Tìm hiểu công nghệ thuộc da, những dòng thải chính trong nghành công nghệ này

BÀI tẬP :TÌM HIỂU CÔNG NGHỆ THUỘC DA,NHỮNG DÒNG THẢI CHÍNH TRONG NGHÀNH CÔNG NGHỆ NÀY. Nhóm thực hiện: Nguyễn Đức Anh (trưởng nhóm) (CNMT) Tạ Quang Hưng (CNMT) Khamdy Herxoongxiong (CNMT) Nguyễn Quang Anh (QLMT) PhÇn I–më ®Çu I. LÞch sö ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp thuéc da. ([1]) C«ng nghÖ thuéc da cã tõ thêi Hy l¹p cæ ®¹i, sau ®ã ph¸t triÓn sang c¸c n­íc A RËp trong c¸c n¨m 3000 tr­íc C«ng Nguyªn. Lóc ®ã, da thuéc ®­îc dïng b»ng ph­¬ng ph¸p thñ c«ng, dïng chÊt tanin th¶o méc víi thêi gian c«ng nghÖ kÐo dµi, s¶n phÈm thuéc da ®anh cøng cã mµu n©u sÉm, ban ®Çu phæ biÕn ë T©y Ban Nha sau ®ã ph¸t triÓn réng kh¾p ch©u ¢u. Ph­¬ng ph¸p thñ c«ng kÐo dµi ®Õn möa thÕ kØ thø XVII. Do khoa häc ngµy mét tiÕn bé, sù ¸p dông thµnh tùu khoa häc cña con ng­êi ngµy cµng râ nÐt, hä ®· nghiªn cøu ®Ó rót ng¾n thêi gian thuéc b»ng c¸ch sö dông c¸c bÓ thuéc cã nång ®é chÊt thuéc kh¸c nhau vµ theo h­íng ph¸t triÓn. §Çu thÕ kØ XIX, kÜ nghÖ thuéc da chuyÓn sang giai ®o¹n ph¸t triÓn rùc rì, trong thêi kú nµy hµng lo¹t ph­¬ng ph¸p, kh«ng nh÷ng rót ng¾n thêi gian thuéc mµ cßn n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm. §Æc biÖt lµ ph­¬ng ph¸p thuéc da b»ng tain th¶o méc cña Segum, t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu nång ®é ho¸ chÊt cho tõng bÓ theo thêi gian thuéc mµ ngµy nay vÉn ®­îc ¸p dông. Vµo nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kØ XIX, Knapp ®· nghiªn cøu ra muèi Cr«m, víi chÊt liÖu nµy cho ta s¶n phÈm da thuéc cã nhiÒu ®Æc tÝnh ­u viÖt nh­: mÒm m¹i, chÞu ®µn håi tèt, thÊu h¬i thÊu khÝ cao, kho¶ n¨ng chÞu nhÖt, chÞu Èm tèt h¬n h¼n da thuéc b»ng tanin th¶o méc, tanin tæng hîp vµ mét sè vËt liÖu gi¶ da thay thÕ nã. Tõ ®Çu thÕ kØ XX ®Õn nay, cïng víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh ho¸ chÊt, hµng lo¹t c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®­îc ¸p dông trong ngµnh da thuéc ®Ó s¶n xuÊt da cøng, da mÒm, nh»m ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng vµ xuÊt khÈu. ChÝnh v× thÕ mµ c«ng nghiÖp thuéc da ®· trë thµnh mét ngµnh kÜ thuËt trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ nghµnh da giµy chiÕm mét tØ träng ®¸ng kÓ trong nÒn c«ng nghiÖp nhÑ cña c¸c n­íc. II. T×nh h×nh ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp thuéc da trong n­íc.([2], [3]) hiÖn nay, mét sè c¬ quan ®ang nghiªn cøu vµ ®­a vµo khai th¸c nguån da ®µ ®iÓu–mét lÜnh vùc kh¸ míi mÎ song còng rÊt nhiÒu tiÒm n¨ng. da ®µ ®iÓu lµ lo¹i da cao cÊp, dïng ®Ó lµm tói, cÆp, s¾c… cã gi¸ trÞ lín. Quy tr×nh thuéc da th× kh«ng kh¸c nhiÒu so víi c¸c lo¹i da tr©u, bß, lîn, chØ cã kh©u hoµn tÊt lµ cÇu kú vµ mÊt nhiÒu c«ng søc. Víi gi¸ trÞ kinh tÕ cao, da ®µ ®iÓu rÊt cã tiÒn n¨ng trë thµnh nguån nguyªn liÖu míi cho ngµnh thuéc da ViÖt ANam. HiÖn nay ViÖn nghiªn cøu Da Giµy còng ®ang më mét líp ®µo t¹o thuéc da ®µ ®iÓu phôc vô cho c«ng t¸c nghiªn cøu vµ øng dông nguån nguyªn liÖu míi mÎ nµy. KẾT QUẢ SX - KD NĂM 2007 VÀ DỰ KIẾN NĂM 2008   1. Kim ngạch xuất khẩu:  3,99 tỷ USD   2. Năng lực sản xuất:    Giầy dép các loại:  615,00 triệu đôi    Da thành phẩm:  120,00 triệu sqft    Cặp túi xách:  70,00 triệu chiếc   3. Lực lượng lao động:  560.000 người    4. Dự kiến Kim ngạch xuất khẩu năm 2008:  4,5 tỷ USD       T¹i ViÖt Nam, n¨m 1998, nhu cÇu da thuéc míi chØ cã 160 triÖu spft, n¨m 2005 t¨ng lªn kho¶ng 300 triÖu vµ dù kiÕn n¨m 2010 sÏ t¨ng lªn 500 triÖu sqft. Theo ®¸nh gi¸ cña chuyªn gia, dï chñ cã 15% tæng s¶n l­îng giµy s¶n xuÊt trong n­íc (kho¶ng 60 triÖu ®«i) ®­îc lµm b»ng da còng ph¶i cÇn 120 triÖu sqft cho da mò giµy. Nhu cÇu da bß nguyªn liÖu rÊt lín vµ ngµy cµng t¨ng nh­ng ngµnh thuéc da trong n­íc kh«ng theo kÞp nhu cÇu chña thÞ tr­êng, c¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt giµy dÐp chñ yÕu sö dông da bß nhËp khÈu tõ n­íc ngoµi. §iÒu nµy ®­îc chøng minh qua nh÷ng sè liÖu thèng kª: n¨m 2003, nhËp khÈu 220 triÖu sqft da (dïng trong nguyªn liÖu mò giµy, vËt liÖu lãt, ®Õ giµy). Trong 9 th¸ng ®Çu n¨m 2005, trÞ gi¸ nhËp khÈu s¶n phÈm da c¸c lo¹i ®¹t 463.323.524 USD, t¨ng 8% so víi cïng kú n¨m 2004. N¨m 2005, c¸c nhµ m¸y thuéc da cña ViÖt Nam vµ n­íc ngoµi ®Çu t­ t¹i ViÖt Nam míi chØ s¶n xuÊt vµ ®¸p øng ®­îc kho¶ng 20% nhu cÇu da thuéc cña c¶ n­íc (kho¶ng 60 triÖu sqft da), cßn l¹i 80% (240 triÖu sqft da) ph¶i nhËp khÈu. Ngµnh Da Giµy ®­a ra môc tiªu ph¸t triÓn ngµnh thuéc da ë trong n­íc ®Õn n¨m 2010 khiªm tèn ë møc 80 triÖu sqft ( n¨m 2005 ®¹t 60 triÖu sqft), qu¸ bÐ nhá so víi tæng nhu cÇu dù b¸o lµ 500 triÖu sqft. Theo HiÖp héi Da Giµy ViÖt Nam, tÝnh ®Õn nay, ®· cã h¬n 20 n­íc ë 3 ch©u lôc (ch©u ¢u, ch©u ¸ vµ ch©u Mü). Trong ®ã thÞ phÇn c¸c s¶n phÈm da thuéc nhËp tõ Nga vµo ViÖt Nam rÊt nhá, chØ chiÕm 0,16%. §©y chÝnh lµ c¬ héi ®Ó nhµ m¸y thuéc da lín nhÊt n­íc Nga – ZAO " Russkaya Kozhaor" th©m nhËp vµo ViÖt Nam. Ngành da giày xuất khẩu vẫn đạt mức tăng trưởng 15% - 20% (SGGP). – Tại buổi giao lưu với hiệp hội da giày các nước Ý, Đức, Hàn Quốc, Thái Lan, Philippines và vùng lãnh thổ Hồng Công, Đài Loan (Trung Quốc) diễn ra tại TPHCM vào tối 24-9, Chủ tịch Hiệp hội Da giày Việt Nam, ông Nguyễn Đức Thuấn cho biết, mặc dù ngành da giày VN gặp nhiều khó khăn khi bị EU bỏ thuế quan ưu đãi GSP, muốn kéo dài áp thuế chống bán phá giá giày mũ da, nhưng da giày xuất khẩu vẫn đạt được mức tăng trưởng 15% - 20%/năm. Trong năm 2008, ngành da giày sẽ đảm bảo mức tăng trưởng 15%, đạt kim ngạch xuất khẩu khoảng 4,5 tỷ USD PhÇn II–c«ng nghÖ thuéc da I. C«ng nghÖ thuéc da.([1], [2], [3], [4]) I.1. Nguyªn liÖu s¶n xuÊt. Da nguyªn liÖu dïng trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt thuéc da lµ c¸c lo¹i da ®éng vËt nh­: tr©u, bß, lîn, cõu, dª, ngùa. ngoµi ra cßn sö dông c¸c lo¹i da ®éng vËt quy hiÕm nh­: h­¬u, nai, hæ, c¸ sÊu, tr¨n, r¾n, … nh­ng sè l­îng kh«ng lín. I.2. CÊu t¹o da sèng. Trong c«ng nghiÖp thuéc da, viÖc chia diÖn tÝch trªn mét tÊm da ®­îc quy ®Þnh theo c¸c vïng nh­ sau: 1.  PhÇn m«ng l­ng   2.  PhÇn ®Çu vai   3.  