Tìm hiểu thể chế chính trị một số quốc gia trên thế giới

tR¦êNG ®¹i häc vinh khoa gi¸o dôc chÝnh trÞ ------------------------o0o--------------------- Bµi TiÓu LuËn T×m hiÓu vÒ h×nh thøc chÝnh thÓ ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi Gi¸o viªn h­íng dÉn : Th¹c sÜ - NguyÔn ThÞ TuyÕt Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ Minh Thanh Líp: 48B2 - LuËt Vinh, th¸ng 1 n¨m 2008 Môc Lôc Trang A - PhÇn më ®Çu 3 1: Lý do chän ®Ò tµi 2: TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 3: Ph¹m vi vµ ®èi t­îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi 4: C¬ së khoa häc vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 5: Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi 6: KÕt cÊu cña ®Ò tµi B - Néi Dung Ch­¬ng I: C¬ së lý luËn vÒ h×nh thøc chÝnh thÓ 1.1: H×nh thøc chÝnh thÓ 6 1.2: H×nh thøc chÝnh thÓ qu©n chñ 8 1.2.1: Qu©n chñ tuyÖt ®èi 1.2.2: Qu©n chñ h¹n chÕ 1.3: H×nh thøc chÝnh thÓ céng hoµ 10 1.3.1: Céng hoµ Tæng thèng 1.3.2: Céng hoµ §¹i nghÞ 1.3.3: Céng hoµ L­ìng TÝnh 1.3.4: Céng hoµ X« ViÕt Ch­¬ng II: H×nh thøc chÝnh thÓ ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi. 2.1: : H×nh thøc chÝnh thÓ Qu©n chñ lËp hiÕn ë Anh 15 2.2:H×nh thøc chÝnh thÓ Céng hoµ tæng thèng ë Mü 20 2.3:H×nh thøc chÝnh thÓ Céng hoµ l­ìng tÝnh ë Ph¸p 22 C - KÕt LuËn D - Tµi LiÖu Tham Kh¶o A- PhÇn Më §Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi H×nh thøc chÝnh thÓ lµ m¶ng ®Ò tµi rÊt ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m vµ nghiªn cøu. Lµ mét sinh viªn luËt - khoa gi¸o dôc chÝnh trÞ t«i thÊy ®©y lµ mét vÊn ®Ò ®ßi hái c¸c sinh viªn trong nghµnh cÇn ph¶i trang bÞ. Bªn c¹nh ®ã, t«i muèn cung cÊp mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña h×nh thøc chÝnh thÓ ë: Anh, Ph¸p , Mü nh»m trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc bæ Ých cho nh÷ng ai muèn t×m hiÓu, muèn lý gi¶i c¸c hiÖn t­îng chÝnh trÞ ®ang diÔn ra ë c¸c n­íc ®ã. 2. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi H×nh thøc chÝnh thÓ lµ c¸ch tæ chøc vµ tr×nh tù ®Ó lËp ra c¸c c¬ quan tèi cao cña Nhµ n­íc vµ x¸c lËp nh÷ng mèi quan hÖ c¬ b¶n cña c¸c c¬ quan ®ã Trong mçi giai ®o¹n lÞch sö cô thÓ, do nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau t¸c ®éng c¸c h×nh thøc chÝnh thÓ còng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt. V× vËy, khi nghiªn cøu h×nh thøc chÝnh thÓ cña mét Nhµ n­íc nhÊt ®Þnh ph¶i g¾n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ. ViÖc tr×nh bµy"h×nh thøc chÝnh thÓ ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi" cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn to lín. Nã sÏ cung cÊp cho chóng ta mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n khi muèn t×m hiÓu vÒ ph­¬ng thøc thµnh lËp, tæ chøc vµ ho¹t ®éng cïng víi nh÷ng quan hÖ ®­îc ®­îc thiÕt lËp gi÷a c¸c c¬ quan tèi cao cña chÝnh quyÒn Trung ­¬ng ë c¸c n­íc: Anh, Mü, Ph¸p. 3. Ph¹m vi vµ ®èi t­îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi H×nh thøc chÝnh thÓ lµ mét ®Ò tµi cã ph¹m vi vµ ®èi t­îng nghiªn cøu réng. V× thÕ, trong bµi tiÓu luËn nµy t«i kh«ng ®i s©u vµo nghiªn cøu chi tiÕt h×nh thøc chÝnh thÓ cña c¸c n­íc -3- trªn thÕ giíi, mµ chØ t×m hiÓu mét sè vÊn ®Ò nh­: * Ph©n tÝch c¬ së lý luËn cña h×nh thøc chÝnh thÓ nhµ n­íc ®Ó qua ®ã cho thÊy râ tÇm quan träng cña viÖc nghiªn cøu ®Ó tµi nµy. MÆt kh¸c, qua ph©n tÝch ®Ó thÊy h×nh thøc chÝnh thÓ cã ý nghÜa rÊt lín c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. * T×m hiÓu ph­¬ng thøc thµnh lËp, tæ chøc vµ hoat ®éng cïng víi mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n­íc ë chÝnh quyÒn Trung ¦¬ng cña mét sè n­íc: Anh, Ph¸p, Mü. Së dÜ t«i chän c¸c n­íc: Anh, Ph¸p, Mü lµ v×: * Anh - lµ ®iÓn h×nh cña h×nh thøc chÝnh thÓ Qu©n chñ lËp hiÕn. * Ph¸p - lµ ®iÓn h×nh cña h×nh thøc chÝnh thÓ Céng hßa l­ìng tÝnh. * Mü - lµ ®iÓn h×nh cña h×nh thøc chÝnh thÓ Céng hßa Tæng Thèng. 4. C¬ së khoa häc vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. §Ó thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, t«i ®· sö dông ph­¬ng ph¸p luËn M¸c - Lªnin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh. Trong ®ã, t«i ®· sö dông ph­¬ng ph¸p kÕt hîp l«gÝc vµ lÞch sö, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp ®Ó phôc vô cho nghiªn cøu. 5. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi * Môc ®Ých: T×m hiÓu h×nh thøc chÝnh thÓ ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi * NhiÖm vô: §Ó thùc hiÖn ®­îc môc ®Ých ®ã, bµi tiÓu luËn tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò sau: * Tr×nh bµy c¬ së lý luËn cña h×nh thøc chÝnh thÓ ®Ó qua ®ã ph©n tÝch, chøng minh hinh thøc chÝnh thÓ cã ý nghÜa to lín c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn . * Tr×nh bµy h×nh thøc chÝnh thÓ ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi, nh­: Anh, Ph¸p, Mü. -4- 6.T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi VÊn ®Ò " H×nh thøc chÝnh thÓ " lµ ®Ò tµi ®· cã nhiÒu nhµ khoa häc, nhµ luËt häc nghiªn cøu nh­: - Phã tiÕn sÜ Vò Hång Anh - Tr­êng §¹i Häc LuËt Hµ Néi víi " Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi. - Phã tiÕn sÜ NguyÔn §¨ng Dung - Phã tiÕn sÜ Bïi Xu©n §øc trong " LuËt hiÕn ph¸p c¸c n­íc t­ b¶n " ( Tr­êng ®¹i häc Tæng hîp Hµ Néi - khoa luËt - 1993). C¸c t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu vÊn ®Ò " H×nh thøc chÝnh thÓ" mét c¸ch tæng hîp, kh¸i qu¸t chø ch­a t¸c gi¶ nµo nghiªn cøu riªng vÒ h×nh thøc chÝnh thÓ mét c¸ch cã hÖ thèng c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. ChÝnh