Thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La - Thực trạng và giải pháp

sơ kết, tổng kết, đúc rút kinh nghiệm của quá trình thực hiện QCDC trên địa bàn được tiến hành đúng quy trình, chu đáo. - Thứ tư, đội ngũ cán bộ quản lý, các đảng viên đã thực sự trở thành những hạt nhân gương mẫu, tích cực của việc thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng. 2.2.2. Những hạn chế và nguyên nhân của nó * Những hạn chế Trong ba năm (2007 - 2009) tiếp tục thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng (huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La) bên cạnh những mặt đã đạt được thì còn có những mặt hạn chế sau: - Vấn đề thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng tuy đã được triển khai từ lâu, song ở một số bộ phận cán bộ, đảng viên, quần chúng nhân dân về mặt nhận thức vẫn còn hạn chế, chưa nắm rõ tinh thần Chỉ thị, Nghị quyết của Bộ chính trị và Thủ tướng Chính phủ. Trong 100 ý kiến trả lời cho câu hỏi: “Ông (bà), anh (chị) hiểu được quy chế dân chủ ở cơ sở như thế nào?”. Tỉ lệ trả lời câu hỏi như sau: “Hiểu được”: 93/160 phiếu, chiếm 58%. “Hiểu ít”: 38/160 phiếu, chiếm 24%. “Không hiểu”: 29/160 phiếu, chiếm 18%. Như vậy, tỉ lệ người trả lời là “hiểu” chỉ chiếm tỉ lệ khá, còn ngoài ra là chưa kể đến những người không được hỏi hoặc không quan tâm tới vấn đề này. Đây là một hạn chế trong quá trình thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng, dễ dẫn tới việc vi phạm nguyên tắc dân chủ, vi phạm pháp luật do chưa hiểu rõ luật. - Vai trò của chi bộ Đảng ở một số nơi chưa thực sự phát huy tính gương mẫu, đi đầu trong các hoạt động, công tác xã hội. Tinh thần đấu tranh tự phê bình và phê bình chưa cao; một số bộ phận chưa hiểu rõ được, chưa nhận thức đầy đủ vai trò, vị trí chiến lược của vấn đề dân chủ, chưa phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Công tác chỉ đạo chưa thực hiện thường xuyên, liên tục. - Quá trình thực hiện QCDC ở cơ sở chưa đạt được hiệu quả như mong muốn, chủ yếu là công tác dân vận, tuyên truyền còn mang tính hình thức, chiếu lệ; chưa đi sâu vào bản chất của vấn đề. Trả lời cho câu hỏi: “Việc tuyên truyền quy chế dân chủ ở địa phương ông (bà), anh (chị) được thực hiện ra sao?”, tỉ lệ lựa chọn phương án như sau: “Tuyên truyền sâu”: 110/160 phiếu, chiếm 69%. “Tuyên truyền lấy lệ”: 39/160 phiếu, chiếm 24%. “Không tuyên truyền”: 11/160 phiếu, chiếm 7%. Như vậy, có thể thấy tỉ lệ khá cao khẳng định việc tuyên truyền không hiệu quả về vấn đề thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã. - Hiệu quả quản lý của chính quyền địa phương chưa được tốt. Tệ quan liêu, cửa quyền… vẫn còn tồn tại ở chính quyền xã. Quyền làm chủ của nhân dân còn bị vi phạm ở nhiều nơi, nhân dân chưa thực sự phát huy được phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”, hiệu quả còn thấp. Vai trò làm chủ của nhân dân trong quá trình thực hiện QCDC ở cơ sở cũng chưa cao. Nhân dân thể hiện vai trò làm chủ của mình thông qua hai hình thức: dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp. Dân chủ đại diện là hình thức thể hiện ý chí không trực tiếp từ chủ thể quyền lực mà thông qua đại diện có thẩm quyền do chủ thể bầu ra như Mặt trận và các đoàn thể nhân dân, các tổ chức chính trị - xã hội. Trong thời gian qua, các tổ chức này còn chưa thể hiện được tính đặc thù trong hoạt động của tổ chức mình, mà còn dựa vào chính quyền là phần nhiều, chưa có phương thức phù hợp để vận động và tập hợp dân chúng. Bản thân nhân dân cũng chưa ý thức được sâu sắc quyền làm chủ của mình; vì thế mà một số bộ phận còn coi nhẹ quyền “biết, bàn, làm, kiểm tra”. Tình hình đó ảnh hưởng không nhỏ đến việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Quyền làm chủ của nhân dân còn hạn chế không chỉ do vai trò của các tổ chức Đảng, chính quyền ở cơ sở chưa quan tâm đúng mức; mà còn một phần là còn xuất phát chính bản thân người dân, họ còn thờ ơ với chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; chưa biết bảo vệ quyền làm chủ của mình trong cộng đồng. Trình độ học vấn thấp, vì thế trình độ văn hoá dân chủ, pháp luật còn thấp, chưa đủ cho họ niềm tin, mạnh dạn đấu tranh chống lại các hiện tượng tiêu cực một cách hiệu quả. Những vi phạm về dân chủ, về một số tệ nạn (rượu chè, cờ bạc…) trên địa bàn xã chủ yếu là do nhận thức chưa đúng đắn về pháp luật, hành động cảm tính, bồng bột. Những vi phạm về dân chủ trong quá trình thực hiện ở cơ sở là một điều không thể tránh khỏi, nó khẳng định tính tất yếu của sự vận động, phát triển vừa lâu dài, vừa quanh co, phức tạp. Những hạn chế đó xuất phát từ những nguyên nhân nhất định, điều kiện nhất định. * Nguyên nhân của những hạn chế Những thành tựu đạt được hay những khiếm khuyết, hạn chế đều xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Trong những nguyên nhân của những hạn chế trong quá trình thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng phải kể đến những nguyên nhân sau: - Thứ nhất, vai trò lãnh đạo của các tổ chức Đảng cơ sở (các chi bộ), chính quyền, các đoàn thể nhân dân còn chưa thật tốt, nhận thức về vai trò, tầm quan trọng của QCDC ở cơ sở chưa sâu sắc. Đội ngũ cán bộ của toàn bộ hệ thống chính trị xã còn nhiều bất cập, chưa đồng đều. Một bộ phận cán bộ, đảng viên còn thoái hoá, biến chất, hách dịch, sách nhiễu nhân dân, làm ảnh hưởng không nhỏ tới mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. - Thứ hai, trình độ dân trí còn thấp, nhân dân chưa hiểu biết nhiều về dân chủ, về pháp luật; chưa hiểu hết nội dung, ý nghĩa, mục đích của QCDC. Vì vậy, chưa chủ động, tự tin trong sinh hoạt và hành động của mình, làm hạn chế đến hiệu quả của quá trình thực hiện dân chủ. Trả lời câu hỏi: “Theo ông (bà), anh (chị), nguyên nhân nào làm hạn chế việc thực hiện dân chủ trên địa bàn xã?”. Tỉ lệ câu trả lời nhận được như sau: “Do tổ chức thực hiện”: 91/160 phiếu, chiếm 57%. “Do cán bộ chưa gương mẫu”: 34/160 phiếu, chiếm 21%. “Do dân chưa hiểu”: 35/160 phiếu, chiếm 22%. - Thứ ba, do kỷ cương, kỷ luật chưa nghiêm; tình trạng vi phạm quyền làm chủ của nhân dân của một số cán bộ xã vẫn còn diễn ra; công tác kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên, sâu sát. Do vậy, không kịp thời ngăn chặn, uốn nắn những lệch lạc, không tháo gỡ được những vướng mắc, vấn đề mới nảy sinh. Trong Báo cáo kết quả lãnh đạo, chỉ đạo chi uỷ chi bộ nhiệm kỳ 2007- 2009, Đảng bộ xã Phổng Lăng đã thẳng thắn nhận định: “Công tác lãnh đạo, chỉ đạo của tập thể chi uỷ, chi bộ chưa cao; hiệu quả triển khai thực hiện nhiệm vụ, chất lượng tham mưu của các ngành chức năng còn hạn chế; trách nhiệm của một số cán bộ đảng viên, công chức chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ đặt ra. Công tác giáo dục chính trị, tư tưởng chưa được thường xuyên; vai trò của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị chưa được phát huy. Một số bộ phận đảng viên còn thiếu ý thức rèn luyện, tu dưỡng đạo đức, lối sống; còn có dấu hiệu vi phạm chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước”.