Thương mại điện tử toàn cầu trong khuôn khổ WTO và giải pháp đối với Việt Nam

c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ mét h­íng ®i ®óng ®¾n. Tuy vËy, ®Ó c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu hµng ®Çu tr­íc m¾t lµ lµm thÕ nµo cã thÓ mét mÆt héi nhËp ®­îc tèt víi qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i quèc tÕ, ®Êu tranh dµnh quyÒn b×nh ®¼ng trong nhiÒu lÜnh vùc, mÆt kh¸c vÉn gi÷ ®­îc æn ®Þnh vµ duy tr× ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ trong n­íc l¹i lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p. §iÒu nµy ®ßi hái sù quyÕt t©m vµ nç lùc cao h¬n n÷a cña c¸c n­íc nµy trong cuéc chiÕn ®ßi hái sù b×nh ®¼ng h¬n trong hÖ thèng th­¬ng m¹i thÕ giíi mµ hä ®ang ®øng ë vÞ thÕ cña nh÷ng kÎ yÕu. 2. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö t¹i c¸c thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn trong WTO 2.1. Lîi Ých tiÒm n¨ng cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö víi c¸c thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn Sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin ngµy nay t¹o nªn kho¶ng c¸ch kh¸ lín gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Tuy vËy, sè ng­êi dïng Internet ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn t¨ng lªn víi tèc ®é nhanh chãng trong mÊy n¨m gÇn ®©y. §iÒu ®ã nãi lªn r»ng c¸c n­íc nµy cã thÓ bá qua mét sè giai ®o¹n thùc hiÖn “®i t¾t, ®ãn ®Çu” vµ øng dông c«ng nghÖ míi nhÊt dùa trªn thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ mµ c¸c n­íc ph¸t triÓn ®em l¹i. ViÖc øng dông TM§T ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nhê vËy sÏ mÊt Ýt thêi gian vµ chi phÝ ®Çu t­ h¬n. Ng­îc l¹i, viÖc øng dông TM§T sÏ lµ mét ®éng lùc thóc ®Èy c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn tiÕp cËn c«ng nghÖ tiªn tiÕn, thùc hiÖn b­íc nh¶y vät thu hÑp kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn víi c¸c n­íc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn. Tuy vËy, viÖc thùc hiÖn b­íc nh¶y vät ®ã ®ßi hái chÝnh phñ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i cã chiÕn l­îc t¨ng c­êng n¨ng lùc nghiªn cøu vµ øng dông khoa häc cña nguån nh©n lùc trong n­íc, ®ång thêi dì bá rµo c¶n ®éc quyÒn nhµ n­íc lµm trë ng¹i ®Õn søc ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy c¹nh tranh vµ hiÖu qu¶, cung cÊp c¬ së v÷ng ch¾c cho Internet vµ TM§T. Trong ng¾n h¹n, mÆc dï c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ch­a thÓ øng dông TM§T mét c¸ch toµn diÖn, m¹ng Internet vÉn cã thÓ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho c«ng viÖc kinh doanh cña ng­êi d©n ë c¸c n­íc nµy qua viÖc kÕt nèi hä víi thÕ giíi bªn ngoµi. Ên §é lµ mét trong c¸c ®iÓn h×nh nµy. Nhê ch­¬ng tr×nh Gyandoor “§¹i sø tri thøc” cña chÝnh phñ, mét triÖu ng­êi d©n vïng Dhar, mét vïng n«ng th«n xa x«i hÎo l¸nh cña Ên §é, ®· cã thÓ biÕt ®Õn Internet. ë nh÷ng ®iÓm truy cËp Internet trong vïng, qua c¸c nh©n viªn h­íng dÉn sö dông, ng­êi n«ng d©n chØ cÇn bá ra mét sè tiÒn rÊt nhá lµ cã thÓ biÕt ®­îc gi¸ c¶ n«ng s¶n trªn toµn quèc. Nhê vËy, hä cã thÓ tr¸nh ®­îc viÖc gi¶m thu nhËp tõ viÖc b¸n n«ng s¶n v× thiÕu th«ng tin gi¸ c¶ nh­ tr­íc kia. NhiÒu ng­êi cßn cã thÓ b¸n ®Êu gi¸ bß qua m¹ng vµ nép hå s¬ ®iÖn tö vay vèn ng©n hµng trong mét thêi gian ng¾n h¬n tr­íc kia nhiÒu lÇn. Ch­¬ng tr×nh nµy còng gióp c¶i thiÖn c¸c dÞch vô c«ng khi ng­êi d©n cã thÓ bµy tá ý kiÕn cña m×nh víi chÝnh quyÒn th«ng qua th­ ®iÖn tö. “Internet vÒ n«ng th«n”, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn sè 51, 2002 ë Bangladesh, ng­êi d©n n«ng th«n còng cã thÓ tiÕp xóc víi c¸c dÞch vô ®iÖn tho¹i miÔn phÝ ®­îc ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng (village-pay phone). Trong mét tr­êng hîp kh¸c, mét ng­êi phô n÷ Pakistan ®· nhËn ®­îc ®¬n ®Æt hµng th¶m dÖt tay trÞ gi¸ hµng ngh×n USD qua viÖc ®¨ng qu¶ng c¸o trªn m¹ng. Ngoµi ra, hµng lo¹t c¸c th«ng tin bu«n b¸n, gi¸o dôc, y tÕ... ®­îc chuyÓn t¶i miÔn phÝ qua m¹ng còng ®em l¹i c¬ héi phæ cËp kiÕn thøc vµ n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ ë c¸c vïng xa x«i. Trong dµi h¹n, nhiÒu nghiªn cøu cho r»ng viÖc tham gia vµo TM§T quèc tÕ sÏ ®em l¹i cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn c¬ héi ®Èy m¹nh tèc ®é héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. ViÖc cã ®­îc th«ng tin vÒ c¸c c¬ héi bu«n b¸n vµ ®Çu t­ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn mét c¸ch dÔ dµng vµ kh¶ n¨ng di chuyÓn vèn nhanh chãng sÏ thu hót c¸c c«ng ty ®a quèc gia vµ xuyªn quèc gia më réng c¸c chi nh¸nh vµ nèi kÕt nÒn kinh tÕ c¸c n­íc nµy vµo d©y chuyÒn ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, gi¶m dÇn sù phô thuéc vµo c¸c quan hÖ kinh tÕ truyÒn thèng dùa trªn kho¶ng c¸ch ®Þa lý. Panagriya “Panagriya, “E-commerce, WTO and developing countries”, WTO study series 2, Geneva, 2000 dÉn ra tr­êng hîp Mü cã h¬n 100 c«ng ty cã m· sè phÇn mÒm ë Ên §é, n¬i mµ c«ng viÖc ®­îc hoµn thµnh vµ chuyÓn vÒ mét c¸ch nhanh chãng b»ng ®iÖn tö nhê c¸c nhµ lËp tr×nh cã tay nghÒ cao víi mét chi phÝ lao ®éng thÊp h¬n ë Mü. Ng­êi ta ­íc tÝnh cã h¬n 4 triÖu ng­êi trong lùc l­îng lao ®éng ë Mü ®ang sèng ë c¸c n­íc kh¸c vµ lµm viÖc cho c¸c c«ng ty Mü th«ng qua hÖ thèng ®iÖn tö víi møc l­¬ng thÊp h¬n thÞ tr­êng truyÒn thèng. C¸c n­íc nh­ Trung Quèc, Ên §é, Malaysia... lµ nh÷ng n­íc cã kh¶ n¨ng khai th¸c tèt nhÊt lîi Ých tiÒm n¨ng nµy trong TM§T, nh­ng c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c vÉn cã c¬ héi xuÊt khÈu lao ®éng tr×nh ®é cao trong c¸c lÜnh vùc kh¸c. Nhê vËy, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ ng¨n chÆn ®­îc phÇn nµo n¹n “ch¶y m¸u chÊt x¸m”. C¸c ngµnh kh¸c nh­ dÞch vô du lÞch vµ xuÊt b¶n còng ®­îc chê ®îi sÏ tËn dông ®­îc c¬ héi më réng trong TM§T. 2.2. Th¸ch thøc víi c¸c thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn trong th­¬ng m¹i ®iÖn tö * Hè ng¨n c¸ch sè (digital divide) VÒ lý thuyÕt, kh«ng thÓ phñ nhËn r»ng TM§T cã tiÒm n¨ng rÊt to lín. Song khi nh×n nhËn thùc tr¹ng ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin vµ TM§T trªn thÕ giíi, ngay c¶ nh÷ng chuyªn gia l¹c quan nhÊt còng ph¶i thõa nhËn r»ng chØ n­íc Mü biÕt c¸ch chuyÓn ho¸ tiÒm n¨ng ®ã thµnh hiÖn thùc Nezu. R, “E-commerce, a revolution with power”, OECD Directorate for Science, Technology and Industry, 2000 . Møc ®é s½n sµng cho TM§T (e-readiness) ®­îc ®¸nh gi¸ qua 3 yÕu tè: møc ®é phæ cËp Internet, h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin vµ hÖ thèng luËt ph¸p. Trong ®ã yÕu tè h¹ tÇng së c«ng nghÖ th«ng tin lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt. Trªn thùc tÕ, gi÷a c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn tån t¹i mét “Hè ng¨n c¸ch sè”, hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu. “Hè ng¨n c¸ch sè” ®­îc hiÓu lµ sù chªnh lÖch trong tr×nh ®é ph¸t triÓn h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin. NguyÔn Ngäc Tr©n, “Mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay”, NXN ThÕ giíi, Hµ Néi, 2002 Møc ®é tiÕp cËn Internet ph©n bè rÊt kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c khu vùc trªn thÕ giíi. MÆc dï sè ng­êi sö dông Internet ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn t¨ng nhanh trong vµi n¨m trë l¹i ®©y, con sè nµy vÉn duy tr× ë møc thiÓu sè t­¬ng ®èi so víi c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn (xem biÓu ®å 6). KÕt qu¶ nµy xuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin ë nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn cßn l¹c hËu, chi phÝ cao vµ dÞch vô nghÌo nµn. VÝ dô nh­ sè l­îng ®­êng thuª bao ®iÖn tho¹i ë c¸c n­íc Ch©u Phi Sahara chØ b»ng 1/70 ë c¸c n­íc OECD vµ 1/17 ë c¸c n­íc Mü La Tinh. Chi phÝ thuª ®­êng truyÒn ë nhiÒu n­íc kÐm ph¸t triÓn cao gÊp 20 lÇn ë n­íc Mü . Trong khi c«ng nghÖ truyÒn th«ng vÖ tinh ®· ph¸t triÓn hµng chôc n¨m, ë nhiÒu vïng trªn thÕ giíi, ®iÖn tho¹i vµ m¸y thu h×nh vÉn cßn lµ mét ®iÒu xa xØ. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng nµy lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng ®ñ tiÒm lùc tµi chÝnh ®Ó ®Çu t­ cho c¬ së h¹ tÇng th«ng tin. H¬n n÷a, viÖc øng dông c¸c thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ th«ng tin cña thÕ giíi ®ßi hái c¸c n­íc ph¶i cã nguån nh©n lùc hiÓu biÕt khoa häc c«ng nghÖ. Lùc l­îng lao ®éng ë nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng cã ®­îc ®iÒu nµy. Thªm vµo ®ã, c¸c n­íc nµy cßn ®ang ph¶i ®èi mÆt víi n¹n “ch¶y m¸u chÊt x¸m” (brain drain) do c¸c chuyªn gia giái kh«ng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn trong n­íc bÞ thu hót sang c¸c n­íc cã nÒn c«ng nghÖ tiªn tiÕn h¬n. ChÝnh s¸ch ®éc quyÒn nhµ n­íc lo¹i trõ c¹nh tranh trong ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin còng ®ãng gãp vµo t×nh tr¹ng l¹c hËu ®ã Mody,B. “ The Internet in the Other Three-Quarter of the World”, 2001 at httt://www.economist.com . NÕu t×nh tr¹ng l¹c hËu vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ th«ng tin vµ øng dông Internet tiÕp tôc kÐo dµi, “hè ng¨n c¸ch sè” sÏ ngµy cµng më réng v× c«ng nghÖ th«ng tin kh«ng ngõng ph¸t triÓn. §iÒu ®ã sÏ khiÕn cho viÖc tËn dông c¸c c¬ héi TM§T më ra ®Ó ph¸t triÓn b¾t kÞp víi thÕ giíi trë thµnh kh«ng t­ëng. * LÖ thuéc c«ng nghÖ Hè ng¨n c¸ch sè t¹o nªn mét nghÞch lý trong TM§T. B¶n th©n TM§T t¹o nªn mét kh«ng gian kh«ng cã biªn giíi, nh­ng kh«ng gian kh«ng cã biªn giíi Êy l¹i n»m trong lßng n­íc Mü. Trªn thùc tÕ, n­íc Mü ®ang khèng chÕ toµn bé c«ng nghÖ th«ng tin quèc tÕ, tõ phÇn cøng ®Õn phÇn mÒm. HÖ ®iÒu hµnh Windows sö dông réng r·i trªn thÕ giíi lµ cña Mü, chuÈn c«ng nghÖ Internet do Mü thiÕt lËp, c¶ c¸c phÇn mÒm tÇm cøu ®­îc øng dông nhiÒu nhÊt còng do c¸c c«ng ty Mü ph¸t minh. Mü còng ®i ®Çu trong kinh tÕ sè hãa vµ TM§T. Tªn miÒn .com (®¹i diÖn cho website th­¬ng m¹i cña Mü) hiÖn chiÕm 50% sè l­îng website trªn Internet, c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô Internet phæ biÕn nhÊt nh­ AOL Time Warner, Yahoo!, MSN, Microsoft, Excite@Home hay LycosNetwork còng ®Òu ë n­íc Mü McGann, S., King, J. and Lyytinen, K., “Globalization of E-Commerce: Growth and Impacts in the United States of America”. Sprouts: Working Papers on Information Environments, Systems and Organization, Vol 2, Spring, 2002, at . §iÓm kh¸c biÖt c¨n b¶n gi÷a kinh tÕ Mü vµ kinh tÕ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ trong lóc hÇu c¸c n­íc cßn l¹i cßn ®ang chËt vËt trong nÒn “kinh tÕ vËt thÓ “ th× Mü ®· v­ît lªn vµ tiÕn nhanh vµo nÒn kinh tÕ tri thøc, lÊy së h÷u trÝ tuÖ vµ gi¸ trÞ chÊt x¸m lµm nÒn t¶ng, lÊy c«ng nghÖ th«ng tin lµm ®éng lùc thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Sù kh¸c biÖt ®ã béc lé cµng râ trong TM§T. §ã lµ nguyªn nh©n t¹i sao Mü lu«n ®Ò cao vÊn ®Ò b¶o hé së h÷u trÝ tuÖ trong ®µm ph¸n th­¬ng m¹i vµ lµ n­íc cæ vò, thóc ®Èy TM§T m¹nh mÏ nhÊt. Mét khi TM§T trë thµnh ph­¬ng tiÖn chÝnh cña th­¬ng m¹i quèc tÕ th× toµn thÕ giíi sÏ n»m trong tÇm chi phèi c«ng nghÖ cña Mü. Lóc ®ã, Mü sÏ gi÷ vai trß ng­êi b¸n c«ng nghÖ cho c¸c n­íc kh¸c, vµ ®æi l¹i, c¸c n­íc kh¸c tiÕp tôc s¶n xuÊt cña c¶i vËt thÓ phôc vô cho Mü. Sù lÖ thuéc Êy sÏ ngµy cµng lín v× c«ng nghÖ lu«n lu«n ®æi míi, c¸c n­íc cã tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn muèn ®uæi kÞp Mü ph¶i cã nh÷ng nç lùc chiÕn l­îc lín lao, trong khi n­íc Mü kh«ng ®øng yªn. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vèn chËm ch©n, sÏ cã thÓ m·i m·i ë tÇm thÊp h¬n vÒ c«ng nghÖ vµ kho¶ng c¸ch sè hãa gi÷a nh÷ng n­íc nµy vµ c¸c n­íc ph¸t triÓn sÏ t¨ng theo cÊp sè nh©n. Sù phô thuéc ®ã kh«ng chØ ®em l¹i nh÷ng thiÖt thßi vÒ kinh tÕ mµ ë mét tÇm cao h¬n, an ninh quèc gia cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn bÞ ®e do¹ v× c¸c n­íc ph¸t triÓn cã thÓ chi phèi tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ biÕt hÕt th«ng tin cña c¸c n­íc thuéc ®¼ng cÊp c«ng nghÖ thÊp h¬n. Theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu c¬ quan nghiªn cøu chiÕn l­îc, ®©y cã thÓ lµ mét nÐt ®Æc tr­ng cña trËt tù kinh tÕ quèc tÕ trong thÕ kû 21. Do ®ã, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®· ®­îc c¶nh b¸o ph¶i x©y dùng mét chiÕn l­îc ®èi phã thÝch hîp. §ãng cöa tr­íc TM§T ®ång nghÜa víi viÖc thóc ®Èy nhanh h¬n qu¸ tr×nh tôt hËu so víi xu thÕ ph¸t triÓn c«ng nghÖ vµ th­¬ng m¹i chung trªn thÕ giíi. Do ®ã, sù du nhËp TM§T lµ viÖc nªn lµm vµ cã c¬ héi vÒ l©u dµi. MÆc dï vËy, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn ph¶i cã chiÕn l­îc tiÕp cËn TM§T song song víi ph¸t triÓn n¨ng lùc trong n­íc vÒ khoa häc kü thuËt, ®Æc biÖt lµ trong c«ng nghÖ th«ng tin ®Ó khái trë thµnh quèc gia thø cÊp vÒ c«ng nghÖ. * Th¸ch thøc tõ c¸c ®Ò xuÊt TM§T toµn cÇu ä BÞ ®éng trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch chung Trong lóc c¸c n­íc ph¸t triÓn ®­a ra hµng lo¹t c¸c ®Ò nghÞ vÒ TM§T trong WTO, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn bÞ ®Æt vµo mét t×nh thÕ bÊt lîi. C¸c n­íc nµy ph¶i ®èi mÆt víi ¸p lùc ph¶i lËp tøc tham gia vµo qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ë cÊp ®é quèc tÕ trong mét lÜnh vùc mµ hiÖn t¹i vÉn cßn kh¸ m¬ hå, ch­a ®­îc ®Þnh nghÜa râ rµng. H¬n n÷a, hÇu hÕt c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ch­a cã hoÆc cã rÊt Ýt kinh nghiÖm, hiÓu biÕt chuyªn m«n vÒ TM§T, tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ cña hä cßn rÊt h¹n chÕ. NhiÒu n­íc ch­a l­êng hÕt t¸c ®éng cña TM§T c¶ vÒ mÆt kinh tÕ hay mÆt x· héi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh. Nh­ thÕ, hä buéc ph¶i ngåi vµo bµn ®µm ph¸n vµ cã thÓ sÏ ph¶i vµ ®­a ra c¸c cam kÕt mµ kh«ng ý thøc ®­îc ®Çy ®ñ c¸c lîi Ých vµ nguy c¬ tõ viÖc lµm ®ã. NhiÒu n­íc ph­¬ng Nam, bÞ hÊp dÉn bëi viÔn c¶nh bay cao trªn ®«i c¸nh TM§T, ®· véi v· chÊp nhËn c¸c tuyªn bè vµ nh÷ng lêi høa hÑn tõ c¸c n­íc ph¸t triÓn mµ kh«ng tÝnh ®Õn thùc lùc hiÖn t¹i cña m×nh. Trªn thùc tÕ, TM§T ®ang n»m trong tay sè Ýt c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ c¸c tËp ®oµn ®a quèc gia. ThiÓu sè nµy thiÕt lËp c¸c tiªu chuÈn kü thuËt, c¸c nguyªn t¾c vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c trong TM§T mét c¸ch cã lîi nhÊt cho hä vµ hÇu nh­ kh«ng chó ý ®Õn ¶nh h­ëng ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. C¸c chÝnh s¸ch toµn cÇu ®èi víi ®éng lùc chñ yÕu cña th­¬ng m¹i quèc tÕ trong t­¬ng lai ®­îc ho¹ch ®Þnh nh­ thÕ sÏ t¹o nªn nh÷ng h×nh thøc thèng trÞ vµ phô thuéc míi trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu thÕ kû 21. V× vËy, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn nhiÒu nç lùc vµ cÇn ®­îc hç trî vÒ th«ng tin vµ kü thuËt trong tiÕp cËn TM§T mét c¸ch kü l­ìng ë c¶ cÊp ®é quèc gia vµ toµn cÇu, ®Ó TM§T trë thµnh c«ng cô thu hÑp kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn, c«ng nghÖ vµ tri thøc, h¬n lµ lµm s©u thªm hè ng¨n c¸ch, l¹c hËu vµ bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c n­íc trªn thÕ giíi. ä Th©m hôt th­¬ng m¹i vµ b¶o hé thÞ tr­êng Th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n (nhËp siªu) lu«n lµ mét th¸ch thøc ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Nguån thu xuÊt khÈu cña c¸c n­íc nµy phÇn lín ®Õn tõ viÖc b¸n c¸c s¶n phÈm th« (n«ng s¶n, kho¸ng s¶n), c¸c s¶n phÈm tiªu dïng hoÆc qua thùc hiÖn c¸c dÞch vô gia c«ng cã hµm l­îng lao ®éng cao vµ gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp ra n­íc ngoµi. Ng­îc l¹i hä nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ cao, m¸y mãc vµ c¸c dÞch vô ®¾t tiÒn tõ c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Do vËy, c¸n c©n thanh to¸n cña nhiÒu n­íc th­êng th©m hôt vµ hä th­êng ph¶i vay nî n­íc ngoµi ®Ó trang tr¶i. Mét khi tham gia vµo TM§T, nhiÒu kh¶ n¨ng t×nh tr¹ng th©m hôt th­¬ng m¹i kh«ng nh÷ng kh«ng ®­îc c¶i thiÖn mµ cßn xÊu ®i. Bu«n b¸n trong TM§T th­êng tËp trung chñ yÕu trong lÜnh vùc dÞch vô cã hµm l­îng tri thøc cao vµ c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ truyÒn th«ng, lµ nh÷ng lÜnh vùc c¸c n­íc ph¸t triÓn chiÕm ­u thÕ tuyÖt ®èi. MÆt kh¸c trong t×nh h×nh hiÖn t¹i, Mü ®ang lµ n­íc xuÊt siªu trong TM§T vµ xu h­íng ®ã cßn kÐo dµi trong nhiÒu n¨m n÷a. MÆt kh¸c, c¸c biÖn ph¸p b¶o hé thÞ tr­êng truyÒn thèng nh­ thuÕ quan hay quota ®Òu khã cã thÓ ¸p dông trong TM§T. Do ®ã, ngo¹i trõ mét sè n­íc nh­ Ên §é, Malaysia hay Trung Quèc cã nhiÒu tiÒm n¨ng xuÊt khÈu trong c¸c lÜnh vùc s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng nghÖ th«ng tin, kÕ to¸n... ra n­íc ngoµi, c¬ héi dµnh cho hÇu hÕt c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c lµ Ýt h¬n. Kh«ng liªn quan trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng giao dÞch TM§T nh­ng viÖc më cöa thÞ tr­êng cho c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng nghÖ th«ng tin lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng cho TM§T. §©y l¹i lµ lÜnh vùc mµ ®a sè c¸c n­íc ph¸t triÓn thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o hé ®Ó ®¶m b¶o sù an toµn cho ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin cßn non trÎ cña n­íc m×nh. ChÊp nhËn TM§T còng ®ång nghÜa víi viÖc ph¶i dì bá rµo c¶n b¶o hé vµ chÊp nhËn sù c¹nh tranh kh«ng c©n søc víi s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng nghÖ th«ng tin tõ bªn ngoµi. ä MÊt nguån thu cho ng©n s¸ch nhµ n­íc tõ thuÕ quan §¸nh thuÕ giao dÞch TM§T nh­ thÕ nµo vÉn cßn lµ mét ®iÒu g©y bÊt ®ång gi÷a c¸c n­íc vµ rÊt khã t×m ®­îc c¬ chÕ ¸p dông, v× thÕ c¸c n­íc ®· ®ång ý duy tr× WTO Moratorium trong hiÖn t¹i. Theo tÝnh to¸n cña UNCTAD, viÖc kh«ng ¸p ®Æt thuÕ quan cho TM§T chØ g©y thÊt tho¸t kho¶ng h¬n 1% nguån thu tõ thuÕ cho ng©n s¸ch chÝnh phñ c¶ thÕ giíi Sè liÖu ®· trÝch nguån . Tuy nhiªn, con sè nµy chØ dùa trªn c¬ së thuÕ quan ¸p dông cho c¸c dung liÖu cã h×nh thøc h÷u h×nh t­¬ng ®­¬ng vµ bá qua yÕu tè kh¸c nh­ doanh thu cã thÓ thu ®­îc tõ viÖc ®¸nh thuÕ c¸c dÞch vô thùc hiÖn qua TM§T. H¬n n÷a, khi nh×n vµo con sè thÊt tho¸t tuyÖt ®èi (kho¶ng h¬n 60 tû USD) vµ phÇn ®ãng gãp cña thuÕ quan vµo tæng thu ng©n s¸ch chÝnh phñ c¸c n­íc trªn thÕ giíi, mét nghiªn cøu cña chÝnh UNCTAD Susanne Teltscher, “Tariff, taxes and Electronic Commerce: Revenue Implications for Developing Countries”, Policy Issues in International Trade and Commodities Study Series No. 5, UNCTAD, 2001 cho thÊy c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn sÏ chÞu thiÖt nhiÒu h¬n. BiÓu ®å: Thu ng©n s¸ch thÕ giíi PhÇn tr¨m ®ãng gãp cña thuÕ vµo ng©n s¸ch PhÇn tr¨m thuÕ néi ®Þa trong doanh thu tõ thuÕ PhÇn tr¨m ®ãng gãp cña thuÕ nhËp khÈu vµo ng©n s¸ch PhÇn tr¨m thuÕ nhËp khÈu trong doanh thu tõ thuÕ PhÇn tr¨m thuÕ nhËp khÈu vµ thuÕ néi ®Þa trong tæng doanh thu tõ thuÕ 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0 Toµn thÕ giíi C¸c n­íc ph¸t triÓn C¸c n­íc ®ang PT Nguån: Susanne Teltscher, “Tariff, taxes and Electronic Commerce: Revenue Implications for Developing Countries”, UNCTAD, 2001. BiÓu ®å trªn cho thÊy thuÕ lµ nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch chÝnh phñ c¸c n­íc trªn thÕ giíi (kho¶ng 80%). ThuÕ néi ®Þa ®¸nh trªn hµng hãa vµ dÞch vô dãng gãp nhiÒu nhÊt vµo doanh thu tõ thuÕ, doanh thu tõ thuÕ nhËp khÈu chiÕm 13.2% ng©n s¸ch vµ 17,5% doanh thu tõ thuÕ. MÆc dï vËy, tû lÖ nµy rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. ThuÕ nhËp khÈu ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn chiÕm 15.8% nguån thu ng©n s¸ch (ë ViÖt Nam lµ gÇn 30% UNDP, MPI/DSI, “ViÖt Nam h­íngtíi 2010”, NXB CTQG, 2001 ) trong khi con sè ®ã ë c¸c n­íc ph¸t triÓn chØ lµ 3%. H¬n n÷a nhiÒu n­íc ph¸t triÓn ®· tiÕn hµnh tù do ho¸ th­¬ng m¹i, do ®ã thuÕ nhËp khÈu kh«ng ph¶i lµ nguån thu quan träng ®èi víi hä. Ng­îc l¹i, nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng thÓ ®¸nh thuÕ vµo thu nhËp ®· qu¸ thÊp cña ng­êi d©n, buéc ph¶i dùa vµo thuÕ nhËp khÈu ®Ó trang tr¶i mét phÇn lín chi tiªu chÝnh phñ. Trong ®iÒu kiÖn khèi l­îng TM§T trong th­¬ng m¹i quèc tÕ t¨ng nhanh, viÖc thÊt tho¸t nguån thu tõ thuÕ nhËp khÈu sÏ cµng lµm cho chÝnh phñ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn r¬i vµo t×nh tr¹ng khã kh¨n h¬n. ä §èi diÖn víi nh÷ng bÊt æn tµi chÝnh quèc tÕ ThÞ tr­êng tµi chÝnh quèc tÕ ®ang lµ mét trong c¸c thÞ tr­êng mang tÝnh toµn cÇu nhiÒu nhÊt víi khèi l­îng hµng ngh×n tû USD giao dÞch mçi ngµy, ®ång thêi thÞ tr­êng nµy còng chøa ®ùng nhiÒu rñi ro tiÒm tµng vµ bÊt æn nhÊt. TM§T t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy nhanh h¬n luång tµi chÝnh ra vµo c¸c n­íc vµ lµm v« hiÖu ho¸ c¸c quy ®Þnh cña nhµ n­íc vÒ kiÓm so¸t ngo¹i hèi do ng­êi giao dÞch cã thÓ kinh doanh qua thÞ tr­êng chøng kho¸n ¶o vµ ng©n hµng trung ­¬ng ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn khã cã ®iÒu kiÖn kiÓm so¸t luång tµi chÝnh v« h×nh nµy. §©y lµ c¬ héi tèt ®Ó thÞ tr­êng tµi chÝnh quèc tÕ ph¸t triÓn thuËn lîi nh­ng còng lµ c¬ héi tèt cho c¸c nhµ ®Çu c¬ lòng ®o¹n nÒn tµi chÝnh dÔ bÞ tæn th­¬ng cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. VÝ dô ®iÓn h×nh lµ trong cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ §«ng ¸ n¨m 1998, nhµ tû phó ng­êi Mü George Soros chØ ngåi tr­íc bµn m¸y vi tÝnh vµ kiÕm lîi hµng triÖu USD tõ viÖc ®Çu c¬ tiÒn tÖ qua thÞ tr­êng chøng kho¸n ¶o cña Th¸i Lan vµ Indonesia. HiÖu øng cña cuéc khñng ho¶ng lan truyÒn rÊt nhanh chãng qua nhiÒu n­íc kh¸c v× c¸c nhµ ®Çu t­ liªn tôc rót vèn ra khái c¸c n­íc nµy. Nguyªn nh©n cña cuéc khñng ho¶ng cã nhiÒu nh­ng mét trong sè ®ã lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n trªn m¹ng vµ kh¶ n¨ng di chuyÓn vèn tøc thêi ®· ®Æt nÒn tµi chÝnh c¸c n­íc bÞ khñng ho¶ng ®èi diÖn trùc tiÕp víi nh÷ng ho¹t ®éng ®Çu c¬ vµ c¸c bÊt æn tµi chÝnh bªn ngoµi. ä QuyÒn së h÷u trÝ tuÖ g©y khã kh¨n cho viÖc tiÕp cËn tiÕn bé KHKT Internet ®em l¹i kh¶ n¨ng ph¸t t¸n th«ng tin nhanh h¬n bÊt kú ph­¬ng tiÖn nµo kh¸c vµ v× thÕ më ra c¬ héi cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn tiÕp cËn nhanh chãng nguån th«ng tin vÒ tiÕn bé khoa häc kü thuËt, ®Æc biÖt lµ c¸c phÇn mÒm øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµ c¸c ph­¬ng ph¸p tæ chøc kinh doanh. MÆc dï viÖc nh©n b¶n c¸c phÇn mÒm tin häc mµ kh«ng ®­îc phÐp cña chñ së h÷u lµ bÊt hîp ph¸p, thùc tÕ nµy ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµ tin häc ph¸t triÓn réng r·i trong d©n chóng ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. C«ng b»ng mµ nãi, nh÷ng ng­êi s¸ng t¹o ra tri thøc xøng ®¸ng ®­îc tr¶ tiÒn khi s¶n phÈm cña hä ®­îc ng­êi kh¸c ¸p dông. §iÒu ®ã còng t¹o ra ®éng c¬ cho ho¹t ®éng s¸ng chÕ ra c«ng nghÖ míi. Tuy nhiªn, phÇn mÒm c«ng nghÖ th«ng tin liªn tôc ®æi míi buéc ng­êi sö dông ph¶i liªn tôc cËp nhËt nÕu kh«ng muèn bÞ l¹c hËu so víi thÕ giíi. Trong khi ®ã, ng­êi tiªu dïng ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng liªn tôc mua b¶n quyÒn c¸c phiªn b¶n phÇn mÒm míi víi gi¸ cao nh­ hiÖn nay. H¬n thÕ n÷a, viÖc c¸c tiªu chuÈn th«ng tin bÞ khèng chÕ bëi mét sè Ýt c¸c tËp ®oµn ®a quèc gia ë c¸c n­íc ph¸t triÓn trong hiÖn t¹i còng triÖt tiªu kh¶ n¨ng tù ph¸t triÓn n¨ng lùc c«ng nghÖ th«ng tin ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. LÊy vÝ dô nh­ khi hÖ ®iÒu hµnh Windows cña c«ng ty Microsoft ®­îc ¸p dông réng r·i trªn thÕ giíi, ng­êi tiªu dïng buéc ph¶i sö dông c¸c phÇn mÒm øng dông kh¸c cña Microsoft ch¹y trªn hÖ ®iÒu hµnh nµy. Khi mét c«ng ty kh¸c muèn ph¸t triÓn mét phÇn mÒm øng dông t­¬ng tù trªn nÒn Windows, hä sÏ gÆp khã kh¨n khi Microsoft sö dông quyÒn së h÷u trÝ tuÖ vÒ c¸c tiªu chuÈn Windows ®Ó lo¹i trõ ®èi thñ c¹nh tranh vµ duy tr× thÕ ®éc quyÒn cña m×nh. MÆc dï hiÖn nay ë c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· cã nhiÒu quy ®Þnh lo¹i bá ®éc quyÒn trong c«ng nghÖ th«ng tin, h×nh thøc ®éc quyÒn vÉn tån t¹i d­íi nhiÒu d¹ng thøc kh¸c nhau vµ lµ trë ng¹i cho viÖc thóc ®Èy c«ng nghÖ th«ng tin phæ biÕn trªn thÕ giíi. Còng nh­ v©y, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ vÒ ph­¬ng ph¸p tæ chøc kinh doanh theo ®Ò nghÞ cña Mü sÏ ng¨n trë c¸c n­íc kh¸c vËn dông vµ s¸ng t¹o c¸c ph­¬ng ph¸p míi n©ng cao hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng kinh doanh ë n­íc m×nh. B¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ lµ cÇn thiÕt, song mét quy ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ trong TM§T ph¶i b¶o ®¶m c¬ héi cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn øng dông thµnh tùu tri thøc vµo qu¸ tr×nh thóc ®Èy tiÕn bé kinh tÕ x· héi cña hä v× xÐt cho cïng tri thøc lµ tµi s¶n chung cña nh©n lo¹i. Do ®ã, c¸c n­íc nµy cÇn ph¶i nªu lªn vÊn ®Ò nµy trong c¸c cuéc th¶o luËn vÒ TM§T trong WTO vµ Tæ chøc WIPO. 2.3. Vµi nÐt vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn TM§T t¹i c¸c n­íc thµnh viªn Sù ph¸t triÓn cña TM§T nh­ mét xu h­íng næi tréi trong th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ mét phÇn cña ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi trong t­¬ng lai lµ ®iÒu ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i trong c¸c nghiªn cøu dù b¸o vÒ thÕ kû 21. Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng lµ ph¶i xem xÐt nh÷ng ¶nh h­ëng cña nã ®èi víi môc tiªu kinh tÕ x· héi mµ mét n­íc ®ang theo ®uæi. Tõ viÖc ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c ®éng cña TM§T ®èi víi n­íc m×nh, chÝnh phñ mét n­íc ®ã míi cã thÓ quyÕt ®Þnh xem ®©u lµ c¬ héi, ®©u lµ th¸ch thøc vµ ®©u lµ vÞ trÝ cña n­íc m×nh trong kh«ng gian TM§T quèc tÕ. Ngay c¶ mét n­íc ph¸t triÓn nh­ Ph¸p còng ph¶i mÊt nhiÒu n¨m ®Ó kh¼ng ®Þnh Internet lµ c¬ héi. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn cã hiÓu biÕt, nhËn ®Þnh vµ ¸p dông ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i tiªn tiÕn nµy phôc vô cho môc tiªu t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn c«ng b»ng, trong khi h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt cã thÓ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nã ®èi víi lîi Ých quèc gia. Kh¶ n¨ng lµm ®­îc viÖc ®ã phô thuéc vµo viÖc h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin s½n cã, nguån nh©n lùc trong n­íc, mét m«i tr­êng kinh tÕ-ph¸p lý cã ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña TM§T hay kh«ng vµ tïy thuéc trªn hÕt vµo mét chiÕn l­îc tiÕp cËn TM§T hîp lý. Trong bèi c¶nh n¨ng lùc cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n cßn h¹n chÕ, viÖc x©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn TM§T ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®ßi hái vai trß tiªn phong vµ dÉn d¾t cña chÝnh phñ. Vai trß ®ã ®­îc thÓ hiÖn trªn b×nh quèc gia vµ quèc tÕ. ë cÊp ®é quèc gia, chÝnh phñ t¹o lËp m«i tr­êng thuËn lîi cho TM§T vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc quèc gia vÒ c«ng nghÖ th«ng tin qua c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t­, khuyÕn khÝch c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn nhËn thøc vÒ TM§T. Hîp t¸c gi÷a chÝnh phñ vµ giíi doanh nghiÖp cÇn ®­îc ®Èy m¹nh, trong ®ã c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá (SMEs) lµ ®èi t­îng chñ yÕu cÊn ®­îc h­íng tíi. ë cÊp ®é quèc tÕ, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn x©y dùng lËp tr­êng riªng vÒ TM§T khi tham gia vµo c¸c diÔn ®µn chÝnh s¸ch TM§T quèc tÕ ®a ph­¬ng, ®Æc biÖt lµ trong WTO. ChÝnh phñ c¸c n­íc nµy cÇn ph¶i nªu lªn mèi quan t©m vÒ kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn vµ vËn ®éng c¸c n­íc kh¸c ®­a nh÷ng quy t¾c ®èi xö ®Æc biÖt vµo khu«n khæ ®iÒu chØnh TM§T quèc tÕ ®Ó ®¶m b¶o c¬ héi c«ng b»ng cho tÊt c¶ c¸c n­íc. Do TM§T vÉn lµ mét lÜnh vùc kh¸ míi mÎ, viÖc x©y dùng lËp tr­êng ®µm ph¸n ®ßi hái ph¶i cã mét thêi gian ph©n tÝch vµ th¶o luËn l©u dµi. Trong thêi gian ®ã, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn tranh thñ mäi sù gióp ®ì tõ bªn ngoµi vÒ kinh nghiÖm vµ ®Çu t­, ®ång thêi ph¶i thóc ®Èy sù hîp t¸c Nam-Nam ®Ó thèng nhÊt lËp tr­êng vµ t¹o ®èi träng víi c¸c n­íc ph¸t triÓn trªn bµn ®µm ph¸n. II. Gi¶i ph¸p héi nhËp TM§T toµn cÇu trong khu«n khæ WTO cña ViÖt nam 1. TÝnh tÊt yÕu ph¸t triÓn TM§T t¹i ViÖt Nam Nh÷ng tiÕn bé to lín vÒ c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin, trong nh÷ng thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20, ®· t¹o ra b­íc ngoÆt míi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi toµn cÇu. Khoa häc ®· trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ mét nÒn kinh tÕ míi dùa trªn tri thøc vµ th«ng tin ®· trë thµnh ®Ých ®Õn cña kinh tÕ toµn cÇu, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc ph¸t triÓn. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c siªu lé th«ng tin (information highway) víi kh¶ n¨ng phôc vô ngµy cµng hoµn h¶o ®· t¨ng c­êng ph­¬ng tiÖn cho qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vèn ®· vµ ®ang chi phèi mäi mÆt ®êi sèng quèc tÕ tõ cuèi thËp kû 80 ®Õn nay. Trªn nÒn t¶ng ®ã, TM§T xuÊt hiÖn víi t­ c¸ch mét ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i quèc tÕ míi. NhËn thøc ®­îc vai trß cña TM§T trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc, nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi vµ khu vùc ®ang chó träng ®Çu t­ ph¸t triÓn lÜnh vùc nµy. Víi n­íc ta, ®ßi hái b¾t kÞp víi nÒn kinh tÕ tri thøc cã tÝnh toµn cÇu ®· trë thµnh vÊn ®Ò “tån t¹i hay kh«ng tån t¹i”. Mét c©u hái lín ®­îc nªu ra lµ: tõ thùc tr¹ng kinh tÕ x· héi n­íc ta hiÖn nay - mét n­íc n«ng nghiÖp ®ang ph¸t triÓn, nghÌo th«ng tin vµ thiÕu tri thøc - liÖu chóng ta cã thÓ x©y dùng kinh tÕ tri thøc ®­îc kh«ng? Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng kh«ng thÓ “®èt ch¸y giai ®o¹n” mµ chØ cã thÓ thùc hiÖn mét giai ®o¹n “qu¸ ®é” thóc ®Èy nhanh c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cÇn thiÕt. V× vËy, chØ cã c¸ch lµ ph¶i nç lùc b»ng hai ®Ó thùc hiÖn mét nhiÖm vô kÐp hay nãi chÝnh x¸c h¬n lµ ph¶i nç lùc ®æi míi chÝnh m×nh, vÒ t­ duy, vÒ nhËn thøc vµ hµnh ®éng ®Ó t¹o dùng nh÷ng yÕu tè nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn trong t­¬ng lai. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh ®­êng h­íng ph¸t triÓn cho ®Êt n­íc lµ ph¶i tiÕn hµnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ (CNH - H§H). NhiÖm vô CNH - H§H ®­îc ®Æt ra trong bèi c¶nh cña kû nguyªn th«ng tin vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸. Th¸ch thøc ®èi víi chóng ta lµ ph¶i ®ång thêi thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng vÒ c«ng nghiÖp, võa ph¶i thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng vÒ th«ng tin trong khi mµ nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é cao vÒ c«ng nghÖ. Hai trô cét ®Ó thùc hiÖn ®­êng h­íng chiÕn l­îc ®ã lµ ®Èy m¹nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ. KÕ thõa vµ ph¸t triÓn quan ®iÓm cña c¸c §¹i héi §¶ng trong thêi kú ®æi míi, §¹i héi §¶ng IX ®Æt ra nhiÖm vô tiÕp tôc chñ ®éng vµ tÝch cùc héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu ®Ó tËn dông mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt n­íc. Liªn quan ®Õn khoa häc c«ng nghÖ, V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng IX x¸c ®Þnh: “... cÇn t¹o b­íc ph¸t triÓn míi cã hiÖu qu¶ trong c¸c lÜnh vùc nghiªn cøu vµ øng dông c¸c thµnh qu¶ khoa häc vµ c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt, kinh doanh, n©ng cao tû träng ®ãng gãp cña khoa häc c«ng nghÖ vµo t¨ng tr­ëng trong tõng ngµnh, tõng s¶n phÈm vµ tõng lÜnh vùc kinh tÕ... ViÖc ®æi míi c«ng nghÖ sÏ h­íng vµo chuyÓn giao c«ng nghÖ, tiÕp thu lµm chñ c«ng nghÖ míi,...®i nhanh vµo mét sè ngµnh, lÜnh vùc sö dông c«ng nghÖ cao nh­ tin häc, c«ng nghÖ th«ng tin vµ viÔn th«ng...”. Ngµy nay, gièng nh­ h×nh ¶nh sao chæi, TM§T ®­îc ®Èy ®i tr­íc, kÐo theo sau nã lµ hµng lo¹t vÊn ®Ò kh¸c. Víi kh¶ n¨ng mua b¸n toµn cÇu, thÞ tr­êng më ra gÇn nh­ v« tËn víi c¸c doanh nghiÖp nÕu nh­ s¶n phÈm hµng ho¸ cña hä ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ, ®­îc ng­êi tiªu dïng ­a thÝch vµ c¸c ®iÒu kiÖn hç trî kÌm theo hoµn h¶o, TM§T còng gióp cho viÖc trao ®æi th«ng tin vµ tiÕp cËn víi khoa häc c«ng nghÖ míi nhanh h¬n. M«i tr­êng thuËn tiÖn gióp chóng ta ph¸t triÓn nhanh chÝnh lµ Internet vµ m«i tr­êng ®Ó céng ®ång doanh nghiÖp ViÖt Nam lµm quen vµ thö søc héi nhËp víi quèc tÕ lµ TM§T. V× vËy chóng ta cÇn øng dông nh÷ng ph­¬ng tiÖn ®ã ®Ó thùc hiÖn CNH - H§H. Trong lé tr×nh héi nhËp víi céng ®ång thÕ giíi hiÖn nay, ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn dµi vµ v÷ng ch¾c vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ. Mét mèc quan träng ®¸nh dÊu qu¸ tr×nh ®ã lµ viÖc ký kÕt HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt-Mü n¨m 2000, më ra c¬ héi hîp t¸c, ®Çu t­ vµ t¨ng c­êng xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng Mü. Tuy nhiªn, viÖc hiÖn thùc hãa nh÷ng tiÒm n¨ng ®ã ®ßi hái nhiÒu ®iÒu kiÖn, mét trong sè ®ã lµ viÖc lµm quen víi tËp qu¸n, t¸c phong khi ®µm ph¸n, ký kÕt hîp ®ång víi doanh nghiÖp Mü vµ chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng cña Mü. Nh­ ®· th¶o luËn ë ch­¬ng II, TM§T ®· trë thµnh mét ph­¬ng thøc kinh doanh vµ giao dÞch ®­îc øng dông réng r·i trong giíi kinh doanh ë Mü, chÝnh s¸ch cña Mü lµ ®i ®Çu trong TM§T quèc tÕ. Mü ®· vµ ®ang nªu lªn vÊn ®Ò nµy trong c¸c hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng. Do ®ã, viÖc nhiÒu doanh nghiÖp Mü t×m c¬ héi hîp t¸c vµ ®Çu t­ ë ViÖt Nam th«ng qua con ®­êng ®iÖn tö sÏ lµ viÖc phæ biÕn. NÕu doanh nghiÖp ViÖt Nam kh«ng sím lµm quen vµ thÝch nghi víi ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i nµy, mét rµo c¶n v« h×nh sÏ ®­îc dùng lªn, ng¨n c¸ch doanh nghiÖp hai bªn trong viÖc tiÕp cËn vµ t×m hiÓu c¬ héi lµm ¨n. Nh÷ng tiÒm n¨ng vµ c¬ héi ph¸t triÓn sÏ chØ m·i cßn n»m trªn giÊy tê. H¬n n÷a, theo cam kÕt trong HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt-Mü, ViÖt Nam sÏ ®­a h×nh thøc liªn doanh vµo viÔn th«ng vµ Internet b¾t ®Çu tõ n¨m 2006; trong thêi gian hiÖn nay, ViÖt Nam ph¶i n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc ®Ó tËp d­ît cho viÖc héi nhËp nµy. Do ®ã, ph¸t triÓn TM§T lµ mét trong c¸c gi¶i ph¸p cÇn ®­îc thùc hiÖn ®Ó ®ãn b¾t c¬ héi vµ ®¸p øng c¸c ®ßi hái trong viÖc thùc thi hiÖp ®Þnh nµy. Trong mét kÕ ho¹ch dµi h¬i h¬n, ViÖt Nam ®ang trªn ®­êng ®µm ph¸n ®Ó gia nhËp WTO trong thêi gian sím nhÊt cã thÓ (dù kiÕn lµ n¨m 2005). §Ó cã thÓ lµ thµnh viªn cña WTO, ViÖt Nam cÇn ®¹t c¸c tho¶ thuËn víi tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc th­¬ng m¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô d­íi sù ®iÒu chØnh cña c¸c cam kÕt theo HiÖp ®Þnh WTO. TM§T ®ang ®­îc c¸c n­íc th¶o luËn trong tæ chøc nµy vµ cã kh¶ n¨ng trë thµnh mét phÇn trong c¸c cam kÕt d­íi HiÖp ®Þnh WTO. §ãn ®Çu TM§T sÏ lµ b­íc chuÈn bÞ cã tÝnh chÊt chiÕn l­îc gióp ViÖt Nam khái bì ngì vµ thóc ®Èy nhanh h¬n qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp tæ chøc nµy, nhê ®ã chóng ta cã thÓ héi nhËp réng r·i vµ v÷ng ch¾c vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi trong thêi gian tíi. 2. Gi¶i ph¸p nh»m ®Èy nhanh tiÕn tr×nh gia nhËp WTO- tiÒn ®Ò ®Ó héi nhËp th­¬ng m¹i ®iÖn tö trong khu«n khæ WTO b¶ng tiÕn tr×nh gia nhËp WTO tÝnh ®Õn th¸ng 12/2003 xin xem phô lôc 1 Thø nhÊt, ChÝnh phñ ViÖt Nam cÇn khÈn tr­¬ng x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, phï hîp víi c¸c nguyÒn t¾c, quy ®Þnh cña WTO, cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho mäi ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc thµnh viªn WTO kh¸c ®­îc thùc hiÖn b×nh th­êng. Trong t×nh h×nh hiÖn nay, nªn tÝnh ®Õn sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña th­¬ng m¹i thÕ giíi nãi chung vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö nãi riªng ®Ó cã sù ®iÒu chØnh thÝch hîp. Thø hai, ViÖt Nam cÇn x©y dùng hÖ thèng thuÕ quan thÝch øng cho tÊt c¶ lÜnh vùc kinh tÕ, n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp...còng nh­ mäi ngµnh dÞch vô. ViÖt Nam ph¶i sím c¾t gi¶m vµ lo¹i bá c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan theo ®óng c¸c HiÖp ®Þnh cña WTO, nh»m më réng thÞ tr­êng cho c¸c n­íc thµnh viªn lµ b¹n hµng. Nh­ vËy ViÖt Nam míi thÓ hiÖn ®­îc chÝnh s¸ch tù do hãa mËu dÞch, tranh thñ ®­îc sù ®ång t×nh cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Nh­ng bªn c¹nh ®ã, chÝnh phñ ViÖt Nam còng cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ ®­îc cô thÓ nh÷ng thiÖt h¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ n­íc nhµ do thùc hiÖn tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p trªn, nh­ c¾t gi¶m thuÕ vµ hµng rµo phi thuÕ quan...