PhÇn bông   PhÇn m«ng l­ng: lµ phÇn trung t©m cña da, chiÕm 50-60% diÖn tÝch con da. PhÇn nµy c¸c chïm sîi ë líp m¹ng l­íi s¾p xÕp chÆt chÏ, cã ®é bÒn c¬ häc cao, ®©y lµ phÇn chÊt l­îng nhÊt trong toµn bé tÊm da. PhÇn ®Çu vai: ®é bÒn c¬ lÝ thÊp do c¸c chïm sîi ph¸t triÓn yÕu, cÊu t¹o láng lÎo. PhÇn bông: lµ phÇn biªn cña con da, c¸c chïm sîi colagen m¶nh mai s¾p xÕp láng lÎo vµ gÇn nh­ song song víi bÒ mÆt v× vËy tÝnh chÊt x¬ lÝ kÐm thua phÇn m«ng l­ng vµ phÇn ®Çu vai. Thµnh phÇn ho¸ häc chÝnh cña da sèng lµ: n­íc, protit, mì, chÊt kho¸ng, mét l­îng nhá men vµ s¾c tè. Hµm l­îng c¸c chÊt trong thµnh phÇn do th­êng kh«ng cè ®Þnh mµ biÕn ®æi theo gièng, tuæi, loµi, ®iÒu kiÖn sinh tr­ëng cña con vËt vµ tõng vÞ trÝ trªn diÖn tÝch da. N­íc trong da t­¬i chiÕm kho¶ng 60-70% vµ tån t¹i d­íi hai d¹ng lµ: m­íc tù do n»m xen kÏ trong c¸c sîi da ( chiÕm 60% l­îng n­íc trong da); n­íc kÕt hîp n»m trong cÊu tróc cña da khã thay ®æi ®­îc. Protit: lµ thµnh phÇn c¬ b¶n cña da. Trong da sèng ®· sÊy kh«, ptotit chiÕm kho¶ng 95% träng l­îng da. Protit tån t¹i d­íi hai d¹ng: Protit kh«ng cã cÊu tróc d¹ng sîi nh­ anbunia, globulin, muxin vµ mucoit; Protit cã cÊu tróc d¹ng sîi nh­ collagen. Trong qu¸ tr×nh thuéc da, nhiÒu protit kh«ng cã cÊu tróc d¹ng sîi vµ Karetin ®­îc lo¹i bá hoµn toµn. I.3. B¶o qu¶n nguyªn liÖu. Th«ng th­êng c¸c lo¹i da t­¬i nµy tr­íc khi ®­a vµo thuéc ph¶i ®­îc b¶o qu¶n cÈn thËn v× c¸c lß mæ, c¸c ®iÓm giÕt mæ kh«ng thÓ cung cÊp mét c¸ch ®Òu ®Æn, th­êng xuyªn l­îng da lín cho c¸c nhµ m¸y thuéc da, mÆt kh¸c th­êng quy ®Þnh trong mét l« da xuÊt thuéc ph¶i cã ®ång ®Òu vÒ chñng lo¹i, träng l­îng, chÊt l­îng vµ ph­¬ng ph¸p b¶o qu¶n sau khi giÕt mæ. Môc ®Ých cña b¶o qu¶n lµ lo¹i bá sù ph¸ ho¹i cña c¸c vi khuÈn hoÆc h¹n chÕchóng. Cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch gi¶m l­îng n­íc trong da, hoÆc h¹ thÊp ®é pH ®Õn gi¸ trÞ pH cña axit m¹nh vµ còng cã thÓ thùc hiÖn qua viÖc h¹ nhiÖt ®é xuèng d­íi 0 0 C. C¸c ph­¬ng ph¸p b¶o qu¶n da t­¬i: ¦íp muèi (ph­¬ng ph¸p th«ng dông nhÊt). Ph¬i kh«. ¦íp muèi vµ ph¬i kh«. Axit ho¸. Cho vµo phßng l¹nh. + B¶o qu¶n b¨ng muèi: da t­¬i ®­îc ng©m vµo muèi hoÆc dung dÞch muèi b·o hoµ. Sù hÊp thô muèi ®¹t cùc ®¹i sau 12 giê ®èi víi dung dÞch muèi b·o hoµ vµ 24 giê ®èi víi muèi h¹t, sau ®ã lµ qu¸ tr×nh lo¹i n­íc ra khái da. Trong qu¸ tr×nh nµy da mÊt n­íc vµ hÊp thô muèi, l­îng n­íc mÊt lín h¬n l­îng muèi hÊp thô ( víi NaCl). Khi b¶o qu¶n b»ng muèi h¹t, träng l­îng gi¶m: 13-19%. Khi b¶o qu¶n b»ng dung dÞch muèi b·o hoµ träng l­îng gi¶m: 9-12%. Da b¶o qu¶n b»ng ph­¬ng ph¸p dung dÞch muèi b·o hoµ Ýt khuyÕt tËt h¬n vµ ®Þnh møc da thµnh phÈm t¨ng tõ 1-2% so víi ph­¬ng ph¸p muèi h¹t. Muèi dung ë ®©y lµ natri clorua NaCl, nã cã kh¶ n¨ng gi÷ l¹i khÝ cacbonic vµ kh«ng cho phÐp hoµ tan trong m«i tr­êng d­ oxy. Na+ ng¨n sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn, cßn Ca+ vµ Mg+ th× ng­îc l¹i v× vËy NaCl ph¶i s¹ch hoÆc chøa Ýt CaSO4 , MgSO4 , FeSO4 vµ Al2O3 . Ngoµi ra cã thÓ thªm chÊt ng¨n c¶n sù ho¹t ®éng cña vi khuÈn nh­ axit boric, naftalina, cacbonat natri, bªta maftol, fluosilicat natri. Da sau khi mæ cÇn ph¶i ®­îc röa s¹ch phÇn m¸u trªn da, phÇn b¶n sau ®ã v¾t lªn cho r¸o n­íc vµ muèi( muèi ë n¬i tr¸nh ¸nh s¸ng m»t trêi trùc tiÕp hoÆc Èm ­ít, ph¶i tho¸ng m¸t). Da ®­îc muèi trªn sµn gç hoÆc sµn xim¨ng cã ®é nghªng 3-50, tr¶i ph¼ng con da, mÆt l«ng xuèng d­íi, mÆt thÞt len trªn, sau ®ã s¸t muèi thËt ®Òu vµ tr¶i con kho¸c lªn trªn, ®é cao kho¶ng 5-6 m/mÎ. Sau 5-7 ngµy muèi, l­îng muèi cÇn dïng lµ 10-14% so víi träng l­îng da t­¬i. + Ph­¬ng ph¸p ph¬i kh«: ph¬i kh« ph¶i rõ tõ, kh«ng bøc kh« ( ph­¬ng phÊp nµy chØ dïng cho thó nhá, vµ thó s¨n b¾n). ThuËn lîi: kh«ng dïng ho¸ chÊt, thêi gian b¶o qu¶n l©u, vµ chÊt l­îng ®¶m b¶o. Nh­îc ®iÓm: qu¸ tr×nh håi t­¬i khã ®¹t nh­ c«ng nghÖ yªu cÇu, da láng mÆt vµ dßn côc bé. + B¶o qu¶n b¨ng ph­¬ng ph¸p ph¬i kh« vµ ­íp muèi: ­íp 1/2 l­îng muèi sau ®ã ph¬i kh« ®Õn l­îng n­íc tõ 18-20%. Ph­¬ng ph¸p nµy Ýt dïng. + B¶o qu¶n b¨ng ph­¬ng ph¸p phßng l¹nh: chØ ¸p dông cho nh÷ng n­íc vïng b¾c b¸n cÇu khi mµ kh«ng cßn ph­¬ng ph¸p nµo ®Ó b¶o qu¶n. Ph­¬ng ph¸p nµy cho chÊt l­îng da thÊp, ®é bÒn kÐo ®øt thÊp, gÉy mÆt do nhiÖt ®é vµ tèc ®é lµm l¹nh qu¸ lín. + B¶o qu¶n b»ng axit: ®©y lµ ph­¬ng ph¸p b¶o qu¶n da trÇn ( da tÈy l«ng), sö dông 100% dung dÞch n­íc, 15-20% NaCl vµ 1,5-2% HCl hoÆc H2SO4 so víi träng l­îng da t­¬i. I.4. Quy tr×nh s¶n xuÊt thuéc da. Chia thµh 3 phÇn chÝnh: 1.  ChuÈn bÞ thuéc.   2.  Thuéc.   3.  Hoµn tÊt.   S¬ ®å c«ng nghÖ thuéc da: I.4.1. ChuÈn bÞ thuéc. C«ng ®o¹n nµy cã nhiÖm vô lo¹i bá nh÷ng phÇn kh«ng cÇn thiÕt nh­ biÓt b×, m« liªn kÕt d­íi da …, t¹o cho sù liªn kÕt cña chÊt thuéc víi sîi collagen trong giai ®o¹n thuéc. TÊt c¶ nguyªn liÖu tr­íc khi vµ thuéc ph¶i lùa chän theo lo¹i, träng l­îng, ph­¬ng ph¸p b¶o qu¶n ®Ó cã chÕ ®é xö lÝ thÝch hîp. C¸c kh©u c«ng nghÖ trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ thuéc cã thÓ kh¸c nhau, tuú theo lo¹i nguyªn liÖu, ph­¬ng ph¸p b¶o qu¶n vµ môc ®Ých sö dông da thµnh phÈm. Nh÷ng c«ng ®o¹n nh­: håi t­¬i, tÈy l«ng, ng©m v«i, tÈy v«i, lµm mÒm axit ho¸ ®­îc ¸p dông cho tÊt c¶ ph­¬ng ph¸p thuéc. Riªng thuéc da ®Ó cã da sö dông trong c«ng nghiÖp, c«ng ®o¹n lµm mÒm, axit ho¸ kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn ë møc ®é thÊp. Håi t­¬i. Môc ®Ých: nh»m phôc håi l¹i l­éng n­íc cã ë trong da bÞ mÊt ®i do qu¸ tr×nh b¶o qu¶n ( tõ 60-70% xuãon 35-45% ®èi víi da b¶o qu¶n b»ng muèi vµ gi¶m ®Õn 18% ®èi víi da b¶o qu¶n ph¬i kh«), ®ång thêi lµm cho cÊu tróc sîi trë l¹i nh­ tr¹ng th¸i ban ®Çu. Víi da b¶o qu¶n b»ng ph­¬ng ph¸p ph¬i kh« th× håi t­¬i khã kh¨n h¬n ph­¬ng ph¸p uíp muèi do vËy cÇn chó ý ngay tõ c«ng ®o¹n nµy. Da håi t­¬i chñ yÕu kiÓm tra b»ng c¶m quan, ®¹t yªu cÇu khi m«ng cã ®é mÒm m¹i nh­ do kkhi cßn t­¬i. NÕu kÐo dµi thêi gian håi t­¬i sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho vi khuÈn ho¹t ®éng, da dÔ bÞ tuét l«ng, mïi h«i khã chÞu vµ cã kh¶ n¨ng lµm cho mét phÇn collagen trong da bÞ ph©n huû. ë c«ng ®o¹n nµy ph¶i kiÓm tra thêi gian vµ nhiÖt ®é. C¸c n­íc ch©u ¢u th­êng sö dông m­íc ë c«ng ®o¹n nµy víi nhiÖt ®é lµ 26-270C vµ ho¸ chÊt cÇn thiÕt ®Ó ng¨n ch¨n sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn. ë n­íc ta, do cã sù ph©n biÖt râ rµng mïa ®«ng vµ mïa hÌ nªn c«ng ®o¹n håi t­¬i khã kh¨n h¬n v× vËy ®Ó ®¶m b¶o chÊt l­îng trong håi t­¬i ph¶i ®Ó nhiÖt ®é cña n­íc tõ 26-270C. Da b¶o qu¶n phæ biÕn lµ ­íp muèi do vËy cÇn håi t­¬i nh­ sau: 1. C©n da nguyªn liÖu ( tÝnh träng l­îng da muèi). 2. Dïng 150-200% n­íc cho vµo foulons. 