Tiểu luận Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công

tiêu đòi hỏi phải thỏa mãn hai điều kiện then chốt: Thứ nhất, NHTƯ cần có một mức độc lập tương đối để thực thi CSTT, mặc dù không có một NHTƯ nào có thể hoàn toàn độc lập khỏi sự ảnh hưởng của chính phủ. NHTƯ cần phải, trong giới hạn cho phép, được tự do lựa chọn các công cụ để đạt được tỷ lệ lạm phát mục tiêu. Để thực hiện yêu cầu này, quốc gia đó cần từ bỏ nguyên tắc ''ngân sách chi phối'', cũng như các vấn đề thuộc chính sách tài khoá không được gây bất cứ ảnh hưởng nào đến CSTT. Số thoát khỏi ngân sách chi phối ngụ ý rằng các khoản vay từ NHTƯ của chính phủ phải ở mức thấp nhất (hoặc tốt nhất bằng 0) và các thị trường tài chính trong nước có đủ độ sâu để ''nuốt chửng'' các đợt phát hành nợ của chính phủ. Hơn nữa, sự thoát khỏi ngân sách chi phối cũng ngụ ý rằng chính phủ phải có cơ sở nguồn thu rộng rãi và không phải đưa một cách có hệ thống vào nguồn thu từ in tiền. Nếu chi phối về mặt tài khoá tồn tại thì chính sách thuế khoá sẽ gây áp lực đến lạm phát và thổi bay hiệu quả của CSTT. Trên thực tế, điều này được thể hiện Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 5 qua việc chính phủ không muốn làm mếch lòng công chúng bằng việc yêu cầu NHTƯ, ví dụ, giảm lãi suất để tăng thuế. Thứ hai, NHTƯ phải có khả năng thực hiện lạm phát mục tiêu cũng như không có trách nhiệm với các mục tiêu khác như: tiền lương, mức thất nghiệp hay tỷ giả. Ví dụ, nếu một quốc gia duy trì chế độ tỷ giá cố định, trong điều kiện các luồng vốn dịch chuyển mạnh như hiện nay thì không thề cùng một lúc thực hiện được lạm phát mục tiêu. Hơn nữa là khi NHTƯ duy trì cùng lúc hai hay nhiều mục tiêu thì thị trường không hiểu trong trường hợp xấu đi, mục tiêu nào sẽ được ưu tiên thực hiện. Ví dụ, khi xuất hiện mối đe doạ đến tỷ giá, NHTƯ buộc phải lựa chọn: hoặc duy trì tỷ giá cố định, từ bỏ mục tiêu lạm phát; hoặc bảo vệ chỉ tiêu lạm phát kế hoạch, hy sinh tỷ giá cố định. Tóm lại, ngồi ''trên hai ghế" không bao giờ nhận được ''vương miện'' thành công. 3. Quy trình thực hiện Về lý thuyết, lạm phát mục tiêu có một quy trình khá đơn giản, bản chất của nó bao gồm: NHTƯ dự báo xu hướng lạm phát năm sau; dự báo này được so với chỉ số mục tiêu mà NHTƯ mong muốn đạt được; khoảng cách chênh lệch giữa chỉ số dự báo và chỉ số mục tiêu sẽ nói lên mức độ mà CSTT cần điều chỉnh. Tuy nhiên trên thực tế, vấn đề kỹ thuật thực hiện quy trình này rất phức tạp và cũng có sự khác nhau rõ rệt giữa các quốc gia. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 6 II. Kinh nghiệm của thế giới về sử dụng lạm phát mục tiêu 1. Vấn đề về kỹ thuật a. Công bố mục tiêu lạm phát Khi tiếp cận với việc công bố chỉ số lạm phát mục tiêu, ta có thể thấy rõ sự khác nhau giữa các quốc gia. Cơ quan công bố, chỉ số lạm phát mục tiêu có thể do NHTƯ tự mình công bố như Ôxtrâylia, Phần Lan, Thụy Điển và Tây Ban Nha, cũng có thể là sự thoả thuận giữa NHTƯ và Bộ tài chính như Canađa và Thụy Sỹ, hoặc như ở Vương quốc Anh, Bộ Tài chính chịu trách nhiệm công bố và Ngân hàng của nước Anh đóng vai trò cố vấn. Cũng có một số nước, chỉ số lạm phát mục tiêu trước tiên được NHTƯ thông báo và trong nhiều trường hợp do Chính phủ phê duyệt. Như vậy, ở đâu tính độc lập của NHTƯ càng cao thì ở đó NHTƯ sẽ càng phải có trách nhiệm quản trị cơ chế lạm phát mục tiêu, bao gồm: xây dựng chỉ tiêu; công bố và thực thi. Từ đây, ta có thể rút ra kết luận rằng: chủ thể xây dựng, công bố và thực thi chỉ tiêu lạm phát phụ thuộc rất nhiều vào tính độc lập của NHTƯ. Trong tất cả các nước áp dụng lạm phát mục tiêu chỉ có Ngân hàng Reserve của Niu Dilân và Ngân hàng của nước Anh công bố dự báo lạm phát năm tới, còn lại các nước khác từ chối công bố nó. Do vậy, nguyên Thống đốc NHTƯ châu Âu, W.Duiserlberg đã khuyến cáo rằng: công bố dự báo lạm phát không nên thay đổi và cần có sự giải thích của Cơ quan thực thi. Xã hội cần có một dự báo duy nhất, dự báo phải được tổng hợp kỹ lưỡng và phân tích toàn diện từ nhiều chỉ số, tránh đơn giản hóa. Công bố lạm phát dự báo duy nhất sẽ giúp dư luận hiểu được sự mong muốn thục hiện của CSTT. Nếu không, sẽ làm xã hội hiểu lầm về tính minh bạch của chính sách. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 7 b. Xác định chỉ số lạm phát mục tiêu Vấn đề xác định chỉ số lạm phát mục tiêu cũng có sự thay đổi giữa các nước. Những khác nhau cơ bản liên quan đến 3 thông số chính của mục tiêu: tầm nhìn mục tiêu, chỉ số lạm phát mục tiêu và tính linh hoạt của chỉ số lạm phát mục tiêu. Tầm nhìn mục tiêu. Tầm nhìn mục tiêu ngụ ý nói về quãng thời gian mà quốc gia có thể đạt được và duy trì mục tiêu kế hoạch đã đề ra. Hiện nay có hai phương pháp tính toán được xem là tối ưu: phương án thứ nhất, lạm phát mục tiêu được xem như là một chính sách giảm thiểu tối đa gây sốc cho nền kinh tế. Phụ thuộc vào từng hiện trạng của nền kinh tế mà tầm nhìn mục tiêu thường dao động từ 24 đến 36 tháng. Phương án thứ hai, lạm phát mục tiêu dựa trên quy luật kinh nghiệm. Phương pháp này phụ thuộc ở tầm nhìn "sâu'' vào tương lai của NHTƯ cũng như các vấn đề thay đổi, của nền kinh tế mà như quan tâm, hay nói cách khác là số lượng'' giai đoạn mà NHTƯ có thể dự báo về tình trạng phát triển của nền kinh tế. Ngoài ra, việc xác định tầm nhìn mục tiêu phụ thuộc rất nhiều tỷ lệ lạm phát tại thời điểm bắt đầu thực hiện cơ chế lạm phát mục tiêu. Ví dụ như Canađa và Niu Dilân; bước thứ nhất, họ bắt đầu sử dụng lạm phát mục tiêu như một liều thuốc chống lạm phát, độ dài mục tiêu là 18 tháng. Bước tiếp theo, mục tiêu là tiếp tục đạt được mức lạm phát thấp hơn với khoảng thời g ian là 12 tháng đối với NiuDilân và trong 18 tháng đối với Canađa. Sau khi đạt được thành công về giá trị của chỉ số có lợi cho nền kinh tế trong kế hoạch dài hạn, chỉ số mục tiêu nên được duy trì ở mức cố định trong một quãng thời gian. Năm năm là khoảng thời hạn mà NHTƯ của Niu Dilân đề ra, tại Canađa cũng tương tự như vậy - đây là khoảng thời gian cần thiết để hiểu rõ hơn chuyển động của nền kinh tế trong điều kiện lạm phát thấp và qua đó nói lên tính ổn định giá cả trên thực tế. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 8 Chỉ số giá cả. Thực tế hầu hết các nước khi đánh giá lạm phát đều sử dụng chỉ số giá cả tiêu dùng (CPI) làm công cụ nền tảng, bởi CPI có những lợi thế riêng như: tính quảng bá tương đối rộng đối với xã hội, được công bố và tính toán thường xuyên. Nhưng bên cạnh đó, NHTƯ không hiếm khi đưa ra chỉ số giá cả khác mà nó chính là CPI hoặc CPI đã loại trừ một số yếu tố - chỉ số điều chỉnh này thường được gọi là chỉ số lạm phát cơ bản (core inflation). Thông thường, CPI bao gồm những nhóm hàng hóa và dịch vụ. Có nhiều mặt hàng mà giá cả của nó là những yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát của NHTƯ. Vì nguyên nhân này nên trong quá trình kiểm soát, NHTƯ cần điều chỉnh hoặc loại bỏ khỏi CPI những nhóm mặt hàng hoặc dịch vụ mà giá của chúng hoặc do chính phủ điều chỉnh hoặc thường bị dao động, hay nói cách khác, nó không phụ thuộc vào tác động của NHTƯ. Trên thực tế, ngoài việc điều chỉnh giá của chính phủ, thì thay đổi của thuế gián thu, giá lương thực - thực phẩm hay một số mặt hàng mà giá cả có tính thay đổi thường xuyên hoặc ít nhạy cảm với các công cụ của CSTT cũng được rất nhiều nước, bao gồm cả các nước công nghiệp phát triển, loại bỏ khỏi CPI. Bảng 2 là ví dụ về một số nhóm mặt hàng, dịch vụ hay được loại bỏ nhất khỏi CPI tại các nước áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu. Các nhà phân tích kinh tế cũng nhấn mạnh rằng trong mọi trường hợp, NHTƯ và chính phủ khi phân tích các yếu tố dựa trên (CPI) cần cân nhắc đến ảnh hưởng của chính phủ cũng như tác động của công cụ CSTT đến mục tiêu. Theo kinh nghiệm thế giới, rất nhiều nước lựa chọn 2%/năm là chỉ số lạm phát mục tiêu cho quốc gia. Chiều rộng biên độ. Như đã nói ở trên, chỉ số lạm phát mục tiêu luôn phản ánh ý đồ cũng như phương hướng điều hành của NHTƯ. Trên mức độ lý thuyết ''ổn định giá cả" cần phù hợp với mức độ lạm phát bằng không, tuy nhiên trên thực tế Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 9 rất nhiều NHTƯ hiểu rằng ''ổn định giá cả'' là khi tình trạng kinh tế có mức lạm phát không cao, theo quy luật, nó nằm trong khoảng 2- 3%/năm. Lựa chọn này được hình thành trên một loạt các lý luận về sự bất hợp lý đối với nền kinh tế khi tỷ lệ lạm phát âm và lợi ích của một tỷ lệ lạm phát lớn hơn 0 và ở mức thấp. Mức lạm phát này (2-3%) nó sẽ giúp cho nền kinh tế có khả năng thoát khỏi tình trạng suy thoái cũng như tạo sự thay đổi cần thiết vừa phải cho hàng hoá) từ phương diện nâng cao chất lượng sản phẩm. Một sự khác nhau cơ bản nữa giữa các nước trong việc xác định chỉ số lạm phát mục tiêu là khoảng b iên độ cho phép đối với lạm phát thực tế. Có một số quốc gia ấn định chỉ số lạm phát mục tiêu là một chỉ số như tại Phần Lan, Ngân hàng Phần Lan cố gắng đạt được giá trị của chỉ số mục tiêu là 2%, nhưng có quốc gia lại không chọn giá trị của mục tiêu 1à một chỉ số mà là một khoảng biên độ, như tại Niu Dilân (0-3%), Canađa (1-3%) và Vương quốc Anh (1-4%). Tại Tây Ban Nha, chỉ số lạm phát mục tiêu lại được cố định ở ranh giới cao nhất (mức trần) của lạm phát (<3%). Như vậy, phương án lựa chọn biên độ phụ thuộc vào khả năng kiểm soát lạm phát của NHTƯ và các quốc gia cần tìm ra cho mình một biên độ tối ưu: nếu biên độ hẹp - rất khó duy trì; biên độ rộng - phản ánh năng lực yếu kém của NHTƯ. 2. Hệ thống báo cáo Lạm phát mục tiêu không chỉ là mục tiêu điều hành của CSTT mà còn có ý nghĩa đánh giá hoạt động bản thân của NHTƯ. Nếu NHTƯ đạt được thành công về giá trị mục tiêu cũng về như thời hạn đặt ra thi có thể nói rằng NHTƯ hoạt động hiệu quả. Điều này chỉ có thể được kiểm tra thông qua mức công khai và minh bạch trong hoạt động của NHTƯ. Tại nhiều quốc gia, Thống đốc NHTƯ đều đặn hàng năm báo cáo trước Nghị viện (ở Việt Nam là Quốc hội) - đây là một phương Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 10 pháp kiểm soát hữu hiệu của xã hội về hoạt động tiền tệ của cơ quan quản lý tiền tệ. Hệ thống báo cáo của Niu Di lân được rất nhiều NHTƯ các nước áp dụng nguyên mẫu. Từ năm 1989 ban điều hành Ngân hàng Reserve của Niu Dilân định kỳ 6 tháng công báo rộng rãi kết quả phân tích mục tiêu năm sau và xem xét chiến lược hoạt động 6 tháng tiếp theo. Còn Ngân hàng của Vương quốc Anh và Ngân hàng Riksbank của Thụy Điển đều đặn công bố báo cáo phân tích tình hình hiện tại và dự báo lạm phát năm tới. Trong số các cơ quan quản lý tiền tệ, Ngân hàng của Vương quốc Anh thực hiện đều đặn nhất, cơ quan quản lý tiền tệ nước này cứ 5-6 tuần lại trình báo cáo kên Uỷ ban chính sách tiền tệ III. Khả năng áp dụng lạm phát mục tiêu tại các nước đang phát triển 1. Những đòi hỏi ban đầu Có một câu hỏi đặt ra các nước đang phát triển có nên áp dụng lạm phát mục tiêu không? Như chúng ta đều biết, các nước đang phát triển có những điếm giống và khác nhau riêng biệt, đặc biệt là trong CSTT và thị trường vốn. Một mặt, các nước có chung sự thay đổi: cải tổ thị trường vốn, mở cửa tham gia vào các thị trường vốn quốc tế, nâng cao tác dụng các công cụ gián tiếp của CSTT v.v... Mặt khác, các nước khác nhau rõ rệt về các chỉ số như: tỷ lệ lãi suất, mức độ phát triển thị trường vốn nội địa, thu nhập trên đầu người v.v... Như vậy sẽ rất khó khăn không chỉ trong việc đánh giá khả năng áp dụng lạm phát mục tiêu, thậm chí không thể phân nhóm một cách thoả đáng đối với các nước đang phát triển. Như đã nói ở trên, những tiền đề cần thiết của lạm phát mục tiêu là tính độc lập với ngân sách và trách nhiệm bắt buộc của NHTƯ đối với các chỉ tiêu khác - đây là hai vấn đề mà hầu hết các nước đang phát triển mắc phải. Trong một nước, nếu lạm phát kinh niên ở mức độ cao (tăng 30 - 40%/năm) đã đặt lên vai CSTT gánh nặng rất nhiều vấn đề phải giải quyết. Trong tình thế này, mục tiêu ưu tiên của Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 11 những nước này là cần phải giảm thiểu thâm hụt ngân sách và hạ thấp dần lạm phát trong dài hạn. Ngoài ra, khi xem xét đến khả năng áp dụng lạm phát mục tiêu tại các nước đang phát triển, những trở ngại cơ bản nhất là thu nhập của chính phủ dựa vào nguồn in