Tiểu luận Tăng trưởng kinh tế và công bằng Xã hội những khía cạnh lý thuyết

ch xã hội thống nhất với mục tiêu phát triển kinh tế, đều nhằm phát huy sức mạnh của nhân tố con người và vì con người. 12 - Kết hợp hài hoà giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hoá, xã hội, giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ xã hội, giữa đời sống vật chất và đời sống tinh thần của nhân dân. - Coi phát triển kinh tế là cơ sở và tiền đề để thực hiện các chính sách xã hội, thực hiện tốt chính sách xã hội là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế. Đại hội VIII của Đảng (tháng 6-1996) đề ra quyết tâm tiếp tục nắm vững hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Mục tiêu của công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước là xây dựng nước ta thành một nước công nghiệp có cơ sở vật chất - kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, đời sống vật chất và tinh thần cao, quốc phòng an ninh vững chắc, dân giàu, nước mạnh xã hội công bằng, văn minh. Đại hội VIII của Đảng (6-1996) lại bổ sung một quan điểm quan trọng nữa là: “Tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và trong suốt quá trình phát triển. Công bằng xã hội phải thể hiện ở cả khâu phân phối tư liệu sản xuất lẫn khâu phân phối kết quả sản xuất, ở tạo điều kiện cho mọi người đều có cơ hội phát triển và sử dụng tốt năng lực của mình”. Rõ ràng chủ nghĩa tư bản hiện đại còn tự tiếp tục tự điều chỉnh để phát triển và cũng có khả năng phát triển mạnh về kinh tế trong những thập kỷ mới. Song dù tự điều chỉnh như thế nào, thì nó vẫn không thể khắc phục nổi những mâu thuẫn vốn có, mà mâu thuẫn cơ bản nhất là mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất ngày càng xã hội hoá cao độ, vượt ra khỏi biên giới quốc gia, với chế độ chiếm hữu tư nhân TBCN về những tư liệu sản xuất chủ yếu từ trong mỗi nước tư bản và toả ra nhiều nước khác trên thế giới, qua đó làm nảy sinh nhiều vấn đề kinh tế và xã hội nan giải. Khi trả lời báo Yomiuri (Nhật Bản) về câu hỏi “Liệu CNTB và nền văn minh thị trường có thoả mãn đời sống dân chúng không?”, nhà đại tài phiệt Mỹ George Soros đã nói: “Có nhiều người cảm thấy không thoải mái với chủ nghĩa tư bản vì đó là một hệ thống vô nhân đạo hiểu theo nhiều cách. Có những người lo ngại về sự thiếu công bằng xã hội và tôi nằm trong số những người đó. Những người khác người khác lo ngại về sự xâm lược chủ quyền quốc gia”. Đại hội VIII cũng xác định rõ, trong giai đoạn đến năm 2000 và những năm tiếp sau, nhiệm vụ của nhân dân ta là tập trung mọi lực lượng, tranh thủ thời cơ, vượt qua thử thách, đẩy mạnh công cuộc đổi mới một cách toàn diện và đồng bộ, tiếp tục phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, tăng trưởng kinh tế nhanh, hiệu quả cao và bền vững đi đôi với giải quyết những vấn đề bức xúc về xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng, vượt qua tình trạng nước nghèo và kém phát triển, cải thiện đời sống của nhân dân. Quan điểm của Đảng ta là tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước, trong suốt quá trình phát triển. Công bằng xã hội phải thể hiện ở cả khâu phân phối kết quả sản xuất cũng như ở việc tạo điều kiện phát triển năng lực của mọi thành viên trong cộng đồng. Phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa đòi hỏi chúng ta phải quan tâm hơn đến tiến bộ xã hội và công bằng xã hội trong quá trình tăng trưởng kinh tế, nhất là trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường. Tuy nhiên, vấn đề là quan niệm thế nào cho đúng về công bằng xã hội trong nền kinh tế thị trường phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. 13 Tăng trưởng kinh tế gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội luôn luôn là mục tiêu cơ bản mà Đảng ta, nhân dân ta không ngừng phấn đấu để đạt tới. Chúng ta không thể ngồi chờ kinh tế phát triển cao, dân giàu lên, mới thực hiện sự tiến bộ và công bằng xã hội. Chúng ta cũng không thể hi sinh sự tiến bộ, công bằng xã hội để phát triển kinh tế một cách thuần tuý. Mỗi chính sách về kinh tế của chúng ta đều nhằm mục tiêu phát triển xã hội, mỗi chính sách xã hội đều chứa đựng nội dung và ý nghĩa thúc đẩy kinh tế phát triển. Công bằng xã hội trong phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa không chỉ là việc điều hoà lợi ích, điều tiết phân phối lại thu nhập của các giai tầng trong xã hội cho hợp lý mà quan trọng hơn là phải đảm bảo cho mọi tầng lớp xã hội được hưởng các quyền lợi xã hội như giáo dục, chăm sóc sức khoẻ, đào tạo nghề nghiệp, được giúp đỡ lúc khó khăn, hoạn nạn. Công bằng xã hội đảm bảo cho mọi thành viên trong xã hội không ngừng nâng cao mức sống và tự khẳng định mình. Công bằng không phải là sự cào bằng, thực hiện chủ nghĩa bình quân. Vấn đề mấu chốt để thực hiện công bằng xã hội là phải gắn nó với sự tăng trưởng kinh tế. Công bằng xã hội của nước ta gắn liền với chủ nghĩa xã hội, là một trong những biểu hiện đặc trưng của chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là sự thống nhất và phát triển biện chứng giữa giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội và giải phóng con người. Chủ nghĩa xã hội sẽ tiến tới xoá bỏ mọi áp bức, bóc lột, bất công và mưu cầu hạnh phúc cho mọi người, mọi gia đình và toàn xã hội. Đó là công bằng xã hội lớn nhất, triệt để nhất mà chúng ta phấn đấu. Mục tiêu lâu dài đó được cụ thể hoá trong giai đoạn trước mắt ở nước ta bằng khẩu hiệu toàn dân đoàn kết phấn đấu vì sự nghiệp “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh”. Bằng khẩu hiệu đó, Đảng và Nhà nước ta chủ trương khuyến khích mọi người tham gia làm giàu chính đáng. Phấn đấu để nghèo thì đủ ăn, người đủ ăn thì trở nên khá giả, người khá giả thì trở nên giàu có. Chúng ta thừa nhận có một bộ phận dân cư, một số vùng giàu lên trước là cần thiết để thúc đẩy hỗ trợ cho sự phát triển và tiến bộ chung. Đồng thời, phải có những chính sách kinh tế, xã hội đặc biệt để trợ giúp người nghèo, vùng nghèo khá dần lên. Có hai loại quan niệm cho rằng, thứ nhất, phát triển kinh tế nhanh nhưng phải chấp nhập phân hoá giàu nghèo trong xã hội lớn hơn, tiêu cực nhiều hơn; thứ hai, xã hội bình đẳng hơn, phân hoá