[11, 6- 7]. - Thứ tư, công tác sơ kết, tổng kết chưa thành nề nếp, còn chậm, sơ sài, nên không rút được những bài học bổ ích cho quá trình chỉ đạo. Kinh nghiệm giải quyết khiếu nại những tình huống phức tạp ở một số nơi còn thấp. Phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” chưa được cụ thể hoá thành quy chế, thành luật, nên chậm đi vào cuộc sống. - Thứ năm, điều kiện vật chất, tài liệu, kinh phí phục vụ cho quá trình thực hiện QCDC còn thiếu và yếu. Trên đây là những thành tựu đã đạt được cũng như hạn chế của việc thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng. Việc xác định rõ những thành tựu, hạn chế và những nguyên nhân của nó, giúp ta thấy được mặt mạnh để phát huy và khắc phục những mặt còn hạn chế; hơn nữa là xác định được những vấn đề trước mắt đặt ra cần giải quyết để thực hiện hiệu quả hơn QCDC ở cơ sở nói chung và trên địa bàn xã Phổng Lăng hiện nay nói riêng. 2.3. Những vấn đề đặt ra cần giải quyết Trong 3 năm tiếp tục thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng, kết quả đạt được là rất đáng ghi nhận. Việc thực hiện QCDC đã nâng cao nhận thức của các cấp uỷ Đảng, chính quyền, đoàn thể nhân dân, cán bộ, đảng viên… về phát huy dân chủ, làm chuyển biến một bước phương thức lãnh đạo của các cấp uỷ Đảng, phương thức điều hành và lề lối làm việc của các cấp chính quyền theo hướng sát dân và tôn trọng dân; tạo thêm động lực mới thúc đẩy việc thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng ở địa phương, tác động tới việc xây dựng Đảng và củng cố chính quyền, xây dựng Mặt trận, các đoàn thể nhân dân. Đồng thời, tạo điều kiện cho nhân dân tham gia quản lý Nhà nước, giám sát hoạt động của chính quyền; góp phần khắc phục tình trạng suy thoái, quan liêu, mất dân chủ, tham nhũng, sách nhiễu nhân dân. Để thực hiện tốt QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng, đòi hỏi xã phải giải quyết được những vấn đề cơ bản sau: - Thứ nhất, phải tăng cường hơn nữa vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp uỷ Đảng đối với toàn bộ hệ thống chính trị trên địa bàn xã; phát huy tính chủ đạo, sáng tạo trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo; trước hết là trong các bước thực hiện QCDC ở cơ sở. Đặc biệt là công tác kiểm tra, giám sát, tổng kết, hoàn thiện các bước thực hiện QCDC ở cơ sở. Đảng uỷ xã phải tập trung chỉ đạo, củng cố, phát triển các chi bộ Đảng ở các bản yếu kém. Nâng cao chất lượng sinh hoạt Đảng cấp uỷ, cấp chi bộ; phân công hướng dẫn, kiểm tra đảng viên chấp hành nhiệm vụ, phát huy vai trò tiên phong gương mẫu, giữ mối liên hệ với quần chúng, với chi bộ và nhân dân nơi cư trú, phát huy dân chủ trong sinh hoạt Đảng. Tăng cường chế độ lãnh đạo đi đôi với phát huy tinh thần chủ động, sáng tạo, và trách nhiệm của từng cá nhân. Nâng cao năng lực công tác của cán bộ quản lý chủ chốt, thường xuyên tiếp xúc, lắng nghe ý kiến của nhân dân, nâng cao phẩm chất đạo đức cách mạng của người đảng viên. - Thứ hai, quán triệt nhận thức sâu sắc trong cán bộ, đảng viên và nhân dân về thực hiện QCDC ở cơ sở. Khắc phục mọi sai trái, lệch lạc, phiến diện về dân chủ và thực hiện QCDC ở cơ sở, để từ đó người dân sẵn sàng, tự giác, chủ động thực hiện sáng tạo. Xây dựng và thực hiện QCDC ở cơ sở là vấn đề thuộc bản chất của chế độ XHCN, và càng quan trọng hơn đối với một nước tiến lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua giai đoạn phát triển chế độ tư bản chủ nghĩa như Việt Nam; hơn nữa, tư tưởng trong xã hội cũ còn tồn tại sâu đậm. Nhận thức của nhân dân về vấn đề dân chủ, vai trò, phạm vi, tính chất của dân chủ còn yếu. Việc tuyên truyền về văn hoá chính trị nói chung, văn hoá dân chủ nói riêng cũng chưa có kinh nghiệm, nên hiệu quả chưa cao. Từ khi thực hiện QCDC, đặc biệt là dân chủ ở cơ sở với phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” đã mang lại hiệu quả nhất định, tạo nền tảng vững chắc cho việc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nhưng để hiểu đúng và thực hiện tốt thì việc quán triệt nhận thức sâu sắc về vấn đề này trong cán bộ, đảng viên và đặc biệt là trong nhân dân là yêu cầu đang đặt ra mà các cấp uỷ Đảng, chính quyền trên địa bàn xã Phổng Lăng cần giải quyết. - Thứ ba, đó là về đội ngũ cán bộ chủ chốt. Cán bộ chủ chốt gồm các chức danh: Bí thư Đảng uỷ, Chủ tịch Uỷ ban nhân dân, Chủ tịch Hội đồng nhân dân, Chủ tịch MTTQ… đây là đội ngũ cán bộ chủ chốt quan trọng đối với các cấp uỷ Đảng, chính quyền của một nước XHCN và càng đặc biệt quan trọng hơn đối với cấp cơ sở. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Cán bộ là những người đem chính sách của Đảng và Chính phủ giải thích cho dân chúng hiểu và thi hành. Đồng thời đem tình hình của dân chúng báo cáo cho Chính phủ, cho Đảng hiểu rõ, để đặt chính sách cho đúng. Vì vậy, cán bộ là cái gốc của mọi công việc”. Cán bộ chủ chốt là rất quan trọng, vì họ sống gần dân, va chạm với dân, và từ dân mà ra, mọi hoạt động của họ đều không tránh khỏi sự chú ý của nhân dân. Công việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay xấu. Do vậy, cán bộ chủ chốt phải vững về tư tưởng, có phẩm chất đạo đức tốt, giỏi về chuyên môn, là tấm gương của đoàn kết, dân chủ, trực tiếp ở đây, phải nắm vững QCDC ở cơ sở, là người gương mẫu, đi đầu trong việc thực hiện QCDC ở cơ sở. Nhưng trong thời gian qua, đội ngũ cán bộ này cũng còn nhiều khiếm khuyết, hạn chế. Như nhận định của Đảng uỷ xã Phổng Lăng trong Báo cáo kiểm điểm chi uỷ chi bộ công chức xã nhiệm kỳ 2007 – 2009: “Phong cách làm việc của một số cán bộ, của ban lãnh đạo đôi khi còn bị động, lúng túng. Trong một số công việc của Đảng, trong chỉ đạo chính quyền, đoàn thể, tinh thần trách nhiệm của chi uỷ, nhất là ban lãnh đạo còn chưa cao, và nhất là năng lực lãnh đạo tập thể còn nhiều mặt hạn chế, ngại va chạm, thiếu gương mẫu. Việc cụ thể hoá Nghị quyết của Đảng vào một số công việc chưa sát với thực tế, dẫn đến hiệu quả thấp” [11, 5]. - Thứ tư, là vấn