Tiến trình Việt Nam trong quá trình hội nhập

ững thành tựu ban đầu trong quá trình thực hiện hội nhập kinh tế quốc tế theo quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam Với đường lối, chính sách đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế đúng đắn được thể hiện rõ ràng trong các Nghị quyết của Đảng, sau gần 17 năm thực hiện, quá trình hội nhập quốc tế của Việt Nam đã có những bước biến đổi sâu sắc. Việt Nam đã từng bước thu được những kết quả quan trọng bước đầu về ổn định và phát triển kinh tế - xã hội, từng bước xây dựng một nền kinh tế độc lập tự chủ. Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 167 nước, mở rộng quan hệ thương mại với gần 200 nước, là thành viên của ASEAN, APEC, ASEM, ký hiệp định kinh tế - thương mại, tranh thủ đầu tư trực tiếp của các tập đoàn và các công ty thuộc 77 nước và vùng lãnh thổ, trong đó đáng chú ý là Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa kỳ đã được ký kết ngày 13/7/2000; tranh thủ được viện trợ phát triển của hơn 45 nước và định chế tài chính quốc tế; tích cực tham gia các tổ chức kinh tế khu vực và thế giới, đưa hội nhập quốc tế lên một tầm cao mới với những mốc đánh dấu quan trọng. * Năm 1993, Việt Nam đã khai thông quan hệ với các tổ chức tài chính tiền tệ quốc tế như IMF, WB, ADB đưa hoạt động hợp tác với các định chế này dần đi vào chiều sâu. IMF, WB đã hỗ trợ cho Việt Nam thông qua chương trình tín dụng trung hạn, chương trình điều chỉnh cơ cấu (SAC) của WB và Chương trình điều chỉnh cơ cấu mở rộng (ESAF) của IMF. Nội dung đàm phán với các tổ chức này gắn bó mật thiết với những yêu cầu của WTO. Đối với Chương trình SAC và ESAF lần thứ hai cho thời kỳ 1999-2002, sau các đợt đàm phán hai bên đã đạt được nhiều thoả thuận cơ bản, những vấn đề còn lại đang được tiếp tục đàm phán trong thời gian tới. ÔÛ Việt Nam hiện nay có khoảng 25 nhà tài trợ song phương, 19 tổ chức tài trợ đa phương và hơn 300 tổ chức phi chính phủ (NGO) đang hoạt động. Trong giai đoạn 1991 - 2000, nguồn vốn ODA vào Việt Nam tăng trưởng liên tục và bổ sung một lượng vốn không nhỏ cho nền kinh tế nước ta. Hội nghị Tokyo tháng 12/1997, các nhà tài trợ đã cam kết tài trợ cho Việt Nam 2,4 tỷ USD, trong đó khoảng 25% là viện trợ không hoàn lại, đưa tổng số cam kết từ năm 1993 đến 1997 lên 10,847 tỷ USD. Nếu tính giá trị ODA theo đồng tiền cam kết của từng nước tài trợ thì kết quả thu hút ODA ở Hội nghị Tokyo tăng 18%, thể hiện sự tín nhiệm của cồng đồng quốc tế đối với công cuộc đổi mới kinh tế của đất nước ta. Đến năm 1998, tại Hội nghị Paris, các nhà tài trợ quốc tế đã cam kết dành cho Việt naêm 2,2 tỷ USD viện trợ tài chính, ngoài ra còn cam kết dành thêm 500 triệu USD để ủng hộ việc thực hiện chương trình cải cách, đưa tổng số cam kết lên 2,7 tỷ USD. Bước sang năm đầu tiên của thế kỷ XXI, trước những biến động lớn của thế giới, các nền kinh tế lớn của thế giới bị suy thoái nặng nề, nhưng tại Hội nghị CG 2001 tháng 12/2001, các nhà tài trợ vẫn tích cực hỗ trợ quá trình phát triển và các chính sách cải cách của Việt Nam với số tiền 2,356 tỷ USD viện trợ ODA, tương đương với mức tài trợ của năm 2000. Chỉ tính trong giai đoạn 1993 - 2001, qua 9 hội nghị, tổng số vốn ODA đã cam kết của các nhà tài trợ đã đạt 21.096 triệu USD. Theo số liệu thống kê của Chính phủ, tổng giá trị các chương trình và dự án vốn ODA đã ký từ năm 1993 hiện đã vượt quá 14 tỷ USD. Tính đến ngày 15/5/2003, tổng giá trị các hiệp định ODA được ký kết đạt 1.010,74 triệu USD, trong đó vốn vay là 905,64 triệu USD và viện trợ không hoàn lại là 105,10 triệu USD. Như vậy, Việt Nam đã trở thành một trong những quốc gia đứng đầu về thu hút được nguồn vốn ODA từ các nước phát triển như Nhật, Pháp, Đức, Anh, Đan Mạch và Thuỵ Điển. Trong đó, các nhà tài trợ của EU luôn luôn là những nhà tài trợ lớn, đứng thứ 3 trong nhóm dẫn đầu các nhà tài trợ đa phương, sau WB và ADB. Tháng 1/2002, Ban Giám đốc điều hành ADB đã phê duyệt Chương trình và chiến lược quốc gia cho Việt Nam, dự kiến trợ giúp khoảng 945 triệu USD trong ba năm tiếp theo. ADB sẽ ưu tiên trợ giúp các cải cách trong lĩnh vực tài chính và nông nghiệp; phổ cập giáo dục trung học cơ sở và cải thiện y tế; cải cách hành chính công và tăng cường quản trị; phát triển các doanh nghiệp vừa và nhỏ và cung cấp năng lượng với giá cạnh tranh; và tiếp tục các dự án trợ giúp khu vực miền Trung, nới có nhiều người nghèo sinh sống. Năm 2002, ADB tài trợ cho Việt Nam với tổng số vốn hơn 240 triệu USD, năm 2003 dự kiến khoảng 280 triệu USD. Hai bên cũng cam kết tiếp tục hợp tác chặt chẽ trong những nỗ lực nhằm đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, đơn giản hoá và hài hoà các thủ tục chính sách để thúc đẩy việc thực hiện các dự án; trợ giúp Việt Nam trong các dự án ở cấp tiểu khu vực, đặc biệt là Chương trình hợp tác tiểu vùng sông Mê Công mở rộng (GSM). * Ngày 28/7/1995, Việt Nam trở thành thành viên chính thức của ASEAN. Việt Nam đã tham gia đầy đủ các hoạt động của ASEAN và có những đóng góp bằng nhiều sáng kiến trong các lĩnh vực chính trị, ngoại giao, kinh tế, xã hội, các các hoạt động hợp tác với các nước, các tổ chức đối thoại của ASEAN, trong đó có Diễn đàn hợp tác Á - Âu (ASEM), đối thoại ASEAN - EU. Gần 8 năm qua kể từ khi chính thức gia nhập ASEAN, Việt Nam đã có nhiều đóng góp vào công việc của Hiệp hội như: chủ trì nhiều hội nghị và hội thảo cấp cao trong ASEAN và giữa ASEAN với các bên đối thoại, tham gia xây dựng nhiều văn bản quan trọng về chiến lược phát triển và các chương trình hành động của ASEAN, tiêu biểu như: Hiệp ước Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân; Tuyên bố Hà Nội; Chương trình hành động Hà Nội; Tầm nhìn ASEAN 2020; góp phần tích cực và là động lực chính của ASEAN tại ARF. Việt Nam đã góp phần làm cho ASEAN có một diện mạo mới, làm cho ASEAN trở thành một khu vực hữu nghị, hợp tác, ngày càng có vai trò và ảnh hưởng to lớn trên trường quốc tế. Quan điểm và những sáng kiến của Việt nam về nhiều vấn đề khu vực thường được hưởng ứng và sự nhất trí cao trong ASEAN. Hợp tác kinh tế, thương mại giữa Việt Nam với ASEAN đã gia tăng kể từ khi Việt Nam gia nhập ASEAN. Về thương mại, kim ngạch buôn bán hai chiều đă tăng lên nhanh chóng từ 3,5 tỷ USD năm 1985 lên hơn 6 tỷ USD năm 1998 và đạt gần 7,3 tỷ USD năm 2001, năm 2002 đạt khoảng hơn 7,9 tỷ USD. Như vậy, hiện nay ASEAN chiếm khoảng 17,3% xuất khẩu và 29% nhập khẩu trong tổng kim ngạch mậu dịch của Việt Nam. Trong giai đoạn 1995 - 2000, các nước ASEAN có 296 dự án đầu tư đang hoạt động tại Việt Nam với tổng vốn 7,365 tỷ USD chiếm 16% về số dự án và 29% về vốn trong tổng đầu tư nước ngoài nói chung. Năm 2002, số dự án đầu tư từ ASEAN vào Việt Nam tăng lên 15 dự án so với 13 dự án năm 2001, nhưng tổng vốn đăng ký giảm chỉ bằng 55,1%. Từ 1/1/1996, Việt Nam bắt đầu thực hiện nghĩa vụ và các cam kết trong Chương trình ưu đãi thuế quan có hiệu chung (CEPT) của AFTA. Năm 1999, Việt Nam đã đưa 3582 mặt hàng vào thực hiện CEPT/AFTA, bao gồm các mặt hàng có thuế suất 0-5% và thấp hơn 20% và thực hiện cắt giảm nhất định đối với một số mặt hàng không quan trọng. Đến cuối năm nay, Việt nam sẽ tiếp tục đưa 760 mặt hàng vào diện cắt giảm thuế quan theo quy định của CEPT. Như vậy hiện nay, Việt Nam đã chuyển 5.550 dòng thuế trong tổng số 6.400 dòng thuế của Biểu thuế nhập khẩu vào danh mục hàng hoá cắt giảm thuế quan ngay (IL), từ 1/7/2003, tiếp tục cắt giảm 755 dòng thuế thuộc danh mục loại trừ tạm thời (theo cách tính mới là 1.416 dòng). Từ 1/1/2003, thuế suất của 760 mặt hàng đang nằm trong danh mục loại trừ tạm thời (TEL) sẽ chuyển sang danh mục IL, trong đó 80% mặt hàng có thuế suất 0-5%. Việc Việt Nam tham gia thực hiện CEPT/AFTA sẽ giúp hàng hoá của Việt Nam xuất khẩu sang các nước ASEAN khác được hưởng thuế suất ưu đãi làm tăng khả năng cạnh tranh của các mặt hàng này, tạo điều kiện thúc đẩy xuất khẩu sang các thị trường trong khu vực. Các nhà sản xuất của Việt nam sẽ được hưởng lợi trong nhập khẩu vật tư, nguyên liệu từ các nước ASEAN khác với thuế suất thuế nhập khẩu thấp, góp phần giảm chi phí sản xuất. Ngoài ra, tham gia thực hiện AFTA đã mở ra cho Việt Nam cơ hội tiếp cận với những vấn đề quan trọng của đơì sống kinh tế và liên kết kinh tế thế giới, tạo ra những khả năng mới để tăng cường hợp tác đa phương và phát triển quan hệ song phương với các nền kinh tế vốn là những đối thương thương mại và đầu tư quan trọng của Việt Nam. * Từ tháng 3/1996, Việt Nam đã tham gia ASEM với tư cách là một trong những nước thành viên sáng lập của ASEM. ASEM được thiết lập từ 10 nước ở châu á, bao gồm: Brunei, Inđônêxia, Malayxia, Philippine, Singapo, Thái Lan, Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và 15 nước thành viên EU cùng với sự tham gia của Uỷ ban châu Âu (EC) trong tiến trình hợp tác Á - Âu này. ASEM đã hình thành nên mối quan hệ đối tác có tiềm lực hàng đầu thế giới với 44,2% dân số; 54,4% GDP và 35,4% trao đổi mậu dịch toàn thế giới. Việt Nam đã tham gia và có những đóng góp tích cực vào những thành công của cơ chế này, tham gia quá trình chuẩn bị, soạn thảo các văn kiện quan trọng của ASEM, góp phần xử lý các vấn đề dặt ra trong quá trình hợp tác á-Âu, trên cơ sở đó góp phần tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa hai châu lục, thúc đẩy quan hệ hợp tác kinh tế, khoa học, công nghệ, văn hoá, giáo dục… Tại Hội nghị ASEM-2 ở Luân Đôn, Việt Nam đã đưa ra các sáng kiến có giá trị là “Kết hợp y dược học cổ truyền với y dược học hiện đại trong chăm sóc sức khoẻ cộng đồng” và “Bảo tồn và phát huy di sản văn hoá trong các nước ASEM”. Tại hội nghị ASEM-3 ở Xơ-un, Việt Nam đưa ra sáng kiến “Tăng cường cơ hội kinh doanh trong ASEM” nhằm hướng hợp tác kinh tế ASEM vào những mục tiêu cụ thể và thiết thực hơn nữa. Đó là những đóng góp thiết thực của Việt Nam nhằm làm cho tiến trình hợp tác ASEM ngày càng đa dạng và phong phú hơn. Các cơ quan hữu quan của Việt Nam đã tham gia tích cực vào các hoạt động của ASEM, đóng góp nhiều ý kiến xây dựng các văn bản và tích cực tham gia triển khai “Khuôn khổ hợp tác Á - ÂU; Nhóm viễn cảnh Á - Âu; Kế hoạch hành động xúc tiến đầu tư (IPAP), Kế hoạch thuận lợi hoá thương mại (TFAP), Diễn đàn doanh nghiệp Á - Âu (AEBF), Trung tâm công nghệ môi trường Á - Âu. Ngay tröôùc khi ASEM-4 khai mạc, Diễn đàn quốc tế “Những bài học về sự tham gia của cộng đồng trong phát triển bền vững tại các nước á-Âu và tiểu vùng Mê Công mở rộng” đã được tổ chức tại Hà Nội với mục tiêu là nhằm tạo ra cơ hội cho các nước trao đổi và chia sẻ kinh nghiệm về sự tham gia của cộng đồng trong các dự án; việc tiếp cận thông tin của cộng đồng; sự tham gia của cộng đồng trong việc ra quyết định và quản lý tài nguyên thiên nhiên. Điều đáng chú ý hơn là quan hệ giữa Việt Nam với các bên đối tác trong khuôn khổ ASEM ngày càng phát triển. Quan hệ hợp tác giữa Việt Nam với EU, Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản trong những năm sau ASEM-3, ASEM-4 đều có những bước tiến đáng kể, có triển vọng sáng sủa trên tất cả các lĩnh vực. Quan hệ thương mại và đầu tư Việt Nam - Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật bản được thúc đẩy nhanh chóng, đi vào chiều sâu và có nhiều triển vọng thuận lợi với các cơ chế đan xen ASEAN+1, ASEAN+3. Tính đến năm 2000, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang các nước ASEM chiếm tới 67,6% và nhập khẩu của Việt Nam từ các nước ASEM chiếm 70,9% tổng kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu của Việt Nam; trong đó có 10 nước có khối lượng trao đổi mậu dịch lớn nhất là Nhật Bản, Trung Quốc, Singapore, Hàn Quốc, Thái Lan, Đức, Malayxia, Pháp, Anh và Philippin. Cũng đến năm 2000, với 944 dự án đầu tư của ASEM vào Việt Nam đạt tổng số vốn đăng ký lên tới 15,242 tỷ USD. Sự tham gia của Việt Nam tại Hội nghị ASEM-4 ở Copenhagen vừa qua có ý nghĩa quan trọng, góp phần triển khai chính sách đối ngoại rộng mở, đa dạng hoá và đa phương hoá quan hệ, tăng cường hội nhập trong khuôn khổ hợp tác Á - Âu, phục vụ các yêu cầu phát triển đất nước, góp phần củng cố vị thế của Việt Nam trong ASEM, đặc biệt là hiện nay Việt Nam đang là điều phối viên châu Á trong ASEM và sẽ đăng cai tổ chức Hôị nghị cấp cao ASEM-5 vào năm 2004. * Kể từ khi chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao (ngày 22/10/1990), quan hệ kinh tế, thương mại giữa Việt Nam và EU ngày càng được củng cố và phát triển. Một loạt những Hiệp định hợp tác kinh tế, thương mại đã được ký kết, trong đó có Hiệp định khung về hợp tác Việt Nam - EU được ký kết ngày 17/7/1995 đã tạo ra cơ sở pháp lý thuận lợi để phát triển quan hệ kinh tế giữa Việt Nam và EU. Ngoài ra, quan hệ kinh tế, thương mại giữa Việt Nam - EU được tăng cường đẩy mạnh với việc EU công nhận Việt Nam là nước có nền kinh tế thị trường và tăng cường quan hệ hợp tác toàn diện thông qua cơ chế hợp tác