Tiểu luận ASEAN và vấn đề quyền con người

Tiểu luận ASEAN và vấn đề quyền con người Quyền con người tại các quốc gia châu Á luôn là một vấn đề nóng bỏng và gây nhiều tranh cãi đặc biệt là từ quan điểm của chính phủ và học giả các nước phương Tây. Châu Á, 1 châu lục khổng lồ về con người với dân số chiếm một nửa nhân loại đồng thời lại có quá nhiều khác biệt về tôn giáo, văn hóa, lịch sử, chính trị và cả kinh tế và đó có lẽ là lý do chính của việc cho đến nay vẫn chưa có một cơ chế để giám sát và thực thi nhân quyền trên toàn châu Á. Riêng tại ASEAN, vấn đề đảm bảo quyền con người cũng đã trở thành một mối quan tâm lớn và cũng khá nhạy cảm kể từ sau sự kiện Khơme đỏ những năm cuối thập niên 80. Các quốc gia ASEAN đã tham gia vào phần lớn các cơ chế quốc tế về quyền con người. Vấn đề bảo vệ và thúc đẩy quyền con người đã được đưa một số chương trình nghị sự của ASEAN và được ghi nhận trong nhiều văn kiện khác nhau của Hiệp hội như Chương trình Hành động Hà Nội (1997-2004); Chương trình Hành động Viêng- chăn (2004-2010); Tuyên bố về sự tiến bộ của phụ nữ của ASEAN (1988); Tuyên bố về xóa bỏ bạo lực chống lại phụ nữ ở khu vực ASEAN (2004); Tuyên bố chống lại việc buôn bán người, đặc biệt là buôn bán phụ nữ, trẻ em ở ASEAN (2004); Khuôn khổ hợp tác ASEAN-UNIFEM (2006); Hợp tác ASEAN-UNICEF về trẻ em; Kế hoạch hành động ASEAN về trẻ em (1993); Tuyên bố ASEAN về những cam kết về trẻ em ở ASEAN (2001); Tuyên bố chống buôn bán người, đặc biệt là buôn bán phụ nữ và trẻ em (2004); Tuyên bố ASEAN về bảo vệ và thúc đẩy các quyền của người lao động di trú (2007)… Năm 2008, Hiến chương của Hiệp hội quốc gia Đông Nam Á được thông qua, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử phát triển của tổ chức này. Ngoài các nội dung khác, Hiến chương có một điều khoản (Điều 14) quy định thành lập cơ quan quyền con người khu vực. Năm 2009, các quốc gia ASEAN đã nhất trí về việc thành lập một cơ quan bảo vệ và thúc đẩy quyền con người chung (ASEAN Human Rights Body), mang tên Ủy ban Liên chính phủ ASEAN về Nhân quyền (ASEAN Intergovernmental Commission on Human Rights, gọi tắt là AICHR). Đây được xem là cơ chế khu vực về quyền con người đầu tiên của ASEAN và cũng là của châu Á. 2. Ủy ban Liên chính phủ ASEAN về Quyền con người 2.1. Lịch sử hình thành: 1993 ASEAN đã nhắc đến sự cần thiết của việc thành lập một cơ quan liên chính phủ về quyền con người, các Bộ trưởng Ngoại giao của nc thành viên "đồng ý rằng ASEAN cũng nên xem xét việc thành lập một cơ chế khu vực về quyền con người phù hợp". (Singapore) 1995 Nhóm Công tác (Working Group) cho việc thiết lập cơ chế nhân quyền ASEAN được thành lập bởi Ủy ban Nhân quyền của Hội Luật gia châu Á (LAWASIA) để thúc đẩy việc xây dựng một cơ quan liên chính phủ quyền con người . (Manila) 1998 Các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN thừa nhận Nhóm Công tác và lưu ý tầm quan trọng của việc tiếp tục đối thoại giữa hai bên trong vấn đề thiết lập một cơ chế về quyền con người. (Manila) 2000 Nhóm Công tác trình một bản Dự thảo Hiệp định về việc Thành lập Ủy Ban Nhân Quyền ASEAN cho các quan chức cấp cao của ASEAN. Các cuộc họp giữa Nhóm với các quan chức cấp cao diễn ra và được các Bộ trưởng NG ASEAN đánh giá cao trong bản Thông cáo chung. (Bangkok) 2001 Nhóm Công táctổ chức Hội thảo đầu tiên của mình về việc thành lập một cơ chế nhân quyền ASEAN với sự tham gia của đại diện của các chính phủ, các tổ chức nhân quyền quốc gia và các tổ chức xã hội dân sự. (Jakarta) [Hội thảo tiếp theo được tổ chức tại Manila (2002, 2007), Bangkok (2003, 2009), Jakarta (2004), Kuala Lumpur (2006), và Singapore (2008). Các hội thảo được phối hợp tổ chức bởi Nhóm Công tác, nước chủ nhà ASEAN (thông qua Bộ Ngoại giao) và tổ chức nhân quyền quốc gia của nc đó (nếu có).] 2004 ASEAN thông qua Chương trình Hành động Viêng-chăn (VAP) trong đó xác định các mục tiêu của hoạt động nhân quyền có thời hạn đến năm 2010. (Viêng-chăn) 2005 ASEAN yêu cầu sự hỗ trợ của Nhóm Công tác trong việc thực hiện quyền con người mà Chương trình Hành động Viêng-chăn đã đề ra. Nhóm Công tác bắt đầu triệu tập các cuộc hội thảo, hội nghị bàn tròn (RTD) và các cuộc họp về các vấn đề về quyền của người lao động nhập cư, quyền của phụ nữ và trẻ em, giáo dục quyền con người và mạng lưới quyền con người trong khuông khổ các tổ chức nhân quyền quốc gia. (Viêng-chăn) Tuyên bố Kuala Lumpur về việc xây dựng Hiến chương ASEAN đã lập ra Nhóm “Nhân vật nổi tiếng” (EPG) có nhiệm vụ đưa ra những khuyến nghị "táo bạo và có tầm nhìn xa" cho bản Hiến chương. (Kuala Lumpur) Nhóm Công tác tổ chức RTD đầu tiên thảo luận về vấn đề nhân quyền trong ASEAN, tạo cơ hội cho các đại biểu và các thành viên của Nhóm Công tác thảo luận về những tiến triển đạt đc. (Bali) [RTD tiếp theo được tổ chức tại Jakarta (2006), Manila (2007), và Bangkok (2008, 2009). Các RTD được Nhóm Công tác và một nc chủ nhà ASEAN phối hợp tổ chức] 2006 Nhóm EPG trình các báo cáo của mình lên Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN. (Manila) [Suốt cả năm, các EPG tham khảo ý kiến các nghị sỹ, Bộ trưởng, trường viện nghiên cứu, và các tổ chức xã hội dân sự để có được lấy ý kiến cho bản Hiến chương. Báo cáo của EPG có chỉ ra một điểm rằng cơ chế nhân quyền ASEAN là "ý tưởng đáng được tiếp tục theo đuổi."] 2007 ASEAN thông qua Tuyên bố Cebu về Thiết kế chi tiết của Hiến chương ASEAN, các nhà lãnh đạo ASEAN phê chuẩn Báo cáo của Nhóm EPG để Nhóm đặc trách cao cấp (HLTF) soạn bản dự thảo Hiến chương (Cebu) Các tổ chức nhân quyền quốc gia của một số nc ASEAN (Indonesia, Malaysia, Philippines và Thái Lan) chính thức hỗ trợ việc xây dựng một cơ chế khu vực bằng cách ký vào Tuyên bố Hợp tác trong đó có điều khoản nêu ra các đề nghị với chính phủ của họ về các bước có thể thực hiện trong quá trình xây dựng một cơ chế về quyền con người của ASEAN (Bali) Điều 14 của bản Dự thảo Hiến chương ASEAN nêu ra nhiệm vụ thành lập một cơ quan nhân quyền ASEAN "phù hợp với mục đích và nguyên tắc của Hiến chương ASEAN nhằm mục đích thúc đẩy và bảo vệ quyền con người và các quyền tự do cơ bản ". (Singapore) 2008 Các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã lập ra một Hội đồng cấp cao (HLP) để soạn thảo các Điều khoản tham chiếu (ToR) của Cơ quan về nhân quyền ASEAN. (Singapore) Hiến chương ASEAN được phê chuẩn bởi tất cả 10 nước thành viên ASEAN. (Jakarta) 2009 Các Điều khoản tham chiếu của Ủy ban liên chính phủ ASEAN về Nhân quyền (AICHR) được thông qua và chấp thuận bởi các Bộ trưởng NG. (Phuket) AICHR chính thức được thành lập và đi vào hoạt động tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN. Các nc thành viên ASEAN cử đại diện của mình trong AICHR. (Cha-am Hua Hin) 2. Cơ sở pháp lý: Việc thành lập Ủy ban Liên chính phủ ASEAN về Nhân quyền của dựa trên quy định tại Điều 14 của Hiến chương ASEAN, dc thông qua năm 2008. Điều 14 quy định: 1. Phù hợp với các mục tiêu và nguyên tắc của Hiến chương ASEAN về thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền và các quyền tự do cơ bản, ASEAN sẽ lập một cơ quan nhân quyền ASEAN. 