Thiết kế lắp đặt và khai thác mô hình Hộp số ô tô

̉ Trong loai hôp sô co câp nay ng i ta chia ra:̣ ̣ ́ ́ ́ ̀ ươ + Theo tinh chât truc truyên: ́ ́ ̣ ̀ - loai co truc tâm cô đinh viêc thay đôi sô bang cac con tr t th ng̣ ́ ̣ ́ ̣ ̣ ̉ ́ ̀ ́ ượ ươ co loai hai truc tâm doc hoăc ngang, loai ba truc tâm doc.́ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ - loai co truc tâm di đông (hôp sô hanh tinh).̣ ́ ̣ ̣ ̣ ́ ̀ + Theo câp sô ta co: hôp sô 3 câp, 4 câp, 5 câp… ́ ́ ́ ̣ ́ ́ ́ ́ Nêu hôp sô cang nhiêu câp tôc đô cang cho phep su dung h p ly cônǵ ̣ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̣ ̀ ́ ̉ ̣ ợ ́ suât cua đông c , trong điêu kiên l c can khac nhau do đo tăng đ ć ̉ ̣ ơ ̀ ̣ ự ̉ ́ ́ ượ tinh kinh teescuar ô tô nh ng th i gian thay đôi sô dai, kêt câu ph c tap.́ ư ơ ̉ ́ ̀ ́ ́ ứ ̣ Loai hôp sô vô câp.̣ ̣ ́ ́ Hôp sô vô câp co u điêm la co thê thay đôi ti sô truyên liên tuc̣ ́ ́ ́ ư ̉ ̀ ́ ̉ ̉ ̉ ́ ̀ ̣ trong môt gioi han nao đo, thay đôi t đông, liên tuc phu thuôc vao s c̣ ́ ̣ ̀ ́ ̉ ự ̣ ̣ ̣ ̣ ̀ ứ can chuyên đông cua ô tô, no rut ngăn đ c quang đ ng tăng tôc, tăng̉ ̉ ̣ ̉ ́ ́ ́ ượ ̃ ươ ́ l n nhât tôc đô trung binh cua ô tô.ơ ́ ́ ̣ ̀ ̉ + Hôp sô vô câp kiêu c hoc(it s dung).̣ ́ ́ ̉ ơ ̣ ́ ư ̣ + Hôp sô vô câp kiêu va đâp(it dung).̣ ́ ́ ̉ ̣ ́ ̀ + Hôp sô vô câp kiêu ma sat (banh ma sat hinh côn).̣ ́ ́ ̉ ́ ́ ́ ̀ +Hôp sô vô câp dung điên. Dung đông c đôt trong keo may phat điên,̣ ́ ́ ̀ ̣ ̀ ̣ ơ ́ ́ ́ ́ ̣ cung câp điên cho đông c điên đăt banh xe chu đông(hoăc co nguôń ̣ ̣ ơ ̣ ̣ ở ́ ̉ ̣ ̣ ́ ̀ điên la ăc quy). Ta thay đôi dong điên kich thich cua đông c điên sẹ ̀ ́ ̉ ̀ ̣ ́ ́ ̉ ̣ ơ ̣ ̃ thay đôi tôc đô va momen xoăn cua đông c điên va banh xe chu đông.̉ ́ ̣ ̀ ́ ̉ ̣ ơ ̣ ̀ ́ ̉ ̣ + hôp sô vô câp thuy l c: truyên momen xoăn nh năng l ng dong̣ ́ ́ ̉ ự ̀ ́ ơ ượ ̀ chât long co thê la thuy đông hoăc thuy tinh. Hôp sô vô câp thuy l c có ̉ ́ ̉ ̀ ̉ ̣ ̣ ̉ ̃ ̣ ́ ́ ̉ ự ́ kêt câu ph c tap, gia thanh cao, hiêu suât truyên l c thâp,thay đôí ́ ứ ̣ ́ ̀ ̣ ́ ̀ ự ́ ̉ momen soăn trong gi i han hep. Thông th ng ng i ta kêt h p v í ơ ̣ ̣ ươ ươ ́ ợ ơ hôp sô co câp co truc tâm di đông(kiêu hanh tinh) v i biên momen thuỵ ́ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̉ ̀ ơ ́ ̉ l c.ự • Yêu c u c a h p s có c pầ ủ ộ ố ấ 1.2.3.3. Phân loai theo c câu điêu khiên.̣ ơ ́ ̀ ̉ • Loai điêu khiên c ng b c (th ng hôp cô co câp).̣ ̀ ̉ ươ ứ ươ ở ̣ ́ ́ ́ • Loai điêu khiên ban t đông (th ng hôp sô kê h p).̣ ̀ ̉ ́ ự ̣ ươ ở ̣ ́ ́ ợ • Loai điêu khiên t đông (th ng hôp sô vô câp).̣ ̀ ̉ ự ̣ ươ ở ̣ ́ ́ 1.2.4. Phân tích ch n ph ng án k t c u h p s :ọ ươ ế ấ ộ ố B c quan tr ng khi thi t k h p s ph i phân tích đ c đi m k tươ ọ ế ế ộ ố ả ặ ể ế c u c a h p s ôtô và ch n ph ng án h p lý. Vi c phân tích nàyấ ủ ộ ố ọ ươ ợ ệ ph i d a trên các yêu c u đ m b o h p s làm vi c t t ch c năng:ả ự ầ ả ả ộ ố ệ ố ứ -Thay đ i mômen xo n truy n t đ ng c đ n bánh xe ch đ ng.ổ ắ ề ư ộ ơ ế ủ ộ -Cho phép ôtô ch y lùi.ạ -Tách đ ng c kh i h th ng truy n l c khi d ng xe mà đ ng cộ ơ ỏ ệ ố ề ự ư ộ ơ v n làm vi cẫ ệ H p s thi t k ph i đáp ng đ c các yêu c u:ộ ố ế ế ả ứ ượ ầ 1-Có t s truy n h p lý, đ m b o ch t l ng kéo c n thi t.ỷ ố ề ợ ả ả ấ ượ ầ ế 2-Không gây va đ p đ u răng khi gài s , các bánh răng ăn kh p cóậ ầ ố ơ tu i th caoổ ọ 3-Hi u su t truy n l c caoệ ấ ề ự 4-K t c u đ n gi n, g n, d ch t o, đi u khi n nh nhàng, có đế ấ ơ ả ọ ễ ế ạ ề ể ẹ ộ b n và đ tin c y caoề ộ ậ Nh m nâng cao tu i th cho các bánh răng ăn kh p, trong h p sằ ổ ọ ơ ộ ố c khí có c p th ng b trí b đ ng t c. Nhi m v c a b đ ng t cơ ấ ươ ố ộ ồ ố ệ ụ ủ ộ ồ ố là cân b ng t c đ góc c a các chi ti t ch đ ng và b đ ng tr c khiằ ố ộ ủ ế ủ ộ ị ộ ươ chúng ăn kh p v i nhau.ơ ơ Trên ôtô ngày nay đ u s d ng khá r ng rãi h p s 2 tr c và 3ề ư ụ ộ ộ ố ụ tr c.H p s 3 tr c th ng b trí tr c s c p và tr c th c p đ ngụ ộ ố ụ ươ ố ụ ơ ấ ụ ứ ấ ồ tâm. Đ i v i ôtô v n t i th ng dùng lo i h p s 5 và 6 s [1]. V yố ơ ậ ả ươ ạ ộ ố ố ậ ta ch n h p s lo i 5 sọ ộ ố ạ ố, v i h p s 6 s k t c u s ph c t p khóơ ộ ố ố ế ấ ẽ ứ ạ ch t o.ế ạ 1.2.5. Chon s đ c u t o c a h p s .ơ ồ ấ ạ ủ ộ ố Sơ đồ c aủ h pộ s làố lo i 3ạ tr c:ụ S đ h p s lo i 3 tr cơ ồ ộ ố ạ ụ . S đ trên là h p s 3 tr c có tr c s c p và tr c th c p đ ng tâm.ơ ồ ộ ố ụ ụ ơ ấ ụ ứ ấ ồ G m 5 c p (5 s ti n, 1 s lùi). Trong đó tay s 5 là tay s truy nồ ấ ố ế ố ố ố ề th ng.ẳ S II, III, IV, V đ c gài b ng b đ ng t c.ố ượ ằ ộ ồ ố S lùi (R) và s I đ c gài b ng kh p răng.ố ố ượ ằ ơ Các bánh răng trên tr c trung gian đ c ch t o r i và l p ch tụ ượ ế ạ ơ ắ ặ trên tr c trung gian.ụ - Trong h p s có m t c p bánh răng luôn ăn kh p đ d n truy nộ ố ộ ặ ơ ể ẫ ề mômen quay t tr c th nh t đ n tr c trung gian. Tr c th nh t đ cư ụ ứ ấ ế ụ ụ ứ ấ ượ ch t o thành m t kh i v i bánh răng ch đ ng c a c p bánh răngế ạ ộ ố ơ ủ ộ ủ ặ luôn ăn kh p và vành răng ngoài đ gài s truy n th ng (i=1). Tr cơ ể ố ề ẳ ụ th nh t đ c đ b ng hai bi, m t đ t trong bánh đà và m t đ tứ ấ ượ ơ ằ ổ ộ ổ ặ ộ ổ ặ v h p s , bi này th ng ch n có đ ng kính ngoài l n h n bánhở ỏ ộ ố ổ ươ ọ ươ ơ ơ răng ch đ ng đ đ m b o tháo l p tr c th nh t đ c d dàng.ủ ộ ể ả ả ắ ụ ứ ấ ượ ễ - Trên tr c trung gian đ c l p c đ nh nhi u bánh răng đ d nụ ượ ắ ố ị ề ể ẫ truy n mômen quay đ n tr c th hai, giá tr c a mômen quay đ cề ế ụ ứ ị ủ ượ thay đ i tuỳ theo cách gài các bánh răng l p tr t và cùng quay trênổ ắ ượ tr c th hai. Tr c trung gian đ c đ trên hai bi đ t v h p s .ụ ứ ụ ượ ơ ổ ặ ở ỏ ộ ố Th ng các bánh răng trên tr c trung gian có h ng đ ng nghiêngươ ụ ươ ươ c a răng cùng chi u đ gi m l c chi u tr c tác d ng lên tr c.ủ ề ể ả ự ề ụ ụ ụ - Tr c th hai đ c đ b ng hai bi trong đó bi kim đ c đ tụ ứ ượ ơ ằ ổ ổ ượ ặ ngay trong l đ u tr c th nh t, bi n pháp này đ m b o đ đ ng tâmỗ ầ ụ ứ ấ ệ ả ả ộ ồ gi a hai tr c và ti n l i cho vi c gài s truy n th ng. bi th hai đ tư ụ ệ ợ ệ ố ề ẳ ổ ứ ặ v h p s . Trong các xe th ng l p h p đo t c đ đuôi tr c thở ỏ ộ ố ươ ắ ộ ố ộ ở ụ ứ hai. - Xu h ng phát tri n thi t k h p s là s d ng b đ ng t c v iươ ể ế ế ộ ố ư ụ ộ ồ ố ơ m i tay s và do đó t t c các bánh răng luôn luôn ăn kh p và t h ngọ ố ấ ả ơ ươ s d ng bánh có răng nghiêng. Riêng c p bánh răng gài s 1 và s lùiư ụ ặ ố ố đ c ch t o là bánh răng răng th ng.ượ ế ạ ẳ 1.3. Phân tích đ c đi m k t c u h p s ô tô.