®Ó tõ ®ã cã nh÷ng hµnh ®éng, biÖn ph¸p kh¾c phôc gi¶m thiÓu nh÷ng thua thiÖt cã thÓ cã. Thø ba, trong ®µm ph¸n c¸c hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i, ViÖt Nam cÇn quan t©m tíi c¸c quy t¾c ®ßi hái ph¶i t¹o dùng ®­îc mét m«i tr­êng kinh doanh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong vµ ngoµi n­íc nh­ c¸c ®iÒu kiÖn ®·i ngé Tèi huÖ quèc (MFN) vµ ®·i ngé quèc gia (NT). V× vËy chÝnh phñ cÇn ph¶i thay ®æi chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong n­íc, t¹o ®iÒu kiÖn cho tÊt c¶ mäi doanh nghiÖp ®­îc b×nh ®¼ng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, quyÒn lîi, nghÜa vô...§èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc, ®iÒu kiªn trªn ®ßi hái ph¶i lo¹i bá c¸c ­u ®·i mµ chÝnh phñ ®ang chØ dµnh cho khu vùc nµy, nh­ cÊp vèn, cÊp quota, c¸c thñ tôc ph¸p lÝ...ChÝnh phñ ph¶i ®èi xö b×nh ®¼ng víi tÊt c¶ mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong n­íc, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n. ViÖt nam ph¶i sím t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n ph¸t triÓn, v× c¸c doanh nghiÖp nµy lµ lùc l­îng quan träng trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, nhê ®ã c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n míi cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®èi mÆt víi sù canh tranh gay g¾t cña qóa tr×nh tù do th­¬ng m¹i thÕ giíi. §èi víi doanh nghiÖp n­íc ngoµi, chóng ta ph¶i lo¹i bá tÊt c¶ c¸c ph©n biÖt ®èi xö víi hä, nhÊt lµ chÕ ®é hai gi¸ hay lµ chÕ ®é ­u ®·i thuÕ cho c¸c doanh nghiÖp trong n­íc. Thø t­, c«ng cuéc c¶i c¸ch mËu dÞch ph¶i ®ång thêi gi¶i quyÕt hai vÊn ®Ò: chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tû gi¸ hèi ®o¸i vµ chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng. ChÝnh v× vËy bªn c¹nh ph¸t triÓn chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng cÇn ph¶i thay ®æi vµ ph¸t triÓn chÝnh s¸ch vÒ tµi chÝnh vµ tû gi¸ hèi ®o¸i. §èi víi chÝnh s¸ch tØ gi¸ nÕu chóng ta muèn tËn dông ®­îc lîi thÕ mµ WTO sÏ ®em l¹i, muèn n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu còng nh­ nhËp khÈu, chóng ta cÇn ph¶i thiÕt lËp mét hÖ thèng tû gi¸ æn ®Þnh, ®iÒu ®ã sÏ mang l¹i sù an toµn cho nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy chóng ta nªn kÕt hîp víi chÝnh s¸ch b¶o l·nh tÝn dông. §èi víi chÝnh s¸ch tµi chÝnh, nh­ chóng ta ®· biÕt, WTO ®· ®Æt ra mét hÖ thèng tiªu chuÈn vÒ tµi chÝnh mét c¸ch kh¸ chuÈn mùc. V× vËy nÕu muèn tham gia vµo tæ chøc nµy ViÖt Nam kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i tu©n thñ theo nh÷ng chuÈn mùc ®ã. C«ng viÖc c¶i c¸ch hµnh chÝnh còng ph¶i ®i theo h­íng nµy ®Ó chóng ta cã thÓ hoµ nhËp víi nh÷ng th«ng lÖ vµ luËt ch¬i quèc tÕ thêi hiÖn ®¹i. Thø n¨m, ViÖt Nam ph¶i dù tÝnh mét tho¶ thuËn chuyÓn ®æi khi tham gia WTO ®Ó chóng ta cã thÓ nhËn ®­îc c¸c lîi Ých sím h¬n cña tù do th­¬ng m¹i theo c¸c hiÖp ®Þnh cña vßng ®µm ph¸n Urugoay. Ngoµi ra, c¸c c¶i c¸ch th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam ph¶i g¾n víi sù h­íng dÉn cña WTO trong thêi k× chuyÓn ®æi. Thø s¸u, tiÕp thu vµ häc tËp kinh nghiÖm cña c¸c n­íc thµnh viªn WTO trong ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh­ trong tiÕn tr×nh gia nhËp WTO tr­íc ®©y. Thø b¶y, tiÕp tôc tiÕn hµnh c¸c cuéc ®µm ph¸n víi c¸c n­íc thµnh viªn WTO nh»m xóc tiÕn qu¸ tr×nh xin gia nhËp cña m×nh. Thø t¸m, ViÖt Nam tham gia vµo WTO ®ßi hái c¸c thÓ chÕ míi vµ nhu cÇu míi vÒ kiÕn thøc vµ kü n¨ng cña bé m¸y qu¶n lý. NhÊt lµ nh÷ng ng­êi trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO vµ nh÷ng ng­êi ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch cña nÒn kinh tÕ. Ngoµi ra, tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña ta còng nh­ mäi ng­êi d©n ®Òu ph¶i n¾m râ c¸c vÊn ®Ò vÒ WTO vµ qu¸ tr×nh héi nhËp cña ViÖt Nam. V× vËy, ta nªn chó träng vµo c«ng t¸c ®µo t¹o c¸n bé, gi¸o dôc ng­êi d©n cã ®ñ kiÕn thøc vÒ WTO ®Ó chóng ta cã thÓ thÝch øng nhanh chãng víi tiÕn tr×nh héi nhËp vµ ®Èy nhanh tiÕn tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp cña ta. HiÖn t¹i, ViÖt Nam ®· lËp ban chØ ®¹o vÒ WTO, thùc hiÖn c¬ chÕ ®Ó rµ so¸t toµn bé c¬ chÕ chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña ta theo c¸c quy ®Þnh cña WTO, tham gia c¸c cuéc häp cña WTO víi chøc n¨ng quan s¸t viªn. ViÖt Nam cÇn t¨ng c­êng quan hÖ víi c¸c n­íc thµnh viªn ®Ó tranh thñ ®­îc sù ñng hé cña hä ®èi víi tiÕn tr×nh gia nhËp cña ta. ViÖc trë thµnh thµnh viªn cña WTO ®Æc biÖt quan träng ®èi víi ViÖt Nam. MÆc dï chóng ta ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu khã kh¨n khi thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cña WTO nh­ng ®­îc lµ thµnh viªn sÏ lµ ®éng lùc ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña ta, thu hÑp ®ùoc kho¶ng c¸ch víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi, hoµ nhËp víi xu h­ãng toµn cÇu ho¸ hiÖn nay. 3. Nh÷ng gi¶i ph¸p héi nhËp TM§T trong khu«n khæ WTO Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn, ph¸t triÓn vµ héi nhËp TM§T trong giai ®o¹n hiÖn nay kh«ng chØ lµ mét gi¶i ph¸p kh«ng thÓ thiÕu ®Ó b¾t kÞp nÒn kinh tÕ toµn cÇu mµ nã cßn lµ b­íc ®ãn ®Çu nh»m gióp n­íc ta héi nhËp cã hiÖu qu¶ h¬n vµo tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO. Kinh tÕ ViÖt Nam ®ang cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc vµ m¹nh mÏ theo xu thÕ héi nhËp vµ triÓn khai thùc c¸c cam kÕt CEPT/AFTA, HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt Mü vµ tham gia tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). Trong n­íc, qu¸ tr×nh tiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, khung luËt ph¸p vÒ th­¬ng m¹i vµ tæ chøc, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n... ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn râ rÖt. Song song víi nh÷ng thuËn lîi ®ã, n­íc ta vÉn cßn ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ cßn l¹c hËu so víi thÕ giíi, søc c¹nh tranh kÐm vµ thiÕu vèn ®Çu t­ cho ph¸t triÓn. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc øng dông vµ ph¸t triÓn TM§T cÇn ®­îc thùc hiÖn trªn 3 quan ®iÓm c¬ b¶n: (i) TM§T ph¶i ®­îc nh×n nhËn vµ xö lý trªn b×nh diÖn toµn x· héi (ii) TM§T cÇn ®­îc nh×n nhËn võa nh­ mét c¬ héi, võa nh­ mét th¸ch thøc ®ßi hái sù hiÓu biÕt vÒ tinh thÇn vµ tr¸ch nhiÖm quèc gia (iii) CÇn tranh thñ tèi ®a c¸c nguån lùc vµ hç trî tõ bªn ngoµi. Dùa trªn nh÷ng quan ®iÓm trªn muèn héi nhËp th­¬ng m¹i ®iÖn tö n­íc ta vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu mµ môc tiªu tr­íc m¾t lµ ®­a th­¬ng m¹i ®iÖn tö héi nhËp vµo khu«n khæ WTO, chóng ta tr­íc hÕt cÇn ph¶i x©y dùng cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö mét nÒn t¶ng c¬ së thËt sù v÷ng ch¾c, t¹o ®iÒu kiÖn cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña ViÖt Nam ph¸t triÓn ngang víi mÆt b»ng trung b×nh cña quèc tÕ, tr¸nh t×nh tr¹ng cµng ngµy cµng tôt hËu xa h¬n vÒ c«ng nghÖ. Chóng ta cã thÓ tËp trung xem xÐt c¸c h­íng sau: Hç trî vÒ c¬ së h¹ tÇng, phæ biÕn kiÕn thøc vÒ TM§T ®Õn mäi doanh nghiÖp vµ ng­êi d©n trªn c¬ së th­êng xuyªn tuyªn truyÒn qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, c¸c cuéc héi th¶o..., phæ cËp ho¸ Internet th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o cÊp ®¹i häc vµ phæ th«ng; ®¶m b¶o kü thuËt vµ gi¶m c­íc viÔn th«ng, phÝ truy cËp…§­a ®Çu t­ vÒ c¬ së h¹ tÇng cho TM§T vµo kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ hµng n¨m, ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i vÒ thuÕ vµ thñ tôc cho c¸c ®¬n vÞ tham gia ch­¬ng tr×nh TM§T vµ kinh doanh c«ng nghÖ th«ng tin. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng th«ng tin vµ ho¹t ®éng chuÈn ho¸ th«ng tin, gi¶m dÇn ®éc quyÒn nhµ n­íc trong ngµnh th«ng tin viÔn th«ng, khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ tham gia c¹nh tranh, ®Æc biÖt chó ý ®Õn c¸c c«ng ty viÔn th«ng uy tÝn trªn quèc tÕ ®Ó tËn dông c¬ héi tiÕp thu c«ng nghÖ cao; thµnh lËp c¸c trung t©m khoa häc nghiªn cøu øng dông vÒ TM§T; hoµn chØnh c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o c¸n bé c«ng nghÖ th«ng tin vµ nh©n lùc øng dông TM§T trong c¸c tr­êng ®¹i häc, mêi chuyªn gia vµ göi ng­êi ®i ®µo t¹o ë n­íc ngoµi. (HiÖn nay nhµ n­íc ®· cã quyÕt ®Þnh më cöa thÞ tr­êng c«ng nghÖ th«ng tin cho c¸c c«ng ty n­íc ngoµi vµo ®Çu t­ d­íi h×nh thøc liªn doanh nh­ng vÉn chñ tr­¬ng nhµ n­íc së h÷u 51%.) TÝnh ®Õn thùc lùc cña m×nh khi tiÕn hµnh héi nhËp, tr­íc m¾t ®èi víi thÞ tr­êng c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng nghÖ th«ng tin (®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn h¹ tÇng cho TM§T) chóng ta chØ nªn më cöa dÇn dÇn kÓ c¶ khi chóng ta ®· gia nhËp tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO. ViÖc më cöa toµn bé còng ®ång nghÜa víi viÖc ph¶i chÊp nhËn c¹nh tranh kh«ng c©n søc víi c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng nghÖ th«ng tin tõ bªn ngoµi (Trong WTO cã quy chÕ ­u ®·i h¬n cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ ho·n hoÆc kÐo dµi thêi h¹n thùc thi mét sè hiÖp ®Þnh) Thóc ®Èy hîp t¸c quèc tÕ vµ khu vùc, ®Æc biÖt lµ víi c¸c n­íc thµnh viªn cña WTO vÒ c¸c lÜnh vùc ph¸p lý vµ khoa häc c«ng nghÖ trªn c¬ së khung ph¸p lý theo quy ®Þnh cña tæ chøc nµy. C¸c c¸n bé ngµnh vµ c¸c ®¬n vÞ qu¶n lý cÇn ký kÕt c¸c tho¶ thuËn hîp t¸c triÓn khai mét sè thö nghiÖm víi c¸c n­íc khu vùc vÒ th­¬ng m¹i, thuÕ, kü thuËt ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n TM§T quèc gia theo tiªu chuÈn quèc tÕ. Tr­íc m¾t nªn thóc ®Èy c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c trong APEC, ASEAN vµ tham gia ch­¬ng tr×nh TRADEPOINT (t©m ®iÓm mËu dÞch) cña Liªn HiÖp Quèc nh­ mét thÝ ®iÓm cã liªn quan tíi TM§T. CÇn ph¶i cã nh÷ng nhËn thøc ®óng ®¾n vµ tØnh t¸o tr­íc c¸c ®Ò xuÊt th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu ®Æc biÖt lµ trong khu«n khæ WTO mét khi chóng ta ®· gia nhËp tæ chøc nµy. Bëi v× nh­ chóng ta ®· biÕt hiÖn nay TM§T ®ang chØ lµ s©n ch¬i cña nh÷ng c­êng quèc ph¸t triÓn, nh÷ng ®Ò xuÊt mµ hä ®­a ra nÕu kh«ng nh»m phôc vô lîi Ých cña chÝnh hä th× còng lµ rÊt khã ®Ó c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam cã thÓ thùc sù héi nhËp vµ thùc thi nÕu kh«ng muèn nãi lµ kh«ng thÓ. T¹o m«i tr­êng tin cËy vµ an toµn cho c¸c giao dÞch th«ng qua viÖc x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt ®¶m b¶o thõa nhËn tÝnh ph¸p lý cña c¸c giao dÞch TM§T vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp trong TM§T. Trªn c¸c néi dung nh­ ch÷ ký ®iÖn tö, hîp ®ång ®iÖn tö… tiÕn hµnh tiªu chuÈn ho¸, cung cÊp c¸c dÞch vô x¸c thùc (CA), s¶n phÈm mËt m·, phæ biÕn c¸c biÖn ph¸p chèng truy cËp bÊt hîp ph¸p, ®Ò phßng tin tÆc, ®Ò ra c¸c quy ®Þnh xö lý vÒ vi ph¹m bÝ mËt an toµn riªng t­, thuÕ quan vµ b¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn vµ nguyªn t¾c quèc tÕ. Hç trî ®µo t¹o kiÕn thøc vÒ qu¶n lý dù ¸n TM§T qua kho¸ ®µo t¹o ng¾n h¹n vµ dµi h¹n, trao ®æi kinh nghiÖm gi÷a c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c doanh nghiÖp. Thµnh lËp ®Çu mèi quèc gia cã sù tham gia cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn cã liªn quan lµm c«ng t¸c t­ vÊn vµ gióp chÝnh phñ ho¹ch ®Þnh ch­¬ng tr×nh ®iÒu hµnh c«ng t¸c ph¸t triÓn TM§T trong c¶ n­íc mét c¸ch ®ång bé vµ toµn diÖn. Trong c¸c ®Þnh h­íng trªn, vÊn ®Ò xuyªn suèt nhÊt lµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho c«ng nghÖ th«ng tin nãi chung vµ TM§T nãi riªng, v× con ng­êi lu«n lµ nh©n tè trung t©m cña mäi sù ph¸t triÓn, tõ kh©u qu¶n lý ®iÒu hµnh ®Õn trùc tiÕp thùc hiÖn. Trong ®iÒu kiÖn tr×nh ®é khoa häc c¬ b¶n vµ c«ng nghÖ cßn thÊp, vèn ®Çu t­ Ýt, ViÖt Nam kh«ng thÓ tù m×nh ®Çu t­ ph¸t triÓn c«ng nghÖ trong ®iÒu kiÖn c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi ®· tiÕn rÊt xa. V× vËy, chiÕn l­îc ph¸t triÓn hîp lý lµ “®øng trªn vai ng­êi khæng lå”, nghÜa lµ tËn dông thµnh tùu ph¸t triÓn ®· cã trªn thÕ giíi vµ nghiªn cøu ¸p dông vµo ViÖt Nam. Nhê ®ã, chóng ta cã thÓ rót ng¾n thêi gian vµ tiÕt kiÖm tiÒn b¹c ®Çu t­ vµo nghiªn cøu ph¸t triÓn, ®ång thêi thùc hiÖn qu¸ tr×nh “®i t¾t, ®ãn ®Çu” c«ng nghÖ tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Khi thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®ã, ViÖt Nam cã mét lîi thÕ rÊt c¬ b¶n lµ nguån nh©n lùc. NhiÒu chuyªn gia trªn thÕ giíi ®· nhËn xÐt lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam trong toµn cÇu ho¸ kinh tÕ n»m ë chÝnh con ng­êi ViÖt Nam víi t­ chÊt th«ng minh, s¸ng t¹o, tÝnh cÇn cï chÞu khã vµ kh¶ n¨ng thÝch øng nhanh víi c«ng nghÖ míi, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc øng dông c¸c phÇn mÒm c«ng nghÖ th«ng tin. §iÒu nµy ®· ®­îc nhiÒu h·ng ngo¹i quèc cã uy tÝn nh­ CrÐdit Lyonais, Pepsicola, Caterpillar hay Microsoft x¸c nhËn. Nguån nh©n lùc ®Ó tham gia vµo ph¸t triÓn TM§T cña n­íc ta rÊt lín v× n­íc ta cã lùc l­îng sinh viªn dåi dµo tèt nghiÖp ®¹i häc hµng n¨m tõ c¸c chuyªn ngµnh kh¸c nhau. Cuéc thi “TrÝ tuÖ ViÖt Nam” do VTV3 §µi TruyÒn h×nh ViÖt Nam vµ c¸c cuéc thi viÕt phÇn mÒm tin häc kh¸c cho thÊy kh¶ n¨ng øng dông vµ s¸ng t¹o c«ng nghÖ th«ng tin kh«ng chØ giíi h¹n trong c¸c tr­êng ®¹i häc chuyªn vÒ lÜnh vùc nµy. H¬n n÷a, ho¹t ®éng trong lÜnh vùc TM§T ®ßi hái sè l­îng lín chuyªn gia c¸c chuyªn ngµnh kh¸c nhau tõ qu¶n lý, kinh doanh, khoa häc kü thuËt ®Õn x· héi nh©n v¨n. Do vËy viÖc ¸p dông TM§T sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho nguån nh©n lùc nµy ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng. TËn dông tèt lîi thÕ ®ã sÏ lµ ch×a kho¸ ®Ó më ra thµnh c«ng trong øng dông th­¬ng m¹i TM§T ë ViÖt Nam. Tuy vËy nguån nh©n lùc cho TM§T cña ViÖt Nam còng cßn nhiÒu h¹n chÕ v× thÕ cÇn cã nh÷ng ®iÒu chØnh vµ ®æi míi trong ph­¬ng thøc ®µo t¹o ë c¸c tr­êng ®¹i häc vµ phæ th«ng. §­a øng dông tin häc vµo ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o, lËp thªm c¸c khoa ®µo t¹o vÒ TM§T ë tr×nh ®é ®¹i häc vµ cao h¬n. Më réng hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc ®µo t¹o c«ng nghÖ th«ng tin vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c còng lµ mét h­íng kh¾c phôc c¸c h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ vµ ph¸t huy nh©n tè con ng­êi thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh øng dông réng r·i TM§T ë n­íc ta. Trong thêi gian tõ 2001 ®Õn 2005, TM§T ViÖt Nam h­íng vµo môc tiªu ®­a ho¹t ®éng nµy øng dông an toµn trªn kh¾p c¶ n­íc, tuyªn truyÒn n©ng cao nhËn thøc, tr×nh ®é sö dông m¸y tÝnh còng nh­ dÞch vô