thấp hơn nhưng tốc độ phát triển chậm. Những quan niệm nêu trên đều sai lầm vì nó dựa trên một định đề không đúng: phát triển nhanh nhất thiết đòi hỏi phân hoá xã hội cao. Những phân tích ở các chương trên đã cho thấy, tăng trưởng nhanh không nhất thiết phải ra tăng bất bình đẳng. Nhưng cũng phải thấy rằng, sự phân hoá xã hội, phân hoá giàu nghèo là một thực tế lịch sử ở nhiều quốc gia. Do vậy, khi chuyển nền kinh tế nước ta sang kinh tế thị trường, chúng ta chấp nhận sự chênh lệch giàu nghèo. Song chúng ta không đồng nhất sự phân hoá giàu nghèo với sự bất bình đẳng và công bằng nói chung. Sự phân hoá giàu nghèo có tính hai mặt: mặt hợp lý (tức công bằng) và mặt bất hợp lý (tức bất công). Nếu giàu nghèo là do tài năng và phẩm chất trong lao động, do những điều kiện khách quan chưa có thể khắc phục được thì xã hội phải chấp nhận đó là lẽ công bằng. Ngược lại nếu làm giàu do lừa đảo, lợi dụng quyền chức, tham nhũng, làm ăn phi pháp, buôn lậu, v.v. thì đó là sự bất công cần phải đấu tranh để từng bước xoá bỏ. Càng ngày người ta nhận thức được một cách rõ ràng là tăng trưởng kinh tế là điều kiện cần thiết khách quan để xoá bỏ những bất bình đẳng và bất công đã tồn tại hàng nghìn năm lịch sử. Thế nhưng, tăng trưởng kinh tế lại làm nảy sinh những bất bình đẳng 14 mới. Những bất bình đẳng tồn tại gắn liền với sự khác nhau về trí tuệ, năng lực và phẩm chất của cá nhân lao động, quản lý và hệ quả tất yếu là thu nhập không ngang nhau cho các thành viên khác nhau của xã hội không ngừng tăng lên, những nhu cầu này được thoả mãn thì những nhu cầu mới lại nảy sinh, và xã hội không thể thoả mãn như nhau cho mọi thành viên trong xã hội. Như vậy tăng trưởng kinh tế trong nền kinh tế thị trường luôn làm nảy sinh và tạo điều kiện để giải quyết mâu thuẫn trong vấn đề công bằng xã hội. II.Thực trạng tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội ở nước ta Thời kỳ 1976-1985, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân hàng năm ở nước ta chỉ đạt 2% trong khi tốc độ tăng dân số bình quân hàng năm là 2,4%; nền kinh tế tăng trưởng thấp, làm không đủ ăn và dựa và nguồn bên ngoài ngày càng lớn. Trong thời kỳ này, chế độ phân phối vẫn mang nặng tính chất bình quân do đó làm triệt tiêu động lực của người lao động, công bằng xã hội bị vi phạm nghiêm trọng, kinh tế xã hội rơi và khủng hoảng nặng nề kéo dài. Tại Đại hội VI (năm 1986), Đảng ta đã khởi xướng công cuộc đổi mới. Những nội dung quan trọng của đường lối đổi mới kinh tế là thực hành dân chủ hoá đời sống kinh tế, chuyển cơ chế quản lý kế hoạch tập trung cao độ sang cơ chế thi trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, chuyển việc phát triển kinh tế quốc doanh và tập thể ồ ạt sang phát triển kinh tế nhiều thành phần, chuyển việc cấp phát hiện vật và bao cấp sang sử dụng quy luật giá trị của sản xuất hàng hoá, mở cửa nền kinh tế, thu hút đầu tư nước ngoài, chuyển quan hệ kinh tế đối ngoại từ đơn phương sang đa phương theo hướng nền kinh tế mở, đa dạng hoá hình thức và đa phương hoá quan hệ. Thời kỳ 1986-1996, tốc độ tăng trưởng kinh tế đã được nâng lên đáng kể. Từ năm 1992 đến năm 1995, tăng trưởng kinh tế hàng năm đều vượt trên 8%. Nền kinh tế nước ta đang trên đà cất cánh. Trong 5 năm 1986-1990, thu nhập quốc dân tăng 4,2%, thu nhập bình quân đầu người tăng với nhịp độ 1,65% trong điều kiện dân số vẫn tăng cao với nhịp độ 2,2%. Cơ chế mới đi vào thực tiễn từ năm 1989, chế độ tem phiếu được xoá bỏ, lạm phát phi mã đã được kìm lại, đời sống người dân được cải thiện một bước. Trong thời kỳ 1991-1995, tổng sản phẩm trong nước (GDP) tăng trung bình hàng năm 8,2%, nhịp độ tăng thu nhập đầu người đạt 6,0%. Cơ cấu kinh tế đã có bước chuyển đổi: tỷ trọng công nghiệp và xây dựng trong GDP từ 22,6% năm 1990 lên 29,1% năm 1995, tỷ trọng dịch vụ từ 38,6% lên 41,9%, tỷ trọng nông nghiệp (gồm cả lâm, ngư nghiêp) từ 38,7% giảm xuống còn 29%. Nền kinh tế bắt đầu có tích luỹ nội bộ. Vốn đầu tư cơ bản toàn xã hội năm 1990 chiếm 15,8% GDP, năm 1995 tăng kên 27,4%, trong đó nguồn đầu tư trong nước chiếm 16,7% GDP. Đời sống vật chất của số đông nhân dân được cải thiện, tuy mức độ cải thiện không đều giữa các tầng lớp, giữa các vùng. Mỗi năm thêm 1 triệu lao động có việc làm. Trong 5 năm, khối lượng hàng hoá tiêu thụ trên thị trường đã tăng gấp đôi (bình quân mỗi năm tăng 7,4%). Số lượng đáng kể nhà ở và đường giao thông được cải tạo và xây dựng mới cả ở thành thị và nông thôn đã nâng cao hơn điều kiện ăn ở, đi lại và hưởng thụ văn hoá của nhân dân. Các chỉ tiêu dân số, tăng trưởng kinh tế (1976-1996) Dân số Tốc độ tăng trưởng (%) 15 Năm (1000 người) Toàn bộ nền kinh tế Nông nghiệp Công nghiệp Xuất khẩu Nhập khẩu 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1996/1975(%) 49.160 50.413 51.421 52.462 53.722 54.921 56.170 57.373 58.653 59.872 61.109 62.452 63.727 64.774 66.233 67.774 69.405 71.026 72.510 74.000 75.520 153,7 … 2,8 2,3 -2,0 -1,4 2,3 8,8 7,2 8,3 5,7 6,5 3,4 4,6 2,7 5,1 6,0 8,6 8,1 8,8 9,5 9,4 280,5 14,3 -5,2 -1,8 8,7 7,5 4,4 11,3 3,3 5,3 2,5 4,8 0,4 4,3 7,4 1,4 2,9 8,1 6,2 3,9 4,7 4,8 248,9 … 10,8 8,2 -4,7 -10,3 1,0 8,7 13,0 13,2 9,9 6,2 10,0 14,3 -3,3 3,1 10,4 17,1 12,7 13,5 14,0 14,2 398,5 … 44,8 1,4 -0,2 5,5 18,5 31,2 17,1 5,4 7,5 12,9 3,8 21,6 87,4 23,5 -13,2 23,6 15,7 20,6 35,0 37,5 278,5 … 18,9 6,9 17,1 13,9 5,2 6,5 3,7 14,3 6,4 16,0 13,9 12,3 -6,9 7,3 -17,1 8,7 33,8 27,4 33,0 46,6 768,7 Nguồn: Tổng cục Thống kê. Tạp chí Con số và dữ kiện, 2-1995; 10-1996;1-1997 Tuy nhiên, quá trình tăng trưởng kinh tế nước ta trong nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa vẫn còn tồn tại tình trạng phân hoá giàu nghèo ngày càng mở rộng giữa các vùng, giữa thành thị và nông thôn và giữa các tầng lớp dân cư. Đời sống của một bộ phận nhân dân, nhất là ở một số vùng căn cứ cách mạng và kháng chiến trước đây, vùng đồng bào dân tộc, còn quá khó khăn. Chất lượng phục vụ y tế, giáo dục, đào tạo ở nhiều nơi rất thấp. Người nghèo không đủ tiền để chữa bệnh và cho con em đi học. Tệ nạn xã hội gia tăng. Tệ quan liêu, tham nhũng, buôn lậu, sử dụng lãng phí ngân sách và tài sản công phổ biến và nghiêm trọng. Tiêu cực trong bộ máy nhà nước, đảng và đoàn thể, nhất là trên các lĩnh vực nhà đất, xây dựng cơ bản, hợp tác đầu tư, thuế xuất nhập khẩu và cả trong hoạt động của các cơ quan thi hành pháp luật nghiêm trọng kéo dài. Tình trạng đó kéo căng thêm sự bất bình đẳng xã hội. Tại buổi gặp mặt trao đổi về vấn đề vận động công nhân trong tình hình mới do Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam tổ chức ngày 11-10-2000 ở Hà Nội, Chủ tịch Cù Thị Hậu thẳng thắn thừa nhận: “Nền kinh tế thị trường tạo ra sự gay gắt trong nhiều lĩnh vực, phân hoá giàu nghèo ngày càng lớn, tình trạng thất nghiệp không thể tránh khỏi; lối sống cá nhân, thực dụng, vụ lợi, ích kỷ làm xói mòn truyền thống nhân ái của dân tộc, làm suy giảm tình hữu ái và đoàn kết giai cấp”. 