trong ASEM đã có những tác động mạnh mẽ đến sự phát triển quan hệ kinh tế giữa Việt Nam và EU. Trong những năm gần đây, kim ngạch buôn bán với EU chiếm tỷ trọng không nhỏ trong tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam. Khối lượng buôn bán của Việt Nam với EU từ năm 1991 đến nay đã tăng với tốc độ trung bình là 40%/năm; và từ năm 1997, Việt Nam luôn đạt thặng dư thương mại trong buôn bán với EU với tỷ lệ trung bình 91%/năm. Năm 2002, xuất khẩu của Việt Nam sang khu vực thị trường EU đạt 2,48 tỷ USD và nhập khẩu đạt 1,43 tỷ USD (tương ứng tăng 4,9% và 12,7% so với năm 2001); kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam từ EU chiếm khoảng 13% trong tổng kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam. 13 trong số 15 nước EU hiện nay đã có quan hệ buôn bán với Việt Nam, trong đó Pháp, Đức, Anh và Hà Lan nằm trong danh sách những bạn hàng lớn nhất, chiếm hơn 90% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường EU. Nhìn chung, quan hệ kinh tế, thương mại giữa Việt Nam và EU ngày càng phát triển cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Trong hơn một thập kỷ qua, nguồn vốn FDI của EU vào Việt Nam đã tăng lên nhanh chóng. Ngay từ cuối năm 1987, không ít các nhà đầu tư nước ngoài EU đã trở thành những nhà đầu tư nước ngoài tiên phong đầu tư vốn vào Việt Nam. Đến năm 1996, đầu tư của EU vào Việt Nam đã chiếm khoảng 12% tổng số vốn đầu tư của EU ở khu vực Châu á, nhiều hơn đầu tư của EU vào các nước khác trong khu vực. Phần xuất khẩu từ khu vực FDI đã chiếm tỷ trọng 22% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam trong những năm 1995 - 1998. Sự phát triển ổn định về kinh tế - xã hội của Việt Nam trong những năm qua đã tạo nên những niềm tin lớn cho các nhà đầu tư EU. Các nhà đầu tư nước ngoài của EU đang vươn lên trở thành một trong những nhà đầu tư lớn nhất vào Việt Nam. Tiêu biểu trong năm 2001, FDI của các nước thành viên EU vào Việt Nam đã có nhiều khởi sắc với tổng số 63 dự án, trong đó, Hà Lan với khối lượng vốn là 573,9 triệu USD và Pháp với 407,2 triệu USD đã vươn lên trở thành nhà đầu tư lớn nhất đầu tư vào Việt Nam. Đầu tư nước ngoài từ EU có mặt trên khắp các lĩnh vực của nền kinh tế quốc dân và có những đóng góp tích cực vào sự phát triển của kinh tế Việt nam trong những năm qua. Cho đến cuối năm 2002, EU có 288 dự án đang hoạt động, chiếm 9% tổng số dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài đang hoạt động ở Việt Nam; với số vốn đăng ký đạt 5,8 tỷ USD, chiếm 15,26% tổng vốn FDI đăng ký vào Việt Nam; vốn thực hiện khoảng 2,37 tỷ USD, chiếm hơn 11,3%. * Ngày 18/11/1998, Việt Nam trở thành thành viên chính thức của APEC. Tham gia APEC, Việt Nam đã xây dựng và tiến hành thực hiện Chương trình hành động quốc gia (IAP) để thực hiện các mục tiêu tự do hoá và thuận lợi hoá thương mại và đầu tư của APEC. Trong IAP có hình thành các cam kết ở 15 lĩnh vực về thuế, phi thuế, dịch vụ, đầu tư, quyền sở hữu trí tuệ…. APEC quyết định thực hiện hội nhập đầy đủ vào năm 2010 đối với các nước thành viên phát triển và năm 2020 đối với các nước thành viên đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Ngoài ra Việt Nam còn tham gia Chương trình hành động tập thể (CAP) phối hợp hành động với các thành viên khác trên các lĩnh vực thông tin, phát triển nguồn nhân lực, thủ tục hải quan và tiêu chuẩn, hợp chuẩn để thí điểm triển khai các hoạt động của APEC. Việt Nam cũng đặc biệt quan tâm tham gia Chương trình hợp tác kinh tế kỹ thuật (ECOTECH), rất cần cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở nước ta hiện nay. * Sau hơn 4 năm đàm phán, Hiệp định Thương mại song phương Việt - Mỹ đã được ký kết ngày 12/7/2000 và có hiệu lực ngày 10/12/2001. Trong bối cảnh có nhiều thuận lợi và cũng không ít khó khăn đan xen thì kết quả của việc thực hiện hiệp định giữa hai nước được xem là đáng khích lệ. Tổng kim ngạch buôn bán năm 2002 đạt hơn 2,8 tỷ USD, tăng 95% so với năm 2001 khi mới bắt đầu thực thi hiệp định; trong đó kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ đạt 2,4 tỷ USD, tăng 183% so với năm 2001 và kim ngạch nhập khẩu đạt hơn 400 triệu USD, tăng 26%. Các con số này vẫn tiếp tục tăng lên một cách đáng kể, mặc dù có một số tranh chấp về cá tra, ba sa, hạn ngạch hàng dệt.... nhưng kim ngạch xuất khẩu của nước ta sang Mỹ trong 6 tháng đầu năm 2003 đã đạt 2,030.895 tỷ USD, kim ngạch nhập khẩu đạt 345,576 triệu USD và ước tính tổng kim ngạch vuôn bán hai chiều sẽ đạt gần 4 tỷ USD. Từ năm 2002, Mỹ đã trở thành thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Về đầu tư của Mỹ vào Việt Nam, tuy có tăng nhưng với mức độ chưa đáng kể. Hiện nay, Mỹ mới chỉ đứng hàng thứ 11 trong số các nước, vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam với 167 dự án, trị giá 1,155.6 tỷ USD. Tuy nhiên, khối lượng đầu tư của Mỹ vào Việt Nam trên thực tế còn lớn hơn nhiều (khoảng gấp đôi số trên) do Mỹ còn đầu tư thông qua nhiều dự án của các chi nhánh của mình ở nước thứ ba. * Tháng 12/1994, Việt Nam chính thức gửi đơn xin gia nhập WTO và từ đó đến nay đã tiến hành các công việc minh bạch hoá chính sách, chuẩn bị và tiến hành các vòng đàm phán song phương mở cửa thị trường. Để gia nhập WTO, Việt Nam phải tiến hành đồng thời vừa đàm phán với WTO, vừa đàm phán tay đôi song song với một số nước có chọn lọc. Hiện nay, Việt Nam đã vượt qua 8 vòng đàm phán, hoàn thành việc trả lời 2.000 câu hỏi từ Ban thư ký của WTO và các nước thành viên; và đang xúc tiến chuẩn bị thực hiện phiên đàm phán thứ 7 với quyết tâm phấn đấu gia nhập WTO vào năm 2005, tất nhiên là với những điều kiện chấp nhận được đối với nền kinh tế của Việt Nam. Tuy nhiên, thời điểm gia nhập còn phụ thuộc vào yêu cầu, đàm phán thực chất của các nước, tiến triển của vòng đàm phán Doha. Tóm lại, tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam được thực hiện trong một thời gian chưa dài, kinh nghiệm còn hạn chế nhưng đã mang lại những kết quả ban đầu đáng khích lệ đó là: Đẩy lùi được chính sách bao vây cô lập, cấm vận của các thế lực thù địch, tạo dựng được môi trường quốc tế, khu vực thuận lợi cho công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc, nâng cao vị thế đất nước trên chính trường và thương trường quốc tế; Khắc phục được tình hình khủng hoảng thị trường do Liên xô và hệ thống xã hội chủ nghĩa bị tan rã gây nên, mở rộng và đa dạng hoá được thị trường xuất nhập khẩu; Thu hút được một nguồn vốn lớn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và nguồn viện trợ phát triển chính thức (ODA), giảm đáng kể nợ nước ngoài; Từng bước tiếp thu khoa học và công nghệ, kỹ năng quản lý, góp phần đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý và cán bộ kinh doanh; Từng bước đưa hoạt động của các doanh nghiệp và cả nền kinh tế vào môi trường cạnh tranh, nhờ đó đã tạo được tư tuy kinh doanh mới, thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh; Kết hợp nội lực và ngoại lực hình thành sức mạnh tổng hợp góp phần đưa đến những thành kinh tế to lớn và nhờ vậy giúp chúng ta tiếp tục giữ vững, củng cố độc lập tự chủ, định hướng xã hội chủ nghĩa, an ninh quốc gia và bản sắc văn hoá dân tộc. Tuy nhiên bên cạnh những kết quả khả quan trên, trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam cũng đã bộc lộ những điểm yếu kém cần khắc phục, đó là công tác chuẩn bị khi công cuộc hội nhập quốc tế chuyển sang giai đoạn mới trong bối cảnh quốc tế có nhiều biến động phức tạp; Chưa hình thành được một kế hoạch tổng thể và dài hạn về hội nhập kinh tế quốc tế và một lộ trình hợp lý cho việc thực hiện các cam kết quốc tế; Luật pháp, chính sách quản lý kinh tế, thương mại chưa hoàn chỉnh, còn nhiều bất cập; Các doanh nghiệp của Việt nam còn yếu cả về sản xuất, trình độ quản lý và khả năng cạnh tranh; Nguồn nhân lực phục vụ cho tiến trình hội nhập còn thiếu, trình độ chưa đáp ứng được yêu cầu cơ bản. Công tác tổ chức chỉ đạo chưa thích hợp. Ngoài những yếu kém cần khắc phục trên, Việt Nam còn cần phải khẩn trương xây dựng kế hoạch mang tính chiến lược dài hạn để đối phó với những thách thức mới do biến động phức tạp của tình hình quốc tế mang lại. 2.Thöû thaùch treân con ñöôøng hoäi nhaäp 2.1 Thöû thaùch trong nöôùc 2.1.1 Doanh nghieäp nhaø nöôùc Hoäi nhaäp ñoøi hoûi Vieät Nam môû cöûa thò tröôøng, nhaát laø veà khu vöïc coâng nghieäp cheá bieán ñeå cho haøng ngoaïi quoác ñöôïc töï do caïnh tranh vôùi haøng noäi hoùa. Hai nguyeân taéc thöông maïi chính (toái hueä quoác vaø quy cheá coâng daân) baûo ñaûm ñaàu tö ngoaïi quoác ñöôïc ñoái xöû bình ñaúng nhö daân baûn xöù, nghóa laø khoâng bò kì thò hay gaây khoù khaên trong vieäc ñaàu tö saûn xuaát. Vaán ñeà ñaët ra cho Vieät Nam laø ña soá haøng baûn xöù ñeàu do doanh nghieäp nhaø nöôùc ñoäc quyeàn saûn xuaát, coøn doanh nghieäp tö nhaân thì chöa naém vai troø quan troïng. Sau hoäi nhaäp, doanh nghieäp nhaø nöôùc baét buoäc phaûi ñaït ñöôïc möùc saûn xuaát toái öu ñeå caïnh tranh ngoaïi quoác. Muoán nhö vaäy caùc doanh nghieäp naøy caàn phaûi ñöôïc giuùp voán ñaàu tö ñaày ñuû ñeå phaùt trieån veà kyõ thuaät saûn xuaát laãn khaû naêng quaûn trò. Maët khaùc doanh nghieäp naøo yeáu keùm , tieáp tuïc loã laõ thaâm huït , voâ phöông saûn xuaát toái öu thì phaûi bò ñaøo thaûi. Nhö vaäy, Vieät Nam caàn coù moät heä thoáng doanh nghieäp nhaø nöôùc vöøa nghieâm khaéc minh baïch roõ raøng, maø laïi vöøa aùp duïng ñoàng ñeàu khoâng thieân vò. 2.1.2 Lao ñoäng dö thöøa Caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc thì seõ dö thöøa lao ñoäng. Neáu doanh nghieäp nhaø nöôùc phaûi baùn ñi, chia coå phaàn, hay giao cho tö nhaân quaûn trò, thì vaán ñeà khoâng traùnh ñöôïc laø ban quaûn trò môùi seõ caét giaûm chi phí saûn xuaát baèng caùch cho lao ñoäng nghæ vieäc. Thaønh ra, giaûi phaùp caûi caùch doanh nghieäp keùo ra vaán ñeà thaát nghieäp. Thaát nghieäp laø choã khaùc bieät chính yeáu giöõa nhaø nöôùc vaø tö nhaân. Ñoái vôùi nhaø nöôùc, muïc tieâu an sinh xaõ hoäi ñöôïc xeáp ngang haøng vôùi caùc muïc tieâu kinh teá khaùc. Ngöôïc laïi, ñoái vôùi tö nhaân, lôïi nhuaän ñöôïc coi laø muïc tieâu toái cao. Neáu caàn phaûi giaûm chi phí lao ñoäng ñeå giöõ lôïi nhuaän, thì doanh nghieäp tö nhaân seõ khoâng ngaàn ngaïi sa thaûi lao ñoäng. Vieät Nam caàn phaûi coù chöông trình caûi caùch löông boång ñi song ñoâi vôùi caûi caùch doanh nghieäp Nhaø nöôùc ñeå baûo veä lao ñoäng trong giai ñoïan hoäi nhaäp, lao ñoäng laø taøi nguyeân cuûa ñaát nöôùc, khoâng theå phí phaïm baèng caùch ñeå soáng ngheøo khoù thui choät trong xaõ hoäi môùi. Nhö vaäy, lao ñoäng töø caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc, neáu coøn treû vaø ñuû söùc laøm vieäc, caàn phaûi ñöôïc huaán luyeän ñeå coù theâm khaû naêng laøm vieäc trong moâi tröôøng môùi. 2.1.3 Xoùa ñoùi giaûm ngheøo Xaùo troän trong thò tröôøng lao ñoäng laø phaûn öùng ngaén haïn cuûa neàn kinh teá bò co giaõn döôùi söùc eùp cuûa hoäi nhaäp. Do ñoù caàn phaûi coù chính saùch lao ñoäng hay xaõ hoäi an sinh ñeå ñieàu chænh neàn kinh teá trong luùc hoäi nhaäp. Ñoái vôùi nöôùc chaäm tieán nhö Vieät Nam, hoäi nhaäp hay khoâng hoäi nhaäp, naïn ngheøo ñoùi luoân luoân laø moät vaán ñeà tröôøng kyø nan giaûi. Ñoù laø chöa keå theâm vaán ñeà cheâch leäch giaøu ngheøo giöõa noâng thoân vaø thaønh thò: 80% daân soá soáng ôû noâng thoân chæ chieám döôùi phaân nöûa saûn löôïng quoác gia; ngöôïc laïi, 20% daân soá soáng ôû thaønh thò chieám hôn phaân nöûa saûn löôïng quoác gia. Hoäi nhaäp ñöa tôùi nhöõng caâu hoûi cöïc kyø quan troïng veà ngheøo ñoùi. Lieäu hoäi nhaäp seõ laøm taêng hay giaûm ngheøo ñoùi? Neáu hoäi nhaäp laøm taêng ngheøo ñoùi thì phaûi coù nhöõng chính saùch naøo xoùa ñoùi giaûm ngheøo ñeå chaïy song song vôùi hoäi nhaäp? Hôn nöõa, lieäu 80% daân Vieät Nam soáng ôû noâng thoân coù theå höôûng thaønh quaû cuûa hoäi nhaäp hay khoâng? Hay laø hoäi nhaäp chæ coù lôïi cho 20% daân soá soáng ôû thaønh thò? Laøm caùch naøo ñeå toaøn daân trong nöôùc ñöôïc höôûng ñoàng ñeàu keát quaû cuûa hoäi nhaäp? Caâu traû lôøi naèm trong chính saùch phaân chia lôïi töùc ñoàng ñeàu giöõa noâng thoân vaø thaønh thò. 2.1.4 Caáu truùc kinh teá Vieät Nam caäp nhaät hoùa nhieàu vaên kieän phaùp luaät cho phuø hôïp vôùi hoäi nhaäp. Caùc cô sôû haï taàng veà luaät phaùp (nhö luaät sôû höõu trí tueä, ñaàu tö ngoaïi quoác, taøi khoaûn thueá khoùa, tö baûn, vaø lao ñoäng) caàn phaûi ñöôïc söûa ñoåi hoaëc taïo döïng ñeå baûo veä ñaàu tö cuõng nhö tieâu duøng trong nöôùc. Caên baûn lyù thuyeát kinh teá thò tröôøng döïa treân ba thaønh phaàn chính: saûn xuaát, tieâu thuï vaø Chính phuû. Thaønh phaàn chuû ñoänt höôøng laø ngöôøi tieâu thuï naém quyeàn sôû höõu cô caáu saûn xuaát trong nöôùc. Tuy nhieân, neàn kinh teá chuyeån tieáp Vieät Nam, Chính phuû ñoùng vai troø chuû ñoäng vaø giöõ heát cô caáu saûn xuaát (keå caû tö baûn vaø ruoäng ñaát). Saûn xuaát cuõng laïi laø chính phuû döôùi daïng doanh nghieäp nhaø nöôùc. Ngöôøi tieâu thuï ñoùng vai troø raát phuï vaø thuï ñoäng, nghóa laø chæ laøm coâng vaø tieâu thuï. Coøn doanh nghieäp tö nhaân thì vöøa ít vöøa nhoû khoâng ñuû söùc caïnh tranh vôùi doanh nghieäp ngoaïi quoác traøn vaøo luùc hoäi nhaäp. Doanh nghieäp nhaø nöôùc cuõng khoâng theå caïnh tranh do hieäu quaû saûn xuaát thaáp. Nhö vaäy, thöû thaùch cho Vieät Nam laø phaûi xaây döïng kòp thôøi cô sôû doanh nghieäp ( tö nhaân hoaëc nhaø nöôùc hoaëc caû hai) cho coø ñuû khaû naêng caïnh tranh vôùi ngoaïi quoác. 