đề kiểm tra, giám sát. Điều 30 của Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam ghi rõ: “Kiểm tra là một trong những chức năng quan trọng của Đảng”. Kết quả của quá trình quán triệt triển khai và tổ chức thực hiện QCDC ở cơ sở, gắn liền với hoạt động kiểm tra, giám sát của các tổ chức. Vai trò kiểm tra, giám sát có ý nghĩa to lớn, quyết định tới hiệu quả của việc thực hiện QCDC ở cơ sở. Một trong những nguyên nhân làm hạn chế trong việc thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng là do công tác kiểm tra, đôn đốc đã tiến hành nhưng chưa thường xuyên, chưa hiệu quả; khi kiểm tra, giám sát, phát hiện sai trái thì xử lý còn thiếu cương quyết. Để đáp ứng yêu cầu của quá trình thực hiện QCDC ở cơ sở, cần tăng cường hơn nữa công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát trên địa bàn xã, nhất là việc giám sát các tổ chức, đoàn thể, chính quyền; khắc phục tình trạng thực hiện công tác kiểm tra qua loa, chiếu lệ. Một số bộ phận cán bộ, đảng viên còn chưa nắm được, hiểu được quy chế, còn chần chừ, né tránh, không muốn thực thi. Cho nên, việc kiểm tra, giám sát, kịp thời bổ sung, sửa chữa là điều rất cần thiết để thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng hiện nay. - Thứ năm, đó là vấn đề tổng kết, sơ kết phải là việc làm thường xuyên, theo định kỳ. Có tổng kết, đánh giá mới phát hiện đúng, sai, những điều đã làm được và những điều chưa làm được nhằm điều chỉnh, bổ sung, sát với yêu cầu thực tiễn, tạo bước chuyển mạnh mẽ về nhận thức trong cán bộ, đảng viên và nhân dân về mục đích, ý nghĩa của việc thực hiện QCDC ở cơ sở. Quá trình tổng kết, sơ kết tuy đã được thực hiện. Song chưa thường xuyên và định kỳ; hơn nữa chất lượng tổng kết chưa cao, còn nặng hình thức, có khi qua loa, chiếu lệ. Nên ý nghĩa thực tiễn của nó chưa cao, chưa rút ra được nhiều bài học có giá trị lớn cho công tác chỉ đạo, thực hiện. Với 14 bản trực thuộc mà phần lớn là có những đặc điểm tương đồng về văn hoá, phong tục, tập quán, trình độ nhận thức. Bên cạnh đó, trong dân cư phần nhiều còn tồn tại nhiều nét lạc hậu, dân trí thấp; vấn đề mức sống chưa cao cũng ảnh hưởng tới nhận thức và quá trình thực hiện QCDC trên địa bàn xã, thêm vào đó là tình trạng xuất hiện các tệ nạn xã hội như: rượu chè, cờ bạc, trộm cắp…; dân phần nhiều lo “cơm gạo”, ít quan tâm tới vấn đề chính trị - xã hội. Đó là sự tác động nhiều mặt tới quá trình thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng. Vì vậy, để thực hiện tốt quy chế, xã Phổng Lăng cần phải tiến hành tổng kết, sơ kết một cách toàn diện, sâu sắc. Dù rằng, Ban tổ chức cán bộ Chính phủ đã có Thông tư 03/1998 hướng dẫn áp dụng QCDC ở cơ sở (đối với xã, phường), hay là Pháp lệnh thực hiện quy chế dân chủ ở xã, phường, thị trấn (4/2007) của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội quy định những quyền, nghĩa vụ của người dân được và phải thực hiện. Tuy nhiên, đặc điểm của mỗi địa phương lại có sự khác nhau, và Phổng Lăng cũng có những đặc điểm khác biệt nhất định, mang đặc trưng của một xã miền núi Tây Bắc. Do vậy, vấn đề đặt ra cần giải quyết ở đây nữa là Đảng bộ và chính quyền xã phải chỉ đạo sâu sát hơn, cụ thể, chi tiết hơn việc thực hiện quy chế dân chủ trong thời gian tới. - Thứ sáu, để thực hiện tốt QCDC ở cơ sở, đòi hỏi phải có các điều kiện về con người, vật chất, tinh thần là hết sức quan trọng. Về con người, nhất là đối với cán bộ, đảng viên phải có tư cách đạo đức, nhân phẩm tốt; phải phấn đấu vì lợi ích của nhân dân. Còn đối với nhân dân, phải động viên sự nhiệt tình, với ý thức, trách nhiệm công dân của họ, cả về quyền lợi và nghĩa vụ của họ. Tuy nhiên, muốn thực sự đạt được phương châm dân chủ “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” thì phải bảo đảm được cơ sở vật chất, phải có ngân sách và chế độ phụ cấp đối với cán bộ phụ trách, đầy đủ tư liệu, sách báo, các phương tiện thông tin đại chúng; phải khen thưởng, xử phạt thoả đáng, nghiêm minh và kịp thời. Đây là những vấn đề đặt ra, đòi hỏi các cấp Đảng, chính quyền cơ sở phải tích cực, chủ động để từng bước tháo gỡ. Đây cũng là vấn đề khó khăn, lâu dài. Nhưng giải quyết tốt, sẽ là điều kiện để thực hiện QCDC ở cơ sở, phát huy ngày càng sâu rộng quyền làm chủ của nhân dân để từng bước xây dựng, hoàn thiện quá trình phát triển trên mọi lĩnh vực, nhất là quá trình thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng hiện nay. Chương 3 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM TĂNG CƯỜNG THỰC HIỆN QUY CHẾ DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN XÃ PHỔNG LĂNG 3.1. Những phương hướng cơ bản Phát huy quyền làm chủ của nhân dân là tư tưởng chỉ đạo mọi lĩnh vực hoạt động của Đảng và Nhà nước. Chỉ thị 30 CT/TW về xây dựng QCDC ở cơ sở đã nhấn mạnh: “Mở rộng dân chủ XHCN, phát huy quyền làm chủ của nhân dân là mục tiêu, đồng thời là động lực bảo đảm cho thắng lợi của cách mạng, của công cuộc đổi mới” [6, 1]; theo đó, Chỉ thị cũng khẳng định: “Khâu quan trọng và cấp bách trước mắt là phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở”. Việc chỉ đạo thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng đã bước đầu thu được những kết quả đáng khích lệ. Tuy vậy, vẫn còn nhiều hạn chế, vẫn còn một số vấn đề đặt ra cần giải quyết. Thông báo 304 TB/TW của Bộ Chính trị khẳng định: “Tiếp tục thúc đẩy, mở rộng việc xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở tất cả các loại hình cơ sở, coi đây là một trong những tiêu chí hàng đầu để đánh giá các đơn vị” [7, 2]. Để tiếp tục thực hiện tốt Chỉ thị 30 CT/TW của Bộ Chính trị, Nghị định 29 NĐ/CP của Thủ tướng Chính phủ, Thông báo của Bộ Chính trị, xã Phổng Lăng phải thực hiện tốt các phương hướng cơ bản sau: 3.1.1. Thực hiện QCDC ở cơ sở gắn liền với các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn xã Quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, trong mối quan hệ giữa chính trị và kinh tế thì việc phát triển kinh tế, xã hội vững mạnh sẽ là nền tảng cho việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị, trong đó có dân chủ. Theo C.Mác, dân chủ không thể cao hơn kinh tế (trình độ dân chủ xã hội bị quy định, quyết định bởi trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, của kinh tế), Lênin thì có những nhận định rất cơ bản rằng: “Chính trị là sự biểu hiện tập trung của kinh tế” và theo Người, “trong xã hội XHCN, công cuộc xây dựng kinh tế là vấn đề chính trị quan trọng nhất. Việc thực hiện đúng những yêu cầu của quy luật xây dựng kinh tế sẽ tạo ra những điều kiện rất cơ bản cho việc giải quyết hàng loạt những nhiệm vụ chính trị, xã hội khác” [24, 97]. Còn theo Hồ Chí Minh, với những câu nói quen thuộc, giản dị, như câu tục ngữ: “Có thực mới vực được đạo” với ý nghĩa không thể nào có dân chủ trong xã hội, hoặc là dân chủ không đầy đủ, không bền vững khi nền kinh tế còn thấp kém, và dân chủ chẳng có ý nghĩa gì khi dân đói, dân rét. Người khẳng định: “Nếu dân đói, Đảng và Chính phủ có lỗi; nếu dân rét, Đảng và Chính phủ có lỗi; nếu dân dốt, Đảng và Chính phủ có lỗi” [21, 572]. Để thực hiện tốt QCDC ở cơ sở gắn với việc phát triển kinh tế - xã hội, cần khắc phục cả hai khuynh hướng sai lầm sau: - Khuynh hướng cho rằng: phát huy dân chủ chỉ là tổ chức những cuộc hội họp, lấy ý kiến nhân dân một cách hình thức, không gắn với việc chăm lo giải quyết những vấn đề thiết thực đến lợi ích và đời sống của nhân dân. - Khuynh hướng cho rằng: chỉ cần phát triển kinh tế thì dân chủ sẽ tự nó phát huy; tình trạng vi phạm dân chủ, quan liêu, cửa quyền, hách dịch sẽ giảm xuống. Thực tế cho thấy, muốn phát huy dân chủ, phải phát triển kinh tế - xã hội, và ngược lại, muốn phát triển kinh tế - xã hội, phải phát huy dân chủ, tính chủ động, sáng tạo của nhân dân. Tức là, không nên và không thể tách rời vấn đề kinh tế - xã hội ra khỏi vấn đề chính trị - xã hội (mà ở đây là vấn đề dân chủ và đặc biệt là dân chủ ở cơ sở). Thực hiện dân chủ cũng phải gắn với phát triển văn hoá. Vì dân chủ là vấn đề còn mới trong nhận thức của cán bộ, đảng viên và nhân dân. Để người dân có thể tự mình thực hiện dân chủ ở cơ sở, người dân cần có trình độ học vấn và trình độ văn hoá nhất định. Theo Hồ Chí Minh, “văn hoá phải soi đường cho quốc dân đi”, “văn hoá phải đi sâu vào quần chúng”, và “một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”. Vì vậy, khi thực hiện QCDC ở cơ sở, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, thì điều trước tiên là phải nâng cao trình độ nhận thức cho nhân dân lao động, để họ hiểu đúng và thực hành đúng, tránh những sai lầm như hai khuynh hướng đã chỉ ra trên đây. Phát huy dân chủ ở cơ sở cũng phải gắn với giải quyết các vấn đề xã hội, như là: giải quyết việc làm, thực hiện công bằng xã hội, thực hiện xoá đói, giảm nghèo…, đồng thời khắc phục, phòng ngừa các tệ nạn xã hội trong cuộc sống hàng ngày của nhân dân. Như vậy, để thực hiện tốt QCDC ở cơ sở, cần đồng thời phải phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội. Đối với xã Phổng Lăng, hai nhiệm vụ này đồng thời phải đẩy mạnh và phát huy hơn nữa để sớm đưa xã nhà thoát nghèo bền vững, tiến tới đạt mục tiêu “vững mạnh về kinh tế, an ninh - quốc phòng, nâng cao và phát huy hơn nữa quyền làm chủ của nhân dân, tạo niềm tin của nhân dân ngày càng sâu sắc đối với Đảng, chính quyền…” [12, 11]. 3.1.2. Đổi mới việc thực hiện QCDC một cách sáng tạo, phù hợp với địa bàn xã QCDC ở xã là quy định chung mang tính phổ biến cho đơn vị xã, phường trên phạm vi toàn quốc. Địa bàn xã là nơi diễn ra sự tiếp xúc và luôn thể hiện mối liên hệ đan chéo, phức tạp, sinh động của các lĩnh vực trong cuộc sống hàng ngày. Trên cả nước, các địa phương, xã, phường đều thực hiện QCDC ở cơ sở, tuy nhiên, giữa các vùng, miền có sự khác nhau về điều kiện kinh tế, văn hoá, tâm lý cũng không giống nhau. Tuy nhiên, mục đích của việc thực hiện QCDC ở cơ sở lại giống nhau ở chỗ là không ngừng phát huy quyền làm chủ của nhân dân trên cả hai phương diện: Dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Do vậy, yêu cầu phải đổi mới việc thực hiện QCDC một cách sáng tạo, phù hợp với từng địa phương, từng loại hình cơ sở. Với đặc điểm của một xã miền núi như xã Phổng Lăng, trong giai đoạn đầu của việc thực hiện QCDC ở cơ sở, địa bàn còn gặp nhiều hạn chế - trong đó, hạn chế chung là thực hiện quy chế một cách rập khuôn, ít đổi mới. Yêu cầu đặt ra đó là : cần phải thực hiện quy chế phù hợp với địa bàn xã; có thể thấy rằng, so với các xã khác trong huyện và nhất là so với thị trấn hay các thị tứ, thì điều kiện về kinh tế, văn hoá – xã hội có những nét khác biệt cơ bản. Vì vậy, để việc thực hiện QCDC ở cơ sở đạt hiệu quả, đòi hỏi trong thời gian tới, Đảng uỷ, chính quyền xã cần đổi mới việc lãnh đạo, chỉ đạo một cách sáng tạo, sát với điều kiện thực tế của xã nhà. 3.1.3. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng bộ đối với chính quyền, đoàn thể nhân dân Hệ thống chính trị của nước ta hoạt động theo cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và nhân dân làm chủ”; Vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đã được ghi trong văn bản pháp lý cao nhất của nước ta - Điều 4, Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1992, đã được sửa đổi, bổ sung năm 2001 của Quốc hội khoá X, kỳ họp thứ 10 ghi rõ: “Đảng Cộng sản Việt Nam, đội tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam, đại biểu trung thành quyền lợi của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc, theo chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Mọi tổ chức của Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật” [13, 14]. Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng chính trị, không những chỉ đại diện cho quyền và lợi ích của giai cấp công nhân, mà nó còn đại diện cho toàn thể nhân dân lao động, cho mọi giai tầng trong xã hội; Sự vận hành của hệ thống chính trị để đảm bảo và phát huy dân chủ trong xã hội, trước hết phụ thuộc vào vai trò lãnh đạo của Đảng. Để thực hiện tốt Nghị quyết của Đảng, chủ trương, chính sách, pháp luật của Nhà nước, trước hết phải thực hiện QCDC ở cơ sở, Đảng phải tăng cường vai trò lãnh đạo của mình đối với chính quyền và các đoàn thể chính trị - xã hội. Chính quyền là nơi trực tiếp tổ chức, quán triệt triển khai QCDC ở cơ sở. Trong quá trình thực hiện QCDC ở địa bàn, chính quyền xã đã từng bước kiện toàn tổ chức bộ máy, và trong quá trình kiểm tra, giám sát, tổng kết, chính quyền cũng có vai trò quan trọng; Đối với MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội, các tổ chức này có vai trò, nhiệm vụ nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của nhân dân, phối hợp cùng với chính quyền quán triệt, tuyên truyền thực hiện QCDC ở cơ sở; cùng cấp uỷ, chính quyền kiểm tra, giám sát, tổng kết việc thực hiện QCDC. Vì vậy, việc hoạt động của chính quyền, MTTQ có vai trò hết sức quan trọng đối với việc thực hiện QCDC trên địa bàn xã. Cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ” cho thấy vai trò của Đảng bộ được đặt lên hàng đầu. Vì vậy, muốn phát huy dân chủ thông qua cơ chế trên thì việc xây dựng các chủ trương và các Nghị quyết của Đảng bộ, chi bộ phải xuất phát từ yêu cầu và điều kiện thực tế, tránh áp đặt, máy móc. Để thực hiện tốt QCDC, công tác tư tưởng, công tác cán bộ là vấn đề cốt lõi; Đảng phải làm công tác tư tưởng thông suốt trong hội cán bộ, đảng viên và nhân dân. Trong mỗi khoá bầu Hội đồng nhân dân, ban chấp hành các đoàn thể; cấp uỷ đảng trên địa bàn xã Phổng Lăng phải tiến hành thăm dò, thảo luận, giới thiệu đảng viên, quần chúng tích cực đủ tiêu chuẩn để nhân dân lựa chọn, bầu cử một cách dân chủ, trung thực. Như vậy, tổ chức và hoạt động của chính quyền, mặt trận, các đoàn thể xã hội có ý nghĩa quyết định đối với nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của nhà nước nói chung, với việc thực hiện QCDC ở cơ sở nói riêng. Tuy nhiên, trong thời gian qua, các thành tố này còn có lúc, có nơi, bộ phận hoạt động QCDC chưa thường xuyên, đều đặn, do vậy hiệu quả chưa cao. Để không ngừng đẩy mạnh, phát huy quyền làm chủ của nhân dân cần tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với chính quyền và các tổ chức chính trị - xã hội là yếu tố quyết định, quan trọng hàng đầu. Đối với địa bàn xã Phổng Lăng, để việc thực hiện QCDC đạt được hiệu quả, đưa xã nhà phát triển các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hoá- xã hội, an ninh - quốc phòng thì việc thực hiện cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ” là vấn đề rất quan trọng, cốt lõi. 3.2. Những giải pháp chủ yếu Để thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng, ngoài những phương hướng cơ bản trên, các cấp uỷ Đảng, chính quyền, Mặt trận, các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội, cán bộ, nhân dân trên địa bàn xã còn phải quan tâm, chú trọng thực hiện những giải pháp cụ thể sau đây nhằm phát huy hiệu quả thực hiện quy chế một cách bền vững: 3.2.1. Không ngừng nâng cao nhận thức, năng lực thực hành dân chủ cho cán bộ và nhân dân Triết học duy vật Mác - Lênin thừa nhận tính thống nhất vật chất của thế giới, và trong mối quan hệ giữa vật chất và ý thức thì vật chất có trước, tồn tại khách quan, độc lập với ý thức của con người. Tuy nhiên, triết học Mác – Lênin cũng khẳng định tính độc lập tương đối, tác động trở lại của ý thức, khẳng định năng lực nhận thức của con người là: Không có gì là ý thức con người không thể nhận thức được, chỉ có cái con người chưa biết mà thôi. Về bản chất, “nhận thức là quá trình phản ánh tích cực, tự giác, sáng tạo thế giới khách quan vào bộ óc người trên cơ sở thực tiễn” [3, 260]. Nhận thức là một quá trình biện chứng, tích cực, tự giác, sáng tạo. Quá trình phản ánh ấy diễn ra theo trình tự từ chưa biết đến biết, từ biết ít đến biết nhiều, đi từ hiện tượng đến bản chất và từ bản chất kém sâu sắc đến bản chất sâu sắc hơn. Cơ sở chủ yếu và trực tiếp của nhận thức là thực tiễn. Nhận thức đúng mở đầu cho hành động đúng. QCDC ở cơ sở ra đời là quá trình khảo sát tình hình thực tiễn, sự tìm tòi, tổng kết của Đảng và Nhà nước ta nhằm đáp ứng đòi hỏi bức xúc của cuộc sống. Dân chủ là khát vọng sâu xa của quần chúng nhân dân lao động, là yêu cầu bức thiết của cuộc sống. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu đúng nội dung, ý nghĩa, mục đích của việc xây dựng, tổ chức, triển khai, thực hiện QCDC ở cơ sở. Một số bộ phận cán bộ, đảng viên còn hạn chế trong nhận thức về vấn đề dân chủ. Do vậy, việc triển khai thực hiện quy chế còn gặp khó khăn, thực hiện không hiệu quả. Trong 3 năm tiếp tục thực hiện QCDC trên địa bàn xã Phổng Lăng ngoài những thành tựu, vẫn còn những hạn chế nhất định, còn những vấn đề đặt ra cần giải quyết. Trong Đại hội lần thứ II của Chi bộ công chức xã, Ban lãnh đạo chi bộ đã thẳng thắn kiểm điểm: “Trong công tác lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị, công tác quản lý, điều hành, kết quả còn chưa cao so với Nghị quyết đề ra. Công tác quán triệt triển khai các chỉ thị, nghị quyết chưa được kịp thời… một số bộ phận cán bộ, đảng viên còn rụt rè, ý thức rèn luyện chưa cao, tinh thần phấn đấu, học hỏi còn thấp” [12, 6]. Do vậy, đòi hỏi phải nhận thức được đầy đủ vấn đề dân chủ và việc thực hiện QCDC ở cơ sở, để hiểu rõ được mục đích, ý nghĩa, tầm quan trọng của nó, tạo điều kiện thuận lợi để thực hiện quy chế dân chủ một cách tốt đẹp. Để nâng cao nhận thức, năng lực thực hành dân chủ cho cán bộ, đảng viên và nhân dân, phải thường xuyên tham gia tuyên truyền, giáo dục, học tập về văn hoá nói chung, về văn hoá chính trị, pháp luật, dân chủ nói riêng. Phải làm cho mọi người hiểu rõ phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” là nội dung cơ bản phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Đồng thời, phải làm cho nhân dân hiểu rõ và kết hợp hài hoà giữa dân chủ trực tiếp và dân chủ gián tiếp; giữa lợi ích và trách nhiệm, cá nhân và xã hội, dân chủ và pháp luật. 3.2.2. Củng cố, kiện toàn tổ chức Đảng, chính quyền, các đoàn thể nhân dân - Đối với Đảng bộ, chi bộ Đảng trên địa bàn xã Đảng bộ, chi bộ xã có trách nhiệm rất lớn trong việc thực hiện QCDC ở cơ sở. Trong thời gian qua, các chi bộ thuộc Đảng bộ xã đã thực hiện tốt vai trò của mình. Song, một số nơi, vai trò lãnh đạo của các tổ chức Đảng chưa được phát huy, năng lực công tác yếu kém, thiếu gương mẫu trong đạo đức, lối sống của một số cán bộ, đảng viên vẫn còn là tình trạng khá phổ biến, chưa được khắc phục. Nhận thức về Chỉ thị 30 CT/TW và Nghị định 29 NĐ/CP chưa sâu sắc; một vài nơi, chi bộ chưa phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong lãnh đạo, chỉ đạo bàn bạc, tham gia ý kiến của quần chúng nhân dân; việc triển khai quy chế còn hình thức, chưa sâu sắc, chưa gắn việc thực hiện QCDC với việc vận động, chỉnh đốn Đảng theo tinh thần của Nghị quyết Trung ương III khoá VII, Nghị quyết Trung ương 6 (lần 2) khoá VIII, Kết luận Hội nghị Trung ương 4 khoá IX. Việc củng cố, kiện toàn tổ chức Đảng ở cơ sở là điều kiện, giải pháp quan trọng để tiếp tục thực hiện thắng lợi QCDC ở cơ sở. Trước tiên, cần phải nâng cao năng lực trí tuệ của tổ chức cơ sở Đảng và đảng viên ở cơ sở. Tổ chức cơ sở đảng là nền tảng của Đảng, là hạt nhân lãnh đạo của hệ thống chính trị cơ sở. Năng lực trí tuệ của tổ chức cơ sở Đảng phản ánh tập trung ở chất lượng các quyết sách chính trị, các quyết sách đó phải mang tính sát thực, phản ánh đúng những vấn đề bức xúc của cơ sở; đồng thời định hướng vào việc tạo nên bước chuyển biến đồng bộ và căn