16 ở một phương diện nhất định, phân hoá giàu nghèo thể hiện rõ nhất sự bất bình đẳng xã hội. Nghèo đói không phải là vấn đề xã hội ở các nước lạc hậu mà có tính toàn cầu. Ngay tại các nước công nghiệp phát triển cũng tồn tại một bộ phận dân cư nghèo đói. Hội nghị về chống đói nghèo ở khu vực châu á - Thái Bình Dương do ESCAP tổ chức tháng 9-1993 tại Bangkok đã đưa ra khái niệm nghèo như sau: “Nghèo là tình trạng một bộ phận dân cư không được hưởng và thoả mãn những nhu cầu cơ bản của con người, mà những nhu cầu này đã được xã hội thừa nhận tuỳ theo trình độ phát triển kinh tế-xã hội và phong tục tập quán địa phương”. Để diễn đạt mức độ rất nghèo khổ của một bộ phận dân cư có thể mức độ nghèo và đói theo đó, đói là tình trạng một bộ phận dân cư nghèo có mức sống dưới mức tối thiểu, cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc, thu nhập không đảm bảo duy trì cuộc sống. Nhìn chung, không có mâu thuẫn giữa các tổ chức quốc tế và các cơ quan, các ngành của Việt Nam về cách tiếp cận khái niệm nghèo đói. Song do sự khác nhau trong việc xác định số nhu cầu cơ bản cần được ưu tiên trong đánh giá nghèo đói, mức độ thỏa mãn và khả năng thích ứng của hệ thống chính sách nhà nước về xoá đói giảm nghèo nên dẫn đến sự khác nhau trong việc đưa ra những ranh giới nghèo đói, số lượng và tỷ lệ đói nghèo. Năm 1995, theo Ngân hàng thế giới, tỷ lệ đói nghèo ở Việt Nam là 51%, còn theo Tổng cục thống kê Việt Nam thì tỷ lệ đó khoảng 20%. ở đây, chuẩn mực đói nghèo được xác định trên ba yếu tố cơ bản là: - Nhu cầu cơ bản tối thiểu của con người. - Thu nhập bình quân đầu người của các tầng lớp dân cư phân chia theo hộ. - Điều kiện và khả năng kinh tế, chính sách của nhà nước trong từng thời kỳ. Mức sống dân cư ở nông thôn luôn thấp hơn nhiều so với khu vực thành thị. Nông dân bị hạn chế hơn rất nhiều so với dân thành thị về nhiều phương diện, trước hết là vấn đề việc làm và thu nhập, dịch vụ chăm sóc sức khoẻ và giáo dục, đào tạo. Vì vậy, 90% hộ đói nghèo nước ta tập trung ở nông thôn. Tính đến cuối năm 1996, nước ta còn khoảng 2,8 triệu hộ gia đình với gần 15 triệu nhân khẩu (chiếm gần 20% tổng số hộ gia đình cả nước) thuộc diện nghèo đói. Vùng Bắc Trung Bộ và Tây Nguyên có tỷ hộ đói nghèo cao nhất, xấp xỉ 30%; vùng Đông Nam Bộ có tỷ lệ đói nghèo thấp nhất:6,47%. Như vậy chênh lệch giữa tỷ lệ đói nghèo cao nhất và thấp nhất là gần 5 lần. Miền Tây Nam Bộ, còn gọi là vùng đồng bằng sông Cửu Long, có hơn 1,9 triệu ha đất lúa, cung cấp cho đất nước hơn 13 triệu tấn thóc (năm 1996), trong đó có hơn một nửa hàng hóa là thóc. Lúa gạo miền Tây Nam Bộ nhiều và tăng nhanh nhưng nông thôn vùng này vẫn rất nghèo, cả về vật chất lẫn văn hoá tinh thần. Nhiều hộ nông dân không có ruộng hoặc ít ruộng, phải đi làm thuê gần như quanh năm. ở giữa miền Tây đầy lúa gạo mà có hơn nửa triệu hộ nghèo thu nhập bình quân từ 25kg – 35kg/tháng. Cái nghèo ở nông thôn đồng bằng sông Cửu Long còn thể hiện rõ về nhà ở và môi trường sống. Đến nay, toàn vùng còn 56,7% số hộ ở nhà tạm, trong đó 3,7% ở nhà lều chòi và chỉ có 23,5% số hộ dùng điện, 25,8% số hộ có nước sạch, 12,9% số hộ có hố xí hợp vệ sinh. Đời sống vật chất đã vậy, đời sống tinh thần còn nghèo hơn. Khoảng 40% dân nghèo miền Tây mù chữ. ở vùng sâu, vùng xa, cơ sở vật chất trường học còn yếu kém, một phần do lũ lụt triền miên, nhưng chủ yếu do đầu tư ít, chỉ 1,65% số trường cấp một, 9,9% trường cấp hai được xây dựng kiên cố. Theo ước tính, số người có trình độ đại học và cao đẳng nông nghiệp toàn vùng chỉ chiếm 0,4% số dân. 17 Hộ nghèo năm 1996 theo các vùng kinh tế Số hộ Tỷ lệ (%) 1. Trung du và miền núi phía Bắc 2. Đồng bằng sông Hồng 3. Bắc Trung Bộ 4. Duyên hải miền Trung 5. Tây Nguyên 6. Đông Nam Bộ 7. Đồng bằng sông Cửu Long Cả nước 695.503 330.519 609.372 413.660 188.878 116.728 502.912 2.857.122 27,24 11,01 30,80 23,14 29,45 6,47 16,25 19,23 III. Giải pháp cho mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội ở Việt Nam 1. Tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và trong suốt quá trình phát triển. Công bằng xã hội phải thể hiện ở cả khâu phân phối hợp lý tư liệu sản xuất lẫn ở khâu phân phối kết quả sản xuất, cũng như ở việc tạo điều kiện phát triển năng lực của mọi thành phần trong cộng đồng. Thực hiện nhiều hình thức phân phối theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế là chủ yếu, đồng thời phân phôi dựa trên mức đóng góp các nguồn lực khác, như vốn, tài sản, tri thức công nghệ, sáng kiến kỹ thuật vào kết quả sản xuất - kinh doanh và phân phối thông qua phúc lợi xã hội, đi đôi với chính sách điều tiết hợp lý, bảo hộ quyền lợi người lao động. Nhà nước điều tiết qua các sắc thuế, đặc biệt là thuế thu nhập cá nhân để giảm bớt chênh lệch thu nhập giữa cá tầng lớp dân cư và huy động đóng góp của những người có thu nhập cao vào sự phát triển xã hội. Các chính sách kinh tế vĩ mô phải phối hợp đồng bộ thúc đẩy tăng trưởng và đảm bảo quyền lợi của người lao động. Chẳng hạn, chính sách của nhà nước tìm mọi biện pháp mua hết số lượng thóc hàng hoá của nông dân với giá cả hợp lý, không để lúa rớt giá quá thấp là chính sách đúng đắn, vừa đảm bảo yêu cầu thúc đẩy sản xuất lương thực và yêu cầu đảm bảo công bằng xã hội trong phân phối thu nhập. Tuy nhiên, biện pháp thực có khi không đáp ứng được các yêu cầu trên. Chẳng hạn, bù giá mua lương thực lại lợi bất cập hại, chỉ đưa lại lợi ích cho tầng lớp trung gian, tiểu thương