2.2 Thöû thaùch ngoaøi nöôùc 2.2.1 Quan heä Trung Quoác Trung Quoác luoân ñoùng moät vai troø quan troïng ñoái vôùi Vieät Nam veà lòch söû, vaên hoùa, chính trò vaø kinh teá. Hai nöôùc ñeàu keát thuùc thöông thuyeát vôùi Myõ naêm 2001, vöøa ñeå thieát laäp quan heä thöông maïi vöøa ñeå thoûa maõn ñieàu kieän gia nhaäp WTO. Ngaøy nay Trung Quoác cuõng ñaõ gia nhaäp vaøo WTO roài. Vaán ñeà ñaët ra cho Vieät Nam laø nhaän ñònh vai troø quan heä vôùi Trung Quoác: Vieät Nam vôùi Trung Quoác neân ñöôïc coi laø boå sung (nhö baùt vôùi ñuõa) hay laø thay theá (nhö côm vôùi chaùo)? Trong tröôøng hôïp naøo thì haøng Vieät Nam neân caïnh tranh vôùi haøng Trung Quoác? VAØ trong tröôøng hôïp naøo thì haøng Vieät Nam neân boå sung haøng Trung Quoác? Treân ñöôøng hoäi nhaäp trong 10 naêm tôùi, hai nöôùc seõ ñeàu laø thaønh vieân chính thöùc cuûa WTO, APEC, … khi ñoù lôïi ñieåm cuûa Vieät Nam ñoái vôùi Trung Quoác seõ ra sao? Lieäu haøng Vieät Nam coù khaû naêng caïnh tranh vôùi haøng Trugn Quoác trong thò tröôøng töï do hay khoâng? 2.2.2 Quan heä Vieät kieàu Moãi naêm Vieät Kieàu gôûi veà Vieät nam treân 2 tyû Myõ kim vaø veà thaêm nhaø ñoâng ñaûo trong nhöõng dòp Teát nhaát, mang nguoàn lôïi töùc vaø ngoaïi teä ñaùng keå cho neàn kinh teá trong nöôùc. Vieät kieàu cuõng laø khoái tieâu thuï maïnh nhaát cho haøng xuaát khaåu töø Vieät Nam (thí duï: maém toâm Vieät Nam baùn sang Myõ thì chaéc chaén chæ coù Vieät kieàu laø tieâu thuï nhieàu). Nhieàu Vieät kieàu, nhaát laø theá heä thöù hai hay thöù 3, ñaõ thaønh coâng trong phöông dieän taøi chính, vaên hoùa, khoa hoïc vaø giaùo duïc. Hoï cuõng baét ñaàu bieát duøng vaän ñoäng haønh lang vôùi chính phuû Myõ ñeå baûo veä tieáng noùi vaø quyeàn lôïi cuûa mình. Moät thöû thaùch cho Vieät Nam laø tìm caùch “hoäi nhaäp” hai neàn kinh teá Vieät: neàn kinh teá trong nöôùc vaø neàn “kinh teá veä tinh” ngoaøi nöôùc. Gaàn ñaây Vieät Nam ñaõ coù nhöõng daáu hieäu khích leän ñaùng keå nhö bieän phaùp khuyeán khích Vieät Kieàu veà nöôùc ñaàu tö, söûa ñoåi thuû tuïc mua nhaø vaø boû chính saùch löôõng giaù. Vieät Nam ñaõ xuùc tieán hoäi nhaäp vôùi neàn kinh teá toaøn caàu thì khoâng coù lyù do gì maø khoâng coá gaéng hoäi nhaäp vôùi “kinh teá veä tinh” cuûa nhoùm daân Vieät soáng nôi ñaát khaùch queâ ngöôøi. 2.2.3 Tranh chaáp quoác teá: Treân lyù thuyeát thì theá giôùi ca tuïng töï do hoùa thöông maõi vaø hoäi nhaäp. Tuy nhieân, treân thöïc teá thí caùc nöùôc coøn giöõ raát nhieàu raøo caûn quan thueá vaø phi quan thueá ñeå ngaên chaën haøng ngoaïi quoác vaøo thò tröôøng noäi ñòa. Ngay caûn cöôøng quoác nhö Myõ cuõng phaûi duøng bieän phaùp caûn haøng ngoaïi quoác. Nhöõng bieän phaùp caám caûn naøy gaây neân tranh chaáp quoác teá vaø phaân xöû taïi WTO. Vieät Nam ñaõ neám baøi hoïc hoäi nhaäp ñaàu tieân ( vaø chöa phaûi baøi hoïc cuoái cuøng) trong vuï caù tra vôùi Myõ. Vieät Nam chöa vaøo WTO neân khoâng coù tieáng noùi hay ra toøa kieän tuïng ñeå baûo veä quyeàn lôïi cuûa mình trong thöông tröôøng quoác teá; coâng theâm nöôùc vöøa nhoû vöøa ngheøo, neân khoâng coù khaû naêng ñoøi hoûi ñoái vôùi caùc nöôùc khaùc. Cho tôùi khi Vieät Nam coù theâm nhieàu lôïi khí ñeå laøm aùp löïc, thöông thuyeát laø phöông tieän ñoäc nhaát hieän coù veà phöông dieän ñoái ngoaïi. Vieät Nam coù theå baét chöôùc Canada vaø Trung Quoác baèng caùch taêng ngaâns aùch ngoaïi giao, nhaát laø Myõ, ñeå taïo aùp löïc (lobby) thuaän lôïi cho mình ngay trong noäi ñòa nöôùc Myõ. Ñaây laø moät ñieåm raát quan troïng cho caùc nöôùc nhoû muoán thöông thuyeát thaønh coâng vôùi Myõ. 2.2.4 Trôï noâng treân theá giôùi Trôï noâng laø moät hieän töôïng chung treân toaøn theá giôùi, nhaát laø caùc nöôùc tieân tieán. Thí duï, caùc nöôùc Lieân Minh Aâu Chaâu, Baéc Myõ, Nhaät vaãn giöõ möùc ñoä trôï noâng raát cao: 38% trong naêm 1886 vaø 31% trong 2001, nghóa laø chæ giaûm coù 7% trong suoát 15 naêm (1986-2001). New Zealand vaø UÙc ñöôïc coi laø thò tröôøng töï do nhaát bôûi vì Chính phuû ít duøng trôï noâng ñeå can thieäp trong thò tröôøng. Ngöôïc laïi, ba nöôùc Thuïy Syõ, Na Uy vaø Nhaät ñöùng ñaàu veà chính saùch can thieäp tích cöïc. Veà noâng nghieäp, gaïo laø noâng phaåm ñöôïc baûo veä nhieàu nhaát. Thí duï, ngoaøi trôï noâng, nhaät coøn ñaùnh quan thueá nhaäp khaåu cao tôùi 490% ñeå giöõ gaïo trong nöôùc hoaøn toaøn bieät laäp vôùi thò tröôøng quoác teá. Chính saùch baûo veä thò tröôøng trieät ñeå naøy laø moät ñieåm ñaùng quan taâm cho Vieät Nam voán laø nöôùc xuaát khaåu gaïo lôùn thöù 3 treân theá giôùi, sau Thaùi Lan vaø Aán ñoä. Caùc nöôùc phaùt trieån duøng caû hai chính saùch: vöøa trôï noâng ñeå giuùp daân trong nöôùc, vöøa toûa caûng ñeå ngaên haøng ngoaïi quoác nhaäp khaåu. Caùc nöôùc ñang phaùt trieån, chuyeân veà noâng phaåm, maø laïi khoâng vaøo ñöôïc thò tröôøng cuûa caùc nöôùc phaùt trieån ñeå baùn. Do ñoù, vaán ñeà giaûm trôï noâng vaø môû cöûa thò tröôøng noâng nghieäp laø moät trong nhöõng tranh chaáp gay go nhaát trong caùc hoäi nghò thöông maïi quoác teá. Sau hai thaäp nieân aùp duïng Ñoåi môùi vaø möôøi naêm hoäi nhaäp, Vieät Nam ñaõ ñaït ñöôïc keát quaû khaû quan cuõng nhö baøi hoïc ñaùng giaù. Nhöõng kinh nghieäm naøy chaéc chaén seõ giuùp Vieät Nam tieán treân con ñöôøng hoäi nhaäp trong thôøi gian tôùi. Phaàn 3: Nhöõng giaûi phaùp chuû yeáu nhaèm ñaåy nhanh quaù trình hoäi nhaäp 1. Nhóm giải pháp về điều chỉnh chính sách và các biện pháp thực hiện chính sách thương mại * Phối hợp điều chỉnh để chính thức hoá và công bố công khai các lộ trình cam kết về điều chỉnh chính sách và các công cụ của chính sách Trong quá trình thực hiện các điều chỉnh chính sách và các công cụ của chính sách, đặc biệt là chính sách thương mại có thể nảy sinh những điểm không thống nhất, không đồng bộ và không hợp lý do vậy trong quá trình chính thức hoá đưa vào thực hiện cần có sự điều chỉnh. Nói một cách khác là cần có một chiến lược tổng thể và một lộ trình tổng thể về điều chỉnh chính sách trong quá trình hội nhập. Sau khi có sự điều chỉnh cần công bố công khai, rộng rãi cho các ngành, các doanh nghiệp biết để có sự chuẩn bị và chủ động tham gia vào lộ trình hội nhập. * Xúc tiến nhanh việc xây dựng các chiến lược của các ngành, các doanh nghiệp cho phù hợp với những điều chỉnh về chính sách Căn cứ vào các lộ trình hội nhập đã được công bố các ngành và các doanh nghiệp cần xây dựng các chiến lược cụ thể của ngành và của doanh nghiệp cho tương thích với các lộ trình đã cam kết. Trong quá trình xây dựng chiến lược cần lưu ý: Thứ nhất: các cam kết có thể sẽ căn cứ vào thực tiễn năng lực sản xuất và cung cấp hàng hoá của chính các ngành hay doanh nghiệp trong khoảng thời gian trước mắt 3 đến 5 năm. Ví dụ các cam kết về hạn ngạch dệt may, hoặc thuỷ sản trong khuôn khổ Hiệp định thương mại Việt – Mỹ. Do đó, khi xây dựng chiến lược cần phải lưu ý ngay từ những năm đầu cần khai thác hết năng lực sản xuất kinh doanh hiện có, đồng thời với việc đầu tư để mở rộng các năng lực sản xuất kinh doanh mới. Thứ hai: Phải tính đến vấn đề chuyển đổi ngành nghề, hoặc đa dạng hoá sản phẩm dịch vụ trong chiến lược. Bởi lẽ có những sản phẩm và dịch vụ sẽ không phù hợp hoặc tỏ ra không có khả năng cạnh tranh trong quá trình thực hiện lộ trình hội nhập. * Tích cực chuẩn bị các phương án để đàm phán tiếp trong các cuộc đàm phán song phương và đa phương về các lĩnh vực thuế, phi thuế, mở cửa thị trường dịch vụ, đầu tư... Mặc dù đã đạt được những kết quả đáng kể trong việc cam kết thực hiện các lộ trình trong khuôn khổ của ASEAN, APEC và Hiệp định thương mại Việt – Mỹ, nhưng để gia nhập Tổ chức thương mại thế giới - WTO, dự kiến vào khoảng năm 2005 thì chúng ta còn phải tiến hành nhiều cuộc đàm phán song phương và đa phương. Do vậy việc chuẩn bị các phương án để đàm phán là cần thiết. Khi xây dựng các phương án đàm phán tiếp theo cần tuân thủ các nguyên tắc và lộ trình đã được xác định trước, đồng thời có tính đến thực tiễn của kinh tế quốc tế và kinh tế trong nước. Những lĩnh vực cần tập trung vẫn là: Thuế quan, phi thuế quan, các vấn đề về hàng nông sản, thương mại dịch vụ, các biện pháp đầu tư có liên quan đến thương mại và sở hữu trí tuệ. 2. Nhóm giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh trong quá trình hội nhập * Tạo dựng nhanh các yếu tố năng lực cạnh tranh của nền kinh tế để thay đổi vị thế của nền kinh tế trong tương quan với khu vực và thế giới Các yếu tố tạo thành năng lực cạnh tranh của nền kinh tế bao gồm: Cơ sở hạ tầng, trình độ công nghệ, trình độ quản lý, độ ổn định và đồng bộ của hệ thống chính sách, hệ thống tài chính ngân hàng. Các yếu tố trên đây của nền kinh tế Việt Nam đang ở vị thế bất lợi trong so sánh với các nước trong khu vực và thế giới. Do vậy việc tạo dựng nhanh chóng và đồng bộ yếu tố trên đây được xem như là việc làm có ý nghĩa quyết định đến sự thành công của quá trình hội nhập. Tất nhiên, đối với nền kinh tế của Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi thì không thể đòi hỏi có một sự nhảy vọt đột biến được, mà cần phải có thời gian. Trong quá trình tạo dựng các yếu tố này chúng ta có thể kết hợp và tranh thủ các yếu tố từ bên ngoài như vốn và công nghệ, tức chính là sử dụng ngay lợi ích của hội nhập và học tập những kinh nghiệm của các nước đã đi trước để có thể rút ngắn thời gian. * Đầu tư, đổi mới công nghệ để nâng cao năng suất lao động và giảm giá thành đối với sản phẩm Các sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Việt Nam là những sản phẩm khai thác từ tự nhiên, cả những tài nguyên thiên nhiên không tái tạo, những sản phẩm nông lâm ngư nghiệp chưa qua chế biến hoặc chế biến thô. Các sản phẩm công nghiệp vẫn còn nghèo về chủng loại, chất lượng thấp, giá thành cao do công nghệ lạc hậu lại tiêu tốn vật tư, nguyên liệu năng lượng. Do vậy, năng suất lao động thấp và khả năng cạnh tranh của sản phẩm hạn chế. Việc đầu tư để đổi mới công nghệ một mặt cho chất lượng sản phẩm cao hơn, mặt khác tạo ra năng suất lao động cao và giảm được chi phí sản xuất. Việc đầu tư để đổi mới công nghệ có thể thực hiện bằng các nguồn vốn huy động trong nước kể cả các nguồn vốn của doanh nghiệp, hoặc có thể bằng các nguồn vốn từ bên ngoài, trong đó nguồn vốn đầu tư trực tiếp là nguồn quan trọng. Trong trường hợp đổi mới công nghệ bằng nguồn vốn đầu tư trực tiếp cần lưu ý đến trình độ tiên tiến của công nghệ và trợ giá của công nghệ. Trình độ tiên tiến của công nghệ phải thoả mãn các tiêu chí để so sánh với các công nghệ hiện có ở Việt Nam đó là năng suất lao động, tiêu hao về năng lượng, nguyên liệu, nhiên liệu, sức lao động và phải đảm bảo an toàn lao động và môi trường sinh thái khi sử dụng. Khuyến khích ứng dụng các kết quả nghiên cứu ở trong nước và áp dụng hình thức R&D cho các cơ sở khoa học công nghệ nhằm gắn nghiên cứu khoa học công nghệ với thực tiễn sản xuất và kinh doanh. *AÙp dụng rộng rãi hệ thống quản lý chất lượng quốc tế trong mọi lĩnh vực Hệ thống quản lý chất lượng nhằm mục tiêu bảo đảm chất lượng cho các sản phẩm và dịch vụ thoả mãn các yêu cầu của khách hàng. Ngày nay trong thương mại quốc tế và hợp tác kinh tế quốc tế, chất lượng giữ vai trò hàng đầu và là nhân tố quan trọng trong cạnh tranh. Nhiều nước mặc nhiên thống nhất với nhau rằng sang thế kỷ XXI, doanh nghiệp nào chưa có chứng nhận phù hợp ISO 9000 hoặc các chứng chỉ tương đương như (GMP, HACCP, TQM) thì không thể tham gia vào xuất khẩu hay đấu thầu quốc tế. Điều quan trọng hơn là các quốc gia muốn có sự công nhận lẫn nhau về chứng chỉ, bằng cấp thì các quốc gia cần phải áp dụng tiêu chuẩn quốc tế. Các bộ tiêu chuẩn ISO hoặc tương đương sẽ giải quyết được các yêu cầu trên đây của các quốc gia. Hiện nay ở Việt Nam số các doanh nghiệp áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế vào hệ thống quản lý chất lượng còn hạn chế. Một mặt do các doanh nghiệp chưa có đủ điều kiện về cơ sở vật chất, trang thiết bị và con người để áp dụng, mặt khác cũng còn nhiều doanh nghiệp chưa hiểu rõ về các hệ thống tiêu chuẩn này cũng như lợi ích của việc đưa các tiêu chuẩn này vào hệ thống quản lý chất lượng của doanh nghiệp mình. Vấn đề đặt ra là phải tạo điều kiện cho cả hai trường hợp trên đây có thể sử dụng các tiêu chuẩn quốc tế cho doanh nghiệp của họ. * Cải tiến và đa dạng mẫu mã chủng loại sản phẩm