bản tình hình thực hiện dân chủ ở cơ sở. Củng cố, kiện toàn Đảng ở cơ sở còn nhằm thực hiện vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng đối với chính quyền, đoàn thể duy trì thường xuyên, có hiệu quả việc thực hiện QCDC ở cơ sở; thường xuyên, định kỳ sơ kết, tổng kết, đánh giá, rút kinh nghiệm để kịp thời sửa chữa, bổ sung; lãnh đạo nhân dân xây dựng quy ước, hương ước, xây dựng nếp sống văn minh, xây dựng bản văn hoá, gia đình văn hoá… Củng cố, kiện toàn tổ chức cơ sở Đảng còn phải chính đốn tổ chức cơ sở Đảng trong sạch, vững mạnh mà trước hết đó là kiện toàn đội ngũ cấp uỷ đủ về số lượng, mạnh về chất lượng, giữ vững nề nếp sinh hoạt Đảng; nâng cao chất lượng đội ngũ đảng viên về mọi mặt như năng lực chuyên môn, phẩm chất đạo đức, bản lĩnh chính trị. Quá trình xây dựng dân chủ trong Đảng cần tiến hành đồng thời với xây dựng và hoàn thiện tổ chức, xây dựng dân chủ trong toàn xã hội, trong đó, mỗi đảng viên phải là một tấm gương mẫu mực trong thực hiện quy chế dân chủ để cho nhân dân noi theo. Tổ chức cơ sở Đảng cũng như mỗi đảng viên cần khắc phục cách làm chủ quan, áp đặt, không tôn trọng, lắng nghe ý kiến của chính quyền, Mặt trận, các đoàn thể; đồng thời, cũng tập trung lãnh đạo và phân công trách nhiệm cho chính quyền, Mặt trận, đoàn thể nhân dân, từng cán bộ, đảng viên. - Đối với các cấp chính quyền cơ sở Chính quyền cấp xã là yếu tố trụ cột của hệ thống chính trị cơ sở; có vai trò to lớn trong việc thực hiện QCDC ở cơ sở, như: tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát, hoàn thiện quy chế, từng bước tổ chức kiện toàn bộ máy nhằm đáp ứng yêu cầu thực hiện QCDC ở cơ sở và phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương. Chính quyền địa phương mà trực tiếp ở đây là Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân xã – đó là những cơ quan quyền lực cao nhất ở địa phương. Phải củng cố, kiện toàn các cơ quan quyền lực này vì trong quá trình hoạt động của mình, tuy đã có những tiến bộ nhất định, song bên cạnh đó tình trạng chính quyền vẫn còn những hiện tượng như: cửa quyền, tham nhũng, sách nhiễu nhân dân, QCDC tuy đã được triển khai, nhưng chưa sâu rộng… Vì vậy, việc thực hiện QCDC ở cơ sở muốn được phát huy thì phải kiện toàn, củng cố bộ máy chính quyền, nhất là Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân xã; phải tăng cường vai trò của các cơ quan dân cử, đổi mới cơ cấu tổ chức và phương thức hoạt động của Hội đồng nhân dân, xây dựng mối quan hệ công tác giữa Đảng, chính quyền, đoàn thể; xây dựng mối quan hệ giữa chính quyền với nhân dân. Tiếp tục thực hiện cải cách hành chính trong các hoạt động của chính quyền cơ sở, mà nội dung chính đó là tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ công chức có phẩm chất, năng lực hoàn thành các nhiệm vụ quản lý nhà nước theo chức danh và chế độ công vụ; tập trung cải cách hành chính nhằm giảm bớt sự phiền hà đối với nhân dân; xử lý đúng đắn, nhanh gọn các vấn đề liên quản lý nhà nước. Chính quyền cơ sở là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, có đủ khả năng thể chế hoá đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước thành chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương một cách thiết thực. Có như vậy, dân mới tin tưởng vào chính quyền, mới cùng chính quyền thực hiện thắng lợi sự nghiệp đổi mới nói chung, thực hiện QCDC ở cơ sở nói riêng. - Đối với các đoàn thể nhân dân, tổ chức chính trị - xã hội khác Các tổ chức đoàn thể nhân dân như MTTQ, công đoàn, Hội phụ nữ, Hội cựu chiến binh… có vai trò quan trọng trong thực hiện QCDC ở cơ sở: tạo sự nhất trí về chính trị và tinh thần trong các tầng lớp nhân dân, xây dựng môi trường chính trị - xã hội lành mạnh và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho người dân tích cực phát huy quyền làm chủ của mình. Các tổ chức có nhiệm vụ cùng với các cấp uỷ Đảng, chính quyền kiểm tra việc tổng kết, thực hiện quy chế. Tuy nhiên trong các hoạt động của mình, nhiều hạn chế, thiếu sót vẫn còn tồn tại: tính tích cực, chủ động chưa cao, chưa phát huy được công tác đại diện dân kiểm tra, giám sát các cơ quan dân cử, giám sát pháp luật, thực thi dân chủ… Do vậy, việc củng cố, kiện toàn các đoàn thể nhân dân là yêu cầu cấp thiết hiện nay, nhằm củng cố, tăng cường cơ sở chính trị của quyền lực Nhà nước, nâng cao chất lượng phối hợp và thống nhất hành động của các tầng lớp nhân dân trong thực hiện đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, thực hiện mục tiêu “dân làm chủ”. 3.2.3. Thực hiện QCDC ở cơ sở gắn với phát triển kinh tế - xã hội, trình độ dân trí trên địa bàn xã Đời sống vật chất quyết định đời sống tinh thần, tư tưởng; trình độ nhận thức là cơ sở cho hành động. Vì vậy, để thực hiện QCDC ở cơ sở, phát huy quyền làm chủ của nhân dân phải dựa trên nền tảng của sự phát triển kinh tế - xã hội, trình độ dân trí. Trình độ phát triển kinh tế - xã hội, trình độ dân trí cao là điều kiện vật chất, tinh thần cơ bản bảo đảm để thực hiện dân chủ. Trình độ kinh tế - xã hội, trình độ dân trí thấp kém thì không những không có điều kiện đảm bảo để thực hiện dân chủ, đôi khi còn thực hiện sai, không hiệu quả. Phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn xã Phổng Lăng, việc trước tiên cần phải thực hiện là phát triển lực lượng sản xuất; phải chuyên môn hóa, xã hội hoá quá trình sản xuất (yếu tố con người), phải có chính sách cụ thể nhằm phát huy tinh thần tự chủ trong sản xuất và phát triển kinh tế gia đình; có chủ trương chuyển đổi cơ cấu kinh tế hợp lý, phù hợp với điều kiện của xã nhà; tăng cường ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, nhất là đối với nông nghiệp. Thực hiện QCDC ở cơ sở phải gắn với việc phát triển kinh tế - xã hội, đây là một yếu tố quan trọng. Nếu xã hội mất ổn định, tệ nạn xã hội gia tăng, tình trạng bất bình đẳng còn phổ biến, người dân còn chịu cảnh đói nghèo… thì dân chủ không được đảm bảo. Do vậy, phải thực hiện tốt các vấn đề xã hội, đặc biệt là các vấn đề xã hội bức xúc của xã hội hiện nay, như: nạn cờ bạc, ma tuý, rượu chè… Đồng thời, thực hiện từng bước công bằng xã hội, chống quan liêu, tham nhũng; thực hiện các chương trình xoá đói - giảm nghèo,… Nâng cao dân trí là điều rất quan trọng để thực hiện và phát huy dân chủ. Trình độ dân trí thể hiện ở sự hiểu biết về các vấn đề chính trị, văn hoá xã hội, pháp luật, hiểu biết về quy luật phát triển kinh tế - xã hội; ngược lại, trình độ dân trí thấp, kém hiểu biết là một trở ngại lớn của việc thực hành