thu gom lương thực và một số doanh nghiệp kinh doanh lương thực. ở nhiều nơi, đặc biệt là vùng đồng bằng sông Cửu Long, nhiều nông dân không có đất – tư liệu sản xuất chủ yếu của nông dân, để sản xuất. Điện, một hàng hoá thiết yếu cho cả sản xuất và đời sống dân cư, được bán với giá khác nhau ở nông thôn và thành thị, trong đó dân cư nông thôn thường phải trả gấp hai, ba lần hoặc hơn so với dân thành phố. Những thực tế này đặt ra vấn đề, chính sách của Nhà nước cần quán triệt sâu sắc hơn nữa nguyên tắc đảm bảo công bằng xã hội đến mức tối đa trong giới hạn có thể. 2. Tăng cường hơn nữa công tác kế hoạch hoá gia đình. Một nguyên nhân quan trọng dẫn đến nghèo đói và nhiều người dân, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, không được chăm sóc y tế và học hành làm dân số tăng nhanh, quy mô gia đình lớn. Đặc biệt, những gia đình quá nhiều con phải chịu rất nhiều thiệt thòi. Vì vậy, làm cho các gia đình trở nên 18 ít con là một điều kiện một yếu tố cực kỳ quan trọng để có tăng trưởng kinh tế gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội. Đến năm 1997, dân số nước ta là 77,5 triệu người. Với tốc độ gia tăng dân số tự nhiên 2% như hiện nay, nước ta vẫn là nước có tỷ lệ tăng dân số cao nhất trong khu vực. Nhận thức rõ ràng tầm quan trọng của công tác dân số - kế hoạch hoá gia đình, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra nhiều chỉ thị, nghị quyết, tập trung nhiều nguồn lực nhằm hạ tỷ lệ phát triển dân số. Nhờ đó, phong trào thực hiện kế hoạch hoá gia đình trong nhân dân cả nước đang có những chuyển biến mạnh mẽ, ngày càng có thêm nhiều thôn, xã, kể cả ở miền núi, liên tục trong nhiều năm không có người sinh con thứ ba trở lên. Số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ đã giảm từ 3,8 con năm 1989 xuống 3,1 con năm 1994. Tuy vậy, kết quả và hiệu quả của công tác dân số – kế hoạch hoá gia đình còn thấp. Theo dự tính, nếu nước ta đạt được mục tiêu mức sinh thay thế (mỗi phụ nữ trung bình có hai con) vào năm 2015 thì đến giữa thế kỷ XXI dân số nước ta sẽ ổn định ở mức 145 triệu người. Do vậy, phải áp dụng các biện pháp quyết liệt hơn nữa để vào khoảng năm 2005 đạt được mức sinh thay thế và ổn định dân số nước ta ở mức 120 triệu người. 3. Xoá đói, giảm nghèo Xoá đói, giảm nghèo là chính sách và lĩnh vực hoạt động thực tiễn cụ thể và thiết thực nhất để giảm bớt bất công xã hội trong quá trình tăng trưởng kinh tế. Các cuộc điều tra của Tổng cục Thống kê phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư có sự tài trợ của UNDP đã đưa ra 5 nguyên nhân cụ thể của các hộ đói nghèo là: - Sự cách biệt, cả về địa lý, xã hội và tri thức. - Rủi ro, mất mùa, bệnh tật, chết chóc, sinh con ngoài ý muốn. - Thiếu các nguồn lực sản xuất: đất đai, vốn hoặc lao động khoẻ mạnh. - Thiếu khả năng duy trì bền vững do không có khả năng quản lý môi trường. - Thiếu cơ hội tham gia vào quá trình phát triển kinh tế của xã hội. Với quan điểm coi con người là trung tâm và là động lực của sự phát triển, từ khi tiến hành đổi mới, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra quyết tâm và nỗ lực xoá đói, giảm nghèo, tiến tới xoá bỏ hoàn toàn nghèo đói. Trong các chính sách kinh tế vĩ mô có liên quan trực tiếp đến người nghèo, phải kể đến các chính sách như Chỉ thị 100, Nghị quyết 10, Luật đất đai năm 1993, chính sách hỗ trợ tín dụng cho nông dân, lập ngân hàng cho người nghèo… Các nỗ lực này đã tạo điều kiện đa dạng hoá sản xuất, đổi mới hình thức hợp tác xã nông nghiệp, tự do hoá thương mại, giá cả, thị trường lao động, vốn… Trong báo cáo quốc gia về phát triển xã hội trình bày tại Hội nghị thượng đỉnh về phát triển xã hội ở Copenhagen tháng 3-1995, Việt Nam đã nêu ra chiến lược phát triển lành mạnh, cân đối và bền vững, trong đó nêu lên mục tiêu đến năm 2010 xoá bỏ toàn bộ tình trạng đói nghèo. Từ năm 1995, chúng ta đã bắt đầu thực hiện “Chương trình quốc gia về xoá đói giảm nghèo”. Tại Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá VIII), một trong những chủ trương, giải pháp mà Đảng ta đề ra để hoàn thành những mục tiêu kinh tế – xã hội đến năm 2000 là tích cực giải quyết việc làm và xoá đói, giảm nghèo. Trong những năm qua, hệ thống các dịch vụ ở nông thôn nước ta đã có những bước cải thiện đáng kể như hệ thống dịch vụ kế hoạch hoá gia đình, giáo dục tiểu học, giao thông, chợ, cung cấp nước sạch, tín dụng, khuyến nông… trong đó quan trọng nhất là hệ thống dịch vụ tín dụng hỗ trọ người nghèo tiếp cận và vay vốn sản xuất. Đến hết năm 1996, đã có trên 2 triệu lượt hộ nghèo đói được vay vốn sản xuất, trong đó 1,2 triệu lượt hộ vay từ nguồn ngân hàng phục vụ người nghèo với lãi suất thấp (1%/tháng) không phải thế chấp với tổng số tiền 1.900 tỷ đồng, khoảng 600 ngàn lượt hộ nghèo vay từ nguồn 19 ngân sách ở các cấp chính quyền địa phương nhập quỹ xoá đói giảm nghèo với tổng số tiền hơn 3 tỷ đồng, trên 600 nghìn lượt hộ nghèo vay vốn từ quỹ của các tổ chức đoàn thể và một số lượng đáng kể được vay vốn xoá đói, giảm nghèo từ các dự án hợp tác quốc tế. Muốn giải quyết vấn đề đói nghèo một cách có hiệu quả, cần tập trung vào các hướng chủ yếu sau: - Xoá đói giảm nghèo gắn với tăng trưởng kinh tế. Thực tiễn hơn 10 năm đổi mới cho thấy, tăng trưởng kinh tế là cái nền cơ bản nâng cao thu nhập cho các tầng lớp dân cư, góp phần quan trọng giảm tỷ lệ hộ đói nghèo. Vì vậy, duy trì nhịp độ tăng trưởng kinh tế cao và ổn định là yếu tố quan trọng hàng đầu. Nền kinh tế suy thoái hoặc mất ổn định thì người chịu nhiều nhất, gặp khó khăn nhất vẫn là nhóm người nghèo, và tỷ lệ người nghèo sẽ gia tăng, thậm chí đột biến vì có thể một bộ phận người giàu sẽ rơi xuống nhóm nghèo và tình trạng tái nghèo đói của bộ phận mới thoát khỏi đói nghèo. - Tạo môi trường cơ sở cho xóa đói, giảm nghèo. Tập trung giải quyết đồng bộ trên cả hai phương diện: chính sách kinh tế vĩ mô liên quan đến xoá đói, giảm nghèo và kiện toàn tổ chức thực hiện xoá đói, giảm nghèo từ trung ương tới huyện xã. Các chính sách về đất đai, tín dụng, chuyển giao công nghệ, dịch vụ y tế, giáo dục, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng v.v. phải hướng vào người nghèo, tạo điều kiện cho người nghèo vươn