Tiến trình hình thành và chia sẻ chuẩn mực ứng xử trong cộng đồng chính trị - An ninh Asean Apsc

LỜI MỞ ĐẦU NỘI DUNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ KHÁI QUÁT VỀ HOẠT ĐỘNG HỢP TÁC AN NINH, CHÍNH TRỊ GIỮA CÁC QUỐC GIA ASEAN. 1 2. TIẾN TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ CHIA SẺ CÁC CHUẨN MỰC ỨNG XỬ TRONG CỘNG ĐỒNG CHÍNH TRỊ - AN NINH ASEAN (APSC). 1 Một số khái niệm cơ bản 1 2.1.1 Chuẩn mực ứng xử 1 2.1.2 Hình thành và chia sẻ chuẩn mực ứng xử trong Cộng đồng Chính trị - An ninh APSC 2 Hình thành và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử trong APSC – Tiến trình và một số thành tựu nổi bật kể từ năm 1967. 2 2.2.1 Tiến trình hình thành và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử trong APSC 3 Một số thành tựu nổi bật và sự tham gia của Việt Nam vào hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực ứng xử trong Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN APSC. 5 3. VỊ TRÍ VÀ VAI TRÒ CỦA HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VÀ CHIA SẺ CHUẨN MỰC TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG APSC. 7 4. ĐÁNH GIÁ, DỰ ĐOÁN VỀ TƯƠNG LAI PHÁT TRIỂN CỦA HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VÀ CHIA SẺ CHUẨN MỰC TRONG APSC. 8 4.1 Cơ hội và thách thức đối với hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực trong APSC. 8 4.2 Dự đoán về tương lai phát triển của hoạt động trong tương lai. 8 KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO LỜI MỞ ĐẦU Trải qua hơn 40 năm hoạt động, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã trở thành một tổ chức hợp tác khu vực thực sự, mang tính toàn diện và năng động, là nhân tố quan trọng bảo đảm hòa bình, an ninh, hợp tác và phát triển ở khu vực Đông Nam Á và Châu Á-Thái Bình Dương. Cộng đồng ASEAN sẽ được hình thành dựa trên 3 trụ cột là Cộng đồng Chính trị-an ninh, Cộng đồng Kinh tế và Cộng đồng Văn hóa – xã hội. Mỗi trụ cột có vai trò và vị trị khác nhau trong mối tương quan tác động tới khu vực ASEAN và tới các Cộng đồng khác. Hợp tác chính trị, an ninh với nền tảng và thành tựu sẵn có là cơ hội để xây dựng APSC nhanh chóng và thuận lợi. Trong các thành tố cơ bản cấu thành APSC, xây dựng và chia sẻ chuẩn mực là nội dung quan trọng, có vai trò tạo động lực, tiền để cho các sự phát triển của các hoạt động xây dựng Cộng đồng Chính trị - An ninh khác cũng như có vai trò thức đẩy quá trình xây dựng Cộng đồng Chính trị - An ninh nói chung. Trong phạm vi bài viết dưới đây, nhóm chúng em tập trung nghiên cứu, triển khai nội dung: “Tiến trình hình thành và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử trong Cộng đồng chính trị - an ninh ASEAN (APSC)” dưới một số góc độ cơ bản: Khái niệm “chuẩn mực ứng xử” và “ hình thành và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử”; Thành tựu của tiến trình này ( kể từ khi thành lập ASEAN năm 1967); Vị trí và vai trò của hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực trong quá trình xây dựng APSC; Triển vọng của hoạt động này. Mặc dù đã cố gắng nhưng do thời gian và khối lượng kiến thức rộng lớn, bài viết của nhóm em khó có thể tránh khỏi thiếu xót, hạn chế. Rất mong nhận được ý kiến đóng góp, phản hồi từ phía Thầy, Cô giáo bộ môn để bài viết hoàn thiện hơn. Chúng em chân thành cảm ơn Thầy, Cô giáo! NỘI DUNG MỘT SỐ VẤN ĐỀ KHÁI QUÁT VỀ HOẠT ĐỘNG HỢP TÁC AN NINH, CHÍNH TRỊ GIỮA CÁC QUỐC GIA ASEAN. Trước bối cảnh thế giới cũng như khu vực luôn bất ổn, khủng bố, bạo loạn lật đổ, đảo chính, tội phạm xuyên quốc gia…có chiều hướng gia tăng, ASEAN - một tổ chức liên chính phủ khu vực Đông Nam Á luôn coi hợp tác an ninh, chính trị là một trong những vấn đề trọng yếu, cơ bản trong các lĩnh vực hoạt động của mình. Mối quan tâm của ASEAN đối với vấn đề này được minh chứng rõ nét thông qua hàng loạt các văn kiện pháp lý xuyên suốt tiến trình phát triển của ASEAN kể từ khi thành lập cho tới nay. Bao