Tìm hiểu một số hợp chất thứ cấp có khả năng trị bệnh ung thư

Ngaøy nay, do xaõ hoäi phaùt trieån neân nhieàu ngaønh coâng nghieäp khaùc coù lieân quan vôùi moät soá ung thö, chaúng haïn nhö söû duïng asbestos coù nguy cô xuaát hieän ung thö maøng phoåi do ngöôøi thôï huùt buïi amian gaây xô hoùa phoåi lan toûa vaø daøy maøng phoåi. Sôïi asbestos laø nguyeân nhaân chính gaây ung thö trung moâ maøng phoåi. Ung thö baøng quang cuõng laø loaïi ung thö hay gaëp trong nhoùm nguyeân nhaân ngheà nghieäp. Cuoái theá kyû XIX ngöôøi ta ñaõ gaëp caùc tröôøng hôïp ung thö baøng quang ôû nhöõng ngöôøi thôï nhuoäm do tieáp xuùc vôùi aniline. Aniline coù laãn taïp chaát chöùa 4-amindiphenye, vaø 2-aphthylamin gaây ung thö. Caùc chaát naøy ñöôïc hít vaøo qua ñöôøng thôû vaø thaûi qua ñöôøng nieäu gaây ung thö baøng quang. Chaát benzene coù theå gaây chöùng suy tuûy vaø trong soá ñoù coù moät soá bieåu hieän beänh ung thö baïch caàu tuûy caáp. Ngoaøi ra, noù coù theå gaây beänh ña u tuûy xöông vaø u lympho aùc tính. Coøn nhieàu loaïi chaát hoùa hoïc ngheà nghieäp khaùc coù nguy cô ung thö, ñaëc bieät laø caùc ngheà lieân quan vôùi coâng nghieäp hoùa daàu, khai thaùc daàu do tieáp xuùc caùc saûn phaåm thoâ cuûa daàu moû hoaëc chaát nhôøn coù chöùa hydrocacbon thôm,… 1.1.2.5. Caùc taùc nhaân sinh hoïc * Virus sinh ung thö: Coù boán loaïi virus lieân quan ñeán cô cheá sinh beänh ung thö: Virus Epstein – Barr Loaïi ung thö naøy ñaàu tieân thaáy coù maët laø beänh ung thö haøm döôùi cuûa treû em vuøng Uganda (loaïi beänh naøy do Eptein vaø Barr phaân laäp neân virus naøy ñöôïc mang teân virus Eptein-Barr). Veà sau ngöôøi ta coøn phaân laäp ñöôïc loaïi virus naøy ôû trong caùc khoái ung thö voøm muõi hoïng, beänh coù nhieàu ôû caùc nöôùc ven Thaùi Bình Döông ñaëc bieät laø ôû Quaûng Ñoâng-Trung Quoác vaø moät soá nöôùc Ñoâng Nam AÙ, trong ñoù coù Vieät Nam. Ôû nhieàu beänh nhaân ung thö voøm coøn thaáy khaùng theå choáng laïi khaùng nguyeân cuûa virus Epstein-Barr. Tuy nhieân, ngöôøi ta chöa khaúng ñònh vai troø gaây beänh tröïc tieáp cuûa virus Epstein-Barr ñoái vôùi ung thö voøm muõi hoïng. Trong coäng ñoàng tyû leä nhieãm loaïi virus naøy töông ñoái cao nhöng soá tröôøng hôïp ung thö voøm khoâng phaûi laø nhieàu. Höôùng nghieân cöùu veà virus Epstein-Barr ñang coøn tieáp tuïc vaø ñaëc bieät öùng duïng phaûn öùng IgA khaùng VCA ñeå tìm ngöôøi coù nguy cô cao nhaèm chuû ñoäng phaùt hieän sôùm ung thö voøm muõi hoïng. Virus vieâm gan B gaây ung thö gan nguyeân phaùt hay gaëp ôû chaâu Phi vaø chaâu AÙ trong ñoù coù Vieät Nam. Virus naøy khi thaâm nhaäp cô theå gaây vieâm gan caáp, keå caû nhieàu tröôøng hôïp thoaùng qua. Tieáp theo laø moät thôøi kyø daøi vieâm gan maïn tieán trieån khoâng coù trieäu chöùng. Toån thöông naøy qua moät thôøi gian daøi seõ daãn ñeán hai bieán chöùng quan troïng ñoù laø xô gan toaøn boä vaø ung thö teá baøo gan. Ñieàu naøy phaàn naøo giaûi thích söï xuaát hieän nhieàu oå nhoû trong ung thö gan vaø tính chaát taùi phaùt sôùm sau caét gan. Ngoaøi ra, xô gan ñaõ laøm cho tieân löôïng cuûa beänh ung thö gan xaáu ñi raát nhieàu. Vieäc khaúng ñònh virus vieâm gan B gaây ung thö gan giöõ vai troø raát quan troïng. Noù môû ra moät höôùng phoøng beänh toát baèng caùch tieâm chuûng choáng vieâm gan B. Phaùt hieän nhöõng ngöôøi mang virus baèng xeùt nghieäm HBsAg (+) vaø nhöõng ngöôøi naøy neân duøng vacxin Virus gaây u nhuù thöôøng truyeàn qua ñöôøng sinh duïc. Loaïi naøy ñöôïc coi laø coù lieân quan ñeán caùc ung thö vuøng aâm hoä, aâm ñaïo vaø coå töû cung, caùc nghieân cöùu ñang tieáp tuïc. Virus HTLV1 laø loaïi virus (retrovirus) lieân quan ñeán gaây beänh baïch caàu teá baøo T gaëp ôû Nhaät Baûn vaø vuøng Caribeâ. * Kyù sinh truøng vaø vi khuaån coù lieân quan ñeán ung thö: Chæ moät loaïi kyù sinh truøng ñöôïc coi laø nguyeân nhaân ung thö, ñoù laø saùn Schistosoma. Loaïi saùn naøy thöôøng coù maët vôùi ung thö baøng quang vaø moät soá ít ung thö nieäu quaûn ôû nhöõng ngöôøi AÛ Raäp vuøng Trung Ñoâng, keå caû ngöôøi AÛ Raäp di cö. Cô cheá sinh ung thö cuûa loaïi saùn naøy chöa ñöôïc giaûi thích roõ. Loaïi vi khuaån ñang ñöôïc ñeà caäp ñeán vai troø gaây vieâm daï daøy maïn tính vaø ung thö daï daøy laø vi khuaån Helicobacter-Pylori. Caùc nghieân cöùu ñang ñöôïc tieáp tuïc nhaèm muïc ñích haï thaáp taùc haïi Helicobacter-Pylori vaø giaûm taàn soá ung thö daï daøy, ñaëc bieät laø ôû caùc nöôùc Chaâu AÙ. 1.1.2.6. Yeáu toá di truyeàn vaø suy giaûm mieãn dòch * Yeáu toá di truyeàn: Nguyeân nhaân cuûa khoaûng 33% ung thö treân ngöôøi ngaøy nay ñaõ ñöôïc bieát vaø caùc yeáu toá moâi tröôøng ñöôïc cho laø giöõ vai troø quan troïng ôû phaàn lôùn beänh ung thö. Nhö vaäy yeáu toá di truyeàn khoâng phaûi khoâng quan troïng bôûi leõ coù nhieàu thoâng tin veà caùc yeáu toá moâi tröôøng. Coù leõ phaàn lôùn söï phaùt trieån cuûa ung thö ôû caû hai yeáu toá moâi tröôøng vaø yeáu toá di truyeàn ñeàu quan troïng. Ví duï: moät vaøi nghieân cöùu veà enzyme hydrocarbon-hydroxylase, moät enzym caàn cho söï chuyeån hoùa hydrocarbon töø khoùi thuoác, gôïi yù raèng söï hieän höõu cuûa loaïi enzyme naøy trong phoåi con ngöôøi, veà maët di truyeàn coù theå bò kieåm soaùt bôûi 1 gen ñôn vôùi caëp allen cao (H) vaø thaáp (L). so vôùi nhöõng ngöôøi mang LL nhöõng ngöôøi HH coù nguy cô bò ung thö phoåi gaáp 36 laàn nhieàu hôn. Nhö vaäy, ngay caû trong ung thö phoåi (ung thö sinh ra töø moâi tröôøng quan troïng nhaát cho tôùi thôøi ñieåm hieän taïi), coù theå yeáu toá di truyeàn coù yù nghóa. Nhöõng thoâng tin môùi ñaây lieân heä ñeán chöùng xeroderma pigmentosum (moät beänh di truyeàn coå ñieån) chæ raèng baûo veä choáng laïi caùc böùc xaï cuûa maët trôøi coù theå phoøng ñöôïc söï phaùt trieån cuûa ung thö da ôû nhöõng ñoái töôïng maéc beänh naøy. Moät soá tình huoáng veà maët di truyeàn: 80-90% ngöôøi seõ bò ung thö do hoï mang gen gaây haïi. U Wills, u nguyeân baøo voõng maïc hai maét vaø nhöõng beänh nhaân mang chöùng ña polyp coù tính chaát gia ñình laø thí duï veà caùc loaïi ung thö truyeàn theo tính troäi theo moâ hình cuûa Mendel. Caùc loaïi ung thö naøy coù theå chæ laø bieåu hieän cuûa khuyeát taät veà di truyeàn (ví duï u nguyeân baøo voõng maïc maét hai beân) nay coù theå laø moät phaàn cuûa caùc roái loaïn mang tính heä thoáng cuûa nhieàu loaïi