Tiểu luận Tư tưởng triết học của Rơnê Đềcáctơ

Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 1 Tiểu luận TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA RƠNÊ ĐỀCÁCTƠ Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 2 MỤC LỤC I. TÓM TẮC TIỂU SỬ RƠNÊ ĐỀCÁCTƠ (1596-1654) : .......................................2 II. CÁC TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA RƠNÊ ĐỀCÁCTƠ :……………….……5 1. SIÊU HÌNH HỌC..............................................................................................5 a. NGHI NGỜ PHỔ BIẾN:..............................................................................5 b. TÔI SUY NGHĨ VẬY TÔI TỒN TẠI :..........................................................6 c. QUAN NIỆM VỀ THẾ GIỚI: Thượng đế, giới tự nhiên và con người:.......7 d. CÁC LÝ LUẬN: Lý luận về linh hồn, nhận thức và các nguyên tắc phương pháp luận nhận thức…………………………………………………….…...…..…9 2. VỀ KHOA HỌC: ...........................................................................................11 a. TRONG LĨNH VỰC VẬT LÝ HỌC:...........................................................11 b. TRONG LĨNH VỰC SINH HỌC:...............................................................13 c. TRONG LĨNH VỰC TOÁN HỌC:.............................................................14 3. ĐỀCÁCTƠ VỪA LÀ SIÊU HÌNH HỌC, VỪA LÀ KHOA HỌC :……..….14 III. SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA TRIẾT HỌC ĐỀCÁCTƠ ĐẾN NỀN VĂN MINH PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI : ..................................................................................16 1. TRONG LĨNH VỰC VẬT LÝ HỌC: .............................................................16 2. VỀ TOÁN HỌC:.............................................................................................17 3. LĨNH VỰC TRIẾT HỌC NÓI CHUNG:........................................................17 TÀI LIỆU THAM KHẢO: .....................................................................................20 Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 3 I. TÓM TẮC TIỂU SỬ RƠNÊ ĐỀCÁCTƠ (1596-1654) Đềcáctơ Đềcáctơ sinh ngày 31 tháng 3 năm 1596 tại một thị trấn nhỏ tỉnh Tourin. Năm 19 tuổi, sau khi kết thúc phổ thông trung học Đềcáctơ theo học ngành luật và y tại trường đại học của thành phố Puatie. Ba năm sau Đềcáctơ chuyển sang Hà Lan học tiếp. Cũng năm đó Đềcáctơ viết tác phẩm đầu tiên “Luận về âm nhạc”. Trong khoảng thời gian từ 1619 đến 1621 Đềcáctơ làm sĩ quan tình nguyện, nhờ đó mà được đi nhiều nơi như Đức, Áo, Hungari. Từ 1622 đến 1628 ông sống chủ yếu tại Paris, song dành nhiều thời gian cho việc chu du, từ Thụy Sỹ đến Italia. Đó là thời kỳ để lại dấu ấn sâu đậm và tốt đẹp đến sáng tạo khoa học và triết học của Đềcáctơ. Từ mùa thu năm 1628 Đềcáctơ quyết định sinh sống tại Hà Lan, vì nhận thấy nơi đây có điều kiện nghiên cứu khoa học hơn ở Pháp. Đềcáctơ sống tại Hà Lan hơn 20 năm, trong đó có 3 lần trở về nước. Suốt đời mình Đềcáctơ chuyên tâm nghiên cứu khoa học, quên cả lập gia đình. Ông từng tuyên bố: "niềm vui cuộc sống lớn nhất của tôi là niềm vui tư tưởng trong những tìm tòi chân lý". Trong hai năm ròng (1627 – 1629) Đềcáctơ viết tác phẩm lớn “Các quy tắc hướng dẫn lý trí”. Năm 1629 Đềcáctơ ghi danh học triết. Năm 1630 ông lại ghi danh học ngành toán, và ngay lập tức bị cuốn hút vào đó. Thực ra những năm đại học ảnh hưởng không lớn đến tư tưởng triết học của Đềcáctơ, do các bài giảng triết học tỏ ra nhàm chán, xa rời thực tiễn, mang nặng tính giáo huấn thuần tuý. Từ ác cảm đối với các tư tưởng vô bổ, Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 4 Đềcáctơ chuyển sang nghiên cứu vấn đề phương pháp và đầu tư cho khoa học. Ngay khi đến Hà Lan, Đềcáctơ bắt tay vào viết một công trình khoa học cụ thể, với tên gọi “Thế giới”. Công trình đang đến chỗ kết thúc thì Đềcáctơ nghe tin Galileio bị toà án giáo hội kết án nặng nề và trừng phạt do đã xuất bản một tác phẩm mang tính thách thức đối với thần quyền vào năm 1632 – quyển “Đối thoại về hai hệ thống cơ bản nhất của thế giới – hệ thống Ptolemei và hệ thống Copernic”. Là một tín đồ Thiên Chúa giáo, Đềcáctơ quyết định hoãn công bố tác phẩm của mình, khi xét thấy ở đó có một số nội dung gần với tư tưởng Galileio, mặc