v× vËy, t«i ®· m¹nh d¹n tËp trung tr×nh bµy " H×nh thøc chÝnh thÓ ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi " lµm ®Ò tµi trong bµi tiÓu luËn cña m×nh. 7: KÕt cÊu cña bµi tiÓu luËn Bµi tiÓu luËn gåm cã 4 phÇn: A - PhÇn më ®Çu B - Néi dung: gåm 2 ch­¬ng * Ch­¬ngI: C¬ së lý luËn cu¶ h×nh thøc chÝnh thÓ * Ch­¬ngII: H×nh thøc chÝnh thÓ ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi: Anh, Ph¸p, Mü. C - KÕt luËn D - Tµi liÖu tham kh¶o -5- B - Néi Dung Ch­¬ng I: C¬ Së Lý LuËn VÒ H×nh Thøc ChÝnh ThÓ 1.1: H×nh Thøc ChÝnh ThÓ H×nh thøc Nhµ n­íc lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn rÊt quan träng. KÕt qu¶ cña viÖc tiÕn hµnh sù thèng trÞ phô thuéc rÊt lín vµo viÖc giai cÊp thèng trÞ tæ chøc vµ thùc hiÖn quyÒn lùc Nhµ n­íc theo h×nh thøc nµo. H×nh thøc Nhµ n­íc lµ c¸ch tæ chøc quyÒn lùc Nhµ n­íc vµ nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc Nhµ n­íc. BÊt k× mét Nhµ n­íc nµo, ë ®©u, ë thêi k× nµo còng thiÕt lËp mét trËt tù nhÊt ®Þnh vÒ viÖc thµnh lËp vµ thùc hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¬ quan trong mét Nhµ n­íc; còng cã nh÷ng c¸ch thøc ph©n chia l·nh thæ theo mét ý ®å nhÊt ®Þnh nh­: chia l·nh thæ thµnh c¸c tiÓu bang hay c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh nhÊt ®Þnh; vµ bªn c¹nh ®ã còng thùc hiÖn nh÷ng ph­¬ng ph¸p, thñ ®o¹n ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc. Cã rÊt nhiÒu thñ ®o¹n vµ ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau nh­ng tùu chung chóng th­êng ph©n thµnh hai lo¹i chÝnh: ph­¬ng ph¸p d©n chñ vµ ph­¬ng ph¸p ph¶n d©n chñ. Tr×nh tù thµnh lËp vµ mèi quan hÖ cña chóng víi nh©n d©n lµ th­íc ®o thÓ hiÖn møc ®é tham gia cña nh©n d©n vµo viÖc thiÕt lËp c¸c c¬ quan nµy. HiÖn nay , c¸c n­íc trªn thÕ giíi ®i theo hai lo¹i h×nh thøc chÝnh thÓ c¬ b¶n, ®ã lµ: ChÝnh thÓ Qu©n chñ vµ ChÝnh thÓ Céng hoµ. C¬ së ®Ó ph©n chia lµ c¸ch thøc thµnh lËp ng­êi ®øng ®Çu Nhµ n­íc. Cô thÓ : ChÝnh thÓ qu©n chñ lµ h×nh thøc trong ®ã quyÒn lùc tèi cao cña Nhµ n­íc tËp trung toµn bé ( hay mét phÇn ) trong tay ng­êi ®øng ®Çu Nhµ n­íc theo nguyªn t¾c thõa kÕ -6- ChÝnh thÓ Céng hoµ lµ h×nh thøc trong ®ã quyÒn lùc tèi cao cña Nhµ n­íc thuéc vÒ mét c¬ quan ®­îc bÇu ra ( NghÞ ViÖn hoÆc nh©n d©n, hoÆc NghÞ ViÖn cïng víi c¸c chñ thÓ kh¸c bÇu ) trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. C¨n cø vµo mèi quan hÖ gi÷a ng­êi ®øng ®Çu Nhµ n­íc, NghÞ ViÖn vµ ChÝnh Phñ th× c¶ hai h×nh thøc chÝnh thÓ Céng hoµ vµ chÝnh thÓ Qu©n chñ ®Òu cã nh÷ng biÕn d¹ng cña m×nh. Cô thÓ: ChÝnh thÓ Qu©n chñ ®­îc chia thµnh: ChÝnh thÓ Qu©n chñ tuyÖt ®èi vµ chÝnh thÓ Qu©n chñ h¹n chÕ. ë h×nh thøc Qu©n chñ h¹n chÕ ®­îc chia thµnh: Qu©n chñ nhÞ nguyªn vµ Qu©n chñ ®¹i nghÞ. Trong c¸c n­íc Qu©n chñ tuyÖt ®èi, ng­êi ®øng ®Çu Nhµ n­íc (vua ; hoµng ®Õ...) cã quyÒn lùc v« h¹n; Cßn trong c¸c n­íc Qu©n chñ h¹n chÕ ng­êi ®øng ®Çu Nhµ n­íc chØ n¾m mét phÇn quyÒn lùc tèi cao vµ bªn c¹nh ®ã cßn cã mét c¬ quan quyÒn lùc kh¸c n÷a, nh­ NghÞ ViÖn trong c¸c Nhµ n­íc t­ s¶n cã chÝnh thÓ qu©n chñ . ChÝnh thÓ Céng hoµ còng cã hai h×nh thøc chÝnh lµ: Céng hoµ D©n chñ vµ Céng hoµ Quý téc. Trong c¸c n­íc Céng hoµ D©n chñ, quyÒn tham gia bÇu cö ®Ó lËp ra c¬ quan ®¹i diÖn ( quyÒn lùc ) cña Nhµ n­íc ®­îc quy ®Þnh vÒ mÆt h×nh thøc ph¸p lý ®èi víi c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng ( mÆc dï trªn thùc tÕ , c¸c giai cÊp thèng trÞ cña Nhµ n­íc bãc lét th­êng ®Æt ra nhiÒu quy ®Þnh ®Ó h¹n chÕ hoÆc v« hiÖu ho¸ quyÒn nµy cña nh©n d©n lao ®éng ). Trong c¸c n­íc Céng hoµ Quý téc, quyÒn ®ã chØ quy ®Þnh ®èi víi tÇng líp quý téc. Trong mçi giai ®o¹n lÞch sö cô thÓ, do nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau t¸c ®éng, c¸c h×nh thøc chÝnh thÓ cña mét Nhµ n­íc nhÊt ®Þnh cÇn ph¶i g¾n bã víi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ. V× thÕ, khi xÐt c¸c Nhµ n­íc X· héi chñ nghÜa ta ®Òu thÊy tÊt c¶ ®Òu lµ Nhµ n­íc Céng hoµ D©n chñ ®ù¬c ®Æc tr­ng b»ng sù tham gia réng r·i cña nh©n d©n lao ®éng vµo viÖc thµnh lËp c¸c c¬ quan ®¹i diÖn cña m×nh . ViÖc tæ chøc Nhµ n­íc kh«ng chØ x¶y ra ë cÊp Trung ¦¬ng, mµ cßn ph¶i tæ chøc ë ®Þa ph­¬ng vµ gi÷a c¬ quan cÊp Trung ¦¬ng víi c¸c c¬ quan ë ®Þa ph­¬ng cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. VÊn ®Ò nµy phô thuéc rÊt nhiÒu vµo cÊu tróc l·nh thæ Nhµ n­íc . -7- H×nh thøc Nhµ n­íc lµ mét kh¸i niÖm ®­îc cÊu t¹o bëi ba yÕu tè, ®ã lµ: h×nh thøc chÝnh thÓ , h×nh thøc cÊu tróc Nhµ n­íc vµ chÕ ®é chÝnh trÞ. V× thÕ khi ta t×m hiÓ mét c¸ch toµn diÖn h×nh thøc Nhµ n­íc, bªn c¹nh viÖc ph©n tÝch h×nh thøc Nhµ n­íc th«ng qua c¸ch tæ chøc c¬ cÊu c¸c c¬ quan Nhµ n­íc, c¸ch thøc tæ chøc Nhµ n­íc theo c¬ cÊu nh­ ta ®· t×m hiÓu ë trªn th× ta cßn cÇn ph¶i hiÓu ®­îc c¸c ph­¬ng ph¸p , biÖn ph¸p thùc hiÖn quyÒn lùc Nhµ n­íc - hay cßn gäi lµ chÕ ®é chÝnh trÞ cña Nhµ n­íc ®ã . 1.2: H×nh Thøc ChÝnh ThÓ Qu©n Chñ ThuËt ng÷ "qu©n chñ" tiÕng Anh lµ monarch cã nguån gèc tõ tiÕng Hy L¹p víi nghÜa lµ quyÒn lùc thuéc mét ng­êi. Ngµy nay, qu©n chñ cßn ®­îc hiÓu lµ quyÒn lùc do thõa kÕ mµ cã. C¨n cø vµo thÈm quyÒn vµ mèi quan hÖ gi÷a Nhµ Vua, NghÞ ViÖn víi ChÝnh Phñ, h×nh thøc chÝnh thÓ Qu©n chñ cã c¸c biÕn d¹ng sau: 1.2.1 Qu©n Chñ TuyÖt §èi Qu©n chñ tuyÖt ®èi lµ h×nh thøc tæ chøc Nhµ n­íc mµ quyÒn lùc Nhµ n­íc n»m toµn bé trong tay Nhµ Vua. Nhµ Vua tù ban hµnh luËt, trùc tiÕp l·nh ®¹o bé m¸y hµnh chÝnh vµ lµ cÊp xÐt xö cao nhÊt. HiÖn nay, trªn thÕ giíi cã Nhµ n­íc ArËp Xªut, ¤man vÉn cßn tæ chøc Nhµ n­íc theo h×nh thøc chÝnh thÓ h×nh nµy.