3. NhiÖt ®é n­íc lµ 26-270C. Cho da nguyªn liÖu vµo foulons quay 20 phót, tho¸t n­íc bÈn ra ngoµi, ch¾t kÜ vµ tiÕp tôc håi t­¬i b»ng c¸ch bæ sung 150-200% n­íc vµo foulons, tèc ®é quay 4 vßng/phót, quay 30 phót sau ®ã quay ®¶o 10 phót/giê. Yªu cÇu da ph¶i ngËp n­íc, thêi gian tõ 5-12 giê, phô thuéc vµ ho¸ chÊt sö dông trong qu¸ tr×nh håi t­¬i, ho¸ chÊt ë ®©y kh«ng cã tÝnh thuéc v× n­íc ¶nh h­ëng ®Õn c«ng ®o¹n tÈy l«ng lµm da cøng. TÈy l«ng, ng©m v«i. Môc ®Ých: tÈy s¹ch líp l«ng, th­îng b× vµ lo¹i bá líp mì d­íi da. §©y lµ c«ng ®o¹n phøc t¹p, ho¸ chÊt tÈy l«ng ng©m v«i cã t¸c dông ph¸ huû líp ch©n l«ng vµ líp biÓu b× trªn mÆt da ®ång thêi lµm tr­¬ng në da, nªn c©nd ph¶i cã sù kiÓm tra chÆt chÏ viÖc sö dông ho¸ chÊt, n­íc, nhiÖt ®é, thêi gian. Trong qu¸ tr×nh tÈy l«ng ng©m v«i, sù t¸c ®éng cña kiÒm lµm s¹ch l«ng vµ ch©n l«ng lµ sunfuanatri ®ãng vai trß quan träng, pH tÈy ch©n l«ng lµ 12-13. Trong c¸c lo¹i kiÒm, sö dông v«i lµ tèt nhÊt, v«i cã ®é hoµ tan giíi h¹n lµ 0,15%, pH=12,6. NÕu sö dông NaOH th× sÏ ph¸ huû sîi collagen trong da v× pH cña nã qu¸ cao. NÕu ng©m v«i qu¸ møc, sîi collagen s÷ bÞ ph¸ huû, da bÞ h­ háng. Ng­îc l¹i ng©m v«i ch­a ®¹t, da thµnh phÈm s÷ bÞ cøng do kh«ng tr­¬ng në hÕt. Ngµy nay víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, ng©m v«i ®­îc tiÕn hµnh trong foulons víi vËn tèc lµ 3-4 vßng/phót, thêigian lµ 12-18 giê. Trong qu¸ tr×nh ng©m t¸c ®éng c¬ häc nhiÒu sÏ lµm cho s¶n phÈm cã ®é xèp lín, so vËy chØ cÇn quay ®¶o 10 phót/giê nh»m môc ®Ých ®¶o ®Òu dung dÞch ®Ó thÊm s©u vµ da. N­íc sö dông röa da lµ n­íc cøng, trªn bÒ mÆt da th¹o thµnh líp CaCO3 vµ da thµnh phÈm cã chÊt l­îng kÐm. §Ó tr¸nh hiÖn t­îng nµy, khi röa cÇn thªm 0,5% l­îng v«i so víi l­îng da. Quy tr×nh tÈy l«ng ng©m v«i: Thùc hiÖn trong foulons, träng l­îng n­íc vµ ho¸ chÊt tÝnh theo l­îng da muèi n­íc 200% cho tiÕp xóc víi hçn hîp 1,5-2%Na2S vµ v«i t«i tõ 10-15%, quay 60 phót. Sau ®ã, mçi giê quay ®¶o 5 phót, ®Ó qua ®ªm, thêi gian cña c«ng ®o¹n lµ 12-24 giê. Chó ý: l­îng v«i cho vµ foulons chia lµm 2 lÇn, môc ®Ých lµ t¨ng pH tõ tõ, cã nh­ vËy mÆt da kh«ng bÞ nh¨n hóm, Víi c¸c mÆt hµng kh¸c nh­ da bäc nÖm, da g¨ng, quÇn ¸o … cÇn ng©m v«i sao cho sÊu tróc sîi da tr­¬ng në h¬n vµ lo¹i bá hoµn toµn cac abunin vµ c¸c colagen kh«ng cã cÊu tróc sîi, cã nh­ vËy s¶n phÈm míi cã ®é xèp nhÑ. XÎ máng. T¹o cho con da cã ®é dµy ®ång ®Òu trong tÊt c¶ c¸c tÊm da theo yªu cÇu sö dông. XÎ máng ®­îc thùc hiÖn trªn m¸y xÎ. Trong khi xÎ ph¶i kiÓm tra ®é dµy cña da c¾t sao cho phï hîp víi tõng môc ®Ých sö dông. Ch¼ng h¹n: da sau khi ng©m v«i cã ®é dµy mÆt cËt lµ 4 mm, sau khi thuéc cßn 2,8 mm, sau khi bµo lµ 2,6 mm vµ ®Õn da hoµn thµnh cã ®é dµy 2,3 mm. TÈy v«i, lµm mÒm. Da sau khi tÈy l«ng ng©m v«i, c¸c ho¸ chÊt kiÒm trong do cÇn ®­îc lo¹i bá, nÕu kh«ng chóng sÏ ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng da thuéc ( thuéc Cr«m vµ kÓ c¶ thuéc tanin th¶o méc). TÈy v«i vµ lµm mÒm th­êng ®­îc tiÕn hµnh trong foulons, qu¸ tr×nh lµm mÒm ®­îc tiÕm hµnh sau khi ®· tÈy v«i. Ngµy nay th­êng dïng foulons cã tèc ®é cao h¬n tèc ®é thïg quay ®Ó håi t­¬i vµ tÈy l«ng, cô thÓ lµ 5-6 vßng/phót, nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng tÈy cña c¸c t¸c nh©n tÈy. Tuú theo mÆt hµng, viÖc tÈy v«i cã thÓ dïng c¸c t¸c nh©n kh¸c nhau. §èi víi da cã ®é mÒm cao, cÇn lo¹i bá hÕt c¸c ion Ca2+ cã trong do sau qu¸ tr×nh tÈy l«ng ng©m v«i. Nh»m lµm gi¶m l­îng tiªu hao chÊt tÈy v«i vµ hiÖu qu¶ tÈy ®¹t cao, tr­íckhi tÈy, cÇn röa ®Ó lo¹i bá bít chÊt kÒm kh«ng liªn kÕt trong da. NhiÖt ®é tÈy v«i lµn mÒm tõ 35-380C, tèi ­u lµ 370C v× ë nhiÖt ®é nµy gi÷ ®­îc an toµn cho sîi da. Ngµy nay viÖc dïng cöa khÐp kÝn ®Ó röa trë thµnh phæ th«ng vµ cã hiÖu qu¶ tÈy röa cao, cô thÓ lµ 90% l­îng kiÒm kh«ng liªn kÕt bÞ lo¹i bá sau 3 lÇn röa riªng biÖt. Ho¸ chÊt dïng ®Ó tÈy v«i lµ c¸c muèi axit nh­ amoni sunfat (NH4)2SO4, amoni clorua NH4Cl hay muèi cña axit h÷u c¬ yÕu. Khi dïng (NH4)2SO4 th× t¹o thµnh CaSO4 khã hoµ tan h¬n CaCl2 khi dïng NH4Cl ®Ó tÈy. NhËn biÕt qu¸ tr×nh tÈy hoµn toµn hay kh«ng ng­êi ta dïng chØ thÞ mµu ®Ó kiÓm tra møc®é tÈy v«i. NÕu nhá vµi giät phenolphtalein vµo mÆt da mµ kh«ng cã mµu g× lµ qu¸ tr×nh tÈy v«i ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch triÖt ®Ó (pH=8,3), nÕu cã mµu h«ng hay ®á th× qu¸ tr×nh tÈy v«i ch­a hoµn toµn triÖt ®Ó. Qu¸ tr×nh xuyªn thÊu cña t¸c nh©n khö v«i vµo c¸c phÇn dµy cña tÊm da sÏ chËm vµ khã kh¨n h¬n. §èi víi da thuéc cã ®é mÒm m¹i, t¸c nh©n tÈy v«i cÇn ph¶i xuyªn vµo trong da s©u h¬n. NÕu da thuéc ®anh ch¾c th× qu¸ tr×nh tÈy v«i kh«ng cÇn thùc hiÖn mét c¸ch triÖt ®Ó. Môc ®Ých lµm mÒm lµ t¹o cho da cã mÆt cËt nh½n, lo¹i toµn bé sù tr­¬ng në vµ líp ghÐt trªn mÆt cËt. Trong qu¸ tr×nh lµm mÒm, t¸c nh©n lµm mÒm sÏ t¸c dông ®Õn c¸c collagen kh«ng cã cÊu truc nh­ sîi ®µn håi. Nh»m t¨ng sù mÒm m¹i, ®é ®µn håi cña mÆ cËt, viÖc nµy cã y nghÜa lín ®è víi da thuéc Cr«m – mÆt hµng lµm ¸o kho¸c, mò giµy, g¨ng tay, bäc ®Öm; nh­ng kh«ng cã y nghÜa ®èi víi c¸c lo¹i da cøng nh­ da ®Õ giµy, da dïng cho c«ng nghiÖp. Trong thùc tÕ, qu¸ tr×nh lµm mÒm ®­îc thùc hiÖn trong cïng foulons dïng ®Ó tÈy v«i vµ cïng trong mét bÓ cña c«ng ®o¹n tÈy v«i. Qu¸ tr×nh lµm mÒm lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng cña men lªn mét sè cÊu tróc cña da - ®ã lµ ph¸t minh cña tiÕn sÜ Rohn ng­êi §øc - lo¹i men nµy lµ men ph©n gi¶i ( men Pancreaza) chóng ®­îc chuyÓn ho¸ theo ho¹t ®éng cña men vµ ®­îc trén vµ mïn c­a hoÆc trén víi c¸c t¸c nh©n tÈy v«i kh¸c. YÕu tè nhiÖt ®é rÊt quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh lµm mÒm, tèi ­u lµ 370C, v× nhiÖt ®é nµy thÝch hîp cho ho¹t ®éng cña men; pH còng cã vai trß quan träng, pH tèi ­u lµ 8,3. ViÖc lµm mÒm còng ®ång thêi t¨ng sù ®µn håi cña da thµnh phÈm. MÕu qu¸ tr×nh lµm mÒm da qua l©u, qu¸ m¹nh s÷ lµn gi¶m ®é bÒn lùc chÞu kÐo. Tuú theo môc ®Ých sö dông c¸c lo¹i da mµ chÕ ®é lµm mÒm kh¸c nhau. Ph­¬ng ph¸p kiÓm tra qu¸ tr×nh lµm mÒm b¨ng c¸ch gÊp da l¹i vµ v¾t ®Ó cho bät khÝ ®i qua. I.4.2. Thuéc da. Thuéc da lµ qu¸ tr×nh mµ qua ®ã da trÇn ®­îc chuyÓn ho¸ thµnh da thuéc víi nh÷ng ®Æc tÝnh tèi ­u cña nã nh­ chÞu nhiÖt ®é cao, kh«ng thèi r÷a khi tiÕp xóc víi n­íc vµ c¸c m«i tr­êng kh¸c, chÞu ®­îc t¸c ®éng ph¸ ho¹i cña vi sinh vËt vµ cã ®é thÊu khÝ cao. Ho¸ chÊt dïng ®Ó thuéc lµ kali bicr«mat: K2Cr2O7. Khi thuû ph©n t¹o thµnh muèi kiÒm cr«m: K2Cr2O7 + 3H2SO4 + R —› K2SO4 + 2CrOHSO4 + RO + H2O R lµ chÊt khö ( gluco hoÆc Na2S2O4). Ph¶n øng t¹o nªn hîp chÊt hîp chÊt hy®r«xyt lµ muèi kiÒm Cr«m, dung dÞch mang tÝnh axit. Qu¸ tr×nh thuû ph©n cã thÓ tiÕp tôc nÕu ta cho axit vµo dung dÞch khi dïng qu¸ tr×nh thuû ph©n vµ cã thÓ ®­a s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh thuû ph©n trë vÒ dn¹g sunfat cr«m. C¸c ph©n tö phøc cr«m cã thÓ t¹i nªn c¸c phÇn tö phøc lín h¬n, lµm cho ®é kiÒm vµ tÝnh thuéc biÕn ®æi. Mét sè tÝnh chÊt cña muèi kiÒm cr«m: tt  Muèi cr«m  % ®é hoµ tan  TÝnh thuéc  §é hoµ tan   1  Cr2(SO4)3  0  KÐm  RÊt tèt   2  Cr(OH)SO4  33  Tèt  nt     45  M¹nh  nt   3  Cr2(OH)4SO4  46  BÒ mÆt  Kh«ng tan   4  Cr(OH)3  100  Kh«ng  nt   §é kiÒm lµ møc ®o tÝnh thuéc cña muèi cr«m; t¨ng ®é kiÒm, tÝnh thuéc vµ l­îng muèi Cr«m hÊp thô vµ da t¨ng, ®ång thêi còng t¨ng nhãm hy®r«xyt liªn kÕt trong phøc vµ lµm t¨ng kÝch th­íc phøc Cr«m trong dung dÞch vµ lµm gi¶m kh¶ n¨ng xuyªn cña muèi cr«m vµo bªn trong da, cho nªn ë giai ®o¹n nµy dïng dung dÞch Cr«m cã ®é bÒn kiÒm thÊp t¹o kh¶ n¨ng xuyªn cña chóng vµo da s©u h¬n. C¸c anion kh¸c cã thÓ ®i vµo phøc cr«m (c¸c gèc cacboxyl) lµm thay ®æi tÝnh thuéc, thay ®æi thµnh phÇn cña dung dÞch ®iÒu chÕ tõ bicromat Ýt h¬n, do nguy hiÓm cña mét sè ho¸ chÊt nh­ axit cromic ®èi víi søc khoÎ ng­êi s¶n xuÊt. ViÖc dïng t¸c nh©n khö lµ glucoza hoÆc hîp chÊt h÷u c¬ kh¸c, t¹o nªn cr«m víi nhiÒu ph©n tö h÷u c¬, tuú theo thµnh phÇn cña chÊt khö. VÝ dô: Na2Cr2O7 + H2SO4 H2CrO4 + Na2SO4 + H2O + nhiÖt….. Cr2(SO4)3 + Na2SO4 + H2O + nhiÖt ë pH thÊp h¬n, qu¸ tr×nh xuyªn cña chÊt thuéc Cr«m vµo trong da sÏ tèt h¬n vµ nhanh h¬n song tÝnh thuéc Cr«m kÐm h¬n. T¨ng pH, t¨ng kh¶ n¨ng thuéc vµ t¹o sù liªn kÕt cña chóng víi c¸c collagen mµ kh«ng g©y dÕt tña. §iÒu quan träng trong c«ng ®o¹n n©ng kiÒm lµ møc ®é n¨ng sao cho t¸c dông thuéc ®ång ®Òu, phßng ngõa kÕt tña Cr«m cã thÓ xÈy ra. Natri cacbonat cã thÓ dïng ®Ó n©ng kiÒm, ®é kiÒm cña dung dÞch sÏ t¨ng ë d¹ng dÞch cÊp theo bËc thang. HiÖn nay, ng­êi ta dïng c¸c t¸c nh©n trung hoµ kh¸c nhau, t¸c dông n©ng kiÒm cña chóng t¨ng lªn mét c¸ch tõ tõ nh­: Mentrigan MOG, kho¸ng ®«l«mit. §Ó tiÕp c«ng ®o¹n sau, ta cÇn kiÓm tra ®é xuyªn thÊu cña axit ho¸ (sau 2 giê quay), sau khi ®¹t ta cho: 6-8% Cr2O3 d¹ng bét, quay 6-8 giê, thö ®é xuyªn thÊu sau 3-4 giê, cho tiÕp 0,5-1% Mentrigan MOG, quay 1-2 giê. Thö nhiÖt ®é vµ pH. §èi víi da phÌn cÇn dïng chÊt chèng mèc ®Ó phßng mèc, th­êng dïng 0,3-0,5% Preventol WB. I.4.3. Hoµn thµnh da thuéc. Da sau khi thuéc ®é Èm cßn qu¸ cao 60-65%, ch­a cã ®é mÒm dÎo cÇn thiÕt, bÒ mÆt th« vµ dÔ ngÊm n­íc. V× thÕ sau khi thuéc nhÊt thiÕt ph¶i qua c«ng ®o¹n chØnh lý. Víi c¸c lo¹i da kh¸c nhau, yªu cÇu kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh chØnh lý. Tuy nhiªn, c¸c lo¹i da sau khi thuéc ®Òu cã nh÷ng kh©u c¬ b¶n sau: ñ ®èng, Ðp n­íc, bµo máng, trung hßa ( ®èi víi da thuéc Cr«m), nhuém ¨n dÇu, sÊy kh«, ®Ó cho da cã ®é Èm lµ 12-15%, sau ®ã ®em vß mÒm, trau chuèt, môc ®Ých lµm cho da thuéc ®ång ®Òu vÒ mÆt mµu s¾c, kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt trªn bÒ mÆt nh»m ®¸p øng môc ®Ých sö dông ®a d¹ng cña ng­êi tiªu dïng. Trong c«ng nghiÖp thuéc da, quy tr×nh thuéc ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh cña s¶n phÈm th× trau chuèt cã ý nghÜa cùc kú quan träng ®èi víi tiªu dïng v× r»ng: chØ tiªu thÈm mÜ cña da thuéc cr«m víi c¸c ®å dïng chÕ biÕn tõ da ®­îc thÓ hiÖn chñ yÕu ë mµu s¾c, ®é bãng, ®é bÒn nhiÖt, bÒn uèn gËp cña líp mµng trau chuèt. ®Æc biÖt lµ líp mµng trau chuèt cã vai trß quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ cña tÊm da thuéc khi l­u th«ng trªn thÞ tr­êng. V× vËy khi trau chuèt ®ßi hái c¸c nhµ c«ng nghÖ ph¶i t×m hiÓu, n¾m b¾t thÞ hiÕu cña ng­êi tiªu dïng, tõ ®ã ph©n lo¹i, lùa chän hãa chÊt, ph­¬ng ph¸p trau chuèt cho phï hîp víi c«ng dông tõng mÆt hµng mµ ng­êi tiªu dïng ®ßi hái. Da nguyªn liÖu cã mét sè khuyÕt tËt h×nh thµnh khi con vËt cßn sèng hoÆc h×nh thµnh qua lét má, khi b¶o qu¶n. nh÷ng khuyÕt tËt mµy ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng cña da thuéc vµ da hoµn thµnh, do ®ã tr­íc khi trau chuèt ph¶i ph©n lo¹i da thµnh 2 lo¹i: lo¹i ®Ó nguyªn mÆt cËt ( mÆt tù nhiªn) vµ lo¹i ph¶t c¶i t¹o mÆt cËt. Víi lo¹i ®Ó nguyªn mÆt cËt, sau khi nhuém ¨n dÇu ®­îc ®­a vµo trau chuèt. Thµnh phÇn trau chuèt bao gåm 2 líp chÝnh: + Líp c¬ së: chÊt kÕt dÝnh lµ thµnh phÇn chÝnh ®Ó t¹o mµng, nh­ chÊt acrylic butadien, polûuetan, c¸c chÊt pigment ( nh÷ng oxit kim lo¹i) mang mµu…, dÇu mì, dung m«i h÷u c¬ t¹i mµng cã ®é mÒm m¹i vµ ®é bãng nhÊt ®Þnh. Ngoµi ra cßn cã mét sè hîp chÊt lµm dµy kh¸c. + Líp phñ trªn cïng: chñ yÕu dïng Lacquers, nitroxenlulo, polymetan hßa tan dung m«i h÷u c¬. c¸c hîp chÊt trªn cã thÓ b«i hoÆc phun nhiÒu líp, cuèi cïng lµ in ë nhiÖt ®é cao vµ ¸p suÊt kh¸c nhau, phô thuéc vµo yªu cÇu cña kh¸ch hµng mµ c«ng nghÖ lùa chän ph­¬ng ph¸p thao t¸c kh¸c nhau cho phï hîp. §èi víi da ph¶i c¶i t¹o tr­íc khi trau chuèt, ph¶i xö lý b»ng ph­¬ng ph¸p ng©m tÊp vµ dïng giÊy nh¸p ®¸nh bÒ mÆt, khi ng©m tÊp cã c¸c hãa chÊt chñ yÕu ®ã lµ Encryl vµ dung m«i h÷u c¬. C¸c lo¹i da mÆt cÊt xÊu ph¶i qua c«ng ®o¹n c¶i t¹o b»ng ph­¬ng ph¸p dïng giÊy nh¸p ®¸nh phít bÒ mÆt sau ®ã da ®­îc ng©m víi dung dÞch hãa chÊt nªu trªn nh»m t¹o cho da cã mÆt cËt b»ng, tiÕp ®ã ®em sÊy kh« vµ dïng giÊy nh¸p ®¸nh l¹i ®Ó hãa chÊt trau chuèt bÒ mÆt da ®¹t ®­îc yªu cÇu chÊt l­îng tèt h¬n. II. ThiÕt bÞ.([1], [4], [5]) C¸c thiÕt bÞ cÇn thiÕt cho qua tr×nh thuéc da lµ: foulons, m¸y n¹o thÞt, m¸y xÎ, m¸y bµo, m¸y Ðp n­íc, m¸y ty da, m¸y vß mÒm, m¸y in, m¸y ®¸nh nh¸p, m¸y ®¸nh bãng, m¸y sÊy ch©n kh«ng. trong ®ã quan träng lµ: + M¸y n¹o thÞt: lµ m¸y dïng ®Ó lo¹i bá nh÷ng tæ chøc d­íi da t¹o ®iÒu kiÖn cho hãa chÊt xuyªn vµo sîi da tèt h¬n. + M¸y xÎ, m¸y bµo: cã t¸c dông ®iÒu chØnh chiÒu dµy tÊm da ®¶m b¶o ®é dµy ®ång ®Òu nhÊt ®Þnh, gi¶m sù tiªu hao cña mét sè hãa chÊt trong khi thuéc vµ lµm t¨ng kh¶ n¨ng sö dông cña s¶n phÈm. + Foulons: gióp lµm t¨ng qu¸ tr×nh xuyªn thÊu vµ kÕt hîp cña hãa chÊt vµo da t¹o sù ph©n bæ ®ång ®Òu trªn vµ trong toµn bé tÊm da. + M¸y vß mÒm: t¹o cho da cã ®é xèp vµ ®é mÒm m¹i ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu tiªu dïng kh¸c nhau cña kh¸ch hµng. + M¸y in: dïng ®Ó trang trÝ bÒ mÆt lµm t¨ng tÝnh thÈm mÜ cña da thuéc sau khi hoµn thµnh. PhÇn III–vÊn ®Ò m«i tr­êng Qua phÇn giíi thiÖu vÒ c«ng nghÖ thuéc da