dân chủ, của sự phát triển kinh tế - xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”. Vì vậy, việc nâng cao dân trí như là một giải pháp, động lực của mọi sự phát triển ; là động lực, giải pháp để thực hiện dân chủ một cách hiệu quả. Phương châm phát triển con người Việt Nam nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển, đó là: “Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”. Muốn mọi người dân có thể làm chủ được xã hội, tham gia có hiệu quả vào thực hiện QCDC ở cơ sở, cần phải xác lập hệ thống các giá trị dân chủ ở cơ sở, mà nội dung chủ yếu là: - Bồi dưỡng ý thức dân chủ theo định hướng XHCN cho các tầng lớp xã hội ở cơ sở. - Nâng cao kinh nghiệm và năng lực thực hành dân chủ cho từng cá nhân và cộng đồng dân cư. - Xây dựng nhân cách dân chủ của cá nhân thông qua hoạt động chính trị ở cơ sở. Như vậy, dân trí, dân sinh, dân chủ là 3 yếu tố quan trọng, gắn bó chặt chẽ với nhau trong cuộc sống. Muốn thực hiện tốt QCDC, phải gắn liền với phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao dân trí. 3.2.4. Thực hiện QCDC gắn với kỷ cương, pháp luật Nhà nước là một thể chế dân chủ của xã hội. Bản chất và trình độ của mỗi Nhà nước cụ thể trước hết biểu hiện ở chủ trương, đường lối và pháp luật. Nền dân chủ (bất cứ nhà nước nào) đều phải gắn với một thể chế pháp luật nhất định. Pháp luật là ý chí của giai cấp thống trị được thể hiện thành luật lệ, do đó, mỗi chế độ xã hội, mỗi chế độ nhà nước chỉ có một hệ thống pháp luật của giai cấp nắm chính quyền. Đối với các xã hội đối kháng giai cấp, hệ thống pháp luật bảo vệ quyền và lợi ích giai cấp thống trị. Hiệu lực của pháp luật không chỉ phụ thuộc vào sức mạnh cưỡng chế của nhà nước mà còn phụ thuộc vào trình độ hiểu biết và tâm lý pháp luật của xã hội. Dân chủ XHCN là nền dân chủ rộng rãi nhất trong lịch sử, đó là nền dân chủ của tuyệt đại đa số của nhân dân lao động, gắn với công bằng xã hội, chống áp bức, bất công, được thực hiện trong thực tế trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội và nó cũng được thể chế bằng pháp luật, được bảo đảm bằng pháp luật. Bên cạnh sự phát triển về các mặt, các lĩnh vực của đời sống xã hội, thì quyền làm chủ của nhân dân vẫn còn bị vi phạm, hoặc lợi dụng tình trạng dân chủ mà vi phạm kỷ cương, pháp luật. Trên địa bàn xã Phổng Lăng, tình trạng vi phạm pháp luật, an ninh trật tự vẫn còn là vấn đề vướng mắc, cản trở QCDC phát huy hiệu quả khi áp dụng vào thực tế, trong đó, ngay cả cán bộ, đảng viên cũng còn vi phạm kỷ cương, kỷ luật. Trong năm 2007 – 2009, Đảng bộ xã đã khai trừ ra khỏi Đảng 3 đảng viên vi phạm pháp luật, vi phạm tư cách của người đảng viên. Đây là sự xử lý kiên quyết nhằm giữ vững kỷ cương, kỷ luật của Đảng, củng cố niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, niềm tin vào Bác Hồ. Dân chủ phải bao gồm cả hai mặt: quyền lợi và nghĩa vụ. C.Mác nói: “Không có quyền lợi nào mà không có nghĩa vụ, không có nghĩa vụ nào mà không có quyền lợi” [16, 25]. Để dân chủ ở cơ sở phát huy được vai trò của nó và đi sâu vào cuộc sống một cách hiệu quả, các địa phương trong cả nước nói chung và ở địa bàn xã Phổng Lăng nói riêng phải gắn việc thực hiện QCDC ở cơ sở với kỷ cương, pháp luật, gắn với những quy ước, hương ước, phù hợp với địa phương, tâm lý dân cư. 3.2.5. Đội ngũ cán bộ chủ chốt của hệ thống chính trị xã không ngừng được đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ Hệ thống chính trị ở nước ta bao gồm: Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước XHCN, các tổ chức đoàn thể chính trị - nhân dân. Hệ thống chính trị cấp xã theo đó cũng bao gồm: Đảng uỷ, chính quyền và các đoàn thể nhân dân; hệ thống chính trị đó có chức năng bảo đảm cho mọi đường lối, chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước, các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, chính quyền cấp trên; bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động, thực hành chăm lo đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân. Đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp xã bao gồm Bí thư, phó Bí thư Đảng uỷ xã, Chủ tịch, phó Chủ tịch UBND xã; Chủ tịch, phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân xã; Chủ tịch MTTQ; chức danh chủ tịch của các đoàn thể: Hội cựu chiến binh, Hội phụ nữ, Hội nông dân; bí thư Đoàn Thanh niên. Vai trò của đội ngũ cán bộ này quyết định tới việc thực hiện thắng lợi các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước nói chung, thực hiện thắng lợi QCDC ở cơ sở nói riêng. Cán bộ chủ chốt của xã là đội ngũ trực tiếp tuyên truyền, giác ngộ một cách sâu rộng cho nhân dân về mục đích, nội dung, ý nghĩa của QCDC ở cơ sở, đóng vai trò quan trọng tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát, đôn đốc việc thực hiện quy chế; đồng thời, tiến hành sơ kết, tổng kết, đánh giá, rút ra bài học kinh nghiệm quá trình thực hiện QCDC ở cơ sở. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX khẳng định: “Đẩy mạnh đào tạo, bồi dưỡng cán bộ công chức với chương trình, nội dung sát thực; chú trọng đội ngũ cán bộ xã, phường… Thực hiện tốt QCDC, mở rộng dân chủ trực tiếp ở cơ sở, bảo đảm cho nhân dân tiếp xúc dễ dàng với các cơ quan công quyền, có điều kiện kiểm tra cán bộ, công chức, nhất là những người trực tiếp làm việc với dân chúng” [8, 218]. Đây thực sự là chủ trương đúng đắn, khẳng định trách nhiệm của Đảng, Nhà nước phải đào tạo, bồi dưỡng họ để có đủ năng lực, phẩm chất thi hành công vụ của mình một cách hiệu quả. Trong những năm vừa qua, xã Phổng Lăng nhận định rằng: “Đội ngũ cán bộ xã, đặc biệt là đội ngũ cán bộ chủ chốt còn hạn chế về năng lực chuyên môn và năng lực công tác”. Cán bộ chủ chốt ở xã vừa là đội ngũ đại diện cho Đảng, Nhà nước, vừa là đại diện cho quyền, nghĩa vụ cho nhân dân. Vì vậy, muốn nâng cao năng lực nhận thức và thực hành cho cán bộ xã thì phải thường xuyên, định kỳ, không ngừng bồi dưỡng kiến thức cho họ, nâng cao trình độ chuyên môn, lý luận chính trị, quản lý nhà nước, phải có năng lực thực hành dân chủ; đồng thời là tấm gương kiểu mẫu của thực hành QCDC, thực hiện công bằng, bình đẳng, dám tự phê bình và phê bình để tiến bộ. 3.2.6. Định kỳ tổng kết thực tiễn việc thực hiện QCDC ở cơ sở Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định: “Đẩy mạnh tổng kết thực tiễn và nghiên cứu lý luận, thảo luận dân chủ, sớm làm rõ và kết luận những vấn đề mới, bức xúc nảy sinh từ thực tiễn; từng bước cụ thể hoá, bổ sung, phát triển đường lối, chính sách của