b¹ch hãa th«ng tin ThÞ tr­êng tµi chÝnh ViÖt Nam míi chØ t¨ng tèc ph¸t triÓn trong mét thêi gian ng¾n, vÊn ®Ò truyÒn th«ng tµi chÝnh còng ®· b¾t ®Çu nhËn ®­îc sù quan t©m cña x· héi. Nh­ng nh×n chung, truyÒn th«ng tµi chÝnh ë ViÖt Nam chØ míi ph¸t triÓn s¬ khai, hÇu nh­ lµ mang tÝnh tù ph¸t, thiÕu sù qu¶n lý, rµng buéc tr¸ch nhiÖm tõ c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc. Víi mét TTTC bËc cao nh­ thÞ tr­êng quyÒn chän, th«ng tin cµng ®ãng mét vai trß quan träng trong c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t­, phßng ngõa rñi ro cña doanh nghiÖp, nhµ ®Çu t­…Do ®ã, ®Ó ph¸t triÓn thÞ tr­êng quyÒn chän, ®Æc biÖt lµ quyÒn chän cæ phiÕu, cÇn chÊn chØnh vµ thóc ®Èy truyÒn th«ng tµi chÝnh ph¸t triÓn. Th«ng tin tµi chÝnh cÇn ®­îc c«ng khai, minh b¹ch hãa. Nhµ n­íc cÇn tiÕp tôc ban hµnh c¸c qui chÕ, th«ng t­, h­íng dÉn…chi tiÕt h¬n viÖc c«ng bè th«ng tin ra thÞ tr­êng ngo¹i hèi vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n còng nh­ chÕ tµi nghiªm kh¾c ®èi víi c¸c vi ph¹m vÒ c«ng bè th«ng tin. Ngoµi ra, cÇn thóc ®Èy c¸c nguån th«ng tin ®a d¹ng, ®Çy ®ñ vµ cÇn thiÕt ®Õn víi mäi ®èi t­îng tham gia thÞ tr­êng. Tr­íc m¾t, nªn thµnh lËp c¸c tæ chøc chuyªn nghiªn cøu ph¸t triÓn c¸c c«ng cô dù b¸o gi¸ vµ c«ng bè kÕt qu¶ dù b¸o gi¸ cæ phiÕu, qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng hoÆc qua c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh ®Ó c¸c nhµ ®Çu t­ cã c¬ së ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vµ ®­a ra c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh hay phßng ngõng rñi ro cho riªng m×nh. 1.7. Thay ®æi mét sè quy ®Þnh vÒ h¹ch to¸n C¸c vÊn ®Ò vÒ h¹ch to¸n quyÒn chän nãi riªng vµ c¸c c«ng cô ph¸i sinh nãi chung hiÖn nay cßn kh¸ míi mÎ ë n­íc ta. Do ®ã, nhµ n­íc nªn ®iÒu chØnh, hoµn thiÖn c¸c vÊn ®Ò ph¸p lý vÒ h¹ch to¸n, x¸c ®Þnh râ rµng nghiÖp vô giao dÞch hîp ®ång quyÒn chän, ph¸i sinh lµ mét nghiÖp vô kinh doanh tµi chÝnh mang tÝnh chÊt phßng ngõa rñi ro cña c¸c doanh nghiÖp kh«ng thuéc c¸c tæ chøc tµi chÝnh tÝn dông, b¶o hiÓm, kinh doanh. Trªn c¬ së nµy, Bé Tµi chÝnh x¸c ®Þnh phÝ giao dÞch quyÒn chän lµ mét kho¶n chi phÝ hîp lý, hîp lÖ ®­îc tÝnh vµo chi phÝ khi x¸c ®Þnh thu nhËp chÞu thuÕ. §iÒu nµy sÏ gãp phÇn khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp sö dông c«ng cô quyÒn chän nhiÒu h¬n, trong ®ã cã quyÒn chän cæ phiÕu. Nãi tãm l¹i, trªn ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p mang tÝnh vÜ m«, ®ã lµ nh÷ng c«ng viÖc mµ nhµ n­íc, chÝnh phñ vµ c¸c c¬ quan liªn quan cÇn cã kÕ ho¹ch triÓn khai ®Ó ph¸t triÓn thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu, chñ yÕu lµ trªn thÞ tr­êng phi tËp trung ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Tuy nhiªn, ®Ó thÞ tr­êng ngµy cµng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, an toµn vµ hiÖu qu¶ th× cÇn nh÷ng nç lùc cña tÊt c¶ c¸c chñ thÓ kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp, c¸c TCTC, nh÷ng chñ thÓ cung cÊp vµ sö dông s¶n phÈm quyÒn chän. VÊn ®Ò cèt lâi chÝnh lµ nhËn thøc cña chÝnh c¸c chñ thÓ tham gia trùc tiÕp chø kh«ng ph¶i lµ c¸c chñ thÓ qu¶n lý. 2. Gi¶i ph¸p vi m« Bªn c¹nh c¸c gi¶i ph¸p vÜ m« cña nhµ n­íc, c¸c tæ chøc tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n d­íi gãc ®é lµ ng­êi trùc tiÕp tham gia cung øng, m«i giíi s¶n phÈm quyÒn chän cho thÞ tr­êng, cÇn tu©n thñ theo c¸c qui ®Þnh cña nhµ n­íc vµ thùc hiÖn mét sè gi¶i ph¸p vi m« sau ®Ó gãp phÇn vµo sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng phi tËp trung ë ViÖt Nam. 2.1. Chñ ®éng giíi thiÖu, qu¶ng b¸ th«ng tin vÒ c¸c s¶n phÈm, dÞch vô quyÒn chän ®Õn kh¸ch hµng Ngµy nay, thÞ tr­êng tµi chÝnh c¹nh tranh ngµy mét gay g¾t. C¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh chuyªn nghiÖp nh­ c«ng ty chøng kho¸n xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu. ViÖc tuyªn truyÒn, qu¶ng b¸, giíi thiÖu s¶n phÈm, dÞch vô c¬ b¶n cña mçi tæ chøc tµi chÝnh lµ cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ thu hót c¸c ®èi t­îng kh¸ch hµng. §èi víi c«ng cô quyÒn chän cæ phiÕu, mét trong nh÷ng lo¹i h×nh dÞch vô míi, kh¸ phøc t¹p ®èi víi kh¸ch hµng, viÖc lµm nµy cµng trë nªn cÇn thiÕt, thiÕt thùc h¬n, nh»m t¹o ra sù nhËn thøc vµ hiÓu biÕt cho kh¸ch hµng, nhµ ph¸t hµnh vµ nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ c«ng dông, lîi Ých vµ c¸ch thøc sö dông c¸c c«ng cô quyÒn chän, tõ ®ã ph¸t triÓn nhu cÇu sö dông s¶n phÈm, dÞch vô quyÒn chän nµy. §Ó thùc hiÖn ®iÒu ®ã, c«ng ty chøng kho¸n cÇn rót kinh nghiÖm vµ thay ®æi c¸ch tiÕp thÞ chµo b¸n c¸c s¶n phÈm ph¸i sinh nãi chung vµ quyÒn chän nãi riªng, theo h­íng lµ lùa chän vµ huÊn luyÖn kiÕn thøc tiÕp thÞ, b¸n hµng cho nh÷ng nh©n viªn thËt sù am hiÓu vÒ s¶n phÈm ®Ó trùc tiÕp giíi thiÖu vµ chµo b¸n cho kh¸ch hµng. Ngoµi ra, vÒ l©u dµi, c«ng ty chøng kho¸n cÇn lËp ra bé phËn chuyªn ph©n tÝch, t­ vÊn vµ hç trî cho kh¸ch hµng t×m kiÕm th«ng tin, c¸ch thøc sö dông c¸c c«ng cô quyÒn chän cho c¶ hai môc tiªu kinh doanh vµ h¹n chÕ rñi ro. Phèi hîp víi c¸c bé, ngµnh nh­ Bé Tµi ChÝnh, Gi¸o Dôc, TruyÒn Th«ng, UBCK… ®Ó t¨ng c­êng h¬n n÷a c«ng t¸c qu¶ng b¸ vµ giíi thiÖu s¶n phÈm quyÒn chän ®Õn c¸c kh¸ch hµng doanh nghiÖp vµ nhµ ®Çu t­, trong ®ã chó träng ®Çu t­ cho h×nh thøc qu¶ng b¸ trªn c¸c website cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Tæ chøc c¸c buæi t­ vÊn h­íng dÉn thùc hµnh tham gia vµo giao dÞch quyÒn chän ngo¹i tÖ vµ cæ phiÕu cho c¸c doanh nghiÖp, nhµ ®Çu t­. Trong ®ã c«ng ty sÏ ®­a ra cho c¸c t×nh huèng mÉu ®Ó kh¸ch hµng thö øng dông. Tõ ®ã, ph©n tÝch cho c¸c kh¸ch hµng thÊy lîi Ých cña viÖc sö dông c«ng cô quyÒn chän trong b¶o hiÓm rñi ro tû gi¸, gi¸ c¶ chøng kho¸n vµ t×m kiÕm lîi nhuËn trong c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ cña m×nh. 2.2. Kh«ng ngõng c¶i tiÕn chÊt l­îng, ®a