lên tự khẳng định mình, hoà nhập với cuộc sống đi lên của cộng đồng, xã hội hoá công tác xoá đói, giảm nghèo. Để tăng cường và nâng cao hiệu quả hỗ trợ các vùng nghèo, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá VIII) chỉ rõ: “ Nhà nước có kế hoạch hỗ trợ thiết thực cho các vùng nghèo, đặc biệt là 1.300 xã nghèo, chủ yếu là đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu và đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực. Nhà nước và xã hội tăng cường trợ giúp vốn, kiến thức làm ăn cho các hộ nghèo, nhất là ở nông thôn, vùng núi, hải đảo… Nghiên cứu chính sách học tập và chữa bệnh đối với các hộ nghèo. Bổ sung chính sách đối với các nạn nhân chiến tranh Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn quỹ của các chương trình quốc gia. Giao Hội đồng nhân dân tỉnh quyết định việc sử dụng và tổ chức kiểm tra việc thực hiện các quỹ này trên địa bàn; các ngành trung ương chủ yếu làm chức năng hướng dẫn thanh tra”. 4. Chống tham nhũng và buôn lậu Tình trạng tham nhũng và buôn lậu đang phát triển ở nước ta dưới rất nhiều hình thức khác nhau. Nạn tham nhũng không chỉ hoàn hành ở các đơn vị sản xuất kinh doanh thuộc mọi thành phần kinh tế, ở các ngành, các cấp mà còn len lỏi vào các cơ quan quản lý hành chính và các cơ quan chức năng thực thi pháp luật. Tham nhũng và buôn lậu là các hành động ảnh hưởng tiêu cực rất lớn tới công bằng xã hội, góp phần tăng nhanh sự phân hóa giàu nghèo trong xã hội. Nhiều người đã giàu lên nhanh chóng nhờ tham nhũng. Sự giàu lên của họ gắn liền với hiện tượng ngân sách nhà nước bị thất thoát, khả năng tài trợ cho các dịch vụ giáo dục, y tế giảm sút v.v.. Tham nhũng và buôn lậu đánh thẳng vào pháp luật, xói mòn kỷ cương, lung lay phép nước… Tham nhũng và buôn lậu cũng hạn chế tốc độ tăng trưởng kinh tế. Buôn lậu, trốn thuế làm cho hàng hoá sản xuất trong nước không cạnh tranh được phải thu hẹp sản xuất, nhiều ngành sản xuất non trẻ bị thui chột. Tham nhũng làm thất thoát vốn đầu tư phát triển của nhà nước và làm nản lòng các nhà đầu tư nước ngoài trong việc đầu tư vào Việt Nam. 20 Về hình thức bên ngoài, tham nhũng và buôn lậu nước ta bùng nổ trong quá trình đổi mới kinh tế, chuyển sang kinh tế thị trường và mở cửa với bên ngoài. Nhiều người cho đó là mặt trái của kinh tế thị trường, là biểu hiện đối đầu, mâu thuẫn giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội. Nếu không có biện pháp kiên quyết hạn chế tham nhũng và buôn lậu sẽ tạo ra những căng thẳng xã hội. Nếu không ngăn chặn được hàng nhập lậu thì không những mọi chính sách đòn bẩy về kinh tế sẽ bị vô hiệu hoá mà còn làm cho lòng tin của nhân dân ngày càng giảm sút đối với công tác quản lý nhà nước. 5. Xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn a. Xây dựng và phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn ngày càng được chú trọng ở nhiều nước và đã trở thành một bộ phận quan trọng trong chiến lược phát triển quốc gia. Kinh nghiệm nhiều nước cho thấy, xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn là một điều kiện quan trọng để đẩy nhanh nhịp độ phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Đối với nước ta, xây dựng và phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn là tiền đề quan trọng để thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông thôn và cả nước, nhanh chóng đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu, nâng cao đời sống của đại đa số dân sống ở nông thôn, nhất là những người nghèo, và vì vậy, góp phần ổn định chính trị và giải quyết vấn đề công bằng xã hội, đưa nông thôn lên cuộc sống mới phồn vinh theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Xây dựng và phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn sẽ có tác dụng lớn là lâu dài sau đây: Một là, dân cư nông thôn được chia sẻ những thành quả của quá trình phát triển kinh tế xã hội chung của đất nước. Hai là, tạo điều kiện để nông dân và dân cư nông thôn nói chung được tham gia đóng góp tích cực vào quá trình phát triển chung của đất nước; kinh tế nông nghiệp nông thôn phát triển, từ đó đảm bảo an ninh lương thực cho đất nước, cung cấp nguyên liệu phong phú và đa dạng cho công nghiệp, là thị trường tiêu thụ rộng lớn hàng hoá công nghiệp. Kết cấu hạ tầng nông thôn phát triển sẽ làm tăng mức sống và thu nhập của dân cư nông thôn, đem lại sự công bằng xã hội và tránh được làn sóng người tràn về các đô thị sinh sống gây khó khăn cho nhà nước về kinh tế – xã hội và quốc phòng. 5.2. Thực trạng kết cấu hạ tầng nông thôn nước ta hiện nay. Tính đến cuối năm 1995 cả nước đã có 92,8% xã có đường giao thông tới trung tâm xã, 60% xã có điện thắp sáng, nhiều xã có đã có liên lạc điện thoại nối mạng quốc gia, 98% xã có trường cấp một, 76% xã có trường cấp hai, 76% xã có lớp mẫu giáo, 36% xã có nhà trẻ, 91% xã có trạm y tế. Tuy nhiên, nhìn chung kết cấu hạ tầng ở nông thôn nước ta còn trong tình trạng thấp kém và lạc hậu, chất lượng các công trình giao thông, thuỷ lợi, y tế, giáo dục, nước sinh hoạt, hệ thống cấp điện chưa đạt yêu cầu tối thiểu, đặc biệt ở những vùng miền núi xa xôi hẻo lánh và vùng đồng bằng sông Cửu Long, các công trình phần lớn mới ở dạng thô, những công trình đã cũ hoặc làm mới không được bảo dưỡng đã xuống cấp. Việc quản lý và bảo vệ kết cấu hạ tầng yếu kém. Về đường giao thông, cả nước hiện có 150.100 km đường bộ, trong đó có 31.200 km đường huyện, 91.200 km đường xã ôtô có thể đi được và 35.700 km đường sông. Trong 61 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, mới chỉ có 20 tỉnh, thành phố có đường ôtô tới 100% xã. Bình quân mật độ đường giao thông nước ta mới đạt 1,3 km trên 1.000 người dân. Đó là mức thấp so với Thái Lan, Malaixia và Philippin (khoảng 3km/1.000 người dân). Đến nay, cả nước hiện còn 607 xã chưa có đường giao thông tới trung tâm xã với tổng chiều dài 9.000 km. 21 Những năm vừa qua, trong số vốn đầu tư phát triển nông thôn, nhân dân đã đóng góp 65%, ngân sách các cấp đóng góp 35%. Về thuỷ lợi, hiện nay cả nước có 75 hệ thống thuỷ lợi vừa và lớn gồm 650 hồ đập và rất nhiều hệ thống nhỏ với trên 35.000 hồ đập, khoảng 1.000 cống tới tiêu lớn, trên 2.000 trạm bơm điện với công suất lắp