Thực trạng công tác kiểm toán ở nước ta hiện nay và một số ý kiến đề xuất

Lêi nãi ®Çu NÒn kinh tÕ n­íc ta tõ mét nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Do ®ã cÇn ph¶i cã nh÷ng c«ng cô thÝch hîp phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Ó cho nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t huy hiÖu qu¶ cña nã. Mét trong nh÷ng c«ng cô ®Ò cËp ë chuyªn ®Ò nµy lµ c«ng t¸c kiÓm to¸n. XÐt trªn tÇm vÜ m«, kiÓm to¸n lµ mét c«ng cô cã hiÖu lùc gióp ChÝnh phñ qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ -x· héi vµ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n thùc sù lµ mét c¨n cø thùc tiÔn quan träng ®Ó ChÝnh phñ x©y dùng chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ®Êt n­íc, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. XÐt trªn tÇm vÜ m« kiÓm to¸n gióp ®¬n vÞ ®¸nh gi¸ ®óng kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh tr¸nh ®­îc nh÷ng thiÕu sãt trong c«ng t¸c h¹ch to¸n kiÓm to¸n. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ trong nÒn kinh tÕ cña n­íc ta lµ hÕt søc quan träng. Ngoµi nêi nãi ®Çu vµ kÕt luËn bµi viÕt gåm 2 phÇn: PhÇn 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ kiÓm to¸n PhÇn 2: Thùc tr¹ng c«ng t¸c kiÓm to¸n ë n­íc ta hiÖn nay vµ mét sè ý kiÕn ®Ò xuÊt PhÇn i: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ kiÓm to¸n I. kh¸i niÖm vµ c¸c lo¹i kiÓm to¸n * Kh¸i niÖm KiÓm to¸n lµ qu¸ tr×nh c¸c chuyªn gia ®éc lËp cã thÈm quyÒn thu thËp vµ ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng vÒ c¸c th«ng tin cã thÓ ®Þnh l­îng ®­îc cña mét ®¬n vÞ cô thÓ, nh»m môc ®Ých x¸c nhËn vµ b¸o c¸o vÒ møc ®é phï hîp gi÷a c¸c th«ng tin nµy víi c¸c chuÈn mùc ®· ®­îc thiÕt lËp. * KiÓm to¸n ho¹t ®éng lµ lo¹i kiÓm to¸n ®Ó xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu lùc vµ tÝnh hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng cña mét ®¬n vÞ. TÝnh hiÖu lùc lµ kh¶ n¨ng hoµn thµnh c¸c nhiÖm vô vµ môc tiªu cña ®¬n vÞ. TÝnh hiÖu qu¶ lµ viÖc ®¹t ®­îc kÕt qu¶ cao nhÊt víi chi phÝ bá ra thÊp nhÊt. * KiÓm to¸n tu©n thñ lµ lo¹i kiÓm to¸n xem xÐt ®¬n vÞ cã tu©n thñ c¸c thñ tôc, c¸c nguyªn t¾c c¸c quy chÕ mµ c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn vµ c¬ quan chøc n¨ng cña nhµ n­íc ®· ®Ò ra. V× vËy kiÓm to¸n tu©n thñ cßn gäi lµ kiÓm to¸n tÝnh quy t¾c nh»m x¸c nhËn viÖc chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tµi chÝnh. * KiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh Lµ viÖc kiÓm tra vµ x¸c nhËn tÝnh trung thùc vµ tÝnh hîp lý cña b¸o c¸o tµi chÝnh b. Ph©n lo¹i theo chñ thÓ kiÓm to¸n * KiÓm to¸n néi bé KiÓm to¸n néi bé lµ lo¹i kiÓm to¸n do c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé cña ®¬n vÞ tiÕn hµnh nh»m rµ so¸t l¹i hÖ thèng kÕ to¸n vµ c¸c quy chÕ kiÓm so¸t néi bé cã liªn quan, kiÓm tra l¹i c¸c th«ng tin t¸c nghiÖp vµ c¸c th«ng tin tµi chÝnh so¸t xÐt lËi viÖc tÝnh to¸n vµ ph©n nh÷ng th«ng tin nµy, thÈm ®Þnh cô thÓ c¸c kho¶n môc cÇn thiÕt, vÒ mÆt tæ chøc kiÓm to¸n néi bé th­êng trùc thuéc gi¸m ®èc ë c¸c ®¬n vÞ quy m« cã thÓ trùc thuéc héi ®ång qu¶n trÞ. * KiÓm to¸n nhµ n­íc lµ c«ng viÖc kiÓm to¸n do c¸c c¬ quan qu¶n lý chøc n¨ng cña nhµ n­íc vµ c¬ quan kiÓm to¸n nhµ n­íc chuyªn tr¸ch tiÕn hµnh nh»m xem xÐt viÖc chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch chÕ ®é cña nhµ n­íc ë c¸c ®¬n vÞ cã sö dông vèn vµ kinh phÝ do nhµ n­íc cÊp. Ngoµi ra cßn thùc hiÖn kiÓm to¸n ho¹t ®éng ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ cña c¸c ®¬n vÞ ®ã. KiÓm to¸n nhµ n­íc nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vµ x¸c nhËn viÖc chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch chÕ ®é kinh tÕ tµi chÝnh, chÕ ®é kÕ to¸n ë c¸c ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n söa ch÷a c¸c sai ph¹m, kiÕn nghÞ víi cÊp cã thÈm quyÒn xö lý c¸c sai ph¹m. * KiÓm to¸n ®éc lËp -Lµ viÖc kiÓm to¸n do c¸c kiÓm to¸n viªn ®éc lËp thuéc c¸c tæ chøc kiÓm to¸n chuyªn nghiÖp chuyªn nghiÖp tiÕn hµnh kiÓm to¸n ®éc lËp chñ yÕu ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, c¸c cuéc kiÓm to¸n ®éc lËp ®­îc tiÕn hµnh theo lêi mêi cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n, cã hîp ®ång kiÓm to¸n vµ ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n ph¶i thanh to¸n tiÒn chi phÝ kiÓm to¸n. -Thùc chÊt kiÓm to¸n ®éc lËp lµ mét lo¹i ho¹t ®éng dÞch vô ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së tù nguyÖn theo tho¶ thuËn gi÷a c«ng ty kiÓm to¸n víi ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n lµ mét ho¹t ®éng ®­îc ph¸p luËt b¶o hé, thõa nhËn nªn kiÓm to¸n ®éc lËp cã tÝnh ph¸p lý cao. ii. tr×nh tù tiÕn hµnh kiÓm to¸n C¸c cuéc kiÓm to¸n kh¸c nhau ë nh÷ng ®¬n vÞ kh¸c nhaau th× tr×nh tù tiÕn hµnh kiÓm to¸n th­êng ®­îc tiÕn hµnh qua ba b­íc nh­ sau: 1. LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n §©y lµ b­íc ®Çu tiªn cÇn thiÕt cho mäi cuéc kiÓm to¸n trong b­íc nµy viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ph¶i thÓ hiÖn ®­îc c¸c néi dung c¬ b¶n sau: -§¹t ®­îc sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n, chÕ ®é kÕ to¸ vµ quy chÕ kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ mêi kiÓm to¸n. -X¸c ®Þnh ®­îc ®é tin cËy dù kiÖn vµo kiÓm so¸t néi bé. -LËp ch­¬ng tr×nh vµ x¸c ®Þnh néi dung, thêi gian, ph¹m vi cña c¸c biÖn ph¸p kiÓm to¸n sÏ thùc hiÖn. -Tæ chøc phèi hîp c¸c b­íc c«ng viÖc. 2. Thùc hµnh kiÓm to¸n Trong b­íc nµy kiÓm to¸n viªn triÓn khai thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc ®· ghi trong kÕ ho¹ch kiÓm to¸n trong ®ã gåm c«ng 3 néi dung nh­ sau: -Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ hÖ thèng kÕ to¸n vµ c¸c quy ®Þnh . 3. KÕt thóc c«ng viÖc kiÓm to¸n Trong b­íc nµy kiÓm to¸n viªn ph¶i lµm nh÷ng c«ng viÖc cuèi cïng ®Ó hoµn tÊt cuéc kiÓm to¸n theo hîp ®ång trong ®ã bao gåm ®Ó ®Ó hoµn tÊt cuéc kiÓm to¸n theo hîp ®ång trong ®ã bao gåm: -LËp b¸o c¸o kiÓm to¸n -Hoµn chØnh hå s¬ kiÓm to¸n -Gi¶i quyÕt c¸c sù viÖc ph¸t sinh sau khi lËp b¸o c¸o kiÓm to¸n hoÆc b¸o c¸o kiÓm to¸n (nÕu cã). Trong qu¸ tr×nh b¸o c¸o kiÓm to¸n ph¶i thÓ hiÖn ®­îc c¸c néi dung c¬ b¶n sau: + Tiªu ®Ò: th«ng th­êng ng­êi ta lÊy tiªu ®Ò b¸o c¸o kiÓm to¸n hoÆc b¸o c¸o kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n viªn. + §Þa chØ ng­êi nhËn (®Þa chØ cña kh¸ch hµng mêi kiÓm to¸n) + X¸c nhËn b¸o c¸o tµi chÝnh ®­îc kiÓm to¸n + C¸c chuÈn mùc vµ th«ng lÖ kiÓm to¸n ®· tu©n theo. + NhËn xÐt cña kiÓm to¸n viªn: nhËn xÐt cña kiÓm to¸n viªn ph¶i râ rµng, ng¾n gän thÓ hiÖn ý kiÕn cña kiÓm to¸n viªn vÒ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ®· ®­îc kiÓm to¸n, nh÷ng ý kiÕn nµy kh«ng ®­îc ®Ó bÞ suy diÔn, th«ng th­êng côm tõ kiÓm to¸n viªn hay dïng ®Ó diÔn ®¹t ý kiÕn nhËn xÐt cña m×nh lµ trung thùc vµ hîp lý, kiÓm to¸n viªn kh«ng bao giê cho r»ng b¸o c¸o t×nh h×nh cña m×nh lµ trung thùc vµ hîp lý, kiÓm to¸n viªn kh«ng bao giê cho r»ng b¸o c¸o t×nh h×nh cña doanh nghiÖp lµ chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ. Ngoµi nh÷ng néi dung trªn trong b¸o c¸o kÕ to¸n cßn cã tªn, ch÷ ký cña kiÓm to¸n viªn, ®Þa chØ ngµy ký vµ b¸o c¸o kiÓm to¸n, x¸c nhËn cña c«ng ty kiÓm to¸n. III. Ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn nghiªn cøu vËn dông c¸c ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n thÝch hîp. 1. Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®¸nh gi¸ tæng qu¸t Ph­¬ng ph¸p nµy dùa trªn c¬ së c¸c tû lÖ, c¸c mèi quan hÖ tµi chÝnh ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng tÝch chÊt hay nh÷ng sai lÖch kh«ng b×nh th­êng trong c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh. 2. Ph­¬ng ph¸p kiÓm tra chi tiÕt c¸c nghiÖp vô vµ c¸c sè d­ tµi kho¶n. Ph­¬ng ph¸p nµy thÝch hîp ®Ó kiÓm to¸n ë c¸c doanh nghiÖp cã quy m« nhá ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®¬n gi¶n vµ th­êng chñ yÕu dùa trªn c¬ së kiÓm tra mÉu cña c¸c nghiÖp vô cïng lo¹i. 3. Ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n tu©n thñ. Ph­¬ng ph¸p nµy lËp c¸c thñ tôc vµ kü thuËt kiÓm to¸n ®­îc thiÕt lËp ®Ó thu thËp c¸c b»ng chøng vÒ tÝnh thÝch hîp vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng kiÓm tra ®Òu dùa vµo quy chÕ kiÓm so¸t trong hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé doanh nghiÖp. 4. Ph­¬ng ph¸p theo dÊu hiÖu chØ dÉn Ph­¬ng ph¸p nµy dùa vµo c¸c dÊu hiÖu kh¶ thi kiÓm to¸n viªn ®Þnh h­íng cuéc kiÓm to¸n, thu nhËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n b»ng kh¶ n¨ng chuyªn m«n vµ kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp, kiÓm to¸n viªn ph©n tÝch vµ ®­a ra kÕt luËn trong ®ã cã thÓ tim ra sù gian lËn gia c«ng chÕ biÕn sè liÖu ®· ®­îc nguþ trang che dÊu hoÆc cã thÓ t×m ®­îc sù gi¶i thÝch sè liÖu kÕ to¸n cña doanh nghiÖp lµ trung thùc. Qua nghiªn cøu lý luËn vÒ kiÓm to¸n gióp cho chóng ta ph©n biÖt gi÷a kiÓm tra c«ng t¸c kÕ to¸n vµ ho¹t ®éng kiÓm to¸n. KiÓm tra c«ng t¸c kÕ to¸n lµ nh»m hoµn thiÖn tæ chøc c«ng t¸c kÕ to¸n doanh nghiÖp cßn tæ chøc c«ng t¸c kiÓm to¸n nh»m x¸c nhËn tÝnh trung thùc vµ hîp lý cña sè liÖu kÕ to¸n, xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu lùc vµ tÝnh hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng cña mét ®¬n vÞ, xem xÐt ®¬n vÞ cã tu©n theo c¸c thñ tôc, c¸c nguyªn t¾c, c¸c quy chÕ mµ c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn vµ c¬ quan chøc n¨ng cña nhµ n­íc ®· ®Ò ra. Ngoµi ra qua nghiªn cøu lý luËn vÒ kiÓm to¸n cßn cho chóng ta thÊy ®­îc vai trß quan träng cña kiÓm to¸n ®èi víi ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp còng nh­ ®èi víi ho¹t ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ. PhÇn ii: thùc tr¹ng c«ng t¸c kiÓm to¸n ë n­íc ta hiÖn nay vµ nh÷ng ý kiÕn ®Ò xuÊt nh»m ph¸t triÓn c«ng t¸c kiÓm to¸n. i. ­u ®iÓm Tuy ho¹t ®éng kiÓm to¸n míi th©m nhËp vµo n­íc ta nh­ng còng ®· ph¸t huy ®­îc vai trß tÝch cùc cña m×nh. Th«ng qua sù ho¹t ®éng cña c¬ quan kiÓm to¸n nh­ kiÓm to¸n néi bé, kiÓm to¸n ®éc lËp vµ ®Æc biÖt lµ sù ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n nhµ n­íc. Cho ®Õn nay kiÓm to¸n nhµ n­íc ®· ho¹t ®éng ®­îc trªn 5 n¨m, víi sù ho¹t ®éng cña m×nh kiÓm to¸n nhµ n­íc ®· gãp phÇn lµm lµnh m¹nh nÒn tµi chÝnh quèc gia, cïng víi c¸c c¬ quan thuéc khèi kiÓm tra, kiÓm so¸t vÜ m«, ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc lËp l¹i trËt tù kû c­¬ng trong qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ tµi chÝnh, nhÊt lµ lµ ë c¸c ®¬n vÞ ®· ®­îc kiÓm to¸n. Sau h¬n 5 n¨m ho¹t ®éng c¬ quan kiÓm to¸n nhµ n­íc ®· kh«ng ngõng lín m¹nh. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 1999 kiÓm to¸n nhµ n­íc ®· thùc hiÖn gÇn 3000 cuéc kiÓm to¸n cã quy m« lín nhá kh¸c nhau t¹i c¸c c¬ quan ®¬n vÞ cã sö dông ng©n s¸ch nhµ n­íc trªn hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cña nhµ n­íc. th«ng qua kÕt qu¶ kiÓm tra ®· ph¸t hiÖn vµ kiÕn nghÞ t¨ng thu, tiÕt kiÖm cho ng©n s¸ch nhµ n­íc hµng ngµn tû ®ång, trong ®ã ®¸ng kÓ nhÊt lµ kiÕn nghÞ truy thu thuÕ, c¸c kho¶n chi sai chÕ ®é, ®Ó ngoµi quyÕt to¸n ng©n s¸ch. Qua ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®· ph¸t hiÖn ra ®­îc nh÷ng ®¬n vÞ ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶, ph¸t hiÖn ®­îc nh÷ng vi ph¹m trong viÖc tu©n thñ c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng biÖn ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã sù ho¹t ®éng tÝch cùc cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé trong c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp ®· gãp phÇn lµm lµnh m¹nh t×nh tr¹ng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp ®· gãp phÇn lµm lµnh m¹nh t×nh tr¹ng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, ph¸t hiÖn ra ®­îc nh÷ng gian lËn tµi chÝnh, t×m ra ®­îc nh÷ng sù gia c«ng, chÕ biÕn sè liÖu tõ ®ã thu håi l¹i vèn cho doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã chóng ta b­íc ®Çu còng ®· x©y dùng ®­îc mét ®éi ngò kiÓm to¸n viªn cã b¶n lÜnh chÝnh trÞ tèt, cÇn cï chÞu khã t×m tßi, häc hái trong c«ng viÖc b­íc ®Çu ®· t¹o lËp ®­îc mét sè yªu cÇu tr­íc m¾t. §· tiÕn hµnh x©y dùng ®­îc hÖ thèng chuÈn mùc vµ quy tr×nh kiÓm to¸n tuy ch­a ®­îc hoµn thiÖn. Mét vÝ dô cô thÓ: C«ng ty 28 lµ mét doanh nghiÖp nhµ n­íc trùc thuéc Tæng côc hËu cÇn - Bé quèc phßng ho¹t ®éng trªn c¸c lÜnh vùc: s¶n xuÊt - kinh doanh - xuÊt nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm dÖt may, kinh doanh bÊt ®éng s¶n, kinh doanh c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng khu c«ng nghiÖp va d©n dông. Trong ®ã nhiÖm vô chÝnh cña trung t©m lµ s¶n xuÊt qu©n trang phôc vô qu©n ®éi. C«ng ty cã tæng sè 2600 c¸n bé c«ng nh©n viÖc t¹i c«ng ty vµ ®¬n vÞ trùc thuéc. M¹ng l­íi c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc bao gåm 2 chi nh¸nh c«ng ty t¹i Hµ Néi vµ §«ng Nai, 4 xÝ nghiÖp may, mét xÝ nghiÖp th­¬ng m¹i, 1 ®¬n vÞ ®ãngg t¹i Vòng Tµu vµ v¨nhµ n­íc phßng ®¹i diÖn t¹i Liªn Bang Nga, c«ng ty ®· tiÕn hµnh thuª kiÓm to¸n ®éc lËp ®Ó kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh c¸c n¨m 1994-1995-1996. Riªng n¨m 1997, ®· tiÕn hµnh kiÓm to¸n 2 kú. ViÖc kiÓm to¸n ®­îc tiÕn hµnh tõ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn trùc thuéc ®Õn c«ng ty. TÊt c¶ c¸c c«ng tr×nh ®Çu t­ còng ®Òu ®­îc kiÓm to¸, nhê ®ã mµ c«ng ty ®· thu l¹i ®­îc mét kho¶n tiÒn ®¸ng kÓ. Qua c¸c kú kiÓm to¸n ®· gióp cho §¶ng uû doanh nghiÖp vµ Ban gi¸m ®èc kh¾c phôc ®­îc nh÷ng thiÕu sãt, n©ng cao hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c qu¶n lý nã chung vµ qu¶n lý tµi chÝnh nãi riªng, nhÊt lµ gãp phÇn vµo sù t¨ng tr­ëng vèn cña c«ng ty lªn gÊp 5,7 lÇn kÓ tõ n¨m 1992 ®Õn n¨m 1997. ii. nh­îc ®iÓm Bªn c¹nh nh÷ng ­u ®iÓm cña m×nh th× ho¹t ®éng kiÓm to¸n ë n­íc ta hiÖn nay cßn kh«ng Ýt nh÷ng nh­îc ®iÓm ®Æc biÖt lµ ®èi víi kiÓm to¸n nhµ n­íc. C¬ cÊu tæ chøc bé m¸y cña kiÓm to¸n nhµ n­íc ch­a hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn, hÖ thèng kiÓm to¸n nhµ n­íc ch­a ®­îc më réng vµ ph¸t triÓn ®ång bé. VÒ sè l­îng, ®éi ngò c¸n bé vµ c¸c chøc danh kiÓm to¸n viªn hiÖn nay ®ang cßn thiÕu trÇm träng, cho ®Õn nay tæng sè míi cã 450 c¸n bé kiÓm to¸n nhµ n­íc. XÐt vÒ mÆt chÊt l­îng, tr×nh ®é kü n¨ng nghiÖp vô kiÓm to¸n viªn cßn thÊp, kinh nghiÖm thùc tÕ cßn Ýt, ®éi ngò c«ng chøc kiÓm to¸n nhµ n­íc (tõ l·nh ®¹o qu¶n lý ®Õn c¸c kiÓm to¸n viªn) phÇn lín ch­a ®­îc båi d­ìng c¬ b¶n vµ bµi b¶n. VÒ chuyªn m«n nghiÖp vô kiÓm to¸n vµ c¸c kiÕn thøc cã liªn quan, ®Æc biÖt víi c¬ chÕ bæ nhiÖm nh­ hiÖn nay, thªm vµo ®ã lµ ®éi ngò c«ng chøc kiÓm to¸n nhµ n­íc chñ yÕu lµ ®­îc ®iÒu ®éng tõ c¸c bé, ngµnh vµ c¸c c¬ quan kh¸c ®Õn ch­a tu©n thñ nh÷ng ®ßi hái hái nhÊt ®Þnh. MÆc dï ®­îc ®µo tËo chÝnh quy chuyªn ngµnh vÒ kÕ to¸n, tµi chÝnh vµ mét sè chuyªn ngµnh kinh tÕ, kü thuËt kh¸c, hä cã kinh nghiÖm vÒ c«ng t¸c kÕ to¸n, tµi chÝnh .. nh­ng còng chÝnh ®éi ngò c«ng chøc ®ã hiÖn t¹i ch­a ®­îc trang bÞ ®Çy ®ñ nh÷ng tri thøc cÇn thiÕt ®Ó thÝch øng víi c¬ chÕ míi, c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc vµ nh÷ng ®ßi hái kh¸ cao vµ nghiªm ngÆt ®èi víi mét chøc kiÓm to¸n, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau: Mét lµ, nh÷ng kiÕn thøc vÒ kiÓm to¸n, kiÓm to¸n lµ mét lo¹i h×nh ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp, ®ßi hái ph¶i cã sù ®µo t¹o chuyªn m«n, nghiÖp vô, phong c¸ch, kü n¨ng, kü x¶o thµnh thôc tr­íc khi ®¶m ®­¬ng, thùc thi nhiÖm vô. ViÖc th©m hòtn tri thøc vµ nghiÖp vô thuéc c«ng nghÖ kiÓm to¸n cã thÓ nãi lµ mét rµo c¶n lín khi kiÓm to¸n viªn thùc thi nhiÖm vô. Trong khi ®ã, cho ®Õn nay kiÓm to¸n nhµ n­íc vÉn ch­a cã ®­îc ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o nghiÖp vô riªng cho c¸c kiÓm to¸n viªn, kiÓm to¸n viªn nhµ n­íc, viÖc më líp l©u nay chñ yÕu lµ ®Ó ®¸p øng yªu cÇu khÈn tr­¬ng tr­íc m¾t. Hai lµ, nh÷ng kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt. Do trong mét qu¸ tr×nh dµi vµ ®Æc biÖt lµ cho chuyÓn sang mét c¬ chÕ míi, chóng ta ch­a cã nh÷ng ®iÒu kiÖn x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt hoµn chØnh phï hîp. ViÖc ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi, kinh tÕ, chñ yÕu dùa vµo c¸c v¨n b¶n d­íi luËt. PhÇn ®«ng kiÓm to¸n viªn hiÖn cã ®­îc ®µo t¹o tõ c¸c tr­êng kinh tÕ tõ thêi kú tr­íc, nªn ®éi ngò c«ng chøc kiÓm nhµ n­íc ch­a ®­îc trang bÞ c¨n b¶n vµ hoµn chØnh m¶ng tiªu thøc vÒ luËt ph¸p, bao gåm c¸c ngµnh luËt chung vµ nhÊt lµ luËt ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng kiÓm to¸n còng nh­ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña c¸c ®èi t­îng kiÓm to¸n. Ba lµ, b­íc sang c¬ chÕ míi, nhiÒu vÊn ®Ò míi xuÊt hiÖn ®Æc biÖt lµ nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ vi m« vµ vai trß cña nhµ n­íc trong viÖc qu¶n lý vi m« ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng (ë giai ®o¹n §¹i häc tr­íc kiÓm to¸n viªn ch­a ®­îc häc ®Çu ®ñ). Bèn lµ, nh÷ng tri thøc øng dông khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i trong kiÓm to¸n ch­a ®­îc ®¸p øng. HiÖn nay mét mÆt nhµ n­íc ch­a ®ñ kinh phÝ trang bÞ hiÖn ®¹i vµ ph­¬ng tiÖn m¸y tÝnh cho kiÓm to¸n viªn, kiÓm to¸n viªn nhµ n­íc còng ch­a ®­îc ®µo t¹o ®Ó thÝch øng víi yªu cÇu kiÓm to¸n trong m«i tr­êng m¸y vi tÝnh. N¨m lµ, sù tiÕp cËn víi kiÓm to¸n quèc tÕ ®Ó t×m hiÓu nghiªn cøu vÒ kinh nghiÖm kiÓm to¸n cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi cßn h¹n chÕ. Nh÷ng ph­¬ng thøc tæ chøc, ®iÒu hµnh vµ chuÈn mùc kiÓm to¸n cßn nhiÒu mÆt ch­a theo kÞp víi tiÕn tr×nh héi nhËp cña kiÓm to¸n quèc tÕ. Nh×n chung chÊt l­îng cña c¸c cuéc kiÓm to¸n cßn thÊp, nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc cña kiÓm to¸n nhµ n­íc so víi yªu cÇu cña Quèc héi, ChÝnh phñ ®Æt ra vµ yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cßn rÊt khiªm tèn. NÒn kinh tÕ vÉn ®ang ®øng tr­íc nhiÒu khã kh¨n thö th¸ch, tÖ tham «, l·ng phÝ ®ôc khoÐt tµi s¶n c«ng vÉn cßn diÔn ra. §a sè c¸c doanh nghiÖp ch­a cã bé phËn kiÓm to¸n néi bé, c¸c tæ chøc kiÓm to¸n chuyªn nghiÖp ch­a ®­îc ph¸t triÓn. Nguyªn nh©n chñ yÕu còng lµ do n­íc ta míi chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §¶ng uû, gi¸m ®èc vµ kÕ to¸n tr­êng doanh nghiÖp ch­a nhËn thøc ®­îc ®Çy ®ñ tÇm quan träng cña kiÓm to¸n ®èi víi doanh nghiÖp. MÆtt kh¸c ho¹t ®éng kiÓm to¸n míi ph¸t triÓn ë n­íc ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho nªn ch­a cã ®ñ thêi gian ®Ó nã hoµn thiÖn. iii. ý kiÕn ®Ò xuÊt + H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®ång bé hÖ thèng kiÓm to¸n nhµ n­íc. KiÓm to¸n nhµ n­íc ®­îc h×nh thµnh lµ c¬ quan trùc thuéc ChÝnh phñ, gióp Thñ t­íng ChÝnh phñ tiÕn hµnh kiÓm to¸n trong c¸c c¬ quan kinh tÕ cña nhµ n­íc. Nh÷ng lÜnh vùc ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n nhµ n­íc rÊt réng, yªu cÇu kiÓm to¸n rÊt cao nh­ng còng kh«ng Ýt khã kh¨n phøc t¹p, do vËy ngoµi tæ chøc kiÓm to¸n nhµ n­íc ®ãng t¹i thñ ®« Hµ Néi, cÇn thiÕt cã chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn vÒ tæ chøc kiÓm to¸n nhµ n­íc ë khu vùc MiÒn Nam, MiÒn Trung vµ trong mét sè vïng, thµnh phè, tØnh lín quan träng. Tuy nhiªn trong ®iÒu kiÖn nguån lùc cßn h¹n chÕ cÇn tÝnh to¸n b­íc ®i cho phï hîp, v÷ng ch¾c ®Ó tõng b­íc t¹o thµnh hÖ thèng kiÓm to¸n cña c¸c c¬ quan vµ tæ chøc kinh tÕ nhµ n­íc, b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng kiÓm to¸n nhµ n­íc ®­îc kh¸ch quan, trung thùc, chÝnh x¸c vµ kÞp thêi. +Tæ chøc n©ng cao tr×nh ®é, ®µo t¹o l¹i vµ ®µo t¹o míi mét ®éi ngò c¸n bé kiÓm to¸n nhµ n­íc ®ñ vÒ sè l­îng vµ cã chÊt l­îng cao. C¸n bé kiÓm to¸n nhµ n­íc cã vai trß quyÕt ®Þnh quyÕt ®Þnh ®Õn sè l­îng, chÊt l­îng, hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng kiÓm to¸n nhµ n­íc. Do vËy muèn hoµn thµnh ®­îc chøc n¨ng vµ nhiÖm vô, kiÓm to¸n nhµ n­íc cÇn ph¸t triÓn quan hÖ hîp t¸c víi c¸c tæ chøc kiÓm to¸n nhµ n­íc cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, tranh thñ häc hái nh÷ng kinh nghiÖm tiªn tiÕn vµ sù gióp ®ì vÒ chuyªn m«n cña c¸c tæ chøc quèc tÕ, bÌ b¹n. Chóng ta cÇn cã ®Çu t­ ®óng møc cho viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®éi ngò c¸n bé kiÓm to¸n nhµ n­íc theo h­íng ®¶m b¶o ®ång bé vÒ ngµnh nghÒ vµ tr×nh ®é. §éi ngò c¸n bé kiÓm to¸n nhµ n­íc ph¶i cã tr×nh ®é. §éi ngò c¸n bé kiÓm to¸n nhµ n­íc ph¶i cã tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô vµ kinh nghiÖm kiÓm to¸n giái, hiÓu biÕt réng chuyªn m«n vÒ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ x· héi , ®Æc biÖt lµ kinh tÕ tµi chÝnh, v÷ng vµng vÒ chÝnh trÞ, cã hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ métt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN,. +ChuÈn bÞ tÝch cùc c¸c néi dung vµ b¶o ®¶m cã tÝnh chÊt l­îng dù th¶o ph¸p lÖnh kiÓn to¸n nnn ®Ó tr×nh Th­êng vô quèc héi th«ng qua. §ã lµ c«ng cô ph¸p lý ®Ó qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng kiÓm to¸n nhµ n­íc, ®­a ho¹t ®éng kiÓm to¸n nhµ n­íc vµo nÒ nÕp, chÝnh quy vµ hiÖn ®¹i. §Ó ®¶m b¶o ®­îc chÊt l­îng vµ tÝnh kh¶ thi cao cña ph¸p lÖnh, cÇn thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô. a. Nghiªn cøu, tiÕp thu kinh nghiÖm kiÓm to¸n nhµ n­íc cña c¸c n­íc, ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc cã ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh t­¬ng ®ång víi ta, lùa chän c¸c vÊn ®Ò phï hîp ®Ó ¸p dông vµo ViÖt Nam. b. Tæng kÕt ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ vÒ mäi ho¹t ®éng cña tæ chøc kiÓm to¸n nhµ n­íc trong nh÷ng n¨m qua, tæng kÕt kinh nghiÖm thùc tiÔn ®· ph¸t triÓn thµnh dù th¶o, ph¸p lÖnh. c. TiÕn hµnh dù th¶o luËt cã chÊt l­îng, cã tÝnh kh¶ thi tranh thñ ý kiÕn c¸c ngµnh, c¸c chuyªn gia vÒ lÜnh vùc kiÓm to¸n. d. Tr×nh ChÝnh phñ th«ng qua ph¸p lÖnh vµ tr×nh th­êng vô quèc héi quyÕt ®Þnh c«ng bè. X©y dùng v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh ph¸p lÖnh ®Ó sím ®­a ph¸p lÖnh vµo thùc tiÔn cuéc sèng. e. Tuyªn truyÒn, gi¸o dôc cho mäi c¸n bé, c«ng nh©n viªn chøc cña ngµnh kiÓm to¸n n¾m v÷ng ®Ó tæ chøc thùc hiÖn. Phèi hîp chÆt ch÷ víi c¸c ngµnh h÷u quan ®Ó thùc hiÖn nghiªm tóc ph¸p lÖnh ®­îc ban hµnh. + Cã chÝnh s¸ch ®Çu t­ vµ khuyÕn khÝch ®óngg møc cho kiÓm to¸n nhµ n­íc ph¸t triÓn. §Ó ph¸t triÓn ®­îc ngµnh kiÓm to¸n nhµ n­íc vµ hr tæ chøc kiÓm to¸n nhµ n­íc. Nhµ n­íc cÇn: a. §Çu t­ ng©n s¸ch ®óng møc cho mäi ngµnh míi ra ®êi, cßn non trÎ, nh­ng rÊt quan träng vµ ®ang cã nhiÒu khã kh¨n nh­ c¬ së vËt chÊt, ®iÒu kiÖn, ph­¬ng tiÖn lµm viÖc, nghiªn cøu vµ båi d­ìng c¸n bé t¨ng c­êng bé m¸y… b. Cã chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng vµ tiÒn th­ëng hîp lý, ®óng møc ®Ó c¸n bé lµm viÖc cã chÊt l­îng, cã hiÖu qu¶, b¶o qu¶n kh¸ch quan trung thùc, ®óng ®¾n vÒ nh÷ng kÕt luËn cña kiÓm to¸n nhµ n­íc. c. Cñng cè vµ ph¸t triÓn sù hîp t¸c víi c¸c tæ chøc kiÓm to¸n nhµ n­íc cña c¸c n­íc ®Ó tranh thñ sù gióp ®ì cña hä ®èi víi ngµnh kiÓm to¸n nhµ n­íc vÒ ®µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé, ph­¬ng tiÖn ®iÒu kiÖn, kinh nghiÖm lµm viÖc… d. Ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng cã thu trong lÜnh vùc chuyªn m«n cña m×nh ®Ó t¨ng thªm nguån thu hç trî cho sù ph¸t triÓn cña tæ chøc kiÓm to¸n. + Nhµ n­íc cÇn ph¶i t¹o m«i tr­êng ph¸p lý vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c tæ chøc kiÓm to¸n chuyªn nghiÖp h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. + Ph¶i x©y dùng mét hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n c«ng phu vµ ®Çy ®ñ, lµm chç dùa hµnh nghÒ cho kiÓm to¸n viªn. ChuÈn mùc