Thực trạng sử dụng y học cổ truyền của người dân tỉnh Hà Tây năm 2006

HCT N¬i ng­êi d©n sö dông YHCT MiÒn nói N«ng th«n §« thÞ Tæng sè n % n % n % n % BV chuyªn khoa 2 1.8 44 38.9 67 59.3 113 19.3 Tr¹m y tÕ 49 36.3 40 29.6 46 34.1 135 23.1 Y tÕ t­ nh©n 18 11.2 71 44.1 72 44.7 161 27.5 ¤ng lang 191 72.9 41 15.6 30 11.5 262 44.8 Tù ch÷a 138 83.1 15 9.1 13 7.8 166 28.4 NhËn xÐt: khi ng­êi d©n cã nhu cÇu vÒ sö dông YHCT th× hä ®Õn víi c¸c thÇy lang 44,8%; tù ch÷a 28,4%; thÇy thuèc t­ nh©n 27,5%; tr¹m y tÕ 23,1%; bÖnh viÖn chuyªn khoa vÒ YHCT 19,3%. B¶ng 3.17. Lý do ng­êi d©n chän dÞch vô YHCT ®Ó ®iÒu trÞ Lý do BÖnh viÖn n = 113 Tr¹m y tÕ n =135 T­ nh©n n = 161 ThÇy lang n = 262 Tæng n = 584 TS % TS % TS % TS % TS % C. m«n giái 105 92.9 75 55.5 117 72.6 91 34.7 305 52.2 GÇn nhµ 35 30.9 111 82.2 69 42.8 209 79.7 390 66.7 ThiÕt bÞ tèt 6 5.3 1 0.7 1 0.6 3 1.1 8 1.4 Chi phÝ thÊp 31 27.4 53 39.2 43 26.7 175 66.8 267 45.7 NhËn xÐt: ng­êi d©n chän dÞch vô y tÕ nµo gÇn nhµ ®Ó ®iÒu trÞ cã tû lÖ cao nhÊt 66,7%; chuyªn m«n thÇy thuèc giái 52,2%; chi phÝ ®iÒu trÞ thÊp 45,7%; trang thiÕt bÞ tèt 1,4%. B¶ng 3.18. Sù ®¸p øng nhu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh b»ng YHCT cña ng­êi d©n t¹i tr¹m y tÕ §¸p øng nhu cÇu TÇn sè Tû lÖ % Cã ®¸p øng 180 22.5 Kh«ng ®¸p øng 520 64.9 Kh«ng biÕt 101 12.6 Tæng 801 100.0 NhËn xÐt: tr¹m y tÕ c¸c x·, ph­êng kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh b»ng YHCT cho nh©n d©n 64,9%; tr¹m y tÕ ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña ng­êi d©n lµ 22,5%; tr¶ lêi kh«ng biÕt 12,6%. B¶ng 3.19. KiÕn thøc cña ng­êi d©n vÒ YHCT KiÕn thøc vÒ YHCT TÇn sè Tû lÖ % Cã kiÕn thøc 410 51.2 Kh«ng cã kiÕn thøc 391 48.8 Tæng 801 100 NhËn xÐt: tû lÖ ng­êi d©n cã kiÕn thøc vÒ YHCT lµ 51,2%; kh«ng cã kiÕn thøc vÒ YHCT lµ 48,8%. B¶ng 3.20. Tû lÖ ng­êi d©n cã trång c©y thuèc t¹i v­ên nhµ Trång c©y thuèc gia ®×nh TÇn sè Tû lÖ % Cã trång 374 46.7 Kh«ng trång 427 53.3 Tæng sè 801 100 NhËn xÐt: tû lÖ hé gia ®×nh cã trång c©y thuèc t¹i v­ên nhµ lµ 46,7%; kh«ng trång c©y thuèc 53,3%. B¶ng 2.21. Tû lÖ ng­êi d©n cã trång c©y thuèc t¹i v­ên nhµ ë ba vïng §Þa bµn Gia ®×nh trång c©y thuèc MiÒn nói N«ng th«n §« thÞ Tæng sè n % n % n % n % Cã trång 188 50.3 84 22.5 102 27.2 374 46.7 Kh«ng trång 79 18.5 183 42.9 165 38.6 427 53.3 Tæng sè 267 33.3 267 33.3 267 33.3 801 100 NhËn xÐt: tû lÖ hé gia ®×nh vïng miÒn nói trång c©y thuèc lµ 50,3%; vïng ®« thÞ 27,2%; vïng n«ng th«n 22,5%. B¶ng 3.22. Tû lÖ ng­êi d©n biÕt ch÷a bÖnh b»ng YHCT BiÕt ch÷a bÖnh TÇn sè Tû lÖ % Cã biÕt 451 56.3 Kh«ng biÕt 350 43.7 Tæng 801 100 NhËn xÐt: tû lÖ ng­êi d©n biÕt ch÷a bÖnh b»ng YHCT lµ 56,3%; kh«ng biÕt ch÷a bÖnh b»ng YHCT lµ 43,7%. 3.3. YÕu tè liªn quan ®Õn viÖc ng­êi d©n lùa chän dÞch vô YHCT trong phßng vµ ®iÒu trÞ bÖnh B¶ng 3.23. Liªn quan kiÕn thøc vÒ YHCT vµ sö dông cña ng­êi d©n Ng­êi d©n Sö dông YHCT Kh«ng sö dông Tæng sè n % n % n % Cã kiÕn thøc 337 82.2 73 17.8 410 51.2 Kh«ng kiÕn thøc 247 63.2 144 36.8 391 48.8 Tæng 584 72.9 217 27.1 801 100 X2 = 36,67 p < 0,01 OR = 2,69 NhËn xÐt: ng­êi cã kiÕn thøc vÒ YHCT sö dông YHCT nhiÒu gÊp 2,69 lÇn so víi ng­êi kh«ng cã kiÕn thøc vÒ YHCT víi p < 0,01. B¶ng 3.24. Liªn quan giíi vµ kiÕn thøc vÒ YHCT KiÕn thøc vÒ YHCT Giíi Cã Kh«ng Tæng n % n % n % Nam 133 44.3 167 55.6 300 37.4 N÷ 277 55.3 224 44.7 501 62.6 Tæng 410 51.2 391 48.8 801 100 X2 = 9.01 p < 0,01 OR = 1.55 NhËn xÐt: giíi n÷ cã kiÕn thøc YHCT h¬n giíi nam gÊp 1,55 lÇn víi p < 0,01. B¶ng 3.25. Liªn quan gi÷a chi phÝ ®iÒu trÞ víi viÖc lùa chän dÞch vô YHCT thÇy lang Chi phÝ ®iÒu trÞ §Õn Kh«ng ®Õn Tæng ThÊp 175 92 267 Kh«ng thÊp 87 230 317 Tæng sè 262 322 584 X2 = 85,04 p < 0,001 OR = 5,03 NhËn xÐt: ng­êi d©n ®Õn víi c¸c thÇy lang v× chi phÝ ®iÒu trÞ thÊp nhiÒu h¬n ng­êi kh¸c gÊp 5,03 lÇn víi p < 0,001. B¶ng 3.26. Liªn quan gi÷a niÒm tin cña ng­êi d©n vµo kh¶ n¨ng ch÷a bÖnh cña thÇy thuèc vµ viÖc sö dông YHCT t¹i bÖnh viÖn Chuyªn m«n cña thÇy thuèc bÖnh viÖn §Õn Kh«ng ®Õn Tæng Giái 105 200 305 Kh«ng giái 8 217 279 Tæng sè 113 417 584 X2 = 73,56 p < 0,001 OR = 14,24 NhËn xÐt: ng­êi d©n ®Õn bÖnh viÖn v× tin t­ëng chuyªn m«n cña thÇy thuèc giái nhiÒu h¬n n¬i kh¸c gÊp 14,24 lÇn víi p < 0,001. B¶ng 3.27. Liªn quan gi÷a tr¹m y tÕ gÇn nhµ d©n víi viÖc lùa chän dÞch vô YHCT tr¹m y tÕ Tr¹m y tÕ §Õn Kh«ng ®Õn Tæng GÇn nhµ 111 279 390 Kh«ng gÇn nhµ 24 170 194 Tæng sè 135 449 584 X2 = 18,87 p < 0,001 OR = 2,82 NhËn xÐt: ng­êi d©n ®Õn kh¸m ch÷a bÖnh t¹i tr¹m y tÕ v× gÇn nhµ nhiÒu h¬n c¸c n¬i kh¸c gÊp 2,28 lÇn víi p < 0,001 B¶ng 3.28. Liªn quan gi÷a ®é tuæi víi nguyÖn väng cña ng­êi d©n ®­îc sö dông YHCT Th¸i ®é §é tuæi Mong muèn sö dông YHCT Kh«ng muèn sö dông YHCT Tæng n % n % n % Tõ 20 - 29 tuæi 47 92.1 4 7.9 51 6.6 Tõ 30 - 39 tuæi 132 94.9 7 5.1 139 18.2 Tõ 40 - 49 tuæi 213 98.1 4 1.9 217 28.3 Tõ 50 - 59 tuæi 147 94.2 9 5.8 156 20.4 Tõ 60 - 69 tuæi 100 94.3 6 5.7 106 13.8 Trªn 70 tuæi 86 89.5 10 0.5 96 12.6 Tæng 725 94.8 40 5.2 765 100,0 X2 = 11,08 p < 0,05 NhËn xÐt: ng­êi cao tuæi cã mong muèn ®­îc CSSK b»ng YHCT nhiÒu h¬n víi p < 0,05. B¶ng 3.29. Liªn quan gi÷a ®é tuæi víi sö dông YHCT Sö dông YHCT §é tuæi Cã Kh«ng Tæng sè n % n % n % Tõ 20 - 29 tuæi 32 60.4 21 39.6 53 6.6 Tõ 30 - 39 tuæi 97 65.5 51 34.5 148 18.5 Tõ 40 - 49 tuæi 163 73.8 58 26.2 221 27.6 Tõ 50 - 59 tuæi 119 73.5 43 26.5 162 20.2 Tõ 60 - 69 tuæi 90 78.9 24 21.1 114 14.2 Trªn 70 tuæi 83 80.6 20 19.4 103 12.9 Tæng 584 72.9 217 27.1 801 100,0 X2 = 13,56 p < 0,05 NhËn xÐt: ng­êi cao tuæi sö dông YHCT nhiÒu h¬n víi p < 0,05. B¶ng 3.30. Liªn quan gi÷a biÕt ch÷a bÖnh b»ng YHCT vµ sö dông YHCT cña ng­êi d©n Ng­êi d©n Cã sö dông YHCT Kh«ng sö dông YHCT Tæng sè BiÕt ch÷a 367 84 451 Kh«ng biÕt ch÷a 217 133 350 Tæng 584 217 801 X2 = 37,45 p < 0,01 NhËn xÐt: ng­êi biÕt ch÷a bÖnh b»ng YHCT sö dông YHCT nhiÒu h¬n víi p < 0,01. B¶ng 3.31. Liªn quan gi÷a thu nhËp vµ sö dông YHCT cña ng­êi d©n Ng­êi d©n Sö dông YHCT Kh«ng sö dông Tæng sè n % n % n % NghÌo 16 100 0 0 16 2.0 Kh¸ vµ giÇu 568 72.4 217 27.6 785 98.0 Tæng 584 72.9 217 27.1 801 100 X2 = 6,07 p < 0,05 NhËn xÐt: Ng­êi nghÌo sö dông YHCT nhiÒu h¬n víi p < 0,05. B¶ng 3.32. Liªn quan gi÷a d©n téc vµ sö dông YHCT Sö dông YHCT D©n téc Cã Kh«ng Tæng n % n % n % Kinh 382 66.4 193 33.6 575 71.8 M­êng 114 83.8 22 16.2 136 17.0 Dao 88 97.8 2 2.2 90 11.2 Tæng 584 72.9 217 27.1 801 100 X2 = 48,58 p < 0,001 NhËn xÐt: Ng­êi Dao vµ ng­êi M­êng sö dông YHCT nhiÒu h¬n ng­êi Kinh víi p < 0,001. B¶ng 3.33. Liªn quan gi÷a dÞch vô YHCT cña tr¹m y tÕ ®¸p øng nhu cÇu ng­êi d©n ®Ó ®iÒu trÞ Néi dung §Õn Kh«ng ®Õn Tæng Cã ®¸p øng 54 126 180 Kh«ng ®¸p øng 81 439 520 Tæng 135 565 700 X2 = 17,87 p < 0,001 NhËn xÐt: DÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh b»ng YHCT t¹i tr¹m y tÕ x·, ph­êng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ng­êi d©n th× hä ®Õn nhiÒu h¬n víi p < 0,001. B¶ng 3.34. Liªn quan gi÷a viÖc cã trång c©y thuèc víi cã sö dông YHCT Néi dung Cã trång Kh«ng trång Tæng n % n % n % §· sö dông 294 50.1 292 49.9 586 73.2 Ch­a sö dông 80 37.2 135 62.8 215 26.8 Tæng 374 46.7 427 53.3 801 100,0 X2 = 10,62 p < 0,001 OR = 1,7 NhËn xÐt: ViÖc trång c©y thuèc t¹i v­ên cã t¸c ®éng ®Õn viÖc ng­êi d©n lùa chän YHCT ®Ó ®iÒu trÞ víi p < 0,001. 