gồm: Tuyên bố Băng Cốc 1967; Tuyên bố ZOFPAN 1971; Hiệp ước SEANWFZ năm 1987; Tuyên bố Bali và Hiệp ước hợp tác và thân thiện (TAC) năm 1976; Tuyên bố hòa hợp ASEAN II (đề ra khuôn khổ cho việc hình thành AC, trong đó có Cộng đồng An ninh ASEAN ASC); Kế hoạch hành động xây dựng Cộng đồng An ninh ASEAN (ASCPoA); Chương trình hành động Viên chăn (VAP) và đặc biệt với sự ra đời của Hiến chương ASEAN năm 2007 đã chính thức quy định, ghi nhận vai trò chủ đạo của Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN (APSC) với tư cách là cơ quan chính trực tiếp chịu trách nhiệm tiến hành quản lý điều phối các hoạt động trên lĩnh vực an ninh chính trị trong khu vực Thông qua quy định về việc thành lập APSC tại Điều 9 Hiến chương ASEAN. . Nhằm cụ thể hóa nội dung mục tiêu APSC và đề ra các phương hướng, biện pháp xây dựng APSC vào năm 2015, Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 14 năm 2009 tiếp tục nhất trí thông qua Kế hoạch tổng thể xây dựng APSC. Các văn kiện trên là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc xác định mục tiêu, nguyên tắc xây dựng APSC, lĩnh vực hợp tác cũng như cơ chế hợp tác trong lĩnh vực chính trị, an ninh giữa các quốc gia ASEAN. Đặc biệt, để đảm bảo cho quá trình hợp tác đạt hiệu quả, thu được những thành quả nhất định, trong những văn kiện này, các quốc gia ASEAN đã cùng nhau nhất trí xác định 05 thành tố cơ bản cấu thành APSC gồm có: hợp tác chính trị; xây dựng và chia sẻ chuẩn mực ứng xử; ngăn ngừa xung đột; giải quyết xung đột và kiến tạo hòa bình sau xung đột. Trên cơ sở đó, Lãnh đạo ASEAN đã vạch ra những định hướng cơ bản thông qua việc để xuất danh mục hành động cụ thể cho mỗi thành tố nêu trên Trong Kế hoạch hành động xây dựng APSC vào tháng 11/ 2004, Lãnh đạo ASEAN đã thông qua danh mục 75 hoạt động cụ thể cho các thành tố nêu trên. Đồng thời chương trình hành động Viên chăn cũng đã cụ thể hóa Kế hoạch hành động cho giai đoạn 2004 – 2010 thành các chương trình và biện pháp thuộc 05 lĩnh vực đã xác định. . Đồng thời, ASEAN cũng xác định 05 kênh chính chịu trách nhiệm triển khai các hoạt động này. Gồm: Kênh Bộ trưởng Ngoại giao, Bộ trưởng Quốc phòng, Bộ trưởng Tư pháp, Bộ trưởng phòng chống tội phạm xuyên quốc gia và ARF. Có thế nhìn nhận những nội dung mang tính khái quát về hợp tác an ninh, chính trị giữa các quốc gia ASEAN vừa nêu chính là tiền đề, cơ sở giúp cho việc xác định, đánh giá tiến trình hình thành và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử trong APSC được rõ ràng, mạch lạc bởi với tính chất là một trong những thành tố cấu thành APSC, hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực ứng xử trong APSC không thể tách rời những văn kiện pháp lý có tính chất nền tảng. Mặt khác, thông qua việc xem xét hiệu quả thực hiện các hành động cụ thể đặt ra đối với thành tố đã được nêu trong các văn kiện trên cũng như thực tiễn tác động của hoạt động tới nền hòa bình, an ninh khu vực, các thành tựu xuyên suốt tiến trình hình thành và chia sẻ các chuẩn mực trong APSC có thể được định hình rõ nét. TIẾN TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ CHIA SẺ CÁC CHUẨN MỰC ỨNG XỬ TRONG CỘNG ĐỒNG CHÍNH TRỊ - AN NINH ASEAN (APSC). Một số khái niệm cơ bản 2.1.1 Chuẩn mực ứng xử Chuẩn mực ứng xử nói chung có thể được xác định là tổng hợp những yêu cầu, những quy tắc xử sự được hình thành từ các quan niệm đạo đức, xã hội…đối với một vấn đề cụ thể trong phạm vi nhất định, được xã hội thừa nhận và ghi nhận dưới những hình thức khác nhau, qua đó cộng đồng, xã hội xác định hành vi xử sự của các thành viên. Trên cơ sở những chuẩn mực ứng xử được công nhận rộng rãi, các thành viên sẽ điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp. Hay nói cách khác, chuẩn mực ứng xử chính là thước đo xác định phương cách hành xử phù hợp nhất của một hoặc một nhóm cá nhân, tổ chức trước một vấn đề được cộng đồng xã hội quan tâm. Trên thực tiễn, chuẩn