taân saûn hay nhieàu khuyeát taät phaùt trieån (ví duï hoäi chöùng carcinoâm teá baøo ñaùy daïng neâvi). Theâm vaøo ñoù, coù moät hoäi chöùng tieàn ung thö mang tính di truyeàn (hoãn loaïn söï phaùt trieån truyeàn theo theá heä) thöôøng coù döôùi 10% bieåu hieän aùc tính. Coù naêm hoäi chöùng hay gaëp: - Hoäi chöùng u moâ thöøa (beänh ña u xô thaàn kinh, xô cuõ, beänh Hippel-Lindau - Ña u loài cuûa xöông, hoäi chöùng Peutz-Jeghers): Tính troäi cuûa nhieãm saéc theå vôùi caùc dò daïng giaû u ôû moät soá cô quan vôùi moät soá bieåu hieän cuûa söï bieät hoùa khoâng ñaày ñuû vaø ngaû veà caùc loaïi u khaùc nhau. - Beänh da coù nguoàn goác gen (xeroderma pigmentosum, baïch taïng loaïn saûn bieåu bì daïng muïc coùc, loaïn saûn söøng baåm sinh vaø hoäi chöùng Werner): tính laën cuûa nhieãm saéc theå, vôùi nhieàu roái loaïn cuûa da laøm tieàn ñeà cho ung thö da. Hoäi chöùng loaïn saûn neâvi laø hoäi chöùng troäi ñöïôc khaùm phaù môùi ñaây tieàn ñeà cuûa meâlanoâm aùc. - Hoäi chöùng deã vôõ cuûa nhieãm saéc theå trong nuoâi caáy teá baøo (hoäi chöùng Bloom vaø thieáu maùu baát saûn Fanconi): tính laën cuûa nhieãm saéc theå ñaëc thuø laøm tieàn ñeà cho beänh baïch caàu. - Hoäi chöùng suy giaûm mieãn dòch ñöa ñeán lymphoâm theå voõng (hoäi chöùng Wiscott-Aldrich, tính troäi lieân keát vôùi tia X, giaûm maïch maùu ñieàu hoøa, tính laën cuûa theå nhieãm saéc, caùc dò daïng baåm sinh ít gaëp vôùi söï suy giaûm mieãn dòch traàm troïng phoái hôïp). Caùc hoäi chöùng dò daïng thuoäc ung thö coù theå nhaäp laïi thaønh caùc loaïi khaùc. Vôùi moät soá khuyeát taät baåm sinh ngöôøi beänh coù nguy cô maéc beänh cao hôn nhieàu möùc ñoä trung bình, coù khi nhieàu hôn 1000 laàn. Tröôùc ñaây, phöông phaùp khaûo saùt caùc baát thöôøng veà caáu truùc lieân quan ñeán ung thö coøn bò giôùi haïn ôû vieäc khaùm phaù nhöõng baát thöôøng nhieãm saéc theå nhö ba nhieãm saéc 21, 13q, del, dính vôùi u nguyeân baøo voõng maïc maét hoaëc 11, del, lieân heä vôùi u Wilm. Ôû thôøi ñieåm hieän taïi con ngöôøi coù theå tìm ñaëc ñieåm ña daïng cuûa oncogen hay caùc chuoãi DNA ñaëc hieäu tieâu bieåu cho caùc chaát ñaùnh daáu tính “nhaïy” cuûa ung thö. Caùc heä thoáng mang tính töông ñoái cuûa caùc chaát ñaùnh daáu di truyeàn döïa treân söï phaùt hieän tröïc tieáp cuûa tính ña daïng cuûa chuoãi DNA vôùi caùc men öùc cheá (RFLP). Ngöôøi ta coù theå laäp ra baûn ñoà lieân keát gen chi tieát ôû ngöôøi baèng caùch döïa vaøo caùc heä thoáng vöøa neâu. Theå di truyeàn môùi xaùc laäp bôûi caùc maûnh cuûa doøng DNA vôùi nhöõng bieåu hieän cuûa gen ñaëc thuø hoaëc khoâng maø chöùc naêng thì khoâng ñöôïc bieát. Ngöôøi ta coù theå ñònh vò gen trong beänh ña polyp mang tính gia ñình ôû nhieãm saéc theå soá 5, trong beänh Von Reclinghausen ôû nhieãm saéc theå soá 17, trong ung thö ña oå coù nguoàn goác noäi tieát ôû nhieãm saéc theå soá 10 (MEN-2A) hoaëc nhieãm saéc theå soá 11 (MEN-1). Nhöõng ngöôøi mang gen trong caùc hoäi chöùng treân coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng saøng loïc DNA qua phaân tích moái lieân keát gen vôùi nhau. Thí duï: ôû u nguyeân baøo voõng maïc maét ngöôøi ta xaùc ñònh ñöôïc gen gaây beänh vaø ñöôïc chæ roõ cho moät phaàn cuûa moät lôùp gen môùi (gen khaùng ung thö) vaø chính gen naøy kieàm cheá söï taïo laäp teá baøo. 1.1.2.7. Suy giaûm mieãn dòch vaø AIDS Treân ñoäng vaät thöïc nghieäm, söï gia taêng veà moái nguy cô bò ung thö ñi ñoâi vôùi söï suy giaûm mieãn dòch. Ngöôøi bò suy giaûm mieãn dòch mang tính duy truyeàn hay maéc phaûi thöôøng deã bò ung thö vaø thôøi gian uû beänh ngaén hôn, chuû yeáu laø beänh lymphoâm heä voõng. Ôû nhöõng beänh nhaân gheùp cô quan-söï suy giaûm mieãn dòch do thuoác roõ nhaát. Theo doõi trong moät thôøi gian daøi 16.000 beänh nhaân gheùp thaän vaø ñöôïc ñieàu trò baèng caùc loaïi thuoác öùc cheá mieãn dòch ngöôøi ta thaáy nguy cô beänh lymphoâm khoâng Hodgkin taêng 32 laàn, ung thö gan vaø ñöôøng maät trong gan taêng 30 laàn, ung thö phoåi taêng hai laàn, ung thö baøng quang hôn naêm laàn, ung thö coå töû cung gaàn naêm laàn, caùc meâlanoâm aùc vaø ung thö tuyeán giaùp taêng leân boán laàn. Söï ñeø neùn mieãn dòch cuõng coøn laøm taêng nguy cô nhieãm virus, caû hai loaïi virus gaây ung thö vaø nhöõng loaïi bò nghi ngôø. Söï gia taêng caùc teá baøo lymphoâm B aùc tính, bieán chöùng cuûa söï suy giaûm mieãn dòch noù laø haäu quaû cuûa söï nhaân leân hoãn ñoän cuûa caùc teá baøo B nhieãm EBV gia taêng roái loaïn taïo lymphoâm ña doøng vaø ñöôïc xeáp vaøo lymphoâm khoâng Burkitt loaïi lan toûa. Chuû yeáu beänh xaûy ra sau suy giaûm mieãn dòch thöù phaùt, trong gheùp cô quan thì laø do duøng thuoác, trong suy giaûm mieãn dòch laø do nhieãm HIV, AIDS. Beänh sinh cuûa loaïi beänh naøy ñöôïc hieåu roõ trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Nhöng noù vaãn laø moät trong nhöõng bieán chöùng chuû yeáu lieân heä vôùi söï öùc cheá mieãn dòch. Ngöôøi coù HIV döông tính coù nguy cô cao bò sarcoâm Kaposi vaø lymphom khoâng Hodgkin (NHL). Sarcoâm Kaposi coù theå xaûy ra baát cöù luùc naøo sao khi bò nhieãm HIV. Traùi laïi NHL coù khuynh höôùng xuaát hieän treân cô ñòa suy giaûm mieãn dòch traàm troïng. Ôû ngöôøi bò nhieãm HIV, nguy cô naøy gia taêng khoaûng 6% moãi naêm trong voøng 9-10 naêm. Ñieàu naøy ñöôïc bieát roõ qua nhöõng nghieân cöùu theo doõi nhöõng ngöôøi nhieãm HIV (nam ñoàng tính luyeán aùi, ngöôøi maéc beänh maùu khoâng ñoâng bò nhieãm HIV do truyeàn maùu) vaø qua caùc döõ kieän töông öùng veà nhieãm HIV vaø ghi nhaän ung thö. Nguy cô xuaát hieän sarcoâm Kaposi cuõng coù lieân quan ñeán caùch thöùc nhieãm HIV maéc phaûi. Trong khi moät phaàn naêm nam ñoàng tính luyeán aùi coù nguy cô bò sarcoâm Kaposi thì chæ coù khoaûng moät phaàn ba möôi ngöôøi bò nhieãm HIV qua ngöôøi meï hoaëc trong thôøi kyø chu sinh. Nhaän ñònh naøy vaø caùc quan saùt dòch teã hoïc khaùc giuùp ñöa ñeán keát luaän laø sarcoâm Kaposi coù lieân quan ñeán taùc nhaân thöôøng laây nhieãm qua quan heä tình duïc vaø coù leõ cuøng moät taùc nhaân nhö trong caùc ca xuaát hieän rieâng leû hoaëc caùc ca coù lieân heä AIDS (SIDA). Coù moät soá thoâng tin mang tính chaát beân leà gôïi yù nhieãm HIV coù theå laøm taêng nguy cô maéc beänh Hodgkin (loaïi teá baøo hoãn hôïp), ung thö haäu moân, ung thö gan vaø ung thö coå töû cung. Ñieàu naøy caàn ñöôïc laøm roõ theâm. Ñieàu quan troïng caàn löu yù laø söï gia taêng moãi loaïi ung thö rieâng leû keå treân ñaõ chöùng minh hoaëc gôïi yù coù theå coù moái lieân quan ñeán vieäc nhieãm virus, vaø coù theå coù moät cô cheá qua ñoù cô ñòa suy giaûm mieãn dòch ôû ngöôøi nhieãm HIV coù theå laøm taêng khaû naêng maéc ung thö do virus Caùc quan saùt môùi ñaây veà söï gia taêng nguy cô maéc lymphoâm Burkitt trong quaù trình nhieãm HIV gôïi yù coù yeáu toá khaùc hôn laø söï suy yeáu cuûa chöùc naêng teá baøo T nhö vieäc kích thích hoaït khaùng nguyeân maïn tính chaúng haïn. 1.1.3. Quaù trình tieán trieån töï nhieân cuûa ung thö Ung thö laø beänh maïn tính. Moãi loaïi ung thö ñeàu traûi qua nhieàu bieán coá thöù töï thôøi gian. Töø moät teá baøo, qua quaù trình khôûi phaùt daãn ñeán nhöõng bieán ñoåi maø khoâng theå hoài phuïc keát quaû laø hình thaønh ung thö. Neáu khoâng coù söï söûa chöõa hoaëc coù nhöng khoâng coù keát quaû thì cuoái cuøng ung thö seõ coù bieåu hieän treân laâm saøng vaø daãn ñeán töû vong. Theo thöù töï thôøi gian quaù trình tieán trieån töï nhieân cuûa ung thö traûi qua 6 giai ñoaïn: khôûi phaùt, taêng tröôûng, thuùc ñaåy, chuyeån bieán, lan traøn vaø tieán trieån. Giai ñoaïn tieán trieån bao goàm quaù trình xaâm laán vaø di caên. 1.1.3.1. Giai ñoaïn khôûi phaùt Giai ñoaïn naøy baét ñaàu thöôøng laø töø teá baøo goác, do tieáp xuùc vôùi chaát sinh ung thö gaây ra nhöõng ñoät bieán. Laøm thay ñoåi khoâng hoài phuïc cuûa nhaân teá baøo. Caùc teá baøo ñoät bieán bieåu hieän söï ñaùp öùng keùm vôùi moâi tröôøng vaø öu theá taêng tröôûng choïn loïc ngöôïc vôùi teá baøo bình thöôøng ôû xung quanh. Quaù trình naøy dieãn ra raát nhanh vaø hoaøn taát trong khoaûng vaøi phaàn giaây vaø khoâng theå ñaûo ngöôïc ñöôïc. Hieän nay chöa xaùc ñònh ñöôïc ngöôõng gaây khôûi phaùt. Nhöõng teá baøo ñöôïc khôûi phaùt thöôøng ñaùp öùng keùm vôùi tín hieäu gian baøo vaø noäi baøo. Caùc tính hieäu naøy coù taùc duïng giöõ vöõng caáu truùc noäi moâ. Trong cuoäc ñôøi cuûa con ngöôøi thì nhieàu teá baøo trong cô theå coù theå traûi qua quaù trình khôûi phaùt, nhöng khoâng phaûi taát caû caùc teá baøo ñeàu sinh beänh. Ña soá teá baøo ñöôïc khôûi phaùt thì hoaëc laø khoâng tieán trieån theâm, hoaëc cheát ñi. Hoaëc bò cô cheá mieãn dòch voâ hieäu hoùa. 1.1.3.2. Giai ñoaïn taêng tröôûng Giai ñoaïn taêng tröôûng hay baønh tröôùng choïn loïc doøng teá baøo khôûi phaùt coù theå tieáp theo quaù trình khôûi phaùt vaø ñöôïc taïo ñieàu kieän vôùi thay ñoåi vaät lyù cuûa vi moâi tröôøng bình thöôøng. 1.1.3.3. Giai ñoaïn thuùc ñaåy Bao goàm söï thay ñoåi bieåu hieän gen, söï baønh tröôùng ñôn doøng coù choïn loïc vaø söï taêng sinh teá baøo khôûi phaùt. Giai ñoaïn naøy bieåu hieän ñaëc tính phuïc hoài, keùo daøi coù theå traûi qua nhieàu böôùc vaø phuï thuoäc vaøo ngöôõng cuûa taùc nhaân. Giai ñoaïn naøy khoâng coù taùc duïng lieân hôïp vaø ñöa ñeán quan saùt ung thö ñaïi theå. Möùc ñoä tieáp xuùc cuûa con ngöôøi vôùi nhöõng taùc nhaân thuùc ñaåy laø khaùc nhau. Töø 50 naêm nay, ngöôøi ta ñaõ bieát ñaëc tröng cuûa quaù trình khôûi phaùt vaø thuùc ñaåy laø raát khaùc nhau. Sinh ra ung thö goàm hai giai ñoaïn: khôûi phaùt vaø thuùc ñaåy, trong ñoù khôûi phaùt xaûy ra tröôùc vaø coù theå phaân bieät söï khaùc nhau cuûa hai giai ñoaïn naøy qua baûng toùm taét sau: Baûng 1.1: So saùnh ñaëc ñieåm cuûa giai ñoaïn khôûi phaùt vaø thuùc ñaåy Ñaëc ñieåmKhôûi phaùtThuùc ñaåyQuaù trìnhÑoät bieánThay ñoåi gen Taêng sinh teá baøoKhaû naêng hoài phuïcKhoâng hoài phuïcHoài phuïcThôøi gianNgaénKeùo daøiSoá böôùcMoätNhieàuNgöôõngKhoângCoùMöùc ñoä tieáp xuùc ôû ngöôøiRaát khoù traùnhThay ñoåiTính tích tuïTích tuïKhoâng tích tuïTính quan saùtKhoâng quan saùt ñöôïcQuan saùt veà ñaïi theå 1.1.3.4. Giai ñoaïn chuyeån bieán Giai ñoaïn naøy hieän nay vaãn coøn laø giaû thuyeát. Chuyeån bieán laø giai ñoaïn keá tieáp cuûa quaù trình phaùt trieån ung thö, cho pheùp söï thaâm nhaäp hay xuaát hieän nhöõng oå teá baøo ung thö nhoû, coù tính phuïc hoài baét ñaàu ñi vaøo tieán trình khoâng hoài phuïc veà höôùng aùc tính laâm saøng. 1.1.3.5. Giai ñoaïn lan traøn Sau giai ñoaïn chuyeån bieán, ung thö vi theå traûi qua giai ñoaïn lan traøn. Giai ñoaïn naøy ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï taêng tröôûng nhoùm teá baøo cö truù ôû moät moâ naøo ñoù ñang baønh tröôùng. Giai ñoaïn lan traøn coù theå ngaén, chæ keùo daøi vaøi thaùng, nhöng cuõng coù theå trong nhieàu naêm. Trong giai ñoaïn naøy, khoái löôïng ñang baønh tröôùng gia taêng töø 1000 teá baøo ñeán 1.000.000 teá baøo, nhöng vaãn coøn quaù nhoû ñeå coù theå phaùt hieän baèng nhöõng phöông phaùp phaân tích ñöôïc 1.1.3.6. Giai ñoaïn tieán trieån (xaâm laán- di caên) Giai ñoaïn naøy ñaëc tröng baèng söï taêng leân veà kích thöôùc cuûa khoái u do taêng tröôûng cuûa nhoùm teá baøo ung thö cö truù ôû moät nôi naøo ñoù. Giai ñoaïn tieán trieån bao goàm caùc quaù trình xaâm laán vaø di caên. * Quaù trình xaâm laán laø nhôø teá baøo ung thö coù caùc ñaëc tính sau: Tính di ñoäng cuûa caùc teá baøo aùc tính Khaû naêng tieâu ñaïm ôû caáu truùc naâng ñôõ cuûa moâ vaø cô quan (chaát collagen) Maát söï öùc cheá tieáp xuùc cuûa caùc teá baøo. Söï lan roäng taïi choã cuûa u coù theå bò haïn cheá bôûi xöông, suïn vaø thanh maïc. * Quaù trình di caên: di caên laø moät hay nhieàu teá baøo ung thö di chuyeån töø vò trí nguyeân phaùt ñeán vò trí môùi vaø tieáp tuïc quaù trình taêng tröôûng taïi ñoù vaø caùch vò trí nguyeân phaùt moät khoaûng caùch. Noù coù theå di caên theo caùc ñöôøng sau: Theo ñöôøng maùu (hay gaëp trong ung thö cuûa teá baøo lieân keát). Khi lan baèng ñöôøng maùu, teá baøo di caên keát thuùc ôû mao maïch vaø taêng tröôûng. Soá löôïng teá baøo di caên tyû leä vôùi kích thöôùc cuûa khoái u. Theo ñöôøng baïch huyeát (hay gaëp trong caùc ung thö loaïi bieåu moâ). Khi lan baèng ñöôøng baïch huyeát, teá baøo ung thö lan traøn vaøo heä thoáng baïch maïch taïi choã, ñoâi khi laøm taéc chuùng vaø sau naøy lan vaøo caùc haïch lympho taïi vuøng. Haïch baïch huyeát thöôøng bò di caên ñi töø gaàn ñeán xa, qua caùc traïm haïch, coù khi nhaûy coùc, boû qua haïch gaàn. Di caên theo ñöôøng keá caän vaø maéc phaûi: Di caên hay ñi doïc theo maïch maùu vaø thaàn kinh, theo loái ít bò caûn trôû nhö: ung thö daï daøy lan qua lôùp thanh maïc vaøo oå buïng gaây di caên ung thö ôû buoàng tröùng. Dao moå, duïng cuï phaãu thuaät coù theå gaây caáy teá baøo ung thö ra nôi khaùc trong phaãu thuaät neáu moã tröïc tieáp vaøo khoái u. * Vò trí cuûa di caên: vò trí di caên cuûa ung thö khaùc nhau tuøy theo caùc ung thö nguyeân phaùt. - Cô quan maø teá baøo ung thö thöôøng di caên: phoåi, gan, naõo, xöông - Cô quan maø teá baøo ít di caên: cô, da, tuyeán öùc vaø laùch. 