nµy ph¶i lµ mét hÖ thèng c¸c tiªu chuÈn khoa häc, kh¸ch quan, phï hîp víi m«i tr­êng ph¸p lý vµ ®iÒu kiÖn qu¶n lý cña ViÖt Nam l¹i phï hîp víi chuÈn mùc chung ®· ®­îc quèc tÕ thõa nhËn. C¸c øng cö viªn muèn trë thµnh kiÓm to¸n viªn ph¶i tr¶i qua mét ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o chÆt chÏ, bao gåm ®µo t¹o chÝnh quy, mét giai ®o¹n häc nghÒ vµ mét kú thi chuyªn m«n. +Coi träng vµ n©ng cao ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña mçi kiÓm to¸n viªn. Mçi kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i lµ mét ng­êi cã ®¹o ®øc vµ mét c«ng ty kiÓm to¸n cÇn ph¶i lµ mét céng ®ång c¸c kiÓm to¸n viªn cã ®¹o ®øc. Nh­ng ®ßi hái vÒ ®¹o ®øc ®èi víi kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh râ rµng vµ ®­îc c«ng bè ®Ó b¾t tÊt c¶ c¸c kiÓm to¸n viªn cã thÓ häc vµ tu©n thñ. + CÇn t¹o ra mét khung ph¸p lý víi møc ®é quyÒn lùc cÇn thiÕt ®Ó cho nghÒ kiÓm to¸n ho¹t ®éng, b¬ir vËy cÇn ph¶i cã mét luËt ban hµnh… nghÞ ®Þnh hiÕn ch­¬ng vµ mét sè c¸c v¨n b¶n ph¸p lý kh¸c ®­îc dµnh cho nghÒ kiÓm to¸n. + Nhµ n­íc cÇn ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó ®¸p øng, gi¸m ®èc vaf kÕ to¸n tr­ëng doanh nghiÖp nhËn thøc ®­îc ®Çy ®ñ tÇm quan träng cña kiÓm to¸n ®èi víi doanh nghiÖp. §èi víi c¸c doanh nghiÖp, tr­íc hÕt ph¶i tù m×nh tæ chøc kiÓm to¸n theo quy ®Þnh vµ chñ ®éng x©y dùng tæ chøc kiÓm to¸n néi bé trong ®o­n vÞ m×nh. +CÇn biªn chÕ b¾t buéc chuyªn viªn kiÓm to¸n néi bé ®èi víi c¸c c«ng ty, tæng c«ng ty cã tõ 4 ®¬n vÞ thµnh viªn trë lªn ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ kinh doanh. + CÇn tæ chøc th­êng xuyªn c¸c líp tËp huÊn vÒ c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé cho c¸c doanh nghiÖp. + C¸c b¸o c¸o tµi chÝnh th­êng niªn cÇn cã x¸c nhËn cña kiÓm to¸n néi bé ( ®èi víi c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn cña c«ng ty vµ Tæng c«ng ty), nÕu lµ b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp ph¶i cã x¸c nhËn cña kiÓm to¸n néi bé hoÆc kiÓm to¸n ®éc lËp nh­ ®iÒu 36 cña nghÞ ®Þnh 59/CP ngµy 03/10/1996 quy ®Þnh. Thùc tr¹nh chung ë c¸c doanh nghiÖp : Mét c¸ch m« pháng qua nghiªn cøu vµ t×m hiÓu chóng t«i th©sy ë c¸c doanh nghiÖp c«ng t¸c kiÓm to¸n vÉn ch­a ®­îc chó träng, c¸c doanh nghiÖp vÉn ch­a thÊy ®­îc tÇm quan träng cña c«ng t¸c kiÓm to¸n cho nªn c¸c doanh nghiÖp vÉn ch­a cã mét sù ®Çu t­ thÝch hîp cho ho¹t ®éng kiÓm to¸n. KÕt luËn Qua ®Ò tµi nµy víi vèn kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt cña m×nh chóng t«i ®· tr×nh bµy ®­îc tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi, lý luËn vÒ kiÓm to¸n vµ chóng t«i còng ®· ®­a ra ®­îc nh÷ng ph­¬ng h­íng biÖn ph¸p chñ yÕu cã tÝnh thêi sù nh»m ph¸t triÓn c«ng t¸c kiÓm to¸n ë n­íc ta nh»m ®­a c«ng t¸c kiÓm to¸n cña n­íc ta hoµ nhËp vµ theo kÞp tr×nh ®é kiÓm to¸n cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi vµ còng th«ng qua sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®Ó nh»m ®­a ®Êt n­íc chóng ta tiÕn nhanh, tiÕn m¹nh trªn con ®­êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Tuy nhiªn ®Ò tµi còng cÇn ph¶i ®­îc nghiªn cøu s©u h¬n, ®­a ra nh÷ng ph­¬ng h­íng, gi¶i ph¸p cô thÓ vµ thiÕt thùc h¬n n÷a . Hµ Néi, ngµy 14 th¸ng 5 n¨m 2000 Tµi liÖu tham kh¶o -Gi¸o tr×nh kiÓm to¸n - T¹p chÝ kiÓm to¸n sè 1/2000, sè 4/1999, sè 6/1999, sè 8/1999.