mực ứng xử được ghi nhận dưới nhiều hình thức: lời nói, văn bản thông thường, văn bản pháp luật…và hướng tới những mục đích nhất định. Ví dụ: chuẩn mực ứng xử của các nhân viên trong doanh nghiệp; chuẩn mực ứng xử của cán bộ, công chức được ghi nhận trong các văn bản pháp luật…Trong số các chuẩn mực ứng xử được xã hội thừa nhận thì những chuẩn mực ứng xử pháp lý, được thể hiện dưới dạng các quy phạm pháp luật có nội dung xác định chuẩn mực ứng xử giữa các cá nhân, cơ quan, tổ chức với nhau có giá trị điều chỉnh rất lớn, xác định hiệu lực thi hành đối với với các chủ thể trong quan hệ pháp luật cụ thể và có hiệu quả tác động mạnh mẽ tới hành vi của các đối tượng liên quan. 2.1.2 Hình thành và chia sẻ chuẩn mực ứng xử trong Cộng đồng Chính trị - An ninh Cộng đồng Chính trị-An ninh ASEAN được thành lập trên cơ sở một hệ thống các thể chế và thiết chế pháp lý nhằm mục tiêu tạo dựng và duy trì một khu vực ASEAN hòa bình, ổn định, an ninh toàn diện thông qua việc nâng hợp tác chính trị-an ninh ASEAN lên tầm cao mới. Để xây dựng một Cộng đồng ASEAN vững mạnh, quan trọng là phải tăng cường hiểu biết, tin cậy lẫn nhau, tránh mâu thuẫn; cùng xây dựng các tiêu chuẩn chung được tôn trọng về cách ứng xử giữa các thành viên của Cộng đồng ASEAN nhằm hạn chế hoặc giải quyết xung đột và hướng tới một Cộng đồng hoạt động theo luật lệ với các giá trị, chuẩn mực chung. Như vậy, tiến trình hình thành và chia sẻ chuẩn mực ứng xử trong APSC có thể được hiểu là quá trình tạo dựng và thừa nhận các chuẩn mực ứng xử (pháp lý) trong lĩnh vực hợp tác chính trị, an ninh giữa các quốc gia thành viên của APSC. Từ đó kéo theo sự ràng buộc trong việc tuân thủ, đảm bảo thực thi các chuẩn mực ứng xử đã được các quốc gia thừa nhận nhằm tiến tới hoàn thành các mục tiêu của APSC. Hình thành và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử trong APSC – Tiến trình và một số thành tựu nổi bật kể từ năm 1967. 2.2.1 Tiến trình hình thành và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử trong APSC Nhìn vào tiến trình liên kết về chính trị, an ninh của ASEAN thể hiện qua các văn kiện pháp lý (nêu tại phần 1), thuật ngữ Cộng đồng An ninh ASC Sau khi Hiến chương ASEAN chính thức có hiệu lực thì Cộng đồng An ninh ASC được đổi tên thành Cộng đồng Chính trị - An ninh APSC. chỉ chính thức được sử dụng từ Tuyên bố Bali II. Tuy nhiên, những tiền đề cho việc hình thành và xây dựng ASC đã manh nha từ những ngày đầu ASEAN thành lập, thể hiện trong Tuyên bố Băng Cốc năm 1967. Do đó, nhu cầu hình thành và chia sẻ chuẩn mực ứng xử trong Cộng đồng chính trị - an ninh APSC cũng bắt đầu kể từ khi ASEAN thành lập và quá trình này tiếp tục được duy trì và phát triển phù hợp với tiến trình phát triền của Cộng đồng ASEAN. Có thể khái quát tiến trình hình thành và chia sẻ chuẩn mực ứng xử trong APSC như sau: Trong Tuyên bố Băng Cốc năm 1967 ghi nhận một trong các mục tiêu quan trọng là sự hợp tác vì hòa bình, ổn định của khu vực, tôn trọng công lý và nguyên tắc luật pháp trong quan hệ giữa các quốc gia và tuân thủ nguyên tắc chung của pháp luật quốc tế. Đây chính là những cơ sở đầu tiên cho việc việc hình thành và chia sẻ chuẩn mực ứng xử trong hợp tác chính trị, an ninh bởi để đạt được mục tiêu này đòi hỏi các quốc gia thành viên phải có thái độ ứng xử phù hợp thông qua việc xây dựng những chuẩn mực ứng xử nhất định trong quan hệ nhiều mặt giữa các quốc gia trên tinh thần bình đẳng và hợp tác. Tiếp theo đó, sự ra đời của Tuyên bố ZOPFAN năm 1971và Hiệp ước SEANWFZ năm 1987 được đánh giá là những thành tựu quan trọng trong hợp tác an ninh giữa các quốc gia ASEAN. Đây chính là các cơ sở pháp lý đã trực tiếp tạo dựng lên khuôn khổ, cơ chế hợp tác, công cụ đối thoại mới và cần thiết về an ninh, chính trị. Các văn kiện trên là minh chứng cho hiệu quả hoạt động xây dựng chuẩn mực giữa các quốc gia đã được nâng lên một tầm mới khi các nước cùng nhau nhất trí xây dựng