đặt 23.000 kw cho tưới và 250.000 kw cho tiêu. Hệ thống công trình nói trên hàng năm tưới cho 5,8 triệu ha lúa, 56 vạn ha hoa màu và cây công nghiệp, tiêu úng cho 92 vạn ha và cải tạo 70 vạn ha đất ven biển. Về cấp nước sinh hoạt nông thôn, cả nước mới có 3,9 triệu giếng đào và giếng khoan, khoảng 150.000 các công trình cấp nước khác bao gồm công trình nước ăn tự chảy có thiết bị lọc nước, bể nước gia đình, bể nước công cộng các loại với hàng trăm kilômét đường ống dẫn nước. Theo ước tính, số người cần nước sinh hoạt hợp vệ sinh lên tới hàng chục triệu người và cần số vốn đầu tư hàng trăm tỷ đồng. Về y tế, hiện vẫn còn 606 xã chưa có trạm y tế, trong đó có 55 “xã trắng” không có trạm y tế và không có cả cán bộ y tế, 461 xã không có y bác sĩ, 5.322 xã không có nữ hộ sinh hoặc y sĩ sản nhi. Các cơ sở y tế đã xuống cấp, nguồn kinh phí ngân sách cấp quá hạn hẹp, nguồn hỗ trợ của kinh phí tập thể không còn nên phần lớn các trạm y tế xã hoạt động khó khăn, cầm chừng. 5.3.Đai hội VIII của Đảng đã đề ra mục tiêu xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn đến năm 2000 như sau: “Phát triển kết cấu hạ tầng vùng miền núi, nông thôn, trước hết là đường xá, thông tin, điện, nước sạch, trường học, trạm xá. Tập trung sức giải quyết nước cho các tỉnh miền Trung, đường giao thông cho vùng núi và đồng bằng sông Cửu Long”. 6. Phát triển giáo dục và đào tạo ở nông thôn Nghị quyết Đại hội lần thứ VIII của Đảng và tiếp theo đó Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ hai (khoá VIII) đã chỉ rõ “Giáo dục cùng khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu”. “Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài” với nguyên tắc “quy mô, chất lượng và hiệu quả”. Một số mục tiêu cụ thể của giáo dục nước ta đến năm 2000 là: - Thanh toán nạn mù chữ cho những người trong độ tuổi 15-35, thu hẹp diện mù chữ ở các độ tuổi khác. - Phổ cập giáo dục tiểu học trong cả nước, phổ cập trung học cơ sở ở các thành phố đô thị, các vùng kinh tế trọng điểm và những nơi có điều kiện. Mở rộng và nâng cao chất lượng dạy kỹ thuật tổng hợp – hướng nghiệp, ngoại ngữ, tin học ở trường trung học. - Tăng quy mô học nghề bằng mọi hình thức để đạt 22,25% đội ngũ lao động được qua đào tạo vào năm 2000. Tăng cường đầu tư, củng cố và phát triển các trường dạy nghề, xây dựng một số trường trọng điểm, đào tạo đủ công nhân lành nghề cho các khu công nghiệp, khu chế xuất có tính đến nhu cầu xuất khẩu lao động. - Nâng quy mô giáo dục đại học, cao đẳng lên 1,5 lần so với năm 1995 với cơ cấu đào tạo hợp lý. Xây dựng một số trường đại học trọng điểm, một số trường cao đẳng cộng đồng. - Mở rộng các hình thức học tập thường xuyên, đặc biệt là hình thức học từ xa. Giáo dục nông thôn ở nước ta tuy có phát triển nhưng vẫn còn rất nhiều khó khăn. Bên cạnh khó khăn về giáo viên thì khó khăn về tài chính để giải quyết lương, hoạt động dạy và học, trường sở, thiết bị là khó khăn lớn nhất. Kinh phí ngân sách nhà nước dành cho giáo dục, đào tạo những năm qua dao động trong khoảng 6%. Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ hai chỉ rõ: phải nâng tỷ lệ ngân sách cho giáo dục, đào tạo lên 15% 22 tổng chi ngân sách vào năm 2000. Nhưng GDP và ngân sách nhà nước của ta quá nhỏ nên tỷ lệ đó không đưa lại sự cải thiện mạnh mẽ cho ngành giáo dục, đào tạo nông thôn. Giải pháp là đẩy mạnh xã hội hoá giáo dục, đào tạo. Một số xu hướng phát triển giáo dục nông thôn đã được nảy sinh và được theo dõi, thử nghiệm, thực hiện trong vài năm gần đây cho thấy mặt tích cực của chúng trong phát triển giáo dục phục vụ cộng đồng nông thôn. Đó là: - Xuất hiện ngày càng nhiều các trường phổ thông dân tộc nội trú dành cho con em dân tộc ở vùng núi và vùng dân tộc thiểu số nhằm mục đích nâng cao dân trí và tạo nguồn đào tạo cán bộ người dân tộc thiểu số. Đến nay, đã có 149 trường được xây dựng mới cho trên 50.000 học sinh dân tộc ít người. - Đã thành lập hơn 300 trung tâm học tập thường xuyên. Loại hình này chủ yếu nằm ở trung tâm các huyện và cụm xã nông thôn. Hình thức này vừa góp phần nâng cao dân trí vừa góp phần tìm việc làm cho số lao động nhàn rỗi ở nông thôn. - Đã hình thành hơn 350 trung tâm dạy nghề góp phần bồi dưỡng và đào tạo công nhân kỹ thuật. - Cả nước hình thành mạng lưới 71 trường chuyên biệt cho trẻ khuyết tật nặng với số học sinh được thu nhận là 3.714 người, ngoài ra, đã huy động trên 3 vạn trẻ em khuyết tật nhẹ hoà nhập cộng đồng trong gần 1.000 trường tiểu học ở trên 40 tỉnh, thành phố. 7. Phát triển y tế nông thôn Việt Nam có khoảnh 80% dân số ở nông thôn và hơn 70% lao động nông nghiệp. Người dân nông thôn đặc biệt là những người sống ở vùng núi, vùng cao, vùng sâu xa xôi hẻo lánh có trình độ văn hoá thấp hơn thành thị và ít có điều kiện giao lưu về văn hoá, xã hội. Họ thiếu tiện nghi sinh hoạt, thu nhập thấp, cường độ lao động nặng nhọc, chủ yếu là lao động chân tay, dinh dưỡng thiếu và tập quán ăn uống sinh hoạt còn lạc hậu, thiếu vệ sinh, tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ em dưới 5 tuổi hiện nay chiếm trên 40%. ở nông thôn, bệnh tật thường xảy ra nhiều nhưng ít có điều kiện chữa trị. Chuyển sang cơ chế thị trường y tế nông thôn gặp rất nhiều khó khăn, các trạm xá xuống cấp trầm trọng. Nghịch lý của các ngành y tế Việt Nam là phát triển theo hình tháp ngược: y tế cơ sở không phát triển, hầu như chỉ tập trung cho bệnh viện tuyến trung ương và cấp tỉnh. Bà con nông dân không có điều kiện đi khám chữa bệnh ở các tuyến trên. Bất bình đẳng trong chăm sóc sức khoẻ ban đầu và khám chữa bệnh cũng thể hiện rõ. Giải pháp là phát triển y tế cơ sở, củng cố, mở rộng, nâng cấp các trạm y tế xã. Muốn thế, phải có vốn đầu tư lớn và chính sách thoả đáng cho cán bộ y tế. Hiện nay, hàng nghìn bác sĩ ra trường không có việc làm nhưng không ai muốn trở về nông thôn phục vụ. Do đó, cơ chế chính sách là giải pháp cơ bản. Cùng với giáo dục, y tế cũng phải được xã hội hoá mới có điều kiện phát triển. Tuy nhiên, kinh phí nhà nước cho y tế trong giai đoạn trước mắt vẫn là yếu tố quyết định. Trong 5 năm 1991-1995, ngân sách nhà nước đã dành khoảng từ 6-7% tổng số chi cho dịch vụ y tế. Năm 1996, chi dịch vụ y tế đạt 2.400 tỷ đồng cho tổng số chi thường xuyên là 40.700 tỷ đồng. Năm 1995, ngân sách đã chi trên 600 tỷ đồng cho các chương trình quốc gia về y tế. Chương trình quốc gia về y tế năm 1996 đã đạt được nhiều kết quả tốt: giảm tỷ lệ người mắc bệnh sốt rét xuống còn 20 %, giảm 15% số người chết do mắc bệnh sốt rét so với năm 1995; nâng số người dùng muối i ốt lên gần 100% ở miền núi và khoảng 60% ở vùng trung du và đồng bằng; thực hiện tiêm chủng văcxin cho 2 triệu trẻ 23 em. Ngoài ra, còn có nguồn viện trợ không hoàn lại cho y tế khoảng 40-50 triệu USD/năm. Luật ngân sách ra đời có hiệu lực từ ngày 1-1-1997 đã quy định rõ nội dung phân cấp nhiệm vụ chi cho y tế các cấp, trong đó y tế nông thôn sẽ được đảm bảo và ổn định. Tuy nhiên, cần phải thực sự chú trọng công tác quản lý nguồn tài chính cho y tế một cách có hiệu quả thì mới có thể cải thiện được tình hình hoạt động y tế ở nông thôn. 8. Phát huy hơn nữa vai trò của nhà nước trong giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội ở nước ta Kinh nghiệm các nước Đông á cho thấy, khu vực nông thôn có vai trò to lớn và nó biến đổi mạnh mẽ nhờ các biện pháp tăng thu nhập ở nông thôn (giảm đói nghèo và cải thiện phúc lợi xã hội, thể hiện rất rõ ở Hàn Quốc, Đài Loan, Malaixia, Trung Quốc). Quá trình biến đổi nông thôn liên quan đến một loạt yếu tố như tăng năng suất lao động nông nghiệp, đẩy mạnh các hoạt động phi nông nghiệp ở nông thôn và phát triển cơ sở hạ tầng, đưa thanh niên nông thôn đến những nơi có cơ hội làm việc, cải thiện y tế, xây dựng trường học và cung cấp nước sạch. Động lực để biến đổi nông thôn là sự thích ứng của các hộ gia đình với những cơ hội đang thay đổi. Tuy nhiên, việc nhà nước cung cấp các dịch vụ cơ bản ở nông thôn cũng có vai trò thiết yếu, nhất là trong giai đoạn đầu. Một trong những vai trò dễ thấy nhất của nhà nước là cung cấp các dịch vụ nông thôn cơ bản như giáo dục tiểu học, chăm sóc sức khoẻ ban đầu, xây dựng kết cấu hạ tầng cơ sở và cứu trợ xã hội. Những dịch vụ này, khi đến được những người có nhu cầu, sẽ làm tăng lợi ích cho xã hội. Hơn nữa, các hộ gia đình nhiều khi không thể tự bảo vệ trước những rủi ro như thiên tai, ốm đau nặng. Vì vậy, nhà nước có vai trò quan trọng trong việc tạo ra một mạng lưới bảo hiểm để bảo vệ các hộ gia đình trước những rủi ro, giữ cho họ không lâm vào tình trạng khốn cùng và tạo điều kiện để họ đóng góp vào sự phát triển của đất nước. Bảo đảm việc cung cấp các dịch vụ cơ bản này một cách bình đẳng không những mang lại công bằng mà còn đưa lại hiệu quả đích thực. Cải thiện việc cung cấp dịch vụ cơ bản ở nông thôn đã khuyến khích phát triển nông thôn có vai trò cực kỳ quan trọng đối với các chiến lược nhằm mục đích tăng trưởng lâu bền và giảm đói nghèo. Đầu tư vào giáo dục và y tế làm tăng đầu tư vào vốn con người. Đầu tư vào cơ sở hạ tầng như đường xá và cấp nước là những đầu tư cơ bản do con người thực hiện. Cả hai loại vốn con người và vốn nhân tạo đó làm nên cơ cở tăng trưởng kinh tế. Thêm nữa, khi được bổ sung bằng cứu trợ xã hội nhằm vào những tầng lớp dễ bị ảnh hưởng nhất trong xã hội, việc phân bổ chúng một cách công bằng sẽ góp phần thoả mãn các nhu cầu về xã hội và chính trị. Các nhà nước ở Đông á đạt được thành công trong tăng trưởng kinh tế và thực hiện công bằng xã hội đã phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn (đường xá, cầu cống, hệ thống vận tải, mạng lưới điện, nước và vệ sinh) trong những năm đầu của quá trình phát triển nông thôn. Họ cũng đầu tư nhiều vào con người (giáo dục, y tế, kế hoạch hoá gia đình) ở khắp các vùng nông thôn. Tỷ lệ chi tiêu công cộng dành cho giáo dục ở khu vực Đông á cao hơn rất nhiều khu vực khác. Trong khi tính trung bình, tất cả các nước đang phát triển dành 13% chỉ tiêu công cộng cho giáo dục (Nam á chỉ có 9%), thì các nước Đông á đã dành cho giáo dục khoản chi chiếm hơn 20% chi tiêu cộng trong hai thập kỷ tăng trưởng mạnh mẽ vừa qua. Hơn nữa, ở Đông á, phần lớn chi tiêu cho giáo dục bậc cao do khu vực tư nhân tài trợ còn chính phủ tập trung vào tiểu học và trung học. Sự kết hợp giữa đầu tư vào cơ sở hạ tầng nông thôn và đầu tư vào nguồn nhân lực đã cải thiện năng suất lao động, tăng cường các cơ hội phi nông nghiệp, hình thành những mối liên hệ thành thị - 24 nông thôn rộng lớn hơn và tiến hành công nghiệp hoá nông thôn. Do sự gia tăng năng suất nông nghiệp đã diễn ra trên những vùng địa lý rộng lớn, và chính phủ cung cấp dịch vụ cơ bản không mất tiền hoặc được trợ cấp rất nhiều, số việc làm phi nông nghiệp đã gia tăng mạnh mẽ. Kết quả là, các nước Đông á không những đạt được thành tựu tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ trong 20 đến 30 năm qua mà còn giảm đói nghèo một cách nhanh chóng. Tài trợ của nhà nước cho các dịch vụ kinh tế và các dịch vụ xã hội có vai trò rất quan trọng đối với việc bảo đảm cung cấp đầy đủ các dịch vụ này. Các dịch vụ kinh tế - nhất là giao thông vận tải, thuỷ lợi và khuyên nông - đều quan trọng. Các cá nhân dân cư thiếu sự khuyến khích và các cộng đồng thường không có hệ thống tổ chức và nguồn lực để thực hiện các hoạt động mang lại lợi ích cho tất cả các vùng. Do vậy, chính phủ thường phải tài trợ toàn bộ từ nguồn thu của nhà nước. Cách tốt nhất để duy trì được cơ sở hạ tầng nông thôn, chẳng hạn như thuỷ lợi, là sự đóng góp trực tiếp của các cá nhân và cộng đồng địa phương dưới hình thức phí sử dụng hay bằng lao động. Về các dịch vụ xã hội, có lý do rất chính đáng để thực hiện một phương hướng phổ cập rộng rãi đảm bảo cung cấp các dịch vụ xã hội cơ bản được trợ giá đáng kể. Những dịch vụ quan trọng nhất là giáo dục tiểu học, y tế cộng đồng , chữa bệnh cơ bản cho người nghèo và nước sạch. Ngân sách nhà nước có vai trò chính yếu đối với cả hai loại dịch vụ này, dù các hộ gia đình có thể đóng góp một phần, đặc biệt là các dịch vụ xã hội. Thực tế cho thấy, các dịch vụ nông thôn ở Việt Nam, cũng giống như ở các nước Đông á khác, có vai trò quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế, giảm đói nghèo và đảm bảo công bằng xã hội. Nhìn chung ở nông thôn Việt Nam, những hộ gia đình tham gia vào các hoạt động kinh tế đa dạng thường có mức sống cao hơn các gia đình khác. Việc