3.4. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh tÝnh §Ó t×m hiÓu s©u h¬n vÒ quan ®iÓm, th¸i ®é, nhu cÇu nguyÖn väng cña ng­êi cung cÊp dÞch vô vµ ng­êi sö dông dÞch vô YHCT t¹i tuyÕn y tÕ c¬ së ë tØnh Hµ T©y. Chóng t«i tiÕn hµnh pháng vÊn s©u ®èi víi mét sè l·nh ®¹o ®¹i diÖn Së Y tÕ, TTYT huyÖn, thÞ x·; tr¹m y tÕ x·, ph­êng. Th¶o luËn 9 nhãm t¹i 9 x·, ph­êng mçi nhãm lµ 10 thµnh viªn víi ®èi t­îng lµ ®¹i diÖn Héi Phô n÷, Héi Cùu chiÕn binh vµ ng­êi d©n. - HÇu hÕt c¸c ®èi t­îng ®­îc pháng vÊn ®Òu thèng nhÊt vµ ®¸nh gi¸ cao vai trß vµ nh÷ng ®ãng gãp cña YHCT trong CSSK nh©n d©n ®Æc biÖt lµ ®èi víi tuyÕn y tÕ c¬ së. - YHCT ®· thµnh mét nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng hµng ngµy cña c¸c gia ®×nh, nhu cÇu sö dông YHCT trong CSSK cña nh©n d©n lµ rÊt lín, b¶n th©n hä ®· tõng sö dông YHCT víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau c¶ ch÷a bÖnh còng nh­ phßng vµ n©ng cao søc kháe. Hä th­êng sö dông YHCT trong mét sè bÖnh m¹n tÝnh nh­: ®au x­¬ng khíp, ®au thÇn kinh to¹, ®au vai g¸y, viªm khíp d¹ng thÊp, héi chøng d¹ dµy t¸ trµng, ®au ®Çu, cao huyÕt ¸p ch­a cã biÕn chøng... - Kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc kh¼ng ®Þnh nh÷ng lîi Ých mµ nÒn YHCT ®· mang ®Õn cho nh©n d©n, l·nh ®¹o ngµnh y tÕ Hµ T©y ®· quan t©m vµ tró träng ®Õn b×nh ®¼ng gi÷a hai nÒn y häc (YHCT vµ YHH§), kh«ng chØ b×nh ®¼ng ë ph­¬ng diÖn tr¸ch nhiÖm, nhiÖm vô CSSK nh©n d©n mµ cßn b×nh ®¼ng c¶ trong t­ t­ëng cña c¸c nhµ l·nh ®¹o, c¸n bé trong ngµnh y tÕ, chÝnh s¸ch vµ ®Çu t­ cho YHCT. B¸c sü Ph¹m Quèc H - PG§ TTYT huyÖn cho biÕt thªm “BÖnh th«ng th­êng th× ch÷a b»ng §«ng y rÊt tèt, nh­ng hiÖn nay vÉn l¹m dông T©y y, §«ng y ch­a ®­îc coi träng nÕu nh­ kh«ng muèn nãi lµ bÞ coi th­êng. §Ó nhËn thøc ®­îc vÒ t¸c dông cña §«ng y vµ T©y y th× cÇn ph¶i cã thêi gian vµ cã ®Çu t­ vÒ con ng­êi, kinh phÝ, cÇn tuyªn truyÒn nhiÒu h¬n n÷a ®Ó ng­êi d©n cã nhËn thøc tèt h¬n ngay c¶ trong ®éi ngò c¸c thÇy thuèc”. Còng vÊn ®Ò nµy, b¸c sü NguyÔn V¨n Q phßng kÕ ho¹ch tæng hîp Së Y tÕ cho ý kiÕn: “YHCT cÇn ®­îc b×nh ®¼ng víi c¸c chuyªn khoa kh¸c nh­ néi khoa, ngo¹i khoa, s¶n khoa…”. - §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn YHCT trong nh÷ng n¨m tíi, ngay ®èi víi mét huyÖn cã thÕ m¹nh vÒ trång vµ sö dông c©y thuèc nh­ huyÖn Ba V×, khi ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy b¸c sü phã gi¸m ®èc TTYT huyÖn nhËn ®Þnh “(...) ®Çu t­ riªng cho YHCT tuyÕn x· th× ch­a cã, huyÖn chóng t«i lµ huyÖn nghÌo, khã kh¨n c¶ vÒ con ng­êi c¶ vÒ kinh phÝ ho¹t ®éng, c¸n bé chuyªn m«n th× thiÕu, do vËy kh¶ n¨ng vµ triÓn väng vÒ ph¸t triÓn YHCT tuyÕn x· 5, 10 n¨m tíi cã lÏ còng vÉn khã kh¨n mÆc dï huyÖn cña chóng t«i lµ huþªn cã thÕ m¹nh vÒ trång vµ sö dông c©y thuèc nÕu nh­ kh«ng cã mét m« h×nh ho¹t ®éng t¹i y tÕ c¬ së phï hîp”. Ch­¬ng 4 Bµn luËn Trong tæng sè 801 ng­êi d©n ®­îc pháng vÊn th× giíi n÷ nhiÒu h¬n giíi nam bao gåm ba d©n téc ®ã lµ d©n téc Kinh, M­êng, Dao trong ®ã ng­êi kinh lµ ®a sè (71,8%), ng­êi m­êng vµ ng­êi dao cã tû lÖ gÇn t­¬ng ®­¬ng nhau. Sù ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn d©n téc trong mÉu nghiªn cøu gãp phÇn lµm cho kÕt qu¶ nghiªn cøu phong phó h¬n. MÆt kh¸c, ®é tuæi trung b×nh cña mÉu lµ 48 tuæi, ng­êi thÊp tuæi nhÊt 21 vµ ng­êi cao tuæi nhÊt lµ 86 tuæi (d­íi 30 tuæi chØ cã 53/801). §©y lµ ®é tuæi cã vai trß quyÕt ®Þnh c«ng viÖc trong gia ®×nh còng nh­ viÖc quyÕt ®Þnh chän dÞch vô y tÕ khi trong nhµ cã ng­êi m¾c bÖnh. Víi c¬ cÊu ®é tuæi nh­ vËy th× kÕt qu¶ nghiªn cøu ®­îc ph¶n ¸nh kh¸ch quan vµ trung thùc h¬n. H¬n n÷a, nh÷ng ®èi t­îng ®­îc pháng vÊn trong nghiªn cøu cã tr×nh ®é häc vÊn hÕt cÊp III vµ hÕt cÊp I lµ t­¬ng ®­¬ng nhau, hÕt cÊp II cã tû lÖ cao h¬n ®ång thêi víi nghÒ nghiÖp lµm ruéng lµ chñ yÕu (61,7%); cã 18,0% nghÒ nghiÖp lµ c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc cßn l¹i lµ bu«n b¸n vµ lµm nghÒ phô trong sè ®ã chØ cã 2% thuéc hé nghÌo. §©y lµ nh÷ng yÕu tè gãp phÇn lµm cho kÕt qu¶ nghiªn cøu ®­îc phong phó h¬n, ph¶n ¸nh ®­îc t×nh tr¹ng sö dông YHCT cña nhiÒu thµnh phÇn kh¸c nhau trong x· héi. 4.1. VÒ m« h×nh bÖnh tËt t¹i céng ®ång KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy trong kho¶ng thêi gian bèn tuÇn t¹i thêi ®iÓm nghiªn cøu, tû lÖ m¾c bÖnh cña ng­êi d©n lµ 54,7%. Tû lÖ nµy cao h¬n so víi nghiªn cøu cña Ph¹m Vò Kh¸nh ë B¾c Ninh n¨m 2005 (35,8%) vµ t­¬ng ®ång víi mét sè nghiªn cøu tr­íc ®©y. Sù kh¸c nhau nµy cã lÏ do thêi ®iÓm nghiªn cøu kh¸c nhau. §èi t­îng m¾c bÖnh trong nghiªn cøu cña chóng t«i cã phÇn t­¬ng tù víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Ng« Huy Minh ë Hoµ B×nh ®ã lµ tû lÖ n÷ giíi m¾c bÖnh cao h¬n nam giíi. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Ng« Huy Minh chØ trªn ph¹m vi mét huyÖn miÒn nói cña tØnh Hoµ B×nh so víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i t¹i mét huyÖn miÒn nói cña tØnh Hµ T©y th× kh«ng nh­ nhau. Trong nghiªn cøu nµy, ë miÒn nói nam giíi m¾c bÖnh cao h¬n n÷ giíi. Theo Ng« Huy Minh “ph¶i ch¨ng do ng­êi phô n÷ ngoµi viÖc sinh ®Î hä cßn ph¶i lao ®éng vÊt v¶ vµ ch­a ®­îc quan t©m ®Õn søc kháe” do ®ã n÷ m¾c bÖnh cao h¬n nam.