tiền, thị trường tài chính trong nước yếu kém và hệ thống ngân hàng không ổn định. Dựa vào in tiền. Chú trọng vào nguồn thu từ in tiền là một bằng chứng đơn giản và rõ ràng nhất của ngân sách chi phối - khi mà chính phủ không đủ khả năng nâng cao và mở rộng cơ sở nguồn thu của mình. Đối với các nước đang phát triển, việc thường xuyên sử dụng in tiền làm nguồn thu chính là nguyên nhân làm biến dạng cấu trúc hệ thống thuế. Sự biến dạng này làm cho nguồn thu thuế mất ổn định và tệ hại hơn, nó làm mất cân đối trong việc phân chia gánh nặng thuế v.v... Việc ''dựa dẫm'' này còn làm tăng ''sức ì'' của các cơ quan quản lý - điều hành nhà nước và giảm lòng tin của công chúng vào chính phủ. Tuy nhiên, thông thường không điều gì có thể giới hạn được chính phủ sử dụng in tiền, đặc biệt khi các nước trong giai đoạn khủng hoảng. Thị trường tài chính. Thị trường tài chính yếu kém cũng có thể là một minh chứng cho việc ngân sách chi phối. Không hiếm khi tại các nước đang phát triển, thị trường tài chính trở thành ''sản phẩm phụ'' của việc xây dựng cấu trúc thị trường để bơm nguồn vốn từ hệ thống tài chính vào ngân sách. Một cách bơm vốn tương tự cũng có thể được diễn ra qua hiện tượng trấn áp tài chính và giới hạn thu nhập của khu vực ngân hàng. Ví dụ, hình thành giới hạn mức lãi suất trần và thực thi chính sách tín dụng nhằm kích thích đầu tư vào khu vực sản xuất để tăng nguồn thu từ thuế. Việc làm này dần dần sẽ dẫn đến sự sụp đổ của hệ thống tài chính. Một cách thức đơn giản nhất thể hiện sự yếu kém của hệ thống tài chính, ở những nơi Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 12 xuất hiện ngân sách chi phối, và buộc trách nhiệm của ngân hàng vào việc phát hành giấy tờ có giá Chính phủ. Hệ thống ngân hàng. Một vấn đề nữa gây khó khăn cho việc áp dụng lạm phát mục tiêu tại các nước đang phát triển là hệ thống ngân hàng dễ đổ vỡ đây là một hệ quả rõ rệt của trấn áp tài chính dài hạn. Sẽ cần thiết củng cố khu vực ngân hàng cũng có thể dẫn đến xung đột nguyên tắc ổn định giá cả. Để nâng cao tính thanh khoản cho hệ thống ngân hàng, điều thường xảy ra tại các nước đang trong giai đoạn chuyển đổi việc "rót vốn'' sẽ làm tăng tổng tiền cung ứng ngoài kế hoạch, và cuối cùng nó sẽ phá tan mọi kế hoạch duy trì giá cả ổn định của NHTƯ. Mặt khác cũng cần ghi nhận rằng, sau khi cải tổ khu vực tài chính thì hệ thống Ngân hàng có thể sẽ độc lập tương đối, với những tác động của CSTT và như vậy xung đột giữa hai mục tiêu sẽ xảy ra: ổn định giá cả và phục hồi thu nhập của khu vực ngân hàng. Chỉ có thể tránh khỏi điều này chỉ bằng một con đường - đặt mục tiêu ổn định kinh tế lên trước thời kỳ tự do hóa tài chính. 2. Sự xung đột với các mục tiêu khác Tại những nước đang phát triển có thị trường tài chính hoạt động tương đối tốt, lạm phát ở mục vừa phải và không có dấu hiệu cho thấy tình trạng ngân sách chi phối, thì sự độc lập của CSTT phụ thuộc chủ yếu vào chế độ tỷ giá hối đoái và khả năng dịch chuyển của các luồng vốn. Mặc dù hiện nay, chế độ tỷ giá cố định đã ngày càng ít nhưng chế độ ty giá thả nổi hoàn toàn trên thực tế cũng không được áp dụng phổ biến. Thông thường các quốc gia lựa chọn thực hiện chế độ tỷ giá có quản lý và các nước đang phát triển cũng không ngoại lệ. Trong những thập kỷ 90, trào lưu áp dụng tỷ giá linh hoạt được rất nhiều nước đang phát triển áp dụng. Nhưng chế độ tỷ giá linh hoạt mà nhiều nước đang phát triển áp dụng tại không làm cơ quan quản lý tiền tệ đánh giá thấp hơn tầm quan trọng đối với mục tiêu tỷ Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 13 giá hoặc chấm dứt việc sử dụng tỷ giá như lột công cụ cơ bản của CSTT. Và như vậy, NHTƯ rơi vào tình thế ''tránh vỏ dưa, gặp vỏ dừa'': từ bỏ chế độ tỷ giá cố định và bảo vệ tính ổn định của cơ chế tỷ giá hối đoái. Điều này dẫn đến gánh nặng cho CSTT bởi như chúng ta đã biết: một điều kiện cần thiết của lạm phát mục tiêu là ưu tiên mục tiêu lạm phát hơn các mục tiêu chính sách khác, hay nói cách khác, chỉ số lạm phát mục tiêu chiếm ưu thế hơn tất cả các mục tiêu còn lại của CSTT. Theo như trên, duy trì ổn định tỷ giá hối đoái sẽ xung đột với nguyên tắc lạm phát mục tiêu. Đến lúc đó mục tiêu lạm phát sẽ tồn tại cùng những mục tiêu khác của CSTT và hiển nhiên, hiệu quả của lạm phát mục tiêu sẽ ở mức thấp nhất. Một lối thoát có thể chấp nhận được trong tình trạng này là có thể đưa ra chế độ tỷ giá thả nổi hoàn toàn, điều này cũng đồng nghĩa với việc huỷ bỏ việc kiểm soát với các luồng vốn. Đối với các nước đang phát triển, điều này không được mong đợi vì những hậu quả không thể lường trước. PHẦN 2: NỢ CÔNG I. Khái quát về nợ công Nợ công đang trở thành vấn đề nóng bỏng không chỉ ở riêng Châu Âu, Mỹ, Nhật Bản mà nhiều nước đang phát triển trên thế giới cũng đang phải đối mặt, trong đó có Việt Nam. Nợ công của nhiều quốc gia đã vượt quá cao so với ngưỡng an toàn: Nhật (200%GDP), Mỹ với khoản nợ 14.580,7 tỷ USD tính đến thời điểm tháng 8/2011 đã vượt quá 100%GDP năm 2010; nhiều nước thuộc Liên minh châu Âu (EU) có tỷ lệ nợ tương đương hơn 60% GDP- mức giới hạn an toàn mà EU đưa ra; nguy cơ vỡ nợ công ở Hy lạp (152%GDP), Italy (120% GDP), Tây Ban Nha cũng đã lan tỏa và có những tác động tiêu cực tới những quốc gia hàng đầu EU khác như: Đức (82%GDP), Pháp (92% GDP), Anh (80% GDP)1... Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 14 Nợ công xuất phát từ nhu cầu chi tiêu của chính phủ; khi chi tiêu của chính phủ lớn hơn số thuế, phí, lệ phí thu được, Nhà nước phải đi vay (trong hoặc ngoài nước) để trang trải thâm hụt ngân sách. Các khoản vay này sẽ phải hoàn trả gốc và lãi khi đến hạn, Nhà nước sẽ phải thu thuế tăng lên để bù đắp. Vì vậy, xét cho cùng nợ công chỉ là sự lựa chọn thời gian đánh thuế. Vay nợ thực chất là cách đánh thuế dần dần, được hầu hết chính phủ các nước sử dụng để tài trợ cho các hoạt động chi ngân sách. Nợ chính phủ thể hiện sự chuyển giao của cải từ thế hệ sau (thế hệ phải trả thuế cao) cho thế hệ hiện tại (thế hệ được giảm thuế). Theo khía cạnh này có hai quan điểm cơ bản về nợ công. Theo quan điểm truyền thống về nợ công, đại diện là Keynes, cho rằng, việc vay nợ của chính phủ làm giảm tiết kiệm của quốc gia và mức tích luỹ vốn, vì số thuế cắt giảm được bù đắp bằng cách vay nợ nên khuyến khích thế hệ hiện tại t iêu dùng nhiều hơn, số người thất nghiệp giảm đi mặc dù lạm phát có thể cao hơn. Tuy nhiên, vay nợ để lại gánh nặng nợ cho thế hệ tương lai. Trái ngược với quan điểm trên, những người theo quan điểm kinh tế học vĩ mô cổ điển (hình thành từ thập niên 1970), đứng đầu là Ricardo-Barro cho rằng, biện pháp cắt giảm thuế được bù đắp bằng nợ chính phủ không kích thích chi tiêu trong ngắn hạn, vì không làm tăng thu nhập thường xuyên của các cá nhân mà chỉ làm dịch chuyển thuế từ hiện tại sang tương lai. Việc cắt giảm thuế và vay nợ sẽ không gây ra những tác động thực sự đối với nền kinh tế. Việc chấp nhận thâm hụt giảm thu trong thời kỳ suy thoái, tăng thu trong giai đoạn hưng thịnh và vay nợ cũng là cách “lưu thông thuế” để giảm thiểu những tác động tiêu cực của thuế đối với chu trình kinh doanh. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 15 II. Khái niệm nợ công Một cách khái quát nhất, có thể hiểu nợ chính phủ, nợ công hoặc nợ quốc gia là tổng giá trị các khoản tiền mà chính phủ thuộc mọi cấp từ trung ương đến địa phương đi vay nhằm tài trợ cho các khoản thâm hụt ngân sách, vì thế, nợ chính phủ, nói cách khác, là thâm hụt ngân sách luỹ kế tính đến một thời điểm nào đó. Để dễ hình dung quy mô của nợ chính phủ, người ta thường đo xem khoản nợ này bằng bao nhiêu phần trăm so với tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Nợ chính phủ thường được phân thành: Nợ trong nước (các khoản vay từ người cho vay trong nước) và nợ nước ngoài (các khoản vay từ người cho vay ngoài nước). Việc đi vay của chính phủ có thể được thực hiện thông qua phát hành trái phiếu chính phủ để vay từ các tổ chức, cá nhân. Trái phiếu chính phủ phát hành bằng nội tệ được coi là không có rủi ro tín dụng vì chính phủ vì có thể tăng thuế thậm chí in thêm tiền để thanh toán cả gốc lẫn lãi khi đáo hạn. So với trái phiếu chính phủ phát hành bằng nội tệ, trái phiếu chính phủ phát hành bằng ngoại tệ (thường là các ngoại tệ mạnh có cầu lớn) có rủi ro tín dụng cao hơn vì chính phủ có thể không có đủ ngoại tệ để thanh toán, thêm vào đó còn có thể xảy ra rủi ro về tỷ giá hối đoái. Ngoài việc vay bằng cách phát hành trái phiếu nói trên, chính phủ cũng có thể vay tiền trực tiếp từ các ngân hàng thương mại, các thể chế tài chính quốc tế, chẳng hạn Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF)… Hình thức vay này thường được chính phủ của các nước có độ tín cậy tín dụng thấp áp dụng vì khi đó khả năng vay nợ bằng hình thức phát hành trái phiếu chính phủ của họ không cao. Tuy nhiên, trong quá khứ, khủng hoảng nợ công cũng đã được biết đến vào đầu thập kỷ 80 của Thế kỷ XX. Năm 1982, Mê-hi-cô là quốc gia đầu tiên tuyên bố không trả được nợ vay IMF. Đến tháng 10/1983, 27 quốc gia với tổng số nợ lên tới 240 tỷ USD đã tuyên bố hoặc chuẩn bị tuyên bố hoãn trả nợ. Tuy nhiên, đến nay Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 16 xung quanh khái niệm và nội hàm của nợ công vẫn còn nhiều quan điểm chưa thống nhất với nhau.  Theo Ngân hàng thế giới (WB) và Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF): Theo nghĩa rộng, nợ công là nghĩa vụ nợ của khu vực công, bao gồm các nghĩa vụ nợ của chính phủ trung ương, các cấp chính quyền địa phương, ngân hàng trung ương và các tổ chức độc lập (nguồn vốn hoạt động do ngân sách Nhà nước (NSNN) quyết định hay trên 50% vốn thuộc sở hữu nhà nước, và trong trường hợp vỡ nợ nhà nước phải trả nợ thay). Theo nghĩa hẹp, nợ công bao gồm nghĩa vụ nợ của chính phủ trung ương, các cấp chính quyền địa phương và nợ của các tổ chức độc lập được chính phủ bảo lãnh thanh toán.  Tùy thuộc thể chế kinh tế và chính trị, quan niệm về nợ công ở mỗi quốc gia cũng có sự khác biệt. Tại hầu hết các nước trên thế giới, Luật Quản lý nợ công đều xác định nợ công gồm nợ của chính phủ và nợ được chính phủ bảo lãnh. Một số nước, nợ công còn bao gồm nợ của chính quyền địa phương (Bungari, Rumani…), nợ của doanh nghiệp nhà nước phi lợi nhuận (Thái Lan, Macedonia…). III. Tác động của nợ công đối với nền kinh tế 1. Mặt tích cực Chính phủ các quốc gia có thể sử dụng nợ công như là một công cụ để tài trợ vốn, đáp ứng nhu cầu đầu tư cho các dự án, công trình trọng điểm quốc gia, khuyến khích phát triển sản xuất, kích thích tăng trưởng kinh tế. Giải pháp tăng nợ công để bù đắp thâm hụt ngân sách do cắt giảm thuế có thể sẽ góp phần kích thích tiêu dùng, tăng sản lượng, việc làm, tăng tổng sản phẩm quốc dân trong ngắn hạn. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 17 Tuy nhiên, thực tế cho thấy, trong dài hạn, một khoản nợ chính phủ lớn cũng là nguyên nhân khiến cho lãi suất tăng, đầu tư giảm, tiết kiệm giảm và khuyến khích luồng vốn từ nước ngoài chảy vào, từ đó làm cho sự tăng trưởng sản lượng tiềm năng quốc gia chậm lại. 2. Mặt tiêu cực a. Nợ công làm giảm tích lũy vốn tư nhân(private saving), dẫn đến hiện tượng thoái lui đầu tư tư nhân Khi chính phủ tăng vay nợ, đặc biệt là vay trong nước, lúc này mức tích lũy vốn tư nhân sẽ được thay thế bởi tích lũy nợ chính phủ. Thay vì sở hữu cổ phiếu, trái phiếu doanh nghiệp hay gửi tiết kiệm ngân hàng, dân chúng lại sở hữu trái phiếu chính phủ làm cho cung về vốn giảm trong khi cầu tín dụng của chính phủ lại tăng lên, từ đó đẩy lãi suất tăng, chi phí đầu tư tăng và có thể dẫn đến hiện tượng “thoái lui đầu tư” khu vực tư nhân (crowding-out effect). Để làm rõ vấn đề này, chúng ta xét mối quan hệ cung- cầu trên thị trường tín dụng. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 18 Xoay xở với vấn đề thâm hụt ngân sách và nhu cầu chi trả cho các khoản nợ công ngày càng tăng cao, thị trường tài chính của các quốc gia Hy lạp, Italy, Tây Ban Nha đang đứng trước những cơn sốt khi lãi suất trái phiếu chính phủ của các quốc gia này liên tục tăng cao và đạt đến mức kỷ lục kể từ khi tham gia vào khu vực đồng tiền chung Euro. Thời điểm tháng 8/2011, lãi suất trái phiếu Chính phủ Tây Ban Nha kỳ hạn 10 năm tăng lên tới 6,45%, tại Italy lãi suất trái phiếu kỳ hạn 10 năm cũng lên tới 6,18% gần bằng lãi suất trái phiếu Chính phủ Hy Lạp (TPCP kỳ hạn 10 năm với lãi suất hơn 7,8%) tại thời điểm quốc gia này phải cầu cứu các khoản cứu trợ quốc tế bởi nguy cơ vỡ nợ công. Các đợt trái phiếu được phát hành liên tục với lãi suất ngày càng tăng cao đã làm các nhà đầu tư lo ngại về khả năng thanh toán khi đáo hạn, nhiều nhà đầu tư đã ồ ạt bán rẻ trái phiếu của các quốc gia này khi nguy cơ khó khăn về nợ công đang ngày càng trở nên trầm trọng hơn. Bên cạnh đó, để cứu trợ cho khủng hoảng nợ công của Hy Lạp, khu vực tư nhân đã đóng góp 50 tỉ euro trong tổng gói cứu trợ thứ hai trị giá 109 tỉ euro (155 tỉ Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 19 USD) của IMF nhằm tái cấu trúc các khoản nợ, ngăn chặn sự lây lan sang các nền kinh tế Châu Âu khác, củng cố lại giá trị của đồng Euro b. Nợ công làm giảm tiết kiệm quốc gia(national saving) Thu nhập quốc gia (Y) được xác định tương đương với tổng sản lượng quốc dân (GDP) theo công thức: Y = C + S + T = C + I + G + NX = GDP (1) Trong đó: Y: thu nhập quốc gia; C: Tiêu dùng tư nhân; S: tiết kiệm tư nhân; T: thuế trừ đi các khoản thanh toán; I: đầu tư nội địa, G: Chi t iêu của chính phủ, NX: Xuất khẩu ròng. Như vậy: S + (T-G) = I + NX (2) Hay: T- G = I + NX - S (3) Phương trình (3) chỉ ra rằng, khi ngân sách nhà nước thâm hụt (T-G<0) tức I + NX < S, như vậy, những khả năng có thể xảy ra là: Tiết kiệm tư nhân (S) tăng, đầu tư nội địa (I) giảm và xuất khẩu ròng (NX) giảm. Khi chính phủ tăng vay nợ để bù đắp thâm hụt, chúng ta lần lượt xem xét những khả năng này có thể xảy ra và sự tác động của nó đến tiết kiệm quốc gia: (1) Tiết kiệm tư nhân tăng (S): Trong thực tế, một số nhà kinh tế học lập luận rằng, tiết kiệm tư nhân sẽ tăng chính xác bằng lượng giảm của tiết kiệm của chính phủ. Tuy nhiên trong trường hợp này, chúng ta tạm thời giả định tiết kiệm tư nhân tăng ít hơn phần tiết kiệm của chính phủ giảm, chính vì vậy mà tiết kiệm quốc gia giảm. (2) đầu tư nội địa giảm (I): đầu tư nội địa giảm dẫn đến đầu ra là tổng vốn nội địa giảm. Lượng vốn ít, lãi suất tăng, chi phí biên của sản phẩm trên mỗi đồng vốn sẽ cao hơn, năng suất lao động sụt giảm, từ đó làm giảm mức lương và thu nhập trung bình dẫn đến giảm tiết kiệm quốc gia. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 20 (3) Xuất khẩu ròng giảm (NX): Khi chính phủ tăng vay nợ, lãi suất trong nước tăng tương đối so với lãi suất nước ngoài, dẫn tới luồng t iền từ nước ngoài đổ vào trong nước tăng khiến cho tỷ giá hối đoái tăng, làm cho giá của hàng hóa sản xuất trong nước đắt hơn hàng hóa nước ngoài, trở nên kém cạnh tranh hơn trên thị trường quốc tế, từ đó giảm xuất khẩu ròng. Xuất khẩu ròng giảm, đầu tư nước ngoài giảm có nghĩa rằng người dân nội địa sẽ sở hữu ít vốn nước ngoài hơn. Trong trường hợp này, thu nhập người dân nội địa sẽ giảm, tiết kiệm quốc gia giảm. Giảm xuất khẩu ròng cũng là một trong những nhân tố dẫn đến thâm hụt cán cân thương mại. Đặc biệt, khi thâm hụt ngân sách và thâm hụt cán cân thương mại cùng xảy ra sẽ dẫn đến hiện tượng “thâm hụt kép” gây tác động tiêu cực đến sự phát triển nền kinh tế. Hậu quả thiên tai đã khiến cho Chính phủ Nhật Bản phải tăng chi ngân sách để tái thiết đất nước. Những khoản chi này sẽ làm trầm trọng thêm gánh nặng nợ công vốn đã rất cao của Nhật Bản (95.000 tỷ Yên, tương đương 200% GDP năm 2010). Mặc dù là quốc gia có truyền thống tiết kiệm nội địa cao, nhưng tỷ lệ này đang có xu hướng ngày càng giảm đi: từ mức 10% tổng thu nhập quốc dân năm 1990 xuống 5% vào cuối thập kỷ 90 và chỉ còn trên 2% vào năm 2009. Khi đối mặt với vấn đề thiếu vốn, Nhật Bản có thể từ một nước xuất khẩu trở thành nước nhập khẩu vốn. Dòng vốn nước ngoài đổ vào Nhật tăng khiến cho tỷ giá giữa đồng Yên và các đồng tiền khác tăng cao, gây bất lợi cho các doanh nghiệp xuất khẩu. Có đến 40% doanh nghiệp Nhật Bản sẵn sàng di dời cơ sở sản xuất để tránh tác động của sự tăng giá đồng Yên này, điều này làm cho mạng lưới công nghiệp và sản xuất quốc gia bị tổn hại và đe dọa trực tiếp đến việc làm, thu nhập của người dân. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 21 Thâm hụt ngân sách của Nhật Bản ở mức cao (chiếm khoảng 7% GDP), nợ công ngày càng tăng cùng tỷ lệ tiết kiệm dân cư có xu hướng giảm sẽ sớm dẫn đến nguy cơ làm cho tiết kiệm quốc dân của Nhật Bản giảm, thậm chí có thể rơi vào trạng thái âm, cản trở tốc độ tăng trưởng kinh tế. c. Nợ công tạo áp lực gây ra lạm phát Lạm phát được tạo ra do hai nguyên nhân chính: Do tổng cầu tăng lên hoặc do chi phí đẩy. Chính phủ tăng vay nợ bằng phát hành trái phiếu, một mặt làm tiêu dùng của chính phủ tăng lên, một mặt sẽ tạo áp lực đẩy lãi suất lên cao. Khi tăng vay nợ trong nước, lãi suất tăng làm tăng chi phí đầu tư, tăng giá thành và giá bán sản phẩm. Bên cạnh đó lãi suất tăng, người nắm giữ trái phiếu chính phủ cảm thấy mình trở nên giàu có hơn và có thể tiêu dùng nhiều hơn. Tiêu dùng tư nhân tăng, chi tiêu công của chính phủ tăng dẫn đến cầu hàng hóa, dịch vụ tăng, tạo áp lực lạm phát trong ngắn hạn, từ đó tác động tiêu cực đến tốc độ tăng trưởng thực của nền kinh tế (bằng tốc độ tăng trưởng danh nghĩa trừ tỷ lệ lạm phát). Khi chính phủ tăng vay nợ nước ngoài, một dòng ngoại tệ lớn sẽ chảy vào trong nước có thể giảm sức ép cân đối ngoại tệ trong ngắn hạn. Về mặt dài hạn, áp lực trả nợ cả gốc và lãi bằng ngoại tệ sẽ đẩy cầu ngoại tệ tăng lên, đồng nội tệ giảm giá làm tăng chi phí đầu vào khi nhập khẩu nguyên liệu, máy móc, thiết bị... dẫn tới nguy cơ lạm phát. Tỷ giá tăng làm chi phí thanh toán nợ trở nên đắt đỏ hơn, nếu vượt quá sức chịu đựng của ngân sách sẽ dẫn đến nguy cơ vỡ nợ. d. Nợ công làm méo mó các hoạt động kinh tế, gây tổn thất phúc lợi xã hội. Dù chính phủ lựa chọn phương án vay nợ trong nước hay vay nước ngoài thì đều có tác động làm méo mó các hoạt động kinh tế, gây tổn thất phúc lợi xã hội. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 22 Nếu vay nước ngoài, nguồn để trả nợ cả gốc và lãi chỉ có thể lấy từ các khoản thu thuế. Người dân phải chịu một khoản thuế cao hơn trong tương lai để trả lãi cho các đối tượng ngoài quốc gia sẽ làm giảm thu nhập, giảm tiêu dùng... từ đó giảm chất lượng cuộc sống. Vay trong nước có thể được coi là ít tác động hơn bởi lý do chính phủ nợ chính công dân nước mình và cũng chính họ là người được hưởng thụ các lợi ích do các khoản chi tiêu công tạo ra. Tuy nhiên, ngay cả khi một người bị đánh thuế để trả lãi cho chính họ do đang sở hữu trái phiếu chính phủ thì vẫn có những tác động khiến cho các hoạt động kinh tế của người đó bị bóp méo. Dù cho Chính phủ dùng loại thuế nào (thuế thu nhập, thuế tiêu dùng, thuế tài sản…), đánh thuế dưới hình thức nào (trực tiếp, gián tiếp) cũng sẽ dẫn đến những sai lệch trong các hoạt động kinh tế của một cá nhân như thay đổi hành vi t iết kiệm, t iêu dùng, từ đó ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế vi mô, vĩ mô khác như: sản xuất, việc làm... Bên cạnh đó, việc tăng thuế để trả lãi vô hình chung đã tạo ra sự phân phối lại thu nhập giữa những người nộp thuế và người sở hữu trái phiếu chính phủ, theo đó người nộp thuế chắc chắn phải gánh chịu sự suy giảm về thu nhập, tiêu dùng hoặc tiết kiệm. Để tránh nguy cơ vỡ nợ, sức ép cắt giảm nợ công đã buộc nhiều quốc gia Châu Âu phải cam kết thực hiện hàng loạt các chính sách “thắt lưng buộc bụng” nhằm đổi lấy các gói cứu trợ từ phía các tổ chức tài chính quốc tế, từ liên minh Châu Âu, IMF... Trong khi Bồ đào Nha phải cắt giảm chi tiêu công đến mức “không thể chịu đựng được” nhằm mục đích kéo nợ công về số không trong vòng 05 năm tới, thì Hy Lạp cũng đang phải đối diện với những chính sách hà khắc như: Cắt giảm các khoản thưởng khu vực công, những người có thu nhập 3.000 Euro/tháng, cắt giảm 8% trợ cấp và 3% chi tiêu cho khu vực công; không tăng lương cho khu vực công trong vòng 3 năm; chi trả tối đa 800 Euro cho khoản thưởng tháng 13 và 14 đối với Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 23 những người về hưu. Ngoài ra, để tăng nguồn thu cho ngân sách, Chính phủ Hy Lạp cũng phải nâng thuế VAT, thuế đánh vào các mặt hàng xa xỉ và các mặt hàng không khuyến khích tiêu dùng... Những chính sách này sẽ ảnh hưởng lớn lên một bộ phận khá lớn người dân Hy Lạp, đặc biệt là những người nghèo- những người sẽ bị gánh chịu sự tổn thất phúc lợi xã hội nặng nề mà nguyên nhân của nó xuất phát từ các khoản nợ công. e. Những tác động khác Bên cạnh những tác động về mặt kinh tế, một quốc gia với khoản nợ công lớn có thể phải đối mặt với những hệ quả khác do nó gây ra như: Làm thay đổi quy trình quản lý Nhà nước do phải thay đổi chính sách tài chính quốc gia để trang trải các khoản nợ; làm tổn hại đến hệ số tín nhiệm quốc gia; nguy cơ suy giảm chủ quyền, giảm sự độc lập về chính trị hoặc khả năng lãnh đạo quốc gia... Các quốc gia phải chịu sức ép từ phía chủ nợ và các tổ chức tài chính quốc tế về việc phải thắt chặt chi tiêu, tăng thuế, giảm trợ cấp xã hội, và xa hơn nữa là những yêu cầu về cải cách thể chế, thay đổi bộ máy quản lý, thay đổi các định hướng kinh tế... Ngoài ra, việc lệ thuộc quá nhiều vào các khoản vay nợ nước ngoài cũng sẽ làm giảm vị thế của quốc gia trong các mối quan hệ song phương, đa phương với các đối tác là các nước chủ nợ. IV. Gánh nặng nợ công lên thế hệ tương lai Một số nhà kinh tế học cho rằng gánh nặng của nợ công không thể chuyển giao lên thế hệ tương lai nhưng có thể đè nặng lên chính thế hệ hiện tại. Bởi khoản vốn tích lũy và việc tiêu dùng của họ đã bị thay thế bởi các khoản nợ của chính phủ. Nhưng thực tế chúng ta đều nhận thấy rằng, họ làm điều đó một cách tự nguyện, họ mua trái phiếu chính phủ chỉ với kỳ vọng sẽ được nhận được một khoản lãi- một cơ hội tiêu dùng lớn hơn trong tương lai. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 24 Giả định rằng thế hệ tương lại phải đóng thuế để trả lãi cho các khoản nợ, như vậy họ phải chịu đựng một sự giảm thật sự của thu nhập mà không có sự bù đắp bởi sự tiêu dùng được tăng lên trong tương lai. Gánh nặng của nợ công chính là sự giảm trợ cấp cho những người đóng thuế trong tương lai- họ sẽ phải đóng nhiều thuế hơn để trả lãi thay vì nhận được các hàng hóa và dịch vụ từ phía chính phủ cho những khoản thuế này. Thế hệ tương lai cũng phải chịu đựng sự sụt giảm về chất lượng cuộc sống do những hệ quả của nợ công gây ra. Nợ công làm lãi suất tăng và giảm đầu tư tư nhân, tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm hơn, cơ hội việc làm cũng như thu nhập trong khu vực tư nhân cũng sẽ bị giảm đi. Gánh nặng của nợ công cũng có thể được bù đắp nếu các khoản vay nợ được sử dụng để tài trợ cho các dự án có khả năng sinh lời trong tương lai. Như vậy, việc đánh giá đúng tình trạng của nợ công và sự tác động của nó lên nền kinh tế không chỉ dựa vào quy mô khoản nợ (nợ công/GDP) mà còn cần phải xét đến cơ cấu nợ; chất lượng, hiệu quả của các dự án đầu tư công được tài trợ bằng vốn vay; năng lực kinh tế, tài chính và khả năng trả nợ của quốc gia trong tương lai. Dù cho mức nợ công có thể vẫn đang trong ngưỡng an toàn, chính phủ các quốc gia vẫn không nên chủ quan mà cần phải quan tâm đến bản chất của khoản nợ, tránh nguy cơ dẫn đến hiện tượng “thâm hụt kép” gây tác động tiêu cực đến nền kinh tế. Để đạt được mục tiêu tăng trưởng, nợ công vẫn thật sự cần thiết cho nền kinh tế mọi quốc gia. Bài toán về nợ công vốn phức tạp và hiệu ứng của nó vẫn luôn là khó lường, chính vì vậy mỗi quốc gia cần phải đánh giá đúng quy mô, năng lực của mình để có thể hấp thụ một luồng vốn tín dụng tương ứng, để từ đó chủ động nhận Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 25 thức, kiểm soát, quản lý việc vay- sử dụng nợ một cách hợp lý cả trong ngắn hạn và dài hạn, đảm bảo khả năng thanh toán và xử lý các vấn đề phát sinh từ nợ công một cách hiệu quả, giảm thiểu các tác động tiêu cực, giữ vững sự ổn định và phát triển nền kinh tế. PHẦN 3: MỐI QUAN HỆ GIỮA LẠM PHÁT MỤC TIÊU VÀ NỢ CÔNG Việc đánh giá đúng nợ công và “thực chất” nợ công của một nền kinh tế, một quốc gia là vô cùng quan trọng, đặc biệt trong những thời điểm nhạy cảm. Khi nợ công tăng cao, vượt quá xa giới hạn được coi là