và dịch vụ cùng những dịch vụ hậu mãi Trong quá trình cạnh tranh, không chỉ có việc nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ và hạ giá thành có ý nghĩa quan trọng mà các yếu tố như mẫu mã, chủng loại cũng như các dịch vụ hậu mãi cũng có ý nghĩa không kém phần quan trọng mà có lúc, có trường hợp chính các yếu tố này lại là sự lựa chọn hàng đầu của khách hàng. Đặc biệt việc xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm và dịch vụ của Việt Nam cần được các doanh nghiệp coi trọng. Đi đôi với thương hiệu là vấn đề đăng ký bản quyền và tôn trọng bản quyền đối với các sản phẩm, dịch vụ cùng loại. Các dịch vụ sau bán hàng như cung ứng vận chuyển hàng hoá, hướng dẫn lắp đặt, bảo hành, bảo trì ... cùng các điều kiện về giá cả và chất lượng sẽ tạo nên sản phẩm hay dịch vụ hoàn hảo đáp ứng sự lựa chọn của khách hàng. Tuy nhiên, những dịch vụ kể trên phải thực sự lành mạnh, không trái với các tập quán quốc tế. 3. Nhóm giải pháp hạn chế tác động xấu của quá trình hội nhập * Chuyển dịch cơ cấu sản phẩm, cơ cấu thị trường cho phù hợp và khai thác các lợi thế sẵn có của nền kinh tế Hội nhập đòi hỏi phải tái cơ cấu nền kinh tế để thích nghi và phát huy lợi thế so sánh riêng của mình một cách tốt nhất. Việc xây dựng chương trình điều chỉnh cơ cấu kinh tế đòi hỏi phải hình dung được về cơ bản cơ cấu kinh tế của Việt Nam trong vòng 10-20 năm nữa (bao gồm cơ cấu ngành/hàng và cơ cấu vùng), xác định được những ngành mũi nhọn, những ngành cần ưu tiên phát triển trong một thời gian nào đó làm cơ sở xây dựng chiến lược hội nhập và các chính sách bảo hộ cụ thể. Điều này sẽ giúp chúng ta không bị tụt hậu quá xa so với các nước, tham gia vào kinh tế thế giới, tái phân công lao động xã hội, tăng thu nhập cho nhân dân và tạo thị trường tiêu thụ cho hàng hoá. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế cần thực hiện theo những phương hướng sau: - Tập trung giải quyết vấn đề lao động, chủ yếu là chuyển lao động từ nông nghiệp, nông thôn sang công nghiệp và dịch vụ. Công nghiệp và dịch vụ trong nước phải là thị trường chủ yếu tiêu thụ sản phẩm ổn định cho nông nghiệp. - Chú trọng phát triển dịch vụ, là ngành cần ít vốn nhưng lại tạo nhiều việc làm, nâng cao năng suất lao động, tăng thu nhập, cải thiện đời sống nhân dân. Ưu tiên các ngành dịch vụ sau: dịch vụ kinh doanh thương mại, dịch vụ tư vấn pháp luật, dịch vụ tư vấn đào tạo nghề nghiệp và việc làm, dịch vụ máy tính và các dịch vụ có liên quan, dịch vụ nghiên cứu và phát triển, dịch vụ liên quan tới bất động sản, máy móc thiết bị và dịch vụ kinh doanh khác; dịch vụ xây dựng; các dịch vụ tài chính như bảo hiểm, ngân hàng; dịch vụ vận tải hàng không; vận tải đường biển; bưu chính, viễn thông và du lịch… - Trong đầu thế kỷ này, Việt Nam cần tiếp tục củng cố cơ cấu công nghiệp sử dụng nhiều lao động, đồng thời khuyến khích, hỗ trợ và hướng tới xây dựng và phát triển các ngành công nghiệp chế tác sử dụng nhiều vốn, tạo đà cho CNH-HĐH thời kỳ sau, tiến tới các ngành dịch vụ chuyên môn cao. - Thực hiện chuyển dịch cơ cấu vùng, tiến lên một cơ cấu kinh tế phát triển cả đồng bằng, trung du, miền biển, hải đảo, các vùng kinh tế trọng điểm và khu kinh tế đặc biệt. *AÙp dụng linh hoạt những chính sách, biện pháp kể cả các biện pháp, chính sách về mặt xã hội để trợ giúp cho các doanh nghiệp buộc phải phá sản, buộc phải chuyển đổi ngành nghề Phá sản và buộc phải chuyển đổi ngành nghề là những vấn đề mà hội nhập sẽ phải đối mặt. Một khi những vấn đề này xảy ra thì ngoài những thiệt hại, rủi ro về mặt kinh tế còn có những thiệt hại về mặt xã hội như vấn đề thất nghiệp, vấn đề phân hoá giàu nghèo, đào tạo nghề nghiệp để chuyển đổi ngành nghề... Để giải quyết triệt để những vấn đề trên đây cần phải có những chính sách hoặc những giải pháp linh hoạt từ cả phía Nhà nước và các đoàn thể xã hội và doanh nghiệp. Thành lập các quỹ để hỗ trợ từ ngân sách hoặc từ các nguồn tài trợ quốc tế và dành các khoản tín dụng ưu đãi cho các mục tiêu trên đây… * Giữ vững và đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế để tránh nguy cơ tụt hậu Đây là một giải pháp tổng thể và có tác động qua lại bởi có giữ vững và đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế thì mới tranh thủ được những cơ hội và hạn chế được những thách thức của hội nhập. Đến lượt nó, hội nhập có hiệu quả lại làm cho nền kinh tế phát triển với tốc độ nhanh và bền vững. Trong những năm qua, thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về việc mở rộng quan hệ đối ngoại, tranh thủ các nguồn lực bên ngoài và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, chúng ta đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong việc mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, trong đó có việc mở rộng mạnh mẽ quan hệ hợp tác song phương và đa phương trong lĩnh vực thương mại và đầu tư nước ngoài. Việc đẩy mạnh quá trình hội nhập quốc tế đã có những đóng góp tích cực vào việc tăng cường tính hấp dẫn và cạnh tranh của thị trường trong nước và môi trường đầu tư, tạo điều kiện để Việt Nam mở rộng thu hút nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, công nghệ hiện đại và kỹ năng quản lý, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, góp phần nâng cao sức cạnh tranh của hàng hóa, dịch vụ, tăng năng lực xuất khẩu, tạo ra những cơ hội và ưu thế mới để tham gia có hiệu quả vào quá trình tự do hoá thương mại toàn cầu và khu vực. 4. Nhóm giải pháp về đào tạo nâng cao kiến thức về hội nhập * Đưa nội dung kiến thức về hội nhập vào chương trình đào tạo của các trường đại học, đặc biệt các trường khối kinh tế, xã hội, nhân văn. Hiện nay, trong chương trình đào tạo của các trường đại học thuộc khối kinh tế và xã hội nhân văn đã có những môn học đề cập đến kiến thức hội nhập. Song để phổ cập hơn nữa cần đưa thêm vào chương trình những kiến thức mới nhất về hội nhập không chỉ cho các trường kinh tế, xã hội, nhân văn mà cả với các trường khối kỹ thuật và chuyên ngành khác. Bên cạnh những kiến thức về hội nhập, ngành giáo dục đào tạo cũng cần cải tiến chương trình, nội dung và phương pháp giảng dạy để nhằm cung cấp cho xã hội một nguồn nhân lực có chất lượng cao đáp ứng yêu cầu của hội nhập, tránh tình trạng tụt hậu. Mặt khác, cần có kế hoạch triển khai cụ thể Quyết định số 137/2003/QĐ-TTg ngày 11/4/2003 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt kế hoạch đào tạo bồi dưỡng nguồn nhân lực cho công