dù Hà Lan không phải là nước chịu ảnh hưởng của Vatican. Vào năm 1637 Descrtes viết bằng tiếng Pháp tác phẩm “Luận về phương pháp”, là tài liệu có tính cương lĩnh, trong đó trình bày những vấn đề cơ bản của triết học và định hướng nghiên cứu khoa học. Đây là một tác phẩm ngắn, cô đọng, nhưng lại đươc Đềcáctơ chia ra thành 6 phần, với những vấn đề rành mạch, chẳng hạn, phần 1 – nhận thức khoa học, phần 2 – các quy tắc cơ bản của phương pháp, phần 3– các quy tắc đạo đức, được rút ra từ phương pháp chung, phần 4 – các vấn đề của siêu hình học, trước hết là vấn đề tồn tại của Thượng đế và vấn đề linh hồn con người, phần 5 – các khoa học triết học khác như vật lý, sinh học, y học, phần 6 –vấn đề làm thế nào để thâm nhập sâu hơn vào cõi bí hiểm của tự nhiên, giải thích đúng nó, từ đó nâng cao vị thế con người (R. Đềcáctơ, Tác phẩm gồm 2 tập; t.1,Nxb Mysl, Moscou, 1989, tr. 250). Để làm sâu sắc hơn thế giới quan của mình, năm 1641 Đềcáctơ xuất bản tại Paris cuốn “Luận về triết học thứ nhất”, viết bằng tiếng Latinh. Năm 1642 tác phẩm được tái bản tại Amsterdam. Đến năm 1647 bản tiếng Pháp ra mắt tại Paris với tên gọi khác – "Những suy tư siêu hình học”. Uy tín khoa học ngày càng tăng của Đềcáctơ đã gây lo ngại cho nhà thờ. Một chiến dịch bôi nhọ Đềcáctơ được dàn dựng, quy tụ các nhà hoạt động tôn giáo, các giáo sư thần học, và cả một số nhà khoa học. Trong những năm tháng khó khăn ấy Đềcáctơ xuất bản tại Amsterdam tác Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 5 phẩm “Nguyên lý triết học” bằng tiếng La Tinh(1644), sau đó dịch sang tiếng Pháp (1647). Đây là tác phẩm có tính chất hệ thống hoá toàn bộ tư tưởng triết học của ông, trong đó nổi bật các vấn đề siêu hình học, phương pháp luận, vật lý học (học thuuyết về vật thể, về thế giới, về Trái đất, cùng những vấn đề được đưa vào cái gọi là “ triết học thứ hai” này). Trong khoảng thời gian từ năm 1645 đến 1648 bên cạnh hoạt động khoa học và tiếp tục nghiên cứu triết học, Đềcáctơ bắt đầu chuyển hướng quan tâm sang vấn đề con người, vận dụng các nguyên lý cơ học và vật lý học vào việc giải thích cơ thể người và động vật. Tuy nhiên công trình “Mô tả cơ thể người. Sự hình thành động vật” không được ra mắt độc giả. Tháng 12 năm 1649 Đềcáctơ công bố “Những xung động của tâm hồn”, một tác phẩm mang tính chất nhân học. Chính trong thời gian này ông có mặt tại thủ đô Thụy Điển theo lời mời của nữ hoàng Christina. Nhờ sự giúp đỡ của Đềcáctơ, Viện hàn lâm khoa học Thụy Điển đã ra đời. Đây cũng là chuyến đi cuối cùng của Đềcáctơ; ông bị cảm lạnh và mất vào ngày 11 tháng 2 năm 1650. Sau một thời gian di hài của Đềcáctơ được chuyển về tổ quốc. Qua các tác phẩm của mình, Đêcáctơ đã khơi dậy chủ nghĩa duy lý thời cận đại và ông cũng là người sáng lập ra khoa học lí thuyết. Ông không chỉ là nhà triết học mà còn là nhà toán học, nhà khoa học tư nhiên kiệt xuất của nhân loại. Có thể chia triết học của ông thành hai bộ phận là siêu hình học và khoa học (vật lý học). Trong siêu hình học thì ông ngã về duy tâm còn trong khoa học thì ông lại là nhà duy vật siêu hình máy móc nỗi tiếng => Lịch sử triết học và khoa học phương tây chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi các tư tưởng của ông. Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 6 II. CÁC TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC CỦA RƠNÊ ĐỀCÁCTƠ 1. SIÊU HÌNH HỌC a. NGHI NGỜ PHỔ BIẾN: Cũng như Ph.Bêcơn, Đềcáctơđặc biệt đề cao vai trò của triết học đối với đời sống của con người. Theo ông, trình độ phát triển của tư duy triết học là tiêu chuẩn quan trọng nhất để đánh giá mức độ văn minh của con người và sự ưu việt của dân tộc này so với dân tộc khác. Bởi vì, "chỉ có triết học là phân biệt chúng ta khác với bọn thổ dân và bọn mọi rợ, và dân tộc nào văn minh hơn, có học thức hơn thì dân tộc đó có triết lí tốt hơn". "Triết học là sự thể hiện cơ bản nhất sự thông thái của con người không chỉ trong lĩnh vực nhận thức mà cả trong các công việc khác." Trong quan niệm của Đềcáctơ, triết học theo nghĩa rộng là tổng thể tri thức của con người về nhiều lĩnh vực; theo nghĩa hẹp là siêu hình học, được coi như nền tảng của hệ thống thế giới quan. Đềcáctơ cho rằng có sự thống nhất hữu cơ giữa các khoa học vì đối tượng chung của chúng là Thượng đế, giới