[39] VËy th× ng­êi phô n÷ ë vïng miÒn nói n¬i ®©y cã c¸ch g× gióp cho hä Ýt m¾c bÖnh h¬n nam giíi. Cã thÓ lý gi¶i ®iÒu nµy b»ng nh÷ng lý do: Thø nhÊt ng­êi phô n÷ vïng miÒn nói hÇu hÕt ®Òu biÕt c¸ch sö dông c©y thuèc nam t¹i chç ®Ó phßng vµ ch÷a bÖnh cho m×nh vµ cho mäi ng­êi trong gia ®×nh (Giíi n÷ cã kiÕn thøc vÒ YHCT h¬n nam giíi gÊp 1.55 lÇn víi P < 0,01). Thø hai: ng­êi phô n÷ sau sinh ®Î, søc kháe cã phÇn gi¶m sót, bÖnh tËt dÔ ph¸t sinh, chÝnh v× ë vïng miÒn nói cã thãi quen sö dông bµi thuèc t¾m sau ®Î cã hiÖu qu¶, ph¶i ch¨ng v× ®iÒu nµy mµ hä Ýt m¾c bÖnh h¬n phô n÷ vïng kh¸c. MÆt kh¸c, chóng t«i nghÜ r»ng cã thÓ do lèi sèng hay uèng r­îu, hót thuèc l¸, c­êng ®é lao ®éng cao cña nam giíi chÝnh v× vËy mµ nam giíi vïng miÒn nói cã tû lÖ m¾c bÖnh cao h¬n n÷ giíi. Tuy nhiªn do h¹n chÕ vÒ mÉu ®Ó so s¸nh ®ång thêi do giíi h¹n vÒ thêi gian vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi, chóng t«i ch­a cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu s©u h¬n. CÇn cã nghiªn cøu s©u thªm vÒ vÊn ®Ò nµy. Mét kÕt qu¶ kh¸c trong nghiªn cøu cho thÊy tû lÖ trÎ em d­íi 10 tuæi vïng miÒn nói vµ n«ng th«n m¾c bÖnh cao h¬n vïng ®« thÞ víi (P < 0,01). §iÒu nµy mét phÇn lµ do ®Æc ®iÓm c­ tró cña ng­êi d©n, mÆt kh¸c nã còng ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng CSSK trÎ em vïng miÒn nói ch­a thËt sù tèt b»ng vïng n«ng th«n vµ ®Æc biÖt lµ vïng ®« thÞ. KÕt qu¶ nghiªn cøu b­íc ®Çu cho thÊy c¸c chøng bÖnh mµ ng­êi d©n n¬i ®©y trong bèn tuÇn chñ yÕu lµ 10 bÖnh th­êng gÆp ë céng ®ång ®ã lµ C¶m cóm (sèt virut) 23,9%; Viªm häng 14,8%; §au l­ng 9,9%; Héi chøng d¹ dµy t¸ trµng 6,6%; Suy nh­îc c¬ thÓ 6,3%; §au x­¬ng khíp 4,5%; Rèi lo¹n tiªu ho¸ 4,1%; Cao huyÕt ¸p 3,4%; §au ®Çu 3,4%. §©y còng lµ nh÷ng bÖnh theo chóng t«i cã thÓ ch÷a b»ng YHCT cã kÕt qu¶ tèt. KÕt qu¶ m« h×nh bÖnh tËt t¹i céng ®ång trong nghiªn cøu cña chóng t«i còng cã phÇn t­¬ng tù vÒ 10 chøng bÖnh th­êng gÆp nh­ nghiªn cøu cña §ç ThÞ Ph­¬ng (1996), TriÖu BÝch An (1997), Th¸i V¨n Vinh (1999), Ng« Huy Minh (2001), §Æng ThÞ Phóc (2002), Ph¹m Vò Kh¸nh (2005) t¹i miÒn B¾c vµ c¸c tØnh Yªn B¸i, Th¸i Nguyªn, Th¸i B×nh, Hoµ B×nh, H­ng Yªn, B¾c Ninh.  4.2. VÒ thùc tr¹ng sö dông YHCT vµ c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ë ®©y chóng t«i bµn luËn vÒ thùc tr¹ng sö dông YHCT cña ng­êi d©n trªn hai ph­¬ng diÖn. §ã lµ ng­êi d©n ®· sö dông YHCT vµ ng­êi d©n kh«ng sö dông YHCT. Trong khi tr×nh bµy tõng vÊn ®Ò chóng t«i kÌm thªm bµn luËn vÒ yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn vÊn ®Ò ®ã. 4.2.1. Ph­¬ng diÖn ng­êi d©n ®· sö dông YHCT VÒ tû lÖ sö dông YHCT: kÕt qu¶ pháng vÊn 801 ng­êi d©n vÒ t×nh h×nh sö dông YHCT ®· cho chóng t«i thÊy tû lÖ rÊt cao 72,9%; kÕt qu¶ nµy thÊp h¬n kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Ng« Huy Minh n¨m 2002 (79.1%); ViÖn YHCT ViÖt Nam n¨m 1998 (85%); TrÇn Thuý vµ céng sù n¨m 1999 (87.2%). Tû lÖ nµy t­¬ng ®ång víi nghiªn cøu cña §ç ThÞ Ph­¬ng n¨m 1996 (70.1%), Ph¹m Vò Kh¸nh n¨m 2006 (70,9%) nh­ng cao h¬n so víi nghiªn cøu cña Th¸i V¨n Vinh (65.1%) n¨m 1999. Sù kh¸c nhau vÒ kÕt qu¶ trong c¸c nghiªn cøu trªn cã lÏ do kh¸c nhau thêi ®iÓm, ®Þa bµn nghiªn cøu vµ do c¸ch chän mÉu. Trong sè ®· sö dông YHCT th× ë miÒn nói tû lÖ ng­êi d©n sö dông YHCT phæ biÕn h¬n c¸c vïng kh¸c (P<0,01). §Ó lý gi¶i ®iÒu nµy, tr­íc hÕt ta thÊy: vïng miÒn nói c©y thuèc cã s½n, hé gia ®×nh trång c©y thuèc nhiÒu (70.4% hé gia ®×nh ë miÒn nói cã trång c©y thuèc t¹i v­ên) chiÕm 50.3% tæng sè hé gia ®×nh cã trång c©y thuèc, cßn ë vïng ®« thÞ lµ 27.3% vµ vïng n«ng th«n lµ 22.5% (P < 0,01). MÆt kh¸c tû lÖ ng­êi d©n biÕt sö dông YHCT ®Ó ch÷a bÖnh ë miÒn nói còng cao h¬n so víi c¸c vïng kh¸c. §©y còng lµ yÕu tè lµm cho tû lÖ ng­êi d©n ë vïng miÒn nói ®· sö dông YHCT nhiÒu h¬n c¸c vïng kh¸c, cô thÓ nh­: trong sè ng­êi d©n ®­îc pháng vÊn cã 56.3% ng­êi d©n biÕt sö dông YHCT ®Ó ch÷a bÖnh, th× vïng miÒn nói chiÕm tû lÖ cao nhÊt 37.9%, vïng ®« thÞ lµ 36.4%, vïng n«ng th«n lµ 25,7%. (P < 0,01). §iÒu nµy cµng kh¼ng ®Þnh thªm møc ®é sö dông YHCT cña ng­êi d©n trong céng ®ång lµ rÊt phæ biÕn bëi v× theo hä nÕu sö dông YHCT ®Ó ®iÒu trÞ vµ phßng bÖnh lµ an toµn, kh«ng t¸c dông phô, s½n cã, ch÷a ®­îc c¸c bÖnh m¹n tÝnh vµ quan träng ®ã lµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña gia ®×nh vµ truyÒn thèng sö dông c©y thuèc cña nh©n d©n. §óng nh­ lêi nhËn xÐt cña nhãm t¸c gi¶ khi nghiªn cøu vÒ sö dông YHCT cña ng­êi Dao t¹i x· Ba V× “ViÖc sö dông thuèc nam ®Ó ch÷a bÖnh cña ng­êi Dao t¹i x· Ba V× ®· phæ biÕn tíi møc hä kh«ng nh÷ng sö dông thuèc nam ®Ó ch÷a bÖnh mµ cßn sö dông trong sinh ho¹t hµng ngµy vµ trë thµnh mét tËp qu¸n sinh ho¹t th«ng th­êng cña ng­êi d©n”.[30] §Ó kh¼ng ®Þnh thªm, bµ §Æng ThÞ H th«n Yªn S¬n 63 tuæi, ng­êi d©n téc Dao x· Ba V× cho biÕt "T«i häc lµm thuèc tõ n¨m 16 tuæi do mÑ t«i truyÒn dËy. V­ên nhµ t«i trång kho¶ng 200 vÞ thuèc ®Ó ®iÒu trÞ c¸c lo¹i bÖnh nh­ d¹ dµy, viªm gan, ®au x­¬ng, s¶n hËu, bÖnh thËn…”. Còng vÒ vÊn ®Ò nµy, «ng NguyÒn V¨n Th Héi CCB x· V¨n Khª cho biÕt “Trong gia ®×nh t«i th­êng sö dông YHCT ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh. B¶n th©n t«i bÞ cao huyÕt ¸p, cßn vî t«i th× bÞ thÇn kinh täa, toµn lµ nh÷ng bÖnh m¹n tÝnh nªn ph¶i sö dông thuèc kÐo dµi mµ dïng thuèc t©y rÊt rÔ bÞ t¸c dông phô, do ®ã dïng YHCT sÏ an toµn h¬n, chóng t«i th­êng ®i kh¸m bÖnh vµ lÊy thuèc t¹i bÖnh viÖn YHCT tØnh hoÆc mét sè c¸c y b¸c sü cã kinh nghiÖm ®­îc ng­êi quen giíi thiÖu. Tuy nhiªn còng cã nh÷ng bÊt tiÖn do s¾c nh­ng b©y giê cã Êm s¾c ®iÖn rÊt tiÖn” MÆt kh¸c, theo sè liÖu thèng kª cña cè Gi¸o S­ Ph¹m Khuª cho thÊy, ë ViÖt Nam t×nh h×nh mét sè bÖnh néi khoa hay gÆp ë ng­êi cao tuæi t¹i céng ®ång nh­ bÖnh thuéc hÖ c¬, x­¬ng khíp chiÕm 47,69%, tû lÖ nµy cao nhÊt ë miÒn nói thÊp h¬n ë vïng trung du, vïng ®ång b»ng cã tû lÖ thÊp nhÊt. §©y lµ bÖnh th­êng gÆp ë nh÷ng ng­êi cao tuæi, trong khi ®ã viÖc ®iÒu trÞ bÖnh b»ng thuèc nam cã nhiÒu lîi thÕ h¬n.[33] Còng v× thÕ, kÕt qu¶ trong nghiªn cøu thªm lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh ng­êi cao tuæi mong muèn ®­îc CSSK vµ sö dông YHCT nhiÒu h¬n trong phßng bÖnh vµ ch÷a bÖnh (P < 0,05), ng­êi Dao vµ ng­êi M­êng sö dông YHCT nhiÒu h¬n ng­êi Kinh víi ®é tin cËy 95%. §©y còng lµ do ®Æc ®iÓm vÒ ®Þa lý, ®i l¹i khã kh¨n, kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn vµ nguån tµi nguyªn c©y thuèc cã s½n còng nh­ nh÷ng kinh nghiÖm sö dông c©y thuèc cña ®ång bµo d©n téc. VÒ ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ: víi nguån thuèc nam t¹i chç s½n cã vµ dÞch vô cung cÊp thuèc t©n d­îc tiÖn lîi, ng­êi d©n chän ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ kÕt hîp (YHCT vµ YHH§) lµ gi¶i ph¸p chÝnh chiÕm tíi 36.3%, tû lÖ nµy thÊp h¬n so víi c¸c nghiªn cøu tr­íc ®©y cña TrÇn Thuý vµ Céng sù 1999 (59.9%), cña Ng« Huy Minh 2002 (68.2%). §iÒu trÞ b»ng YHCT ®¬n thuÇn chiÕm 29.7%, cao h¬n so víi ngiªn cøu cña Ng« Huy Minh (10.9%). KÕt qu¶ nµy cã nÐt t­¬ng ®ång víi nghiªn cøu cña Ph¹m Vò Kh¸nh ë B¾c Ninh. Tuy vËy trong nghiªn cøu nµy, ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ kÕt hîp thÊp h¬n nghiªn