một khu vực ASEAN hòa bình, tự do, trung lập, không có sự can thiệp của bất kỳ cường quốc bên ngoài nào và một khu vực không có vũ khí hạt nhân với các biện pháp, lộ trình xác định. Trên cơ sở đó, hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực ứng xử giữa các quốc gia ASEAN trong các giai đoạn tiếp theo cũng có thể tận dụng các cơ chế hợp tác, công cụ hợp tác sẵn có. Thực tế hiện nay, hoạt động này được VAP quy định phải đảm bảo việc thực thi Hiệp ước SEANWFZ, bao gồm cả những những thỏa thuận an toàn mang tính bổ sung của IAEA và những công cụ có liên quan và tham gia Nghị định thư về Hiệp ước SEANWFZ;… Hiệp ước hợp tác và thân thiện (TAC) ra đời năm 1976 chứa đựng những nguyên tắc cơ bản, chỉ đạo quan hệ giữa các nước Đông Nam Á. Ban đầu, Hiệp ước TAC được coi là “Bộ luật ứng xử” làm cơ sở để ASEAN đẩy mạnh quan hệ hợp tác, thân thiện và hữu nghị giữa các quốc gia ĐNA; càng về sau ASEAN càng cố gắng thúc đẩy Hiệp ước TAC trờ thành “ Bộ luật ứng xử” cho quan hệ giữa các nước ĐNA và các nước ngoài khu vực. Thực tế, việc tăng cường hợp tác theo quy định tại TAC, cụ thể là đánh giá quá trình thực hiện TAC và đưa ra những cách thức hoàn thiện cơ chế này, đánh giá việc thực hiện của các bên kí kết TAC và tăng cường sự tham gia của các quốc gia ngoài khối Asean được xác định là một trong 5 chương trình hợp tác cơ bản trong lĩnh vực xây dựng chia sẻ chuẩn mực trong APSC theo tiểu mục 1.2, phần II, Chương trình hành động Viên Chăn. Đặc biệt, để đối phó với những tranh chấp ngày càng căng thẳng trên khu vực Biển Đông, vấn đề lớn rất khó giải quyết của khu vực do có liên quan đến lợi ích của các quốc gia xuất phát từ chủ quyền của nhiều quốc gia, ngay từ những năm 90 của thế kỷ 20, ASEAN đã thông qua Tuyên bố về Biển Đông kêu gọi các bên liên quan giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, kiềm chế để tránh làm cho tình hình căng thẳng thêm, khuyến nghị các bên liên quan áp dụng các nguyên tắc của Hiệp ước TAC để làm cơ sở  xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC). Kể từ đó, ASEAN luôn đẩy mạnh nỗ lực để xây dựng thành công COC thông qua nhiều kênh triển khai khác nhau. Bước tiến nổi bật nhất trong giai đoạn sau về xây dựng và chia sẻ chuẩn mực ở Biển Đông chính là sự ra đời Tuyên bố về ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC) được ASEAN ký với Trung Quốc – (tác nhân gây ra nhiều căng thẳng trên khu vực Biển Đông) tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 8 năm 2002. Một trong những nội dung quan trọng của Tuyên bố DOC chính là các cam kết về các nguyên tắc ràng buộc hành vi ứng xử của các bên ở Biển Đông. Việc ký kết văn kiện này là một bước tiến quan trọng trong việc đối thoại giữa Trung Quốc và ASEAN. Tuyên bố không phải là công cụ để giải quyết tranh chấp ở Biển Đông, đặc biệt là tranh chấp về chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Nhưng rõ ràng, việc tuân thủ nghiêm chỉnh các cam kết trong DOC giúp tránh được các xung đột tại Biển Đông như đã từng xảy ra và giữ ổn định cho khu vực và có lợi cho cả toàn khu vực. Vì vậy, Tuyên bố của các Hội nghị cấp cao ASEAN-Trung Quốc trong nhiều năm cũng đều khẳng định quyết tâm thực hiện đầy đủ DOC theo hướng cuối cùng thông qua COC. Sự ra đời của Tuyên bố Bali II cùng những văn kiện khác như: Kế hoạch hành động xây dựng Cộng đồng An ninh ASEAN (ASCPoA); Chương trình hành động Viên chăn (VAP); Hiến chương ASEAN và Kế hoạch tổng thể xây dựng APSC đánh dấu bước chuyển mình trong hợp tác an ninh chính trị nói chung và trong lĩnh vực hình thành, chia sẻ chuẩn mực nói riêng khi APSC được chính thức ghi nhận; tiếp đó các nước ASEAN cùng nhau đề ra các chương trình, biện pháp, lộ trình cụ thể để tiến hành hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực Ví dụ: Chương trình hành động Viên Chăn (VAP) đã vạch rõ 7 chương trình và 13 biện pháp nhằm hình thành và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử trong APSC tại tiểu mục 1.2, phần phụ lục 1 về an ninh chung trong ASEAN . Có thể nêu lên một số chương trình hợp tác trong lĩnh vực này được đề cập trong các văn kiện trên như: Điều chỉnh khuôn khổ thể chế ASEAN phù hợp với Hiến Chương thông qua các biện pháp, bao gồm chuẩn bị và thực hiện một chương trình làm việc chuyển tiếp trong trường hợp cần thiết phải cải cách các thiết chế cho phù hợp với Hiến chương, xây dựng các Nghị định thư hoặc các Hiệp định bổ sung, bao gồm các điều khoản chỉ dẫn, các quy định về thủ tục trong trường hợp cần thiết để thực hiện Hiến chương ASEAN và xây dựng một cơ quan pháp luật hỗ trợ thực hiện Hiến chương; Hợp tác trong việc thực hiện Kế hoạch hành động và xây dựng những chương trình cụ thể thực hiện Kế hoạch; tăng cường hợp tác hàng hải giữa các nước ASEAN như thiết lập Diễn đàn hàng hải ASEAN; Hợp tác toàn diện, trong đó nhấn mạnh vào vấn đề an toàn hàng hải và an ninh khu vực là các mối quan tâm chung của cộng đồng ASEAN ; Chia sẻ các vấn đề hàng hải và hợp tác giữa các nước ASEAN và tăng cường hợp tác trong các vấn đề về an toàn hàng hải, tìm kiếm, cứu nạn thông qua các hoạt động trao đổi thông tin, hợp tác công nghệ và các chuyên thăm giữa các cơ quan có liên quan… Một số thành tựu nổi bật và sự tham gia của Việt Nam vào hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực ứng xử trong Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN APSC. Xuyên suốt tiến trình hình thành và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử trong APSC, hướng đến mục tiêu chung củng cố và nâng cao sự đoàn kết và gắn bó, góp phần xây dựng một cộng đồng dân chủ, minh bạch ở Đông Nam Á, tuy những chuẩn mực ứng xử trong APSC được hình thành chưa lâu, mới được ghi nhận trong Chương trình Hành động Viên Chăn (VAP) giai đoạn 2004-2010 và các kế hoạch hành động bắt đầu xuất hiện tại Chương trình Hành động Hà Nội vào tháng 10 năm 2003, nhưng ASEAN luôn tích cực triển khai nhiều hoạt động, dự án cụ thể hướng tới mục tiêu xây dựng APSC hoạt động theo luật lệ và các giá trị chuẩn mực chung bằng những hành động cụ thể; đồng thời tích cực áp dụng những tiền đề, thành tựu hợp tác chính trị, an ninh sẵn có (nêu tại phần 2.2.1) để hoạt động xây dựng, chia sẻ chuẩn mực có điều kiện phát triển mạnh mẽ. Theo thống kê của Ban thư ký ASEAN, tình hình triển khai thực hiện các chương trình/biện pháp nhằm thực hiện Kế hoạch tổng thể APSC đã đạt được những tiến triển tích cực. Phần lớn các hoạt động/dự án đã hoàn tất và đang được triển khai nằm trong 3 lĩnh vực đầu là Hợp tác chính trị; Hình thành và chia sẻ các chuẩn mực và Ngăn ngừa xung đột. Cụ thể, trong lĩnh vực xây dựng và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử ghi nhận những thành tựu tiêu biểu như: Thứ nhất, hoàn tất việc phê chuẩn Hiến chương ASEAN, tổ chức thành công Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng lần thứ nhất (12/ 10/ 2010), ký kết Công ước ASEAN về chống khủng bố năm 2006; mở rộng việc gia nhập Hiệp ước TAC cho nhiều đối tác bên ngoài. Mới gần đây, tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN (AMM) lần thứ 42 Mỹ đã ký kết tham gia vào Hiệp ước TAC. Ngoài ra, còn có sự gia nhập của Thổ Nhĩ Kỳ, EU,... Thứ hai, sự tăng cường về hợp tác chia sẻ chuẩn mực giữa các nước trong lĩnh vực hàng hải. Hải quân các nước ASEAN chú trọng tăng cường mở rộng quan hệ hợp tác trong nội khối và với các nước bên ngoài khối trong việc đối phó với các mối đe dọa an ninh truyền thống và phi truyền thống, thu được nhiều kết quả quan trọng. Đã thực hiện một số hoạt động như trao đổi đoàn quan chức các cấp, tổ chức tàu hải quân thăm viếng lẫn nhau, hợp tác đào tạo, chia sẻ thông tin, tuần tra chung, hợp tác chống khủng bố, cướp biển, buôn lậu, tội phạm xuyên quốc gia, cứu hộ cứu nạn, thiết lập đường dây nóng…Như trong vụ chìm tàu VINALINES QUEEN vừa xảy ra ngày 25/12/2011 vừa qua, lực lượng cứu hộ của các