d¹ng hãa c¸c s¶n phÈm, dÞch vô quyÒn chän tíi kh¸ch hµng §Ó ®¸p øng ®ßi hái ngµy cµng cao cña nghiÖp vô kinh doanh quyÒn chän cæ phiÕu, c¸c c«ng ty chøng kho¸n cÇn nhanh chãng chuÈn hãa tæ chøc c¸c phßng, ban kinh doanh liªn quan ®Õn quyÒn chän cña m×nh. T¨ng thÈm quyÒn trùc tiÕp kinh doanh vµ thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh cho c¸c c¸n bé kinh doanh quyÒn chän. Ngoµi ra, c«ng ty chøng kho¸n nªn t×m hiÓu, nghiªn cøu s©u c¸c m« h×nh chiÕn l­îc liªn quan ®Õn giao dÞch quyÒn chän cæ phiÕu, cïng sù hç trî tõ nh÷ng c«ng cô kü thuËt nh­ c¸c phÇn mÒm tiªn tiÕn, còng nh­ b¸m s¸t diÔn biÕn cña thÞ tr­êng ®Ó dù b¸o xu h­íng biÕn ®éng tû gi¸, gi¸ c¶ chøng kho¸n trong t­¬ng lai. Tõ ®ã, vËn dông c¸c chiÕn l­îc mét c¸ch chÝnh x¸c trong tõng tr­êng hîp, ®Ó t­ vÊn, hç trî kh¸ch hµng, gióp c¸c kh¸ch hµng hiÖn t¹i ngµy cµng tin t­ëng vµo viÖc thùc hiÖn hîp ®ång quyÒn chän, ®ång thêi thu hót thªm c¸c kh¸ch hµng míi tham gia giao dÞch. Bªn c¹nh ®ã, song song víi viÖc triÓn khai c¸c s¶n phÈm quyÒn chän thuÇn nhÊt, c¸c TCTC nªn cã nh÷ng c¸ch tiÕp cËn ®èi víi c¸c s¶n phÈm lai t¹p, ®Æc biÖt lµ lai t¹p víi quyÒn chän nh­: quyÒn chän hîp ®ång ho¸n ®æi cæ phiÕu (stock swaptions), quyÒn chän hîp ®ång kú h¹n, t­¬ng lai cæ phiÕu (stock forwards options, futures options)… Tõ ®ã, sÏ lµ c¬ së ®Ó cã thÓ ®Þnh gi¸ c¸c s¶n phÈm quyÒn chän hiÖu qu¶ nhÊt. 2.3. N©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña ®éi ngò c¸n bé kinh doanh quyÒn chän Trong mäi ho¹t ®éng dÞch vô, nh©n tè con ng­êi ®ãng vai trß rÊt quan träng. Do b¶n chÊt cña nghiÖp vô kinh doanh quyÒn chän vèn lµ mét c«ng viÖc phøc t¹p, c¨ng th¼ng, chøa ®ùng nhiÒu rñi ro… Do ®ã, ®ßi hái c¸n bé kinh doanh quyÒn chän cæ phiÕu t¹i c¸c tæ chøc kh«ng chØ cã chuyªn m«n vÒ c¸c nghiÖp vô mµ cßn ph¶i n¨ng ®éng, nh¹y bÐn, am hiÓu thÞ tr­êng tµi chÝnh, cã kh¶ n¨ng ph©n tÝch c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn gi¸ c¶ chøng kho¸n ®ång thêi ph¶i lµ nh÷ng ng­êi cã ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, trung thùc trong kinh doanh. V× vËy, c¸c CTCK cung cÊp dÞch vô quyÒn chän cæ phiÕu nªn th­êng xuyªn tæ chøc c¸c líp ®µo t¹o chuyªn s©u vÒ nghiÖp vô vµ ngo¹i ng÷ chuyªn ngµnh cho nh©n viªn cña m×nh, th«ng qua c¸c khãa häc ®µo t¹o ng¾n h¹n ë trong n­íc vµ n­íc ngoµi ®Ó võa n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô võa t¹o c¬ héi lµm quen víi m«i tr­êng kinh doanh s«i ®éng vµ hiÖn ®¹i cña thÞ tr­êng quyÒn chän quèc tÕ. Ngoµi ra, cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®·i ngé thÝch ®¸ng ®Ó thu hót vµ gi÷ ch©n nh©n tµi, tr¸nh ®Ó x¶y ra t×nh tr¹ng ch¶y m¸u chÊt x¸m trong tæ chøc cña m×nh. 2.4. T¨ng c­êng hîp t¸c quèc tÕ víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh khu vùc vµ thÕ giíi C¸c n­íc trong khu vùc nh­ Malaysia, Th¸i Lan… cã c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi kh¸ t­¬ng ®ång víi ViÖt