1.2. Toång quan veà hôïp chaát thöù caáp Sinh chaát thöôøng ñöôïc phaân loaïi thaønh nhoùm chaát sô caáp vaø thöù caáp. Nhoùm chaát sô caáp goàm nhöõng chaát cô baûn nhaát caàn thieát ñeå duy trì söï soáng. Ñoù laø protein, nucleic acid, carbohydrate, lipid, laø caùc polymer sinh hoïc. Nhoùm chaát thöù caáp goàm caùc chaát coù phenol, isoprenoid, caùc daãn xuaát chöùa nitô, trong ñoù alkaloid, caùc peptide, khaùng sinh, ñoäc chaát, vitamin… laø nhöõng chaát theå hieän hoaït chaát sinh hoïc giuùp chuyeån hoùa vaän ñoäng hoaït ñoäng soáng, giuùp thieát laäp quan heä sinh thaùi cuûa cô theå soáng vôùi moâi tröôøng soáng xung quanh. 1.2.1. Caùc chaát chöùa phenol Bao goàm caùc chaát (hôïp chaát) chöùa ít nhaát moät voøng nhaân thôm (C6) keøm theo ít nhaát 1 goác (-OH). Caùc chaát chöùa phenol laø vaät lieäu xaây döïng boä khung teá baøo (ñaëc bieät laø teá baøo thöïc vaät), chuùng laø caùc chaát maàu (saéc toá), giuùp cô theå töï veä (tannin giuùp haïn cheá saâu aên laù soài), thieát laäp quan heä sinh thaùi giöõa thöïc vaät vôùi nhau hoaëc vôùi naám beänh, laøm phaân töû truyeàn tín hieäu nhaän bieát, coù öùng duïng döôïc lieäu, laø thaønh phaàn khoâng theå thieáu trong thöïc phaåm cho ngöôøi. 1.2.2. Flavonoid Laø nhoùm chaát thöù caáp goàm khoaûng hôn 5000 chaát coù caáu taïo chuû yeáu laø C15. Chuùng thöôøng ñöôïc caûi bieán baèng caùch gaén theâm caùc goác (-OH) vaø (-OCH3) vaø thöôøng ôû daïng phöùc vôùi glucose vaø acid höõu cô. Trong soá naøy coù nhöõng nhoùm chaát phoå bieán nhö Chalcones, flavonone vaø flavonol, anthocyanin, Isoflavonoid 1.2.3. Lignin Laø polymer phenylpropane dò voøng coù caáu truùc raát phöùc taïp. Ligin ñoùng vai troø laøm vaät lieäu taïo boä khung teá baøo vaø heä thoáng vaän chuyeån ôû thöïc vaät, noù thöôøng gaén vôùi vaùch teá baøo. 1.2.4. Alkaloid Laø nhoùm chaát höõu cô coù chöùa nitô coù hoaït tính sinh hoïc, chuû yeáu coù maët ôû thöïc vaät. Ôû ñoäng vaät, naám taûo khoâng phoå bieán laém. Khoâng thaáy ôû vi khuaån. Cho ñeán nay ngöôøi ta phaùt hieän tôùi gaàn 15000 caùc hôïp chaát alkaloid khaùc nhau Alkaloid ñöôïc phaân loaïi theo moät soá caùch khaùc nhau. Phaân loaïi theo loaøi thöïc vaät chöùa alkaloid, theo baûn chaát hoùa hoïc töï nhieân hoaëc caùc taùc ñoäng sinh lyù cuûa chuùng. 1.2.5. Terpene Nhoùm chaát terpene (hay terpenoid) laø moät nhoùm lôùn vaø ña daïng caùc hydrocarbon ñöôïc taïo thaønh töø ñôn vò cô baûn laø isoprene -C5H8. Terpenoid laø daïng bieán ñoåi cuûa terpene khi caùc nhoùm methyl bò loaïi boû hoaëc caùc nguyeân töû oxy ñöôïc theâm vaøo. Terpene laø thuaät ngöõ bao goàm Terpenoid. Terpene coù maët ôû ñoäng vaät, thöïc vaät, ñaëc bieät coù raát nhieàu ôû nhöõng loaøi thuoäc hoï thoâng. Terpene laø thaønh phaàn chuû yeáu cuûa tinh daàu thöïc vaät Chöông 2 MOÄT SOÁ THÖÏC VAÄT CHÖÙA HOAÏT CHAÁT THÖÙ CAÁP COÙ KHAÛ NAÊNG TRÒ BEÄNH UNG THÖ 2.1. Caây Döøa caïn (Catharathus roseus) 2.1.1. Phaân loaïi Giôùi (regnum) : Plantae Boä (Order) : Gentianales Hoï (family) : Apocynaceae Chi (genus) : Catharathus Loaøi (species) : C.roseus Caây döøa caïn coøn ñöôïc goïi laø tröôøng xuaân hoa, döøa taây, boâng döøa, haûi ñaêng. 2.1.2. Ñaëc Ñieåm Döøa caïn laø caây thuoäc thoâng thaûo, soáng nhieàu naêm, cao 40-80 cm, phaân caønh nhieàu, caønh thaúng ñöùng. Laù hình oâ van hay thuoân daøi, kích thöôùc daøi 5-9 cm, roäng 5 cm, xanh boùng, khoâng coù loâng, vôùi gaân laù giöõa nhaït maøu hôn vaø cuoáng laù ngaén (daøi 1 - 1, 8 cm), moïc thaønh caùc caëp ñoái, khoâng coù nhöïa muû. Hoa coù maøu traéng hoaëc hoàng saãm vôùi phaàn taâm coù maøu ñoû hôn moïc rieâng leû ôû keõ laù, ñaøi hôïp thaønh oáng ngaén. Traøng hôïp hình ñinh. Phieán coù 5 thuøy, 5 nhò ñính treân traøng, 2 laù noaõn hôïp vôùi nhau ôû voøi. Quaû goàm hai ñaïi, daøi 2,5-5 cm, roäng 2-3 mm, moïc thaúng ñöùng hôi ngaû sang hai beân, trong coù 12-20 haït nhoû maøu naâu nhaït, hình tröùng, treân maët haït coù nhöõng muïn noåi thaønh haøng doïc. Muøa hoa, quaû gaàn nhö quanh naêm. Hình 2.1: Caây döøa caïn 2.1.3. Nguoàn goác vaø söï phaân boá Döøa caïn coù nguoàn goác ôû ñaûo Madagatsca, moïc hoang vaø ñöôïc troàng ôû nhieàu nöôùc nhieät ñôùi vaø oân ñôùi. Ôû Vieät Nam, döøa caïn moïc hoang vaø troàng laøm caûnh ôû nhieàu tænh, caây moïc nhieàu ôû caùc tænh ven bieån töø Quaûng Bình ñeán Kieân Giang, ñaûo Phuù Quoác vaø Coân Ñaûo, coù nhieàu ôû Thanh Hoùa, Ngheä An, Thöøa Thieân-Hueá, Quaûng Nam-Ñaø Naüng, Bình Ñònh, Phuù Yeân. Döøa caïn coù khaû naêng chòu ñöïng ñieàu kieän ñaát ñai khoâ caèn, troàng baèng haït, vaø coøn ñöôïc troàng laøm caûnh vaø laøm thuoác 2.1.4. Tình hình nghieân cöùu veà caây döøa caïn Caùc nhaø khoa hoïc ñaõ nghieân cöùu chieát xuaát töø caây döøa caïn hai alkaloid Vinblastin vaø Vincristin, laø nhöõng chaát öùc cheá maïnh söï phaân baøo. Caùc alkaloid naøy lieân keát ñaëc hieäu vôùi Tubulin, laø protein oáng vi theå ôû thoi phaân baøo, phong beá söï taïo thaønh caùc vi oáng naøy vaø gaây ngöøng phaân chia teá baøo ôû pha giöõa. Ôû noàng ñoä cao, thuoác dieät ñöôïc teá baøo, coøn ôû noàng ñoä thaáp laøm ngöøng phaân chia teá baøo. Ngoaøi ra cao döøa caïn coøn coù taùc duïng haï huyeát aùp, ngaên caûn söï phaùt trieån cuûa thai treân ñoäng vaät mang thai vaø khaùng moät soá chuûng naám gaây beänh Töø nhöõng alkaloid coù trong caây döøa caïn caùc nhaø khoa hoïc ñaõ tìm ra ñöôïc coâng duïng trò beänh ung thö töø loaøi caây naøy - Vinblastin sulfat: Laø thuoác duøng trong lieäu phaùp phoái hôïp, ñöôïc löïa choïn haøng ñaàu ñeå ñieàu trò ung thö bieåu moâ tinh hoaøn vaø ñöôïc löïa choïn haøng thöù hai trong lieäu phaùp trò beänh Hodgkin, ung thö nhau, ung thö bieåu moâ da ñaàu vaø ung thö bieåu moâ thaän. Löïa choïn haøng thöù ba ñeå ñieàu trò u nguyeân baøo thaàn kinh, ung thö vuù, ung thö coå töû cung vaø ung thö daïng naám da. Noù cuõng ñöôïc duøng chöõa beänh sarcom lympho, sarcom chaûy maùu Kaposi vaø sarcom teá baøo löôùi. Caùc taùc duïng khoâng mong muoán nhö buoàn noân, nhöùc ñaàu vaø dò caûm xaûy ra sau khoaûng 4-6 giôø vaø keùo daøi 3 giôø. Hieän töôïng tieâu chaûy, taùo boùn, taéc ruoät, lieät, chaùn aên vaø vieâm mieäng cuõng coù theå xaûy ra vaø thöôøng baùo tröôùc nhöõng taùc duïng ñoäc haïi thaàn kinh. Toån thöông heä thaàn kinh ñoâi khi coù tính laâu daøi khi duøng lieàu quaù cao, ñaõ xaûy ra muø vaø töû vong. Chöùùng ruïng toùc coù tính hoài phuïc ñaõ xaûy ra ôû khoaûng 30-60% ngöôøi duøng thuoác. Söï öùc cheá nheï tuûy xöông vôùi giaûm baïch caàu xaûy ra ôû tyû leä cao beänh nhaân, buoäc phaûi ngöng duøng thuoác. Thuoác coù taùc duïng ñoäc haïi taïi choã. Caàn traùnh söï traøn thuoác ra ngoaøi khi tieâm tónh maïch, vì coù theå gaây vieâm tónh maïch ôû nôi tieâm. Vinblastin coù theå gaây ñoäc cho thai, neân chæ duøng ôû thôøi kyø mang thai neáu tình traïng beänh ñe doïa tính maïng hoaëc beänh naëng maø caùc thuoác an toaøn hôn khoâng coù hieäu löïc. - Vincristin sulfat: laø moät trong nhöõng thuoác choáng ung thö ñöôïc duøng roäng raõi nhaát, ñaëc bieät coù ích ñoái vôùi caùc beänh ung thö maùu, thöôøng ñöôïc duøng ñeå laøm thuyeân giaûm beänh baïch caàu lympho caáp. Noù ñöôïc duøng trong lieäu phaùp phoái hôïp thuoác, laø löïa choïn haøng ñaàu ñeå ñieàu trò beänh Hodgkin, u baïch huyeát khoâng- Hodgkin, ung thö bieåu moâ phoåi, u Wilm, baïch caàu tuûy baøo maïn (ñôït caáp tính), sarcom Ewing vaø sarcom cô vaân. Phoái hôïp thuoác chöùa Vincristin laø löïa choïn haøng thöù hai cho ung thö bieåu moâ vuù, ung thö coå töû cung, u nguyeân baøo thaàn kinh vaø beänh baïch caàu lympho maïn tính. Moät soá chuyeân gia thöôøng duøng Vincristin chæ ñeå laøm thuyeân giaûm vaø khoâng duøng trong ñieàu trò duy trì vì vieäc söû duïng keùo daøi seõ gaây ñoäc haïi thaàn kinh. Söï khaùng Vincristin coù theå phaùt trieån trong quaù trình ñieàu trò. Vincristin gaây giaûm baïch caàu neân phaûi ñeám soá löôïng baïch caàu tröôùc moãi lieàu. Nhöõng taùc duïng phuï thöôøng baét ñaàu vôùi buoàn noân, noân, taùo boùn, co cöùng cô buïng, suùt caân vaø phuïc hoài nhanh. Thuoác cuõng coù theå gaây nhöõng phaûn öùng chaäm phuïc hoài nhö ruïng toùc vaø beänh thaàn kinh ngoaïi bieân. Nhöõng tai bieán naëng veà thaàn kinh coù theå xaûy ra nhö maát nhöõng phaûn xaï gaân saâu, vieâm ñau thaàn kinh, teâ caùc chi, nhöùc ñaàu, maát ñieàu hoøa. Nhöõng khuyeát taät thò giaùc, lieät nheï hoaëc baïi lieät vaø teo moät soá cô duoãi coù theå xaûy ra chaäm. Lieät nhöõng daây thaàn kinh soï 2, 3, 6 vaø 7 cuõng coù theå xaûy ra. Caùc tai bieán thaàn kinh coù theå keùo daøi trong nhieàu thaùng. Thuoác gaây ñoäc taïi choã, caàn traùnh söï traøn thuoác ra ngoaøi, toát nhaát cho duøng thuoác baèng caùch tieâm truyeàn tónh maïch. Phaàn lôùn thuoác ñöôïc thaûi tröø trong maät vaø moät phaàn ít hôn trong nöôùc tieåu. Trong beänh vaøng da taéc maät, ñoäc tính cuûa Vincristin lôùn hôn vaø caàn phaûi giaûm lieàu. Vincristin thaûi tröø chaäm neân coù nguy cô tích luõy, do ñoù ít nhaát moät tuaàn môùi ñöôïc duøng moät laàn. Vincristin gaây ñoäc haïi cho thai. Ñoái vôùi phuï nöõ coøn khaû naêng sinh ñeû, caàn duøng caùc bieän phaùp traùnh thai. Phuï nöõ ñang ñieàu trò vôùi Vinblastin hoaëc Vinblastin khoâng ñöôïc cho con buù. Haøm löôïng alkaloid toaøn phaàn trong caây döøa caïn: Laù: 0, 37-1, 15%; thaân: 0, 46%; reã chính: 0, 7-2, 4%; reã phuï: 0, 9-3, 7%; hoa: 0, 14-0, 84%; voû quaû: 1, 14%; haït: 0, 18%. Hình 2.2: Thuoác ñieàu trò ung thö töø caây döøa caïn 2.2. Caây thoâng ñoû (Taxus wallichiana Zucc.) 2.2.1. Phaân loaïi Giôùi (regnum) : Plantae Ngaønh (divisio) : Pinophyta Lôùp (class) : Pinopsida Boä (order) : Pinales Hoï (family) : Taxaceae Caùc chi goàm hai nhoùm + Taxaceae - Austrotaxus: Thanh Tuøng New Caledonia - Pseudotaxus: Thoâng traéng (baïch ñaäu sam) - Taxus: Thanh Tuøng (thoâng ñoû, hoàng ñaäu sam) + Cephalotaxaceae - Amentotaxus: Deõ tuøng, sam boâng - Cephalotaxus: Ñænh tuøng ( phæ ba muõi) - Torreya: Phæ Söï khaùc bieät giöõa Taxaceae vaø Cephalotaxaceae ñöôïc trình baøy trong baûng 2.1 Baûng 2.1: Baûng phaân bieät giöõa taxaceae vaø Cephalotaxaceae HoïTaxaceaeCephalotaxaceaeAùo haïtBao phuû moät phaàn haïtBao phuû toaøn boä haïtThôøi gian phaùt trieån6-8 thaùng18-20 thaùngÑoä daøi haït tröôûng thaønh5-8mm12-40mm2.2.2. Ñaëc ñieåm Hoï thoâng ñoû hay hoï thanh tuøng ñöôïc ñònh nghóa theo hai caùch - Nghóa heïp: Laø moät hoï cuûa 3 chi vaø khoaûng 7 ñeán 12 loaøi thöïc vaät quaû noùn - Nghóa roäng: Laø hoï cuûa 6 chi vaø khoaûng 30 loaøi Hình 2.3: Caây Thoâng ñoû Thoâng ñoû laø loaïi caây buïi hay caây thaân goã nhoû nhieàu caønh. Laù thöôøng xanh, saép xeáp theo hình xoaén oác. Thöôøng vaën xoaén taïi goác laø ñeå xuaát hieän theo kieåu hai haøng. Caùc laù coù daïng thaúng hay hình muõi maùc, vôùi daõi khí khoång maøu luïc nhaït hay traéng ôû maët döôùi. Caùc loaøi phaàn lôùn laø ñôn tính khaùc goác, ít khi ñôn tính cuøng goác. Caùc noùn ñöïc daøi khoaûng 2-5mm, tung phaán ra vaøo ñaàu muøa xuaân. Caùc noùn caùi bò suy giaûm maïnh, chæ coù moät laù noaõn vaø moät haït. Khi haït chín laù noõn phaùt trieån thaønh aùo haït nhieàu thòt bao phuû moät phaàn cuûa haït. Aùo haït khi chín coù maøu saùng, meàm, nhieàu nöôùc vaø ngoït. Chuùng bò moät soá loaøi chim aên vaø nhôø ñoù maø haït ñöôïc phaùt taùn khi chim ñaùnh rôi chuùng. 