hiện thực và con người như một chỉnh thể thống nhất. Mục đích chung của chúng là khám phá ra chân lý. Toàn bộ thế giới quan khoa học của con người "tương tự như một cái cây, mà bộ rễ của nó là siêu hình học, thân cây là vật lý học, còn toàn bộ các khoa học khác có thể quy thành y học, cơ học và đạo đức học thì như những chiếc cành mọc ra từ thân cây đó". Theo Đêcáctơ, triết học là phải bàn về khả năng và phương phá đạt được tri thức đúng đắn, vì vậy, nhiệm vụ của nó trước hết là phải khắc phục chủ nghĩa hoài nghi, và sau đó xây dựng các nguyên tắc, phương pháp nền tảng để giúp cho các ngảnh khoa học khám phá ra các qui luật của giới tự nhiên, xây dựng các chân lý khoa học nhằm chinh phục giới tự nhiên, phục vụ cho lợi ích con người. Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 7 Nhiệm vụ của triết học là: thứ nhất, xây dựng nguyên lý, phương pháp luận cơ bản làm cơ sở cho các khoa học khám phá chân lý, đồng thời hoàn thiện và phát triển chúng; thứ hai, giúp con người thống trị và làm chủ được giới tự nhiên trên cơ sở nhận thức các quy luật của nó. Muốn vậy, "cần phải thay thế thứ triết học tư biện bằng một thứ triết học thực tiễn, theo đó nhận biết được sức mạnh... tất cả các sự vật xung quanh chúng ta cũng rõ ràng như chúng ta biết các nghề thủ công khác nhau của những người thợ lành nghề. Từ đó chúng ta có thể ngang tầm với họ, sử dụng những lực lượng đó trong tất cả mọi lĩnh vực, và như vậy trở thành chủ nhân và chúa tể giới tự nhiên". Quan niệm trên là quan niệm mang tính cách mạng. Nó khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng của sự phát triển của khoa học đối với đời sống xã hội, đồng thời là bước tiếp cận ban đầu cho một quan niệm duy vật về bản chất và nhiệm vụ của triết học. b. TÔI SUY NGHĨ VẬY TÔI TỒN TẠI: Để xây dựng một thứ triết học mới, ông bắt đầu từ việc phê phán mạnh mẽ các tư tưởng của giáo hội và kinh viện. Gạt bỏ những đạo lý kinh viện của tôn giáo, Đềcáctơđưa lý trí lên hàng đầu trong lý luận nhận thức. Đềcáctơcho rằng phải coi lý tính, trí tuệ con người là toà án thẩm định và đánh giá mọi tri thức, quan niệm mà nhân loại đã đạt được, nghi ngờ mọi cái mà thường ngày vẫn cho là đúng. Nghi ngờ là điểm xuất phát của phương pháp khoa học; nghi ngờ là để tìm ra chân lý, đó chỉ là tiền đề chứ không phải kết luận. Sở dĩ Đềcáctơcoi nghi ngờ là điểm xuất phát là vì, theo ông, không thể nghi ngờ được là chính bản thân chủ thể đang nghi ngờ. Ông viết: Tôi đang hoài nghi sự tồn tại của tất cả, nhưng tôi không thể hoài nghi sự tồn tại của chính mình, vì tôi đang nghi ngờ. Nếu tôi không tồn tại thì làm sao tôi lại có thể đang nghi ngờ được. Nhưng mặt khác, chính vì tôi đang nghi ngờ thì tôi mới biết rằng mình đang tồn tại. Bởi vậy, tôi đang tồn tại là nhờ việc tôi đang nghi ngờ. Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 8 Mà nghi ngờ thì cũng là suy nghĩ, là tư duy. Do đó, ông đưa ra nguyên lí: "Tôi tư duy, vậy tôi tồn tại". Ở đây, Đềcáctơ đã lầm khi chứng minh sự tồn tại của con người thông qua tư duy. Đáng chú ý là từ tiền đề trên, Đềcáctơ đi đến xây dựng toàn bộ thế giới quan của mình, chứng minh sự tồn tại của các sự vật thông qua ý niệm về chúng trong ý thức của con người. Ví dụ, theo ông, lửa là vật có thật, nếu không có thật thì tại sao ai cũng có một ý tưởng nhất định về nó. Tuy nhiên, Đềcáctơ không coi toàn bộ thế giới chỉ là sản phẩm của tư duy, không có ý định chứng minh tính ý niệm của toàn bộ thế giới hiện thực; ngược lại, ông vẫn khẳng định sự tồn tại khách quan của chúng. Điều đó cũng có nghĩa là Đềcáctơ không phải nhà duy tâm chủ quan như G.Béccơli. Bên cạnh những hạn chế nói trên, luận điểm "Cogito, ergo sum" của Đềcáctơ, xét trong bối cảnh bấy giờ, có ý nghĩa tích cực: nó chống lại quan niệm giáo điều, giáo lý nhà thờ, đồng thời nó đề cao vai trò đặc biệt của lý tính, của trí tuệ con người, coi đó là chuẩn mực đánh giá suy nghĩ và hành động của con người; nó có tác dụng cổ vũ mạnh mẽ sự phát triển của khoa học lý thuyết hồi đó. c. QUAN NIỆM VỀ THẾ GIỚI: Thượng đế, giới tự nhiên và con người - Thượng đế : Theo ông, Thượng đế thật sự tồn tại, bởi gì mọi con người, mọi dân tộc đều nghĩ về thượng đế. Hơn nữa sự tồn tại của Thượng đế là ca1ci đảm bảo chắc chắn cho sự tồn tại của giới tự nhiên cũng như của vạn vật isnh tồn trong đó, đảm bảo cho sư tồn tại của thể xác và năng lực nhận thức vô tận của con người…Vạn vật trong giới tự nhiên chỉ có thể được tạo thành từ hai thực thể tồn tại độclập nhau. Đó là thực thể tinh thần phi vật chất với thuộc tính biết suy nghĩ, tạo mọi ý nghĩ, quan niệm, tư tưởng,…và thực thể vật chất phi tinh thần với quãng tính tạo thành các sự Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 9 vật có thể đo được theo các đặc tính không gian, thời gian. Riêng con người là một sự vật đặc biệt được tạo từ 2 thực thể trên, nó vừa có linh hồn bất tử vừa có cơ thể khả tử. Là một sinh vật chưa hoàn thiện nhưng nó có khả năng đi đến hoàn thiện, là bậc trung gian giữa Thượng đế và hư vô, nên con người vừa cao siêu không mắc sai lầm vừa thấp hèn có thể mắc sai lầm. Trong nghiên cứu về tự nhiên, Đềcáctơ là một người duy vật. Thừa nhận tính khách quan của thế giới vật chất, Đềcáctơcho rằng tất cả các sự vật trong thế giới, kể cả các hành tinh, đều được cấu trúc từ vật chất. Tiếp thu những phát kiến của G.Galilê về mặt trăng và một số hành tinh khác, ông chứng minh mọi hành tinh đều được cấu tạo từ vật chất như trái đất. Ông chịu ảnh hưởng của các quan niệm cơ học, máy móc về về thế giới, coi vận động không phải cái gì khác ngoài sự hoạt động, mà qua đó một vật được chuyển vị trí từ chỗ này sang chỗ khác. Ông quy toàn bộ các dạng vận động thành vận động cơ học đơn thuần; không coi vận động là thuộc tính cố hữu của vật chất mà chỉ xem là biểu hiện cá biệt của các sự vật một cách bề ngoài. Giữa vận động và đứng yên chẳng có mối quan hệ gì với nhau. Ông thừa nhận "cái hích đầu tiên của Thượng đế". Tuy nhiên ông là người đầu tiên đưa ra ý tưởng về sự bao hàm của vận động, tạo tiền đề cho việc phát minh ra định luật bảo toàn và chuyển hoá năng lượng của các nhà khoa học sau này. - Giới tự nhiên : Đềcáctơ đã chứng minh tính vô cùng vô tận của thế giới vật chất. Ông đồng nhất vật chất với quảng tính (sai lầm này dẫn đến lập trường nhị nguyên), chống lại quan niệm "không gian tuyệt đối" và "thời gian tuyệt đối". Đềcáctơ là người đầu tiên khám phá ra tính chất sóng của ánh sáng, là tác giả của giả thuyết gió xoáy, một trong những giả thuyết đầu tiên về sự hình thành của vũ trụ và thế giới củachúng ta. Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 10 - Quan niệm về con người : Ông khẳng định, con người được cấu thành từ linh hồn và thể xác. Theo quan điểm nhị nguyên luận, ông hoàn toàn tách biệt thể xác và linh hồn, coi chúng có nguồn gốc từ hai thực thể tư duy và quảng tính hoàn toàn tách biệt. Ông coi linh hồn con người là một thực thể mà bản chất của nó là tư duy, tồn tại không cần đến và không phụ thuộc vào bất kì một sự vật vật chất nào. Linh hồn là bất diệt, nó không bị phân huỷ khi con người chết. Con người có được là do Thượng đế ghép linh hồn vào thể xác. Cơ thể con người là chỗ trú chân tạm thời của linh hồn khi anh ta sống. d. CÁC LÝ LUẬN: Lý luận về linh hồn, nhận thức và các nguyên tắc phương pháp luận nhận thức - Lý luận vầ linh hồn: Linh hồn con người không chỉ bao gồm lý trí mà còn cả ý chí nữa. Lý trí mang lại khả năng nhận thức sáng suốt, đúng đắn. Ý chí mang lại khả năng chọn lựa, phán quyết (khẳn định hay phủ định), khả năng tự do giải quyết. Ý chí có thể dẫn đát linh hồn sa vào sai lầm, nhầm lẫn. Hoạt động bản chất của linh hồn con người là nghi ngờ, tức suy nghĩ, tư duy. Bản thân việc nghi ngờ là dấu hiệu không hoàn thiện vươn tới sự hoàn thiện. Do bắt nguồn từ thượng đế mà linh hồn con người cóp chứa sẵn một số tư tưởng hoàn thiện mang tính bẩm sinh luôn đúng đắn, được sản sinh ra cùng lúc sự sinh ra Tôi. Ngoài ra linh hồn con người còn có một số tư tưởng khác không hoàn thiện có thể sai lầm. Đó là tư tưởng được linh hồn tự nghĩ ra, hay các tư tưởng được du nhập từ bên ngoài vào khi linh hồn tiếp xúc với thế giới xung quanh. - Lý luận về nhận thức: Khi xuất phát từ quan niệm cho rằng, hoạt động bản chất của linh hồn là nhận thức, và mọi chân lý đều bắt nguồn từ linh hồn lý trí (trí tuệ), Đềcáctơ cho rằng, nhận thức là quá trình linh hồn lý tính xâm Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 11 nhập vào chính mình để khám phá ra tư tưởng bẩm sinh (các nguyên lý, qui luật của logic hay toán học,…) chứa