nước Indonesia, Philippines cũng tham gia cùng Việt Nam tìm kiếm tàu bị nạn,...Bên cạnh đó, các hội nghị song phương và đa phương phạm vi khu vực và quốc tế về an ninh để tăng cường mở rộng hợp tác, thúc đẩy đối thoại hòa bình, ngăn chặn, đẩy lùi nguy cơ xung đột vũ trang, chiến tranh trên Biển Đông. Đó là các diễn đàn, hội nghị đa phương chính trong nội khối ASEAN, như ADMM, Hội nghị Tư lệnh các lực lượng Quốc phòng các nước ASEAN, Hội nghị Tư lệnh Hải quân các nước ASEAN, Đối thoại về quốc phòng của quan chức các cấp Hải quân các nước ASEAN… Thứ ba, về việc thực thi tuyên bố DOC, giữa ASEAN và Trung Quốc đã có nhiều hoạt động cụ thể như: trong Kế hoạch Hành động thực thi Tuyên bố chung 2003 về Đối tác chiến lược vì hòa bình và thịnh vượng, vốn được đưa ra nhằm phục vụ kế hoạch lớn hơn là mở rộng và làm sâu sắc thêm quan hệ và hợp tác ASEAN-Trung Quốc, hai bên đã tuyên bố theo đuổi các hành động và biện pháp chung để thực thi DOC một cách hiệu quả. Các hành động và biện pháp đó bao gồm: tổ chức định kỳ Hội nghị cấp cao (SOM) Trung Quốc - ASEAN về việc thực thi DOC; cung cấp các chỉ dẫn và đánh giá việc thực thi DOC; và thành lập một nhóm làm việc để soạn thảo hướng dẫn của hai bên về thực thi DOC và cung cấp các khuyến cáo cho SOM Trung Quốc - ASEAN về các vấn đề chính sách và thực thi. Bản Quy tắc hướng dẫn thực hiện Tuyên bố DOC vừa được ASEAN và Trung Quốc nhất trí thông qua vào tháng 7/2011 là phương cách mới nhất được ASEAN áp dụng để tháo gỡ nhiều bế tắc cũng như thúc đẩy việc thực hiện DOC đầy đủ nhất… APSC được xây dựng và hoàn thiện dựa trên những cơ chế, khuôn khổ đối thoại và hợp tác về an ninh, chính trị đã được ASEAN thiết lập từ trước và Việt Nam luôn là thành viên tham gia tích cực trong mọi hoạt động xây dựng APSC, trong đó có lĩnh vực hình thành và chia sẻ chuẩn mực ứng xử. Thậm chí ngay từ những ngày đầu của tiến trình hình thành chuẩn mực hợp tác an ninh, Việt Nam thông qua những hành động cụ thể như: Tham gia soạn thảo Quy chế hoạt động của Hội đồng tối cao của Hiệp ước TAC; tham gia ký kết và phê chuẩn sớm nhất Hiệp ước SEANWF, chủ động nêu sáng kiến và tổ chức thành công cuộc họp tham khảo ý kiến giữa các quốc gia ASEAN với 5 cường quốc hạt nhân…Đặc biệt, trong mối quan hệ với Trung Quốc liên quan đến Biển Đông, Việt Nam là quốc gia đề xuất ý kiến xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông COC. Nếu thành công đây sẽ là văn kiện lịch sử quan trọng giúp bảo đảm an ninh ở Biển Đông. Trong hợp tác xây dựng chuẩn mực trong lĩnh vực chính trị, Việt Nam đã tham gia đầy đủ vào các cơ chế hợp tác chính trị - an ninh và các hoạt động hợp tác của ASEAN như các cơ chế về chính trị (SOM, AMM, Cấp cao chính thức và không chính thức). Việt Nam cũng tham gia hầu hết các cơ chế đối thoại trong ASEAN và giữa ASEAN với bên ngoài như ASEM, ASEAN+3, ASEAN+1… Việt Nam đã tham gia tích cực vào việc trao đổi ý kiến, đánh giá tình hình thế giới và khu vực, tăng cường phối hợp lập trường về các vấn đề khu vực và quốc tế và khi cần thiết thì thoả thuận về đối sách chung. Dấu ấn đặc biệt của Việt Nam trong hoạt động xây dựng chuẩn mực còn thực sự rõ nét trong năm 2010 khi Việt Nam làm Chủ tịch ASEAN với nhiều thành công, tiêu biểu là thành công của Hội nghị Những người đứng đầu cơ quan an ninh các nước ASEAN MACOSA lần thứ nhất (sáng kiến của Việt Nam) đã tạo ra diễn đàn an ninh mới có vai trò chia sẻ chuẩn mực trong hợp tác an ninh thông qua các hoạt động chia sẻ thông tin tình báo về an ninh khu vực; bảo vệ các nhân vật quan trọng và mục tiêu trọng yếu; hợp tác về đào tạo nguồn nhân lực và trao đổi đoàn trên lĩnh vực đảm bảo an ninh quốc gia… VỊ TRÍ VÀ VAI TRÒ CỦA HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VÀ CHIA SẺ CHUẨN MỰC TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG APSC. Xây dựng và chia sẻ chuẩn mực trong hợp tác chính trị, an ninh là nền tảng để xây dựng một cộng đồng