2.2.3. Nguoàn goác vaø söï phaân boá Thoâng ñoû laø loaøi caây röøng raát quyù, coù giaù trò kinh teá raát cao Caây thoâng ñoû phaân boá heïp ôû caùc nöôùc Chaâu AÙ nhö: Vieät Nam, AÁn Ñoä, Trung Quoác, Myanmar, Philippines, Indonesua, Nepal, Afghanistan… Ôû Vieät Nam, vaøo naêm 1995 Trung Taâm Khoa Hoïc töï nhieân vaø Coâng ngheä quoác gia khaûo saùt taïi vuøng Paø Coø, Mai Chaâu, Hoøa Bình ñaõ gaëp 5 caây thoâng ñoû T. chinensis (coøn goïi laø thoâng ñaù, caây tra) beân traùi doøng nuùi ñaù voâi. Rieâng ôû Laâm Ñoàng, caùc caùn boä cuûa Trung Taâm nghieân cöùu Laâm sinh Laâm Ñoàng ñaõ phaùt hieän moät loaøi thoâng ñoû Himalaya (T. wallichiana Zucc.) coù raõi raùc nhieàu nôi, treân ñoä cao khoaûng 1.500m. Moät vaøi nôi coù thoâng ñoû nhö: Khu vöïc giaùp ranh Xuaân Thoï, Xuaân Tröôøng caùch Ñaø Laït 17km coøn hai caây thoâng ñoû (moät lôùn vaø moät nhoû). Caây lôùn coù ba thaân ñöôøng kính goác ñaït 115cm, ba thaân coù ñöôøng kính laø 57cm, 41cm vaø 15cm. chieàu cao caây khoaûng 30m. Caây nhoû coù ñöôøng kính 33cm, cao 15m, caû hai caây ñeàu moïc beân khe nuùi. Caønh cuûa caùc caây treân ñaõ ñöôïc thu nhaän vaø giaâm hom taïi trung taâm Laâm sinh Laâm Ñoàng vaø ñaõ cho nhieàu caây hom. Caùc caây hom naøy seõ ñöôïc ñöa veà troàng taïi Traïm Maêng Linh cho phuø hôïp vôùi nhu caàu sinh thaùi cuûa loaøi. Hieän nay, do naïn phaù röøng böøa baõi neân quaàn theå thoâng ñoû hieän chæ coøn ñeám ñöôïc ôû con soá haøng traêm caù theå. Maët khaùc, veà ñaëc tính taùi sinh heïp vaø theá heä trung gian haàu nhö khoâng neân coù nguy cô dieät vong cuûa loaøi caây röøng thoâng ñoû. 2.2.4. Tình hình nghieân cöùu caây thoâng ñoû Theo nghieân cöùu cuûa caùc nhaø khoa hoïc chuyeân ngaønh, Laâm Ñoàng laø vuøng ñaát hieám hoi cuûa Vieät Nam maø caû Chaâu AÙ coøn soùt laïi quaàn theå thoâng ñoû voâ cuøng quyù hieám. Töø laù thoâng ñoû coù theå chieát xuaát ra hai hoaït chaát taxol vaø 10-DAB III ñeå laøm nguyeân lieäu baøo cheá thuoác ñieàu trò ung thö buoàng tröùng, ung thö vuù, ung thö phoåi, xöû lyù haéc toá… Tuy nhieân trong töï nhieân, quaàn theå thoâng ñoû cuûa Laâm Ñoàng ñang bò ñe doïa moät caùch nghieâm troïng Caùc nhaø khoa hoïc ñaõ nghieân cöùu ñöôïc 49 doøng thoâng ñoû töï nhieân, vaø qua ñoù choïn loïc ñöôïc chín loaøi thoâng ñoû cho haøm löôïng hoaït chaát 10-DAB III vaø taxol cao. Ñaëc bieät vaøo naêm 1994, moät soá nhaø khoa hoïc treân theá giôùi ñaõ tìm thaáy caùc hôïp chaát ñeå chöõa trò beänh ung thö töø thoâng ñoû. Cuï theå, Taxol chieát xuaát töø voû caùc loaøi T. Trevifolia, T. Cuspidata, T. Yunnanensis, T. Baccata vaø T. Wallichiana,… ñeàu coù chaát löôïng vaø hieäu suaát cao, ñöôïc duøng ñeå “chöõa trò ung thö buoàng tröùng, ung thö vuù, ung thö ñaàu, coå vaø coù trieån voïng söû lyù haéc toá (melanomas)”… Hai döôïc phaåm ñöôïc söû duïng nhieàu vaø hieäu quaû nhaát trong ñieàu trò ung thö buoàng tröùng, ung thö vuù, ung thö phoåi laø Taxol vaø Taxotere, caû hai hoaït chaát naøy ñeàu ñöôïc chieát xuaát töø voû vaø laù caây thoâng ñoû. Thuoác Taxol ñöôïc baøo cheá töø chaát Paclitaxel, vaø thuoác Taxotere ñöôïc baøo cheá töø chaát Docetaxel. Hai döôïc chaát naøy ñeàu coù chung nguoàn goác vaø döôïc lieäu, ñöôïc chieát xuaát töø caây thoâng ñoû (Taxus Wallichiana). Thoâng thöôøng 1kg laù thoâng ñoû chieát xuaát ñöôïc 20mg Taxol vaø giaù 1mg Taxol treân thò tröôøng theá giôùi hieän nay laø 4,87 USD. Ñeå coù moät lieàu thuoác trò beänh ung thö ngöôøi ta caàn khoaûng 1kg Taxol, caàn khoâng döôùi 7.000kg voû thoâng ñoû. Nghóa laø ñeå coù moät lieàu thuoác trò beänh ung thö ñöôïc baøo cheá caàn phaûi coù khoaûng 6 caây thoâng ñoû tröôûng thaønh. Nhö vaäy toaøn boä röøng thoâng ñoû cuûa Vieät Nam neáu ñöôïc duøng laøm nguyeân lieäu cuõng chæ ñuû ñieàu cheá treân 10 lieàu thuoác chöõa trò beänh ung thö. Vôùi söï phaùt trieån cuûa Coâng ngheä Sinh hoïc, ñaëc bieät laø lónh vöïc nuoâi caáy moâ vaø teá baøo thöïc vaät ñeå thu nhaän caùc hôïp chaát thöù caáp, ñaõ coù nhieàu nghieân cöùu saûn xuaát Taxol baèng con ñöôøng sinh hoïc. Ñeå saûn xuaát caùc hôïp chaát taxol tröôùc ñaây chæ coù theå toång hôïp baèng con ñöôøng baùn toång hôïp höõu cô thì nay coù theå saûn xuaát baèng moät phöông phaùp reõ tieàn vaø khoâng haïi moâi tröôøng baèng caùc enzyme trong caùc caây thoâng ñoû Thaùi Bình Döông. Coâng thöùc hoùa hoïc cuûa Taxol Caùc phöông phaùp toång hôïp trong ngaønh coâng nghieäp hoùa chaát raát ñaét ñeå toång hôïp töø moät hoãn hôïp caùc thaønh phaàn. Caùc trôû ngaïi chính laø taùch chieát caùc saûn phaåm thieân nhieân töø thöïc vaät, do tieâu toán nhieàu dung moâi höõu cô vaø ñoøi hoûi nhieàu kyõ thuaät phaân taùch. Nay caùc nhaø khoa hoïc ñaõ tìm thaáy con ñöôøng sinh hoïc laø söû duïng enzyme cuûa caây thoâng ñoû ñeå thay ñoåi caùc chaát trung gian trong con ñöôøng chuyeån hoùa Taxol, enzyme naøy coù nhieàu ôû caây thoâng ñeå saûn xuaát soá löôïng lôùn hôïp chaát thöù caáp duøng laøm thuoác. Cuoái cuøng thì caùc nhaø khoa hoïc hy voïng coù theå duøng caùc kyõ thuaät di truyeàn ôû vi khuaån ñeå saûn xuaát Taxol theo con ñöôøng toång hôïp sinh hoïc seõ loaïi boû caùc böôùc maø baét buoäc phaûi che chaén caùc nhoùm hoaït tính trong quaù trình taùch chieát, kieåm tra tinh laäp theå, vuøng hoaït tính ñoái vôùi phöông phaùp toång hôïp ngaøy nay. Quan troïng laø caùc tieàn chaát hoùa hoïc ñöôïc taïo thaønh phaûi ñöôïc bieán ñoåi hieäu quaû ñeå coù theå laøm nguyeân lieäu saûn xuaát thuoác. Caùc kyõ thuaät di truyeàn coù theå saûn xuaát caùc enzyme acyltransferase mong muoán coù khaû naêng chuyeån hoùa caùc chaát trung gian cao caáp thaønh baccatin III, caùc saûn phaåm trung gian töï nhieân ôû giai ñoaïn cuoái trong con ñöôøng chuyeån hoùa Taxol. Vieäc toång hôïp Taxol ñoøi hoûi khoaûng hôn 19 gene acyltransferase ñeå coù theå taïo voøng ba vaø thöïc hieän 8 böôùc bieán ñoåi oxy hoùa, 5 böôùc acyl hoùa vaø 11 böôùc taïo trung taâm laäp theå. Beân caïnh ñoù coù theå söû duïng kyõ thuaät vi sinh ñeå caùc saûn xuaát Taxol moät caùch hoaøn haûo khi döïa vaøo moät moâ hình khoaûng 10 gene bao goàm caùc yeáu toá kieåm soaùt, töø nhieàu nguoàn khaùc nhau, ñaõ ñöôïc taäp hôïp laïi trong vi khuaån ñeå saûn xuaát thuoác choáng soát reùt arteminisin. Ngoaøi ra, caùc nhaø khoa hoïc coøn aùp duïng kyõ thuaät nuoâi caáy moâ ñeå saûn xuaát Taxol thao quy trình ñöôïc trình baøy trong sô ñoà 2.3. Sô ñoà 2.1: Kyõ thuaät nuoâi caáy thoâng ñoû Maãu thöïc vaät Xöû lyù maãu thöïc vaät Nuoâi caáy taïo thaønh moâ seïo Nuoâi caáy trong moâi tröôøng loûng Trong caùc bình thuûy tinh coù dung tích nhoû, laéc lieân tuïc Nuoâi caáy caùc thieát bò leân men coù dung tích lôùn, khuaáy ñaûo lieân tuïc Ly taâm hoaëc loïc Baõ Dòch loïc ñöôïc xöû lyù ñeå thu saûn phaåm Hình 2.4: Nuoâi caáy thoâng ñoû Ñaëc bieät “trong thôøi gian saép tôùi, seõ tieáp tuïc tieán haønh thöû nghieäm hình thöùc nuoâi caáy teá baøo thoâng ñoû daïng bioreactor (laéc lôùn) trong moâi tröôøng loûng ñeå coù theå taïo nguoàn nguyeân lieäu taùch chieát taxol moät caùch nhanh choáng. Cöù 32. 