an toàn, nền kinh tế rất dễ bị tổn thương và chịu nhiều sức ép cả bên trong và bên ngoài. Con số tỷ lệ nợ công cao một cách thuần túy sẽ gây nên hiệu ứng tâm lý hoang mang, kích động, thiếu tin tưởng, làm gia tăng căng thẳng xã hội, bị giới đầu cơ lợi dụng tấn công, dễ gây rối loạn nền kinh tế, thậm chí dẫn nền kinh tế đến bên bờ vực phá sản. Ngược lại, nếu yên tâm với tỷ lệ nợ công còn trong giới hạn an toàn, mà không phân tích cẩn trọng, chú ý đúng mức đến khoản nợ đó được hình thành như thế nào, bằng cách nào, thực trạng nền kinh tế ra sao và khả năng trả nợ thế nào…, cũng sẽ dễ đẩy nền kinh tế rơi vào vòng xoáy thâm hụt ngân sách – "thắt lưng buộc bụng" – tác động tiêu cực đến tăng trưởng. Qua tìm hiểu ở các phần trên, chúng ta cũng đã phần nào thấy được những tác động tiêu cực của nợ công đến nền kinh tế. Để giải quyết tình trạng bất ổn của nền kinh tế, chính phủ cần phải sử dụng những chính sách tiền tệ đúng đắn, hiệu quả. Lạm phát cũng là một trong những nguyên nhân quan trọng ảnh hưởng đến sự tăng trưởng của nền kinh tế. Lạm phát được tạo ra do hai nguyên nhân chính: Do tổng cầu tăng lên hoặc do chi phí đẩy. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 26 Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng một nền kinh tế sẽ vận hành tốt hơn, khi xét về tỷ lệ tăng trưởng GDP thực tế, về việc làm, và về cải thiện đời sống nhân dân, nếu tỷ lệ lạm phát thấp và được duy trì ổn định ở mức đó. Bởi vì kỳ vọng lạm phát sẽ khiến hành vi của các thực thể kinh tế trở nên không ổn định. Có thể nói, mọi động thái bất thường và bất hợp lý của chỉ số lạm phát đều để lại những hiệu quả tiêu cực cho nền kinh tế. Lạm phát đồng nghĩa với đồng tiền giảm giá trị là tin xấu đối với hầu hết người dân. Lạm phát bóp méo giá cả, làm giảm giá trị các khoản tiết kiệm, không khuyến khích đầu tư, kích hoạt chuyển dịch vốn vào các tài sản bằng ngoại tệ, đầu tư kim loại quý và bất động sản, hạn chế tăng trưởng kinh tế và tới cực điểm nó có thể gây ra những bất ổn về mặt xã hội và chính trị. Trong khi lạm phát cao là “cơn ác mộng” thì giảm phát/thiểu phát là “nỗi ám ảnh” của Chính phủ các nước. Theo định nghĩa của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), giảm phát là sự sụt giảm kéo dài của chỉ số giá chung như chỉ số giá tiêu dùng hoặc chỉ số giảm phát GDP. Gần như hiện tượng có tính quy luật (Trung Quốc là một ngoại lệ), giảm phát lớn kéo theo suy thoái hoặc trì trệ kinh tế, làm cho tổng cầu, đặc biệt là phần chi tiêu (C) và đầu tư (I) bị sụt giảm theo. Giảm phát làm tăng giá trị của các khoản nợ danh nghĩa và nếu quá mức có thể dẫn đến tình trạng vỡ nợ hay phá sản các con nợ, cuối cùng là gây tác hại cho nền kinh tế. Điều đáng ngại là giảm phát làm giảm hiệu quả chính sách tiền tệ do khả năng truyền tải tác động của chính sách tiền tệ thông qua kênh lãi suất thực giảm sút không chỉ khi lãi suất thực giảm xuống bằng 0 và lạm phát âm. Vì vậy, làm thế nào duy trì và kiểm soát được lạm phát ở mức hợp lý trở thành vấn đề trung tâm, mục tiêu tối cao của chính sách tiền tệ để phát huy tác dụng “bôi trơn” và giảm tác dụng “cản trở” của lạm phát. Vấn đề này cũng gây không ít tranh cãi trong giới kinh tế. Một trong những vấn đề đã trở thành triết lý hay chủ thuyết của việc lấy Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 27 lạm phát làm mục tiêu chính sách tiền tệ là mối quan hệ nghịch giữa tăng trưởng kinh tế và lạm phát. Nếu bảo đảm sự ổn định tiền tệ và duy trì lạm phát ở mức hợp lý (lạm phát thấp nằm trong một biên độ dự tính nhất định) thì chính sách tiền tệ sẽ góp phần thực hiện tốt mục tiêu tăng trưởng kinh tế ít nhất là trong ngắn hạn, kể cả góp phần bảo đảm mục tiêu ổn định tỷ giá và an toàn hệ thống ngân hàng. Ngoài ra kinh nghiệm thực tế chứng minh rằng điều hành chính sách tiền tệ trong ngắn hạn để đạt được các mục tiêu khác như giảm tỷ lệ thất nghiệp hay tăng tổng sản lượng (GDP) có thể xung đột với mục tiêu ổn định giá. Dường như các Ngân hàng Trung ương bị công luận chỉ trích nhiều hơn khi nâng lãi suất (đây là một trong những thủ thuật thông thường để chống lạm phát) so với trường hợp hạ lãi suất. Mặt khác, Ngân hàng Trung ương luôn phải chịu những áp lực phải kích thích các hoạt động kinh tế. Về nguyên tắc, lấy lạm phát làm mục tiêu sẽ giúp giải quyết được vấn đề bất đối xứng này bằng cách lấy lạm phát chứ không phải GDP hay tỷ lệ thất nghiệp làm mục tiêu cuối cùng của chính sách tiền tệ. Chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu được áp dụng tại các nước trên thế giới ngày càng tỏ ra có hiệu quả hơn (thể hiện qua các kết quả vĩ mô, khả năng chống đỡ với các cú sốc v.v…) so với chính sách tiền tệ truyền thống (neo danh nghĩa với cung tiền hoặc tỷ giá), mặc dù phương án vận hành chính sách giữa các nước không hoàn toàn giống nhau. Tuy vậy, do nhiều lý do khác nhau, tới nay số lượng các nước trên thế giới áp dụng lạm phát mục tiêu là không nhiều. Điều này cũng hàm ý có một số khó khăn, thách thức nhất định khi tiến tới áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu. Tuy nhiên, những thảo luận của IMF với các nước thành viên năm 2006 cho thấy số lượng áp dụng lạm phát mục tiêu ở các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển có thể tăng gấp 4 lần trong thập kỷ tới. Như vậy, lạm phát mục tiêu đang trở thành một xu thế đáng kể và là một sự chuyển đổi cần thiết, đặc biệt đối Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 28 với các nước đang phát triển như Việt Nam. Trong những năm gần đây, hầu hết các nhà kinh tế đều cho rằng trong dài hạn một khoản nợ chính phủ lớn (tỷ lệ của nó so với GDP cao) làm cho sự tăng trưởng của sản lượng tiềm năng chậm lại vì những lý do sau:  Nếu một quốc gia có nợ nước ngoài lớn thì quốc gia đó buộc phải tăng cường xuất khẩu để trả nợ nước ngoài và do đó khả năng tiêu dùng giảm sút.  Một khoản nợ công cộng lớn gây ra hiệu ứng thế chỗ cho vốn tư nhân: thay vì sở hữu cổ phiếu, trái phiếu công ty, dân chúng sở hữu nợ chính phủ (trái phiếu chính phủ). Điều này làm cho cung về vốn cạn kiệt vì tiết kiệm của dân cư đã chuyển thành nợ chính phủ dẫn đến lãi suất tăng và các doanh nghiệp hạn chế đầu tư.  