chính trị - an ninh dân chủ, minh bạch, thúc đẩy bảo vệ các quyền con người, các quyền tự do cơ bản gắn với các quyền và trách nhiệm của các quốc gia thành viên ASEAN nhằm tạo ra một Cộng đồng chính trị - an ninh. Đồng thời, trong mối tương quan với các thành tố cấu thành APSC khác, xây dựng và chia sẻ chuẩn mực là tiền đề phát triển các hoạt động đó. Việc hình thành và chia sẻ chuẩn mực sẽ tạo điều kiện tăng cường hợp tác chính trị, quốc phòng và an ninh, ngăn ngừa xung đột và giải quyết hòa bình, triệt để các xung đột. Ví dụ: Nếu COC được ra đời cùng những cơ chế kiểm soát thực thi hiệu quả kèm theo sẽ ảnh hưởng tích cực sâu rộng tới hoà bình ở Biền Đông. Vai trò của hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực trong quá trình xây dựng APSC được thể hiện trên các phương diện cơ bản như: thúc đẩy Asean tiến tới hình thành một Cộng đồng Asean đoàn kết và vững mạnh, cùng phấn đấu vì hòa bình, an ninh, ổn định và hợp tác ở khu vực; tạo ra tiếng nói chung, thống nhất giữa các nước thành viên Asean. Từ đó các nước sẽ có những chuẩn mực nhất định trong hoạt động ứng xử về hành vi của mình trong lĩnh vực an ninh – chính trị, chẳng hạn như Hiệp ước thân thiện và hợp tác Đông Nam Á (TAC), Hiệp ước về Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân ( SEANWWFZ) cũng như Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) được ký kết giữa Việt Nam và Trung Quố; thúc đẩy sự tham gia của các thực thể liên kết với ASEAN vào quá trình xây dựng các sáng kiến nhằm tăng cường hợp tác chính trị của ASEAN thông qua những hành động cụ thể và hạn chế những hoạt động tiêu cực phát sinh trong APSC, qua đó giúp các nước thành viên ASEAN có thể trao đổi thông tin, kinh nghiệm trong hoạt động thực tiễn. ĐÁNH GIÁ, DỰ ĐOÁN VỀ TƯƠNG LAI PHÁT TRIỂN CỦA HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VÀ CHIA SẺ CHUẨN MỰC TRONG APSC. Cơ hội và thách thức đối với hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực trong APSC. Hiện nay, các nước ASEAN có nhiều lợi ích cơ bản trùng hợp nhau, lớn nhất là đều mong muốn duy trì hòa bình ổn định trong khu vực thông qua việc hình thành và chia se các chuẩn mực chung trong hợp tác để có thể tập trung trí lực vào việc xây dựng và phát triển đất nước. Đấy chính là một trong những thuận lợi cơ bản có khả năng thúc đẩy tiến trình hoạt động này. Tuy nhiên, những thách thức mà ASEAN đã và sẽ phải vượt qua để hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực ứng xử đạt được nhiều thành công hơn nữa là không nhỏ: Đó là những thách thức an ninh, chính trị toàn cầu như khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia biến hóa với chiều hướng, quy mô đa dạng ở các khu vực…làm cho việc chia sẻ, thực hiện các chuẩn mực ứng xử để đối phó với mối nguy hại này trở nên khó khăn, phức tạp, khó đem lại hiệu quả cao. Bên cạnh đó, những thách thức trong nội tại ASEAN như sự đa dạng về văn hóa, dân tộc cũng như khoảng cách phát triển giữa các quốc gia thành viên; sự bất ổn định về an ninh, chính trị trong nội tại một số nước ASEAN như Thái Lan, Campuchia…hay mâu thuẫn chính trị leo thang giữa các nước ASEAN chưa được giải quyết triệt để có khả năng kìm hãm mạnh mẽ sự phát triển của tiến trình hình thành và chia sẻ chuẩn mực. Bản thân ASEAN cũng chưa phát huy được hết những thuận lợi mà các cơ chế, công cụ hợp tác sẵn có mang lại để xây dựng các chuẩn mực ứng xử mới hiệu qủa trong khu vực trong những năm trở lại đây. Các biện pháp, chương trình nhằm bảo đảm việc thực thi các cam kết về chuẩn mực nêu trong các Điều ước quốc tế song và đa phương chưa được thể hiện cụ thể, rõ ràng, không có tính ràng buộc manh mẽ đối với các quốc gia liên quan, làm ảnh hưởng đến hiệu quả thực tiễn của hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực trong APSC… Dự đoán về tương lai phát triển của hoạt động trong tương lai. Mặc dù đúng trước nhiều khó khăn, thách thức nhưng việc nhìn nhận, đánh giá chính xác các thách thức và cũng nỗ lực tìm ra giải pháp ngắn hạn và dài hạn là cơ sở để khắc phục những hạn chế đó. ASEAN trong nhiều năm qua đã thi hành nhiều biện pháp đề giảm thiểu ảnh hưởng của các thách thức tới hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực nói riêng và hợp tác an ninh, chính trị nói chung. Điều đó được thể hiện thông qua hàng loạt các thành tựu xuyên suốt tiến trình xây dựng Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN, mở rộng hơn nữa là những thành tựu trong lĩnh vực hợp tác chính trị, an ninh giữa các quốc gia ASEAN với nhau và với các quốc gia ngoại khối kể từ khi ASEAN được thành lập. Việc xây dựng và chia sẻ chuẩn mực ứng xử cũng được ghi nhận là một kế hoạch, nội dung và mục đích cần phải được thực hiện quyết liệt (theo Kế hoạch hành động xây dựng APSC). Những bước tiến dù chậm nhưng cũng phần nào phản ánh được tinh thần, ý chí, quyết tâm phát triển hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực của các nước ASEAN và những nhận thức khá thống nhất trong mục tiêu củng cố và nâng cao sự đoàn kết, gắn bó hài hòa trên cơ sở những tiêu chuẩn chung được tôn trọng về ứng xử. Do đó, nếu nhìn nhận tổng quát bức tranh phát triển của hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực trên cơ sở ghi nhận những cố gắng to lớn và những thành công vang dội trong xu thế chung của thế giới và thời đại là hoà bình an ninh và hợp tác phát triển với những đặc điểm và phong cách Đông Nam Á trong hơn 40 năm qua, hoạt động này dự đoán sẽ tiếp tục được tiến hành, phát triển theo chiều hướng tích cực, nhận được sự ủng hộ của đa số các quốc gia trong khu vực. Tuy nhiên, thời điểm xây dựng thành công Cộng đồng Chính trị - an ninh với đầy đủ các nội dung chính, trong đó có hoạt động theo luật lệ với các giá trị chuẩn mực chung có lẽ sẽ không hoàn thành kịp mốc 2015 như đã đề ra bởi tốc độ hợp tác trong lĩnh vực này vẫn chưa thể đáp ứng nhu cầu hình thành hệ thống các chuẩn mực ứng xử trong mọi lĩnh vực có liên quan tới hòa bình, an ninh, ổn định khu vực. KẾT LUẬN Trong Tuyên bố thành lập ASEAN năm 1967, dường như kinh tế, văn hóa và xã hội là trọng tâm hợp tác của ASEAN. Các mục tiêu nêu trong Tuyên bố tập trung vào các lĩnh vực hợp tác này. Tuy nhiên, thực tiễn lại cho thấy chính hợp tác chính trị - an ninh mới thực sự là động lực để ASEAN ra đời Như Bộ trưởng Ngoại giao Inđônêxia Ađam Malích đã nói vào năm 1974: “Mặc dù ASEAN là một tổ chức ra đời nhằm thúc đẩy hợp tác kinh tế, xã hội, và văn hoá, và cũng không nghi ngờ đây là những lĩnh vực hợp tác trọng tâm. Tuy nhiên, chính mối quan tâm về an ninh và lo lắng về chính trị mới là động lực chủ yếu để 5 nước Đông Nam Á hội nhập vào ASEAN” . Trong đó, hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực là một trong những nội dung quan trọng có ảnh hưởng mạnh mẽ tới nỗ lực xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN với 3 trụ cột chính vào năm 2015. Đứng trước không ít trở ngại chủ quan cũng như khách quan ở khu vực cũng như thế giới, ASEAN cần chủ động đối phó và phát huy những thế mạnh hiện có, đón đầu các cơ hội hợp tác an ninh, chính trị mới để hoạt động xây dựng và chia sẻ chuẩn mực ngày càng thu được những kết quả khả quan hơn. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Trung tâm Luật châu Á-Thái Bình Dương, Pháp luật Cộng đồng ASEAN, 2011 Viện nghiên cứu Đông Nam Á, Trần Khánh (chủ nhiệm đề tài), Cộng đồng an ninh ASEAN (ASC): Nội dung, lộ trình, triển vọng và tác động, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, 2008 Chương trình hành động Viên Chăn 2004 – 2010. Kế hoạch hành động về Cộng đồng an ninh ASEAN năm 2004. Kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng an ninh-chính trị ASEAN năm 2009 Nguyễn Trần Quế (chủ biên) – Trung tâm KHXH và NVQG, Viện Kinh tế thế giới, 35 năm ASEAN hợp tác và phát triển, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2002