¥ ®ã kh«ng cã hiÕn ph¸p, kh«ng cã c¸c c¬ quan ®¹i diÖn; kinh C« ran ®­îc sö dông nh­ hiÕn ph¸p. Nhµ Vua ®­îc xem nh­ ng­êi cha tinh thÇn. Vua vµ gia téc ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh vÒ c¸c vÊn ®Ò hÖ träng cña Nhµ n­íc kÓ c¶ viÖc quyÕt ®Þnh viÖc thõa kÕ ng«i vua. 1.2.2: Qu©n Chñ H¹n ChÕ ( hay cßn gäi lµ Qu©n Chñ LËp HiÕn ) Qu©n chñ h¹n chÕ ®­îc chia thµnh hai lo¹i: Qu©n chñ nhÞ nguyªn vµ qu©n chñ ®¹i nghÞ. -8- Thø nhÊt, Qu©n chñ ®¹i nghÞ: ngµy nay ®­îc thµnh lËp ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn nh­: Anh, NhËt B¶n, BØ,...vµ ë mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­: Th¸i Lan, Campuchia,... ChÝnh thÓ nµy ph¸t triÓn theo nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn lùc, trong ®ã nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn tèi cao cña NghÞ ViÖn tr­íc quyÒn hµnh ph¸p ®­îc thõa nhËn. Nguyªn t¾c nµy ®ßi hái ChÝnh Phñ do Quèc V­¬ng thµnh lËp ph¶i nhËn ®­îc sî tÝn nhiÖm cña NghÞ ViÖn. Quèc V­¬ng ph¶i chØ ®Þnh ng­êi ®øng ®Çu ®¶ng chiÕm ®a sè tuyÖt ®èi sè ghÕ ë NghÞ ViÖn (H¹ NghÞ ViÖn) lµm ng­êi ®øng ®Çu ChÝnh Phñ(Thñ T­íng). Thñ T­íng sÏ lùa chän c¸c thµnh viªn cña ChÝnh Phñ. Sau ®ã toµn thµnh viªn cña ChÝnh Phñ ®­îc ®­a ra ®Ó NghÞ ViÖn biÓu quyÕt tÝn nhiÖm. Sau khi ®­îc NghÞ ViÖn tÝn nhiÖm th× Quèc V­¬ng bæ nhiÖm toµn bé thµnh viªn cña ChÝnh Phñ. Tr­êng hîp, kh«ng ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ nµo chiÕm ®­îc ®a sè ghÕ nãi trªn, Quèc V­¬ng ph¶i chØ ®Þnh ng­êi ®øng ®Çu liªn minh c¸c ®¶ng ph¸i chiÕm ®­îc ®a sè ghÕ lµm ng­êi ®øng ®Çu ChÝnh Phñ. ë h×nh thøc chÝnh thÓ Qu©n chñ ®¹i nghÞ quyÒn h¹n réng lín cña Quèc V­¬ng do ChÝnh Phñ thùc hiÖn. Quèc V­¬ng cã quyÒn phñ quyÕt ®èi víi nh÷ng luËt do NghÞ ViÖn th«ng qua. C¸c v¨n b¶n do Quèc V­¬ng ban hµnh ®Òu ®­îc so¹n th¶o bëi ChÝnh Phñ vµ v¨n b¶n chØ cã hiÖu lùc khi cã ch÷ kÝ cña Thñ T­íng hoÆc cña Bé Tr­ëng ®­îc Thñ T­íng uû quyÒn. Khi kÝ, Thñ T­íng hoÆc Bé Tr­ëng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ néi dung cña v¨n b¶n, b¶n th©n Quèc V­¬ng kh«ng ph¶i chÞu bÊt cø tr¸ch nhiÖm nµo. ë chÝnh thÓ Qu©n chñ ®¹i nghÞ, ChÝnh Phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc NghÞ ViÖn (H¹ NghÞ ViÖn) vÒ ho¹t ®éng cña m×nh. Tr­êng hîp, NghÞ ViÖn (H¹ NghÞ ViÖn) biÓu quyÕt kh«ng tÝn nhiÖm ChÝnh Phñ th× ChÝnh Phñ ph¶i tõ chøc hoÆc Quèc V­¬ng c¸ch chøc toµn bé thµnh viªn cña ChÝnh Phñ. Tuy nhiªn, Ng­êi ®øng ®Çu ChÝnh Phñ cã quyÒn yªu cÇu Quèc V­¬ng gi¶i thÓ H¹ NghÞ ViÖn vµ Ên ®Þnh cuéc bÇu cö míi. Vµ cuèi cïng m©u thuÉn gi÷a c¬ quan lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p ®­îc dµn xÕp bëi nh©n d©n. Trong cuéc bÇu cö tr­íc thêi h¹n, nÕu nh©n d©n ñng hé NghÞ ViÖn th× c¸c ®¶ng ®èi lËp sÏ chiÕm ®a sè ghÕ trong NghÞ -9- ViÖn míi, khi ®ã ChÝnh Phñ cò ph¶i tõ chøc, nÕu nh©n d©n ñng hé ChÝnh Phñ th× ®¶ng cÇm quyÒn (hoÆc liªn minh c¸c ®¶ng cÇm quyÒn ) sÏ tiÕp tôc chiÕm ®a sè ghÕ ë NghÞ ViÖn. Thø hai, Qu©n chñ nhÞ nguyªn: ë h×nh thøc chÝnh thÓ nµy nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn lùc ®­îc ¸p dông ë møc ®é nhÊt ®Þnh, tøc lµ cã sù ph©n chia gi÷a quyÒn lËp ph¸p vµ quyÒn hµnh ph¸p. QuyÒn lËp ph¸p trªn danh nghÜa thuéc vÒ NghÞ ViÖn. QuyÒn hµnh ph¸p thuéc Nhµ Vua, Nhµ Vua cã thÓ thùc hiÖn trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp th«ng qua ChÝnh Phñ do Nhµ Vua thµnh lËp. QuyÒn t­ ph¸p chÞu ¶nh h­ëng cña Nhµ Vua. MÆc dï trªn danh nghÜa Nhµ Vua kh«ng cã quyÒn lËp ph¸p nh­ng Nhµ Vua cã thÓ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh lËp ph¸p th«ng qua quyÒn phñ quyÕt tuyÖt ®èi cña m×nh. Nhµ Vua cã quyÒn gi¶i thÓ NghÞ ViÖn. VÝ dô: Nhµ n­íc Gioãcdani, Nhµ n­íc Marèc theo chÝnh thÓ Qu©n chñ nhÞ nguyªn. 1.3: H×nh Thøc ChÝnh ThÓ Céng Hoµ H×nh thøc chÝnh thÓ Céng hoµ lµ lo¹i h×nh tæ chøc Nhµ n­íc d©n chñ v¨n minh cña nh©n lo¹i víi lo¹i h×nh tæ chøc nµy quyÒn lùc Nhµ n­íc xuÊt ph¸t tõ nh©n d©n. Ngµy nay, chÝnh thÓ Céng hoµ ®­îc thiÕt lËp ë ®a sè c¸c n­íc trªn thÕ giíi. VÝ dô: ë n­íc Mü, n­íc Ph¸p, ë ®a sè c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u ¸, Ch©u Phi, Ch©u Mü. ë h×nh thøc chÝnh thÓ Céng hoµ, nh©n d©n trùc tiÕp bÇu ra Ng­êi ®øng ®Çu Nhµ n­íc cña m×nh. C¨n cø vµo mèi quan hÖ c¸c c¬ quan Nhµ n­íc Trung ¦¬ng , h×nh thøc chÝnh thÓ Céng hoµ cã c¸c biÕn d¹ng sau: 1.3.1: Céng Hoµ Tæng Thèng H×nh thøc chÝnh thÓ Céng hoµ Tæng Thèng lµ h×nh thøc tæ chøc Nhµ n­íc -10- mµ ë ®ã Tæng Thèng vµ lµ nguyªn thñ quèc gia võa lµ ng­êi ®øng ®Çu bé m¸y hµnh ph¸p do nh©n d©n trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp bÇu ra. ChÕ ®é bÇu cö trùc tiÕp ®­îc ¸p dông ë Mªhyc«, Philippin,... ChÕ ®é bÇu cö gi¸n tiÕp ®­îc ¸p dông ë: Mü, Achentina. C¸c n­íc nµy, kh«ng cã ChÝnh Phñ theo ®óng nghÜa mµ chØ cã c¸c Bé Tr­ëng do Tæng Thèng bæ nhiÖm vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc Tæng Thèng. Ng­êi ta gäi ®©y lµ ChÝnh Phñ mét ®Çu. ë nh÷ng n­íc nµy ¸p dông triÖt ®Ó häc thuyÕt ph©n chia quyÒn lùc Nhµ n­íc mét c¸ch tuyÖt ®èi, hay cßn gäi lµ c¸ch ph©n quyÒn cøng r¾n vµ t¨ng quyÒn lùc cña c¸ nh©n Tæng Thèng. §Æc ®iÓm quan träng cña h×nh thøc chÝnh thÓ nµy lµ c¬ quan hµnh ph¸p kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ho¹t ®éng cña m×nh tr­íc c¬ quan lËp ph¸p. NghÜa lµ, NghÞ ViÖn kh«ng cã quyÒn ®Æt vÊn ®Ò kh«ng tÝn nhiÖm Tæng Thèng hoÆc Bé Tr­ëng; Tæng Thèng cã quyÒn c¸ch chøc c¸c Bé Tr­ëng theo chÝnh kiÕn cña m×nh. MÆt kh¸c, Tæng Thèng kh«ng cã quyÒn gi¶i thÓ NghÞ ViÖn. Tæng Thèng kh«ng cã quyÒn lËp ph¸p nh­ng cã thÓ t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh lËp ph¸p th«ng qua quyÒn phñ quyÕt cña m×nh. B»ng quyÒn phñ quyÕt, Tæng Thèng cã thÓ ng¨n c¶n qu¸ tr×nh lËp ph¸p hoÆc kÐo dµi qu¸ tr×nh lËp ph¸p cña NghÞ ViÖn. §Ó v­ît qua quyÒn phñ quyÕt cña Tæng Thèng ®ßi hái NghÞ ViÖn ph¶i cã sù ®oµn kÕt cao (2/3 tæng sè thµnh viªn cña NghÞ ViÖn bá phiÕu t¸n thµnh). Tæng Thèng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc thi hµnh luËt. NghÞ ViÖn kh«ng cã quyÒn can thiÖp vµo lÜnh vùc hµnh ph¸p cña Tæng Thèng nh­ng cã thÓ t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng nµy th«ng qua quyÒn biÓu quyÕt ng©n s¸ch ®Ó cÊp kinh phÝ cho mäi ho¹t ®éng cu¶ bé m¸y hµnh ph¸p. NghÞ ViÖn cã quyÒn b·i bá quyÒn Tæng Thèng, phã Tæng Thèng, c¸c quan chøc cao cÊp trong bé m¸y hµnh ph¸p vµ thÈm ph¸n toµ ¸n liªn bang theo thñ tôc ®µn H¹ch.Th­îng NghÞ ViÖn cã quyÒn kh«ng phª chuÈn viÖc bæ nhiÖm c¸c nh©n viªn trong bé m¸y hµnh ph¸p, thÈm ph¸n toµ ¸n liªn bang cña Tæng Thèng. V× vËy, tr­íc khi bæ nhiÖm mét cøc danh nµo Tæng Thèng ph¶i th¨m dß ý kiÕn cña Th­îng NghÞ ViÖn vÒ øng cö viªn cho chøc ®ã.Tæng Thèng thay mÆt Nhµ n­íc ký kÕt c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ nh­ng c¸c ®iÒu ­íc nµy chØ cã hiÖu lùc khi ®­îc NghÞ ViÖn phª chuÈn. Toµ ¸n ®ãng vai trß lµ c¬ quan gi¸m s¸t tÝnh hîp hiÕn c¸c v¨n b¶n -11- do NghÞ ViÖn, Tæng Thèng th«ng qua. Toµ ¸n tèi cao liªn bang cã quyÒn ph¸n quyÕt vÒ tÝnh hîp hiÕn cña v¨n b¶n nµy. QuyÕt ®Þnh cña toµ ¸n lµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng. Nãi tãm l¹i, Nguyªn thñ quèc gia ë chÝnh thÓ nµy cã nhiÒu quyÒn lùc trong viÖc l·nh ®¹o quèc gia, l·nh ®¹o lùc l­îng vò trang, bé m¸y hµnh chÝnh d©n sù. Ngoµi ra, Tæng thèng cßn can thiÖp s©u vµo ho¹t ®éng lËp ph¸p cña NghÞ ViÖn. ë nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn, lo¹i h×nh tæ chøc Nhµ n­íc theo chÝnh thÓ Céng hoµ Tæng Thèng ®­îc ¸p dông hÕt søc phæ biÕn so víi c¸c lo¹i h×nh chÝnh thÓ kh¸c. VÝ dô: ë c¸c n­íc M«d¨mbich, Ma®agaxca, Srilanka,... 1.3.2: Céng Hoµ §¹i NghÞ ChÝnh thÓ Céng hoµ ®¹i nghÞ lµ chÝnh thÓ ®­îc tæ chøc ë nh÷ng Nhµ n­íc cã Nguyªn thñ quèc gia do NghÞ ViÖn bÇu ra hoÆc ®­îc bÇu ra dùa trªn c¬ së NghÞ ViÖn. ChÝnh Phñ do Thñ T­íng ®øng ®Çu ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc Nguyªn thñ quèc gia, NghÞ ViÖn. ë chÝnh thÓ nµy, quyÒn lùc cña Tæng Thèng bÞ suy gi¶m, quyÒn lùc réng lín cña Tæng Thèng ®­îc thùc hiÖn bëi ChÝnh Phñ, ®øng ®Çu lµ Thñ T­íng chÝnh phñ. ChÝnh Phñ ho¹t ®éng dùa vµo sù tÝn nhiÖm cña ®a sè thµnh viªn cña NghÞ ViÖn. §a sè c¸c n­íc cã chÝnh thÓ Céng hoµ ®¹i nghÞ lµ ChÝnh Phñ liªn minh, tøc lµ ®­îc thµnh lËp trªn c¬ sá liªn minh gi÷a c¸c ®¶ng cã ghÕ ë NghÞ ViÖn, bëi vËy th­êng kh«ng æn ®Þnh. ë chÝnh thÓ nµy, ChÝnh Phñ cã quyÒn yªu cÇu Tæng Thèng gi¶i thÓ NghÞ ViÖn. ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, tæ chøc Nhµ n­íc rÊt hiÕm tr­êng hîp ¸p dông theo m« h×nh Céng hoµ ®¹i nghÞ. VÝ dô: ë ¢n §é, Pakixtan, Angiªri lµ nh÷ng n­íc theo chÝnh thÓ Céng hoµ ®¹i nghÞ. 1.3.3: Céng Hoµ L­ìng TÝnh H×nh thøc chÝnh thÓ Céng hoµ l­ìng tÝnh lµ sù kÕt hîp gi÷a h×nh thøc chÝnh thÓ Céng hoµ Tæng Thèng vµ Céng hoµ ®¹i nghÞ. -12- ë c¸c n­íc cã chÝnh thÓ Céng hoµ l­ìng tÝnh, Tæng Thèng vµ NghÞ ViÖn (H¹ NghÞ ViÖn ) do nh©n d©n bÇu ra, Tæng Thèng n¾m quyÒn hµnh ph¸p. ë c¸c n­íc theo chÝnh thÓ nµy, cã ChÝnh Phñ theo nghÜa hiÖn hµnh (lµ c¬ quan tËp thÓ ). ChÝnh Phñ do Tæng Thèng bæ nhiÖm nh­ng ChÝnh Phñ cÇn sù tÝn nhiÖm cña NghÞ ViÖn. Tæng Thèng cã quyÒn gi¶i thÓ NghÞ ViÖn kh«ng phô thuéc vµo ®Ò nghÞ cña ChÝnh Phñ. VÝ dô: ë c¸c n­íc Ph¸p, Liªn bang Nga tæ chøc Nhµ n­íc theo chÝnh thÓ Céng hoµ l­âng tÝnh. 1.3.4: Céng Hoµ X« ViÕt H×nh thøc chÝnh thÓ Céng hoµ x« viÕt cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau: M« h×nh bé m¸y Nhµ n­íc ®­îc x©y dùng theo nguyªn t¾c tËp quyÒn, tËp trung d©n chñ;Quèc héi lµ c¬ quan quyÒn lùc Nhµ n­íc cao nhÊt.Quèc héi cã quyÒn th«ng qua luËt, thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao ®èi víi mäi ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc kh¸c,quyÕt ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch c¬ b¶n vÒ ®èi néi, ®èi ngo¹i, Quèc héi bÇu ra ng­êi ®øng ®Çu Nhµ n­íc- Chñ tÞch n­íc. Chñ tÞch n­íc ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc Quèc héi, tøc lµ Quèc héi cã quyÒn b·i nhiÖm Chñ tÞch n­íc.Chñ tÞch n­íc kh«ng cã quyÒn gi¶i thÓ Quèc héi; Quèc héi thµnh lËp ra ChÝnh Phñ dùa trªn c¬ së ®Ò nghÞ cña Chñ tÞch n­íc; ChÝnh Phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ho¹t ®éng cña m×nh tr­íc Quèc héi. C¸c ®¹i biÓu Quèc héi kh«ng cã quyÒn ®Æt vÊn ®Ò b·i nhiÖm ChÝnh Phñ mµ chØ biÓu quyÕt trªn c¬ së ®Ò nghÞ cña Chñ tÞch n­íc ®èi víi Thñ T­íng chÝnh phñ; vµ trªn c¬ së ®Ò nghÞ cña Thñ T­íng ®èi víi c¸c thµnh viªn kh¸c trong ChÝnh Phñ. ë chÝnh thÓ Céng hoµ x« viÕt, ChÝnh Phñ lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Quèc héi. ChÝnh Phñ ph¶i thùc hiÖn nh÷ng quyÕt ®Þnh cña Quèc héi, ph¶i thi hµnh nh÷ng luËt ®· ®­îc Quèc héi th«ng qua. Quèc héi cã quyÒn trùc tiÕp b·i bá c¸c v¨n b¶n do ChÝnh Phñ ban hµnh khi xÐt thÊy nh÷ng v¨n b¶n nµy tr¸i víi HiÕn ph¸p, LuËt mµ kh«ng cÇn th«ng qua c¬ quan thø ba (Toµ ¸n hiÕn ph¸p).ChÝnh Phñ kh«ng cã quyÒn ®Ò nghÞ xem xÐt tÝnh hîp hiÕn cña c¸c v¨n b¶n do Quèc héi th«ng qua.Th«ng th­êng, mçi n¨m Quèc héi häp hai k×, mçi kú häp kÐo dµi mét th¸ng. -13- Bëi vËy, Quèc héi lËp ra mét c¬ quan th­êng trùc cã tªn gäi lµ Uû ban th­êng vô Quèc héi hoÆc Héi ®ång Nhµ n­íc ®Ó thùc hiÖn mét sè quyÒn h¹n cña Quèc héi trong thêi gian gi÷a hai kú häp. Mét ®Æc ®iÓm quan träng cña h×nh thøc chÝnh thÓ nµy hiÖn nay ë vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n ®èi víi Nhµ n­íc vµ x· héi nãi chung, ®èi víi bé m¸y Nhµ n­íc nãi riªng. VÝ dô: c¸c n­íc theo h×nh thøc chÝnh thÓ Céng hoµ x« viÕt nh­: ViÖt Nam, Lµo, Trung Quèc, TriÒu Tiªn,... Ngoµi bèn h×nh thøc chÝnh thÓ Céng hoµ nªu trªn, chÝnh thÓ Céng hoµ cßn cã biÕn d¹ng kh¸c; C¸c biÕn d¹ng nµy th­êng gÆp ë nh÷ng n­íc cã chÕ ®é ®éc tµi vµ chÕ ®é nµy th­êng ®­îc lËp bëi cuéc ®¶o chÝnh qu©n sù. VÝ dô: ë §øc (tõ n¨m 1933 ®Õn n¨m 1945 ), ë Chilª (tõ cuèi 1970 ®Õn cuèi 1980 )... -14- Ch­¬ngII : H×nh thøc chÝnh thÓ ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi 2.1: H×nh thøc chÝnh thÓ Qu©n chñ lËp hiÕn ë Anh N­íc Anh lµ mét ®iÓn h×nh vÒ chÝnh thÓ qu©n chñ lËp hiÕn.§iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn qua c¸ch tæ chøc, quyÒn h¹n vµ mèi quan hÖ qi÷a Nhµ vua - ChÝnh phñ vµ NghÞ viÖn Anh. N÷ hoµng Anh lµ mét chøc danh rÊt quan träng nh­ng mang tÝnh h×nh thøc. N÷ hoµng Anh t­îng tr­ng cho sù thèng nhÊt vµ v÷ng bÒn cña d©n téc. N÷ hoµng lµ Nguyªn thñ quèc gia, ng­êi thay mÆt quèc gia vµ c¸c ®¶ng ph¸i, lµ ng­êi l·nh ®¹o nhµ thê Anh. VÒ mÆt h×nh thøc, N÷ hoµng Anh cã rÊt nhiÒu quyÒn h¹n nh­: phª chuÈn c¸c ®¹o luËt, bæ nhiÖm c«ng chøc d©n sù, qu©n sù, ký hiÖp ­íc, ban hµnh luËt,...Song trªn thùc tÕ, ho¹t ®éng cña N÷ hoµng Anh chØ nh»m môc ®Ých chÝnh thøc ho¸ vÒ mÆt Nhµ n­íc c¸c ho¹t ®éng cña NghÞ viÖn vµ ChÝnh phñ. Ch¼ng h¹n, N÷ hoµng cã thÓ bæ nhiÖm Thñ t­íng nh­ng ph¶i bæ nhiÖm l·nh tô cña ®¶ng chiÕm ®a sè trong NghÞ viÖn chø kh«ng thÓ theo ý kiÕn riªng cña m×nh.Còng lµ mang tÝnh h×nh thøc, N÷ hoµng cã thÓ kh«ng chÊp thuËn gi¶i t¸n NghÞ viÖn nh­ng N÷ hoµng ch­a bao giê lµm vËy. HiÖn t¹i mäi ho¹t ®éng cña N÷ hoµng ®Òu cã sù b¶o ®¶m tõ phÝa c¬ quan hµnh ph¸p v× mäi quyÒn hµnh cña N÷ hoµng ®Òu trao cho néi c¸c. Víi quan niÖm " vua kh«ng thÓ lµm ®iÒu g× kh«ng hay" nªn N÷ hoµng ®­îc quyÒn "v« tr¸ch nhiÖm" kh«ng thÓ bÞ ph¹t vÒ mÆt h×nh sù v× träng téi hay khinh téi. Víi tËp tôc "Nhµ vua trÞ v× nh­ng kh«ng cai trÞ" Nhµ vua Anh ®· chuyÓn dÇn tõ chç cã uy quyÒn tuyÖt ®èi tíi chç cã tÝnh chÊt trung lËp. Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, trõ sù lùa chän Thñ t­íng, Nhµ vua chØ quyÕt ®Þnh sau khi ®· hái ý kiÕn cña c¸c vÞ Bé tr­ëng ®­îc H¹ nghÞ viÖn tÝn nhiÖm.Mäi ho¹t ®éng cña Nhµ vua ®Òu ®­îc sù ®¶m b¶o cña ChÝnh phñ. NghÞ viÖn Anh cã Th­îng nghÞ viÖn (hay Quý téc viÖn) vµ H¹ nghÞ viÖn -15- (hay ViÖn d©n biÓu) HiÖn nay, Th­îng nghÞ viÖn cã 1185 ng­êi, theo chÕ ®é cha truyÒn con nèi hoÆc suèt ®êi (trong ®ã bao gåm v¶ hai tæng gi¸m môc vµ 24 gi¸m môc cña Nhµ thê Anh). C¸c Th­îng nghÞ sÜ Anh ®a sè lµ cha truyÒn con nèi (ch¼ng h¹n c¸c vÞ quý téc cã phÈm hµm b¸ t­íc trë lªn) cßn c¸c vÞ cã phÈm hµm tõ b¸ t­íc trë xuèng th× sÏ ®¶m nhiÖm chøc vô Th­îng nghÞ sÜ suèt ®êi. Bªn c¹nh ®ã, trong Th­îng nghÞ viÖn cßn cã c¸c vÞ cùu Thñ t­íng vµ c¸c quan chøc ®· tõng gi÷ chøc vô cao trong tr­êng chÝnh trÞ, kinh tÕ hoÆc x· héi ®­îc ®Ých th©n Nhµ vua bæ nhiÖm. H¹ nghÞ viÖn Anh gåm cã 653 ghÕ, mçi ghÕ ®¹i diÖn cho mét khu vùc bÇu cö víi nhiÖm kú 5 n¨m. Trung t©m quyÒn lùc cña NghÞ viÖn tËp trung ë H¹ nghÞ viÖn nªn hiÖn t¹i H¹ nghÞ viÖn míi cã quyÒn lùc thùc sù. H¹ nghÞ iÖn do d©n chóng bÇu nªn ®­îc gäi lµ Quèc héi cña n­íc Anh. Ho¹t ®éng cña Th­îng nghÞ viÖn mang tÝnh h×nh thøc, vai trß cña nã hoµn toµn bÞ lu mê tr­íc H¹ nghÞ viÖn. NghÞ viÖn Anh cã c¬ quan th­êng trùc lµ v¨n phßng NghÞ viÖn, gåm cã: Chñ tÞch, phã Chñ tÞch; Hä th­êng lµ ®¶ng viªn cña ®¶ng chiÕm ®a sè ghÕ trong NghÞ viÖn.Chøc n¨ng chñ yÕu lµ ®iÒu khiÓn c¸c kú häp cña NghÞ viÖn vµ gi¶i thÝch quy chÕ NghÞ viÖn. Ngoµi ra, H¹ nghÞ viÖn Anh cßn cã c¸c Uû ban nh­: Uû ban toµn viÖn (bao gåm toµn bé c¸c H¹ nghÞ sÜ) ; Uû ban xÐt c¸c dù luËt riªng,... ThÈm quyÒn cña NghÞ viÖn Anh ®­îc thÓ hiÖn trong kh¸ nhiÒu lÜnh vùc. Ch¼ng h¹n, tõ sau c¸ch m¹ng 1688 trë l¹i ®©y NghÞ viÖn cã toµn quyÒn lËp ph¸p. Trong lÜnh vùc ng©n s¸ch tµi chÝnh, NghÞ viÖn Anh cã quyÒn phª chuÈn viÖc më c¸c kho¶n thu thuÕ, th«ng qua ng©n s¸ch, thanh tra ng©n s¸ch,... VÒ ®èi ngo¹i, phßng thñ quèc gia, NghÞ viÖn cã quyÒn quyÕt ®Þnh sè phËn chung cña céng ®ång, cã quyÒn thay mÆt céng ®ång ®Æt mèi quan hÖ ngo¹i giao víi c¸c quèc gia kh¸c, phª chuÈn c¸c ®iÒu ­íc ®· ®­îc ký kÕt,... Trong lÜnh vùc xÐt xö, tr­íc ®©y NghÞ viÖn cã quyÒn luËn téi c¸c quan chøc cao cÊp cña Nhµ n­íc, tõ Bé tr­ëng cho ®Ðn Thñ t­íng, thñ tôc xÐt xö nµy ®­îc gäi lµ thñ tôc ®µn H¹ch. Toµ ¸n cã quyÒn xÐt xö Bé tr­ëng chÝnh lµ Th­îng nghÞ viÖn, -16- cßn c¬ quan ®øng lªn truy tè vµ buéc téi lµ H¹ nghÞ viÖn. §ã chÝnh lµ tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n vÒ h×nh sù cña c¸c Bé tr­ëng, Ngµy nay, chÕ ®é tr¸ch nhiÖm nµy ®· chuyÓn thµnh chÕ ®é tr¸ch nhiÖm chÝnh trÞ liªn ®íi cña néi c¸c tr­íc H¹ nghÞ viÖn. Cã nghÜa lµ, nÕu H¹ nghÞ viÖn kh«ng tÝn nhiÖm ChÝnh phñ th× ChÝnh phñ bÞ lËt ®æ. NghÞ viÖn Anh cßn cã quyÒn gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña bé m¸y hµnh ph¸p. ë Anh, néi c¸c ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trÞ liªn ®íi tr­íc NghÞ viÖn, bé m¸y hµnh ph¸p ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc c¬ quan lËp ph¸p. Bëi vËy, ChÝnh phñ sÏ ®­îc tiÕp tôc ho¹t ®éng khi vÉn cã sù tÝn nhiÖm cña Quèc héi. Trong tr­êng hîp, mÊt sù tÝn nhiÖm cña Quèc héi th× ChÝnh phñ bÞ lËt ®æ hoÆc buéc ph¶i thay ®æi thµnh phÇn. §Ó gi¸m s¸t ChÝnh phñ, NghÞ viÖn cã thÓ chÊt vÊn ChÝnh phñ hoÆc gi¸m s¸t th«ng qua c¸c cuéc th¶o luËn vÒ dù ¸n luËt, dù ¸n ng©n s¸ch,... ë Anh, ChÝnh phñ lµ c¬ quan ®øng ®Çu bé m¸y hµnh ph¸p. Lµ ng­êi ®øng ®Çu Nhµ n­íc, N÷ hoµng Anh bæ nhiÖm Thñ t­íng. Nh­ng trong thùc tÕ, Thñ t­íng ®­îc bæ nhiÖm lµ thñ lÜnh ®¶ng cÇm quyÒn, ®¶ng chiÕm ®a sè ghÕ trong H¹ nghÞ viÖn chø kh«ng thÓ ai kh¸c. QuyÒn h¹n nµy thuéc vÒ tËp tôc hiÕn ph¸p kh«ng thµnh v¨n cña Anh. Nh­ vËy, qua cuéc bÇu cö trùc tiÕp H¹ nghÞ viÖn, nh©n d©n Anh d· trùc tiÕp lùa chän cho m×nh mét ng­êi ®øng ®Çu bé m¸y hµnh ph¸p. V× thÕ, Thñ t­íng Anh cã nhiÒu quyÒn lùc trªn thùc tÕ. Sau khi ®· ®­îc N÷ hoµng bæ nhiÖm, Thñ t­íng ®øng ra lËp ChÝnh phñ. Thñ t­íng bæ nhiÖm 100 chøc vô d­íi quyÒn ®iÒu khiÓn cña m×nh. Chøc vô quan träng nhÊt lµ Bé tr­ëng vµ Thñ t­íng quyÕt ®Þnh vÞ Bé tr­ëng nµo cã ch©n trong néi c¸c. C¸c ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ do 30 Bé ®¶m nhiÖm vµ c¸c vÞ Bé tr­ëng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trÞ vµ hµnh chÝnh liªn ®íi tr­íc H¹ nghÞ viÖn, chÞu sù gi¸m s¸t cña NghÞ viÖn. Ngoµi néi c¸c chiÕm kho¶ng trªn d­íi 20 ng­êi, ChÝnh phñ Anh cßn bao gåm kho¶ng 70 chøc vô ngang bé. ë Anh,ngoµi néi c¸c chÝnh thøc cña ®¶ng chiÕm ®a sè ghÕ trong NghÞ viÖn cßn cã mét "néi c¸c bãng" (néi c¸c trong bãng tèi) cña ®¶ng chÝnh thøc ®èi lËp. "Néi c¸c bãng" còng cã c¬ cÊu, chøc vô quy ®Þnh râ rµng, ph©n minh nh­ néi c¸c -17- chÝnh thøc nh­ng c¸c thµnh viªn cña nã kh«ng ®­îc h­ëng l­¬ng ngoµi l­¬ng NghÞ sÜ.Vai trß cña phe "®èi lËp chÝnh thøc" ®­îc c«ng nhËn vÒ mÆt ph¸p lý bëi ®¹o luËt 1973 quy ®Þnh l­¬ng bæng cña l·nh tô ®èi lËp. NÕu ®¸nh ®æ ChÝnh phñ t¹i H¹ nghÞ viÖn hay trong cuéc bÇu cö, phe ®èi lËp sÏ ®øng ra lËp mét ChÝnh phñ míi thay thÕ. ChÝnh phñ ®­îc lËp tõ ph¸i ®a sè trong Quèc héi nªn trong thùc tÕ, ChÝnh phñ míi lµ c¬ quan cã thùc quyÒn nhÊt trong c¶ hai lÜnh vùc lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p. Trong lÜnh vùc qu¶n lý, ChÝnh phñ lµ c¬ quan hÊp hµnh vµ hµnh chÝnh Nhµ n­íc cao nhÊt, thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý chung ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng lÜnh vùc ho¹t ®éng c¬ b¶n cña x· héi. §Ó thùc hiªn chøc n¨ng nay, ChÝnh Phñ ph¶i ®iÒu hoµ,phèi hîp ho¹t ®éng cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan trùc thuéc. ChÝnh phñ cã mét bé m¸y hµnh chÝnh bao gåm c¸c c¬ quan hµnh chÝnh Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng. ChÝnh phñ cã quyÒn bæ nhiÖm c¸c quan chøc cao cÊp d©n sù vµ qu©n sù. Trong lÜnh vùc lËp ph¸p vµ lËp quy, ChÝnh phñ Anh cã quyÒn nªu s¸ng kiÕn luËt, tr×nh dù ¸n luËt, dù ¸n ng©n s¸ch ra tr­íc Quèc héi, cã quyÒn th¶o luËn vµ th«ng qua luËt. §ång thêi, cã quyÒn ban hµnh c¸c v¨n b¶n quy ph¹m d­íi luËt ®Ó triÓn khai thùc hiÖn c¸c v¨n b¶n luËt ®· ®­îc NghÞ viÖn th«ng qua vµ ®Ó ®iÒu chØnh nh÷ng quan hÖ x· héi ph¸t sinh tõ chÝnh nhu cÇu cai trÞ vµ qu¶n lý ®Êt n­íc. VÒ mÆt ngo¹i giao, ChÝnh phñ vµ Thñ t­íng cã quyÒn ®µm ph¸n vµ ký kÕt c¸c hiÖp ­íc quèc tÕ, tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh phª chuÈn c¸c hiÖp ­íc quèc tÕ, ChÝnh phñ ®ãng vai trß rÊt lín trong viÖc bæ nhiÖm c¸c ®¹i sø hoÆc chuÈn bÞ nh©n sù ®¹i sø do Nhµ vua phª chuÈn, ChÝnh phñ cã quyÒn l·nh ®¹o Bé quèc phßng, cã quyÒn quyÕt ®Þnh tæng ®«ng viªn, ®éng viªn côc bé. ChÝnh phñ cã quyÒn quyÕt ®Þnh t×nh tr¹ng khÈn cÊp khi ®Êt n­íc bÞ ®e do¹ bëi giÆc ngo¹i x©m hoÆc bëi tinh tr¹ng bÊt æn trong n­íc... Trong lÜnh vùc t­ ph¸p, ChÝnh phñ cã thÓ bæ nhiÖm hoÆc ®Ò nghÞ bæ nhiÖm c¸c thÈm ph¸n thùc hiÖn chøc n¨ng c«ng tè vµ thi hµnh ¸n. Thñ T­íng lµ ng­êi ®øng ®Çu ChÝnh phñ ®ång thêi lµ ng­êi l·nh ®¹o néi c¸c. Thñ -18- t­íng Anh cã quyÒn lùc rÊt lín mÆc dï quyÒn ®ã kh«ng ®­îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p thµnh v¨n. Thñ t­íng cã quyÒn bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm tÊt c¶ c¸c thµnh viªn cña ChÝnh phñ. Thñ t­íng cã quyÒn x¸c ®Þnh nhiÖm vô vµ tr×nh tù ho¹t ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ, cã quyÒn ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cña ChÝnh phñ, cã quyÒn thùc hiÖn nhiÒu chøc n¨ng cña Nhµ n­íc "tr­íc mÆt N÷ hoµng" kÓ c¶ viÖc gi¶i t¸n NghÞ viÖn. Trªn thùc tÕ, Thñ t­íng tù th©n thùc hiÖn vhøc n¨ng ®èi ngo¹i cña Nhµ n­íc nh­ lµ mét nguyªn t¾c. Thñ t­íng cã quyÒn yªu cÇu gi¶i t¸n H¹ nghÞ viÖn vµ tiÕn hµnh bÇu cö mét H¹ nghÞ viÖn míi. Thñ t­íng cã quyÒn ®Ö ®¬n tõ chøc bÊt cø lóc nµo; Khi Thñ t­íng tõ chøc th× néi c¸c ph¶i tõ chøc theo. Thñ t­íng cã quyÒn chñ tr× c¸c héi nghÞ néi c¸c, ®Þnh ra c¸c ph­¬ng ch©m chÝnh s¸ch, quyÕt ®Þnh c¸c thµnh viªn néi c¸c, sö dông vµ b·i nhiÖm c¸c quan chøc cao cÊp; Trùc tiÕp ra tuyªn bè vÒ t×nh tr¹ng khÈn cÊp cña ®Êt n­íc vµ toµn quyÒn chØ huy qu©n sù. QuyÕt s¸ch cña néi c¸c lÊy theo ý kiÕn cña Thñ t­íng, quyÕt ®Þnh cuèi cïng còng kh«ng ph¶i biÓu quyÕt qua bá phiÕu. Khi c¸c thµnh viªn néi c¸c kh«ng ®ång ý v¬i ý kiÕn cña Thñ t­íng nh­ng ý kiÕn cña hä kh«ng ®­îc chÊp thuËn th× Thñ t­íng cã quyÒn c¸ch chøc hoÆc tiÕp nhËn ®¬n tõ chøc cña hä. Ngoµi ra, Thñ t­íng cßn cho ý kiÕn vÒ viÖc bæ nhiÖm c¸c gi¸m môc, thÈm ph¸n cao cÊp, tæng th­ kÝ vµ c¸c viªn chøc kh¸c. Do ®ã cã thÓ nãi, Thñ t­íng Anh thùc sù lµ trung t©m quyÒn lùc cña Nhµ n­íc. Tãm l¹i, chÝnh thÓ Qu©n chñ ®¹i nghÞ ë n­íc Anh hiÖn t¹i lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn qua nhiÒu thÕ kØ cña Nhµ n­íc Anh. Nã tiÕn triÓn mét c¸ch chËm r·i, phï hîp víi yªu cÇu vµ xu h­íng ph¸t triÓn cña lÞch sö Nhµ n­íc Anh ®Ó b¶o ®¶m cho ®êi sèng chÝnh trÞ trong n­íc ngµy cµng cao vµ kh¶ n¨ng b¶o vÖ quyÒn lîi cña giai cÊp, tËp ®oµn thèng trÞ ngµy cµng cã hiÖu qu¶ h¬n. 2.2. H×nh thøc chÝnh thÓ Céng hßa Tæng thèng ë Mü Nhµ n­íc t­ s¶n Mü lµ mét ®iÓn h×nh vÒ chÝnh thÓ Céng hoµ Tæng thèng vµ h×nh thøc Nhµ n­íc liªn bang t­ s¶n; §iÓn h×nh vÒ tæ chøc Nhµ n­íc theo tam -19- quyÒn ph©n lËp. QuyÒn lùc Nhµ n­íc ®­îc chia lµm ba quyÒn: QuyÒn lËp ph¸p, quyÒn hµnh ph¸p vµ quyÒn t­ ph¸p; Ba c¬ quan gi÷ ba quyÒn nµy t¹o ra sù c©n b»ng vµ ®èi träng quyÒn lùc ®Ó phßng ngõa sù l¹m dông quyÒn lùc hoÆc tiÕm quyÒn nhau.