Nam, hay c¸c n­íc nh­ Singapore, Hµn Quèc, Hång K«ng…. th× cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn v­ît bËc so víi chóng ta. Do ®ã, c«ng ty chøng kho¸n cÇn më réng hîp t¸c, häc hái thªm nhiÒu kinh nghiÖm vÒ trang bÞ h¹ tÇng kü thuËt, c«ng t¸c ®iÒu hµnh, qu¶n lý thÞ tr­êng quyÒn chän, còng nh­ kiÕn thøc chuyªn m«n cho ®éi ngò nh©n lùc vÒ lÜnh vùc nµy víi c«ng ty chøng kho¸n lín trong khu vùc vµ thÕ giíi trong qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu ë ViÖt Nam. Nãi tãm l¹i, trªn ®©y cã thÓ xem nh­ lµ mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n vµ thiÕt yÕu mµ c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô quyÒn chän cæ phiÕu cã thÓ thùc hiÖn ®Ó gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn thÞ tr­êng quyÒn chän phi tËp trung ë ViÖt Nam. Tïy thuéc kh¶ n¨ng, chiÕn l­îc kinh doanh riªng cña mçi c«ng ty chøng kho¸n mµ hä cã thÓ ­u tiªn thùc hiÖn nh÷ng gi¶i ph¸p nµo, chó träng vµo gi¶i ph¸p nµo h¬n c¸c gi¶i ph¸p cßn l¹i. 3. Gi¶i ph¸p kü thuËt Bªn c¹nh c¸c gi¶i ph¸p nªu trªn lµm tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu, th× viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ hÖ thèng h¹ tÇng - kü thuËt ®ãng vai trß kh«ng kÐm phÇn quan träng. V× giao dÞch quyÒn chän lµ mét quy tr×nh giao dÞch phøc t¹p, nªn rÊt cÇn sù hç trî tõ c¸c hÖ thèng kü thuËt ®Ó c¸c giao dÞch diÔn ra nhanh chãng, chÝnh x¸c gi÷a c¸c tæ chøc cung cÊp dÞch vô vµ kh¸ch hµng. Gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò nµy cã thÓ thùc hiÖn nh­ sau: C¸c c«ng ty chøng kho¸n cÇn trang bÞ c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i cho ho¹t ®éng kinh doanh quyÒn chän. ThÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu lµ thÞ tr­êng dùa vµo c¸c thÞ tr­êng c¬ së lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n. ThÞ tr­êng nµy cã ®é rñi ro rÊt cao. Do ®ã, th«ng tin vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n ®ãng mét vai trß rÊt quan träng trong c¸c quyÕt ®Þnh giao dÞch quyÒn chän cña kh¸ch hµng. V× vËy, ®ßi hái c¸c tæ chøc cung cÊp dÞch vô ph¶i cã mét hÖ thèng cung cÊp th«ng tin thËt hiÖu qu¶, tøc thêi. C¸c c«ng ty chøng kho¸n cÇn thiÕt lËp hÖ thèng nèi m¹ng víi c¸c h·ng truyÒn th«ng tµi chÝnh næi tiÕng trªn thÕ giíi nh­ Reuters, Bloomberg… ®Ó ®¸p øng nhu cÇu th«ng tin cho kh¸ch hµng. Sè l­îng m¸y nèi m¹ng cÇn gia t¨ng, hiÖn ®¹i dÇn theo thêi gian khi ®éi ngò nh©n viªn ®· ®­îc ®µo t¹o chuyªn s©u vµ thuÇn thôc trong viÖc sö dông. Bªn c¹nh ®ã, viÖc ®Þnh gi¸ quyÒn chän vµ ph©n tÝch thÞ tr­êng còng lµ mét kh©u kh¸ quan träng vµ phøc t¹p. Do ®ã, c¸c tæ chøc cung cÊp quyÒn chän cÇn øng dông c«ng nghÖ th«ng tin nh­ c¸c phÇn mÒm chuyªn dïng cho viÖc ®Þnh gi¸, tÝnh phÝ quyÒn chän, hç trî cho viÖc theo dâi h¹n møc giao dÞch cña c¸c nh©n viªn kinh doanh vµ h¹n møc kh¸ch hµng; còng nh­ c¸c phÇn mÒm kü thuËt hiÖn ®¹i cho viÖc ph©n tÝch, dù ®o¸n xu