đựng trong mình và sử dụng chúng để tiếp cận thế giới. Còn trực giác – năng lực linh cảm của linh hồn lý tính mang lại những ý niệm rõ ràng, rành mạch, hiển nhiên là hình thức nhận thức tối cao khám phá ra các tư tưởng bẩm sinh đó. Ông coi lý trí khúc chiếc chỉ nhận thức được chân lý khi nó dựa vào trực giác như là điểm khởi đầu và là hình thức hoạt động trí tuệ cao nhất của mình để suy nghĩ một cách rõ ràng, rành mạch những tư tưởng trong nó và do nó tực sinh ra, hay nắm lấy tư tưởng về các sự vật có thể khẳng định hay phủ định. Bản thân lý trí khúc chiếct tự nó không khẳng định hay phủ định điều gì cả, nên nó không bao giờ mắc sai lầm. - Các nguyên tắc phương pháp luận nhận thức: Đềcáctơcho rằng, bên cạnh việc xây dựng bức tranh khái quát về thế giới, siêu hình học tức triết học còn có nhiệm vụ đề ra những nguyên lý cơ bản của phương pháp luận, một vấn đề vô cùng cần thiết đối với nhận thức. Ông mong muốn xây dựng một lôgic học "dạy cách vận dụng lý tính một cách tốt nhất, nhằm nhận thức những chân lý mà ta chưa biết". Ông đặc biệt đề cao vai trò của lý tính, hướng tới hoàn thiện và phát triển khả năng trí tuệ của con người. Ông đưa ra một số quy tắc cơ bản của phương pháp luận như sau: o Quy tắc thứ nhất: Chỉ coi là chân lý đúng đắn những gì được cảm nhận rất rõ ràng và rành mạch, không gợi lên một chút nghi ngờ gì cả, tức những điều hiển nhiên. o Quy tắc thứ hai: Chia các sự vật phức tạp, trong chừng mực có thể làm được, thành các bộ phận cấu thành nó để tiện lợi nhất trong việc nghiên cứu chúng. Thực chất, Đềcáctơđề cao phương pháp phân tích trong nhận thức. Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 12 o Quy tắc thứ ba: Trong quá trình nhận thức chúng ta cần phải xuất phát từ những điều đơn giản và sơ đẳng nhất, dần dần đi đến những điều phức tạp hơn. o Quy tắc thứ tư: Phải xem xét đầy đủ mọi dữ kiện, không được bỏ sót một tư liệu nào trong quá trình nhận thức sự vật. Trên lập trường duy lý, Đềcáctơ đặc biệt đề cao vai trò của phương pháp diễn dịch, mặc dù không hoàn toàn phủ nhận vị trí của phương pháp quy nạp, cũng như nhận thức cảm tính. Nhìn chung, phương pháp luận của Đềcáctơ mặc dù có nhiều hạn chế nhưng cũng có nhiều yếu tố tích cực và cách mạng. Ông đã nhận thức được những hạn chế của phương pháp kinh viện truyền thống và tìm cách xây dựng một phương pháp luận mới đáp ứng với sự phát triển như vũ bão của khoa học sau thời trung cổ. Phương pháp luận của ông ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự phát triển khoa học, kỹ thuật sau đó. 2. VỀ KHOA HỌC Nếu trong lĩnh vực siêu hình học, Đề các tơ là nhà nhị nguyên luận ngã sang hướng duy tâm, thì trong lĩnh vực khoa học, mà trước hết là vật lý học thì ông bộc lộ thế giới quan duy vật siêu hình – máy móc của mình. Tuy nhiên, có chỗ ông bộc lộ nhiều quan điểm biện chứng vượt thời đại. a. TRONG LĨNH VỰC VẬT LÝ HỌC: Đềcáctơ xây dựng lý luận về vật chất và vận động. Vật chất bao gồm các hạt nhỏ, mịn có thể được phân chia đến vô cùng tận. Bản chất của vật chất là quãng tính, là thuộc tính của thực thể vật chất. Không gian, thời gian và vận động là những Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 13 thuộc tính gắn liền với những vật thể vật chất. Không có không gian trống rỗng. Vận động của vật thể có nguồn gốc sâu xa từ cái hích ban đầu của Thượng đế, sau đó vận động của các vật thể không thể được sinh ra, không thể bị tiêu diệt mà được bảo toàn. Vận động của vật thể là vận động cơ giới, nghĩa là sự thay đổi vị trí của vật thể trong không gian, theo thời gian dưới sự chi phối bởi các định luật cơ học. Dựa trên quan điểm này, Đềcáctơ xây dựng mô hình vũ trụ. Nhờ vào cái hích đầu tiên của Thượng đế, thế giới có một xung lượng ban đầu. Xung lượng này đưa vật chất đồng nhất nguyên thủy- Ete và trạng thái chuyển động xoáy, dẫn tới sự hình thành các hạt vật chất lớn dần. Đó là những hạt lửa bao trùm toàn bộ vũ trụ, những hạt không khí,…rồi những hạt đất to nhất tạo thành các hành tinh và các vật cứng khác. Xung lượng này luôn được bảo tồn trong quá trình vận động của vũ trụ. c.1. Xét về ưu điểm, khoa vật lý của Đềcáctơ có hai ưu điển lớn : - Ưu điểm quan trọng nhất chính là cái nhìn của ông, tức lập trường Vật Lý của ông, ta biết nhiều lần ông đã lên án khoa vật lý