tác hội nhập kinh tế quốc tế giai đoạn 2003-2010. * Củng cố bộ máy tổ chức điều hành công tác hội nhập trong toàn quốc và tăng cường công tác thông tin tuyền truyền về hội nhập Để thống nhất chỉ đạo công tác hội nhập kinh tế quốc tế, Uỷ ban quốc gia về Hợp tác kinh tế quốc tế với thành viên là các bộ/ngành do một phó Thủ tướng làm chủ tịch đã được thành lập từ tháng 2/1998. Tiếp đó, các đơn vị đầu mối ở tất cả các bộ/ngành và Uỷ ban nhân dân các tỉnh/thành trực thuộc Trung ương cũng đã được thành lập. Nhìn chung, trong thời gian qua, Uỷ ban và các đơn vị đầu mối đã hoạt động khá tích cực và có kết quả tốt. Tuy nhiên, sự phối hợp giữa các bộ ngành còn chưa chặt, thiếu đồng bộ; còn tồn tại các quan điểm cục bộ trong xử lý công việc hoặc kiến nghị chủ trương; sự tham gia của các doanh nghiệp còn có nhiều hạn chế. Để khắc phục tình trạng này, ta cần: +Nghiên cứu khả năng phối hợp giữa Bộ Thương mại với Bộ Công nghiệp và Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhằm đưa lại kết quả tốt hơn trong phối hợp các hoạt động kinh tế trong nước và ngoài nước trong quá trình hội nhập; + Lập cơ chế thông tin thống nhất giữa các cơ quan trên tất cả các khâu, từ xử lý thông tin đầu vào đến lấy ý kiến của các cơ quan hữu quan, từ việc đưa khuyến nghị lên Uỷ ban Quốc gia đến việc triển khai các quyết định của Uỷ ban và Chính phủ; + Tăng cường đội ngũ chuyên trách đàm phán các vấn đề kinh tế quốc tế trên cơ sở củng cố các Tổ công tác liên bộ, các đơn vị đầu mối và đào tạo cán bộ đàm phán; + Tăng cường sự tham gia của các doanh nghiệp thông qua việc thiết lập các cơ chế tham vấn thường xuyên giữa Uỷ ban, các tổ công tác với Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam và các hiệp hội, câu lạc bộ doanh nghiệp. Công tác thông tin tuyên truyền về hội nhập cần được tổ chức sâu rộng trong toàn Đảng, các cơ quan Nhà nước và trong xã hội, làm cho mọi người hiểu rõ về những vấn đề cơ bản như xu thế phát triển khách quan của toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế trên thế giới để thấy việc Việt Nam hội nhập là phù hợp với xu thế chung; quá trình hội nhập vừa qua của ta tuy còn những khiếm khuyết nhưng đã đạt được những thành tựu to lớn góp phần quan trọng vào sự thành công của sự nghiệp đổi mới; nội dung của các định hướng hội nhập kinh tế quốc tế trong giai đoạn phát triển mới của đất nước cũng như các nguyên tắc, phương châm và các biện pháp bổ trợ bảo đảm cho sự thành công của hội nhập. * Tập trung đào tạo một lực lượng có kiến thức sâu và chuyên môn giỏi để thực hiện các công việc chính của hội nhập ở các cấp từ Trung ương đến địa phương Một trong những yếu tố quan trọng đảm bảo việc tham gia có hiệu quả vào quá trình hội nhập là cần có một lực lượng lao động được đào tạo tốt về nghề nghiệp và khoẻ mạnh về thể chất. Do đó, phát triển nguồn nhân lực phải là ưu tiên hàng đầu. Chúng ta cần tăng cường đầu tư để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực theo tiêu chuẩn quốc tế. Đồng thời phải chú trọng công tác đào tạo nguồn nhân lực bao gồm việc đào tạo những nhà hoạch định chính sách như chính sách xuất khẩu, chính sách nhập khẩu, đào tạo các chuyên gia về nghiệp vụ xuất nhập khẩu, về pháp luật thương mại quốc tế, về thị trường của từng ngành hàng như gạo, cà phê, cao su, dầu khí,...về thị trường như thị trường Châu Âu, Bắc Mỹ, Châu á - Thái Bình Dương, Trung Đông và Châu Phi...về marketing xuất khẩu – nhập khẩu... Đồng thời, để đáp ứng những đòi hỏi của các tiêu chuẩn thương mại quốc tế, Nhà nước cần chú trọng tới chính sách đào tạo và tái đào tạo lực lượng lao động cho phù hợp với những thay đổi và yêu cầu của thị trường khu vực và thế giới, cần có thị trường lao động linh hoạt hơn. Song song với đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, chúng ta cần kiên quyết đưa ra khỏi bộ máy những cán bộ kém phẩm chất, không đủ năng lực. Trên đây là các giải pháp chủ yếu nhằm đẩy nhanh tiến trình hội nhập của thương mại Việt Nam vào kinh tế khu vực và quốc tế. Việc hội nhập có hiệu quả hay không, điều đó phụ thuộc rất lớn vào việc thực hiện một cách thiết thực, linh hoạt các giải pháp trên đây của Chính phủ, các bộ, ngành và các doanh nghiệp. Keát luaän Töø tuoåi môùi caép saùch tôùi tröôøng, ngöôøi Vieät Nam ñaõ ñöôïc daïy vôùi nieàm töï haøo coù leõ mang theo suoát ñôøi raèng chuùng ta laø « Con Roàng chaùu Tieân » vaø coù haønh trang « Boán ngaøn naêm Vaên hieán » do cha oâng ñeå laïi. Cho duø chæ laø huyeàn thoaïi veà goác gaùc nhöng öôùc mô coù taàm voùc cao roäng gan loïc naøy, vôùi nhaân daân ta ñaõ ít nhieàu trôû thaønh thöù trang bò tinh thaàn maø moãi khi caàn khôi daäy nieàm töï haøo quoác gia hay moái tình töï daân toäc ngöôøi ta thöôøng vieän caàu ñeán. Beân caïnh haønh trang tinh thaàn aáy, chuùng ta coù nguoàn nhaân löïc maø naêng löïc vaø ñöùc tính, khaùch quan coù theå khaúng ñònh laø coù khaû naêng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu phaùt trieån, tieác raèng döôøng nhö chuùng ta ñaõ boû lôõ ñi cô hoäi hieän thöïc hoùa caùi öôùc mô toå tieân ñöôïc göûi gaám qua huyeàn thoaïi môû nöôùc. Nhaän ra nhö theá khoâng phaûi laø thaùi ñoä thuï ñoäng, maø ñeå thaúng thaén nhaän ra traùch nhieäm tröôùc maët cho phaàn ñôøi coøn laïi cuûa mình vaø nhöõng theá heä saép tôùi. Chuùng ta khoâng queân mình laø Con Roàng chaùu Tieân duø nöôùc mình coøn ngheøo vaø tuït haäu so vôùi caùc nöôùc laùng gieàng Chaâu AÙ, maø phaûi laáy ñoù laø moät chæ tieâu so saùnh cho nhöõng tieán boä phaûi ñaït ñöôïc trong töông lai. Chuùng ta, duø ôû baát cöù phöông trôøi naøo, ñeàu coù theå goùp tay vaøo coâng cuoäc chung ñoù baèng söï khieâm toán nhaãn naïi laøm vieäc, baèng taøi söùc vaø vaät löïc. Moãi ngöôøi trong lónh vöïc hoaït ñoäng vaø choã ñöùng rieâng bieät cuûa mình coù theå coù caùc ñoùng goùp rieâng theo hoaøn caûnh cho guoàng maùy vaän haønh roäng lôùn cuûa moät quoác gia. Khi xaõ hoäi tieán boä, neàn kinh teá trôû neân phoàn vinh, quoác gia thaønh huøng maïnh, chuùng ta seõ cuøng chia seû nieàm töï haøo. Ñaây coù leõ laø nieàm thao thöùc chung cuûa moïi ngöôøi daân Vieät. Vì ñaõ quan nieäm vieäc phaùt trieån seõ ñoøi hoûi söï ñoùng goùp cuûa vaøi theá heä hieän taïi vaø töông lai, cho neân chuùng ta – nhöõng theá heä treû - haõy tieáp noái caàm boù ñuoác ñang trong tay caùc ñaøn anh ñaøn chò ñeå ñem vinh quang thònh vöôïng daøi laâu cho moät Con Roàng Vieät Nam thöïc söï trong töông lai.