h­íng tû gi¸, gi¸ cæ phiÕu ®Ó gióp ®¬n gi¶n hãa c¸c kh©u trung gian nh­ xö lý sè liÖu theo c¸ch truyÒn thèng vµ tiÕt kiÖm thêi gian lµm viÖc; ®ång thêi mang l¹i hiÖu qu¶, ®é chÝnh x¸c cao. Nh­ng hiÖn nay, ®Ó tiÕp cËn ®­îc víi c¸c c«ng nghÖ tiªn tiÕn nµy ®ßi hái c¸c tæ chøc ph¶i cã nguån kinh phÝ m¹nh, còng nh­ mét ®éi ngò nh©n viªn, chuyªn gia n¾m v÷ng c¶ kiÕn thøc chuyªn m«n vµ kü n¨ng sö dông c¸c phÇn mÒm. §ã còng lµ mét trong nh÷ng lý do khiÕn mét sè c¸c c«ng ty chøng kho¸n nhá khã tiÕp cËn víi nh÷ng tiÖn Ých nµy. Ngay c¶ ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ chuyªn nghiÖp kinh doanh quyÒn chän ngo¹i hèi, chøng kho¸n, vµng… th× viÖc ph©n tÝch, dù ®o¸n c¸c xu thÕ biÕn ®éng cña thÞ tr­êng còng cÇn ph¶i thiÕt lËp hÖ thèng c«ng nghÖ tiªn tiÕn nh­ mét yªu cÇu c¬ b¶n. Nh­ng hiÖn nay chØ mét sè Ýt c¸c ®¹i gia míi cã kh¶ n¨ng øng dông c¸c c«ng nghÖ nµy. §ã còng lµ nh÷ng khã kh¨n ®èi víi viÖc ph¸t triÓn thÞ tr­êng quyÒn chän trong thêi gian s¾p tíi. Cã thÓ nãi, vÊn ®Ò h¹ tÇng kü thuËt c«ng nghÖ lu«n lµ vÊn ®Ò phøc t¹p, tèn kÐm. ViÖc ¸p dông c«ng nghÖ nµo cßn tïy thuéc vµo møc ®é ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng quyÒn chän, còng nh­ kh¶ n¨ng cña tõng CTCK cung cÊp dÞch vô. 4. Mét sè c¸c gi¶i ph¸p kh¸c 4.1. Gi¶i ph¸p ®Ó tiÕn tíi thµnh lËp mét sµn giao dÞch quyÒn chän niªm yÕt tËp trung Ngoµi c¸c gi¶i ph¸p cho sù ph¸t triÓn thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu phi tËp trung ë trªn, ®Ó thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu thùc sù ph¸t triÓn vµ trë thµnh mét trong nh÷ng trô cét cña thÞ tr­êng chøng kho¸n, khi thÞ tr­êng quyÒn chän vµ c¸c giao dÞch quyÒn chän ®¹t ®Õn ®é chÝn mïi cÇn thiÕt, bªn c¹nh mét thÞ tr­êng quyÒn chän phi tËp trung (OTC) vÉn ®ang tån t¹i, ViÖt Nam cÇn tiÕn hµnh tham kh¶o, häc hái kinh nghiÖm tõ c¸c sµn giao dÞch quyÒn chän lín trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ ë Mü, ®Ó thµnh lËp mét sµn giao dÞch quyÒn chän tËp trung chÝnh thøc (gièng nh­ mét sµn giao dÞch chøng kho¸n niªm yÕt tËp trung) nh­ ë c¸c n­íc cã TTTC ph¸t triÓn, víi c¸c tµi s¶n c¬ së ë ®©y cã thÓ lµ cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, ngo¹i tÖ, chØ sè chøng kho¸n, vµng, l·i suÊt... ®Æc biÖt lµ cæ phiÕu. §iÒu nµy sÏ lµm t¨ng tÝnh thanh kho¶n, khèi l­îng giao dÞch trªn thÞ tr­êng quyÒn chän còng nh­ thÞ tr­êng c¸c tµi s¶n c¬ së, ®Æc biÖt lµ tr­êng chøng kho¸n; dÇn dÇn tiÕn ®Õn chuyªn nghiÖp hãa, t¹o thuËn tiÖn, phæ biÕn vµ ®­a thÞ tr­êng quyÒn chän trë thµnh mét mét trong nh÷ng thÞ tr­êng thiÕt yÕu trªn TTTC. ViÖc x©y dùng hÖ thèng kü thuËt c«ng nghÖ cho sµn giao dÞch quyÒn chän tËp trung ®ßi hái sù ®Çu t­ lín vµ ®ång bé. C¸c nhµ qu¶n lý cã thÓ dùa vµo kinh nghiÖm x©y dùng hÖ thèng h¹ tÇng kü thuËt c«ng nghÖ cho së giao dÞch chøng kho¸n vµ tham kh¶o tõ c¸c sµn giao dÞch quyÒn chän tËp trung ë c¸c n­íc, kÕt hîp víi kh¶ n¨ng, t×nh h×nh thÞ tr­êng hiÖn t¹i ®Ó trang bÞ hÖ thèng kü thuËt c«ng nghÖ phï hîp víi ®iÒu kiÖn n­íc ta. C¸c hÖ thèng l­u ký, giao dÞch, thanh to¸n bï trõ, hÖ thèng kÕt nèi víi c¸c thµnh viªn (c«ng ty chøng kho¸n m«i giíi quyÒn chän)… cÇn ®­îc trang bÞ ®ång bé, thèng nhÊt, gióp ®¬n gi¶n hãa c¸c qui tr×nh giao dÞch, ®ång thêi t¨ng tÝnh chÝnh x¸c, thanh kho¶n vµ ®é an toµn cho c¸c nhµ ®Çu t­ tham gia thÞ tr­êng. VÒ phÝa c¸c c«ng ty chøng kho¸n: ngoµi c¸c gi¶i ph¸p ®· nªu ë trªn, khi mét sµn giao dÞch quyÒn chän tËp trung ®­îc thµnh lËp, còng gièng nh­ thÞ tr­êng chøng kho¸n; c¸c ho¹t ®éng giao dÞch, chuyÓn nh­îng quyÒn chän sÏ diÔn ra. C¸c c«ng ty chøng kho¸n sÏ ®ãng vai trß lµ thµnh viªn cña së giao dÞch quyÒn chän, ®øng ra m«i giíi vµ thu phÝ ®èi víi c¸c giao dÞch chuyÓn nh­îng quyÒn chän ®èi víi kh¸ch hµng. Khi ®ã, phÝ m«i giíi quyÒn chän cÇn ®­îc c¸c CTCK m«i giíi tÝnh to¸n kü l­ìng ®Ó cã thÓ bï ®¾p ®­îc c¸c kho¶ng chi phÝ ®Çu t­ ®· bá ra, ®¶m b¶o kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ b­íc ®Çu thu lîi nhuËn. Trong ®iÒu kiÖn c¸c giao dÞch chuyÓn nh­îng quyÒn chän míi b¾t ®Çu h×nh thµnh, c¸c CTCK m«i giíi nªn chµo mét møc phÝ c¹nh tranh, ®Ó b­íc ®Çu thu hót ®­îc kh¸ch hµng, gióp cho nhµ ®Çu t­ lµm quen còng nh­ høng thó h¬n víi viÖc tham gia giao dÞch c¸c quyÒn chän tËp trung, ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc ph¸t triÓn mét thÞ tr­êng giao dÞch quyÒn chän tËp trung chÝnh thøc. 4.2. TiÕn hµnh c¸c b­íc thö nghiÖm ban ®Çu C¸c c¬ quan nhµ n­íc cã liªn quan, ®Æc biÖt UBCKNN cÇn phèi hîp cïng c«ng ty chøng kho¸n b­íc ®Çu tiÕn hµnh c¸c thö nghiÖm ban ®Çu ®Ó t¹o lËp thÞ tr­êng. Cô thÓ, ®èi víi quyÒn chän chøng kho¸n cã thÓ chän ra kho¶ng 15-20 cæ phiÕu tèt nhÊt ban ®Çu, ®¶m b¶o mét sè yªu cÇu vÒ tÝnh thanh kho¶n, møc vèn hãa, khèi l­îng giao dÞch b×nh qu©n…(vÝ dô VNM, STB, ACB, REE, FPT, PVF, DPM, SSI…) ®Ó ph¸t hµnh vµ niªm yÕt c¸c quyÒn chän dùa trªn c¸c cæ phiÕu nµy. Ng­êi ph¸t hµnh c¸c quyÒn chän nµy lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Nhµ ®Çu t­ sÏ giao dÞch c¸c quyÒn chän nµy víi c«ng ty chøng kho¸n hoÆc chuyÓn nh­îng chóng th«ng qua c«ng ty chøng kho¸n. UBCK sÏ ®ãng vai trß gi¸m s¸t, qu¶n lý, chÊp thuËn cho viÖc ph¸t hµnh c¸c quyÒn chän nµy tõ c¸c c«ng ty chøng kho¸n dùa trªn mét sè tiªu chuÈn nh­ trªn. Së giao dÞch chøng kho¸n hoÆc Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n sÏ qu¶n lý, gi¸m s¸t vÒ c¸c giao dÞch vµ c«ng bè th«ng tin giao dÞch. Qua thêi gian, c¸c cæ phiÕu nµo ®¸p øng ®­îc c¸c tiªu chuÈn ®Æc ra sÏ ®­îc ®­a vµo danh s¸ch cã thÓ ®­îc ph¸t hµnh quyÒn chän. Tãm l¹i, viÖc ra ®êi mét sµn giao dÞch quyÒn chän tËp trung chÝnh thøc lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p, ®ßi hái ph¶i héi ®ñ nhiÒu ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu phøc t¹p, khi mµ thÞ tr­êng quyÒn chän phi tËp trung ®· t­¬ng ®èi ph¸t triÓn ë ViÖt Nam. Khãa luËn chØ ph¸c häa s¬ bé c¸c gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò nµy. ViÖc ra ®êi mét sµn giao dÞch quyÒn chän tËp trung chÝnh thøc sÏ ®¸nh dÊu mét b­íc ph¸t triÓn míi cña TTCK ViÖt Nam. KÕt luËn KÓ tõ khi chÝnh thøc trë thµnh thµnh viªn thø 150 cña Tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ (WTO), ViÖt Nam ®· thùc sù héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. §iÒu ®ã ®Æt ra nhu cÇu ph¸t triÓn c¸c c«ng cô phßng ngõa rñi ro trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh nãi chung vµ TTCK nãi riªng ®Ó b¶o vÖ c¸c doanh nghiÖp, c¸c nhµ ®Çu t­ khi tham gia vµo TTCK ViÖt Nam, mét thÞ tr­êng cßn non trÎ, cßn l¾m rñi ro vµ quyÒn chän cæ phiÕu sÏ lµ mét trong nh÷ng c«ng cô hç trî nhµ ®Çu t­ h÷u hiÖu hiÖn nay. Trong Ch­¬ng I, khãa luËn ®­a ra c¸i nh×n tæng quan vÒ quyÒn chän cæ phiÕu. Khãa luËn ®i s©u vµo ph©n tÝch c¸c chiÕn l­îc phßng ngõa rñi ro b»ng quyÒn chän trong ®Çu t­ cæ phiÕu víi ®Æc tr­ng, gi¸ trÞ vµ lîi Ých cña nã. §©y chÝnh lµ phÇn c¬ së lý luËn lµm nÒn t¶ng cho viÖc nghiªn cøu thùc tr¹ng ¸p dông vµ ®­a ra gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn quyÒn chän cæ phiÕu sau nµy trªn TTCK ViÖt Nam. Trong Ch­¬ng II, khãa luËn tr×nh bµy s¬ l­îc vÒ thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu ViÖt Nam vµ nhËn diÖn gi¸ trÞ còng nh­ lîi Ých mµ N§T nhËn ®­îc khi sö dông quyÒn chän trong c«ng cuéc ®Çu t­ cña m×nh mµ hiÖn nay c¸c N§T ViÖt Nam ®ang cßn e dÌ trong viÖc sö dông c«ng cô b¶o hiÓm nµy. §ång thêi khãa luËn còng ®­a ra nh÷ng thuËn lîi còng nh­ khã kh¨n khi øng dông giao dÞch quyÒn chän cæ phiÕu vµo TTCK ViÖt Nam. Vµ khãa luËn còng ph©n tÝch, ®­a ra nh÷ng kinh nghiÖm ph¸t triÓn thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu ë c¸c n­íc Mü, Th¸i Lan vµ Trung Quèc. Nh÷ng ph©n tÝch nµy sÏ lµm nÒn t¶ng cho sù x©y dùng vµ ph¸t triÓn quyÒn chän cæ phiÕu trªn TTCK ViÖt Nam trong thêi gian s¾p tíi. Trong Ch­¬ng III, khãa luËn ®­a ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m x©y dùng vµ ph¸t triÓn quyÒn chän cæ phiÕu vµo TTCK hiÖn nay. C¸c gi¶i ph¸p ®­a ra nh»m kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ, nh÷ng rñi ro cho thÞ tr­êng vµ gióp cho TTCK ph¸t triÓn mét c¸ch æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng h¬n. §ång thêi, khãa luËn còng ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p cho viÖc x©y dùng c¬ së ph¸p lý, x©y dùng viÖc tæ chøc, qu¶n lý, quy tr×nh giao dÞch quyÒn chän, gi¶i ph¸p vÒ tuyªn truyÒn th«ng tin, t­ vÊn c«ng cô quyÒn chän ®Õn N§T, gi¶i ph¸p ph¸t triÓn h¹ tÇng c«ng nghÖ th«ng tin, cung cÊp nguån nh©n lùc cho sµn giao dÞch quyÒn chän nµy… §©y lµ nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ, chi tiÕt víi hy väng sÏ gãp phÇn lµm nÒn t¶ng ®Ó ph¸t triÓn thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu ë ViÖt Nam. Dï ®· rÊt cè g¾ng nh­ng do thêi gian nghiªn cøu cã h¹n, còng nh­ em cßn nhiÒu h¹n chÕ vÒ kinh nghiÖm thùc tiÔn vµ kiÕn thøc bao qu¸t trÞ tr­êng quyÒn chän cßn ch­a cao nªn khãa luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái ®«i chç cßn khiÕm khuyÕt vµ sai sãt, em rÊt mong nhËn ®­îc sù th«ng c¶m vµ chØ dÉn gãp ý thªm cña c¸c thÇy c«. Song, em hy väng r»ng tÊt c¶ nh÷ng néi dung vµ vÊn ®Ò ®· ®­îc tr×nh bµy trong khãa luËn nµy s÷ lµ mét ®ãng gãp nhá, h÷u Ých cho viÖc ph¸t triÓn thÞ tr­êng quyÒn chän cæ phiÕu trong t­¬ng lai, phï hîp víi xu h­íng héi nhËp quèc tÕ còng nh­ gãp phÇn gi¶m thiÓu rñi ro vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho TTCK ViÖt Nam trong giai ®o¹n tíi. §Æc biÖt, trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn khãa luËn nµy, em ®· nhËn ®­îc sù ®éng viªn, gióp ®ì tËn t×nh cña TS. NguyÔn Thu Thñy. Em xin ®­îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c vÒ sù gióp ®ì quý b¸u nµy. Tµi liÖu tham kh¶o GI¸O TR×NH 1. §¹i häc Th¨ng Long – Hµ Néi 2007 - Gi¸o tr×nh thÞ tr­êng chøng kho¸n - NXB N«ng nghiÖp LUËN ¸N 1. LuËn ¸n TiÕn sÜ kinh tÕ TrÇn ThÞ Thu Thñy, Ph¸t triÓn ®a d¹ng hãa s¶n phÈm tµi chÝnh cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam - §¹i häc Kinh tÕ Thµnh Phè Hå ChÝ Minh MéT Sè S¸CH THAM KH¶O KH¸C 1. GS-TS NguyÔn ThÞ Cµnh, TS TrÇn ViÕt Hoµng – ®ång chñ biªn (2007), ThÞ tr­êng chøng kho¸n: CÊu tróc vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng, NXB §¹i häc Quèc Gia Thµnh phè Hå ChÝ Minh 2. Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam, Vô chiÕn l­îc ph¸t triÓn ng©n hµng (2007), Kû yÕu héi th¶o khoa häc, Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ThÞ tr­êng ph¸i sinh ë ViÖt Nam 3. TrÇn ThÞ DiÔm Hµ biªn so¹n n¨m 2007, T×m hiÓu vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n, NXB Lao ®éng x· héi 4. Quèc héi n­íc CHXHCN ViÖt Nam, (2006), “LuËt chøng kho¸n” T¹P CHÝ 1. §oµn Thanh Hµ (2005), ¸p dông c¸c giao dÞch quyÒn chän cæ phiÕu ë thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam, T¹p chÝ ng©n hµng sè 10 ngµy 17/11/2005 2. Hå ViÕt TiÕn (2006), ThÞ tr­êng cæ phiÕu ViÖt Nam cã hiÖu qu¶ kh«ng?, T¹p chÝ ph¸t triÓn kinh tÕ 185, 186 WEBSITE: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. cboe.com Môc lôc Danh môc tõ viÕt t¾t Lêi më ®Çu 1 DANH MôC C¸C Tõ VIÕT T¾T CP : Cæ phiÕu CTCK : C«ng ty chøng kho¸n CTCP : C«ng ty cæ phÇn CTNY : C«ng ty niªm yÕt HASTC : Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n Hµ Néi HOSE : Së giao dÞch chøng kho¸n Tp. Hå ChÝ Minh N§T : Nhµ ®Çu t­ N§TNN : Nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi OTC : ThÞ tr­êng chøng kho¸n phi tËp trung SGDCK : Së giao dÞch chøng kho¸n TTTC : ThÞ tr­êng tµi chÝnh TTCK : ThÞ tr­êng chøng kho¸n UBCKNN : ñy ban chøng kho¸n Nhµ n­íc VN – Index : ChØ sè gi¸ cæ phiÕu t¹i Së giao dÞch chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh WTO : Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi