Tiểu luận Cơ sở hình thành và chức năng nhiệm vụ của Hội đồng bảo an

0 Tiểu luận Cơ sở hình thành và chức năng nhiệm vụ của Hội đồng bảo an 1 NỘI DUNG I. Cơ sở hình thành và chức năng nhiệm vụ của HĐBA: 1. Cơ sở hình thành: Chiến tranh thế giới thứ 2 tuy đã kết thúc với thất bại của phe phát xít nhưng hậu quả mà nó để lại đối với nhân loại là vô cùng to lớn. Nhằm mục đích bảo vệ hòa bình và an ninh thế giới, các quốc gia thắng trân sau các phiên họp tại Yalta, Pốtxđam, Teheran đã nhất trí thành lập Liên Hiệp Quốc (LHQ). Từ 25/4 – 26/6/1945 đại biểu của 50 nước đã họp ở Sanfrancisco (Mỹ) để thông qua hiến chương Liên Hợp Quốc. Ngày 24/10/1945 trong phiên họp đầu tiên tại Luân Đôn (Anh) được coi là ngày chính thức thành lập Liên Hợp Quốc Theo Điều 24 của Hiến chương Liên hợp quốc, các nước thành viên Liên hợp quốc trao cho Hội đồng Bảo an trách nhiệm chính trong việc giữ gìn hoà bình và an ninh quốc tế. Theo đó, Hội đồng Bảo an (HĐBA) có thể áp dụng các biện pháp nhằm giải quyết hoà bình các tranh chấp, xung đột và khi cần thiết, có thể sử dụng các biện pháp, kể cả cưỡng chế và vũ lực, nhằm loại trừ các mối đe doạ, phá hoại hoà bình, hoặc các hành động xâm lược. Các quy định của Hiến chương liên quan đến HĐBA nằm trong các chương V, VI, VII, VIII và XII. 2. Chức năng, nhiệm vụ: Theo điều 39 hiến chương LHQ, HĐBA là cơ quan duy nhất của LHQ có quyền quyết định sự tồn tại của mọi sự đe dọa hòa bình, phá hoại hòa bình và hành động xâm lược, đồng thời đưa ra kiến nghị hoặc quyết định các biện pháp cần được tiến hành, phù hợp các điều 41 và 42 để duy trì hoặc khôi phục hòa bình và an ninh quốc tế. Những chức năng nhiệm vụ mà hội đồng bản an được các thành viên của LHQ trao cho nhằm 3 mục tiêu, giữ gìn, vãn hồi và kiến tạo hòa bình theo Hiến chương. Các quyết định và nghị quyết của HĐBA đều mang tính chất ràng buộc, tất cả các thành viên LHQ đều có trách nhiệm phải 2 tôn trọng và thi hành. Những quyền hạn cụ thể của HĐBA được quy định ở các chương VI, VII, và XII Hiến chương LHQ. Song những điều khoản quan trọng nhất liên quan tới duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, đặc biệt là việc giải quyết hòa bình và các tranh chấp quốc tế và sử dụng những biện pháp cưỡng chế được quy định cụ thể và chi tiết nhất ở chương VI và chương XII, theo đó HĐBA có quyền:  Yêu cầu những nước hữu quan phải thực hiện những biện pháp tạm thời (đình chiến, rút quân về vị trí ban đầu...) nhằm ngăn chặn không cho tình hình trở nên nghiêm trọng hơn (Điều 39)  Áp dụng những biện pháp cưỡng chế mà không sử dụng lực lượng vũ trang như cắt quan hệ kinh tế, đường sắt, đường biển, hàng không... kể cả cắt quan hệ ngoại giao (điều 42). II. Cơ cấu tổ chức và nguyên tắc hoạt động của HĐBA: 1. Nguyên tắc hoạt động: Theo điều 24 khoản 2 Hiến chương LHQ, trong khi thực hiện những nghĩa vụ của mình, HĐBA hành động theo đúng những Mục đích và Nguyên tắc của LHQ. Những quyền hạn nhất định được trao cho Hội đồng Bảo an để HĐBA có thể làm tròn những nghĩa vụ ấy, được quy định ở các Chương VI, VII, VIII và XII. Theo đó, nhưng nguyên tắc hoạt động chính của HĐBA bao gồm: - Bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia và tự quyết của các dân tộc; - Tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị của các nước; - Không can thiệp vào công việc nội bộ của bất kì nước nào; - Giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng biện pháp hòa bình; - Chung sống hòa bình và nhất trí giữa 5 nước lớn: Liên Xô (Nga), Mĩ, Anh, Pháp, Trung Quốc. Trong đó, nguyên tắc “nhất trí” là nguyên tắc có thể nói là đặc trưng cho HĐBA. Nguyên tắc này áp dụng cho việc bỏ phiếu khi thông qua bất kì nghị quyết nào của HĐBA. Mỗi thành viên Hội đồng có một phiếu. Các quyết định 3 liên quan đến thủ tục được thông qua với số phiếu thuận của ít nhất là 9 trong số 15 thành viên bất kể là thường trực hay không thường trực. Các quyết định về các vấn đề thực chất chỉ được thông qua khi có ít nhất 9 phiếu thuận, trong đó theo Hiến chương phải gồm các phiếu tán thành (concurring vote) của tất cả các nước thành viên thường trực. Điều này có nghĩa là khi HĐBA thông qua các quyết định có liên quan đến việc duy trì hoà bình và an ninh quốc tế, thì cần phải có được sự nhất trí của 5 nước uỷ viên thường trực, nếu một trong 5 nước này bỏ phiếu chống, quyết định sẽ không được thông qua, dù có đạt được đủ 9 phiếu thuận. Đây được gọi là nguyên tắc nhất trí hay quyền phủ quyết của các nước uỷ viên thường trực. Trên thực tế áp dụng qui tắc này, việc một nước uỷ viên thường trực bỏ phiếu trắng, hoặc không tham gia bỏ phiếu, không bị coi là phủ quyết. Bất cứ quốc gia nào, dù là thành viên thường trực hay không thường trực, cũng không được phép tham gia bỏ phiếu về các quyết định có liên quan tới các biện pháp giải quyết tranh chấp mà quốc gia đó là một thành viên tham gia. 2. Cơ cấu tổ chức: 2.1. Thành viên: Gồm 15 nước thành viên, trong đó có 5 nước ủy viên thường trực là: Mỹ, Trung Quốc, Anh, Pháp, Liên Xô và 10 thành viên không thường trực do Đại hội đồng liên hợp quốc bầu ra, với nhiệm kỳ 2 năm theo nguyên tắc phân bổ công bằng về mặt địa lý và có tính tới sự đóng góp của những nước này cho tôn chỉ và mục đích của LHQ, đồng thời không được bầu lại nhiệm kỳ kế ngay sau khi mãn nhiệm. 10 nước thành viên không thường trực được bầu theo sự phân chia khu vực địa lý như sau: 5 nước Châu Phi và châu Á; 1 nước Đông Âu; 2 nước Mỹ latinh và Caribê; 2 nước Tây Âu và các nước khác. 2.2. Các ủy ban và cơ quan phụ trợ:  Các ủy ban thường trực bao gồm: Ủy ban chuyên gia về các vấn đề thủ tục, ủy ban về các cuộc họp của HĐBA không diễn ra tại trụ sở LHQ, Ủy 4 ban về tiếp nhận thành viên mới. Các ủy ban này đều có đại diện của các thành viên HĐBA.  Ủy ban tham mưu quân sự: bao gồm các Tổng chỉ huy quân đội của tất cả các nước thành viên hoặc đại diện của họ. Chức năng nhiệm vụ của nó là tư vấn cho hội đồng về tất cả các vấn đề liên quan đến các yêu cầu quân sự để bảo vệ và duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, việc sử dụng và chỉ huy các lực lượng đặt dưới sự chỉ đạo của Ủy ban, kể cả các quy định về vũ trang, và giải trừ quân bị nếu có thể.  Các ủy ban cấm vận: hiện nay có 8 ủy ban cấm vận của HĐBA, đó là Ủy ban nghị quyết 661 của HĐBA về Irắc, Ủy ban nghị quyết 784 của HĐBA về Libi, Ủy ban nghị quyết 751 về Xômali, Ủy ban nghị quyết 864 về Ăngôla, Ủy ban nghị quyết 918 về Ruanđa, Ủy ban nghị quyết 985 về Libêria, Ủy ban nghị quyết 1132 về Xiêra Lêôn, Ủy ban nghị quyết 1160 về Côxôvô.  Uỷ ban chống khủng bố: Uỷ ban này được thành lập theo Nghị quyết 1373 (2001) về một số biện pháp chống lại các mối đe doạ đối với hoà bình và an ninh quốc tế của các hành động khủng bố, nhằm giám sát việc thực hiện nghị quyết này. Các nước thành viên Liên hợp quốc phải trình bản báo cáo về các bước tiến hành để thực hiện Nghị quyết 1373 lên Uỷ ban, lần đầu tiên trong vòng 90 ngày và các lần sau theo thời gian biểu của Uỷ ban. Uỷ ban gồm tất cả 15 thành viên của Hội đồng Bảo an. Uỷ ban thành lập 3 tiểu ban, mỗi tiểu ban do một Phó Chủ tịch Uỷ ban làm chủ tịch, để xem xét sơ bộ bản báo cáo của các nước thành viên.  Các lực lượng chính trị và kiến tạo hoà bình: gồm Văn phòng chính trị ở Bougainville (UNPOB) (1998), Văn phòng kiến tạo hoà bình ở Cộng hoà Trung Phi (BONUCA) (1999), Lực lượng trợ giúp ở Ápghanixtan (UNAMA) (2002), Văn phòng đại diện đặc biệt của Tổng thư ký Liên hợp quốc về vấn đề Irắc (2003)…  Các hoạt động và lực lượng gìn giữ hoà bình: gồm Tổ chức giám sát ngừng bắn ở Trung Đông (UNTSO) (1948), Nhóm quan sát viên quân sự ở Ấn Độ và Pakistan (UNMOGIP) (1949), Lực lượng ở Síp (UNFICYP) 5 (1964), Lực lượng quan sát viên không can dự (UNDOF) (1974), Lực lượng lâm thời ở Libăng (UNIFIL) (1978), Phái đoàn quan sát Irắc-Côét (UNIKOM) (1991)…  Các ủy ban khác: Nghị quyết 687 của HĐBA năm 1991, đã thiết lập các điều kiện cho một cuộc ngừng bắn chính thức giữa Irắc và Cooét và các nước thành viên hợp tác với Côoét. Theo nội dung của nghị quyết thì 3 ủy ban được thành lập, đó là:  Ủy ban đặc biệt của LHQ (UNSCOM) để giám sát việc triệt quá các vũ khí giết người hàng loạt và các tên lửa mang đầu đạn hạt nhân tầm xa và các cơ sở sản xuất liên quan.  Ủy ban đền bù LHQ (UNCC) gồm các đại diện của các nước thành viên HĐBA, theo nghị quyết 692 (1991) HĐBA thiết lập một quỹ để trả bồi thường cho các cá nhân, tổ chức khiếu nại là họ bị thiệt hại do cuộc tấn công của Irắc đối với Côoét.  Ủy ban quốc tế điều tra (Ruanđa) do Tổng thư ký LHQ thành lập theo nghị quyết 1013 (1995), để thu thập thông tin và điều tra các báo cáo liên quan đến việc bán và cung cấp vũ khí cho các lực lượng chính phủ Ruanđa cũ ở vùng hồ lớn, vi phạm lệnh cấm vận vũ khí của HĐBA.  Các tòa án quốc tế  Tòa án tội phạm quốc tế Ruanđa được thành lập năm 1994 theo nghị quyết 955 của HĐBA, theo chương VII của hiến chương để xử các cá nhân phạm tội diệt chủng và các tội ác chống loài người trên lãnh thổ Ruanđa và lãnh thổ các nước láng giềng trong năm 1994.  Tòa án tội phạm quốc tế về Nam Tư cũ thành lập năm 1993 theo nghị quyết 808 HĐBA được thành lập để xét xử các cá nhân phải chịu trách nhiệm cho các vi phạm nghiêm trọng luật nhân đạo quốc tế gây ra trên lãnh thổ Nam tư cũ từ năm 1991  Nhóm làm việc đặc biệt (Ad hoc) bao gồm thành viên của các nước thành viên HĐBA được thành lập để xem xét những vấn đề cụ thể trong từng thời điểm. 6  Các tổ chức khác: như các cơ quan chỉ huy của LHQ tại bán đảo Triều Tiên (UNC) được thành lập theo nghị quyết 85 (1950) của HĐBA. Cơ quan này yêu cầu tất cả các thành viên cung cấp lực lượng quân sự ở bán đảo Triều Tiên và cho phép chúng đặt dưới quyền chỉ huy thống nhất của Mỹ, đã có các đơn vị chiến đấu được đưa đến từ 16 nước, phần lớn là phương Tây, ngoài ra có các nước đang phát triển như Côlômbia, Etiopi, Philippin, Nam Phi, Thái Lan. III. Vai trò và tác động của HĐBA tới an ninh quốc tế trong chiến tranh Lạnh: 1. Vai trò và tác động: Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, HĐBA rất mờ nhạt trong việc thực thi các nhiệm vụ và chức năng như đã được ghi nhận trong Hiến chương LHQ của mình. Vai trò của cơ quan này nhằm giữ gìn hòa bình và an ninh quốc tế chỉ đạt được rất ít thành tựu và hầu như không để lại dấu ấn đặc biệt nào. Cụ thể, hòa giải và cưỡng chế trong các hoạt động gìn giữ hòa bình quốc tế là một quyền hạn rất rộng của HĐBA, vốn đã được Hiến chương LHQ ghi nhận ngay từ thời kỳ đầu. Tuy nhiên, các quyền này đã gần như không được HĐBA sử dụng. Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, HĐBA cũng đã từng ra các quyết định để giải quyết các cuộc khủng hoảng, song với số lượng không nhiều. Cụ thể, là cuộc khủng hoảng ở Palestine (nghị quyết số 50 và 54 năm 1948), Zimbawe (nghị quyết 236 ngày 16/12/1966 và nghị quyết 253 ngày 29/5/1968), vấn đề Nam Phi (Nghị quyết 418 ngày 4/11/1977 và nghị quyết 591 ngày 28/11/1986)…. Hai cuộc khủng hoảng cuối đã buộc HĐBA phải sử dụng biện pháp cấm vận kinh tế. Riêng đối với cuộc khủng hoảng ở Công gô năm 1961, biện pháp vũ lực đã được HĐBA sử dụng (nghị quyết 169). Một số cuộc khủng hoảng HĐBA đã can thiệp dưới hình thức cử các lực lượng quan sát viên hoặc lực lượng can thiệp đến khu vực bất ổn (nghị quyết 425 đối với vấn đề Nam Libăng)1. Bên cạnh đó, với vai trò trung gian hòa giải, tại Indonesia, năm 1949, HĐBA đã thành công trong việc thiết lập được một Hiệp định ngừng bắn, góp phần tạm thời ngăn chặn hành động đầu tiên của cảnh sát Hà Lan chống lại 1 Giáo trình Luật quốc tế, Học viện quan hệ quốc tế. Hà Nội, 2007 7 những người theo đường lối dân tộc chủ nghĩa Indonesia và đạt được 1 thỏa thuận tạm thời giữa 2 bên thông qua 1 ủy ban hòa giải. Về mặt cơ cấu tổ chức, theo điều 29 hiến chương LHQ, HĐBA có thể thành lập những cơ quan phụ trợ cần thiết cho hoạt động của mình. Và trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, một số cơ quan như vậy đã được thiết lập, trong đó có các hoạt động gìn giữ hòa bình. Hoạt động này được thực hiện theo 2 dạng: cử những phái đoàn quan sát hoặc những đơn vị gìn giữ hòa bình. Các hoạt động này đã được tiến hành tại nhiều điểm nóng trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, thể hiện phần nào vai trò của HĐBA trong việc duy trì hòa bình và an ninh thế giới. Tiêu biểu nhất là ngày 29/5/1948, HĐBA đã thông qua quyết định thiết lập hoạt động gìn giữ hòa bình nhằm giám sát quá trình đình chiến tại Palestine (UNTSO) đánh dấu sự ra đời của các hoạt động gìn giữ hòa bình của LHQ2. Đây cũng có thể được coi là 1 điểm sáng trong chuỗi những quyết định “hiếm hoi” của HĐBA trong thời kỳ chiến tranh Lạnh. Ngoài ra còn có thêm một số các hoạt động gìn giữ hòa bình khác như sau:  Nhóm quan sát quân sự của LHQ tại Ấn Độ và Pakistan (UNMOGIP). Năm 1948, đại hội đồng LHQ thành lập 1 ủy ban về Ấn Độ và Pakistan gồm 3 thành viên mới, nhiệm vụ điều tra và làm trung gian đối với việc tranh chấp quy chế vùng Kashmir. Đến năm 1949 thì thành lập UNMOGIP, nhằm mục đích hỗ trợ thực hiện các hiệp định ngừng bắn ký ngày 1-1-1949 giữa Ấn Độ và Pakistan. Sau khi cuộc xung đột vũ trang ở Kashmir lại bùng nổ năm 1965, HĐBA quyết định tăng cường UNMOGIP nhằm giám sát việc ngừng bắn và rút quân của 2 bên.  Lực lượng LHQ tại Síp (UNFISYP): Lực lượng hòa bình của LHQ tại Síp được thành lập năm 1964 với thời hạn 3 tháng và thường xuyên được gia hạn. Nhiệm vụ chủ yếu của lực lượng này là giám sát ngừng bắn và kiểm soát khu vực đệm giữa vùng người Síp gốc Hy Lạp ở phía nam và vùng người Síp gốc Thổ Nhĩ Kỳ ở phía bắc. 2 Các tổ chức quốc tế và Việt Nam, Vụ các tổ chức quốc tế, Bộ Ngoại giao. NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội 1999 8  Lực lượng LHQ quan sát việc tách quân (UNDOF) thành lập năm 1974 sau thỏa thuận ngừng bắn giữa Syria và Israel. Lực lượng này được triển khai trên đồi Golan để tách quân đội Syria và quân chiếm đóng Israel.  Lực lượng tạm thời của LHQ tại Libăng (UNIFIL) thành lập năm 1978, theo yêu cầu của chính phủ Libăng để có mặt tại miền Nam Libăng bị Israel chiếm đóng. Thời kỳ chiến tranh Lạnh cũng chứng kiến “sự đóng băng” trong việc ra các quyết định của HĐBA. Thực tế cho thấy, 5 nước thành viên thường trực của HĐBA đều không muốn thông qua những nghị quyết gây bất lợi cho họ. Do vậy, họ sử dụng triệt để chiêu bài veto để đạt được lợi ích cho mình. Trong thời kỳ này, Liên Xô và Mỹ là 2 quốc gia có số lần phủ quyết nhiều nhất, đó là chưa kể tới những lần phủ quyết khác của 3 nước P5 còn lại. Vào thời kỳ đỉnh cao của của cuộc chiến tranh này là những năm 60 và 70 của thế kỷ trước, hai siêu cường Liên Xô và Mỹ đã vận dụng quyền phủ quyết, mà theo miêu tả của các nhà ngoại giao tại LHQ thời bấy giờ, là với tần suất “nhanh như cánh quạt”. Điều đáng nói là hầu hết các lá phiếu phủ quyết đó đều không công bằng, và chỉ nhằm phục vụ cho lợi ích quốc gia riêng lẻ cũng như mục đích chính trị đặc biệt. Đáng chú ý, trong số các nghị quyết được thông qua không phải tất cả đều có hiệu lực. Các nước nằm trong phạm vi điều chỉnh của nghị quyết đều tìm cách lảng tránh việc thi hành nó hoặc chỉ thi hành 1 phần. 5 nước thành viên thường trực của HĐBA đã sử dụng chiêu bài phủ quyết rất nhiều lần. Cụ thể:  Liên Xô, trong 10 năm đầu kể từ khi HDBA ra đời đã sử dụng tới 79 lần phủ quyết.  Mỹ lần đầu tiên dùng quyền phủ quyết vào tháng 3/1970. Cùng với Anh, Mỹ đã bác khai tử dự thảo nghị quyết về việc thành lập Zimbabwe. Mỹ cũng đã 10 lần phủ quyết các nghị quyết phản đối Nam Phi, 8 lần về vấn đề Nicaragua và 5 lần về những vấn đề liên quan tới Việt Nam.  Anh dùng quyền phủ quyết nhiều nhất trong giai đoạn 1989, thời điểm Mỹ, Pháp và Anh quyết tâm bác bỏ nghị quyết lên án việc Mỹ 9 can thiệp quân sự tại Panama. Anh đã có tới 7 lần phủ quyết một mình. Các lần dùng quyền phủ quyết đơn phương chủ yếu trong năm 1972 và cả 7 lần đều về tình hình tại Rhodesia, sau này là Zimbabwe.  Pháp đã phủ quyết 2 nghị quyết cùng với Anh - cả hai đều liên quan tới cuộc khủng hoảng tại Suez năm 1956. Có 2 nghị quyết Pháp phủ quyết một mình: Nghị quyết năm 1976 về cuộc tranh chấp giữa Pháp và Comoros, năm 1947 là nghị quyết có liên quan tới Indonesia. Năm 1946, Pháp và Liên Xô đã phủ quyết nghị quyết về cuộc nội chiến tại Tây Ban Nha.  Trung Quốc: trong giai đoạn từ 1946 đến 1971, ghế của Trung Quốc tại HĐBA do Cộng Hoà Trung Hoa (Đài Loan) giữ. Nước này đã dùng quyền phủ quyết 1 lần nhằm bác bỏ đơn gia nhập LHQ của Mông Cổ. Trong năm 1972, CH Trung Hoa đã phủ quyết 2 lần: một lần phủ quyết đơn gia nhập LHQ của Bangladesh và một lần cùng với Liên Xô bác bỏ nghị quyết về Trung Đông. Theo số liệu thống kê, từ năm 1991 đến nay, số lượng nghị quyết được HĐBA thông qua tăng gấp 2-3 lần so với giai đoạn Chiến tranh lạnh3, đặc biệt là hầu hết các nghị quyết đều được thông qua bởi số phiếu ủng hộ tuyệt đối. Quyền phủ quyết được sử dụng trong một số trường hợp rất hãn hữu, 15 lần từ năm 1991 đến 2004 ngược lại với tổng số quyền phủ quyết đã được sử dụng trong giai đoạn Chiến tranh lạnh là 264 lần từ năm 1945 đến năm 19904. Những số liệu này phần nào cho thấy, trong chừng mực nào đó, hoạt động của HĐBA trong Chiến tranh Lạnh không đạt được hiệu quả như các quốc gia mong muốn. 2. Nguyên nhân: 2.1. Những hạn chế nội tại của Hội đồng bảo an 3 Xem thêm Wallensteen and Johansson, “Security Council Decisions in Perspective”, in David M. Malone (ed.), The UN Security Council: From the Cold War to the 21st Century (Lynne Rienner Publishers, 2004). 4 Hội đồng bảo an Liên hợp quốc: Vị thế và vai trò của các nước thành viên không thường trực, Phạm Lan Dung, tạp chí Nghiên cứu quốc tế số 70 (2007). 10 Bản thân cơ cấu và nguyên tắc hoạt động của HĐBA tồn tại những điều bất lợi đối việc thể hiện vai trò của mình đối với hòa bình và an ninh quốc tế. Nhiệm vụ của HĐBA là đảm bảo giữ gìn hòa bình và an ninh quốc tế. Tuy nhiên bản hiến chương Liên hiệp quốc lại không hề đưa ra một định nghĩa nào cho khái niệm này và giao trách nhiệm cho HĐBA phải tự xác định những tình huống có khả năng đe dọa hòa bình và an ninh quốc tế. Do vậy đây chính là một lỗ hổng pháp lý các quốc gia có thể viện cớ nhằm phục vụ lợi ích riêng của mình. Nó có thể dẫn đến sự lạm dụng nhân danh HĐBA vào để có thể can thiệp vào công việc nội bộ quốc gia khác.5 Mặt khác, trong một số trường hợp, HĐBA không thể can thiệp vào một số hoạt động có thể gây ra bất ổn định an ninh. Điều 51 Hiến chương LHQ cho phép quyền tự vệ cá nhân hay tự vệ tập thể chính đáng, điều này đã ngầm hợp thức hóa những hiệp định và những tổ chức phòng vệ được lập ra vì mục đích phòng vệ và tự vệ. Cụ thể nhất là trường hợp của NATO, việc sử dụng quyền tự vệ tập thể chính đáng không cần có sự cho phép của HĐBA. Điều 51 được sử dụng để bảo vệ quyền cố hữu của nhà nước trong việc bảo vệ chính mình, nhưng nó không có ý định xác định ranh giới giữa tự vệ và trả đũa . Thêm vào đó, ý nghĩa và phạm vi của thuật ngữ “tập thể” ngụ ý rằng việc tấn công vào một thành viên của Liên hiệp quốc là có thể bị chống lại bằng các lực lượng ngoài chính lực lượng của quốc gia bị tấn công. Theo Hiến chương Liên hiệp quốc, các quyết định của HĐBA đều mang tính chất ràng buộc, tất cả các thành viên Liên hiệp quốc đều có trách nhiệm phải tôn trọng và thi hành. Về vấn đề này, không phải lúc nào HĐBA cũng có thái độ công bằng với tất cả các nước thành viên Liên hiệp quốc. Một trong những lý do Mỹ tấn công Iraq là vì cho rằng Iraq không chấp hành những nghị quyết từ sau chiến tranh vùng vịnh 1991. Trong khi đó từ cuộc chiến Ả rập- Israel từ năm 1967, Israel- một đồng minh thân cận của Mỹ không tuân thủ biết bao nghị quyết của HĐBA mà không bị trừng trị, đặc biệt là hai nghị quyết 242 và 338 đòi Israel phải rút khỏi lãnh thổ Ả rập và Palestine bị Israel chiếm đóng. 5 Giáo trình Luật quốc tế, Đại học Luật Hà Nội 11 Số lượng thành viên HĐBA dù tăng lên từ 11 lên 15 thành viên, tức là tăng gấp rưỡi, trong khi đó số thành viên Liên hiệp quốc tăng gấp bốn lần. Do vậy, sự tăng số thành viên này của HĐBA cũng không đáng là bao, hơn nữa số thành viên thường trực vẫn không đổi với 5 thành viên. Do vậy, HĐBA - cơ quan có quyền lực cao nhất Liên hiệp quốc thực chất là dựa trên ý chí của 5 nước lớn. Ngoài ra, do ảnh hưởng của cơ chế quyền phủ quyết đến hoạt động của HĐBA, nhất là trong giai đoạn Chiến tranh lạnh, HĐBA gần như bị tê liệt hoàn toàn, nên điểm khác biệt rõ nét nhất (nhưng không phải là duy nhất) giữa thành viên thường trực và thành viên không thường trực HĐBA là quyền phủ quyết. Và đây chính là 1 trong số những nguyên nhân quan trọng nhất khiến cho HĐBA không phát huy được vai trò của mình trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Quyền phủ quyết thường bị lạm dụng, gây bất lợi đối với đại đa số các nước thành viên Liên hiệp quốc. Về khách quan, quyền phủ quyết có ý nghĩa tích cực trong bối cảnh quốc tế khi LHQ ra đời, thể hiện sự bình đẳng giữa hệ thống Xã hội chủ nghĩa và Tư bản chủ nghĩa, đảm bảo nguyên tắc cùng tồn tại hòa bình giữa những nước có chế độ chính trị- xã hội khác nhau, tránh nguy cơ biến HĐBA thành công cụ của đa số nước Tư bản chủ nghĩa chống thiểu số Xã hội chù nghĩa. Nhưng trên thực tế quyền phủ quyết này thường được các nước lạm dụng phục vụ lợi ích chính trị của mình, lại là nơi thể hiện rõ rệt tính chất hai cực của chiến tranh lạnh.6 Một điều đặc biệt đó là, trong thực tế thời kỳ Chiến tranh Lạnh, bản thân HĐBA cũng thể hiện một tương quan lực lượng rõ rệt với việc chia rẽ thành phe thân Mỹ, phe thân Liên Xô và phe trung lập (Phong Trào KLK). Do vậy rất khó cho cơ quan này để đạt được một sự đồng thuận nào. 2.2. Sự tác động của môi trường an ninh quốc tế Chiến tranh lạnh giữa hai phe đối đầu Đông –Tây diễn ra trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Tại cơ quan có quyền lực cao nhất của Liên hiệp quốc, chiến tranh lạnh cũng có tác động không nhỏ. Trong giai đoạn này, do sự đối đầu 6 Hệ thống Liên hiệp quốc, Võ Anh Tuấn, NXB Chính trị quốc gia 12 giữa các phe nên việc thảo luận mọi vấn đề ở HĐBA thường rất căng thẳng và mâu thuẫn sâu sắc. Vì vậy, trên thực tế, HĐBA luôn cố gắng đưa các vấn đề và các dự thảo nghị quyết ra thảo luận trong các cuộc tham vấn toàn thể trước khi đưa ra thảo luận hoặc bỏ phiếu tại các cuộc họp công khai với mục đích cố gắng dàn xếp phần nào những bất đồng trước khi đưa ra công khai trước dư luận quốc tế. Chiến tranh Lạnh gây phương hại tới sự tồn tại của một cộng đồng toàn cầu các quốc gia và phủ nhận những điều khoản của Hiến chương LHQ về việc tập hợp và sử dụng lực lượng quốc tế. Sự phát triển của vũ khí hạt nhân, vũ khí hóa học và các loại vũ khí khác đã chồng lên câu hỏi liệu việc sử dụng một lực lượng như thế có thể chấp nhận, hoặc mang tính hợp lý và hiệu quả nếu tính tới những mục đích chính trị và quân sự cụ thể không?7 Phải khẳng định rằng, vai trò của HĐBA bị ảnh hưởng bởi yếu tố môi trường và cấu trúc của trật tự thế giới hai cực do Chiến tranh Lạnh mang lại. LHQ và HĐBA được thiết lập ra với mong muốn ban đầu là thúc đẩy hợp tác đa phương, hướng tới một trật tự đa cực sau CTTG II. Tuy nhiên những gì diễn ra sau đó lại trở thành một trật tự hai cực mà luật chơi của trật tự hai cực là phụ thuộc chủ yếu vào ý muốn chủ quan của hai siêu cường. Xung đột hay gìn giữ hòa bình thế giới (vốn được xem là nhiệm vụ của HĐBA) trên thực tế do 2 siêu cường đảm trách, do đó vai trò của LHQ và HĐBA bị xem nhẹ. Ngoài ra, trong chiến tranh lạnh chưa có các khái niệm "khủng hoảng/can thiệp nhân đạo" hay "an ninh phi truyền thống", "các vấn đề toàn cầu"... đòi hỏi HĐBA phải hành động một cách đa phương. 2.3. Sự phức tạp của các xung đột Trong chiến tranh lạnh, có quá nhiều cuộc xung đột giữa các nhà nước mà trực tiếp hoặc gián tiếp có sự tham gia của 1 trong 2 siêu cường là Mỹ và Liên Xô hoặc đồng minh của họ. Vì vậy, HĐBA không có cơ hội để can thiệp do sẽ vấp phải veto của 1 trong 2 siêu cường này (chỉ duy nhất có 1 lần HĐBA làm được đó là can thiệp trong chiến tranh Triều Tiên do Liên Xô vắng mặt khi bỏ 7 Peter calvocoressi, NXB Lao Động, Chính trị thế giới sau năm 1945 13 phiếu). 1 số trường hợp can thiệp ít ỏi khác là ở những nơi không quan trọng - nơi mà lợi ích của 2 siêu cường không nhiều. Thực tế, các xung đột mang tính chất ảnh hưởng tới hòa bình và an ninh quốc tế chắc hẳn đều phải có tính chất phức tạp ít nhiều. Sự phức tạp này có thể thể hiện ở số lượng các bên tham gia vào cuộc xung đột với những mâu thuẫn chồng chéo lên nhau. Hoặc là do bản thân tính chất xung đột là khó có thể giải quyết triệt để. Ví dụ như cuộc xung đột dai dẳng giữa Israel và thế giới Ả rập là một cuộc xung đột phức tạp do ngày càng có nhiều bàn tay can thiệp vào. Hơn nữa, mâu thuẫn cũng nảy sinh trên nhiều lĩnh vực như tôn giáo, tranh chấp lãnh thổ…. Các nghị quyết của HĐBA đưa ra hầu như không có tác dụng thậm chí có trường hợp bị chống lại, không được tuân thủ. Như là năm 1947, Đại hội đồng Liên hiệp quốc chấp thuận nghị quyết số 181, giải quyết cuộc xung đột Ả rập-Do thái bằng cách phân chia Palestine thành hai quốc gia, Do thái và Ả rập. Mặc dù một số người Do thái chỉ trích kế hoạch này, bản nghị quyết lại được đông đảo nhân dân Do thái ủng hộ. Nhiều người cho rằng kế hoạch phân chia không công bằng với người Ả rập, khi tính đến tỷ trọng dân cư, đại diện của người Ả rập Palestine và Liên đoàn Ả rập chống đối quyết liệt kế hoạch của Liên hiệp quốc, thậm chí bác bỏ quyền của Liên hiệp quốc can thiệp vào cuộc xung đột. 8 IV. Đánh giá Hội đồng Bảo an là một trong các cơ quan chính và quan trọng nhất của Liên Hợp Quốc - tổ chức toàn cầu có ảnh hưởng lớn đến mọi mặt của đời sống quốc tế. Với trách nhiệm hàng đầu trong việc gìn giữ hoà bình và an ninh quốc tế, HĐBA là cơ quan duy nhất của LHQ có thể đưa ra những quyết định có tính ràng buộc đối với tất cả các quốc gia. Có thể nói HĐBA là một cơ chế an ninh đa phương lớn nhất, thu hút được sự tham gia của nhiều nước nhất ngay từ khi thành lập. Trong chiến tranh lạnh, cơ chế này chưa thực sự hoạt động hiệu quả và phát huy được hết quyền lực mà nó được trao, tuy nhiên, so với các cơ chế 8 %AAn 14 hợp tác an ninh đa phương khác, nó vẫn là một trong những cơ chế có quy mô và uy tín nhất. Kể từ sau chiến tranh lạnh, các nguy cơ an ninh dần thay đổi, các nguy cơ truyền thống dần nhường chỗ cho các nguy cơ an ninh phi truyền thống. Quan hệ quốc tế cũng thay đổi rõ rệt: không còn đối đầu giữa hai cực, các nước quan tâm hơn đến vấn đề an ninh nhằm đảm bảo môi trường ổn định để phát triển. Do đó, vấn đề an ninh hòa bình càng được chú trọng hơn. Cũng chính vì thế một cơ chế an ninh đa phương lớn nhất thế giới như HĐBA lại càng có vai trò quan trọng. Trên thực tế, HĐBA cũng đã thực hiện các chức năng của mình một cách tích cực, chủ động và có hiệu quả hơn. Tuy nhiên, cùng với sự đổi thay của thế giới, HĐBA đang đứng trước yêu cầu phải "làm mới bản thân", trong đó quy mô của số thành viên thường trực là một vấn đề gây tranh cãi. Thế giới đang dần chuyển sang đa cực với sự trỗi dậy cũng như sự suy yếu của các quốc gia, vị thế của các nước trên bàn cờ lớn chính trị thế giới cũng thay đổi. Do đó việc chỉ luôn có 5 thành viên của Hội Đồng Bảo An “đứng trên” tất cả các quốc gia khác chắc chắn là một điều mà nhiều nước phần nào đó không hài lòng. Phát biểu tại Hội nghị về quản lý toàn cầu và cải cách HĐBA tại Rome - Italy, Chủ tịch Đại hội đồng LHQ J.Deiss nhấn mạnh: LHQ sẽ mất vị thế là một diễn đàn quốc tế quan trọng nhất nếu các nước thành viên không đạt được sự đồng thuận về việc cải cách quy mô, tư cách thành viên và cách làm việc của HĐBA. Ông cũng tuyên bố không thể chấp nhận được khi cộng đồng quốc tế không thể đạt được một tiến bộ cụ thể nào trong việc cải cách HĐBA dù đã có những tranh luận tích cực trong gần hai thập kỷ qua9. Theo một kế hoạch cải tổ được đề xuất gần đây, số thành viên thường trực có thể sẽ tăng thêm 5 quốc gia nữa, trong đó các ứng cử viên được đề cập nhiều nhất là Đức, Nhật Bản, Ấn Độ, Brazil và một quốc gia châu Phi là Nam Phi hoặc Nigeria. Gần đây, đại diện của một số quốc gia gợi ý rằng có thể 5 9 15 thành viên thường trực mới sẽ không được trao quyền phủ quyết. Nhưng những đề xuất trên vẫn còn nằm trong vòng tranh cãi10. Tuy nhiên, một điều chắc chắn rằng, mọi đề xuất cải cách HĐBA chỉ thành công nếu nó đạt được 5 yếu tố cơ bản: phải nhận được sự ủng hộ rộng rãi; thỏa mãn các giá trị và nguyên tắc cơ bản của LHQ; đơn giản để các chính trị gia và dân chúng có thể hiểu; hiệu quả để HĐBA có thể giải quyết tốt các cuộc khủng hoảng; phải đảm bảo sự linh hoạt. Liệu một giải pháp toàn diện như thế này có thể được đưa ra hay không vẫn còn là một câu hỏi lớn. KẾT LUẬN 10 ns080114140125#dAaP8LtWKrvK 16 PHẦN CÂU HỎI PHẢN BIỆN CỦA NHÓM 10 Câu 1: Như các bạn cho biết, vai trò của HĐBA trong chiến tranh lạnh là khá mờ nhạt và các quyết định của HĐBA thời kì này hầu hết không 17 được thông qua. Như vậy phải chăng việc ra đời HĐBA của LHQ thời kì này là việc làm “vô bổ” và không có tác dụng chăng khi mà thế giới lúc này đã phân chia thành hai cực đối lập? Trả lời: Trong bài chúng tôi đã đề cập rất rõ vai trò của HĐBA trong thời kỳ này là mờ nhạt, - Việc ra đời của HĐBA thời kỳ này không hề “vô bổ” và không có tác dụng. Trong bài, chúng tôi đã kể đến một số những thành tựu trong việc gìn giữ an ninh thế giới của HĐBA thời kỳ này, điều đó là không thể phủ nhận được. - Vai trò của HĐBA bị ảnh hưởng bởi yếu tố môi trường và cấu trúc của trật tự thế giới hai cực do Chiến tranh Lạnh mang lại. LHQ và HĐBA được thiết lập ra với mong muốn ban đầu là thúc đẩy hợp tác đa phương, hướng tới một trật tự đa cực sau CTTG II. Tuy nhiên những gì diễn ra sau đó lại trở thành một trật tự hai cực mà luật chơi của trật tự hai cực là phụ thuộc chủ yếu vào ý muốn chủ quan của hai siêu cường. Xung đột hay gìn giữ hòa bình thế giới (vốn được xem là nhiệm vụ của HĐBA) trên thực tế do 2 siêu cường đảm trách, do đó vai trò của LHQ và HĐBA bị xem nhẹ. Câu 2: Trong chiến tranh lạnh HĐBA là một cơ chế an ninh đa phương lớn nhất, thu hút được sự tham gia của nhiều nước dù biết các nước lớn mâu thuẫn về lợi ích và khó đạt được một sự đồng thuận nhưng các nước vẫn tham gia. Vì sao vậy? Trả lời: Có thể nói HĐBA là một trong những cơ chế an ninh đa phương lớn nhất, thu hút được sự tham gia của nhiều nước …Việc các nước muốn trở thành thành viên của LHQ vấp phải sự phản đối của LX và Mỹ theo cơ chế phủ quyết. Chúng tôi chỉ đề cập việc các nước muốn tham gia vào cơ chế đa phương này khi nó mới thành lập, khi chiến tranh lạnh chưa xảy ra còn trong chiến tranh lạnh, sự tham gia của các nước vào HĐBA LHQ là hạn chế, có chăng việc các nước tham gia vào cơ chế này đó là: 18 - Các nước theo phe XHCN hoặc phe TBCN đều tìm thấy sự bảo trợ của LX hoặc Mỹ trong HĐBA, nên những vấn đề an ninh của họ nếu không muốn bị phe bên kia đe dọa thì cách tốt nhất là tham gia vào thể chế an ninh này để tranh thủ sự bảo trợ của hai cường quốc lúc này. Câu 3: Các quốc gia đều nhận thấy UNSC không khách quan trong việc đưa ra nghị quyết . Cải tổ UN dường như khiến đa số quốc gia nản lòng. Các quốc gia không có cách nào ngoài đứng nhìn P5 nắm luật chơi hay họ không thực sự lao vào vòng thương lượng để giải quyết lỗ hổng pháp lý ? Điều gì ngăn cản họ nói lên tiếng nói của mình? Trả lời: Trên thực tế thì hoàn toàn ngược lại với những gì các bạn vừa nói, các quốc gia tham rất quyết liệt vào các vòng thương lượng để tìm giải pháp cho UNSC. Các quốc gia tổ chức và tham gia rất nhiều diễn đàn, hội nghị để tìm giải pháp cho việc cải tổ HĐBA. Trong HĐBA có nhóm “làm việc mở” chuyên đưa ra các phương án đề xuất cải tổ HĐBA hoặc các nhóm quốc gia thành viên LHQ cũng đưa ra các phương án tương tự như vậy. Mới đây nhất là phương án đề cập trực tiếp đến việc sửa đổi quyền phủ quyết của nhóm 5 nước Costarica, Jordan, Lit ten xten, Singapore và Thụy Sĩ, còn gọi là phương án S5. Các nước thành viên không thường trực E10 của HĐBA luôn tìm cách để đối phó với những bất công trong quy chế của HĐBA, ví dụ: theo quy định của điều 27 Hiến chương LHQ, mọi quyết định của HĐBA được thông qua nếu có 9/15 phiếu thuận, như vậy cũng có nghĩa Hiến chương cho phép ít nhất 7 phiếu chống của các nước E10 có thể cản trở việc thông qua bất kỳ quyết định nào của HĐBA. Hay nói cách khác, 7 phiếu chống của các nước E10 tương đương với phiếu phủ quyết của 1 nước P5. Do vậy các nước E10, để bảo đảm lợi ích của mình trong một số trường hợp đã liên kết lại với nhau để tạo thành một đối trọng trong trường hợp độc tôn của các nước P5. Tuy các nước tham gia rất tích cực, lên tiếng rất mạnh mẽ về việc phải cải tổ HĐBA nhưng trên thực tế đều không mang lại kết quả như ý, một trong các lý do là vì điều 108 Hiến chương LHQ quy định mọi sửa đổi bổ sung Hiến 19 chương sẽ có hiệu lực nếu có 2/3 số quốc gia thành viên tán thành và phê chuẩn, đặc biệt trong đó phải có các thành viên thường trực HĐBA. Ngoài ra các nước P5 rất linh hoạt trong việc sử dụng chiến thuật cây gậy và của cà rốt để tìm mọi cách gây sức ép lên các nước E10 nhằm ngăn ngừa mọi khả năng gây bất lợi cho họ. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Giáo trình Luật quốc tế, Học viện quan hệ quốc tế 2. Giáo trình Luật quốc tế, Đại học Luật Hà Nội 3. Các tổ chức quốc tế và Việt Nam, Vụ các tổ chức quốc tế, Bộ Ngoại giao. NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội 1999 4. Hệ thống Liên hiệp quốc, Võ Anh Tuấn, NXB Chính trị quốc gia 5. Chính trị thế giới sau năm 1945, Peter calvocoressi, NXB Lao Động 6. Các trang web liên quan 7. Các tạp chí Nghiên cứu quốc tế