cøu ë B¾c Ninh nh­ng kh«ng ®¸ng kÓ. Trong nghiªn cøu cßn cho biÕt thªm ng­êi cao tuæi cã mong muèn vµ ®­îc sö dông YHCT nhiÒu h¬n. KÕt qu¶ nµy cã lÏ lµ phï hîp víi xu thÕ bÖnh tËt vµ ®iÒu trÞ hiÖn nay bëi lÏ ng­êi giµ thu nhËp thÊp, bÖnh tËt nhiÒu mµ th­êng lµ bÖnh m¹n tÝnh. §èi víi trÎ em, ®©y lµ ®èi t­îng ®­îc ®iÒu trÞ b»ng YHH§ lµ chÝnh th× ®ã vÉn lµ do sù quyÕt ®Þnh cña ng­êi lín. §©y lµ yÕu tè t©m lý v× nh÷ng ng­êi ®ã ch­a thËt tin t­ëng vµo kÕt qu¶ ®iÒu trÞ bÖnh cho trÎ em cña YHCT. VÒ h×nh thøc sö dông YHCT: kÕt qu¶ ngiªn cøu còng phï hîp víi kÕt qu¶ cña nh÷ng nghiªn cøu tr­íc ®©y ®ã lµ tû lÖ ng­êi d©n sö dông kÕt hîp c¶ hai ph­¬ng ph¸p dïng thuèc vµ kh«ng dïng thuèc cao h¬n so víi c¸c ph­¬ng ph¸p ®¬n thuÇn. Tuy nhiªn, tû lÖ ng­êi d©n sö dông ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ kÕt hîp (63.2%) cao h¬n so víi ngiªn cøu cña Ng« Huy Minh n¨m 2002 (49,8%). Dïng thuèc YHCT ®¬n thuÇn lµ 34.8% thÊp h¬n Ng« Huy Minh (47,9), Ph¹m Vò Kh¸nh (52,8%) vµ cao h¬n §ç ThÞ Ph­¬ng (23,4%). Ph­¬ng ph¸p kh«ng dïng thuèc chØ chiÕm 2,1%; kÕt qu¶ nµy t­¬ng ®ång víi nh÷ng nghiªn cøu tr­íc ®©y. Theo Ng« Huy Minh “C¸c ph­¬ng ph¸p kh«ng dïng thuèc, ph¶i ch¨ng ®©y lµ mét kü thuËt khã hay ng­êi d©n kh«ng tin t­ëng vµo ph­¬ng ph¸p ch÷a bÖnh nµy”. Tuy nhiªn, trong kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i thÊy ë vïng ®« thÞ ng­êi d©n thÝch sö dông c¸c biÖn ph¸p ®iÒu trÞ c¸c ph­¬ng ph¸p kh«ng dïng thuèc h¬n. Nh­ vËy, kh«ng chØ v× ph­¬ng ph¸p kh«ng dïng thuèc lµ mét kü thuËt khã hay ng­êi d©n kh«ng tin t­ëng mµ chÝnh lµ thiÕu nguån cung cÊp dÞch vô nµy ë vïng miÒn nói, mÆt kh¸c nhËn thøc cña ng­êi d©n miÒn nói vÒ ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ nµy cßn h¹n chÕ. Theo lêi kÓ cña c¸n bé y tÕ x· Ba Tr¹i: “tõ sau ngµy t«i ®i häc thªm líp ®Þnh h­íng 6 th¸ng vÒ YHCT, t«i ®· triÓn khai phßng ch©m cøu t¹i tr¹m y tÕ. Míi ®Çu ho¹t ®éng còng ®­îc nh­ng b©y giê Ýt ho¹t ®éng l¾m v× mét mÆt vÒ phÝa ng­êi bÖnh yªu cÇu ph¶i ®iÒu trÞ nhanh khái bÖnh mÆt kh¸c c¸n bé y tÕ trùc tiÕp ®iÒu trÞ l¹i kh«ng cã thu nhËp v× ng­êi d©n cho r»ng ch©m cøu vµ xoa bãp bÊp huyÖt ch¼ng mÊt g× c¶, kim th× mét lÇn dïng m·i cßn xoa bãp th× chóng t«i vÉn lµm ë nhµ råi nªn hä kh«ng thanh to¸n tiÒn ®iÒu trÞ” chÝnh v× lý do ®ã mµ nÕu cã dÞch vô th× còng kh«ng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ ®­îc. Ng­îc l¹i, ë vïng n«ng th«n vµ vïng miÒn nói th× ng­êi d©n ¸p dông ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ kÕt hîp vÉn chiÕm ­u thÕ h¬n (P < 0,01) lµ v×: Thø nhÊt: tõ lý do võa dÉn ë trªn do ®ã khi bÖnh nh©n ®Õn víi tr¹m y tÕ ®iÒu trÞ, c¸n bé y tÕ ph¶i kÕt hîp trong ®iÒu trÞ míi thu ®­îc tiÒn lÖ phÝ. Thø hai: ngay chÝnh nh÷ng ng­êi d©n sèng ë vïng nµy, hä th­êng cã nh÷ng bµi thuèc ®Ó ng©m vµ xoa bãp, hoÆc t¾m hoÆc x«ng do dã tû lÖ sö dông kÕt hîp sÏ cao h¬n vïng ®« thÞ. VÒ môc ®Ých mµ ng­êi d©n ®· sö dông YHCT: kÕt qu¶ ngiªn cøu cho thÊy nhËn thøc vÒ YHCT ®· cã nh÷ng thay ®æi theo h­íng tÝch cùc h¬n. Theo nghiªn cøu cña §ç ThÞ Ph­¬ng (1996) cã 23.66%, TrÇn Thuý vµ céng sù (1999) cã 13.9%, Ng« Huy Minh (2002) cã 36% ng­êi d©n ®· sö dông YHCT ®Ó ch÷a bÖnh th× trong nghiªn cøu cña chóng t«i, tû lÖ nµy chiÕm 61,3%. §©y lµ dÊu hiÖu cho thÊy ngµy nay ng­êi d©n ®· dÇn tin vµo kÕt qu¶ ®iÒu trÞ b»ng YHCT nªn hä míi sö dông YHCT víi môc ®Ých lµ ch÷a bÖnh víi tû lÖ cao nh­ vËy. NÕu nh­ quan ®iÓm tr­íc ®©y ng­êi d©n sö dông YHCT víi môc ®Ých võa ch÷a bÖnh võa n©ng cao søc kháe hoÆc sau khi ch÷a bÖnh b»ng YHH§ kh«ng khái hä míi t×m ®Õn YHCT th× kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy chØ cã 3,4% ng­êi d©n chän YHCT ®Ó ch÷a bÖnh sau khi ®· ch÷a bÖnh b»ng YHH§ kh«ng khái. Ngµy nay nhËn thøc cña ng­êi d©n vÒ sö dông thuèc trong ®iÒu trÞ bÖnh cã phÇn thËn träng h¬n tr­íc ®©y, t¸c dông nh­ “con dao hai l­ìi” cña thuèc t©n d­îc ®· cã t¸c ®éng kh«ng Ýt ®Õn viÖc ng­êi d©n ph¶i suy nghÜ ®Ó quyÕt ®Þnh lùa chän ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ an toµn cho m×nh. ChÝnh v× thÕ lý do ng­êi d©n chän YHCT ®Ó ®iÒu trÞ kh«ng ph¶i v× rÎ tiÒn (42,9%) mµ do kh«ng ®éc h¹i (76,5%), kh«ng t¸c dông phô (53,5%) ®ång thêi cã t¸c dông bæ d­ìng cho c¬ thÓ (50,3%). MÆt kh¸c, YHCT còng ®­îc ng­êi d©n chän ®Ó ®iÒu trÞ kh¸ phæ biÕn trong mét sè lo¹i bÖnh nh­ bÖnh m¹n tÝnh, bÖnh th«ng th­êng (bÖnh nhÑ). §èi víi bÖnh cÊp tÝnh (bÖnh nÆng) kh«ng ph¶i lµ ­u thÕ cña YHCT, do vËy trong nghiªn cøu cña chóng t«i chØ cã 6,3% chän lý do nµy vµ kÕt qu¶ còng t­¬ng ®ång víi kÕt qu¶ cña nh÷ng nghiªn cøu tr­íc ®©y. Qua ®ã cã thÓ kh¼ng ®Þnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn YHCT vÒ y tÕ c¬ së cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta lµ hÕt søc ®óng ®¾n, nh­ ®Þnh h­íng trong chÝnh s¸ch Quèc gia vÒ YHCT ®· chØ râ: tuyÕn x· b»ng 40% so víi tæng sè ng­êi bÖnh (tuyÕn tØnh b»ng 20%, tuyÕn huyÖn b»ng 25%) ®ång thêi triÓn khai dÞch vô YHCT t¹i c¬ së lµ phï hîp víi m« h×nh bÖnh tËt ë céng ®ång. VÒ nguån thuèc YHCT: nguån cung cÊp thuèc YHCT cho ng­êi d©n tõ ba nguån chÝnh ®ã lµ c©y thuèc mäc hoang (37,4%), trång t¹i nhµ (37,1%) vµ mua t¹i nhµ thuèc (21,2%). Tuy nhiªn ë vïng miÒn nói th× nguån cung cÊp chñ yÕu lµ c©y thuèc mäc hoang vµ trång t¹i nhµ d©n. §èi víi nguån thuèc trång t¹i t¹m y tÕ chØ chiÕm 4,3%. §iÒu nµy ®· ph¶n ¸nh ®­îc thùc tr¹ng vÒ v­ên thuèc t¹i tr¹m y tÕ hiÖn nay, kh«ng cßn lµ v­ên thuèc nam theo nh­ kÕt luËn cña Ph¹m H­ng Cñng “V­ên thuèc nam t¹i tr¹m y tÕ lµ n¬i cung cÊp d­îc liÖu ®Ó ch÷a trÞ c¸c chøng bÖnh th«ng th­êng cho nh©n d©n ®Þa ph­¬ng, lµ v­ên mÉu cung cÊp c©y gièng cho c¸c gia ®×nh trong céng ®ång, ®ång thêi gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng cho anh em trong Tr¹m y tÕ”.