vµ s¶n xuÊt da giµy ë trªn ta thÊy r»ng chÊt th¶i trong ngµnh nµy còng lµ mét vÊn ®Ò rÊt ®¸ng l­u t©m.Nhµ n­íc ®· x¸c ®Þnh ®©y lµ vÊn ®Ò cÇn cã luËt ph¸p ®Ó qu¶n lý nªn ®· ®­a ra tiªu chuÈn lao ®éng ¸p dông riªng ®èi víi ngµnh da giµy. I. LuËt m«i tr­êng. TrÝch ch­¬ng 10_ M«i tr­êng: I.1. LuËt ph¸p m«i tr­êng. 1. Doanh nghiÖp thùc hiÖn nghiªm chØnh luËt b¶o vÖ m«i tr­êng cña n­íc CHXHCNVN 2. Kh«ng tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng lµm suy kiÖt tµi nguyªn vµ huû ho¹i m«i tr­êng, cô thÓ kh«ng tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng sau: + C¸c ho¹t ®éng lµm suy tho¸i, c¹n kiÖt nghiªm träng nguån n­íc, ng¨n c¶n tr¸i phÐp sù l­u th«ng cña n­íc, ph¸ ho¹i c«ng tr×nh b¶o vÖ, khai th¸c sö dông tµi nguyªn n­íc, phßng chèng vµ kh¾c phôc hËu qu¶ do n­íc g©y ra, vµ kh«ng g©y « nhiÔm n­íc. + C¸c ho¹t ®éng g©y t¸c h¹i ®Õn m«i tr­êng sèng cña c¸c loµi thñy s¶n. + C¸c ho¹t ®éng ch«n vïi chÊt th¶i ®éc h¹i v­ît giíi h¹n cho phÐp g©y « nhiÔm ®Êt. + C¸c ho¹t ®éng lµm suy tho¸i m«i tr­êng, g©y « nhiÔm m«i tr­êng. + Th¶i vµo kh«ng khÝ c¸c lo¹i bôi, chÊt ®éc qu¸ tiªu chuÈn vÖ sinh cho phÐp. + G©y tiÕng ån, rung ®éng v­ît giíi h¹n cho phÐp lµm tæn h¹i ®Õn søc khoÎ cña ng­êi lao ®éng vµ d©n c­ xung quanh. 3. LËp vµ nép b¶n kª khai c¸c ho¹t ®éng cã ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng ®óng thêi h¹n cho c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc. 4. LËp vµ nép b¸o c¸o ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng cña doanh nghiÖp ®óng thêi h¹n cho c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc. 5. Kh«ng vi ph¹m quy ®Þnh vÒ l­u th«ng hµng ho¸ ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng, cô thÓ kh«ng vi ph¹m c¸c ®iÒu sau: + Quy ®Þnh vÒ ph¸p lÖnh b¶o vÖ quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng, kh«ng s¶n xuÊt kinh doanh c¸c s¶n phÈm hoÆc sö dông c¸c nguyªn vËt liÖu ®éc h¹i g©y « nhiÔm m«i tr­êng nguy h¹i ®Õn tÝnh m¹ng, søc khoÎ cña con ng­êi tr¸i víi thuÇn phong mü tôc. + Quy ®Þnh vÒ ph¸p lÖnh b¶o vÖ quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng, vÒ chøng nhËn hîp chuÈn trong viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸. + Quy ®Þnh vÒ viÖc nhËp khÈu c«ng nghÖ m¸y mãc thiÐt bÞ, phÕ th¶i hoÆc c¸c chÊt kh«ng ®¶m b¶o tiªu chuÈn b¶o vÖ m«i tr­êng cho phÐp. 6. Kh«ng vi ph¹m c¸c quy ®inh vÒ viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng trong qu¸ tr×nh xö lý chÊt th¶i. I.2. C¸c chÝnh s¸ch m«i tr­êng. 1. X©y dùng chÝnh s¸ch b¶o vÖ m«i tr­êng nh»m gi¶m thiÓu c¸c t¸c h¹i ®èi víi m«i tr­êng sinh th¸i vµ céng ®ång d©n c­. 2. Phßng chèng « nhiÔm kh«ng khÝ , c¶i t¹o m«i tr­êng c¶nh quan, trång c©y xanh. 3. Kh«ng tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng g©y « nhiÔm nguån n­íc, thu gom n­íc th¶i cã chøa ho¸ chÊt, xö lý ®¶m b¶o tiªu chuÈn míi th¶i ra m«i tr­êng. 4. X©y dùng quy chÕ xö lý chÊt th¶i: mäi chÊt th¶i ®Òu ®­îc ph©n lo¹i tËp trung vµo n¬i quy ®Þnh vµ xö lý b»ng nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp tr¸nh g©y « nhiÔm m«i tr­êng, ®¶m b¶o møc tiªu chuÈn vÖ sinh cho phÐp tr­íc khi th¶i ra m«i tr­êng xung quanh. 5. Cã bé phËn theo dâi gi¸m s¸t, thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh b¶o vÖ m«i tr­êng. Trªn ®©y lµ quy ®Þnh cña nhµ n­íc, b©y giê chóng ta sÏ t×m hiÓu vÒ c¸c lo¹i chÊt th¶i ph¸t sinh trong c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng vµ søc khoÎ cña chóng ta. Tr­íc hÕt chóng ta còng ph¶i biÕt r»ng ngµnh giµy da ®ãng 1 vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®©y lµ ngµnh xuÊt khÈu hµng ®Çu cña chóng ta ®ång thêi còng ®øng ®Çu thÕ giíi. Vµ theo ®ã l­îng chÊt th¶i nguy h¹i Gelatin va Crom (chÊt cã thÓ g©y ung th­, tö vong cho ng­êi vµ ®éng vËt khi tiÕp xóc) tõ c¸c phÕ th¶i cña da còng lµ 1 ®iÒu ®¸ng lo ng¹i ®èi víi c¸c c¬ së thuéc da. Thèng kª trung b×nh trªn c¶ n­íc mçi n¨m l­îng chÊt th¶i r¾n ph¸t sinh trong ngµnh thuéc da kho¶ng 4000 tÊn. §©y chÝnh lµ l­îng chÊt th¶i nguy h¹i cã chóa nhiÒu Cr«m chiÕm (trªn 1% khèi l­îng) vµ mét l­îng ®¸ng kÓ Gelatin. Trong qu¸ tr×nh thuéc da cÊu tróc da ®éng vËt ®­îc thay ®æi ®Ó cho da bÒn nhiÖt, kh«ng cøng gißn khi l¹nh kh«ng bÞ nh¨n hoÆc thèi r÷a khi Èm vµ nãng. Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p thu«c da tuú theo yªu cÇu vµ môc ®Ých sö dông. Trong ®ã thuéc da b»ng muèi Cr«m lµ phæ biÕn nhÊt. Tuy nhiªn víi ph­¬ng ph¸p nµy l­îng Cr (III) cßn sãt l¹i trong da phÕ phÈm l¹i g©y « nhiÔm ®¸ng kÓ ®èi víi m«i tr­êng. §iÒu nguy hiÓm lµ Cr (III) khi gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi cã thÓ bÞ chuyÓn ho¸ thµnh Cr (IV), Cr (VI)–cã trong thµnh phÇn cña chÊt ®éc cã thÓ ung th­, tö vong cho ng­êi vµ ®éng vËt. Cã thÓ thu håi Gelatin vµ Crom tõ da bµo theo quy tr×nh sau: 1. NÊu da víi dung dÞch Ca(OH)2. 2. Läc vµ thu håi dung dÞch co chøa Gelatin. 3. Cho b· läc vµo dung dÞch axit. 4. Läc. 5. KÕt tña Crom. Ph­¬ng ph¸p nµy sö dông ho¸ chÊt rÎ tiÒn, ®¬n gi¶n cã kh¶ n¨ng øng dông ë quy m« lín cã gi¸ trÞ kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i tr­êng. Sau ®©y chóng ta sÏ t×m hiÓu s©u s¾c h¬n c¸c lo¹i chÊt th¶i, nguån ph¸t sinh vµ biÖn ph¸p gi¶m thiÓu, xö lý. II. ChÊt th¶i trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt da vµ c¸ch xö lý.([6], [7], [8]) II.1. Nguån ph¸t sinh n­íc th¶i, ®Æc tÝnh n­íc th¶i cña c«ng nghÖ thuéc da. HÇu hÕt c¸c c«ng ®o¹n trong c«ng nghÖ thuéc da lµ qu¸ tr×nh ­ít, cã nghÜa lµ cã sö dông n­íc. §Þnh møc tiªu thô n­íc kho¶ng 30-70 m3 cho 1 tÊn da nguyªn liÖu. L­îng n­íc th¶i th­êng xÊp xØ l­îng n­íc tiªu thô. T¶i l­îng, thµnh phÇn cña c¸c chÊt g©y « nhiÔm n­íc phô thuéc vµo l­îng ho¸ chÊt sö dông vµ l­îng chÊt t¸ch ra tõ da. §Þnh møc ho¸ chÊt vµ tiªu thô n­íc trong c«ng nghÖ thuéc da ®­îc tãm t¾t theo b¶ng d­íi ®©y:(kg/100kg da muèi): Ho¸ chÊt  Cho s¶n xuÊt da cøng  Cho s¶n xuÊt da mÒm   NaCl  10-30  10-30   Na2S  3,0  3,0   Ca(OH)2  4,5  4,5   Na2CO3  5,0  5,0   (NH4)2SO4  2,0  2,0   HCl  0,3  0,3   NaHSO3  1,5  1,5   H2SO4  4,0  4,0   Na2SO3   2,0   Tannin  12,0  1,0   Cr2(SO4)3   10,0   DÇu thùc vËt   4,0   Syntan   3,0   ChÊt trî nhuém   3,8   Thuèc nhuém   0,6   ChÊt hoµn thiÖn (dung m«i h÷u c¬)   4,0   N­íc  30-35m3/1 tÊn da  30-60m3/1tÊn da   Trong c«ng ®o¹n b¶o qu¶n, muèi ¨n NaCl ®­îc sö dông ®Ó ­íp da sèng, l­îng muèi sö dông tõ 100 ®Õn 300 kg cho 1 tÊn da sèng. Khi