m¹ng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¬ quan chÝnh phñ vµ ng­êi tiªu dïng tiÕp xóc víi ph­¬ng thøc kinh doanh tiªn tiÕn cña thÕ giíi. Nh×n xa h¬n, víi nç lùc cña toµn x· héi vµ nh÷ng b­íc ®i v÷ng ch¾c cña chÝnh phñ, ch¾c ch¾n TM§T ViÖt Nam sÏ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn vµ t×m ®­îc chç ®øng v÷ng ch¾c trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, gãp phÇn ®­a th­¬ng m¹i n­íc nhµ hoµ nhËp chung víi thÕ giíi theo xu thÕ tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ h­íng ®Õn nÒn kinh tÕ tri thøc. KÕt luËn Sù ra ®êi cña xa lé th«ng tin, ®Æc biÖt lµ c¸c øng dông c«ng nghÖ th«ng tin dùa trªn kü thuËt sè, l­u tr÷ d÷ liÖu vµ hÖ thèng lµm viÖc network ®· ®­a ®Õn kh¸i niÖm nÒn kinh tÕ sè hãa vµ lµ ®éng lùc chñ yÕu cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang biÕn ®æi s©u s¾c nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ t¸c ®éng ®Õn tõng quèc gia. Vai trß cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ TM§T ®èi víi nÒn kinh tÕ thêi kú hËu c«ng nghiÖp kh«ng cßn ai nghi ngê ®­îc n÷a. Internet vµ m¹ng WWW, mét thµnh tùu trong øng dông c«ng nghÖ th«ng tin, ®­îc ®¸nh gi¸ lµ ph¸t kiÕn vÜ ®¹i nhÊt thÕ kû 20. TM§T lµm thay ®æi m¹nh mÏ ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i truyÒn thèng, xãa mê ranh giíi ®Þa lý trong giao l­u bu«n b¸n gi÷a c¸c quèc gia nhê ®em l¹i kh¶ n¨ng giao dÞch trùc tuyÕn liªn tôc vµ kh«ng h¹n chÕ. C¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®­îc sè ho¸ vµ vËn hµnh trªn c¸c siªu xa lé th«ng tin, c¸c m¹ng l­íi m¸y tÝnh lan to¶ kh¾p n¬i; chu chuyÓn th«ng tin trë thµnh nguån sèng cña nÒn kinh tÕ. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c n­íc ph¶i cã sù ®iÒu chØnh mét c¸ch toµn diÖn c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ v¨n hãa x· héi ®Ó thÝch øng víi yªu cÇu mµ sù ph¸t triÓn TM§T ®· ®Æt ra. Víi vai trß nh­ trªn, céng víi thùc tiÔn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· chøng minh th­¬ng m¹i ®iÖn tö thùc sù lµ mét ph­¬ng thøc giao dÞch th­¬ng m¹i cña t­¬ng lai. NhËn thøc râ ®iÒu nµy, c¸c n­íc trªn thÕ giíi ®Ëc biÖt lµ nh÷ng c­êng quèc ph¸t triÓn ®· ra søc tËn dông nh÷ng lîi thÕ cña m×nh nh»m chiÕm ®­îc vÞ trÝ chñ ®éng trong ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i míi mÎ vµ ®Çy triÓn väng nµy. Víi t­ c¸ch lµ tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ lín nhÊt thÕ giíi, WTO còng ®ang ph¶i ®øng tr­íc søc Ðp m¹nh mÏ tõ phÝa c¸c n­íc thµnh viªn nh»m ®­a ra mét hÖ thèng quy t¾c mang tÝnh ph¸p lý ®iÒu tiÕt sù ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö quèc tÕ trong khu«n khæ tæ chøc nµy. Sù ph¸t triÓn cña TM§T còng ®em l¹i c¬ héi cho c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn thóc ®Èy tèc ®é t¨ng tr­ëng, héi nhËp víi c¸c nÒn kinh tÕ tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, nã còng ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá cho c¸c n­íc nµy tr­íc nguy cã vÒ sù lÖ thuéc vµ tôt hËu xa h¬n vÒ c«ng nghÖ mµ mét trong nh÷ng lý do chÝnh lµ sô h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é vµ tiÒm lùc kinh tÕ. Lµ mét n­íc ®ang ph¸t triÓn, ViÖt Nam còng ®øng tr­íc nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc mµ xu thÕ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ nãi chung vµ qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa nãi riªng mang l¹i. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn ®· ®­îc §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam x¸c ®Þnh lµ ph¶i tiÕn hµnh qu¸ tr×nh CNH - H§H vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Sù héi nhËp Êy cã thµnh c«ng hay kh«ng mét phÇn còng phô thuéc vµo viÖc øng dông vµ ph¸t triÓn Th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy ®ßi hái chÝnh phñ vµ mäi thµnh phÇn kinh tÕ ph¶i nç lùc hÕt m×nh trong viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña h×nh thøc th­¬ng m¹i cßn kh¸ míi mÎ nµy. Bªn c¹nh ®ã, lµ mét n­íc ®i sau chóng ta còng cÇn ph¶i cã nh÷ng sù kÕt hîp h÷u hiÖu gi÷a c¸c gi¶i ph¸p võa nh»m tËn dông ®­îc nh÷ng thµnh qu¶ mµ c¸c n­íc ®i tr­íc ®· mang l¹i, võa nh»m h¹n chÕ nh÷ng nguy c¬ cã thÓ ph¸t sinh tõ sù ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ toµn cÇu ho¸./. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. B¸o c¸o dù ¸n quèc gia “Kü thuËt th­¬ng m¹i ®iÖn tö”, Ban Th­¬ng m¹i ®iÖn tö - Bé Th­¬ng m¹i, 2001. 2. Bé Th­¬ng m¹i, “Th­¬ng m¹i ®iÖn tö”, NXB Thèng kª, 1999. 3. NguyÔn Thu Linh vµ Ph¹m ViÖt Long, “KhÝa c¹nh v¨n hãa trong TM§T”, NXB CTQG, Hµ Néi, 2003. 4. NguyÔn Ngäc Tr©n, “Mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay”, NXB ThÕ giíi, Hµ Néi, 2002. 5. T­ liÖu héi th¶o “øng dông vµ ph¸t triÓn TM§T ë ViÖt Nam”, Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam, Hµ Néi, 2001. 6. T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ, c¸c sè n¨m 2002, 2003. 7. T¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, c¸c sè n¨m 2002. 8. T¹p chÝ PC World ViÖt Nam, c¸c sè n¨m 2000, 2001, 2002, 2003. 9. Thêi b¸o Kinh tÕ Sµi Gßn, c¸c sè n¨m 2002, 2003 10. Héi th¶o vÒ WTO vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, Bé ngo¹i giao - 1999. 11. Toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸. C¬ héi vµ th¸ch thøc ®ãi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, Trung t©m KHXH vµ NV Quèc gia - 2000. 12. Tõ diÔn ®µn Siat¬n. Toµn cÇu ho¸ vµ tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi, NXB chÝnh trÞ quèc gia - 2000. 13. ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ, NXB chÝnh trÞ quèc gia -2000. 14. WTO - future organization. 15. TS Vâ §¹i L­îc, Nh­ng vÊn ®Ò ®Æt ra cho qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam, t¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi - 16. NguyÔn Duy Khiªn, Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi vµ nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, t¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ - sè 276, th¸ng 5/2001. 17. NguyÔn Xu©n Th¾ng, Toµn cÇu ho¸ & vÊn ®Ò c¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ trong c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ chuyÓn ®æi, t¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi - sè 5 (61)/1999. 18. ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ, NXB chÝnh trÞ quèc gia -2000. 19. NguyÔn Ngäc Tr©n, “Mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay”, NXN ThÕ giíi, Hµ Néi, 2002 20. C¸c trang Web: 21. Somkiat Tangkitvanich, “Global E-commerce Policies seen from the South”, Thailand Development Research Institute, 2001 22. ‘Today Burgers, Tomorrow...?”, Economist, July 15-21. 2000 Internet vÒ n«ng th«n”, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn sè 51, 2002 23. Panagriya, “E-commerce, WTO and developing countries”, WTO study series 2, Geneva, 2000 24. Nezu. R, “E-commerce, a revolution with power”, OECD Directorate for Science, Technology and Industry, 2000 25. Mody,B. “ The Internet in the Other Three-Quarter of the World”, 2001 at httt://www.economist.com 26. McGann, S., King, J. and Lyytinen, K., “Globalization of E-Commerce: Growth and Impacts in the United States of America”. Sprouts: Working Papers on Information Environments, Systems and Organization, Vol 2, Spring, 2002, at