[16] Cã lÏ do t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, tèc ®é ®« thÞ ho¸ m¹nh, ®Êt ®ai trë nªn khan hiÕm h¬n, v× thÕ mµ diÖn tÝch ®Êt dµnh cho trång c©y thuèc t¹i tr¹m y tÕ kh«ng cßn nh­ tr­íc ®©y. Kh¶o s¸t vÒ t×nh h×nh trång vµ sö dông c©y thuèc ë hé gia ®×nh cho thÊy cã tíi 46,7% hé gia ®×nh cã trång c©y thuèc t¹i nhµ, trong ®ã ë vïng miÒn nói trång nhiÒu nhÊt chiÕm 50,3%. KÕt qu¶ nghiªn cøu cßn cho thÊy, ë vïng miÒn nói, viÖc trång vµ sö dông thuèc nam kh«ng chØ víi môc ®Ých ®Ó ch÷a bÖnh cho gia ®×nh mµ nã ®· thùc sù cã t¸c ®éng ®Õn ®êi sèng vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña toµn x· ®ã lµ nghÒ thuèc nam cña ng­êi Dao ë x· Ba V×. HiÖn t¹i cã hµng n¨m s¸u chôc gia ®×nh tham gia hµnh nghÒ thuèc nam, hä kh«ng chØ b¸n thuèc t¹i ®Þa ph­¬ng mµ cßn ®Õn c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c ®Ó b¸n thuèc. Cïng víi nã lµ dÞch vô t×m kiÕm d­îc liÖu, bµ §inh ThÞ L 58 tuæi cho biÕt “v­ên thuèc nhµ t«i cã kho¶ng 200 vÞ thuèc, nh­ng cã nh÷ng c©y thuèc chóng t«i kh«ng mang vÒ nhµ trång ®­îc mµ ph¶i vµo lÊy ë trong rõng. Tr­íc ®©y kiÕm c©y thuèc ë trong rõng Ba V× cßn gÇn, b©y giê c©y thuèc trong rõng còng Ýt råi h¬n n÷a chóng t«i b©y giê kh«ng ®­îc vµo rõng lÊy c©y thuèc tù do nh­ tr­íc ®©y, v× thÕ ph¶i ®i n¬i kh¸c lÊy. Gia ®×nh t«i nhiÒu khi kh«ng cã ng­êi ®i lÊy thuèc th× sÏ mua l¹i cña ng­êi d©n trong x·”. Còng vÒ vÊn ®Ò nµy, v­ên thuèc mÉu t¹i tr¹m y tÕ ®­îc ®¸nh gi¸ lµ rÊt cã t¸c dông ®èi víi ng­êi d©n v× ®ã lµ nguån th«ng tin quý b¸u mµ ng­êi d©n cã thÓ tiÕp cËn trùc tiÕp ®Ó gióp hä cã thªm nh÷ng th«ng tin, kiÕn thøc vÒ c©y thuèc còng nh­ t¸c dông ®iÒu trÞ cña chóng. Tuy nhiªn, ®a sè ng­êi d©n cho r»ng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i trång nh÷ng c©y theo quy ®Þnh cña Bé Y tÕ, mµ nªn trång nhiÒu h¬n n÷a vµ tuú tõng ®Þa ph­¬ng mµ trång thªm nhiÒu c©y cã t¸c dông tèt h¬n mµ l¹i dÔ trång, dÔ sö dông. VÝ dô nh­: x· Ba Tr¹i lµ mét x· miÒn nói, n¬i ®©y cã v­ên thuèc mÉu theo quy ®Þnh cö Bé Y tÕ ®ång thêi cßn cã thªm nhãm thuèc cña ®Þa ph­¬ng, nh­ng ng­êi d©n vÉn cã nhËn xÐt: “HiÖn t¹i c©y thuèc t¹i tr¹m y tÕ cßn thiÕu nhiÒu l¾m, v× cã nhiÒu c©y thuèc chóng t«i cÇn th× tr¹m kh«ng cã. T«i mong muèn tr¹m y tÕ trång thªm nhiÒu c©y thuèc lµm mÉu ®Ó nh©n d©n biÕt cßn sö dông, nÕu tr¹m cã yªu cÇu chóng t«i sÏ cung cÊp cho tr¹m y tÕ nh÷ng c©y thuèc mµ trong v­ên nhµ chóng t«i cã”. MÆt kh¸c, kh«ng ph¶i n¬i nµo v­ên thuèc mÉu còng cã t¸c dông nh­ vËy. Bëi lÏ trong thùc tÕ nhiÒu tr¹m y tÕ kh«ng cã v­ên thuèc hoÆc nÕu cã v­ên thuèc th× l¹i kh«ng cã ng­êi biÕt vµ sö dông. Theo tr­ëng phßng nghiÖp vô Së Y tÕ cho biÕt: “trong quy ®Þnh ®Ó ®¸nh gi¸ tr¹m y tÕ ®¹t chuÈn quèc gia cã chuÈn bèn quy ®Þnh vÒ c«ng t¸c YHCT, trong ®ã cã quy ®Þnh vÒ triÓn khai v­ên thuèc mÉu t¹i tr¹m y tÕ t«i thÊy lµ rÊt tèt, nh­ng nÕu t¹i x· cã v­ên thuèc th× ai lµ ng­êi sö dông nã v× mét thùc tÕ lµ nh÷ng c¸n bé vÒ YHCT trong biªn chÕ l¹i kh«ng cã ®Òu ph¶i kiªm nghiÖm thËm chÝ nhiÒu n¬i kh«ng cã y sü y YHCT c«ng t¸c t¹i x·”. §©y còng lµ ®iÒu gîi më cho thÊy sù bÊt cËp trong triÓn khai chÝnh s¸ch vÒ c«ng t¸c y tÕ t¹i c¬ së. VÒ dÞch vô y tÕ ng­êi d©n tiÕp cËn: khi bÞ èm, ng­êi d©n ®Õn dÞch vô y tÕ nhµ n­íc vµ t­ nh©n (61,1% vµ 13,5%) ®Ó kh¸m bÖnh tuy nhiªn cßn 25,4% ng­êi d©n khi bÞ èm ®· kh«ng ®Õn mét dÞch vô y tÕ nµo, hä ®· ®i ®©u ®Ó kh¸m bÖnh ph¶i ch¨ng v× b¶n th©n hä biÕt sö dông thuèc nam ®Ó tù ch÷a t¹i nhµ. Qua kÕt qu¶ ë b¶ng 3.9 vµ b¶ng 3.10 ®· hÐ më cho ta thÊy kh¼ng ®Þnh trªn cã phÇn ®óng. MÆc dï ng­êi d©n ®Õn kh¸m bÖnh ë c¸c dÞch vô y tÕ cã tû lÖ cao h¬n c¸c dÞch vô y tÕ kh¸c, nh­ng khi chän n¬i ®iÒu trÞ th× tõ chç 25,4% ë nhµ kh«ng ®i kh¸m th× ®· cã 40,2% ng­êi d©n chän tù ®iÒu trÞ bÖnh t¹i nhµ. Ng­îc l¹i, ng­êi d©n ®Õn kh¸m ë y tÕ nhµ n­íc 61,1% th× khi ®iÒu trÞ l¹i chØ cßn 43,8% chän dÞch vô nµy. Qua ®ã cho thÊy ng­êi d©n n¬i ®©y khi bÞ èm, hä th­êng ®Õn c¸c cë së y tÕ kh¸m ®Ó x¸c ®Þnh bÖnh sau ®ã b»ng kinh nghiÖm sö dông c©y thuèc cña m×nh, hä ®· tù ®iÒu trÞ bÖnh t¹i nhµ vµ mét sè hä ®Õn víi c¬ së y tÕ kh¸c. ChÞ B¹ch ThÞ Q 47 tuæi, ng­êi d©n téc M­êng nãi "khi bÞ bÖnh chóng t«i th­êng ®Õn kh¸m t¹i tr¹m x¸ x· hoÆc ®Õn bÖnh viÖn, nÕu bÖnh nÆng chóng t«i ®iÒu trÞ t¹i ®ã mµ bÖnh nhÑ th× chóng t«i sö dông thuèc nam v× b¶n th©n t«i còng lµ ng­êi th­êng xuyªn sö dông thuèc nam ®Ó ®iÒu trÞ cho gia ®×nh vµ hµng xãm xung quanh”. Nh­ vËy, ng­êi d©n chän gi¶i ph¸p ch÷a bÖnh t¹i nhµ 40,2% thÊp h¬n so víi nghiªn cøu cña TrÇn DiÖu ThuÇn n¨m 2005 (47,28%) cao h¬n so víi nghiªn cøu cña Ng« Huy Minh n¨m 2002 (21.7%), cña NguyÔn Hoµ B×nh n¨m 2001 (19.46%), cña NguyÔn V¨n Hoµ n¨m 2001 (34.8%). Së dÜ ng­êi d©n ®· chän ch÷a bÖnh t¹i nhµ lµ v×: trong nghiªn cøu nµy, c¸c chøng bÖnh gÆp nhiÒu lµ c¸c bÖnh th«ng th­êng do ®ã ng­êi d©n mét phÇn tù mua thuèc t©n d­îc ®Ó ®iÒu trÞ mét phÇn lµ do ®a sè ng­êi d©n ë ®©y ®Òu cã kinh nghiÖm vÒ sö dông c©y thuèc s½n cã ®Ó ®iÒu trÞ cho m×nh. MÆt kh¸c, ng­êi d©n tù ch÷a bÖnh cã ph¶i ch¨ng lµ dÞch vô y tÕ ®· kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña ng­êi d©n hoÆc ng­êi d©n kh«ng ®¸p øng ®­îc chi phÝ ®iÒu trÞ t¹i dÞch vô y tÕ ®ã. Do vËy hä chän gi¶ ph¸p tù ch÷a bÖnh. Bµ §Æng ThÞ H th«n Yªn S¬n 63 tuæi cho biÕt, bµ cã mét sè bµi thuèc theo kinh nghiÖm cña b¶n th©n ®Ó ®iÒu trÞ mét sè bÖnh thÊy cã hiÖu qu¶, ngoµi viÖc tù ch÷a bÖnh cho b¶n th©n vµ gia ®×nh, bµ cßn ch÷a bÖnh cho nhiÒu ng­êi ë n¬i kh¸c ®Õn. Bµ §Æng ThÞ H cho biÕt: “§Ó ®iÒu trÞ bÖnh d¹ dµy chóng t«i hay sö dông c©y: Vó Bß, Kh«i tÝa, Giã ®á, Giã ®en, §ÌngtßnchÈn, §Ìngt¶ychµ, §×a tr¹i. Mçi thø mét n¾m s¾c lÊy n­íc uèng lµ ®ì ngay. NÕu ®µy h¬i ch­íng bông cã thÓ dïng 1 vÞ thuèc lµ c©y §×atr¹i s¾c uèng t¸c dông rÊt tèt. Cã nhiÒu vÞ thuèc ch÷a ®­îc rÊt nhiÒu bÖnh, t«i lÊy vÝ dô vÒ Cñ Rßm dïng c¶ cñ vµ d©y, nh­ng cñ tèt h¬n ". Nh­ vËy, viÖc ng­êi d©n tù ch÷a bÖnh cho m×nh lµ mét ho¹t ®éng mµ theo chóng t«i cÇn khuyÕn khÝch. Tuy vËy còng cÇn ph¶i qu¶n lý vµ tuyªn truyÒn s©u réng h¬n vÒ YHCT ®Ó ng­êi d©n hiÓu vµ biÕt nªn ¸p dông tù ch÷a bÖnh trong nh÷ng tr­êng hîp nµo ®Ó tr¸nh nh÷ng nguy h¹i do thiÕu hiÓu biÕt g©y ra. Theo kÕt qu¶ cña mét sè nghiªn cøu tr­íc ®©y, tr¹m y tÕ t¹i ®Þa bµn d©n c­ gi÷ mét vai trß quan träng trong c«ng t¸c CSSKB§ cho nh©n d©n,[38] trong nghiªn cøu nµy, ngoµi viÖc ng­êi d©n chän gi¶i ph¸p tù ®iÒu trÞ t¹i nhµ th× tr¹m y tÕ vÉn lµ n¬i mµ ng­êi d©n lùa chän cao nhÊt (26.9%) trong khi ®ã chØ cã 16% ®Õn víi bÖnh viÖn. §èi víi dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh b»ng YHCT ®­îc ng­êi d©n lùa chän, qua pháng vÊn 584 ng­êi d©n ®· sö dông YHCT cho thÊy dÞch vô YHCT nµo gÇn d©n nhÊt, chi phÝ ®iÒu trÞ thÊp nhÊt mµ l¹i cã chuyªn m«n giái sÏ ®­îc ng­êi d©n chän nhiÒu h¬n §¸nh gi¸ kiÕn thøc vÒ YHCT cña ng­êi d©n: kiÕn thøc vÒ YHCT mµ h¬n n÷a lµ ®¸nh gi¸ kiÕn thøc vÒ sö dông c©y thuèc phï hîp trong ®iÒu trÞ bÖnh, nã kh«ng chØ lµ kiÕn thøc b¸c häc ®· trë thµnh nh÷ng lý luËn vµ nh÷ng ph­¬ng ph¸p mµ chØ trong tr­êng líp ®µo t¹o hä míi ®­îc tiÕp cËn, mµ nã cßn lµ nh÷ng kinh nghiÖm ®­îc ®óc rót tõ ngµn x­a cña nh©n d©n ta. ë mçi vïng, mçi ®Þa ph­¬ng l¹i cã nh÷ng thÕ m¹nh riªng, kinh nghiÖm riªng vÒ sö dông c©y thuèc, hay gäi theo c¸ch kh¸c ®ã lµ tri thøc ®Þa ph­¬ng hoÆc tri thøc b¶n ®Þa. Tri thøc b¶n ®Þa lµ mét tµi s¶n rÊt cã gi¸ trÞ, nÕu biÕt c¸ch gi÷ g×n vµ khai th¸c th× nguån tµi nguyªn tri thøc nµy sÏ mang l¹i ®êi sèng Êm no cho hä.