thêi tiÕt nãng Èm cã thÓ dïng muèi Na2SiF6 ®Ó s¸t trïng. Nø¬c th¶i cña c«ng ®o¹n nµy lµ n­íc röa da tr­íc khi ­íp muèi (nÕu cã), n­íc lo¹i nµy chøa t¹p chÊt bÈn, m¸u mì, ph©n ®éng vËt, bïn ®Êt. Tr­íc khi ®­a vµo c¸c c«ng ®o¹n tiÒn xö lý, da muèi ®­îc röa ®Ó lo¹i bá muèi, c¸c t¹p chÊt b¸m vµo da, sau ®ã ng©m trong n­íc tõ 8-12h ®Ó håi t­¬i da. Trong qu¸ tr×nh håi t­¬i cã thÓ bæ sung c¸c chÊt tÈy NaOCl, Na2CO3 ®Ó tÈy mì vµ duy tr× pH=7,5-8,0 cho m«i tr­êng ng©m da. N­íc th¶i cña c«ng ®o¹n håi t­¬i cã mµu vµng lôc chøa c¸c protein tan nh­ albumin, c¸c chÊt bÈn b¸m vµo da vµ cã hµm l­îng muèi NaCl cao. Do cã vi khuÈn nªn n­íc th¶i cña c«ng ®o¹n nµy rÊt nhanh bÞ thèi r÷a. S¬ ®å c«ng nghÖ kÌm theo dßng th¶i trong s¶n xuÊt thuéc da: N­íc th¶i cña c«ng ®o¹n ng©m v«i vµ khö l«ng mang tÝnh kiÒm cao do m«i tr­êng ng©m da trong v«i ®Ó khö l«ng cã ®é pH thÝch hîp tõ 11-12,5. NÕu pH13 da bÞ rép, l«ng gißn sÏ khã t¸ch ch©n l«ng. N­íc th¶i cña c«ng ®o¹n nµy chøa muèi NaCl, v«i, chÊt r¾n l¬ löng do l«ng vôn vµ v«i, chÊt h÷u c¬, sunfua S2-. C«ng ®o¹n khö v«i vµ lµm mÒm da cã sö dông l­îng n­íc lín kÕt hîp víi muèi (NH4)2SO4 hay NH4Cl ®Ó t¸ch l­îng v«i cßn b¸m trong da vµ lµm mÒm da b»ng men tæng hîp hay men vi sinh. C¸c men nµy t¸c ®éng ®Õn cÊu tróc da, t¹o ®é mÒm m¹i cña da. N­íc th¶i cña c«ng ®o¹n nµy mang tÝnh kiÒm, cã chøa hµm l­îng nit¬ (ë d¹ng amon hay amoniac) cao. Trong c«ng ®o¹n lµm xèp, c¸c ho¸ chÊt sö dông lµ axit nh­ axit axetic, axit sunfuric vµ axit fomic. C¸c axit nµy cã t¸c dông chÊm døt ho¹t ®éng cña enzim, t¹o m«i tr­êng pH=2,8-3,5 thÝch hîp cho qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n chÊt thuéc vµo trong da. Qu¸ tr×nh lµm xèp th­êng g¾n liÒn víi c«ng ®o¹n thuéc Cr«m. N­íc th¶i cña c«ng ®o¹n nµy mang tÝnh axit cao. N­íc th¶i cña c«ng ®o¹n thuéc mang tÝnh axit vµ cã hµm l­îng Cr3+ cao (kho¶ng 100-200 mg/l) nÕu thuéc Cr vµ BOD5 rÊt cao nÕu nh­ thuéc tanin (kho¶ng600-2000 mg/l). N­íc th¶i thuéc Cr cã mµu xanh, cßn n­íc th¶i thuéc tanin cã mµu tèi , mïi khã chÞu. N­íc th¶i cña c¸c c«ng ®o¹n trung hoµ, Ðp n­íc, nhuém, ¨n dÇu, hoµn thiÖn th­êng chiÕm l­îng nhá vµ gi¸n ®o¹n. N­íc th¶i chøa c¸c chÊt thuéc, thuèc nhuém vµ l­îng mì d­. N­íc th¶i cña c¬ së thuéc da nãi chung cã ®é mµu, chøa hµm l­îng r¾n TS, chÊt r¾n l¬ löng SS, hµm l­îng « nhiÔm c¸c chÊt h÷u c¬ cao. C¸c dßng th¶i mang tÝnh kiÒm lµ n­íc th¶i cña c«ng ®o¹n håi t­¬i, ng©m v«i, khö l«ng. N­íc th¶i cña c¸c c«ng ®o¹n lµm xèp, thuéc mang tÝnh axit. Ngoµi ra n­íc th¶i thuéc da cña tõng c«ng ®o¹n vµ cña dßng th¶i chung cã thÓ tham kh¶o theo b¶ng sau: C«ng ®o¹n  L­îng n­íc th¶i (m3/tÊn da muèi)  pH  TS (mg/l)  SS (mg/l)  BOD5 (mg/l)   Håi t­¬i  2,5-4,0  7,5-8,0  8000-28000  2500-4000  1100-2500   Ng©m v«i  3,5-10  10,0-12,5  16000-45000  4500-6500  6000-9000   Khö v«i  7,0-8,0  3,0-9,0  1200-12000  200-1200  1000-2000   Thuéc tanin  2,0-4,0  5,0-6,8  8000-50000  5000-20000  6000-12000   Lµm xèp  2,0-3,0  2,9-4,0  16000-45000  600-6000  600-2200   Thuéc Crom  4,0-5,0  2,6-3,2  2400-12000  300-1000  800-1200   Dßng tæng  30-45  7,5-10  10000-25000  1200-6000  2000-3000   Ngoµi ra trong dßng n­íc th¶i chung cßn cã chøa sunfua, crom vµ dÇu mì Cr3+: 70-100 mg/l; dÇu mì: 100-500 mg/l; sunfua: 120-170mg/l. So s¸nh ®Æc tÝnh n­íc th¶i thuéc da víi n­íc th¶i tù nhiªn,n­íc th¶i ®« thÞ vµ hiÖu qu¶ xö lý cÇn thiÕt: C¸c th«ng sè  N­íc th¶i thuéc da  N­íc th¶i ®« thÞ  HiÖu qu¶ xö lý cÇn thiÕt, %  N­íc tù nhiªn  HiÖu qu¶ xö lý cÇn thiÕt, %   NhiÖt ®é  20-60  <40  -  <30  -   pH  3-12  6-10   6,5-9    ChÊt r¾n l¬ löng SS (mg/l)  1250-6000  300-1000  76-83  20-60  99   BOD (mg/l)  2000-3000  350-1000  67-83  20-40  99   COD (mg/l)  2500-3000  1000-2000  33-60  60-250  92-98   S2- (mg/l)  120-170  1-5  97-99  1-2  99   Cr3+ (mg/l)  70-100  2-5  95-97  1-4  98   DÇu mì (mg/l)  100-500  50-100  50-80  5-20  96   II.2. T¸c ®éng cña n­íc th¶i trong c«ng nghiÖp thuéc da ®Õn m«i tr­êng: N­íc th¶i thuéc da nÕu kh«ng ®­îc xö lý sÏ g©y t¸c ®éng lín tíi nguån tiÕp nhËn. N­íc chøa hµm l­îng chÊt h÷u c¬ cao lµm gi¶m l­îng oxy hoµ tan trong n­íc, gi¸n tiÕp ¶nh h­ëng tíi ®êi sèng cña c¸c loµi thuû sinh sèng trong n­íc. N­íc th¶i chøa hµm l­îng chÊt r¾n l¬ löng d¹ng v« c¬ vµ h÷u c¬ cao gåm c¸c thµnh phÇn v«i, l«ng, thÞt lµm dßng tiÕp nhËn bÞ vÈn ®ôc vµ sa l¾ng ¶nh h­ëng ®Õn c¸c loµi ®éng vËt sèng nh­ c¸, c¸c loµi phï du ®ang tån t¹i ë dßng s«ng. C¸c muèi v« c¬ tan lµm t¨ng ®é mÆn cña n­íc, t¨ng ¸p suÊt thÈm thÊu vµ ®é cøng cña n­íc. Mµu tèi cña n­íc th¶i lµm cho nguån tiÕp nhËn cã mµu, lµm gi¶m qu¸ tr×nh quang hîp cña c¸c loµi rong t¶o. N­íc th¶i chøa Cr d­ ë d¹ng Cr3+ th­êng Ýt ®éc h¹i so víi Cr6+(®é ®éc cña Cr3+ b»ng 1/100 lÇn cña Cr6+). Tuy nhiªn Cr3+ cã thÓ g©y dÞ øng ngoµi da, lµm x¬ cøng ®éng m¹ch. Sù cã mÆt cña Cr trong n­íc th¶i sÏ lµm gi¶m ho¹t ®éng ph©n huû chÊt h÷u c¬ cña vi sinh vËt. N­íc chøa sunfua g©y mïi, vÞ khã chÞu vµ ngé ®éc cho c¸. NÕu n­íc th¶i thuéc da ngÊm vµo ®Êt sÏ lµm ®Êt trë nªn c»n cçi, kÐm mµu mì do trong n­íc cã chøa hµm l­îng muèi NaCl cao, mÆt kh¸c cã ¶nh h­ëng xÊu ®Õn chÊt l­îng n­íc ngÇm. II.3. C¸c ph­¬ng ph¸p lµm gi¶m thiÓu « nhiÔm vµ xö lý n­íc th¶i ngµnh thuéc da. N­íc th¶i cña c«ng nghiÖp thuéc da lµ lo¹i n­íc th¶i c«ng nghiÖp chøa nhiÒu chÊt « nhiÔm nguån n­íc, ®ã lµ: - C¸c chÊt h÷u c¬ gåm protein tan, l«ng, thÞt, mì t¸ch ra tõ thµnh phÇn cÊu tróc cña da. - C¸c ho¸ chÊt sö dông trong tiÒn xö lý da, thuéc da vµ hoµn thiÖn da. §Ó gi¶m chi phÝ cho qu¸ tr×nh xö lý n­íc th¶i vµ tiÕn hµnh xö lý ®¹t hiÖu qu¶ cao, cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p gi¶m « nhiÔm t¹i nguån. §èi víi c«ng nghÖ thuéc da cã thÓ sö dông c¸c biÖn ph¸p sau: - N­íc röa thiÕt bÞ cã thÓ tuÇn hoµn sö dông cho c«ng ®o¹n röa da håi t­¬i. - N­íc ng©m v«i cã thÓ tuÇn hoµn sö dông cho c«ng ®o¹n håi t­¬i hay ng©m v«i . Nh÷ng lo¹i n­íc tuÇn hoµn nµy cÇn qua hÖ thèng l­íi ch¾n vµ l¾ng cÆn ®Ó lo¹i cÆn bÈn vµ l«ng vôn. NÕu sö dông l¹i n­íc ng©m v«i th× nh÷ng lÇn sau cÇn bæ sung thªm v«i vµ nasunfua. NhiÒu tµi liÖu ®· chØ ra kinh nghiÖm r»ng dung dÞch v«i cã thÓ tuÇn hoµn nhiÒu lÇn (10-20 lÇn) vµ qua ®ã cã thÓ tiÕt kiÖm ®­îc 26% Na2S vµ 40% v«i còng nh­ 50% n­íc. TuÇn hoµn sö dông l¹i Cr: cã thÓ thu håi Cr tõ dung dÞch thuéc Cr cã thÓ b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. Ph­¬ng ¸n thø nhÊt, tËn dông dung dÞch thuéc