ặ ể ế ấ ộ ố 1.3.1. Hôp sô ba truc (con co thê goi la hôp sô đông tâm) ̣ ́ ̣ ̀ ́ ̉ ̣ ̀ ̣ ́ ̀ : kêt câu hôṕ ́ ̣ sô đông truc th ng co it nhât 3 truc truyên đông: truc s câp ,truc th́ ̀ ̣ ươ ́ ́ ́ ̣ ̀ ̣ ̣ ơ ́ ̣ ứ câp va truc trung gian. Trong đo truc s câp va truc th câp nôi liên truć ̀ ̣ ́ ̣ ơ ́ ̀ ̣ ứ ́ ́ ̀ ̣ v i nhau. Truc trung gian co thê co môt, hai hoac ba truc bô tri chungơ ̣ ́ ̉ ́ ̣ ̣ ́ ́ quanh truc s câp va truc th câp nhăm lam tăng đô v ng trai cho truc̣ ơ ́ ̀ ̣ ứ ́ ̀ ̀ ̣ ư ̃ ̣ th câp, duy tri s ăn kh p cho cac căp banh răng trên cac truc.ứ ́ ̀ ự ơ ́ ̣ ́ ́ ̣ S đô nôi bât cua s đô hôp sô đông truc la cho phep tao ra sôơ ̀ ̉ ̣ ̉ ơ ̀ ̣ ́ ̀ ̣ ̀ ́ ̣ ́ truyên thăng (không qua căp banh răng nao) nên hiêu suât cao nhât cò ̉ ̣ ́ ̀ ̣ ́ ́ ́ thê coi nh băng môt nêu bo qua cac tôn thât khac. Điêu nay co y nghiả ư ̀ ̣ ́ ̉ ́ ̉ ́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̃ rât l n đôi v i hôp sô ô tô vi phân l n th i gian lam viêć ơ ́ ơ ̣ ́ ̀ ̀ ơ ơ ̀ ̣ cua hôp sô lả ̣ ́ ̀ sô truyên thăng (chiêm ti lê đên 50÷80%). Cho phep nâng cao hiêu suât́ ̀ ̉ ́ ̉ ̣ ́ ́ ̣ ́ truyên cua hôp soosvaf do đo giam tiêu hao nhiên liêu va lam tăng tuôì ̉ ̣ ́ ̉ ̣ ̀ ̀ ̉ tho cua hôp sô. Vi vây hôp sô kiêu nay đ c su dung rông rai trên hâụ ̉ ̣ ́ ̀ ̣ ̣ ́ ̉ ̀ ượ ̉ ̣ ̣ ̃ ̀ hêt cac loai ô tô (t xe khach , xe du lich đên xe tai).́ ́ ̣ ư ́ ̣ ́ ̉ Tuy vây hôp sô kiêu nay co nh c điêm la co truc th câp phai bộ ̣ ́ ̉ ̀ ́ ượ ̉ ̀ ́ ̣ ứ ́ ̉ ́ tri gôi lên truc s câp thông qua ô bi đăt bên trong phân rông cua đâu rá ́ ̣ ơ ́ ̉ ̀ ̃ ̉ ̀ truc s câp. Do bi không chê b i điêu kiên kêt câu (kich th c ngoaị ơ ́ ̣ ́ ́ ở ̀ ̣ ́ ́ ́ ươ ̀ đâu truc co banh răng chu đông truyên momen xuông cho truc trung̀ ̣ ́ ́ ̉ ̣ ̀ ́ ̣ gian) nên ô bi nay co thê không đ c chon theo tiêu chuân tinh toan ô bỉ ̀ ́ ̉ ượ ̣ ̉ ́ ́ ̉ ma phai thiêt kê riêng . Điêu nay co thê lam cho ô bi nay rê bi tinh trang̀ ̉ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̉ ̀ ̉ ̀ ̃ ̣ ̀ ̣ qua tai. Tuy nhiên, nh đăc điêm nôi bât la co kha năng truyên thănǵ ̉ ơ ̣ ̉ ̉ ̣ ̀ ́ ̉ ̀ ̉ nh đa nêu trên, nên th c tê ô bi nay lam viêc không nhiêu, it anhư ̃ ở ự ́ ̉ ̀ ̀ ̣ ̀ ́ ̉ h ng đên tuôi tho cua ô bi.ưở ́ ̉ ̣ ̉ ̉ V i hôp sô đông tâm co nhiêu truc trung gian cho phep tăng đôơ ̣ ́ ̀ ́ ̀ ̣ ́ ̣ c ng v ng cua truc th câp, do đo khăc phuc đ c nh c điêm nêuứ ư ̉ ̣ ứ ́ ́ ́ ̣ ượ ượ ̉ trên. Măt khac do điêu kiên ăn kh p cua cac banh răng tôt h n nên caị ́ ̀ ̣ ơ ̉ ́ ́ ́ ơ ̉ thiên đ c hiêu suât cua hôp sô môt cach đang kê. Vê câu tao, kiêu hôp̣ ượ ̣ ́ ̉ ̣ ́ ̣ ́ ́ ̉ ̀ ́ ̣ ̉ ̣ sô co nhiêu truc trung gian kha công kênh va ph c tap lam năng thêm vế ́ ̀ ̣ ́ ̀ ̀ ̀ ứ ̣ ̀ ̣ ̀ hôp sô, vi vây chung chi s dung trên cac ô tô tai l n hoăc c c l n.̣ ́ ̀ ̣ ́ ̉ ư ̣ ́ ̉ ơ ̣ ự ơ 1.3.2. hôp sô hai truc.̣ ́ ̣ Kiêu hôp sô hai truc la hôp sô thông dung cua truyên đông hôp sổ ̣ ́ ̣ ̀ ̣ ́ ̣ ̉ ̀ ̣ ̣ ́ noi chung, gôm môt truc s câp găn cac banh răng chu đông va môt truć ̀ ̣ ̣ ơ ́ ́ ́ ́ ̉ ̣ ̀ ̣ ̣ th câp găn cac banh răng bi đông cua cac câp sô truyên t ng ng.ứ ́ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̉ ́ ́ ́ ̀ ươ ứ Loai hôp sô hai truc không thê tao ra sô truyên thăng̣ ̣ ́ ̣ ̉ ̣ ́ ̀ ̉ nh hôp sô nhiêuư ̣ ́ ̀ truc nh đa nêu trên măc du ti sô truyên cua môt câp sô nao đo băng môṭ ư ̃ ̣ ̀ ̉ ́ ̀ ̉ ̣ ́ ́ ̀ ́ ̀ ̣ vi phai thông qua môt căp banh răng ăn kh p (di nhiên phai co sô banh̀ ̉ ̣ ̣ ́ ơ ̃ ̉ ́ ́ ́ răng băng nhau). Điêu đo co nghia la hiêu suât cua moi câp sô truyêǹ ̀ ́ ́ ̃ ̀ ̣ ́ ̉ ̣ ́ ́ ̀ trong hôp sô nay đêu nho h n môt.̣ ́ ̀ ̀ ̉ ơ ̣ S đô hôp sô kiêu nay phu h p hê thông truyên l c co câu chu đôngơ ̀ ̣ ́ ̉ ̀ ̀ ợ ̣ ́ ̀ ự ́ ̀ ̉ ̣ bô tri cung phia v i đông c (cum đông c , ly h p, hôp sô bô tri ngaý ́ ̀ ́ ơ ̣ ơ ̣ ̣ ơ ợ ̣ ́ ́ ́ trên canh cum câu chu đông) nh vây nh trên môt sô ô tô du lich.̣ ̣ ̀ ̉ ̣ ư ̣ ư ̣ ́ ̣ Chiêu truyên đông la ng c nhau : truyên đông đ c dân ra t truc th̀ ̀ ̣ ̀ ượ ̀ ̣ ượ ̃ ư ̣ ứ câp co chiêu ng c v i chiêu vao cua truc s câp.́ ́ ̀ ượ ơ ̀ ̀ ̉ ̣ ơ ́ Điêu đo thuân l i cho viêc thiêt kê truyên l c chinhscuar câu chù ́ ̣ ợ ̣ ́ ́ ̀ ự ̀ ̉ đông v i kiêu banh răng tru (thay vi banh răng côn). H n n a kêt câụ ơ ̉ ́ ̣ ̀ ́ ơ ư ́ ́ nay, không cân s dung câu chuyên đông cac-đăng đê nôi chuyên đông̀ ̀ ư ̣ ̀ ̀ ̣ ́ ̉ ́ ̀ ̣ t hôp sô đên câu chu đông nh cac s đô bô tri cô điên trên ô tô sư ̣ ́ ́ ̀ ̉ ̣ ư ́ ơ ̀ ́ ́ ̉ ̉ ư dung hôp sô ba truc đông tâm. Hôp sô hai truc cung đ c s dung rông̣ ́ ̣ ̀ ̣ ́ ̣ ̃ ượ ư ̣ ̣ rai phô biên đôi v i hê thông truyên l c cua cac loai may keo, hay ô tỗ ̉ ́ ́ ơ ̣ ́ ̀ ự ̉ ́ ̣ ́ ́ chuyên dung khac.̣ ́ u điêm cua hôp sô hai truc la cho phep truyên l c gon nh đa nêuƯ ̉ ̉ ̣ ́ ̣ ̀ ́ ̀ ự ̣ ư ̃ trên va nh vây hiêu suât truyên l c noi chung cao (cac sô truyên cuà ư ̣ ̣ ́ ̀ ự ́ ́ ́ ̀ ̉ hôp sô hai truc chi qua môt banh răng ăn kh p)̣ ́ ̣ ̉ ̣ ́ ơ L I II 4 3 2 1 Hình 3-2b : s đ h p s hai tr c.ơ ồ ộ ố ụ I : T r c s c p c a h p s .ụ ơ ấ ủ ộ ố II : tr c th c p c a h p s .ụ ứ ấ ủ ộ ố 1 . s c p s 1 c a h p s .ố ấ ố ủ ộ ố 2 . s c p s 2 c a h p s .ố ấ ố ủ ộ ố 3 . s c p s 3 c a h p s .ố ấ ố ủ ộ ố 4 . s c p s 4 c a h p s .ố ấ ố ủ ộ ố L : S c p s lùi c a h p s .ố ấ ố ủ ộ ố Nh c điêm c ban cua hôp sô hai truc la kich th c chiêu ngangượ ̉ ơ ̉ ̉ ̣ ́ ̣ ̀ ́ ươ ̀ l n h n hôp sô ba truc đông tâm khi co cung gia tri ti sô truyên ( hôpơ ơ ̣ ́ ̣ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ̉ ́ ̀ ở ̣ sô đông tâm, môi ti sô truyên phai qua it nhât hai căp banh răng nên kich́ ̀ ̃ ̉ ́ ̀ ̉ ́ ́ ̣ ́ ́ th c gon h n nh ng hiêu suât thâp h n, tru sô truyên thăng). Kichươ ̣ ơ ư ̣ ́ ́ ơ ̀ ́ ̀ ̉ ́ th c l n keo theo trong l ng l n, nhât la khi xe co ti sô truyên l n.ươ ơ ́ ̣ ượ ơ ́ ̀ ́ ̉ ́ ̀ ơ 1.4. Phân tich đăc điêm cua hôp sô theo sô câp.́ ̣ ̉ ̉ ̣ ́ ́ ́ 1.4.1. hôp sô th ng (câp sô t 3 đên 6)̣ ́ ươ ́ ́ ư ́ Sô câp cua hôp sô anh h ng đên tinh năng đông l c cung nh tinh́ ́ ̉ ̣ ́ ̉ ưở ́ ́ ̣ ự ̃ ư ́ kinh tê nhiên liêu cuá ̣ ̉ xe. Sô câp tăng lên cung nh tinh năng đông l ć ́ ̃ ư ́ ̣ ự cung nh tinh kinh tê nhiên liêu đêu tăng, công suât đê lây đa va tăng tôc̃ ư ́ ́ ̣ ̀ ́ ̉ ́ ̀ ̀ ́ cung nhanh h n, nh ng luc đo sô lân gai sô cung phai tăng theo lam̃ ơ ư ́ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̃ ̉ ̀ ph c tap phân điêu khiên va keo rai th i gian lây đa.