của Aristote và kinh viện là thứ vật lý suông, vật lý chiêm ngưỡng, một thứ triết học đội lốt khoa học. Thay vì thứ triết lý về thiên nhiên, thứ triết lý vật lý của Kinh Viện, Đềcáctơ đã gắng đưa ra một lý thuyết vật lý duy cơ, vật lý kỹ thuật, nhằm biến chế thiên nhiên để phục vụ cho những tiện nghi của con người, chứ không phải chỉ nhằm kiếm ra một lối giải thích suông như trước. - Ưu điểm thứ hai là đã khử trừ những cái mà triết lý của Aristote kêu là « mô thể » và « phẩm tính ». Với chủ trương coi mọi vật chỉ là trương độ cộng với chuyển động, Đềcáctơ đã mạnh dạn đưa ra lập trường kỹ thuật, nhắm đi tới một khoa Vật lý mới với « những tri thức rất có lợi ích cho sự sống con người » hòng dẫn tới một khoa Y học có khả năng tránh cho con người vô số những khả năng bệnh tật và tránh luôn sự già yếu. Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 14 c.2. Những khuyết điểm trong khoa Vật Lý của Đềcáctơ như sau : - Thứ nhất : Đềcáctơ đã mắc một lỗi lầm trầm trọng khi chủ trương xây dựng khoa vật lý dựa trên nền tảng những nguyên lý siêu hình. Với Đềcáctơ, điều ông tin tưởng nhất là điều mà ngày nay không ai có thể chấp nhận được nữa là ông chủ trương quy tất cả các khoa học về một mối duy nhất là Siêu Hình Học. - Thứ hai là: Ông dùng một phương pháp không thích ứng đó là phương pháp suy diễn, tức phương pháp của siêu hình học. Chỉ phương pháp quy nạp mới dẫn con người từ những sự kiện nhỏ tới chỗ tìm ra những quy luật chi phối các sự kiện đó. b. TRONG LĨNH VỰC SINH HỌC: Đềcáctơ phát triển tư tưởng duy vật máy móc về sự phụ thuộc của tinh thần vào cơ cấu vật chất, vào trạng thái của các cơ quan trong cơ thể. Từ đó ông khẳng định sự hình thành và phát triển của giới thực vật và giới động vật là quá trình hoàn toàn tự nhiên không có sự can thiệp của Thượng đế. Ông Là người khám phá ra cơ chế phản xạ, và coi mọi cơ thể sinh vật đều là các cỗ máy có lắp đặt một cơ chế phản xạ. Sự hoạt động của cơ chế này sinh ra linh hồn thực vật và linh hồn động vật khả tử. Tuy nhiên, theo Đềcáctơ, con người là một cỗ máy- hệ thống có gắn liền với linh hồn lý tính bất tử. Sở dĩ như vậy là vì, cơ thể con người có cấu trúc rất phức tạp, và hoàn thiện hơn so với cơ thể động vật thông thường. Mặt dù trong lĩnh vực siêu hình học, Đềcáctơ chỉ coi cơ thể là nơi trú ngụ tạm thời của linh hồn để linh hồn thực hiện hoạt động bản chất của mình là nhận thức, nhưng trong lĩnh vực khoa học, do tiếp cận được quan điểm duy vật, nên ông Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 15 đã coi cơ thể con người là khí quan vật chất, còn linh hồn là chức năng hoạt động của cơ thể con người. Với quan điểm duy vật và khao học này, Đềcáctơ rất kỳ vọng vào y học trong việc cải tạo thể xác và đời sống tinh thần của con người. c. TRONG LĨNH VỰC TOÁN HỌC: Đềcáctơ có những tư tưởng biện chứng vượt trước thời đại. Ông đã sửa đổi lại đại số, dùng hình chỉ số và dùng số chỉ hình ; dùng chữ để chỉ những đại lượng biến thiên (x, y, z…), và lượng không đổi (a, b, c…). Từ đó, xuất hiện hình học giải tích, hàm số và phương pháp đồ thị. Với ý tưởng biện chứng này, Đềcáctơ đã đặt nền móng cho toán học hiện đại. Đối với ông, toán học là khoa học chính xác, rõ ràng, rành mạch nhất. Phương pháp diễn dịch toán học là phương pháp chung để thu được tri thức đúng đắn, bởi vì nó là phương pháp thể hiện rõ 4 nguyên tắc phương pháp luận nhận thức mà trí tuệ phải tuân theo để đạt được chân lý. 3. ĐỀCÁCTƠ VỪA LÀ SIÊU HÌNH HỌC, VỪA LÀ KHOA HỌC Ông đã để lại 2 viên ngọc quí : a. Viên ngọc quý thứ nhất, trong hệ thống triết học Đêcáctơ là niềm tin vô tận vào lý trí, khoa học và những phương pháp mới. Với niềm tin ấy, ông tỏ rõ thái độ chán ghét những cuộc cãi vã viễn vông và sai lầm của các môn phái cũ. Ông muốn triết học phải rõ ràng và xác thực. Do chưa phân biệt rõ triết học với các khoa học khác như chúng ta ngày nay nên ông chủ trương xây dựng một phương pháp chung cho tất cả các lĩnh vực hoạt động của trí tuệ. Thật ra, hơn hai nghìn năm về trước, Arixtốt cũng đã có niềm tin ấy - niềm tin ở lý trí. Triết học Arixtốt là một thứ triết học duy lý với nhiều cái hợp lý. Nhận thấy điều đó R.Đêcáctơ chủ trương đưa triết học trở về với hệ thống triết học do Arixtốt tạo ra. Khi phê bình R.