ë Mü nghÞ viÖn lµ c¬ quan lËp ph¸p bao gåm hai viÖn: H¹ nghÞ viÖn vµ Th­îng nghÞ viÖn. H¹ nghÞ viÖn lµ c¬ quan d©n biÓu do d©n chóng c¸c tiÓu bang bÇu lªn. Sè ®¹i biÓu tûlÖ víi sè d©n cña tiÓu bang. NhiÖm kú cña H¹ viÖn lµ hai n¨m. HiÕn ph¸p cña Hîp chñng quèc Hoa Kú quy ®Þnh: " Kh«ng mét ng­êi nµo sÏ ®­îc d©n bÇu lµm d©n biÓu nÕu ch­a tíi 25 tuæi, nÕu ch­a lµm d©n Hîp chñng quèc ®­îc 7 n¨m, vµ nÕu khi ®­îc bÇu kh«ng c­ tró t¹i tiÓu bang ®· tuyÓn lùa m×nh " ( §iÒu 2 kho¶n 2) Th­îng nghÞ viÖn lµ c¬ quan ®¹i diÖn cña c¸c bang. NhiÖm kú cña Th­îng nghÞ viÖn lµ 6 n¨m cø hai n¨m 1/3. Mçi tiÓu bang cã hai Th­îng nghÞ sÜ kh«ng kÓ bang lín hay nhá, sè d©n ®«ng hay Ýt . Theo kho¶n 3 §iÒu 1, Th­îng nghÞ sÜ ( ë Liªn bang ) do Quèc héi tiÓu bang bÇu lªn. Sau ®ã, theo ®iÒu bæ sung vµ söa ®æi sau nµy ( §iÒu 17) Th­îng nghÞ sÜ, H¹ nghÞ viÖn ®Òu do d©n chóng trùc tiÕp bÇu ra. Khi lµ NghÞ sÜ cña mét ViÖn th× kh«ng ®­îc bÇu lµ NghÞ sÜ cña ViÖn kia vµ còng kh«ng ®­îc lµm thµnh viªn cña c¬ quan hµnh ph¸p hay c¬ quan t­ ph¸p. XuÊt ph¸t tõ nguyªn t¾c ®èi träng vµ c©n b»ng quyÒn lùc nªn hai ViÖn cã chøc n¨ng vµ quyÒn h¹n kh¸c nhau. VÝ dô: H¹ nghÞ viÖn cã quyÒn luËn téi c¸c c¬ quan cao cÊp nhÊt cña Nhµ n­íc kÓ c¶ Tæng thèng nh­ng l¹i kh«ng cã quyÒn kÕt téi quyÒn nµy thuéc vÒ Th­îng viÖn. ë Mü hÖ thèng c¸c ñy ban cña NghÞ viÖn cã quy m«, cã quyÒn lùc réng lín vµ trong ho¹t ®éng cã tÝnh ®éc lËp. Lo¹i thø nhÊt lµ c¸c ñy ban th­êng trùc ®­îc thµnh lËp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Lo¹i thø hai c¸c ñy ban ®Æc biÖt ®­îc thµnh lËp theo quy ®Þnh cña mçi viÖn, ®Ó nghiªn cøu, dÓ ®iÒu tra mét ho¹t ®éng nµo ®ã cña bé m¸y hµnh ph¸p. C¸c ñy ban NghÞ viÖn ngoµi viÖc nghiªn cøu xem xÐt tr­íc c¸c dù ¸n, cßn cã quyÒn gi¸m s¸t mét c¸ch ®éc lËp ho¹t ®éng cña c¸c quan chøc -20- trong bé m¸y hµnh ph¸p. HiÖn nay , NghÞ viÖn cã 16 ñy ban th­êng trùc ë Th­îng viÖn vµ 22 ñy ban ë H¹ viÖn. Ngoµi ra, cßn cã ñy ban toµn viÖn, ñy ban hßa gi¶i,... ë Mü, quyÒn lËp ph¸p lµ ®Æc quyÒn cña NghÞ sÜ. Nh­ng bé m¸y hµnh ph¸p do Tæng thèng ®øng ®Çu t¸c ®éng rÊt m¹nh ®Õn viÖc tr×nh dù ¸n luËt cña NghÞ sÜ b»ng nhiÒu biÖn ph¸p vµ h×nh thøc kh¸c nhau. Kho¶ng gÇn mét nöa sè dù ¸n luËt NghÞ viÖn Mü do Tæng thèng ®Ò nghÞ th«ng qua c¸c th«ng ®iÖp göi NghÞ viÖn. Theo HiÕn ph¸p Mü 1787, Tæng thèng võa lµ Nguyªn thñ quèc gia võa lµ ng­êi ®øng ®Çu c¬ quan hµnh ph¸p. HiÕn ph¸p nµy quy ®Þnh râ:" quyÒn hµnh ph¸p Hîp chñng quèc Hoa Kú ®­îc trao cho Tæng thèng". Víi quy ®Þnh nµy, Nguyªn thñ quèc gia lµ ng­êi duy nhÊt cã quyÒn qu¶n lý ®Êt n­íc. NhiÖm kú cña Tæng thèng lµ 4 n¨m. Ng­êi muèn øng cö Tæng thèng ph¶i lµ c«ng d©n Hoa Kú, ph¶i tõ 35 tuæi trë lªn, ®· c­ tró ë Mü trªn 14 n¨m. Tæng thèng do toµn d©n bÇu ra nh­ng theo ®Çu phiÕu gi¸n tiÕp. Tæng thèng Mü cã quyÒn lùc rÊt lín: * Tæng thèng cã quyÒn bæ nhiÖm c¸c Bé tr­ëng; ChÝnh phñ chØ lµ c¬ quan t­ vÊn cho Tæng thèng. * Tæng thèng lµ tæng chØ huy c¸c lùc l­îng vò trang. * Tæng thèng cã quyÒn tr×nh dù ¸n luËt, ng©n s¸ch lªn NghÞ viÖn. * Tæng thèng cã quyÒn ký c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ vµ cö c¸c ®¹i diÖn ngo¹i giao. * Tæng thèng cã quyÒn bæ nhiÖm c¸c thÈm ph¸n cña ph¸p viÖn tèi cao. * Tæng thèng cã quyÒn ban bè hoÆc phñ quyÕt c¸c ®¹o luËt cña NghÞ viÖn. LÞch sö nhµ n­íc Mü g¾n liÒn víi vai trß cña c¸c Tæng thèng - Ng­êi ®øng ®Çu c¬ quan hµnh ph¸p. KÓ tõ khi lËp n­íc ®Õn thêi Tæng thèng G.Bush hiÖn nay n­íc Mü ®· tr¶i qua 43 ®êi Tæng thèng. Theo HiÕn ph¸p, trong chÝnh thÓ Céng hßa Tæng thèng, vai trß vµ quyÒn lùc cña Tæng thèng lµ rÊt lín. Nh­ng trªn thùc tÕ th× vai trß vµ thùc quyÒn cña Tæng thèng l¹i lín h¬n rÊt nhiÒu. C¸c Tæng thèng Mü th­êng dïng c¸c thñ ®o¹n sau ®Ó l¹m quyÒn: -21- * Lîi dông HiÕn ph¸p víi lêi v¨n vµ tõ ng÷ réng r·i vµ luËt ñy quyÒn cña NghÞ viÖn giao cho, Tæng thèng ra v¨n b¶n ph¸p luËt ®¸ng ra ph¶i do HiÕn ph¸p hoÆc ®¹o luËt cña NghÞ viÖn quy ®Þnh. VÝ dô: Theo HiÕn ph¸p Tæng thèng ®­îc phÐp ký c¸c hiÖp ­íc nh­ng ph¶i ®­îc 2/3 sè Th­îng nghÞ sÜ phª chuÈn nªn Tæng Thèng th­êng thay h×nh thøc hiÖp ­íc b»ng h×nh thøc hiÖp nghÞ cña hµnh ph¸p ®Ó tr¸nh sù phª chuÈn cña Th­îng nghÞ sÜ. * Lîi dông quyÒn phñ quyÕt, th«ng qua c¸c NghÞ sÜ trong ®¶ng m×nh , mua chuéc hoÆc g©y søc Ðp trong NghÞ viÖn, Tæng thèng lµ ng­êi t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn viÖc lËp ph¸p cña NghÞ viÖn. * Trªn thùc tÕ ph¸p viÖn tèi cao phô thuéc vµo Tæng thèng. Lîi dông quyÒn ph¸n quyÕt, quyÒn gi¶i thÝch luËt, quyÒn quyÕt ®Þnh tiÒn tÖ t­ ph¸p, ph¸p viÖn tèi cao l¸i qu¸ tr×nh lËp ph¸p vµ thi hµnh luËt ph¸p theo chØ thÞ cña Tæng thèng. Tãm l¹i, ë chÝnh thÓ Céng hßa Tæng thèng - ®iÓn h×nh lµ n­íc Mü, ChÝnh phñ hoµn toµn n»m trong tay Tæng thèng, kh«ng phô thuéc vµ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc NghÞ viÖn. 2.3: Hinh thøc chÝnh thÓ Céng hßa l­ìng tÝnh ë Ph¸p Ph¸p lµ n­íc ®iÓn h×nh cña h×nh thøc chÝnh thÓ Céng hßa l­ìng tÝnh. ChÕ ®é céng hßa lµ sù kÕt hîp cña mét sè yÕu tè cña chÕ ®é céng hßa ®¹i nghÞ.