ứ ̣ ̀ ̀ ̉ ̀ ́ ̀ ơ ́ ̀ V i ô tô du lich th ng thiêt kê v i đ ng đăc tinh đông l c tôt,ơ ̣ ươ ́ ́ ơ ươ ̣ ́ ̣ ự ́ tinh năng tăng tôc cao, nên phân l n th i gian lam viêc la sô truyêń ́ ̀ ơ ơ ̀ ̣ ̀ ở ́ ̀ thăng, con sô truyên trung gian khac rât it s dung. Vi vây hôp sô ba câp̉ ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ư ̣ ̀ ̣ ̣ ́ ́ đ c s dung cho xe du lich co thê tich công tac l n va v a.ượ ư ̣ ̣ ́ ̉ ́ ́ ơ ̀ ư V i ô tô du lich co thê tich công tac nho th ng s dung hôp sôơ ̣ ́ ̉ ́ ́ ̉ ươ ư ̣ ̣ ́ bôn câp nhăm s dung h p ly công suât cua đông c va nâng cao tinh́ ́ ̀ ư ợ ́ ́ ̉ ̣ ơ ̀ ́ kinh tê nhiên liêu cua đông c .́ ̣ ̉ ̣ ơ Ngay nay đê s dung tôt công suât cua đông c , nâng cao tinh nhiêǹ ̉ ư ̣ ́ ́ ̉ ̣ ơ ́ liêu (giam l ng tiêu hao nhiêu liêu ) cho xe va đê tăng tuôi tho chọ ̉ ượ ̣ ̀ ̉ ̉ ̣ đông c ng i ta cung thiêt kê hôp sô năm câp cho xe du lich. Trong đọ ơ ươ ̃ ́ ́ ̣ ́ ́ ̣ ́ sô truyên th năm th ng la sô truyên tăng.́ ̀ ứ ươ ̀ ́ ̀ Sô truyên tăng đ c thiêt kê cho xe chay trên đ ng co chât l nǵ ̀ ượ ́ ́ ̣ ươ ́ ́ ượ tôt h n hoăc tai trong nho h n so v i thiêt kê. S dung sô truyên tăngơ ̣ ̉ ̣ ̉ ơ ơ ́ ́ ư ̣ ́ ̀ không nh ng tiêt kiêm nhiên liêu ma con cho phep nâng cao tinh năngư ́ ̣ ̣ ̀ ̀ ́ ́ đông l c môt cach h p ly cua xe, tăng tuôi tho đông c . Điêu nay co ỵ ự ̣ ́ ợ ́ ̉ ̉ ̣ ̣ ơ ̀ ̀ ́ ́ nghia rât quan trong đôi v i ô tô vân tai: vi chung co trong l ng thaỹ ́ ̣ ́ ơ ̣ ̉ ̀ ́ ́ ̣ ượ đôi trong gi i han kha l n.̉ ơ ̣ ́ ơ Đôi v i ô tô vân tai, th ng đ c thiêt kê v i tiêu chi tiêu haó ơ ̣ ̉ ươ ượ ́ ́ ơ ́ nhiêu liêu thâp, do vây tinh đông l c không cao; h n nua pham vi thaỵ ́ ̣ ́ ̣ ự ơ ̃ ̣ đôi trong l ng toan bô cua xe năm trong rong rai nên hôp sô th ng̉ ̣ ượ ̀ ̣ ̉ ̀ ̣ ̃ ̣ ́ ươ đ c thiêt kê v i sô câp nhiêu h n; phô biên dung hôp sô năm câp đênượ ́ ́ ơ ́ ́ ̀ ơ ̉ ́ ̀ ̣ ́ ́ ́ sau câp. V i hôp sô năm câp thi cac sô t 2 đên 5 đêu co bô tri bô đônǵ ́ ơ ̣ ́ ́ ̀ ́ ́ ư ́ ̀ ́ ́ ́ ̣ ̀ tôc, sô 1 va sô lui chi dung ông gai đ n gian (hình H3-5a,b).́ ́ ̀ ́ ̀ ̉ ̀ ́ ̀ ơ ̉ 4 3 2 1 L L 3 4 I III I II II 1 2 a , s đ h p s xe du l ch 3 tr c b , s đ h p s du lich 2 tr cơ ồ ộ ố ị ụ ơ ồ ộ ố ụ Hình H3-3 : s đ h p s 4 c p xe du l chơ ồ ộ ố ấ ị Chú thích: 1 . v trí gài c p s ti n s 1; 2 . v trí gài c p s ti n s 2;ị ấ ố ế ố ị ấ ố ế ố 3 . v trí gài c p s ti n s 3; 4 . v trí gài c p s lùi;ị ấ ố ế ố ị ấ ố I . tr c s c p; II . tr c trung gian (đ i v i h p s 3ụ ơ ấ ụ ố ơ ộ ố tr c) ho c th c th c p (đ i v i h p s 2 tr c)ụ ặ ụ ứ ấ ố ơ ộ ố ụ III . th c th c p.ụ ứ ấ 4 3 2 1 L 5 I III II Hình H3-4 : s đ h p s 5 c p xe du l ch. ơ ồ ộ ố ấ ị Chú thích: 5 . v trí gài c p s ti n s 5. (các s khác chú thích nh hình H3-3)ị ấ ố ế ố ố ủ ở Trên hình H3-5c, hình H3-5d cũng là h p s xe t i 5 c p nh ng t tộ ố ả ấ ư ấ c t t c các c p đ u dùng đ ng t c (k c s lùi) nh m b o đ mả ấ ả ấ ề ồ ố ể ả ố ằ ả ả tính êm d u t t nh t cho h p s khi gài s k c khi gài c p s lùi đị ố ấ ộ ố ố ể ả ấ ố ể lùi xe. 5 4 3 2 1 L 5 4 3 2 L 1 I III I III II II a , s đ h p s zil- 130 b , s đ h p s Clark-280Vơ ồ ộ ố ơ ồ ộ ố Hình H3-5 : s đ h p s 5 c p trên xe t i, có đ ng t c t 2 đ n 5ơ ồ ộ ố ấ ả ồ ố ư ế 5 6 4 3 2 1 L 5 6 4 3 2 1 I III I III II II L a , s đ h p s xe ZF-AK6 -80 b , s đ h p s Spicer- 5000ơ ồ ộ ố ỏ ồ ộ ố Hình H3-6 : s đ h p s 6 c p trên xe t i, t t c đ u có đ ng t c.ơ ồ ộ ố ấ ả ấ ả ề ồ ố Khi tai trong cang tăng, sô câp ti sô truyên tăng theo. Đăc biêt đôỉ ̣ ̀ ́ ́ ̉ ́ ̀ ̣ ̣ ́ v i ô tô tai l n lam viêc trong điêu kiên năng nhoc (nh không coơ ̉ ơ ̀ ̣ ̀ ̣ ̣ ̣ ư ́ đ ng hoăc chât l ng măt đ ng sâu nh xe lam viêc cac hâm moươ ̣ ́ ượ ̣ ươ ́ ư ̀ ̣ ở ́ ̀ ̉ hay công tr ng) phai dung hôp sô nhiêu câp (t 8 đên 20 câp).ươ ̉ ̀ ̣ ́ ̀ ́ ư ́ ́ Đê nâng cao tinh đông l c va tinh kinh tê nhiên liêu cung nh tăng̉ ́ ̣ ự ̀ ́ ́ ̣ ̃ ư tuôi tho cho đông c , ngay nay ô tô vân tai th ng thiêt kê thêm sổ ̣ ̣ ơ ̀ ̣ ̉ ươ ́ ́ ́ truyên tăng đê chay trên đ ng tôt h n hoăc khi chay non tai hay không̀ ̉ ̣ ươ ́ ơ ̣ ̣ ̉ tai. H n n a viêc s dung sô truyên tăng không nh ng lam tăng tinh̉ ơ ư ̣ ư ̣ ́ ̀ ư ̀ ́ đông l c va tinh kinh tê ma con lam gon kich th c hôp sô nhât la hôp̣ ự ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ̣ ́ ươ ̣ ́ ́ ̀ ̣ sô nhiêu câp, cho phep giam sô vong quay cua đông c ma con lam tănǵ ̀ ́ ́ ̉ ́ ̀ ̉ ̣ ơ ̀ ̀ ̀ tuôi tho cua đông c .̉ ̣ ̉ ̣ ơ 1.4.2. hôp sô nhiêu câp (t 8 đên 20 câp)̣ ́ ̀ ́ ư ́ ́ Đôi v i ô tô tai l n va rât l n hoat đông trong điêu kiên năng nhoć ơ ̉ ơ ̀ ́ ơ ̣ ̣ ̀ ̣ ̣ ̣ (trong nhiêu loai đ ng khac nhau) hay trong liên hiêp may keo c l ǹ ̣ ươ ́ ́ ́ ơ ơ thi sô câp cua hôp sô co thê lên đên t 8 đên 20, v i hôp sô nh vâỳ ́ ́ ̉ ̣ ́ ́ ̉ ́ ư ́ ơ ̣ ́ ư ̣ phai co thêm c câu điêu khiên phu va khi đo kêt câu hôp sô đ c chiả ́ ơ ́ ̀ ̉ ̣ ̀ ́ ́ ́ ̣ ́ ượ lam hai phân; hôp sô chinh va hôp sô phu trong đô sô câp cua hôp sồ ̀ ̣ ́ ́ ̀ ̣ ́ ̣ ́ ́ ́ ̉ ̣ ́ chinh th ng la t 4 đên 5 câp, sô câp cua hôp sô phu t 2 đên 4 câp.́ ươ ̀ ư ́ ́ ́ ́ ̉ ̣ ́ ̣ ư ́ ́ 4 3 2 1 L 2p 1p I III IIIp II Hình H3-7a : s đ h p s nhi u c p v i h p s ph b trí phíaơ ồ ộ ố ề ấ ơ ộ ố ụ ố sau (H p s ph 2 c p ki u bánh răng th ng)ộ ố ụ ấ ể ươ Chú thích: III . Tr c th c p c a h p s chính (cũng chính là h p s c p c aụ ứ ấ ủ ộ ố ộ ơ ấ ủ h p s ph ).ộ ố ụ IIIp . tr c th c p c a h p s ph .ụ ứ ấ ủ ộ ố ụ 1p . v trí gài c p s 1 c a h p s ph .ị ấ ố ủ ộ ố ụ 2p . v trí gài c p s 2 c a h p s ph .ị ấ ố ủ ộ ố ụ Khi s d ng h p s nhi u c p theo s đ đ ng h c đ n gi n ư ụ ộ ố ề ấ ơ ồ ộ ọ ơ ả ở hình H3-7a không nh ng h p s tr nên k ng k nh mà hi u su t c aư ộ ố ở ồ ề ệ ấ ủ h p s nói chung cũng gi m do m i c p s truy n ph i qua nhi u h nộ ố ả ỗ ấ ố ề ả ề ơ 2 c p bánh răng ăn kh p - tr c p s truy n th ng (hình H3-7a)ặ ơ ư ấ ố ề ẳ không ph i qua c p bánh răng nào (đ i v i h p s 3 tr c ki u đ ngả ặ ố ơ ộ ố ụ ể ồ tâm). Đ nâng cao hi u su t c a h p s nhi u c p, n u h p s t 8 đ n 10ể ệ ấ ủ ộ ố ề ấ ế ộ ố ư ế c p s thì h p s ph th ng đ c thi t k 2 c p theo s đ đ ngấ ố ộ ố ụ ươ ượ ế ế ấ ơ ồ ộ h c c a b truy n ki u hành tinh (hình H3-7b). b truy n bánh răngọ ủ ộ ề ể ộ ề ki u hành tinh s cho nh hi u su t cao h n nhi u so v i các ki uể ẽ ơ ệ ấ ơ ề ơ ể truy n đ ng bánh răng ăn kh p thông th ng. tuy nhiên, do đ c đi mề ộ ơ ươ ặ ể k t c u c a b hành tinh, nên h p s có c u t o ph c t p và k ngế ấ ủ ộ ộ ố ấ ạ ứ ạ ồ k nh h n.ề ơ 5 4 3 2 1 L 1p 2p I III IIIp II Hình H3-7b : s đ h p s nhi u c p v i h p s ph ki u hành tinhơ ồ ộ ố ề ấ ơ ộ ố ụ ể Chú thích: III : Tr c th c p c a h p s chính (cũng là tr c s c p c a h pụ ứ ấ ủ ộ ố ụ ơ ấ ủ ộ s ph hành tinh; IIIp : tr c th c p c a h p s ph hành tinhố ụ ụ ứ ấ ủ ộ ố ụ đ c n i v i c n C c a c c u hành tinh.ượ ố ơ ầ ủ ơ ấ Nêu hôp sô nhiêu câp co sô câp la 8 hoac 10 va co sô truyên tăng thi có ̣ ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ̣ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ thê bô tri hôp sô phu hai câp (sô truyên thăng va sô truyên tăng) phiả ́ ́ ̣ ́ ̣ ́ ́ ̀ ̉ ̀ ́ ̀ ở ́ tr c hôp sô chinh thi no cho phep nâng cao hiêu suât cua hôp sô nhiêuươ ̣ ́ ́ ̀ ́ ́ ̣ ́ ̉ ̣ ́ ̀ câp.́ 2p 1p 5 4 3 2 L 1 Ip I III Za p Za c II Hình H3-7d : s đ h p s nhi u c p v i h p s ph b trí tr c.ơ ồ ộ ố ề ấ ơ ộ ố ụ ố ươ Chú thích: Ip . tr c s c p h p s ph ; 1p,2p . v trí gài c p s 1, c p s 2 c aụ ơ ấ ộ ố ụ ị ấ ố ấ ố ủ s ph ;ố ụ Zap . c p bánh răng d n đ ng tr c trung gian t h p s ph ;ặ ẫ ộ ụ ư ộ ố ụ Zac . c p bánh răng d n đ ng tr c trung gian t h p s chính.ặ ẫ ộ ụ ư ộ ố V i s đ b trí này s cho hi u su t cao nh h p s tr ng (4ơ ơ ồ ố ẽ ệ ấ ư ộ ố ươ đ n 5 c p); m i s truy n c a h p s nhi u c p ch qua 2 c p bánhế ấ ỗ ố ề ủ ộ ố ề ấ ỉ ặ răng gi ng nh h p s thông th ng m c d u có thêm h p s phố ư ộ ố ươ ặ ầ ộ ố ụ phia tr c. c p th nh t là c p bánh răng th ng xuyên truy n đ ngươ ặ ứ ấ ặ ươ ề ộ Zac c a h p s chính (ho c c a h p s ph Zap) đ d n đ ng tr củ ộ ố ặ ủ ộ ố ụ ể ẫ ộ ụ trung gian (tr c trung gian chung) c a h p sô. C p th 2 là m t trongụ ủ ộ ặ ứ ộ các c p bánh răng gài s c a h p só chính.ặ ố ủ ộ Lúc này h p s ph ch đóng vai trò chia đ ng truy n đ ng đ nộ ố ụ ỉ ươ ề ộ ế tr c trung gian (II) chung (c a c h p s chính và h p s ph ). Ho cụ ủ ả ộ ố ộ ố ụ ặ gài đ ng t c c a h p s ph v v trí truy n th ng 1p (1p ≡ 1) đồ ố ủ ộ ố ụ ề ị ề ẳ ể truy n mômen xu ng tr c trung gian (II) theo c p bánh răng truy nề ố ụ ặ ề đ ng chung (Zac) c a h p s chính. Ho c gài đ ng t c c a h p sộ ủ ộ ố ặ ồ ố ủ ộ ố ph v v trí 2p đ truy n mô-men xu ng tr c trung gian (II) theo c pụ ề ị ể ề ố ụ ặ bánh răng truy n đ ng chung (Zap) c a h p s ph . Nh v y 1 trong 2ề ộ ủ ộ ố ụ ư ậ c p bánh răng này s luân phiên thay nhau truy n mô-men cho tr cặ ẽ ề ụ trung gian (II), còn c p kia quay l ng không (không mang t i). còn khiặ ồ ả gài đ ng t c h p s ph v v trí 1p và gài đ ng t c h p s chính vồ ố ộ ố ụ ề ị ồ ố ộ ố ề v trí 5 (hình H3-7d) thì mô-men không ph i truy n qua b t kỳ c pị ả ề ấ ặ bánh răng nào c a h p s chính cũng nh c a h p s ph (truy nủ ộ ố ư ủ ộ ố ụ ề th ng), do đó s cho hhieeuj su t truy n c a h p s nhi u c p caoẳ ẽ ấ ề ủ ộ ố ề ấ nh t (xem nh b ng 1 n u b qua các t n th t khác).ấ ư ằ ế ỏ ổ ấ Ngoai ra nêu sô câp la 16 hoăc 20 va co sô truyên tăng hoăc không̀ ́ ́ ́ ̀ ̣ ̀ ́ ́ ̀ ̣ co sô truyên tăng nh ng công bôi q nho (q ≈ 1,2÷1,3) thi co thê kêt h ṕ ́ ̀ ư ̣ ̉ ̀ ́ ̉ ́ ợ v i hôp sô phu kiêu “chia” hai câp phia tr c (nh hình H3-7d)va hôpơ ̣ ́ ̣ ̉ ́ ́ ươ ư ̀ ̣ sô phu kiêu hanh tinh bô tri sau hôp sô chinh (hình H3-7b,c) se cho tá ̣ ̉ ̀ ́ ́ ̣ ́ ́ ̃ hôp sô v i s đ H3-7d ho c H3-7b mà hi u su t v n r t cao (hìnḥ ́ ơ ơ ồ ặ ệ ấ ẫ ấ H3-7f), nâng cao tu i th chung h p s và làm vi c êm. Tuy nhiên cổ ọ ộ ố ệ ơ câu điêu khiên luc nay se ph c tap h n: th ng phai kêt h p điêu khiêń ̀ ̉ ́ ̃ ứ ̣ ơ ươ ̉ ́ ợ ̀ ̉ băng cân c khi va điêu khiên ban t đông.̀ ̀ ơ ́ ̀ ̀ ̉ ́ ự ̣ 4p 3p 5 4 3 2 1 L 1p 2p Ip I III IIIp II Hình H3-7f : h p s nhi u c p v i h p s chia (tr c) và h p hành tinh (sau)ộ ố ề ấ ơ ộ ố ươ ộ PHÂN II. CÂU TAO VA NGUYÊN LY LAM VIÊC CUA HÔP SỒ ́ ̣ ̀ ́ ̀ ̣ ̉ ̣ ́ XE ZIL-130. 2.1. Câu tao.́ ̣ Thay đ i t s truy n và momen xo n t đ ng c xu ng bánh xeổ ỷ ố ề ắ ư ộ ơ ố c a ô tô phù h p v i s c c n chuy n đ ng c a ô tô. C n ph i thayủ ợ ơ ứ ả ể ộ ủ ầ ả đ i s khi t i thay đ i. Thay đ i chi u chuy n đ ng c a ô tô. D nổ ố ả ổ ổ ề ể ộ ủ ẫ đ ng các b ph n công tác khác đ i v i xe chuyên dùng.ộ ộ ậ ố ơ H p s bao g m nh ng c m chi ti t chính:ộ ố ồ ư ụ ế Các bánh răng. C c u gài sơ ấ ố B đ ng t cộ ồ ố Tr c h p sụ ộ ố V và n p h p s , các bi.ỏ ắ ộ ố ổ Hôp sô xe zil-130.̣ ́ Ghi chú 1. Kh p nh ly h p.ơ ả ợ 2. Tr c d n đ ng.ụ ẫ ộ 3. N p vòng bi tr c d n đ ng.ắ ụ ẫ ộ 4. H p ly h p.ộ ợ 5. B đ ng t c c a s truy n IV và V.ộ ồ ố ủ ố ề 6. N p trên c a h p s .ắ ủ ộ ố 7. Lò so v i bi đ nh v .ơ ị ị 8. Bánh răng c a s truy n V tr c b d n.ủ ố ề ụ ị ẫ 9. 10. B đ ng t c c a s truy n II và III.ộ ồ ố ủ ố ề 11. Bánh răng c a s truy n II tr c b d n.ủ ố ề ụ ị ẫ 12. Bánh răng c a s truy n I và s lùi tr c b d n.ủ ố ề ố ụ ị ẫ 13. V h p s .ỏ ộ ố 14. N p vòng bi tr c b d n.ắ ụ ị ẫ 15. M t bích đ b t ch t tr c các-đăng.ặ ể ắ ặ ụ 16. Tr c b d n.ụ ị ẫ 17. N p vòng bi c a tr c trung gian.ắ ủ ụ 18. Tr c trung gian.ụ 19. Bánh răng c a s truy n II tr c trung gian.ủ ố ề ụ 20. B gom c a b m d u nh n.ộ ủ ơ ầ ơ 21. Bánh răng c a s truy n III tr c trung gian.ủ ố ề ụ 22. Bánh răng c a s truy n V tr c trung gian.ủ ố ề ụ 23. Bánh răng d n đ ng trích công su t.ẫ ộ ấ 24. Bánh răng chông rung. 25. B m r u nh n.ơ ầ ơ 26. Tr c c a kh i bánh răng s .ụ ủ ố ố 27. S bánh răng s lùi.ố ố 2.2. C c u đi u khi n h p s .ơ ấ ề ể ộ ố 5 4 3 2 1 L 5 4 3 2 L 1 I III I III II II a , s đ h p s zil- 130 b , s đ h p s Clark-280Vơ ồ ộ ố ơ ồ ộ ố hình H3-5 : s đ h p s 5 c p trên xe t i, có đông t c t 2 đ n 5ơ ồ ộ ố ấ ả ố ư ế 2.2.1 Đ c đi m c a c c u đi u khi n h p s .ặ ể ủ ơ ấ ề ể ộ ố C c u đi u khi n có nhi m v truy n l c tác đ ng c a lái xe đ nơ ấ ề ể ệ ụ ề ự ộ ủ ế ng gài s , hay bánh răng di tr t, ho c b đ ng t c đ d ch chuy nố ố ượ ặ ộ ồ ố ể ị ể chúng vào v trí gài s ho c tr v v trí trung gian. Ph n l n c c uị ố ặ ả ề ị ầ ơ ơ ấ đi u khi n s trên ô tô là h thông đòn đi u khi n đ n gi n. chúngề ể ố ệ ề ể ơ ả đ c l p tr c ti p trên l p h p s b ng kh p c u. kh p c u cho phépượ ắ ự ế ắ ộ ố ằ ơ ầ ơ ầ đòn đi u khi n s v i 6 v trí gài s (ề ể ố ơ ị ố th ng là 5 s ti n, 1 s lùiườ ố ế ố ). Khi h p s có v trí xa bu ng lái (ộ ố ị ồ v trí n p h p s v t ra ngoàiị ắ ộ ố ượ t m v i c a lái xeầ ớ ủ ) nh khi bu ng lái đ t ngay trên đ ng c ho c đ ngư ồ ặ ộ ơ ặ ộ c đ c b trí đuôi xe (ơ ượ ố ở ph bi n trên các lo i xe kháchổ ế ạ ) thì đòn đi uề khi n b n đ c b trí bên c nh lái xe. Trong đi u ki n này ph i b tríể ẫ ượ ố ạ ề ệ ả ố thêm h th ng đòn trung gian đ truy n đ ng đ n các thanh tr t g nệ ố ể ề ộ ế ượ ắ trên l p h p s xa v trí ng i lái.ắ ộ ố ở ị ươ H th ng đi u khi n này đ c g i là h th ng đi u khi n h p sệ ố ề ể ượ ọ ệ ố ề ể ộ ố t xa. Đi u khi n h p s t xa có th th c hi n nh h th ng đònư ề ể ộ ố ư ể ự ệ ơ ệ ố đi u khi n c khí (ch y u dùng đ đi u khi n h p s chính): cũngề ể ơ ủ ế ể ề ể ộ ố có th th c hi n b ng truy n đ ng th y khí nh các van phân ph i vàể ự ệ ằ ề ộ ủ ơ ố các xy lanh l c.ự Khi h p s có h n 6 s (ộ ố ơ ố h p s nhi u c pộ ố ề ấ ) thì ngoài đòn đi uề khi n chính: c n ph i có thêm h th ng đi u khi n t xa đ ti n hànhể ầ ả ệ ố ề ể ư ể ế gài s cho h p s ph .ố ộ ố ụ 2.2.2. Đ c đi m k t c u c c u đ nh v và khóa hãm.ặ ể ế ấ ơ ấ ị ị 2.2.2.1. C c u đ nh v .ơ ấ ị ị C c u đ nh v có nhi m v gi đúng v trí c a các bánh răng diơ ấ ị ị ệ ụ ư ị ủ tr t gài s hay kh p răng c a b đ ng t c (ho c ng gài) m i khiượ ố ơ ủ ộ ồ ố ặ ố ỗ gài s hay nh s : đ m b o cho các bánh răng nh hoàn toàn hay ănố ả ố ả ả ả kh p h t hoàn toàn chi u dài c a răng. L c đ nh v v a đ l n đơ ế ề ủ ự ị ị ư ủ ơ ể tránh hiwwnj t ng nh s ho c gài s m t cach ng u nhiên.ượ ả ố ặ ố ộ ẫ C c u đ nh v th ng s dung lo i bi và lò xo tác d ng lên cácơ ấ ị ị ươ ư ạ ụ h c hõm c a các thanh tr t (ố ủ ượ dùng đ g n các càng g t sể ắ ạ ố). đ i v iố ơ tr ng h p gài s bàng bánh răng di tr t răng nghiêng, l c chi u tr cươ ợ ố ượ ự ề ụ l n r làm mòn nhanh các h c lõm đ nh v và s d n đ n hiên t ng biơ ễ ố ị ị ẽ ẫ ế ượ nh s . đ kh c ph c y u đi m này đ i v i đ nh v bi, có th làm đ nhả ố ể ắ ụ ế ể ố ơ ị ị ể ị v ki u ch t (ho c ki u ch t khóa – ch nh đ nh v khi nào ly h pị ể ố ặ ể ố ỉ ả ị ị ợ đ c ng t) cho phép đ nh v làm vi c an toàn h n.ượ ắ ị ị ệ ơ 2.2.2.2. Khóa hãm. Khá hãm có nhiêm v ch ng gài hai s cùng lúc, tránh làm gãy, vụ ố ố ơ răng h p s . Đ đ m b o đ c đi u này, khi m t s đã vào gài s thìộ ố ể ả ả ượ ề ộ ố ố khóa hãm s khóa ch t, các thanh tr t c a các s kia v trí trungẽ ặ ượ ủ ố ở ị gian. M t s b t kỳ nào khác ch có th vào s , khi và ch khi t t cộ ố ấ ỉ ể ố ỉ ấ ả các s đang v trí trung gian.ố ở ị 2.2.2.3. C c u an toàn khi gài s lùi.ơ ấ ố Trên h p s ô tô, th ng ph i có c c u an toàn đ tránh gài sộ ố ươ ả ơ ấ ể ố m t cách ng u nhiên khi xe v n còn đanh chuy n đ ng ti n; làm gãy,ộ ẫ ẫ ể ộ ế v răng h p s cũng nh gây quá t i đ i v i h th ng truy n l c.ơ ộ ố ư ả ố ơ ệ ố ề ự C c u an toàn ch ng gài s lùi ng u nhiên có nhi u lo i: thôngơ ấ ố ố ẫ ề ạ th ng dùng ch t c n v i l c ép lò xo đ t o ta l c c n l n h nươ ố ả ơ ự ể ạ ự ả ơ ơ nhi u khi ti n hành gài s lùi so v i vi c gài các c p s ti n.ề ế ố ơ ệ ấ ố ế 2.4. B đ ng t c h p s ô tô.ộ ồ ố ộ ố Trên h u h t các h p s ô tô (có c p) hiên nay, ng i ta dùng bầ ế ộ ố ấ ươ ộ đ ng t c quán tính đ n i ghép tr c v i bánh răng quay tr n m i khiồ ố ể ố ụ ơ ơ ỗ gài soosnhawmf chánh s va đ p cho các bánh răng và h th ng truy nự ậ ệ ố ề l c. b đ ng t c có nhi m v làm đ ng đ u nhanh chóng t c đ bánhự ộ ồ ố ệ ụ ồ ề ố ộ răng quay tr n trên tr c so v i t c đ c a tr c r i m i gài đ c s ;ơ ụ ơ ố ộ ủ ụ ồ ơ ượ ố ng c l i khi ch a đ ng đ u t c đ thì không th th c hiên đ cượ ạ ư ồ ề ố ộ ể ự ượ vi c gài s .ệ ố S đ l c tác d ng lên b đ ng t cơ ồ ự ụ ộ ồ ố 2.4.1. Phân tích đ c đi m k t c u c a b đ ng t c.ặ ể ế ấ ủ ộ ồ ố a. B đ ng t c lo i I (ộ ồ ố ạ lo i ch t hãmạ ố ). Tùy theo k t c u c th mà b đ ng t c ô tô có nhi u ki u khácế ấ ụ ể ộ ồ ố ề ể nhau, tuy v y chúng đ u có m t c u t o chung sau;ậ ề ộ ấ ạ + b ph n n i (1); có c u t o t ng t ng gài (răng ngoài ho cộ ậ ố ấ ạ ươ ự ố ặ trong) n i then hoa v i tr c; t c là có th di chuy n v phía ph iố ơ ụ ứ ể ể ề ả (ho c trái) đ n i v i bánh răng gài s (4) khi đã đ ng đ u t c đ .ặ ể ố ơ ố ồ ề ố ộ (hình v ). ẽ β 1 3 3 4 1 2 5 α 6 Q rms rb Hình H4- 15a; k t c u b đ ng t c lo i I (b ph n n i ki u li n)ế ấ ộ ồ ố ạ ộ ậ ố ể ề + ch t hãm (2); có nhi m v t o ph n l c tác d ng ng c lên bố ệ ụ ạ ả ự ụ ượ ộ ph n n i (1) đ ch ng gài s khi ch a đ ng đ u t c đ gi a b ph nậ ố ể ố ố ư ồ ề ố ộ ư ộ ậ n i (1) v i bánh răng gài s (4).ố ơ ố + vành ma sát (3) c a b đ ng t c ; có nhi m v t o ra momen maủ ộ ồ ố ệ ụ ạ sát gi a vành ma sát (3) v i b m t ma sát trên bánh răng gài s (4)ư ơ ề ặ ố nh m làm đ ng đ u t c đ gi a chúng tr c khi gài s .ằ ồ ề ố ộ ư ươ ố + b ph n đ nh v : g m bi đ nh v (5) và ch c (6) có nhiêm v giộ ậ ị ị ồ ị ị ố ụ ư cho các vành ma sát v trí trung gian khi b đ ng t c không th c hi nở ị ộ ồ ố ự ệ vi c gài s ; đ ng th i cho phép đua vành ma sát (3) vào ti p xúc tr cệ ố ồ ơ ế ươ v i vành ma sát trên bánh răng (4) khi ti n hành gài s .ơ ế ố B đ ng t c Ia v i ki u b ph n n i li n nh ng gài đ c sộ ồ ố ơ ể ộ ậ ố ề ư ố ượ ư dung khá ph bi n các xe t i và khách c trung bình và l n nh k tổ ế ở ả ơ ơ ơ ế c u v ng ch c, tin c y.ấ ư ắ ậ β 1a Q 3 4 2 α 1b Q rβ rms 3 H c hãm H ố 1b 6 1a Hình H4- 15b; B đ ng t c lo i Ib(b ph n n i ki u r i)ộ ồ ố ạ ộ ậ ố ể ơ Các nhà máy MAZvà KRAZ (c a liên xô cũ) th ng s d ng h pủ ươ ủ ụ ộ s có b đ ng t c loai Ib v i b cphaanj n i li u r i (g m chi ti t 1Aố ộ ồ ố ơ ộ ố ể ơ ồ ế và 1B) cũng có nguyên t c c u t o và nguyên lý làm vi c t ng t . chặ ấ ạ ệ ươ ự ỉ khác là hai vòng ma sát (3) c a đ ng t c đ c làm li n kh i; do v yủ ồ ố ượ ề ố ậ b ph n n i đ c tách r i và liên k t v i nhau thông qua ch t hãm (2).ộ ậ ố ượ ơ ế ơ ố Nh c đi m c a lo i này là ph i ch t o h c hõm (H) trên ng ma sátượ ể ủ ạ ả ế ạ ố ố (3) tr lên khó khăn h n.ở ơ Nguyên lý làm vi c c a b đ ng t c lo i 1ệ ủ ộ ồ ố ạ : Tùy theo k t c u, b đ ng t c lo i 1 c a ô tô có nhi u lo i khácế ấ ộ ồ ố ạ ủ ề ạ nhau : tuy v y chúng đ u có cùng chung m t nguyên lý làm vi c nhậ ề ộ ệ ư sau; D i tác d ng c a l c gài t c c u đi u khi n, ng n i (1) c aươ ụ ủ ự ư ơ ấ ề ể ố ố ủ b đ ng t c s d ch chuy n v bên ph i ho c bên trái. Nh b ph nộ ồ ố ẽ ị ể ề ả ặ ơ ộ ậ đ nh v (5) mà vành ma sát (3) s d ch chuy n đ ng th i v i b n i (1),ị ị ẽ ị ể ồ ơ ơ ộ ố vào ti p xúc tr c v i b m t ma sát c a bánh răng gài s (4). Do cóế ươ ơ ề ặ ủ ố s khác nhau v t c đ c a hai b m t ma sát mà t i đây hình thànhụ ề ố ộ ủ ề ặ ạ m t mô men ma sát. Mô-men ma sát này làm cho bánh răng gài s (4)ộ ố đang quay tr n trên tr c- nhanh chóng thay đ i t c đ v t c đ c aơ ụ ổ ố ộ ề ố ộ ủ b đ ng t c.ộ ồ ố Khi ch a đ ng đ u gi a bánh răng gài s (4) v i b đ ng t c, mô-ư ồ ề ư ố ơ ộ ồ ố men ma sát hình thành trên vành ma sát (3) làm ch c hãm (2) tì vào bố ề m t hãm trên b ph n n i (1). T i đây xu t hi n ph n l c mà thànhặ ộ ậ ố ạ ấ ệ ả ự ph n l c chi u tr c Q` tác d ng ng c lên b ph n n i (1) có giá trầ ự ề ụ ụ ượ ộ ậ ố ị l n h n hay b ng chính l c gài Q. Chính vì v y, khi ch a đ ng đ u vơ ơ ằ ự ậ ư ồ ề ề t c đ , lái xe không th đ y b ph n ch t n i (1) vào ăn kh p v iố ộ ể ẩ ộ ậ ố ố ơ ơ kh p răng t ng ng trên bánh răng gài s (4).ơ ươ ứ ố Khi đã có s đ ng đ u t c đ - không có s tr t t ng đ i gi aự ồ ề ố ộ ự ượ ươ ố ư hai b m t côn – mô-men ma sát không còn n a, ph n l c Q` do mô-ề ặ ư ả ự men ma sát sinh ra cũng không còn n a. lúc này l c gài Q do lái xe t oư ự ạ ra ch c n th ng đ c l c lò xo đ nh v (5), đ y nh ch t hãm (2) thoátỉ ầ ắ ượ ự ị ị ẩ ẹ ố kh i b m t hãm và ti p t c đ a vành răng c a b ph n n i (1) đi vàoỏ ề ặ ế ụ ư ủ ộ ậ ố ăn kh p v i vành răng trên bánh răng gài s (4). Vi c gài s đã đ cơ ơ ố ệ ố ượ th c hi n.ự ệ Chú thích: Đ i v i b đ ng t c ki u b ph n n i r i thì v trí c a ch t hãmố ơ ộ ồ ố ể ộ ậ ố ơ ị ủ ố (2) và b m t hãm đ c hoán v : m t hãm trên vành ma sát – g i laề ặ ượ ị ặ ở ọ ch t hãm (H) , còn ch t hãm (2) n i c ng trên hai b ph n 1A và 1Bố ố ố ứ ộ ậ c a b ph n n i (1). Khi đã có s đ ng đ u v t c đ , ch t hãm (2)ủ ộ ậ ố ự ồ ề ề ố ộ ố đ y nh h c hãm H và thoát kh i nó đ b ph n n i (1) ti p t c điẩ ẹ ố ỏ ể ộ ậ ố ế ụ vào n i v i vành rang trên bánh răng gài s (4).ố ơ ố Nh v y, khi và ch khi đã có s đ ng đ u t c đ gi a bánh răngư ậ ỉ ự ồ ề ố ộ ư gài s (4) v i b ph n n i (1) thi m i có th gài đ c s , tránh đ cố ơ ộ ậ ố ơ ể ượ ố ượ va đ p răng cũng nh t i tr ng đ ng chung cho c h th ng truy nậ ư ả ọ ộ ả ệ ố ề l c ô tô.ự b. b đ ng t c lo i II (lo i răng hãm).ộ ồ ố ạ ạ Trên h p s ô tô du l ch, v n t i và khách c nh , kích th c cácộ ố ị ậ ả ơ ỏ ươ bánh răng h p s nh , không đ không gian đ thi t k b đ ng t cộ ố ỏ ủ ể ế ế ộ ồ ố lo i I. h n th n a, t i tr ng tác d ng b m t hãm nói chung khôngạ ơ ế ư ả ọ ụ ề ặ l n nên có th s d ng chính m t nghiêng c a các răng đ làm bơ ể ư ụ ặ ủ ể ộ ph n hãm. Đ ng t c lo i này g i là đ ng t c lo i II. Tùy theo k t c uậ ồ ố ạ ọ ồ ố ạ ế ấ c th mà b đ ng t c lo i II c a ô tô có nhi u ki u dáng khác nhauụ ể ộ ồ ố ạ ủ ề ể nh ng đ u có chung nguyên t c c u t o sau : ư ề ắ ấ ạ + B ph n n i (1) : làm nhi m v n i bánh răng quay tr n (4) v iộ ậ ố ệ ụ ố ơ ơ tr c (7). B ph n n i có c u t o t ng t ng gài; di tr t d c tr cụ ộ ậ ố ấ ạ ươ ự ố ượ ọ ụ b ng kh p n i then hoa. Các răng c a b ph n n i (1) đ c vátằ ơ ố ủ ộ ậ ố ượ nghiêng v i góc nh đ ch ng gài s khi bánh răng gài (4) ch a đ ngơ ỏ ể ố ố ư ồ đ u t c d v i tr c (7).ề ố ộ ơ ụ 6 4 α rβ 5 rms 7 1 β 2 3 Hình H4- 16a; k t c u b đ ng t c lo i IIa (ki u bi đ nh v )ế ấ ộ ồ ố ạ ể ị ị 1 - b ph n n i ; 2- vành răng hãm ; 3- vành ma sát ; 4- bánhộ ậ ố răng ; 5- thanh tr t ; 6- bi đ nh v ; 7- tr c h p s . ; α- gócượ ị ị ụ ộ ố nghiêng c a m t côn ma sát ; rủ ặ ms- bán kính ma sát trung bình ; β- góc nghiêng b m t hãm ; rề ặ β- bán kính trung bình b m t hãm.ề ặ + B ph n hãm (2) : có nhi m v ch ng gài s khi bánh răng (4)ộ ậ ệ ụ ố ố ch a đ ng đ u t c đ v i tr c (5). B ph n hãm có c u t o g m vànhư ồ ề ố ộ ơ ụ ộ ậ ấ ạ ồ hãm (2) g n trên vòng côn ma sát (3). Các răng c a vành răng hãm (2)ắ ủ đ u đ c vát nghiêng v i góc (beta) cùng v i các răng trên b ph nề ượ ơ ơ ộ ậ n i (1) nh m ch ng lai vi c gài s khi bánh răng (4) chua đ ng đ uố ằ ố ệ ố ồ ề t c đ v i tr c (7).ố ộ ơ ụ + B phân ma sát : g m các vành ma sát (3) có nhi m v làm đ ngộ ồ ệ ụ ồ đ u t c đ gi a bánh răng gài (4) v i b đ ng t c – t c là đ ng đ uề ố ộ ư ơ ộ ồ ố ứ ồ ề v i tr c (7).ơ ụ + B ph n đ nh v : có nhi m v gi cho các vành ma sát v tríộ ậ ị ị ệ ụ ư ở ị trung gian khi b đ ng t c không làm vi c; đ ng th i cho phép đ aộ ồ ố ệ ồ ơ ư vành ma sát (3) vào ti p xúc tr c v i b m t côn ma sát trên bánhế ươ ơ ề ặ răng gài s (4) khi b t đ u gài sô. B ph n đ nh v g m lò xo và biố ắ ầ ộ ậ ị ị ồ đ nh v (6) cùng thanh đ y (5) luôn chèn s n trong h c lõm c a vànhị ị ẩ ẵ ố ủ ma sát (3) đ s n sàng đ y vành ma sát (3) vào ti p xúc tr c v i bể ẵ ẩ ế ươ ơ ề m t côn ma sát trên bánh răng gài s (4) khi b t đ u gài s .ặ ố ắ ầ ố Trên hình H4-16b là m t đ ng t c lo i IIb có thanh tr t (5) làmộ ồ ố ạ ượ c nhi m v thay cho bi đ nh v (6) c a b đ ng t c IIa.ả ệ ụ ị ị ủ ộ ồ ố Thanh tr t (5) luôn làm nhi m v đ nh v ; còn lò xo đ nh v đ c thayượ ệ ụ ị ị ị ị ượ b ng hai vòng lò xo (6) nh v y tránh đ c hi n t ng l ch lò xo khiằ ơ ậ ượ ệ ượ ệ gài s .ố + Nh c đi m c a ki u này là ma sát gi a h c đ nh v và g c aượ ể ủ ể ư ố ị ị ơ ủ thanh đ nh v là ma sát tr t thay vì ma sát lăn nh lo i IIa, nên h cị ị ượ ư ạ ố đ nh v có th d mòn h n c a lo i IIa. Tuy v y l c đ nh v này nh ;ị ị ể ễ ơ ủ ạ ậ ư ị ị ỏ h n n a b đ ng t c này làm vi c trong d u bôi tr n nên nh c đi mơ ư ộ ồ ố ệ ầ ơ ượ ể này có th đ c kh c ph c đ c nh chúng luôn luôn đ c bôi tr nể ượ ắ ụ ượ ơ ượ ơ trong d u.ầ 5 4 6 α 7 1 β 2 3 Hình H4 – 16b; k t c u b đ ng t c lo i IIb (ki u thanh tr tế ấ ộ ồ ố ạ ể ượ đ nh v )ị ị 1. b ph n n i ( ng n i).ộ ậ ố ố ố 2. vành răng hãm. 3. vành côn ma sát. 4. bánh răng gài s .ố 5. thanh tr t đ nh v .ượ ị ị 6. lò xo đ nh v thanh tr t.ị ị ượ 7. tr c h p s .ụ ộ ố α. Góc côn c a vành ma sát.ủ β. Góc nghiêng ph n l c c a các vành răng hãm.ả ự ủ      Trên hình là m t  ng t c lo i II có c uộ đồ ố ạ ấ   t o b  ph n  nh v  ki u  ng tr .ạ ộ ậ đị ị ể ố ụ     + Thanh  y (5) bi n th  thành  ng trđẩ ế ể ố ụ  (5a).Lò xo  nh vi(6) l i tr  thành lò xođị ạ ở   tr , c n ng trong  ng tru (5a) và ch t  nh vụ đượ ồ ố ố đị ị  (5b), nh  v y lò xo không b  l ch ơ ậ ị ệ nh ki u H4-16a .ư ể Ở đây ng tr (5a) v a làm ch c năng thanh đ y v a làm c nhi m vố ụ ư ứ ẩ ư ả ệ ụ đ nh v . Do tr đ y (5a) có kích th c bé, nên c n ph i có thêm các lòị ị ụ ẩ ươ ầ ả xo đ nh v ph (5c) gi cho các vành ma sát (3) luôn luôn tì sát tr đ y.ị ị ụ ư ụ ẩ Nguyên lí làm vi c c a b đ ng t c lo i IIc: Dù k t c u b đ ngệ ủ ộ ồ ố ạ ế ấ ộ ồ t c lo i II có nhi u ki u khác nhau nh ng đ u có cung nguyên lí làmố ạ ề ể ư ề viêc nh sau:ư D i tác d ng c a l c gài Q, ng n i (1) s d ch chuy n v ph iươ ụ ủ ự ố ố ẽ ị ể ề ả ho c trái. Nh b ph n đ nh v mà vành ma sat (3) s d ch chuy nặ ơ ộ ậ ị ị ẽ ị ể đòng th i v i ng n i (1) đ vào ti p xúc tr c v i m t côn trên bánhơ ơ ố ố ẻ ế ươ ơ ặ răng gài s (4). T i đây hình thành 1 mô men ma sát, làm cho vành maố ạ sát (3) s xoay t ng đ i v i ng n i (1) 1 góc nh khi n m t hãmẽ ươ ố ơ ố ố ỏ ế ặ c a vành răng hãm (2) tì vào m t hãm c a răng trên ng n i (1).ủ ặ ủ ố ố 6 5c 5a 5b α 4 rms rβ 7 1 2 3 Hình H4-16c: K t c u b đ ng t c lo i IIc ( ng tr đ y đ nh v ).ế ấ ộ ồ ố ạ ố ụ ẩ ị ị 1. b ph n n i; 2. vành răng hãm; 3. vành ma sát; 4. bánh răng;ộ ậ ố 5. c c u đ nh v ; 6. lò xo đ nh v ; 5a. ng tr đ nh v ; 5b. ch t đ nh v ;ơ ấ ị ị ị ị ố ụ ị ị ố ị ị α . góc côn c a vành ma sát; rủ ms, bán kính ma sát trung bình; β . góc nghiêng c a răng hãm; rủ β . bán kính trung bình c m t hãmủ ặ Khi ch a đ ng đ u t c đ , hai m t côn ma sát (3) va (4) s sinh raư ồ ề ố ộ ặ ẽ m t mô men ma sát. Mô men ma sát này s truy n ng lên óng n i (!)ộ ẽ ề ượ ố m t ph n l c Q` luôn ng c chi u và có giá tr l n h ho c b ng l cộ ả ự ượ ề ị ơ ơ ặ ằ ự gài s Q do lái xe t o ra. Do đó, lái xe không th cho ng n i (1) ti pố ạ ể ố ố ế t c đi vào đ gài s khi ch a đ ng đ u t c đ .ụ ể ố ư ồ ề ố ộ Khi đã đ ng đ u t c đ , các vành côn ma sát không còn chuy nồ ề ố ộ ể đông t ng đ i v i nhau, mô menn ma sát không còn n a, ph n l cươ ố ơ ư ả ự Q` vì v y cũng b tri t tiêu. ậ ị ệ Lóc nµy lùc gµi Q do l¸ i xe  t¹o  ra chØ cÇn  ®ñ th¾ng  lùc cña lß xo ®Þnh  vÞ  (6), ®Èy nhÑ vµnh  r¨ng h∙m  (2) cña vµnh ma s¸t  (3) ®−a èng nèi (1) vµo ¨n khíp  víi vµnh r¨ng  trªn   b n¸h r¨ng gµi sè (4). B đ ng t c loai II (răng hãm) đ c s d ng h u h t trên h p sộ ồ ố ượ ư ụ ầ ế ộ ố ô tô du l ch và m t s h p s xe t i và khách.ị ộ ố ộ ố ả Nhà máy ô tô LADA (c a liên xô cũ) s n xu t b đ ng t c lo i IIdủ ả ấ ộ ồ ố ạ cho các đ i xe LADA có k t c u đ n gi n h n so v i các lo i k trên;ơ ế ấ ơ ả ơ ơ ạ ể đ c gi i thi u trên hình H4-16d.ượ ơ ệ Quan h gi a vành răng hãm và m t côn ma sát t ng ng v iệ ư ặ ươ ứ ơ vành răng hãm (2) và m t côn ma sát (3) đ c hoán đ i v trí : m t cônặ ượ ổ ị ặ ma sát đ c c u t o tr c ti p trên ng n i (1) thay vì trên bánh răngượ ấ ạ ự ế ố ố gài s ; còn vành răng hãm đ c t o ngay trên vành răng gài s c aố ượ ạ ố ủ bánh răng (4). B ng cách đó cho phép đ n gi n hóa c c u đ nh v c aằ ơ ả ơ ấ ị ị ủ đ ng t c. B ph n đ nh v ch con m i lò xo chi u tr c (5) tác d ngồ ố ộ ậ ị ị ỉ ỗ ề ụ ụ tr c ti p lên vành ma sát (3) theo chi u tr c và đ c đ nh v l i b iự ế ề ụ ượ ị ị ạ ở vòng ch n (6).ặ Tuy v y nh c đi m c a ki u đ ng t c này chính là l c chi uậ ượ ể ủ ể ồ ố ự ề tr c c a lò xo đ nh v vì nó có su h ng làm nh s . Đ tránh tr sụ ủ ị ị ươ ả ố ể ả ố đ i v i ki u đ ng t c này, đòi h i l c c a c c u đ nh v trên thanhố ơ ể ồ ố ỏ ự ủ ơ ấ ị ị tr t gài s ph i l n. Đi u này l i d n đ n d mòn các h c đ nh vượ ố ả ơ ề ạ ẫ ế ễ ố ị ị trên thanh tr t và nh th l i d b nh s .ượ ư ế ạ ễ ị ả ố 1 3 4 rms 5 rβ 2 β Hình H4- 16d : b đ ng t c lo i IId ki u lò xo đ nh v h ng tr c.ộ ồ ố ạ ể ị ị ươ ụ 1. b ph n n i.ộ ậ ố 2. vành răng hãm. 3. vành côn ma sát. 4. bánh răng gài s .ố 5. lò xo đ nh v .ị ị β . góc nghiêng c a răng hãm.ủ rβ bán kính trung bình m t hãm.ặ rms. Bán kính ma sát trung bình. PH N III : PHÂN TÍCH ĐĂC ĐI M K T C U CÁC BẦ Ể Ế Ấ Ộ PHÂN CHÍNH. Các b ph n chính c a h p s xe zil-130; Các bánh răng; c c u gàiộ ầ ủ ộ ố ơ ấ s ; b đ ng t c ; tr c h p s ; v và n p h p s , các bi.ố ộ ồ ố ụ ộ ố ỏ ắ ộ ố ổ 3.1. Các bánh răng h p s .ộ ố 3.2. c c u gài s ( ng gài s )ơ ấ ố Ố ố H u h t các bánh răng gài s c a h p s ô tô máy kéo tr ngầ ế ố ủ ộ ố ươ đ c l p l ng không lên tr c (quay tr n); bánh răng di tr t ch sượ ắ ồ ụ ơ ượ ỉ ư d ng h n ch s lùi ho c s 1. đ ti n hành gài s đ i v i các bánhụ ạ ế ở ố ặ ố ể ế ố ố ơ răng quay tr n trên tr c, ph i dùng ng gài ho c b đ ng t c nh mơ ụ ả ố ặ ộ ồ ố ằ n i c ng bánh răng v i tr c thông qua các kh p răng, nó có th làố ứ ơ ụ ơ ể raqng ngoài ho c răng trong.ặ Đ quá trình gài s bàng ng gài đ c d dàng và nhanh chongể ố ố ượ ễ h n, các răng c a ng gài đ c vát nh n và c m t răng l i khuy t điơ ủ ố ượ ọ ứ ộ ạ ế m t răng; đ ng th i v phía các đai răng c a bánh răng gài s , c cáchộ ồ ơ ề ủ ố ứ m t răng l i có m t răng ng n h n, k t c u nh v y ng i ta g i làộ ạ ộ ắ ơ ế ấ ư ậ ươ ọ ng d gài.ố ễ ng gài s ch s d ng đ th c hi n vi c gài s cho s lùi ho cỐ ố ỉ ư ụ ể ự ệ ệ ố ố ặ s th p nh t cho m t s h p s ô tô, các s th p c a máy kéo,; cònố ấ ấ ộ ố ộ ố ố ấ ủ h u h t các s khác c a h p s ô tô ph i dùng b đ ng t c đ gàiầ ế ố ủ ộ ố ả ộ ồ ố ể s nh m b o đ m vi c gài s đ c êm d u, không gây va đ p răngố ằ ả ả ệ ố ượ ị ậ cho h p s nói riêng cũng nh h th ng truy n l c nói chung.ộ ố ư ệ ố ề ự 3.3. b đ ng t cộ ồ ố . Ng i ta s d ng c c u đ ng t c đ tránhươ ư ụ ơ ấ ồ ố ể “ti ng n c a bánh răng” và làm cho vi c sang s đ c êm d u.ế ồ ủ ệ ố ượ ị 3.3.1. C c u đ ng t c lo i có khoá.ơ ấ ồ ố ạ a, c u t o.ấ ạ - M i s ti n trên tr c s c p đ c vào kh p v i bánh răng t ngỗ ố ế ụ ơ ấ ượ ơ ơ ươ ng trên tr c th c p m i th i đi m. ứ ụ ứ ấ ở ọ ơ ể Nh ng bánh răng này luôn luôn quay ngay c sau khi vào ly h p vìư ả ợ chúng không c đ nh trên tr c và ch ch y l ng không.ố ị ụ ỉ ạ ồ - Các moay đ ng t c ăn kh p v i các tr c b ng các then bên trongơ ồ ố ơ ơ ụ ằ moay đ ng t c. H n n a, ng tr t ăn kh p v i then vòngơ ồ ố ơ ư ố ượ ơ ơ ở ngoài c a moay đ ng t c và có th di chuy n d c tr c.ủ ơ ồ ố ể ể ọ ụ - Moay đ ng t c có ba rãnh theo chi u d c tr c, và các khoáơ ồ ố ề ọ ụ chuy n s lu n vào các rãnh này. Lò xo c a khoá luôn luôn đ yể ố ồ ủ ẩ khoá chuy n s này vào ng tr t.ể ố ố ượ - Khi c n chuy n s v trí s trung gian, ph n nhô ra c a m iầ ể ố ở ị ố ầ ủ ỗ khoá chuy n s lu n khít vào trong rãnh then ng tr t.ể ố ồ ở ố ượ - Ng i ta đ t vòng đ ng t c gi a moay đ ng t c và m t cônươ ặ ồ ố ư ơ ồ ố ặ c a các bánh răng s , và đ c đ y ép vào m t trong các m t cônủ ố ượ ẩ ộ ặ này. Trên toàn b khu v c côn bên trong vòng đ ng t c có các rãnhộ ự ồ ố nh đ tăng ma sát. Ngoài ra, vòng này còn có 3 rãnh đ các khoáỏ ể ể chuy n s lu n vào đó.ể ố ồ b, ho t đ ng.ạ ộ - V trí s trung gianị ố M i bánh răng s đ c vào kh p v i bánh răng b đ ng t ngỗ ố ượ ơ ơ ị ộ ươ ng và ch y l ng không trên tr c. ứ ạ ồ ụ - B t đ u quá trình đ ng t cắ ầ ồ ố Khi d ch chuy n c n chuy n s , c n chuy n s n m trong rãnhị ể ầ ể ố ầ ể ố ằ trong ng tr t, d ch chuy n theo chi u mũi tên.ố ượ ị ể ề Vì ph n nhô ra tâm c a khoá chuy n s đ c gài vào rãnh c aầ ở ủ ể ố ượ ủ ng tr t, khoá chuy n s cũng d ch chuy n theo chi u mũi tênố ượ ể ố ị ể ề cùng m t lúc, và đ y vòng đ ng t c vào m t côn c a bánh răngộ ẩ ồ ố ặ ủ s , b t đ u quá trình đ ng t c. ố ắ ầ ồ ố - Gi a quá trình đ ng t cữ ồ ố Khi d ch chuy n ti p c n chuy n s , l c đ t lên ng tr t sị ể ế ầ ể ố ự ặ ố ượ ẽ th ng l c lò xo c a khoá chuy n s và ng tr t trùm lên ph nắ ự ủ ể ố ố ượ ầ nhô ra c a khoá này. ủ - K t thúc quá trình đ ng t cế ồ ố L c đang tác d ng lên vòng đ ng t c tr nên m nh h n và đ yự ụ ồ ố ở ạ ơ ẩ ph n côn c a bánh răng s .ầ ủ ố Đi u này làm đ ng b t c đ c a bánh răng s v i t c đ c aề ồ ộ ố ộ ủ ố ơ ố ộ ủ ng tr t gài s .ố ượ ố Khi t c đ c a ng tr t gài s và bánh răng s tr nên b ngố ộ ủ ố ượ ố ố ở ằ nhau, vòng đ ng t c b t đ u quay nh theo chi u quay này.ồ ố ắ ầ ẹ ề Do đó, các then c a ng tr t gài s ăn kh p v i các rãnh thenủ ố ượ ố ơ ơ c a vòng đ ng t c. ủ ồ ố - K t thúc vi c chuy n sế ệ ể ố Sau khi then c a ng tr t gài s ăn kh p v i rãnh then c a vòngủ ố ượ ố ơ ơ ủ đ ng t c, ng tr t ti p t c d ch chuy n và ăn kh p v i rãnhồ ố ố ượ ế ụ ị ể ơ ơ then c a bánh răng s . Khi đó, vi c chuy n s s k t thúc.ủ ố ệ ể ố ẽ ế 3.3.1. C c u đ ng t c ki u không có khoá.ơ ấ ồ ố ể M t c c u đ ng t c không có khoá có lò xo khoá đóng vai trò c aộ ơ ấ ồ ố ủ khoá chuy n s và dùng cho bánh răng s 5 h p s ngang m t sể ố ố ộ ố ở ộ ố ki u xe.ể + C u t oấ ạ - ng tr tỐ ượ Có ba ph n nhô ra đ c xoi bên trong ng moay đ đ y lò xoầ ượ ố ơ ể ẩ khoá trong quá trình đ ng t c hoá. ồ ố - Moay đ ng t cơ ồ ố Chung quanh moay đ ng t c có 3 v u đ hãm ch t vòng đ ng t cơ ồ ố ấ ể ặ ồ ố và lò xo khoá. - Lò xo khoá Lò xo khoá có b n v u, m t v u đ hãm ch t b n thân lò xo, cònố ấ ộ ấ ể ặ ả ba v u kia gi các khoá chuy n s . ấ ư ể ố - Vòng đ ng t cồ ố Có ba rãnh đ gài các v u c a lò xo khoá t i ba đi m d c theo chuể ấ ủ ạ ể ọ vi c a vòng. M t đo n c a rãnh xoi này đ c vát mép.ủ ộ ạ ủ ượ 3.4. Tr c h p s . ụ ộ ố 3.5. V và n p h p s , các bi.ỏ ắ ộ ố ổ PH N IV : PH NG PHÁP KI M TRA S A CH A.Ầ ƯƠ Ể Ủ Ư 4.1. Các h h ng c a h p s ;ư ỏ ủ ộ ố a, Sang s khó, vào s n ng : thanh tr t cong, mòn, kh p c uố ố ặ ượ ơ ầ mòn, b đ ng t c mòn nhi u(rãnh côn ma sát b mòn khuy t, h cộ ồ ố ề ị ế ố hãm b mòn nhi u). răng đ ng t c mòn, càng cua mòn, bi tr c sị ề ồ ố ổ ụ ơ c p mòn gây sà tr c. các kh p d n đ ng trung gian c n s bi gi ,ấ ụ ơ ẫ ộ ầ ố ơ cong. b, T đ ng nh y s : bi, h c hãm m t tác d ng (do mòn nhi u) lòự ộ ả ố ố ấ ụ ề xo b y u ho c gãy, r d c tr c th c p.ị ế ặ ơ ọ ụ ứ ấ c, Có ti ng va đ p m nh: bánh răng b mòn, bi mòn, d u bôiế ậ ạ ị ổ ầ tr n thi u, không đúng lo i. khi vào s có ti ng va đ p do h c hãmơ ế ạ ố ế ậ ố đ ng t c mòn quá gi i h n làm m t tác d ng c a đ ng t c. b cồ ố ơ ạ ấ ụ ủ ồ ố ạ bánh răng l ng không b mòn gây tiêng rít.ồ ị d, D u b rò r : gioăng đ m các te csoos b li t h ng, các ph tầ ị ỉ ẹ ị ệ ỏ ơ ch n d u b mòn, h .ắ ầ ị ở 4.2. Ph ng pháp ki m tra và s a ch a.ươ ể ử ữ - Ta có th dùng ng nghe (nghe ti ng gõ) đ ki m tra mòn bánhể ố ế ể ể răng, bi, dùng tay l c đ ki m tra, mòn then hoa hay l ng các buổ ắ ể ể ỏ lông, m i ghép l p m t bích các đăng.ố ắ ặ - Ki m tra m c d u và thay d u: m c d u ph i đ m b o ngang lể ứ ầ ầ ứ ầ ả ả ả ỗ đ d u, n u ít s không đ m b o bôi tr n, làm tăng hao mòn chiổ ầ ế ẽ ả ả ơ ti t, nóng các chi ti t, nóng d u, n u nhi u quá r ch y d u và s cế ế ầ ế ề ễ ả ầ ứ c n th y l c tăng.ả ủ ự - Đ i v i truy n đ ng các đăng: ta b m m vào các bi kim, biố ơ ề ộ ơ ỏ ổ ổ trung gian (n u có), vào rãnh then hoa, si t ch t các m t bích…ế ế ặ ặ - b o d ng các c p cao ng i ta tháo r i h p s đ ki m traở ả ươ ấ ươ ơ ộ ố ể ể mòn, cong, gãy, r n n t…các chi ti t.ạ ứ ế - v i các h p s , h p phân ph i th y l c ph i thay d u truy nơ ộ ố ộ ố ủ ự ả ầ ề đ ng đúng mã hi u, ch ng lo i.ộ ệ ủ ạ + Chu n đoán tr c các đăng.ẩ ụ - S d ng khi mu n truy n chuy n đ ng gi a 2 tr c không n mư ụ ố ề ể ộ ư ụ ằ trên 1 đ ng th ng.ươ ẳ - Rung vùng t c đ nào đó do mòn then hoa.ở ố ộ - Kêu kh p các đăng do bi b mòn ho c khô m .ở ơ ổ ị ặ ơ - Kêu m i ghép bích ch c ch th p.ở ố ổ ạ ư ậ + chu n đoán c u ch đ ng (tr ng tâm truy n l c chính).ẩ ầ ủ ộ ọ ề ự Nhi m v và c u t o truy n l c chínhệ ụ ấ ạ ề ự Tăng mô-men và bi n chuy n đ ng quay d c c a đ ng c thànhế ể ộ ọ ủ ộ ơ chuy n đ ng quay ngang c a 2 bán tr c.ể ộ ủ ụ n do mòn b truy n, mòn bi. Đi u ch nh khe h b ng cáchỒ ộ ề ổ ề ỉ ở ằ thay đ i các t m đ m và si t căng các bi côn.ổ ấ ệ ế ổ Moay bánh đ o, do mòn r c a moay .ơ ả ơ ổ ủ ơ + Chu n đoán k thu t truy n l c chính.ẩ ỹ ậ ề ự - truy n l c chính làm vi c n: khe h tr c bánh răng côn chề ự ệ ồ ở ổ ụ ủ đ ng (qu d a) tăng. Đ r t ng c ng c a truy n l c chính tăng,ộ ả ứ ộ ơ ổ ộ ủ ề ự ki m tra b ng cách kích bánh xe lên, kéo phanh tay l c n u d chể ằ ắ ế ị chuy n quá 45mm theo chu vi thì ph i đi u ch nh khe h bi.ể ả ề ỉ ở ổ - Thi u d u bôi tr n trong v truy n l c chính. S ăn kh p c aế ầ ơ ỏ ề ự ự ơ ủ c p bánh răng côn không đúng, đi u ch nh b ng cách d ch tr cặ ề ỉ ằ ị ụ c a các bánh răng theo s đ .ủ ơ ồ - Đi u ch nh bi đ b vi sai sau đó đi u ch nh v t ăn kh p c aề ỉ ổ ơ ộ ề ỉ ế ơ ủ bánh răng qu d a và bánh răng vành ch u. v t ti p xúc liênả ứ ậ ế ế quan đ n áp su t ti p xúc m t răng, nh h ng đ n t i tr ng tácế ấ ế ặ ả ưở ế ả ọ d ng lên răng.ụ - Đi u ch nh khe h bi bánh răng qu d a (bánh răng ch đ ng).ề ỉ ở ổ ả ứ ủ ộ đi u ch nh khe h bi moay . Các khe h này liên quan đ n đề ỉ ở ổ ơ ở ế ộ r t ng c ng c a bánh xeơ ổ ộ ủ PHÂN V. THAM KHAO.̀ ̉ 1-H ng d n đ án môn h c thi t k và tính toán ôtô-máy kéo(t p 1).ươ ẫ ồ ọ ế ế ậ Nguy n H u H ng(Ch biên)ễ ữ ươ ủ Ph m Xuân Mai-Ngô Xuân Ngátạ 2-Thi t k và tính toán ôtô -máy kéo(t p 1).ế ế ậ Nguy n H u C n-Phan Đình Kiênễ ữ ẩ 3-Tính toán thi t k h d n đ ng c khí(t p1-2).ế ế ệ ẫ ộ ơ ậ PGS.TS.Tr nh Ch t-TS.Lê Văn Uy nị ấ ể 4-Chi ti t máy(t p 1-2).ế ậ Nguy n Tr ng Hi pễ ọ ệ 5-Lý thuy t ôtô- máy kéoế