000 lít vöøa teá baøo vöøa dung dòch ñöôïc nuoâi caáy daïng bioreactor seõ thu ñöôïc 1kg taxol Thoâng ñoû laø moät nguoàn nguyeân lieäu voâ cuøng quyù giaù chuùng ta caàn phaûi coù nhöõng bieän phaùp baûo toàn nguoàn gen naøy moät caùch hôïp lyù. Caàn tieán haønh ña daïng caùc phöông phaùp nuoâi caáy teá baøo ñôn ñeå thu ñöôïc nhöõng saûn phaåm thöù caáp coù giaù trò kinh teá cao vaø ñaùp öùng nhu caàu cuoäc soáng cuõng nhö vieäc söû duïng taxol ñeå ñieàu trò beänh ung thö (töø thoâng ñoû) Hình 2.5: Thuoác ñieàu trò ung thö töø thoâng ñoû 2.3. Caây trinh nöõ hoaøng cung (Crinum latifolium L.) 2.3.1. Phaân loaïi Giôùi (regnum) : Plantae Lôùp (class) : Monocotyledoneae Boä (Order) : Asparagales Hoï (family) : Amaryllidaceae Chi (genus) : Crinum Loaøi (species) : C. latifolium 2.3.2. Ñaëc ñieåm Laø moät loaïi coû, thaân haønh nhö cuû haønh taây to, ñöôøng kính 10-15cm Caùc beï laù uùp nhau thaønh moät thaân giaû daøi khoaûng 10-15cm, coù nhieàu laù moûng keùo daøi töø 80-100 cm, roäng 5-8 cm, hai beân meùp laù löôïn soùng. Gaân laù song song, maët treân laù lôõm thaønh raõnh, maët döôùi laù coù moät soáng laù noãi raát roõ, ñaàu beï laù nôi saùt ñaát coù maøu tím. Hoa moïc thaønh taùn goàm 6-18 hoa, treân moät caùn hoa daøi 30-60 cm. Caùnh hoa coù maøu traéng coù ñieåm maøu tím ñoû, töø thaân haønh moïc raát nhieàu cuû con coù theå taùch ra troàng rieâng deã daøng. Hình 2.6: Caây trinh nöõ hoaøng cung 2.3.3. Nguoàn goác vaø söï phaân boá Trinh nöõ hoaøng cung coù nguoàn goác töø AÁn Ñoä, ñöôïc troàng roäng raõi ôû caùc nöôùc vuøng Ñoâng Nam AÙ nhö: Thaùi Lan, Laøo, Malaixia, Vieät Nam vaø phía Nam Trung Quoác Trinh nöõ hoaøng cung soáng ôû caùc vuøng nhieät ñôùi (caùc tænh phía Nam), tuy nhieân cuõng troàng ñöôïc ôû mieàn Baéc. Trong ba thaùng muøa ñoâng ôû mieàn Baéc loaøi caây naøy seõ bò truïi laù, phaàn cuû ñöôïc giaáu trong ñaát, cho ñeán muøa xuaân môùi ra laù laïi. Coù theå troàng ôû mieàn Baéc nhöng seõ khoâng coù laù ñeàu quanh naêm. 2.3.4. Tình hình nghieân cöùu veà trinh nöõ hoaøng cung Hoaït chaát chính trong caây trinh nöõ hoaøng cung goàm coù caùc alkaloid khoâng dò voøng nhö latisolin vaø nhieàu alkaloid dò voøng. Ngoaøi ra, reã vaø thaân reã cuõng chöùa 2 glucan A vaø B. G.S Ghosal nhaø khoa hoïc AÁn Ñoä ñaõ phaân tích thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa caây Trinh nöõ hoaøng cung giai ñoaïn 1984-1989 thaáy coù moät soá daãn chaát alkaloid coù taùc duïng choáng ung thö. OÂng ñaõ phaân laäp töø caùnh hoa Trinh nöõ hoaøng cung moät glucose alkaloid coù teân latisolin. Thuûy phaân baèng enzyme thu ñöôïc chaát aglycon, ghosal, shibnath; phaân laäp ôû thaân haønh luùc caây ñang ra hoa hai chaát pratorimin vaø pratosin laø alkaloid pyrrolophennanthridon môùi cuøng pratorimin, ambelin vaø lycorin. Naêm 1986, oâng coâng boá tìm ñöôïc daãn chaát alkaloid coù taùc duïng choáng ung thö nhö crinafolin vaø crinafolidin, töø dòch chieát ôû caùnh hoa oâng coøn tìm ñöôïc hai alkaloid môùi coù nhaân pyrrolophennanthridin laø 2-epilycorin vaø 2-epipancrassidin. Ôû Vieät Nam, theo Nguyeãn Hoaøng vaø coäng söï (1997), caây naøy coù 11 alkaloid vaø nhieàu acid amin vaø acid höõu cô. Traàn Vaên Sung vaø coäng söï (1997) ñaõ phaân laäp ñöôïc töø thaân caây naøy 5 alkaloid, trong ñoù 2 chaát L-lycorin vaø pratorin ñöôïc nhaän daïng baèng quang phoå. Naêm 1988, Voõ Thò Baïch Hueä vaø coäng söï ñaõ phaân laäp ñöôïc töø laù 12 alkaloid laø crimanidin, 6-hydroxycrinamidin ñöôïc nhaän daïng baèng caùc phaân tích hoùa hoïc vaø quang phoå. Sau 15 naêm nghieân cöùu, cho ñeán nay coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc cuûa caùc nhaø khoa hoïc trong vaø ngoaøi nöôùc ñaõ chöùng minh ñöôïc trinh nöõ hoaøng cung coù chöùa caùc chaát coù taùc duïng khaùng u, töø ñoù chieát xuaát ñöôïc caùc chaát naøy ñeå taïo ra moät loaïi thuoác (laáy teân laø Crila) ñieàu trò u böôùu. Thuoác Crila ñaõ ñöôïc thöû nghieäm laâm saøng treân ngöôøi vaø khaúng ñònh tính hieäu cuûa noù. Saûn phaåm Crila laø keát quaû nghieân cöùu cuûa 4 ñeà taøi khoa hoïc caáp boä, hai döï aùn saûn xuaát thöû nghieäm caáp boä vaø caáp nhaø nöôùc coäng vôùi quaù trình nghieân cöùu nhieàu naêm ôû nöôùc ngoaøi cuûa TS Nguyeãn Thò Ngoïc Traâm cuøng caùc coäng söï. Cao methanol cuûa reã caây, thaân vaø cao chieát alkaloid toaøn phaàn cuûa caây trinh nöõ hoaøng cung ñeàu coù taùc duïng öùc cheá phaân baøo. Trong vaøi moâ hình gaây u baùng sacom, hôïp chaát chöùa cao caây naøy haïn cheá söï phaùt trieån khoái u vaø haïn cheá söï di caên teá baøo Moät soá alkaloid trong caây naøy coù hoaït tính sinh hoïc. Trong thöû nghieäm, lycorin laøm giaûm khaû naêng soáng cuûa teá baøo u. Lycorin laøm ngöøng söï phaùt trieån virus gaây beänh baïi lieät, öùc cheá söï toång hôïp caùc tieàn chaát caàn cho söï sinh tröôûng cuûa virus gaây beänh baïi lieät. Mescalin Piperin Laù trinh nöõ hoaøng cung ñeå chöõa nhöõng tröôøng hôïp ung thö töû cung, u xô vaø ung thö tieàn lieät tuyeán. Caùch duøng: Ngaøy uoáng nöôùc saéc cuûa 3 laù trinh nöõ hoaøng cung haùi töôi thaùi nhoû ngaén 1-2cm, sao khoâ maøu hôi vaøng, uoáng luoân 7 ngaøy, roài nghæ 7 ngaøy, sau ñoù uoáng tieáp 7 ngaøy nöõa, laïi nghæ 7 ngaøy vaø uoáng tieáp 7 ngaøy. Toång coäng 3 ñôït uoáng laø 63 laù, xen keõ 2 ñôït nghæ uoáng, moãi ñôït 7 ngaøy. Nhieàu ngöôøi cuõng uoáng nöôùc saéc trinh nöõ hoaøng cung nhö treân cuõng thu ñöôïc keát quaû toát Hình 2.7: Thuoác ñieàu trò ung thö töø trinh nöõ hoaøng cung 2.4. Giaûo coå lam (Gynostemma pentaphyllum) 2.4.1. Phaân loaïi Giôùi (regnum) : Plantae Lôùp (class) : Angiospermae Boä (Order) : Cucurbitales Hoï (family) : Cucurbitaceae Chi (genus) : Gynostemma Loaøi (species) : G. pentaphyllum 2.4.2. Ñaëc Ñieåm Ñaây laø loaïi caây thaân thaûo maûnh, leo nhôø tua cuoán ñôn ôû naùch laù. Coù caây ñöïc vaø caây caùi rieâng bieät Laù keùp hình chaân vòt. Cuïm hoa hình chuøy mang nhieàu hoa nhoû maøu traéng, caùc caùnh hoa xoøe hình sao, bao phaán dính thaønh ñóa, baàu coù 3 voøi nhuïy Quaû khoâ hình caâu, ñöôøng kính 5-9mm khi chín coù maøu ñen Hình 2.6: Caây giaûo coå lam Hình 2.8: Caây giaûo coå lam 2.4.3. Phaân boá Caây moïc ôû ñoä cao 200-2000m, trong caùc röøng thöa vaø aåm ôû Trung Quoác, Nhaät Baûn, AÁn Ñoä, Indonesia, Trieàu Tieân vaø moät soá nöôùc Chaâu AÙ 2.4.4. Tình hình nghieân cöùu Giaûo Coå Lam Giaûo coå lam ñöôïc phaùt hieän ôû Nhaät Baûn 1976, phong traøo nghieân cöùu, tìm kieám giaûo coå lam soâi suïc ôû Trung Quoác, Myõ, Ñöùc, Italia Moät soá nghieân cöùu veà giaûo coå lam GS. Tan, Liu ñaõ chöùng minh