[34] Kinh nghiÖm vÒ sö dông c©y thuèc cña ng­êi d©n còng thuéc hÖ thèng nµy. KiÕn thøc vÒ YHCT lµ yÕu tè cã t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn viÖc ng­êi d©n cã chän YHCT ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh kh«ng. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy cã 51.2% ng­êi d©n ®­îc ®¸nh gi¸ lµ cã kiÕn thøc vÒ YHCT th× tû lÖ n÷ giíi lµ 55.3%, cao h¬n nam giíi. Trong sè ®ã phÇn lín tËp trung ë sè ng­êi d©n sèng ë vïng miÒn nói víi P < 0,01. Thªm vµo ®ã, kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· kh¼ng ®Þnh ng­êi cã kiÕn thøc vÒ YHCT sÏ sö dông YHCT nhiÒu h¬n gÊp 2,69 lÇn so víi ng­êi kh«ng cã kiÕn thøc vÒ YHCT (P < 0,01). KÕt qu¶ nghiªn cøu cña Ng« Huy Minh (2002) còng phï hîp víi nghiªn cøu cña chóng t«i. §iÒu nµy cho chóng ta thÊy kiÕn thøc vÒ YHCT sÏ t¸c ®éng lµm cho ng­êi d©n tin t­ëng r»ng ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ b»ng YHCT mang l¹i hiÖu qu¶ vµ an toµn cho hä. MÆt kh¸c, ®a sè ng­êi d©n ®Òu biÕt c¸ch sö dông mét vµi lo¹i c©y thuèc ®Ó ch÷a bÖnh th«ng th­êng. §Æc biÖt cã rÊt nhiÒu ng­êi d©n ë vïng miÒn nói biÕt sö dông hµng tr¨m c©y thuèc ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh. ChÝnh nh÷ng ng­êi nµy ®· trë thµnh nh÷ng «ng lang, bµ mÕ (chóng t«i t¹m gäi chung lµ thÇy lang) ®Ó ch÷a bÖnh cho nh÷ng ng­êi kh¸c ë ®Þa ph­¬ng, thËm chÝ cho c¶ ng­êi ë vïng kh¸c ®Õn. §Ó t×m hiÓu s©u h¬n, chóng t«i ®· cã nh÷ng cuéc gÆp gì vµ trao ®æi víi ng­êi d©n x· Ba V× vÒ kinh nghiÖm sö dông c©y thuèc. MÆc dï ®· hÕt søc cè g¾ng vµ ®­îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña tr­ëng tr¹m y tÕ x· (cïng sö dông ng«n ng÷ cña ng­êi Dao) chóng t«i còng chØ thu thËp ®­îc mét sè c©y thuèc mµ hÇu hÕt c¸c gia ®×nh ë ®©y biÕt vµ sö dông. Cßn ®èi víi bµi thuèc, chóng t«i thÊy kh«ng cã sù thèng nhÊt vÒ sè vÞ thuèc trong c¸c bµi thuèc ®Ó ®iÒu trÞ mét bÖnh nµo ®ã, mµ tuú theo kinh nghiÖm sö dông cña mçi thÇy lang mµ hä cã c¸ch phèi hîp c¸c vÞ thuèc kh¸c nhau ®Ó cã mét bµi thuèc hoµn chØnh. Mét ®iÒu ®¸ng l­u ý n÷a ®ã lµ hÇu hÕt c¸c thÇy lang ë ®©y chØ dùa vµo kÓ bÖnh ®Ó lÊy thuèc. Bªn c¹nh ®ã th× vai trß cña ngµnh y tÕ mµ ®Æc biÖt lµ tr¹m y tÕ x· còng kh«ng thÓ cã h×nh thøc qu¶n lý nµo ®èi víi lo¹i h×nh ho¹t ®éng kh¸m ch÷a bÖnh nh­ vËy. §©y còng lµ mét h¹n chÕ rÊt lín trong qu¶n lý ng­êi hµnh nghÒ thuèc. Chóng t«i thiÕt nghÜ, nªn cã mét tr­¬ng tr×nh tËp huÊn chuyªn m«n t¹i chç cho nh÷ng ®èi t­îng lµ c¸c thÇy lang hµnh nghÒ tù ph¸t, ch­a ®ñ ®iÒu kiÖn cÊp phÐp theo hÖ thèng qu¶n lý cña nhµ n­íc. MÆt kh¸c cÇn cã thªm nh÷ng nghiªn cøu, s­u tÇn vµ ®¸nh gi¸ vÒ c©y thuèc vµ bµi thuèc quý cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam, gãp phÇn vµo viÖc b¶o tån tri thøc ®Þa ph­¬ng vµ còng lµ b¶o tån b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ViÖt Nam. 4.2.2. Ph­¬ng diÖn ng­êi d©n kh«ng sö dông YHCT KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, cã tíi 27,1% ®· tr¶ lêi lµ kh«ng sö dông YHCT. C¸c lý do v× thuèc YHH§ s½n cã vµ tèt h¬n YHCT, sö dông YHCT sÏ bÊt tiÖn, kh«ng t¸c dông, l©u khái, do thiÕu thÇy thuèc chuyªn khoa YHCT, thÇy thuèc Ýt khi dïng, thuèc YHCT ®¾t h¬n thuèc YHH§ vµ nhiÒu lý do kh¸c mµ v× thÕ ng­êi d©n ®· kh«ng sö dông YHCT. KÕt qu¶ nghiªn cøu cã phÇn phï hîp víi nh÷ng nghiªn cøu tr­íc ®©y. Nh­ nghiªn cøu cña Ng« Huy Minh, §Æng ThÞ Phóc, §ç ThÞ Ph­¬ng. MÆt kh¸c, nh­ chóng ta ®· biÕt nh©n d©n ta cã truyÒn thèng vÒ sö dông YHCT trong CSSK. Ngay tõ thêi c¸c Vua Hïng dùng n­íc nh©n d©n ta ®· biÕt sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p ®Ó b¶o vÖ vµ gióp c¬ thÓ kháe m¹nh. §ã lµ ph­¬ng thøc nhuém r¨ng, ¨n trÇu kh«ng ®Ó b¶o vÖ r¨ng miÖng hay dïng gõng, ít kh«ng chØ lµ gia vÞ ¨n mµ cßn lµ mét vÞ thuèc h÷u hiÖu trong viÖc trÞ c¸c chøng bÖnh th«ng th­êng. VËy th× kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho biÕt, cã tíi 27,1% ng­êi d©n kh«ng sö dông YHCT. Theo mét sè kÕt qu¶ kh¸c trong nghiªn cøu cña chóng t«i cho biÕt cã tíi 48,8% ng­êi d©n kh«ng cã kiÕn thøc vÒ YHCT 43,7% kh«ng biÕt bÊt kú mét ph­¬ng ph¸p ch÷a bÖnh nµo b»ng YHCT vµ cã 53,3% hé gia ®×nh kh«ng trång c©y thuèc. Qua ®ã chóng t«i thÊy r»ng v× ng­êi d©n kh«ng cã kiÕn thøc vÒ YHCT nªn kh«ng biÕt mét ph­¬ng ph¸p ch÷a bÖnh nµo cña YHCT ®ång thêi v× thiÕu kiÕn thøc vÒ YHCT nªn kh«ng trång c©y thuèc. Ng­îc l¹i v× kh«ng trång c©y thuèc nªn ng­êi d©n còng kh«ng cã kiÕn thøc vÒ nã. ChÝnh v× thÕ ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng mÆc dï ng­êi d©n ®· sö dông YHCT nh­ng b¶n th©n l¹i kh«ng ý thøc ®­îc ®ã lµ YHCT. Trong thùc tÕ khi tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi chóng t«i nhËn thÊy trong v­ên nhµ cña rÊt nhiÒu gia ®×nh ®· cã c©y thuèc (tù mäc hoÆc trång lµm rau hoÆc trång lµm c©y c¶nh) nh­ng hä l¹i kh«ng biÕt ®©u lµ c©y thuèc. Do vËy, tû lÖ 72,9% ng­êi d©n ®· sö dông YHCT ch­a thËt sù ph¶n ¸nh ®­îc hÕt møc ®é sö dông YHCT trong céng ®ång, ph¶i lµ tû lÖ cao h¬n n÷a. Qua ®ã cÇn thiÕt ph¶i cã nhiÒu h×nh thøc tuyªn truyÒn, phæ biÕn kiÕn thøc vÒ YHCT cho nh©n d©n ®Ó ng­êi d©n sö dông nhiÒu h¬n n÷a. §Æc biÖt lµ tuyªn truyÒn vËn ®éng ®Ó ng­êi d©n trång vµ sö dông c©y thuèc t¹i v­ên nhµ hoÆc trång c©y c¶nh c©y thuèc. Mét kÕt qu¶ kh¸c mµ chóng t«i thu thËp ®­îc ë phÇn phô lôc 3 cho thÊy: trang thiÕt bÞ YHCT ë tuyÕn y tÕ x· ph­êng kh«ng ®ñ, c¸n bé y tÕ c«ng t¸c t¹i tr¹m y tÕ x· ph­êng thiÕu. Trong sè 51 c¸n bé y tÕ ®ang c«ng t¸c t¹i tr¹m chØ cã 8/9 x· cã b¸c sü vµ 31 y sü trong ®ã cã 1 b¸c sü chuyªn khoa YHCT, 5 y sü chuyªn khoa YHCT. C¸n bé y tÕ cã ®é tuæi trung b×nh lµ 45,8 tuæi vµ thêi gian c«ng t¸c trong ngµnh trung b×nh 11,6 n¨m. Nh­ vËy, c¸n bé y tÕ chñ yÕu cßn Ýt tuæi nghÒ trong ®ã cã 56,1% biÕt kª ®¬n thuèc YHCT, 53,7% biÕt ch©m cøu; biÕt sö dông xoa bãp lµ 63,4%. MÆt kh¸c, kÕt qu¶ ë b¶ng cho thÊy, dÞch vô YHCT t¹i c¸c tr¹m y tÕ x·, ph­êng kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña nh©n d©n. Do vËy cÇn cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ vÒ chÊt l­îng cung cÊp dÞch vô YHCT trong viÖc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc kháe nh©n d©n t¹i céng ®ång. S¬ ®å tãm t¾t yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn viÖc ng­êi d©n kh«ng sö dông YHCT Tuyªn truyÒn vÒ sö dông YHCT yÕu Ng­êi d©n kh«ng sö dông YHCT ThiÕu tin t­ëng vµo YHCT ThiÕu kiÕn thøc vÒ YHCT Kh«ng trång c©y thuèc Cung cÊp dÞch vô kh«ng ®¸p øng C©y thuèc cã s½n kh«ng biÕt ThiÕu c¸n bé YHCT KÕt luËn Sau khi tiÕn hµnh ®iÒu tra trªn 800 ng­êi d©n vÒ sö dông YHCT chóng t«i ®i ®Õn mét sè kÕt luËn sau: 1. Thùc tr¹ng sö dông YHCT cña ng­êi d©n t¹i céng ®ång - Tû lÖ m¾c bÖnh t¹i céng ®ång lµ 54,7%; vïng n«ng th«n chiÕm 39%, vïng miÒn nói 26,4%; vïng ®« thÞ 18,9% trong ®ã ng­êi giµ vµ trÎ em cã tû lÖ m¾c bÖnh cao nhÊt. Giíi n÷ m¾c bÖnh cao h¬n giíi nam, riªng vïng miÒn nói giíi nam m¾c bÖnh cao h¬n giíi n÷. - Tû lÖ sö dông YHCT trong céng ®ång lµ 72,9% trong ®ã ®iÒu trÞ kÕt hîp YHCT víi YHH§ lµ 36,3%; ®iÒu trÞ b»ng YHH§ ®¬n thuÇn lµ 34%; b»ng YHCT ®¬n thuÇn lµ 29,7%. - Ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ cña YHCT: thuèc YHCT ®¬n thuÇn lµ 34,8%; ph­¬ng ph¸p kÕt hîp thuèc vµ kh«ng dïng thuèc lµ 63,2%; ph­¬ng ph¸p kh«ng dïng thuèc ®¬n thuÇn 2,1%. - Môc ®Ých sö dông YHCT: ®Ó ch÷a bÖnh lµ 61,3%; võa ®Ó ch÷a bÖnh ®ång thêi lµm thuèc bæ 27,3%; ®Ó ch÷a bÖnh sau khi ch÷a bÖnh b»ng YHH§ kh«ng khái lµ 3,4%. 2. YÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn viÖc ng­êi d©n lùa chän dÞch vô YHCT trong phßng vµ ®iÒu trÞ bÖnh 2.1. YÕu tè thóc ®Èy ng­êi d©n sö dông YHCT nhiÒu h¬n Ng­êi cã kiÕn thøc vÒ YHCT, ng­êi biÕt ch÷a bÖnh b»ng YHCT, ng­êi nghÌo, ng­êi cao tuæi, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè, hé gia ®×nh cã trång c©y thuèc t¹i v­ên sö dông YHCT nhiÒu h¬n. MÆt kh¸c, chi phÝ ®iÒu trÞ thÊp, chuyªn m«n cña thÇy thuèc giái, dÞch vô YHCT gÇn nhµ lµ nh÷ng lý do ®Ó ng­êi d©n lùa chän dÞch vô YHCT ®Ó ch÷a bÖnh. 2.2. YÕu tè khiÕn cho ng­êi d©n Ýt hoÆc kh«ng sö dông YHCT ThiÕu kiÕn thøc vÒ YHCT, sù s½n cã cña thuèc YHH§, sù bÊt tiÖn khi sö dông YHCT, thiÕu thÇy thuèc chuyªn khoa YHCT lµ nh÷ng yÕu tè lµm cho ng­êi d©n Ýt hoÆc kh«ng sö dông YHCT. MÆt kh¸c, y tÕ c¬ së kh«ng thu hót ®­îc bÖnh nh©n ®Õn v× thiÕu vÒ trang thiÕt vµ thiÕu c¸n bé chuyªn khoa YHCT. KhuyÕn nghÞ Qua nghiªn cøu thùc tr¹ng sö dông YHCT cña ng­êi d©n tØnh Hµ T©y n¨m 2006 chóng t«i cã mét sè khuyÕn nghÞ sau: 1. T¨ng c­êng c¸c h×nh thøc tuyªn truyÒn vÒ YHCT trong céng ®ång, ®Æc biÖt lµ trång vµ sö dông c©y thuèc nam t¹i céng ®ång d©n c­. 2. T¨ng c­êng ®µo t¹o vµ båi d­ìng kiÕn thøc YHCT cho c¸c c¸n bé y tÕ dùa theo m« h×nh bÖnh tËt cña tõng tuyÕn, kÕt hîp YHCT vµ YHH§ trong ®iÒu trÞ. CÇn cã nh÷ng nghiªn cøu, ®iÒu tra, s­u tÇm vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vÒ c¸c c©y thuèc, bµi thuèc quý cña ®ång bµo c¸c d©n téc. MÆt kh¸c cÇn cã ®iÒu tra vÒ thùc tr¹ng cung cÊp dÞch vô YHCT mµ chóng t«i ch­a cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu s©u nh­ thÕ míi cã kÕt qu¶ tæng thÓ vÒ sö dông vµ cung cÊp dÞch vô YHCT tõ ®ã ®­a ra nh÷ng khuyÕn nghÞ hîp lý vÒ t¨ng c­êng sö dông YHCT trong céng ®ång. TµI liÖu tham kh¶o 1. TiÕng viÖt TriÖu BÝch An (1997), §¸nh gi¸ t×nh h×nh qu¶n lý mµng l­íi c¸n bé chuyªn khoa YHCT trong hÖ thèng nhµ n­íc tØnh Yªn B¸i 1996, LuËn v¨n chuyªn khoa I Y tÕ c«ng céng, Tr­êng C¸n bé qu¶n lý ngµnh y tÕ, Hµ Néi. Vò TuÖ Anh (2005), YHCT Trung Quèc thu hót ®­îc sù ­a thÝch trªn toµn thÕ giíi, B¶n tin d­îc liÖu, sè 12 - tËp IV, tr 382. Ban bÝ th­ TW (2002), Cñng cè vµ hoµn thiÖn m¹ng l­íi Y tÕ c¬ së, ChØ thÞ 06 – CT/TW ngµy 22/1/2002, Hµ Néi. Ban c¸n sù ®¶ng Bé y tÕ (1996), B¸o c¸o ba n¨m thùc hiÖn nghÞ quyÕt trung ­¬ng §¶ng kho¸ VII, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, sè 1 – 1996, tr 1 – 4. Ban tuyªn gi¸o tØnh ñy Hµ T©y (2006), Tµi liÖu nghiªn cøu NghÞ quyÕt §¹i héi ®¹i biÓu §¶ng bé tØnh Hµ T©y lÇn thø XIVnhiÖm kú 2005 – 2010.. Hµ T©y. NguyÔn Hßa B×nh (2001), Nghiªn cøu chÊt l­îng kh¸m ch÷a bÖnh cña y tÕ tuyÕn x· vµ x©y dùng m« h×nh dÞch vô CSSK t¹i nhµ ë ngo¹i thµnh Hµ Néi, LuËn v¨n tiÕn sü y häc, Häc viÖn Qu©n y, Hµ Néi. TrÇn Quèc B×nh, Bµnh V¨n Kh×u (2004). Kh¸i qu¸t vÒ thùc thi chiÕn l­îc hiÖn ®¹i ho¸ D­îc häc cæ truyÒn cña Trung Quèc, T¹p chÝ Th«ng tin Y D­îc sè 1 – 2004, tr 14 – 17. Bé Y tÕ (1993), Tµi liÖu héi nghÞ qu¸n triÖt néi dung øng dông YHCT phôc vô cho CSSK ban ®Çu t¹i céng ®ång, 8/1993, Hµ Néi. Bé Y tÕ (1997), H­íng dÉn néi dung c«ng t¸c CSSK ban ®Çu, Th«ng t­ 07/BYT 26/5/1997, Hµ Néi. Bé Y tÕ (1999), §iÒu hµnh CSSK ban ®Çu dùa vµo céng ®ång, NXB Y häc, Hµ Néi. Bé Y tÕ (2002), ChuÈn Quèc gia y tÕ x· giai ®o¹n 2001-2010, QuyÕt ®Þnh 370/2002/Q§/BYT, Hµ Néi. Bé Y tÕ (2004), Tµi liÖu héi nghÞ s¬ kÕt c«ng t¸c x©y dùng x· tiªn tiÕn vµ chuÈn Quèc gia vÒ YDHCT, Hµ Néi. Bé Y tÕ - Trung t©m nh©n lùc (1995), T×m hiÓu m« h×nh bÖnh vµ m« h×nh sö dông dÞch vô y tÕ t¹i mét huyÖn vïng cao tØnh B¾c Th¸i ViÖt Nam, B¸o c¸o khoa häc cña trung t©m, Hµ Néi, tr 20. Hoµng §×nh CÇu (1993), Qu¶n lý vµ CSSK ban ®Çu, NXB Y häc Hµ Néi, tr 79 – 116. Hoµng B¶o Ch©u (1991), Y häc d©n téc trong CSSK, Th«ng tin YHCT d©n téc sè 63 – 1991, tr 5 – 6. Ph¹m H­ng Cñng (1996), Nghiªn cøu øng dông x· héi ho¸ YHCT CSSK ban ®Çu t¹i céng ®ång trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã ®Þnh h­íng XHCN, LuËn v¨n chuyªn khoa cÊp II, tr 41 - 49, Hµ Néi. Ph¹m H­ng Cñng (2000), Ph¸t triÓn YHCT ®Ó CSSK nh©n d©n c¸c tØnh miÒn nói, vïng s©u, vïng xa. B¸o c¸o t¹i Héi nghÞ CSSK d©n téc miÒn nói tØnh Hoµ B×nh, Hoµ B×nh. NguyÔn Th­îng Dong (2002), B¶o tån nguån gen, gièng vµ kinh nghiÖm sö dông c©y thuèc YHCT. T¹p chÝ D­îc liÖu, TËp 7, Sè 6 – 2002, tr 161 – 162. Vò DiÔn, NguyÔn M¹nh H¶i, §µo Ngäc Phong (1996). §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng m«i tr­êng vµ søc kháe bÖnh tËt trong nh©n d©n hai x· Hoµng T©y, T©m S¬n huyÖn Kim B¶ng. Kû yÕu c«ng tr×nh nghiªn cøu Tr­êng §¹i häc Y khoa Hµ Néi, TËp II – Hµ Néi 1996, tr 82 – 96. ThÞ uû Hµ §«ng (2005), B¸o c¸o kÕt qu¶ thùc hiÖn nhiÖm vô c«ng t¸c n¨m 2005 vµ ph­¬ng h­íng nhiÖm vô n¨m 2006, Hµ T©y. HiÕn ph¸p n­íc CHXHN ViÖt Nam n¨m 1980, Ch­¬ng III, ®iÒu 44. HiÕn ph¸p n­íc CHXHN ViÖt Nam n¨m 1992, Ch­¬ng III, ®iÒu 39. NguyÔn ThÞ Hßa (2001), Nghiªn cøu thãi quen t×m kiÕm vµ sö dông dÞch vô y tÕ trong CSSK cña ng­êi d©n huyÖn Sãc S¬n, Hµ Néi. LuËn v¨n th¹c sü y tÕ c«ng céng, Tr­êng §¹i häc y Hµ Néi, Hµ Néi. §µm Kh¶i Hoµn (1998), Nghiªn cøu x©y dùng m« h×nh céng ®ång tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng CSSK ban ®Çu cho mét sè nh©n d©n miÒn nói phÝa b¾c, LuËn ¸n tiÕn sü y häc, Hµ Néi. §iÒu tra y tÕ quèc gia 2001 – 2002. NguyÔn TuÊn Hoµn (1998), Nghiªn cøu thùc tr¹ng vµ t¸c dông c¸c v­ên thuèc nam cña S­ ®oµn Bé binh c¬ giíi 304, Qu©n ®oµn Bé binh 2. LuËn ¸n th¹c sü khoa häc y d­îc, ViÖn Y hoc cæ truyÒn Qu©n ®éi, Hµ Néi. Ng« ¸nh Hoµng (2000), §Èy m¹nh c«ng t¸c ®µo t¹o, båi d­ìng chuyªn m«n cho ng­êi hµnh nghÒ YHCT lµ gi¶i