cña mÎ tr­íc cho mÎ sau cã bæ sung thªm ho¸ chÊt vµ chÊt thuéc. Ph­¬ng ¸n thø hai lµ bæ sung c¸c chÊt kiÒm nh­ Na2CO3, NaOH, MgO… vµo dung dÞch thuéc d­ ®Ó t¹o kÕt tña Cr(OH)3, sau ®ã qua l¾ng g¹n vµ thu ®­îc cÆn Cr(OH)3, cÆn nµy ®­îc bæ sung vµo bÓ ë cuèi giai ®o¹n lµm xèp. Nh­ vËy sÏ lµm gi¶m l­îng Cr cÇn thiÕt cho c«ng ®o¹n thuéc. Ph­¬ng ¸n thø ba lµ dung dÞch thuéc crom d­ cïng víi n­íc röa ®­îc bæ sung c¸c chÊt kiÒm ®Ó t¹o kÕt tña vµ l¾ng cÆn, sau ®ã bïn l¾ng ®em läc Ðp. B· läc ®­îc hoµ tan trong axit sunfuric ë nhiÖt ®é s«i vµ t¹o thµnh muèi Cr3+. Muèi nµy ®­îc sö dông nh­ chÊt thuéc míi cho c«ng ®o¹n thuéc. CÇn chó ý r»ng trong c¸c ph­¬ng ph¸p thu håi, tËn dông l¹i chÊt thuéc ë trªn th× n­íc g¹n l¾ng hay n­íc läc lµ lo¹i n­íc th¶i cã tÝnh kiÒm yÕu. Do ®Æc tÝnh n­íc th¶i cña c«ng nghÖ da lµ hîp bëi c¸c dßng th¶i cã tÝnh chÊt kh¸c nhau (dßng mang tÝnh axit, dßng mang tÝnh kiÒm) nªn c¸c chÊt « nhiÔm trong dßng th¶i cã thÓ ph¶n øng víi nhau, do ®ã khi lÊy mÉu, ®o ®¹c ph©n tÝch dßng th¶i tæng cÇn ph¶i cã nhËn xÐt, ph¸n ®o¸n ®Ó tr¸nh cã nh÷ng sè liÖu sai. §Ó qu¸ tr×nh xö lý sinh häc ®¹t hiÖu qu¶ cao, cÇn ph©n luång dßng th¶i chøa Cr3+ (d¹ng tan) vµ sunfua ®Ó tiÕn hµnh xö lý côc bé nh÷ng dßng th¶i nµy. Khö sunfua S2-: §¬n gi¶n nhÊt lµ ph­¬ng ph¸p «xy ho¸. C¸c chÊt «xy ho¸ th­êng ®­îc sö dông lµ H2O2, NaCl,… Nh­ng th«ng dông lµ dïng O2 cña kh«ng khÝ vµ cã muèi mangan (II) lµm xóc t¸c ( nh­ MnSO4). Ph¶n øng x¶y ra nh­ sau: MnSO4 S2- + 2 O2 SO42- Thêi gian thæi khÝ (hay thêi gian ph¶n øng) ®Ó khö sunfua tõ 4-6 h. b. Khö Crom: Ph­¬ng ph¸p khö Cr3+ th­êng ®­îc dïng trong xö lý n­íc th¶i thuéc da lµ ph­¬ng ph¸p kÕt tña. Ho¸ chÊt dïng lµ Na2CO3 hay MgO, môc ®Ých lµm t¨ng ®é pH lªn tíi 9 ®Ó x¶y ra ph¶n øng kÕt tña: Cr3+ + 3OH- Cr(OH)3 Ng­êi ta còng cã thÓ dïng s÷a v«i. Víi môc ®Ých sö dông l¹i Cr(OH)3 th× nªn dïng natrihidroxit hoÆc s«®a. Sau khi xö lý côc bé c¸c dßng th¶i nµy, n­íc th¶i tiÕp tôc ®­îc ®­a vµo hÖ thèng xö lý tËp trung t¹i xÝ nghiÖp hay ë tr¹m xö lý tËp trung cña thµnh phè víi môc ®Ých khö c¸c chÊt « nhiÔm ë d¹ng l¬ löng vµ c¸c chÊt h÷u c¬. HÖ thèng bao gåm song ch¾n r¸c ®Ó t¸ch c¸c t¹p chÊt th« nh­ l«ng, b¹c nh¹c,… Dßng th¶i chøa Cr3+ vµ sunfua S2- sau khi xö lý côc bé ®­îc ®­a vµo thiÕt bÞ ®iÒu hoµ cïng c¸c dßng th¶i kh¸c. Sau ®ã ®­îc cho vµo bÓ t¹o b«ng keo tô vµ xö lý sinh häc. Bïn l¾ng cña hÖ thèng ®­îc xö lý b»ng ph­¬ng ph¸p t¸ch n­íc, läc Ðp råi ®em ch«n lÊp cïng r¸c th¶i sinh ho¹t. Ngoµi ra ®èi víi thuéc da ngoµi « nhiÔm láng, r¾n do ®Æc thï nghÒ nghiÖp g©y ra mïi h«i thèi ®ã lµ mïi protein bÞ ph©n huû, mïi cña hãa chÊt dïng trong qu¸ tr×nh thuéc, ®Æc biÖt lµ mïi cña H2S tho¸t ra sau qu¸ tr×nh tÈy l«ng, ng©m v«i da nguyªn liÖu. ë ViÖt Nam, viÖc xö lý chÊt th¶i r¾n tuy ®· triÓn khai lµm nÊu keo c«ng nghiÖp, lµm da nh©n t¹o nh­ng kh«ng ®¸ng kÓ v× vËy chñ yÕu ®­îc mang ®i ®æ lµm cho c¸c b·i r¸c g©y nªn mïi khã chÞu, ¶nh h­ëng trÇm träng ®Õn m«i tr­êng. B¶n chÊt lµ c¸c protein, nÕu cã ph­¬ng ¸n xö lý tèt cã thÓ t¹o ra ph©n bãn n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i h÷u dông. ViÖn nghiªn cøu da giµy ViÖt Nam ®­a ra ph­¬ng ph¸p sö dông enzym ®Ó t¹o ra ph©n bãn tõ chÊt th¶i trong c«ng nghiÖp thuéc da, ®ã lµ biÖn ph¸p nh»m t¸i sö dông c¸c chÊt th¶i r¾n nãi chung vµ chÊt th¶i diÒm dÎo, da ch­a qua thuéc nãi riªng, t×m ra qu¸ tr×nh tèi ­u qua viÖc x¸c ®Þnh c¸c th«ng sè nhiÖt ®é, pH, ®é Èm vµ thêi gian thÝch hîp ®Ó thuû ph©n chóng chuyÓn ho¸ thµnh s¶n phÈm ph©n bãn dïng trong n«ng nghiÖp. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy ph¶i hiÓu râ c¬ së lý thuyÕt cña cÊu t¹o vËt lý, thµnh phÇn ho¸ häc, sù tr­¬ng në vµ thuû ph©n cña sîi da collagen còng nh­ cÊu t¹o cña enzym, c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng còng nh­ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña enzym víi chÊt phô gia bïn ho¹t tÝnh. VÒ cÊu t¹o da ®éng vËt c¬ b¶n gièng nhau, t¹o bëi 3 líp: biÓu b×, b× phô vµ c¸c m« liªn kÕt d­íi da. Thµnh phÇn ho¸ häc cña da gåm: n­íc, pr«tit, c¸c chÊt bÐo vµ mét sè muèi kho¸ng. Enzym lµ nh÷ng chÊt cã kh¶ n¨ng ®Æc biÖt trong c¸c ph¶n øng ho¸ häc, lµ nh÷ng chÊt xóc t¸c sinh häc, b¶n chÊt ho¸ häc cña phÇn lín enzym lµ protein, chØ ®­îc x¸c ®Þnh ®óng ®¾n tõ sau khi kÕt tinh ®ù¬c enzym. Gièng nh­ c¸c protein h×nh h¹t kh¸c c¸c enzym cã thÓ tan trong n­íc, trong dung dÞch muèi lo·ng, nh­ng kh«ng tan trong dung m«i kh«ng ph©n cùc, dung dÞch enzym cã tÝnh chÊt cña dung dÞch keo. Khi hoµ tan enzym vµo n­íc c¸c ph©n tö n­íc l­ìng cùc sÏ kÕt hîp víi Cacbon, c¸c nhãm ion hoÆc nhãm ph©n cùc trong ph©n tö enzym t¹o thµnh líp vá hydrat cã vai trß quan träng ®èi víi c¸c ph¶n øng sinh ho¸. Mçi enzym chØ cã kh¶ n¨ng chuyÓn ho¸ mét sè chÊt nhÊt ®Þnh, theo kiÓu ph¶n øng nhÊt ®Þnh cã tÝnh ®Æc hiÖu hoÆc tÝnh chuyªn ho¸ cña enzym. Thµnh phÇn mang gåm : than bïn (75%), ph©n l©n nung ch¶y (10%), phô gia mïn ho¹t tÝnh(1%), phô gia kh¸c(2%). Than bïn ®· ®­îc tuyÓn chän sÏ ®­îc kiÓm ®Þnh ®¹t c¸c yªu cÇu vÒ hµm l­îng h÷u c¬, ®é Èm, ®iÒu chØnh pH b»ng KOH phèi chÕ phô gia, ph©n l©n nung ch¶y, c©n b»ng ®¹m vµ tØ sè C/N b»ng ure còng nh­ c¸c nguyªn tè vi l­îng theo tØ lÖ thÝch hîp. C¸c b­íc tiÕn hµnh dïng chÕ phÈm enzym ASC thuû ph©n c¸c diÒm dÎo, da vµ b¹c nh¹c ®­îc chia lµm 4 mÉu: MÉu 1: phÇn b¹c nh¹c(muèi). MÉu 2: b¹c nh¹c vµ dÎo da ®· qua v«i, sunfua. MÉu 3: b¹c nh¹c vµ dÎo da t­¬i. MÉu 4: dÎo da muèi. Dïng men ASC khö mïi vµ men protect ASC ho¹t ®éng tèi ­u ë pH= 6-8, nhiÖt ®é 30-700 C, ®é Èm 60-70 %. ChÊt th¶i vµ c¸c biÖn ph¸p xö lý trong c«ng nghÖ s¶n xuÊt giµy.