giaûo coå lam coù taùc duïng kìm haõm söï tích tuï tieâu caàu, laøm tan cuïc maùu ñoâng, choáng huyeát khoái, taêng cöôøng löu thoâng maùu leân naõo GS. Lin vaø coäng söï chöùng minh giaûo coå lam coù taùc duïng choáng vieâm gan, chöùng cao huyeát aùp vaø choáng ung thö. Taùc duïng choáng vieâm cuûa giaûo coå lam maïnh hôn Indomethacin GS. Wang vaø coäng söï chöùng minh giaûo coå lam kìm haõm söï phaùt trieån cuûa khoái u raát maïnh. TS. Nguyeãn Duy Thuaán, Nguyeãn Khaùnh Hoøa, Ñaøo Vaên Phan cuõng ñaõ chöùng minh taùc duïng haï ñöôøng huyeát maïnh cuûa giaûo coå lam vaø GS-TS Phan Thò Phi Phi cuõng ñaõ nghieân cöùu taùc duïng mieãn dòch raát toát cuûa giaûo coå lam Thaønh phaàn hoùa hoïc chính cuûa giaûo coå lam laø flavonoit vaø saponin Soá saponin cuûa giaûo coå lam gaáp 3-4 laàn so vôùi nhaân saâm Ngoaøi ra coøn chöùa caùc vitamin vaø caùc chaát khoaùng nhö selen, keõm, saét, mangan, photpho… Hình 2.9: Saûn phaåm töø caây giaûo coå lam 2.5. Naám Linh chi (Ganoderma lucidum) 2.5.1. Phaân Loaïi Giôùi (regnum) : Plantae Lôùp (class) : Agaricomycetes Boä (Order) : Polyporales Hoï (family) : Ganodermataceae Chi (genus) : Ganoderma Loaøi (species) : G. lucidum 2.5.2. Ñaëc ñieåm Linh chi laø loaøi naám goã. Tai naám hoùa goã, hình quaït hoaëc hình than. Maët treân muõ coù vaân ñoàng taâm vaø boùng laùng, maøu vaøng cam cho ñeán ñoû ñaäm hoaëc naâu ñen. Maët döôùi phaúng, coù nhieàu loå nhoû li ti, laø cô quan sinh baøo töû Cuoáng naám ñaëc vaø cöùng, saäm maøu vaø boùng laùng. Naám hôi cöùng vaø dai Hình 2.10: Naám linh chi 2.5.3. Phaân boá Ôû vuøng nhieät ñôùi vaø caän nhieät 2.5.4. Tình hình nghieân cöùu naám linh chi Naám linh chi coù theå chöõa ung thö tuyeán tieàn lieät. Theo AFP, caùc nhaø khoa hoïc thuoäc Ñaïi hoïc Haifa (lsrael) cho bieát hoï ñaõ phaùt hieän caùc phaân töû trong naám linh chi giuùp ngaên chaën moät soá cô cheá lieân quan ñeán tieán trình phaùt trieån beänh ung thö tuyeán tieàn lieät. Theo caùc nhaø nghieân cöùu lsrael, nhöõng cuoäc thöû nghieäm trong oáng nghieäm cho thaáy naám linh chi taùc ñoäng tröïc tieáp leân caùc teá baøo ung thö Ñi ñaàu laø caùc nhaø khoa hoïc Nhaät Baûn: Naêm 1972 ñaõ troàng thí nghieäm naám linh chi ñaït keát quaû toát. Sau ñoù laø Haøn Quoác, Trung Quoác. Ôû Vieät Nam, Vieän Döôïc lieäu-Haø Noäi ñaõ troàng naám linh chi (gioáng Trung Quoác) thaønh coâng vaøo naêm 1978. Chín naêm sau, naêm 1987, caùc nhaø khoa hoïc thuoäc Ñaïi hoïc khoa hoïc töï nhieân ñaõ choïn ñöôïc gioáng linh chi moïc hoang ôû röøng nuùi Laâm Ñoàng ñeå nhaân gioáng vaø ñöa vaøo saûn xuaát taïi traïi troàng naám linh chi cuûa xí nghieäp Döôïc phaåm TW 24, ñaït keát quaû toát vaøo naêm 1988. Ngaøy nay nhieàu nöôùc treân theá giôùi nhö Thaùi Lan, Malaysia, Myõ… ñaõ saûn xuaát naám cuøng caùc cheá phaåm linh chi laøm thuoác vaø thöïc phaåm döôõng sinh Baûng 2.2. Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa naám linh chi Thaønh phaànPhaân tíchBoät Linh Chi (%)Cao Linh Chi (%)Nöôùc12-13cellulose62-63Ñaïm toång soá17.1Chaát beùo5.0Hôïp chaát Steroid1.150.52Hôïp chaát Phenol0.100.40Chaát khöûSaponin toaøn phaàn0.301.23 Nhoùm polysaccharid trong naám LinhChi Nhoùm Polysaccharid coù hoaït chaát b-D-glucan; Ganoderan A, B, C; D-6 coù hoaït tính choáng ung thö, taêng tính mieãn dòch, haï ñöôøng huyeát. Taêng toång hôïp protein, taêng chuyeån hoùa acid nucleic Hình 2.11: Döôïc thaûo töø naám linh chi 2.6. Moät soá thöïc vaät coù khaû naêng ngaên ngöøa ung thö Quercetin töø hoa hoøe Quercetin laø moät flavonoid coù hoaït tính maïnh nhaát so vôùi caùc flavonoid khaùc, vaø nhieàu caây thuoác, trong ñoù coù caây hoa hoøe, coù taùc duïng chöõa beänh do chöùa haøm löôïng quercetin cao. Quercetin coù taùc duïng choáng oxy hoùa, choáng vieâm, laøm giaûm söï taêng sinh teá baøo gaây cheát teá baøo. Quercetin coù taùc duïng vôùi thuoác hoùa döôïc trò ung thö triozofurin treân caùc teá baøo ung thö bieåu moâ buoàng tröùng cuûa ngöôøi. Catechin töø caây cheø Cheø xanh chöùa epigallocatechin gallat (EGCG), hôïp chaát naøy ñöôïc coi laø hoaït chaát trong cheø xanh coù taùc duïng döï phoøng beänh ung thö. EGCG gaây söï cheát teá baøo vaø öùc cheámen cyclooxygenase vaø do ñoù öùc cheá söï taêng sinh cuûa teá baøo ung thö Curcumin töø ngheä Curcumin ñöôïc chieát xuaát töø thaân reã caùc loaøi ngheä coù taùc duïng choáng vieâm, choáng u vaø choáng oxy hoùa. Curcumin coù caùc cô cheá taùc duïng laø ngaên chaën söï khôûi ñaàu sinh ung thö hoaëc söï bieåu hieän aùc tính cuûa caùc teá baøo. Curcumin coäng hôïp vôùi hoùa döôïc doxorubicin, laøm taêng taùc duïng khaùng u vaø taùc duïng gaây söï cheát teá baøo cuûa cisplatin treân ung thö bieåu moâ buoàng tröùng Chöông 3 KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ KEÁT LUAÄN Noäi dung cho pheùp nhöõng keát luaän: Töø caây döøa caïn thu ñöôïc hai alkaloid vinblastin vaø vincristin vaø ñöôïc ñieàu cheá ra thuoác chöõa beänh ung thö Vinblastin sulfat ñieàu trò ung thö vuù, ung thö coå töû cung, vaø ung thö daïng naám da Vincristin sulfat ñieàu trò ung thö maùu Söû duïng hai loaïi thuoác naøy gaây ra taùc duïng phuï laø buoàn noân, taùo boùn, ruïng toùc… Töø voû vaø laù caây thoâng ñoû coù theå chieát xuaát ra hai hôïp chaát taxol vaø 10 DAB III laøm nguyeân lieäu baøo cheá thuoác ñieàu trò ung thö buoàng tröùng. Hai döôïc phaåm ñöôïc söû duïng nhieàu vaø hieäu quaû nhaát trong ñieàu trò ung thö buoàng tröùng, ung thö vuù vaø ung thö phoåi. Alkaloid coù trong caây trinh nöõ hoaøng cung ñaëc bieät trong laù caây coù taùc duïng choáng ung thö tieán lieät tuyeán, ung thö töû cung, u xô Saûn phaåm Crila ñieàu trò ung thö töû cung, ung thö tuyeán tieàn lieät laø keát quaû nghieân cöùu cuûa TS. Nguyeãn Thò Ngoïc Traâm Giaûo coå lam vaø naám linh chi coù chöùa hôïp chaát saponin coù taùc duïng choáng ung thö KIEÁN NGHÒ Nghieân cöùu theâm nhöõng loaïi thöïc vaät coù chöùa hoaït chaát choáng ung thö, vaø nhöõng beänh khaùc Saûn xuaát ra nhieàu loaïi thuoác chöõa beänh coù nguoàn goác töø thöïc vaät Troàng theâm nhöõng loaïi caây thuoác, laøm cho nguoàn nguyeân lieäu phong phuù hôn Chaêm soùc vaø baûo toàn nguoàn thöïc vaät quyù hieám Nuoâi caáy gioáng môùi ñeå cung caáp ñuû nhu caàu cho ngaønh döôïc Löïa choïn dung moâi trong quaù trình taùch chieát ñeå haïn cheá hoùa chaát, traùnh laõng phí.