2. Cơ quan nhân quyền ASEAN này sẽ hoạt động theo Quy chế do Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN quyết định 3. Vị trí: Về tổ chức, AICHR là một cơ quan liên chính phủ và là một bộ phận thiết yếu trong cơ cấu tổ chức của ASEAN. Về chức năng, AICHR là một cơ quan tham vấn. Về quyền hạn, AICHR là tổ chức nhân quyền cao nhất trong ASEAN, chịu trách nhiệm tổng thể trong việc thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền ở ASEAN. 4. Mục đích: 1. Thúc đẩy và bảo vệ quyền con người và các quyền tự do cơ bản của nhân dân các nc ASEAN; 2. Phát huy quyền của người dân ASEAN dc sống trong hòa bình, phẩm giá và sự thịnh vượng; 3. Góp phần thực hiện những mục đích của ASEAN đề ra trong Hiến chương ASEAN nhằm thúc đẩy sự ổn định và sự hòa hợp trong quan hệ hữu nghị, khu vực và hợp tác giữa các Các nước thành viên ASEAN, cũng như đảm bảo đời sống hạnh phúc, phúc lợi xã hội và khuyến khích sự tham gia của người dân ASEAN trong quá trình xây dựng cộng đồng ASEAN. 4. Thúc đẩy quyền con người trong bối cảnh của khu vực, hiểu rõ những đặc thù quốc gia và khu vực, tôn trọng những khác biệt về lịch sử, văn hóa và tôn giáo, và có tính đến sự cân bằng giữa quyền và trách nhiệm; 5. Tăng cường hợp tác khu vực nhằm góp phần trong việc khuyến khích và bảo vệ quyền con người ở trong nước và trên thế giới; và 6. Duy trì các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế theo quy định của Tuyên ngôn Nhân quyền thế giới, Công ước và Chương trình hành động Viên cũng như các tổ chức quốc tế về quyền con người mà các nước thành viên ASEAN có tham gia. 5. Nguyên tắc: AICHR tuân thủ các nguyên tắc sau đây: 1. Tôn trọng các nguyên tắc của ASEAN đã được thể hiện tại Điều 2 của Hiến chương ASEAN, cụ thể: a) Tôn trọng độc lập, chủ quyền, bình đẳng, toàn vẹn lãnh thổ và bản sắc dân tộc của tất cả các nước thành viên ASEAN; b) Không can thiệp vào công việc nội bộ của các nước thành viên ASEAN; c) Tôn trọng quyền của các quốc gia thành viên trong việc để đảm bảo sự tồn tại của mình trước sự can thiệp, lật đổ và cưỡng chế từ bên ngoài; d) Tuân thủ các quy định của pháp luật, chủ trương và nguyên tắc của chính phủ dân chủ và hợp hiến; e) Tôn trọng các quyền tự do cơ bản, thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền, và thúc đẩy công bằng xã hội; f) Duy trì Hiến chương của Liên Hợp Quốc và luật pháp quốc tế, bao gồm luật nhân đạo quốc tế; và g) Tôn trọng nền văn hóa, ngôn ngữ, tôn giáo khác nhau của nhân dân các nc ASEAN, đồng thời nhấn mạnh những giá trị phổ quát của họ trên tinh thần thống nhất trong đa dạng. 2. Tôn trọng các nguyên tắc quốc tế về quyền con người, bao gồm sự phổ quát, không thể chia tách, phụ thuộc lẫn nhau và tính tương của tất cả các quyền con người và các quyền tự do cơ bản, cũng như tính công bằng khách quan, không chọn lọc, không phân biệt đối xử, và tránh các tiêu chuẩn kép và sự chính trị hóa; 3. Thừa nhận rằng trách nhiệm chính trong việc thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền và các quyền tự do cơ bản là thuộc về mỗi nước thành viên; 4. Kiên trì cách tiếp cận mang tính xây dựng và tránh đối đầu cũng như sự hợp tác để tăng cường việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người; và 5. Áp dụng cách tiếp cận tiến hóa để phát triển những định mức và tiêu chuẩn nhân quyền trong ASEAN. 