( ([6], [7], [8]) III.1. HiÖn tr¹ng m«i tr­êng: a. HiÖn tr¹ng m«i tr­êng kh«ng khÝ: Tõ viÖc ph©n tÝch nhiªn nguyªn liÖu ®Çu vµo, m¸y mãc thiÕt bÞ, quy tr×nh s¶n xuÊt cã thÓ nªu ra c¸c nguyªn nh©n g©y « nhiÔm m«i tr­êng chñ yÕu ®ã lµ: • « nhiÔm do h¬i dung m«i h÷u c¬ nh­: toluen, xylen, axeton, butylaxetat, x¨ng c«ng nghiÖp. • « nhiÔm do c¸c khÝ th¶i lß h¬i: SO2,NOx,CO. • « nhiÔm do bôi. Nguån ph¸t sinh dung m«i h÷u c¬, khÝ ®éc h¹i: stt  Nguån « nhiÔm  T¸c nh©n « nhiÔm   1  VËn chuyÓn, b¶o qu¶n ho¸ chÊt  X¨ng, toluen,xylen, axeton, butylaxetat   2  Pha chÕ, ph©n phèi keo d¸n  X¨ng, toluen, xylen, amoni¨c   3  S¶n xuÊt mò giµy  Dung m«i h÷u c¬   4  S¶n xuÊt ®Õ giµy  Dung m«i h÷u c¬   5  Hoµn chØnh s¶n phÈm  Dung m«i h÷u c¬   Nguån ph¸t sinh bôi: stt  Nguån « nhiÔm  T¸c nh©n « nhiÔm   1  Ph©n x­ëng may  Bôi b«ng   2  Ph©n x­áng ®Õ  Bôi v« c¬,bôi h÷u c¬, h¬i dung m«i   3  Ph©n x­ëng hoµn chØnh  Bôi, nhiÖt   4  L­u ho¸ giµy v¶i  NhiÖt   5  C¸n luyÖn cao su  NhiÖt, bôi h÷u c¬,h¬i ,khÝ   Nguån ph¸t sinh bôi: Trong ph©n x­ëng may, ®Õ, hoµn chØnh, cã sö dông keo d¸n Latex lµ nguån ph¸t sinh khÝ NH3. HÇu hÕt c¸c c¬ së s¶n xuÊt giµy cÇn cã hÖ thèng lß h¬i ®Ó cung cÊp l­îng h¬i nãng cho qu¸ tr×nh l­u ho¸, hÊp, sÊy giµy. KhÝ lß h¬i ho¹t ®éng ph¸t th¶i vµo m«i tr­êng khÝ NO2, SO2,CO lµ nh÷ng khÝ ¶nh h­ëng ®Õn søc khoÎ con ng­êi chóng cã kh¶ n¨ng ph¸t th¶i trªn diÖn réng ¶nh h­ëng kh«ng nh÷ng kh«ng gian khu vùc nhµ m¸y mµ cßn t¸c ®éng ®Õn c¶ khu vùc d©n c­ xung quanh nhµ m¸y. b. HiÖn tr¹ng m«i tr­êng n­íc : HÇu hÕt c¸c c¬ së s¶n xuÊt ®Òu sö dông nguån n­íc cÊp tõ hÖ thèng cung cÊp n­íc chung cña thµnh phè. Nguån n­íc nµy phôc vô cho c¸c môc ®Ých: - N­íc Nø¬c sö dông cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. - N­íc cung cÊp cho lß h¬i ho¹t ®éng cho c¸c kh©u Ðp ®Õ, c¸n cao su, hÊp, sÊy giµy. - N­íc phôc vô nhu cÇu sinh ho¹t cho toµn bé c«ng nh©n trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt. N­íc th¶i: ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt giµy lµ nhu cÇu sö dông n­íc Ýt h¬n mét sè ngµnh s¶n xuÊt kh¸c, do ®ã vÊn ®Ò nø¬c th¶i kh«ng nghiªm träng, hÇu hÕt n­íc th¶i kh«ng hÒ ®­îc xö lý hoÆc xö lý s¬ bé vµ th¶i ra hÖ thèng tho¸t n­íccña thµnh phè th«ng qua c¸c hÖ thèng cèng ngÇm. c. HiÖn tr¹ng chÊt th¶i r¾n: Trong s¶n xuÊt giµy hÇu nh­ c«ng ®o¹n nµo còng ph¶i bá chÊt th¶i r¾n, chñ yÕu lµ c¸c mÈu thõa, bavia cña c«ng ®o¹n pha, c¾t, chÆt nguyªn liÖu ë ph©n x­ëng may, ph©n x­ëng pha chÆt vµ ph©n x­áng ®Õ. Thµnh phÇn cña ch©t th¶i r¾n rÊt ®a d¹ng: nhùa, da, vËt liÖu gi¶ da, mót, xèp. Tû lÖ % trong chÊt th¶i r¾n cña qu¸ trinh s¶n xuÊt giµy: stt  Tªn phÕ th¶i  Tû lÖ % trong tæng sè CTR   1  Cao su  30   2  Mót xèp  20   3  Nhùa nilon  10   4  B×a giÊy  20   5  V¶i  10   6  PhÕ th¶i sinh ho¹t  10   Qua thµnh phÇn chÊt th¶i nªn trªn ta nhËn thÊy cao su mót, xèp, nhùa, nilon lµ nh÷ng chÊt cã ®é bÒn cao, khã ph©n huû chiÕm 60% tæng sè chÊt th¶i r¾n ngµnh da giµy nªn nÕu xö lý b»ng biÖn ph¸p ch«n lÊp sÏ kh«ng ®¶m b¶o vÖ sinh. HiÖn nay, chÊt th¶i r¾n cña c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt giµy th­êng ®­îc thiªu ®èt, biÖn ph¸p nµy rÊt phï hîp víi nÒn kinh tÕ n­íc ta v× kÕt tña ®¸ng kÓ diÖn tÝch ®Êt vïng ch«n lÊp. Tuy nhiªn vÊn ®Ò khã kh¨n ë ®©y lµ c«ng nghÖ ®èt ®ßi hái chi phÝ cao, kho¶ng 80.000 ®/m3 chÊt th¶i r¾n. MÆt kh¸c nÕu lß ®èt kh«ng cã hÖ thèng khÝ th¶i tèt th× qu¸ tr×nh thiªu ®èt l¹i chuyªn tõ « nhiÔm chÊt th¶i r¾n sang « nhiÔm khÝ. Nguån « nhiÔm do tiÕng ån: Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt giµy mét sè bé phËn g©y ra tiÕng ån nh­ c¸c ph©n x­ëng may, pha chÆt, ®Õ, hoµn chØnh, c¸n luyÖn cao su vµ bé phËn m¸y nÐn khÝ. TiÕng ån ph¸t sinh d­íi 2 d¹ng lµ tiÕng ån liªn tôc vµ tiÕng ån xung. T¹i c¸c ph©n x­ëng may, c¸n luyÖn, mµi ®Õ, m¸y nÐn khÝ khi ho¹t ®éng g©y tiÕng ån liªn tôc rÊt khã chÞu. C«ng ®o¹n th¸o form ë ph©n x­ëng hoµn chØnh, c¸c m¸y chÆt nguyªn liÖu ë ph©n x­ëng pha c¾t, ho¹t ®éng cña lß h¬i g©y ra tiÕng ån xung cao g©y chÊn th­¬ng tai trong. III.2. C¸c ph­¬ng ph¸p cã thÓ ¸p dông ®Ó xö lý chÊt « nhiÔm trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt giµy. II.2.1. Ph­¬ng ph¸p xö lý c¸c dung m«i h÷u c¬ (DMHC). Nh»m gi¶m nång ®é c¸c dung m«i h÷u c¬ t¹i n¬i lµm viÖc, biÖn ph¸p Ýt tèn kÐm th­êng ®­îc ¸p dông ë nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt lµ dïng hÖ thèng th«ng giã chung hoÆc th«ng giã côc bé ®Ó pha lo·ng khã « nhiÔm. BiÖn ph¸p nµy kh«ng lµm gi¶m ®­îc t¶i l­îng ph¸t th¶i chÊt « nhiÔm ra m«i tr­êng. Mét biÖn ph¸p tÝch cùc h¬n cã thÓ ®­îc ¸p dông lµ c¸c dung m«i h÷u c¬ th¶i ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®­îc ®­a vµo hÖ thèng thu khÝ vµ sau ®ã vµo thiÕt bÞ hÊp phô, ë ®©y c¸c DMHC ®­îc hÊp phô tr­íc khi th¶i ra m«i tr­êng. C¸c chÊt hÊp phô th­êng dïng lµ: than ho¹t tÝnh, «xyt nh«m, zeolit... II.2.2. C¸c ph­¬ng ph¸p xö lý bôi a. Ph­¬ng ph¸p t¸ch bôi b»ng thiÕt bÞ l¾ng träng lùc: Qu¸ tr×nh l¾ng x¶y ra d­íi t¸c dông cña träng lùc. ¦u ®iÓm: ph­¬ng ph¸p d¬n gi¶n ®Ó lµm s¹ch bôi cã kÝch th­íc lín. Nh­îc ®iÓm: thiÕt bÞ cång kÒnh, hiÖu suÊt l¾ng thÊp, kh«ng l¾ng ®­îc bôi cã kÝch th­íc < 30(m. b. Ph­¬ng ph¸p t¸ch bôi b»ng thiÕt bÞ läc tÜnh diÖn: Cho dßng khÝ chøa bôi ®i qua ®iÖn tr­êng, d­íi t¸c dông cña ®iÖn tr­êng c¸c ph©n tö khÝ bÞ ion ho¸ t¹o thµnh c¸c ®iÖn tÝch tr¸i dÊu vµ chóng di chuyÓn ®Õn c¸c ®iÖn cùc, trªn ®­êng ®i va ch¹m víi c¸c h¹t bôi vµ lµm cho bôi bÞ nhiÔm ®iÖn cïng dÊu, nhê vËy c¸c h¹t bôi di chuyÓn vÒ c¸c cùc vµ l¾ng t¹i ®ã. ¦u ®iÓm: do cã ®iÖn tr­êng lín nªn hiÖu suÊt läc cao, cã thÓ l¾ng ®­îc bôi cã kÝch th­íc nhá. Nh­îc ®iÓm: thiÕt bÞ cång kÒnh, khã chÕ t¹o, l¾p r¸p, tiªu tèn ®iÖn n¨ng lín, gi¸ thµnh cao. c. Ph­¬ng ph¸p Xyclon: Dßng khÝ cã lÉn bôi ®­îc ®­a vµo thiÕt bÞ theo ph­¬ng ph¸p t¨ng tèc nhê b¬m ®Èy hay qu¹t hót. Trong thiÕt bÞ, c¸c h¹t bôi chuyÓn ®éng theo ph­¬ng tiÕp tuyÕn víi vËn tèc Wr vµ bÞ v¨ng ra thµnh thiÕt bÞ víi vËn tèc Wo nhê lùc ly t©m, tæng hîp l¹i h¹t bôi sÏ chuyÓn ®éng víi vËn tèc Wp theo ®­êng xo¸y èc. KÕt qu¶ bôi l¾ng xuèng ®¸y thiÕt bÞ, cßn khÝ s¹ch ®ù¬c t¸ch dßng ®i ra ngoµi m«i tr­êng. d. Ph­¬ng ph¸p läc tói v¶i: Cho khÝ chøa bôi ®i qua líp ng¨n xèp lµm b»ng v¶i, b«ng, sîi, thuû tinh hoÆc vËt liÖu sµnh sø. C¸c h¹t bôi bÞ gi÷ l¹i trªn líp vËt ng¨n c¸ch cßn khÝ s¹ch ®i qua vËt ng¨n ra ngoµi. Trªn ®©y lµ 1 sè vÊn ®Ò vÒ m«i tr­êng trong ngµnh da giµy mµ chóng t«i t×m hiÓu ®­îc trong 1 sè tµi liÖu, qua nh÷ng tµi liÖu nµy chóng t«i chØ muèn cho c¸c b¹n thÊy r»ng viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ lµ rÊt quan träng vµ viÖc c©n ®èi gi÷a lîi Ých kinh tÕ cña c¸c doanh nghiÖp víi viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng lµ v« cïng cÊp thiÕt ®Ó sù ph¸t triÓn ®­îc bÒn v÷ng vµ toµn diÖn. Víi sù ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ n­íc nhµ, ®ã ®ång thêi lµ tÝn hiÖu vui vµ lµ th¸ch thøc cho c¸c cÊp qu¶n lý vµ chÝnh víi b¶n th©n c¸c chñ doanh nghiÖp. Tµi liÖu tham kh¶o [1] : Nghiªn cøu ®Æc tÝnh th­¬ng phÈm cña da thuéc cr«m, kh¶ n¨ng më réng mÆt hµng nh»m phôc vô nhu cÇu tiªu dïng vµ xuÊt khÈu – LuËn ¸n Phã TiÕn sÜ KHKT (1995), NguyÔn ThÞ M·o – §¹i häc Th­¬ng M¹i.