Đêcáctơ, nhà triết học Đức - Hêgen cho rằng Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 16 R.Đêcáctơ là người đã sáng lập ra nền triết học Cận đại xét về phương diện lấy tư tưởng làm căn bản. Ảnh hưởng của nhà triết học này trong thời đại của ông và trong những thời đại mới là hết sức lớn lao. Ông là một bậc anh hùng, có công xây dựng lại triết học từ đầu và đem lại cho nó một vị thế xứng đáng, làm cho nó trớ về với vị thế ấy sau khi đã lầm lạc hàng nghìn năm đó là vị chế của lý tính thuần tuý. Do trình độ khoa học thời bấy giờ, R.Đêcáctơ mới chỉ nhìn thấy vai trò của phương pháp số học. Ông đề cao tính cụ thể, chặt chẽ, rõ ràng của các lý thuyết, quy luật số học và cách thức mà nó điều khiển các con số. Và do vậy, ông hy vọng mở rộng các lý thuyết, quy luật và phương pháp đó sang việc nghiên cứu những hiện tượng diễn ra trong trời đất và trong tâm lý con người. b. Viên ngọc quý thứ hai mà R.Đêcáctơ để lại cho đời sau là những nguyên tắc cơ bản của phương pháp. Sau Bêcơn, R.Đêcáctơ đã tìm cách xây dựng một hệ thống phương pháp luận mới làm nền tảng cho sự phát triển của khoa học. Ông chủ trương xây dựng môn "logic dạy cách vận dụng lý tính một cách tốt nhất nhằm nhận thức những chân lý" mà con người còn chưa tìm ra. Đặc biệt đề cao vai trò của lý tính, phương pháp luận của ông hướng tới hoàn thiện và phát triển khả năng trí tuệ của con người, thúc đẩy nhận thức khoa học phát triển. ông cho rằng một ai đó "dù đi rất chậm, nhưng nếu anh ta đi đường thẳng, vẫn có thể vượt xa so với những ai mặc dù chạy nhưng lai không đi theo con đường thẳng ấy". Nhân sinh quan triết học của R.Đêcáctơ cũng đượm một niềm tin khoa học, niềm tin vào lý trí như siêu hình học của ông. Đọc lại những phương châm hành động mà ông khuyên mọi người nên tuân theo, chúng ta thấy không ở chỗ nào ông bàn về Thượng đế như một người có tôn giáo cả, và vì thế có người cho rằng, Thượng đế trong quan niệm của ông là Thượng đế "vô thần". Với R. Đêcáctơ, Thượng đế là có thực. Bới theo ông, dưới bất cứ hình thức nào, trong mỗi con người Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 17 đều luôn có ý niệm về Thượng đế. Song, Thượng đế trong quan niệm của ông Thượng đế có trí tuệ, tượng trưng cho sự hoàn hảo và tối cao tuyệt đối, có vai trò định hướng và đem lại niềm tin cho con người trong nhận thức, cũng như trong mọi ước vọng. Ông coi con người như một sự liên kết nhờ Thượng đế, ở con người, linh hồn và thể xác là hoàn toàn tách biệt, vì “bản chất của thực thể tinh thần hoàn toàn không phụ thuộc vào cơ thể" con người. III. SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA TRIẾT HỌC ĐỀCÁCTƠ ĐẾN NỀN VĂN MINH PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI : Đềcáctơ đã khôi phục và đưa truyền thống duy lý Phương Tây lên đỉnh cao. Ông đã tạo nền móng vững chắc cho khoa học lý thuyết. Lịch sử triết học, khoa học và văn minh tinh thần phương Tây chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi các tư tưởng của ông cho đến ngày nay. 1. TRONG LĨNH VỰC VẬT LÝ HỌC: Tuy ông không thành công, không góp được cái gì cụ thể vào lĩnh vực khoa học thực nghiệm, nhất là khoa Vật lý mà ông đã đặc biệt chú ý, nhưng không thể vì thế mà công nghiệp của ông không đáng kể. Chính nhờ những quan niệm cách mạng của ông về vũ trụ vạn vật, con người mới thoát ly lập trường cổ xưa về thiên nhiên thần thánh, rồi nhân đó mới xây dựng được khoa Vật Lý « kỹ thuật và hữu dụng, nhờ đó con người có thể tự coi là chủ nhân và sở hữu của thiên nhiên », mở ra một giai đoạn mới cho sự phát triển rực rỡ của nền khoa học Phương Tây hiện đại ngày nay. Về quang học: Đềcáctơ đã khám phá ra định luật cơ bản của sự phản xạ: góc tới bằng góc phản xạ. Tiểu luận của ông là văn bản đầu tiên trình bày đề cập đến định luật này. Việc Đềcáctơ xem ánh sáng như một thứ áp lực trên môi trường chất rắn đã dẫn đường cho lý thuyết sóng của ánh sáng. Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 18 2. VỀ TOÁN HỌC: Nói đến toán học Đềcáctơ chúng ta không thể nào không nhắc đến hệ trục tọa độ vuông góc mang tên ông là “hệ trục tọa độ Đềcáctơ vuông góc”. Việc tìm ra hệ trục tọa độ này là đóng góp quan trọng nhất của Đềcáctơ với nền toán học, nó đã hệ thống hóa hình học giải tích và ý tưởng vĩ đại này đã sản sinh ra môn hình học giải tích. Từ khi có hình học giải tích, việc nghiên cứu hình học đã qua đựơc một chặng đường dài phát triển, mở đường cho toán học hiện đại về sau. Ông là nhà toán học đầu tiên phân loại các đường cong dựa theo tính chất của các phương trình tạo nên chúng. Ông cũng có những đóng góp vào lý thuyết về các đẳng thức. Đềcáctơ cũng là người đầu tiên dùng các chữ cái cuối cùng của bảng chữ cái để chỉ các ẩn số và dùng các chữ cái đầu tiên của bảng chữ cái để chỉ các giá trị đã biết. Ông cũng đã sáng tạo ra hệ thống ký hiệu để mô tả lũy thừa của các số. Mặc khác, chính ông đã thiết lập ra phương pháp, gọi là phương pháp dấu hiệu Đềcáctơ, để tìm số nghiệm âm, dương của bất cứ phương trình đại số nào. Nhờ những sáng tạo của ông đã giúp nhân loại tìm được hướng giải quyết những bài toán khó khăn của thời hiện đại, đưa nền văn minh Phương Tây tiến một bước xa hơn. 3. LĨNH VỰC TRIẾT HỌC NÓI CHUNG: Với ông, triết học đã trút bỏ được cả một truyền thống nặng nề của triết học thiên nhiên, một thứ triết học không biết gì đến tư cách nhân vị tự do của con người. Triết truyền thống đặt cho con người ở bậc thang cao nhất trong hàng vạn vật của thế giới. Triết học Đềcáctơ đặt tất cả vụ trụ vạn vật dưới quyền sử dụng và biến chế của con người : con người không đứng trong vũ trụ nữa nhưng siêu việt trên vũ trụ. Vũ trụ vạn vật là thế giới vật lý, thế giới của luật tất định, còn con người thuộc thế giới tinh thần, tức thế giới của tự do và tự nhiệm. Đềcáctơ là chỗ đứt quãng của lịch sử tư tưởng Triết học. Sau ông nhiều triết gia như Kant, Hegel, Marx, Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 19 Heidegger…làm nên những chỗ dứt quãng mới, nhưng tất cả sự khởi đầu do công tình của Đềcáctơ. Từ đó, ta thấy vai trò to lớn của triết học Đềcáctơ trong nền văn minh Phương Tây phát triển rực rỡ về sau. Theo nhà triết học Martin Heidegger cho rằng nếu không có Đềcáctơ, “thì sẽ không thể nào có thế giới hiện đại”. Chủ nghĩa Duy Lý của Đềcáctơ đã giúp xã hội Phương Tây thoát ra khỏi những suy nghĩ cuồng tín, niềm tin mù quán, kinh nghiệm chủ quan, duy ý chí và cả sự phiêu lưu trong suy nghĩ và hành động, những tật xấu đã tồn tại khá lâu trong xã hội Phương Tây lúc bầy giờ. Chính nhờ Đềcáctơ đã giúp con người có khả năng phân biệt cái đúng với cái sai, có khả năng đấu tranh chống lại sự cuồng tín dưới mọi hình thức tôn giáo, chính trị, học thuật và từ bỏ mọi định kiến. Xây dựng một xã hội Phương Tây hiện đại theo đúng nghĩa được mọi người chấp nhận là một thế giới duy lý. Xuất phát từ triết học Đềcáctơ về sự hiểu biết thế giới, hiểu biết về nguồn gốc sự việc và chủ nghĩa hoài nghi đã giúp con người chúng ta nói chung và xã hội Phương Tây nói riêng xây dựng được một thế giới hiện đại, với nền văn minh rực rỡ như ngày nay. Để làm được điều đó triết học Đềcáctơ đã nhắc ta nhất thiết phải biết nền tảng của sự việc, phải xuất phát từ những dữ liệu chắc chắn để suy luận ra một loạt những vấn đề. Chúng ta phải dựa vào chủ nghĩa duy lý trong hướng xây dựng. Trong lịch sử phát triển tư tưởng triết học, đã có không ít những sự phê phán nhằm vào hệ thống triết học của Đêcáctơ, vào siêu hình học của ông, nhất là vào lập trương nhị nguyên luận của ông trong việc giải quyết hàng loạt vấn đề của triết học và khoa học. Song khuynh hướng tư tưởng của ông, từ lập trường nhị nguyên luận trong Cogito, ergo và siêu hình học đến lập trường nhất nguyên duy vật trong vật lý học và sinh lý học, cho thấy sự trăn trở của nhà tư tưởng Pháp vĩ đại trong việc xây Tiểu luận Triết học lớp cao học Đêm 1- Khóa 19 GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Võ Lâm Đồng Trang 20 dựng một hệ thống triết học và khoa học thật sự khi mà ảnh hưởng của các thế lực tôn giáo trong xã hội vẫn còn rất mạnh. Công lao vĩ đại của Đêcáctơ đặt ra hàng loạt vấn đề lý luận đối với sự phát triển của triết học và khoa học sau này, đó là điều không thể phủ nhận. Ông mãi xứng đáng với tư cách là người đã tạo ra một cuộc cách mạng trong lịch sử tư tưởng triết học Phương Tây hiện đại. TÀI LIỆU THAM KHẢO: 1. TS. Bùi Văn Mưa, Giáo trình Lịch Sử Triết Học, 2009 2. Nguyễn Ngọc Thu, Bùi Văn Mưa, Giáo Tŕnh Đại Cương Lịch Sử Triết Học, NXB Tổng Hợp TP HCM, 2003. 3. TS. Trần Thái Đỉnh, Triết Học Đềcáctơ, NXB Văn Học, 2005 4. Nguồn Internet: - - - -