đa dạng hoá này đòi hỏi có thông tin kiến thức, cũng như khả năng tiếp cận với công nghệ và thị trường. Các dịch vụ do nhà nước cung cấp có vai trò quan trọng tạo môi trường thuận lợi cho phát triển nông thôn. Để đáp ứng được những thách thức của việc tăng trưởng kinh tế nhanh và rộng khắp, giảm đói nghèo và đảm bảo công bằng xã hội đòi hỏi phải tăng đầu tư cộng đồng vào những dịch vụ cơ bản ở nông thôn. Chi tiêu công cộng thường bị dàn trải ra nhiều dịch vụ và lĩnh vực khác nhau. Nhà nước cần tập trung chi tiêu công cộng vào những danh mục đầu tư mà xét về toàn xã hội, nếu để cho khu vực tư nhân đảm nhận hoặc tài trợ toàn bộ sẽ không đáp ứng được nhu cầu phát triển của xã hội và sẽ dẫn đến việc không khai thác hết được các dịch vụ đó. Các dịch vụ cơ bản cần được quan tâm hàng đầu ở nông thôn là giáo dục, y tế và cung cấp nước. Kết luận Tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội là một trong những mối quan hệ cơ bản của quá trình phát triển. Có thể nói, thực chất của quan điểm phát triển hiện đại là tăng trưởng 25 kinh tế đi liền với công bằng xã hội. Tăng trưởng là điều kiện tiên quyết, quan trọng nhất của phát triển, nhưng tự mó không đưa đến phát triển. Phát triển chỉ có được khi tăng trưởng kinh tế tạo ra những biến chuyển trong cơ cấu kinh tế và cấu trúc xã hội, ở đó mỗi người dân được hưởng những thành quả của tăng trưởng và nhờ đó phát triển cá nhân mình. Công bằng trong phân phối thu nhập không hàm nghĩa đầy đủ sự công bằng xã hội. Công bằng xã hội chỉ có thể đạt được trong điều kiện ở đó mỗi cá nhân có các điều kiện như nhau tham gia vào các hoạt động cộng đồng. Tuy nhiên, trên thực tế, có sự khác biệt về các điều kiện tuỳ theo giai đoạn lịch sử, điều kiện sinh sống, tố chất cá nhân. Do đó, công bằng xã hội luôn thể hiện ra như một xu hướng hơn là một trạng thái hiện thực. Trên thực tế, người ta chỉ có thể giảm bất bình đẳng và bất công chứ chưa thể đạt được công bằng tuyệt đối. Quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội do vậy phải được hiểu là mức độ giảm bất bình đẳng đạt được cùng với tăng trưởng. Song sẽ sai lầm khi cho rằng, cần đạt được tăng trưởng bằng mọi giá và công bằng chỉ là kết quả một chiều tăng trưởng. Mức độ bất bình đẳng thấp cũng là điều kiện và khuyến khích tăng trưởng. Kết luận trên đây được rút ra từ nghiên cưu mô hình Đông á, trong đó vẫn tồn tại sự khác biệt giữa các nền kinh tế. Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan đã đạt những thành tựu cao trong tăng trưởng kết hợp với công bằng, trong khi ở các nước Đông Nam á, thành tựu này thấp hơn… Điều này được giải thích bởi trình độ phát triển kinh tế mà các nước và vùng lãnh thổ đạt được, các chính sách được thực hiện và một loạt các yếu tố thuộc về thể chế. Kinh nghiệm thành công ở các nền kinh tế Đông á cho thấy, không nên và không thể tách rời các chính sách khuyến khích tăng trưởng và các chính sách tạo lập công bằng. Điều quan trọng nhất là tạo được một cơ chế mà tăng trưởng và giảm bất bình đẳng là kết quả đồng thời và là điều kiện hỗ trợ lẫn nhau. Nền kinh tế thị trường hiện đại với đặc trưng cơ bản là đời sống kinh tế dân chủ kết hợp với vai trò hướng dẫn và điều tiết của nhà nước là cơ chế đảm bảo giải quyết tốt nhất mối quan hệ giữa tăng trưởng và công bằng xã hội. Tuy nhiên, vai trò điều tiết của nhà nước trên thực tế là một vấn đề hết sức phức tạp. Vai trò đó phải được hiểu là sự hỗ trợ những khiếm khuyết của thị trường thông qua các chính sách điều chỉnh vĩ mô hơn là làm thay đổi hoặc can thiệp trực tiếp vào các quan hệ thị trường. Các chính sách mà chính phủ các nước đạt được thành tựu cao trong tăng trưởng và giảm bất bình đẳng là một tổ hợp các biện pháp điều tiết. Tổ hợp này khác nhau theo từng nước và trong thời kỳ ở mỗi nước. Vì vậy, khi xem xét kinh nghiệm của các nước này phải chú ý đặc biệt đến hoàn cảnh lịch sử và điều kiện cụ thể của mỗi nước. Không có một khuôn mẫu chung cho tất cả các nước. Cuộc khủng hoảng tài chính – tiền tệ ở khu vực châu á bắt đầu từ nửa cuối năm 1997 đã đặt ra nhiều vấn đề đối với mô hình Đông á. Vì vậy, không nên tuyệt đối hoá những thành quả mà các nền kinh tế này đã đạt được trong ba thập niên qua. Song cũng không nên cho rằng những thần kỳ đó là ảo ảnh mặc dù giờ đây bản thân các nền kinh tế này phải được điều chỉnh mạnh mẽ và từ bỏ một số biện pháp vốn đã đưa chúng tới thành công. Đó là do những điều kiện lịch sử mới đòi hỏi. Việt Nam đã đạt được những thành tựu cao trong tăng trưởng kinh tế qua hơn 10 năm đổi mới, đời sống số đông nhân dân được cải thiện rõ rệt, giải quyết việc làm và xoá đói, giảm nghèo có tiến bộ, trong công bằng xã hội đang từng bước được xoá bỏ. Chế độ 26 phân phối gắn với thành quả và hiệu quả lao động đã tạo ra những động lực thúc đẩy tăng trưởng và tạo ra công bằng. Theo đánh giá của các cơ quan Liên hợp quốc có mặt ở Hà Nội, thì “Việt Nam giảm được một nửa tỷ lệ hộ đói nghèo trong thập niên vừa qua là điều gần như chưa có nước nào đạt được”. Tuy nhiên, sự phân tích cũng như quan sát thực tế cho thấy mức độ bất bình đẳng trong phân phối thu nhập giữa các tầng lớp dân cư, các vùng cũng gia tăng. Điều này liên quan đến những khởi điểm khác nhau giữa các tầng lớp dân cư và các vùng. Hơn nữa mức độ bất bình đẳng cũng phản ánh quy luật chung của quá trình phát triển là bất bình đẳng tăng lên lúc đầu và chỉ giảm xuống sau khi đã đạt được tăng trưởng ổn định trong một thời kỳ nhất định. Điều đáng quan tâm ở đây là những méo mó trong phân phối thành quả tăng trưởng, đặc biệt là nạn tham nhũng, sẽ cản trở quá trình tăng trưởng tiếp theo. 27 Tài liệu tham khảo + Theo La Côn: Hoa kỳ – Liên minh châu Âu với toàn cầu hoá. Tạp chí Châu Mỹ ngày nay, số 1-2000, tr.24 + Theo Vũ Khoan: về sản xuất vật chất trong thế kỷ XX. Tạp chí Cộng sản số 14, tháng 12-1999, tr 18-19 + Theo Nguyễn Đức Bình: Đôi điều suy nghĩ về vận mệnh của CNXH. Tạp chí Cộng sản số 13, tháng 7-2000, tr.13 + Xem Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII. Nxb Sự thật, Hà Nội 1991, tr.73 + Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 1996, tr.113 + Theo báo Nhân Dân ngày 16-12-1999 + Báo Lao Động ngày 13-10-2000