Nợ trong nước tuy được coi là ít tác động hơn vì trên góc độ nền kinh tế là một tổng thể thì chính chủ chỉ nợ công dân của chính nước mình, tuy vậy nếu nợ trong nước lớn thì chính phủ buộc phải tăng thuế để trả lãi nợ vay. Thuế làm méo mó nền kinh tế, gây ra tổn thất vô ích về phúc lợi xã hội. Ngoài ra, còn có một số quan điểm cho rằng việc chính phủ sử dụng công cụ nợ để điều tiết kinh tế vĩ mô sẽ không có hiệu suất cao vì có hiện tượng crowding out (đầu tư cho chi tiêu của chính phủ tăng lên).  Chính phủ muốn tăng chi tiêu công cộng để kích cầu thì phát hành trái phiếu chính phủ. Phát hành thêm trái phiếu chính phủ thì giá trái phiếu chính phủ giảm, thể hiện qua việc chính phủ phải nâng lãi suất trái phiếu thì mới huy động được người mua. Lãi suất trái phiếu tăng thì lãi suất chung của nền kinh tế cũng tăng. Điều này tác động tiêu cực đến động cơ đầu tư của khu vực tư nhân, khiến họ giảm đầu tư. Nó còn tác động tích cực đến động cơ Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 29 tiết kiệm của người tiêu dùng, dẫn tới giảm tiêu dùng. Nó còn làm cho lãi suất trong nước tăng tương đối so với lãi suất nước ngoài, dẫn tới luồng tiền từ nước ngoài đổ vào trong nước khiến cho tỷ giá hối đoái tăng làm giảm xuất khẩu ròng. Tóm lại, phát hành trái phiếu tuy có làm tăng tổng cầu, song mức tăng không lớn vì có những tác động phụ làm giảm tổng cầu.  Nếu coi việc nắm giữ trái phiếu chính phủ là một hình thức nắm giữ tài sản thì khi chính phủ tăng phát hành trái phiếu sẽ đồng thời phải tăng lãi suất, người nắm giữ tài sản thấy mình trở nên giàu có hơn và tiêu dùng nhiều hơn. Tổng cầu nhận được tác động tích cực từ việc tăng chi tiêu chính phủ (nhờ phát hành công trái) và tăng tiêu dùng nói trên. Tuy nhiên, tăng tiêu dùng dẫn tới tăng lượng cầu tiền. Điều này gây ra áp lực lạm phát, vì thế tác động tiêu cực tới tốc độ tăng trưởng thực (bằng tốc độ tăng trưởng danh nghĩa trừ tỷ lệ lạm phát). Việc chính phủ tăng cường phát hành trái phiếu làm cho giá cả của các trái phiếu đó giảm xuống thế hiện ở việc chi phí vốn vay tăng lên tức chính phủ cần tăng lãi suất huy động. Việc tăng lãi suất này xét trong ngắn hạn không gây nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế vì chính phủ có thể tăng thuế để bù đắp. Nhưng nếu xét một cách dài hạn thì đây là một cách tiềm tàng nhiều rủi ro bởi lẽ khi lãi suất tăng quá cao sẽ khiến chính phủ gặp nhiều khó khăn trong việc trả nợ và phải dùng đến phương pháp cuối cùng là in tiền và việc này sẽ gây ra hiện tượng lạm phát. Vì vậy phát hành trái phiếu là phương thức vay nợ tiềm ẩn nguy cơ lạm phát. Vấn đề nợ công của Việt Nam đang gây ra hàng loạt các mối lo ngại từ quy mô, đến tính an toàn và khả năng tài trợ nợ công. Khả năng tăng trưởng kinh tế có thể sẽ bị giảm xuống nếu các biện pháp can thiệp quá nhanh và quá mạnh, có thể làm vô hiệu những chính sách kinh tế vĩ mô. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 30 Rõ ràng, nợ công ở Việt Nam đang tăng nhanh trong khi thâm hụt ngân sách đã trở thành căn bệnh kinh niên, đầu tư không ngừng mở rộng kéo theo lạm phát và lãi suất tăng cao khiến cho việc tài trợ nợ công ngày càng trở nên đắt đỏ và tạo áp lực tín dụng dài hạn. Nếu Chính phủ phải in thêm tiền để mua trái phiếu sẽ có thể khiến lãi suất các loại trái phiếu dài hạn tăng cao thay vì hạ thấp đi và tất nhiên, tiếp tục gây áp lực lạm phát. Nếu Chính phủ đột ngột thắt chặt ngân sách thì sẽ là một sai lầm bởi nền kinh tế vẫn ở trạng thái yếu mặc dù tốc độ tăng trưởng hiện nay không phải là thấp. Việc vội vã thắt chặt ngân sách và tăng thuế đã đẩy nền kinh tế Nhật Bản vào suy thoái trở lại là kinh nghiệm đáng để Việt Nam học tập trong công tác điều hành, quản lý vĩ mô. Bởi vậy, thay vì tìm cách cắt giảm mạnh thâm hụt ngân sách, Chính phủ cần cam kết và thực hiện hiệu quả việc kiểm soát chặt chẽ phần chi tiêu công. Thêm vào đó, bên cạnh việc trả nợ thì Việt Nam cũng phải thận trọng và tính toán kỹ càng hơn cho các khoản vay mới và cần phải lường trước khả năng trả được nợ đúng hạn ngay khi vay. Bởi vì, bất cứ một dự án nào sử dụng tiền vay thì cũng có thời hạn trả. Do đó, bên cạnh việc triển khai dự án cho xong thì còn phải theo dõi dòng tiền thu về có đủ trả nợ như cam kết hay không, hoặc tiền vay có được sử dụng đúng mục đích ban đầu, tiến độ trả nợ có đúng lộ trình và hiệu quả sử dụng vốn ra sao. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 31 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. 2. muc%20tieu%20-%20Final%20-%203.5.2012.pdf 3. Bản Tin Kinh Tế, Số 10, Ngày 31/5/2011 – Vụ Tổng hợp Kinh tế - Bộ Ngoại giao 4. PGS.TS Nguyen Văn Dân- Học viện Tài chính - Chính sách tài khóa- công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế - 2009 5. Tài liệu tham khảo môn Tài chính học- Học viện Ngân hàng – 2011 6. PGS.TS Sử Đình Thanh – TS. Vũ Thị Minh Hằng, Nhập môn tài chính – tiền tệ, Nhà xuất bản lao động xã hội 2008 7. Lê Thị Minh Ngọc, Nợ công – sự tác động đến tăng trưởng kinh tế và gánh nặng của thế hệ tương lai, Khoa tài chính – Học viện ngân hàng 8. Ths. Lê Quốc Hưng, Lạm phát Việt Nam, nguyên nhân căn bản và giải pháp kiềm chế trong thời gian tới 9. va-lam-phat-o-Viet-Nam 10. b52/le+quoc+hung.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=d358f3004a940a968 efcff9cc7233b52 11.Anh Nguyễn, Một vài nét về nợ công, tạp chí cộng sản điện tử số 11 (203) năm 2012, cong.aspx Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 32 12.GS.TS Ngô Thế Chi, Nợ công và những tác động của nó đến nền kinh tế, giám đốc học viện tài chính 13.Tiền tệ ngân hàng và thị trường tài chính; Nhà xuất bản Khoa học Kỹ thuật 1994 (Frederic S. Mishkin) 14.Giáo trình Lý thuyết Tài chính – Tiền tệ; Chủ biên PGS.TS Nguyễn Hữu Tài; Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà nội, 2007 15. nao.html 16. XHCN/2012/16541/No-cong-cua-Viet-Nam-Nhung-van-de-va-tac-dong- tiem.aspx 17. 18. 19. nao.html 20. Đề tài: Tóm lược lý thuyết về mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và nợ công Trang 33