ph¸p tÝch cùc ®Ó ph¸t huy, ph¸t triÓn vèn quý YHCT ViÖt Nam. T¹p chÝ YHCT ViÖt Nam sè 318, tr 17 – 18. Héi th¶o khu vùc T©y Th¸i B×nh D­¬ng vÒ YHCT, T¹p chÝ d­îc häc sè 1 n¨m 1996. tr 22 – 23. Héi §«ng y Hµ T©y (2005), B¸o c¸o tæng kÕt nhiÖm kú 2000 - 2005 vµ ph­¬ng h­íng nhiÖm vô nhiÖm kú 2006 – 2010, Hµ T©y. Vò ThÞ Hång, §µo Quang Vinh, NguyÔn ThÞ Minh NguyÖt, NguyÔn B¶o §ång (2005). YHCT cña ng­êi Dao x· Ba V×, huyÖn Ba V×, tØnh Hµ T©y. §Ò tµi tiÒm n¨ng n¨m 2005,Trung t©m nh©n chñng häc vµ søc kháe céng ®ång, ViÖn D©n téc häc, Hµ Néi, tr 57. HuyÖn uû Ba V× (2005), B¸o c¸o kÕt qu¶ l·nh ®¹o thùc hiÖn nhiÖm vô chÝnh trÞ n¨m 2005 vµ ph­¬ng h­íng, nhiÖm vô n¨m 2006. Hµ T©y. HuyÖn uû Ch­¬ng Mü (2005). B¸o c¸o kÕt qu¶ thùc hiÖn nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¹i biÓu §¶ng bé huyÖn lÇn thø XX; Ph­¬ng h­íng, nhiÖm vô nhiÖm kú 2005 – 2010, Hµ T©y. TrÇn V¨n Khanh (2003), Tr­êng YHCT TuÖ TÜnh víi c«ng t¸c CSSK ng­êi cao tuæi, T¹p chÝ D©n sè vµ ph¸t triÓn, sè 11(33)/2003, Hµ Néi,tr 26 – 27. TrÇn C«ng Kh¸nh (2005), Tµi nguyªn sinh vËt vµ sù chia sÎ lîi Ých, B¸o c¸o tham dù Héi th¶o tri thøc b¶n ®Þa, Ba V×, Hµ T©y. TrÇn C«ng Kh¸nh (2000), §a d¹ng sinh vËt vµ tµi nguyªn c©y thuèc ë ViÖt Nam, Tµi liÖu gi¶ng d¹y sau ®¹i häc, Tr­êng §¹i häc D­îc Hµ Néi. Ph¹m Vò Kh¸nh (2006), Thùc tr¹ng sö dông YHCT cña ng­êi d©n tØnh B¾c Ninh n¨m 2006, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh sè 546, tr 33 – 38. Lý Ngäc KÝnh, NguyÔn Thµnh Trung, §µm Kh¶i Hoµn, Mai §×nh §øc (1998). §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng CSSK nh©n d©n ë x· Hîp TiÕn huyÖn §ång Hû, tØnh Th¸i Nguyªn. T¹p chÝ Y häc thùc hµnh sè 12/1998, tr 12 – 16. Hoµng ThÞ Hoa Lý (2006), Kh¶o s¸t thùc tr¹ng nguån nh©n lùc vµ sö dông YHCTë mét sè ®Þa ph­¬ng tØnh B¾c Ninh, LuËn v¨n th¹c sü y häc, §¹i häc Y Hµ Néi, Hµ Néi. Ng« Huy Minh (2002), Thùc tr¹ng vµ mét sè yÕu tè ¶nh h­ëng tíi viÖc sö dông YHCT cña ng­êi d©n huyÖn L­¬ng S¬n tØnh Hoµ B×nh, LuËn v¨n th¹c sü y häc, §¹i häc Y tÕ c«ng céng. Hµ Néi. §Æng ThÞ Phóc (2002), Thùc tr¹ng sö dông YHCT t¹i tØnh H­ng Yªn, LuËn v¨n th¹c sü y häc, §¹i häc Y Hµ Néi, Hµ Néi. §ç ThÞ Ph­¬ng (1996), Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng sö dông thuèc YHCT vµ c¸c t¸c dông ®iÒu trÞ cña 8 chÕ phÈm thuèc nam ë mét sè céng ®ång n«ng th«n, LuËn ¸n phã tiÕn sÜ y häc, §¹i häc Y Hµ Néi. §ç Nguyªn Ph­¬ng (2002), N¨m m­¬i n¨m n¨m kÕ thõa vµ ph¸t triÓn YDHCT ViÖt Nam, T¹p chÝ §«ng Y sè 332/ 2002, tr6 – 8. §ç Nguyªn Ph­¬ng (2000), Héi nghÞ quèc tÕ hiÖn ®¹i ho¸ YDHCT,Thµnh phè Hå ChÝ Minh. §ç ThÞ Ph­¬ng, Phã §øc ThuÇn (1995), Kh¶o s¸t tiÒm n¨ng thuèc nam trong CSSK ban ®Çu t¹i céng ®ång ng­êi Dao, b¶n Yªn S¬n huyÖn Ba V× Hµ T©y. Tãm t¾t b¸o c¸o héi nghÞ khoa häc YHCT Tr­êng ®¹i häc Y khoa Hµ Néi, tr 50 – 52. Thñ t­íng ChÝnh phñ (2003), Phª duyÖt chÝnh s¸ch Quèc gia vÒ YDHCT ®Õn 2010, QuyÕt ®Þnh 222/2003/Q§-TTg, ngµy 03/11/2003, Hµ Néi Chi côc thèng kª Hµ T©y (2005), Niªm gi¸m thèng kª tØnh Hµ T©y, Hµ T©y. TuÖ TÜnh toµn tËp (1996), Héi YHCT Tp. Hå ChÝ Minh, tr 15-17. TrÇn DiÖu ThuÇn (2004), Kh¶o s¸t thùc tr¹ng t×nh h×nh ®¸p øng dÞch vô y tÕ tuyÕn c¬ së t¹i thµnh phè Biªn Hoµ, T¹p chÝ Y häc thµnh phè Hå ChÝ Minh, tËp 8 phô b¶n sè 1, TP. Hå ChÝ Minh. TrÇn Thuý vµ céng sù (1998), KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ hiÖn tr¹ng nh©n lùc vµ hiÖn tr¹ng sö dông thuèc cæ truyÒn. §Ò tµi tiÕn hµnh theo yªu cÈu cña Bé Y tÕ, lÜnh vùc chÝnh s¸ch vµ qu¶n lÝ thuèc thuéc ch­¬ng tr×nh hîp t¸c Y tÕ ViÖt Nam Thuþ §iÓn. TrÇn Thuý vµ céng sù (1999), nghiªn cøu viÖc sö dông vµ quan niÖm cña ng­êi d©n vÒ YHCT, Hµ Néi. Lª H÷u Tr¸c (1991), H¶i Th­îng y t«n t©m lÜnh, NXB KH – KT, Hµ Néi. TTYT Hµ §«ng (2006), B¸o c¸o kÕt qu¶ thùc hiÖn nhiÖm vô c«ng t¸c n¨m 2005 vµ ph­¬ng h­íng nhiÖm vô n¨m 2006, Hµ T©y. Tr­êng ®¹i häc Y Hµ Néi – khoa YHCT (1999), Bµi gi¶ng YHCT, NXB y häc, Hµ Néi. UBND tØnh Hµ T©y (2006), Phª duyÖt kÕ ho¹ch thùc hiÖn chÝnh s¸ch Quèc gia vÒ Y hoc Cæ truyÒn tØnh Hµ T©y ®Õn n¨m 2010, QuyÕt ®Þnh sè 640/Q§ - UBND ngµy 13/4/200.Hµ T©y. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII (1996), Ph­¬ng h­íng nhiÖm vô kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 5 n¨m 1996 – 2000, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, tr 206 -208. Th¸i v¨n Vinh (1999), Kh¶o s¸t thùc t¹ng sö dông YHCT ë ba x· miÒn nói thuéc huyÖn §¹i Tõ tØnh Th¸i Nguyªn. LuËn v¨n th¹c sü khoa häc y d­îc. ViÖn YHCT Qu©n ®éi, Hµ Néi. Vô Y häc cæ truyÒn (2005), b¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c YDHCT n¨m 2005, Hµ Néi. ViÖn Y häc cæ truyÒn ViÖt Nam - Trung t©m th«ng tin YHCT cña WHO (1999), Tuyªn bè Xenegan, Th«ng tin YHCT sè 3, tr 16-17. 2. TiÕng n­íc ngoµi A.R. Kaldi PhD (2005), Study of Relationship between Knowledge, Attitude and Practice of the Elderly with Their General Health in Tehran, Decemder 2005 Volume, Issue, pp 9 - 15 Dawson M.T.; Gifford S.; Amezquita R (2005), culture, Health & Sexuality Journal, volume 2, Number 1, 1 January 2005, pp.51-68 (18) Nakars, Vinkeres, Kitai E, Werman E, Weingarten M (2001), Folk, Tradinational and conventional medicine among elderly Yemenite immigrants in Israel, Isr Med Assoc J.3. Tr 928 – 931. Natori S (1980), Aplication on herbal drugs to health care in Japan, J Ethnopharmacol Vol 2, No1, pp. 65 – 70. Report on the development of making uses of medicinal plants in PHC (1991), Instititute of Traditional medicine, pp.1- 4. Jayasuriya DC (1990), Areview of legislation concerning medicial plants, WHO report, PP 7 – 9. WHO (1985), Fifty year of the world Health Organization in the Westem Pacific Region (1948-1998), Report of the Region Director to the Regional Committee for the Westem Pacific, Chapter 13 Traditional Medicine, pp 25 – 28. WHO (1986). Evaluation of the strategy for health for all by the year 200, Seventhe report on the World health situation, pp 21- 24. WHO (1996), Traditional medicine, Fact sheet 134. WHO (1998), Regulatory situation of herbal medicines, A world review WHO/TRM/98.1 (10) WHO (1999), Practical handbook for anti – malarial drug therapeutic effcacy testing for the district health workers. Harare: WHO/AFRO,1999, pp 3 – 5. WHO (2002), World Health Organization Traditional Medicine Strategy 2002-2005, Page 2-7. WHO (2004), Implementation of the Regional Strategy on Promoting the Role of traditional Medicine for Health Systems, World Health Organization, Regional Office for Africa, Traditional Medicine Programme pp 1-9.