Đảng, đấu tranh với những khuynh hướng tư tưởng, sai trái” [8, 141]. Sơ kết, tổng kết thực tiễn để kịp thời đúc rút những bài học kinh nghiệm trong quá trình chỉ đạo, lãnh đạo thực hiện QCDC ở cơ sở; đồng thời cũng để biểu dương những việc làm tốt, phổ biến, nhân rộng những kinh nghiệm hay, điển hình, tiên tiến; xử lý nghiêm minh những trường hợp vi phạm. Thực hiện QCDC ở cơ sở là một vấn đề rất quan trọng; tổng kết, sơ kết là một việc làm hết sức cần thiết. Hồ Chí Minh nói: “Khi thi hành xong phải cùng với dân kiểm thảo lại những công việc, rút kinh nghiệm, phê bình, khen thưởng”. Việc sơ kết, tổng kết không phải tuỳ hứng, theo ý thích hay không; mà đó là việc làm phải là thường xuyên, định kỳ, làm được như vậy, việc sơ kết, tổng kết sẽ đem lại những hiệu quả cho việc thi hành QCDC trên địa bàn xã Phổng Lăng. Sơ kết, tổng kết rút ra những bài học kinh nghiệm để bổ sung, hoàn thiện quy chế là đòi hỏi của thực tiễn; nhưng việc tổng kết, sơ kết phải tiến hành theo định kỳ, tránh hình thức; có như thế quy chế mới thực sự đi vào cuộc sống một cách hiệu quả và đóng góp của nó đối với sự phát triển của xã Phổng Lăng mới to lớn hơn. 3.2.7. Xây dựng cộng đồng bản dân cư Bản không phải là một cấp chính quyền, nó là nơi cư dân sinh sống, là nơi thực hiện dân chủ một cách trực tiếp và rộng rãi nhằm giải quyết các công việc trong nội bộ dân cư, bảo đảm đoàn kết, giữ gìn trật tự an toàn xã hội; xây dựng cuộc sống mới; tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau, an toàn xã hội, và vệ sinh môi trường… nhằm thực hiện tốt các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; thực hiện tốt các quyền và nghĩa vụ công dân. Muốn vậy, phải xây dựng cộng đồng dân cư trên địa bàn xã, mà trước tiên là ở các bản, cụm dân cư đoàn kết, văn minh, tiến bộ. Hồ Chí Minh đã từng nói: “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết “Thành công, thành công, đại thành công”. Ở đây, cần hiểu đoàn kết ở mức độ và phạm vi của nó. Càng đoàn kết thì càng phát huy sức mạnh toàn dân, càng thành công. Đoàn kết, trước hết là ở trong Đảng, sau đó đến toàn dân. Do vậy, xây dựng cộng đồng dân cư trước hết là xây dựng cụm bản đoàn kết. Với 14 bản dân cư, Phổng Lăng đã chỉ đạo xây dựng quy ước, hương ước, tạo nếp sống lành mạnh trong dân cư, dựa trên cơ sở của pháp luật, hướng tới văn minh, bài trừ mê tín dị đoan, các hủ tục, lạc hậu. Đây là hình thức tự quản, hoạt động dựa trên quy ước, hương ước, trên “tình làng nghĩa xóm”. Hình thức tự quản, nhưng không có nghĩa là tự do một cách “vô chính phủ”. Hình thức này sẽ phát huy quyền dân chủ trực tiếp của nhân dân. Đây là một giải pháp quan trọng để thực hiện tốt hơn QCDC ở cơ sở. Tuy nhiên, các cấp uỷ Đảng, chính quyền xã cần phải chỉ đạo sát sao, tránh tình trạng “luật vua thua lệ làng”, các quy ước, hương ước “lấn át” pháp luật. Tóm lại, để không ngừng thực hiện có hiệu quả QCDC trên địa bàn xã Phổng Lăng, Đảng bộ xã cùng với chính quyền, các đoàn thể cần nhận thức một cách đúng đắn vai trò, vị trí của nó; nhận thấy rõ vai trò thực trạng, hạn chế, nguyên nhân của hạn chế, yếu kém còn tồn tại, để từ đó có thể đưa ra những phương hướng, giải pháp thiết thực, khả thi nhằm thực hiện quy chế QCDC phù hợp với điều kiện địa bàn, phát huy quyền làm chủ thực sự của nhân dân. KẾT LUẬN Việc tổ chức triển khai, thực hiện QCDC ở cơ sở, trước hết là bộ phận dân cư trên địa bàn xã; xét trên cả hai phương diện lý luận và thực tiễn đều là vấn đề hết sức cần thiết và cấp bách. Từ những kết quả nghiên cứu việc thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng, có thể rút ra một vài kết luận sau: - Thứ nhất, QCDC và việc thực hiện QCDC ở cơ sở là chủ trương lớn, lâu dài của Đảng và Nhà nước ta, thể hiện bản chất của Nhà nước XHCN. Việc xây dựng cơ chế cụ thể để thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” đối với các chính sách lớn của Đảng và Nhà nước ta là hết sức quan trọng nhằm bảo đảm mở rộng dân chủ XHCN trong nhân dân. Bằng thực tiễn chứ không chỉ bằng lời nói, Đảng và Nhà nước ta đã tạo ra mọi điều kiện về chính trị, kinh tế, văn hoá - xã hội, giáo dục tư tưởng cần thiết để người dân có thể sử dụng quyền làm chủ và phát huy khả năng làm chủ xã hội, làm chủ Nhà nước của mình ngày càng nhiều hơn. Dân chủ vừa là mục tiêu, vừa là động lực đối với quá trình đổi mới của nước ta nói chung, trên địa bàn xã Phổng Lăng nói riêng. - Thứ hai, để thực hiện tốt QCDC ở cơ sở, phải tiến hành đồng bộ các giải pháp. Bởi đó được xem là những yếu tố vật chất và tinh thần quan trọng vừa có ý nghĩa tác động trực tiếp, vừa gián tiếp đối với sự thành công của việc xây dựng, triển khai, thực hiện quy chế. Các phương hướng, giải pháp vừa có nội dung riêng, vừa tác động hỗ trợ nhau - đòi hỏi phải tiến hành đồng bộ các giải pháp là đòi hỏi quan trọng. - Thứ ba, để đạt hiệu quả việc thực hiện quy chế phải coi trọng công tác tổng kết, kiểm tra, giám sát thường xuyên và định kỳ (theo quý hoặc năm). Thực hiện QCDC ở cơ sở còn đòi hỏi gắn với việc đổi mới hệ thống chính trị nhằm mục tiêu dân chủ hoá XHCN cũng có nghĩa là phải dân chủ hoá bản thân hệ thống chính trị. Dân chủ hoá hệ thống chính trị là nhằm tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, hiệu quả quản lý của Nhà nước, phát huy tinh thần, quyền và khả năng làm chủ của nhân dân, hạn chế và từng bước khắc phục tệ quan liêu, vô trách nhiệm, tham nhũng trong nội bộ tổ chức Đảng và các cơ quan Nhà nước, chống các khuynh hướng Đảng bao biện, làm thay Nhà nước hoặc buông lỏng sự lãnh đạo, “quan liêu hoá Nhà nước”, “nhà nước hoá các tổ chức quần chúng”, củng cố mối quan hệ sống còn giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân, thực hiện “Đảng, Nhà nước tin dân và dân tin Đảng và Nhà nước”. Qua nghiên cứu, tìm hiểu quá trình thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng (Thuận Châu – Sơn La) với hi vọng địa bàn xã sẽ tiếp tục triển khai, thực hiện tốt QCDC ở cơ sở, phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Việc thực hiện QCDC trên địa bàn xã còn khá phức tạp do điều kiện địa bàn ít thuận lợi, hạn chế về mặt nhận thức, tâm lý dân cư. Mặt khác, khả năng thâm nhập, vận dụng lý luận dân chủ vào thực tiễn địa phương của cá nhân tôi cũng còn nhiều hạn chế. Vì vậy, chắc chắn đề tài “Thực hiện QCDC ở cơ sở trên địa bàn xã Phổng Lăng - Thực trạng và giải pháp” còn nhiều thiếu sót, khiếm khuyết. Rất mong nhận được sự giúp đỡ, góp ý của các thầy cô, các bạn sinh viên để đề tài hoàn thiện hơn. MỤC LỤC