6. Nhiệm vụ và chức năng: 1. Phát triển các chiến lược nhằm thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền và các quyền tự do cơ bản để hỗ trợ cho việc xây dựng Cộng đồng ASEAN; 2. Xây dựng một Tuyên ngôn Nhân quyền ASEAN nhằm thiết lập một khuôn khổ hợp tác về nhân quyền thông qua hàng loạt các công ước và văn kiện pháp lý về quyền con người trong ASEAN; 3. Nâng cao nhận thức của nhân dân các nc ASEAN về quyền con người thông qua nghiên cứu, giáo dục, phổ biến thông tin; 4. Thúc đẩy xây dựng năng lực để thực hiện có hiệu quả nghĩa vụ điều ước quốc tế nhân quyền thực hiện bởi các nước thành viên ASEAN; 5. Khuyến khích các nước thành viên ASEAN để xem xét gia nhập và phê chuẩn các văn kiện pháp lý quốc tế về quyền con người; 6. Thúc đẩy việc thực hiện đầy đủ các văn kiện pháp lý của ASEAN liên quan đến quyền con người; 7. Cung cấp dịch vụ tư vấn và hỗ trợ kỹ thuật về các vấn đề quyền con người đối với các cơ quan trực thuộc ASEAN theo yêu cầu; 8. Tham gia vào các cuộc đối thoại và tham vấn với các quan khác trong ASEAN, các tổ chức liên kết với ASEAN, bao gồm cả các tổ chức xã hội dân sự và các bên liên quan khác, theo quy định tại Chương V của Hiến chương ASEAN; 9. Tiến hành tham vấn, một cách thích hợp, với các tổ chức quốc gia, khu vực và quốc tế có liên quan tới việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người; 10. Thu thập thông tin từ các nước thành viên ASEAN trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người; 11. Triển khai các phương pháp tiếp cận phổ biến về các vấn đề quyền con người quyền đc quan tâm với ASEAN; 12. Chuẩn bị các nghiên cứu chuyên đề về các vấn đề quyền con người ở ASEAN; 13. Trình báo cáo hàng năm về hoạt động của mình, hoặc các báo cáo khác nếu xét thấy cần thiết, lên Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN; và 14. Thực hiện bất kỳ nhiệm vụ khác được giao bởi Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN. 7. Cơ chế hoạt động: 1. Mỗi nước thành viên ASEAN sẽ cử một đại diện của mình trong AICHR với nhiệm kỳ 3 năm. 2. Chủ tịch Ủy ban là đại diện của nc đương giữ chức chủ tịch luân phiên ASEAN năm đó 3. Mỗi năm Ủy ban họp 2 lần, mỗi lần ko quá 5 ngày. 4. Ủy ban ra quyết định dựa trên sự đồng thuận của tất cả các thành viên. 5. Hằng năm Ủy ban sẽ nộp báo cáo lên Hội nghị Bộ trưởng NG ASEAN, đồng thời công bố rộng rãi các báo cáo định kỳ. ***Nhận xét: Ủy ban LCP ASEAN về Nhân quyền là cơ chế đầu tiên trong khu vực ASEAN cũng như tại châu Á về vấn đề nhân quyền. Không thể phủ nhận sự ra đời của Ủy ban LCP ASEAN về nhân quyền là một cố gắng lớn của tất cả các thành viên ASEAN trong việc hiện thực hóa Hiến chương ASEAN và trong những nỗ lực xây dựng cộng đồng ASEAN. Đây cũng là một bước tiến tích cực trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người tại khu vực này, bất chấp những phê bình từ các nước phương Tây. Tuy nhiên cần phải nhận thức rõ ràng, đây chỉ là một cơ quan tham vấn, chứ không phải là cơ quan có khả năng áp dụng chế tài độc lập, do đó tính hiệu quả của những quyết định là điều cần phải tính tới. UB này cũng không có chức năng điều tra, giám sát hoặc bảo vệ nhân quyền tại các nước thành viên. Cũng vì lý do đó mà có môt số bình luận cho rằng UB này cũng chỉ “hữu danh vô thực” mà thôi. Nguyên tắc ra quyết định dựa trên đồng thuận cũng gây khó khăn bởi vì vấn đề nhân quyền luôn là vấn đề rất khó thống nhất với nhau. Và quan trọng nhất, do những khác biệt quá lớn về chính trị giữa các nước thành viên ASEAN nên cũng chưa thể kỳ vọng vào việc UB này sẽ là một bước đột phá trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người trong ASEAN.