§iÒu ®ã thÓ hiÖn râ nÐt qua c¬ cÊu tæ chøc Nhµ n­íc. NghÞ viÖn Ph¸p lµ c¬ quan ®¹i diÖn cao nhÊt cña tÇng líp d©n c­ trong x· héi, lµ c¬ quan h×nh thµnh do bÇu cö vµ cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ lËp ph¸p. NghÞ viÖn Ph¸p bao gåm: H¹ nghÞ viÖn vµ Th­îng nghÞ viÖn. Th­îng nghÞ viÖn ®¹i diÖn cho ®¬n vÞ hµnh chÝnh l·nh thæ. H¹ nghÞ viÖn ®¹i diÖn cho c¸c tÇng líp d©n c­ trong x· héi vµ bÇu theo tû lÖ d©n sè. H¹ NghÞ viÖn ®­îc bÇu trong cuéc bá phiÕu trùc tiÕp. Th­îng nghÞ viÖn ®­îc bÇu theo trong cuéc bÇu gi¸n tiÕp. -22- Ng­êi ®­îc bÇu vµo H¹ nghÞ viÖn ph¶i ®ñ 23 tuæi; Ng­êi ®­îc bÇu vµo Th­îng nghÞ viÖn ph¶i ®ñ 35 tuæi. C¸c øng cö viªn tr­íc hÕt ph¶i lµ nh÷ng ng­êi cã ®ñ tiªu chuÈn cña cö tri, tøc lµ hä kh«ng bÞ kÕt ¸n hay bÞ bÖnh t©m thÇn. Bªn c¹nh ®ã, c¸c øng cö viªn ph¶i lµ nh÷ng ng­êi thùc hiÖn nghÜa vô qu©n sù hoÆc lµ sÜ quan chuyªn nghiÖp; Nh÷ng ng­êi ®ang thùc hiÖn nghÜa vô qu©n sù th× kh«ng ®­îc øng cö. LuËt bÇu cö ë Ph¸p cßn quy ®Þnh mét sè tr­êng hîp c«ng chøc kh«ng ®­îc øng cö. VÝ dô: TØnh tr­ëng, C¶nh s¸t tr­ëng kh«ng ®­îc øng cö n¬i hä ®ang giö träng tr¸ch. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh ( 7/11/1958 ) mçi øng cö viªn H¹ viÖn hay Th­îng viÖn ph¶i giíi thiÖu tr­íc tËp thÓ cö tri mét sè ng­êi dù khuyÕt cña m×nh. Trong nhiÖm kú, nÕu NghÞ sÜ ph¶i dõng v× mét lý do nµo ®ã nh­ ®­îc bæ nhiÖm lµm Bé tr­ëng hoÆc bÞ chÕt,...th× ng­êi dù khuyÕt sÏ thay thÕ hÕt nhiÖm kú. Tuy nhiªn nÕu NghÞsÜ tõ chøc th× ng­êi dù khuyÕt kh«ng ®­îc thay thÕ mµ ph¶i tæ chøc bÇu bæ sung. Theo quy ®Þnh cña luËt ban hµnh ngµy 10/7/1985 H¹ nghÞ viÖn bao gåm 577 ®¹i biÓu trong ®ã 555 ®¹i biÓu cña mÉu quèc, 22 ®¹i biÓu cña l·nh thæ h¶i ngo¹i. H¹ nghÞ viÖn sÏ ®­îc bÇu cö l¹i sau 5 n¨m ho¨c ®­îc bÇu cö sím nÕu Tæng thèng gi¶i t¸n H¹ nghÞ viÖn tr­íc nhiÖm kú. Th­îng nghÞ viÖn bao gåm 321 NghÞ sÜ trong ®ã 296 lµ ®¹i biÓu ®¹i diÖn cho mÉu quèc, 13 ®¹i biÓu ®¹i diÖn cho l·nh thæ h¶i ngo¹i, 12 ®¹i biÓu tuyÓn lùa bæ sung bëi c¸c ®ßn cö tri ®¹i diÖn cña ng­êi Ph¸p ë n­íc ngoµi. NhiÖm kú cña Th­îng nghÞsÜ lµ 9 n¨m, cø 3 n¨m cã mét cuéc bÇu cö Th­îng nghÞ viÖn ®Ó ®æi míi 1/3 sè Th­îng nghÞ sÜ. C¸c cuéc bÇu cö ®­îc diÔn ra tr­íc khi kÕt thóc nhiÖm kú cña Th­îng nghÞ sÜ lµ 60 ngµy. C¸ch thøc bÇu cö Th­îng nghÞ sÜ lµ bÇu cö gi¸n tiÕp. Khu vùc bÇu cö lµ c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh tØnh. §oµn cö tri bao gåm: C¸c ®¹i biÓu, c¸c thµnh viªn cña héi ®ång vïng, héi ®ång thµnh phè; trong sè nµy ®«ng nhÊt lµ ®¹i biÓu héi ®ång thµnh phè ( chiÕm 95% ®oµn cö tri ). Sè l­îng ®¹i biÓu héi ®ång thµnh phè, c«ng x· phô thuéc vµo sè l­îng d©n c­ cña c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh l·nh thæ ®ã. Cô thÓ lµ: -23- C¸c thµnh phè, c«ng x· tõ 9000 d©n c­ trë xuèng chän 1 ®Ðn 15 ®¹i cö tri; tõ 9000 ®Õn 30.000 d©n th× tÊt c¶ thµnh viªn héi ®ång thµnh phè, héi ®ång c«ng x· lµ ®¹i cö tri; NÕu thµnh phè, c«ng x· trªn 30.000 d©n th× ®¹i cö tri lµ tÊt c¶ ®¹i biÓu héi ®ång c«ng x· céng víi mét sè ®¹i cö tri bæ sung theo tû lÖ 1000 d©n cã mét ®¹i cö tri. ®èi víi bÇu cö Th­îng nghÞ viÖn viÖc bá phiÕu ®¹i cö tri lµ viÖc b¾t buéc. MÆt kh¸c, sè l­îng Th­îng nghÞ sÜ chiÕm chªnh lÖch trong c¸c tØnh tõ 1 ®Õn 12 ng­êi theo d©n sè cña tØnh vµ c¸ch thøc bÇu cö phô thuéc vµo sè l­îng Th­îng nghÞ sÜ trong mçi tØnh. NÕu tØnh cã d­íi 5 Th­îng nghÞ sÜ th× c¸ch thøc bÇu cö lµ bá phiÕu ®a sè ®¬n danh ( tøc lµ trong mét ®¬n vÞ tuyÓn cö, cö tri chØ cã quyÒn bÇu cö mét øng cö viªn ) hoÆc bá phiÕu theo h×nh thøc liªn danh ( tøc lµ khi trong mét ®¬n vÞ tuyÓn cö, cö tri cã quyÒn bÇu 2 hay nhiÒu ng­êi ). Vßng ®Çu lÊy ®a sè tuyÖt ®èi (50%+1), vßng 2 lÊy t­¬ng ®èi ( kh«ng cÇn qu¸ 50% sè phiÕu bÇu cña cö tri ). NÕu tØnh nµo cã tõ 5 Th­îng nghÞ sÜ trë lªn th× thùc hiÖn c¸ch thøc bá phiÕu tû lÖ liªn danh. T­ t­ëng chñ ®¹o cña chÕ ®é bÇu cö lµ ®¶m b¶o cho mçi ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ nhËn ®­îc mét sè ghÕ ®¹i biÓu t­¬ng øng víi sè phiÕu cö tri bÇu cho mçi ®¶ng ph¸i. ChÕ ®é bÇu cö nµy vÒ c¬ b¶n lµ c«ng b»ng nh­ng còng cßn tån t¹i mét sè h¹n chÕ: * Ph¸p luËt kh«ng ®¶m b¶o tÝnh d©n chñ gi÷a c¸c ®¶ng ph¸i th× chÕ ®é bÇu cö tû lÖ chØ cã lîi cho c¸c ®¶ng cÇm quyÒn cßn c¸c ®¶ng ph¸i nhá bÞ ®Èy ra khái vò ®µi chÝnh trÞ. * Trong cuéc bÇu cö sÏ x¶y ra tr­êng hîp kh«ng ®¶ng ph¸i nµo chiÕm ®­îc ®a sè ghÕ trong NghÞ viÖn nh­ vËy sÏ dÉn ®Õn sù thµnh lËp mét ChÝnh phñ hçn hîp viÖc hoËt ®éng cña ChÝnh phñ sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n v× khã cã thÓ t¹o ra mét ªkÝp lµm thèng nhÊt. Theo quy ®Þnh t¹i ®iÒu 45 vµ ®iÒu 46 HiÕn ph¸p n¨m 1958 - hiÕn ph¸p hiÖn hµnh cña n­íc Ph¸p th× mçi dù ¸n luËt hay s¸ng kiÕn luËt ph¶i do c¶ hai viÖn biÓu quyÕt chÊp thuËn. NÕu cã sù bÊt ®ång gi÷a hai viÖn th× ph¶i thµnh lËp ñy ban hçn hîp trong ®ã cã ®¹i biÓu Th­îng nghÞ viÖn vµ ®¹i biÓu H¹ nghÞ viÖn ( sè l­îng ®¹i -24- biÓu b»ng nhau ) ®Ó th¶o luËn vµ th­¬ng thuyÕt. NÕu ñy ban nµy kh«ng thÓ mang l¹i sù tháa hiÖp cña hai viÖn th× sau khi ®Ò nghÞ hai viÖn xem xÐt l¹i mét lÇn n÷a, ChÝnh phñ cã thÓ yªu cÇu H¹ nghÞ viÖn chung quyÕt víi ®a sè tuyÖt ®èi. Theo ®iÒu 49 HiÕn ph¸p 1958, H¹ nghÞ viÖn cã thÓ buéc ChÝnh phñ gi¶i t¸n b»ng c¸ch bá phiÕu kh«ng tÝn nhiÖm ChÝnh phñ. NÕu cã Ýt nhÊt 1/10 NghÞ sÜ ®Ò nghÞ bá phiÕu bÊt tÝn nhiÖm ChÝnh phñ th× cuéc bá phiÕu bÊt tÝn nhiÖm ChÝnh phñ sÏ ®­îc tiÕn hµnh sau 48 giê kÓ tõ khi cã ®Ò nghÞ. NÕu ®a sè phiÕu cña H¹ nghÞ viÖn bÊt tÝn nhiÖm ChÝnh phñ th× ChÝnh phñ ph¶i gi¶i t¸n. Trung t©m cña bé m¸y chÝnh quyÒn Nhµ n­íc lµ Tæng thèng. Theo HiÕn ph¸p 1958, Tæng thèng do ®oµn cö tri bÇu ra. §oµn cö tri gåm: C¸c thµnh viªn cña NghÞ vÞªn, c¸c héi ®ång hµng tØnh, héi ®ång thµnh phè, c¸c héi ®ång hµng tØnh cña l·nh thæ h¶i ngo¹i.§Õn n¨m 1962, th× Tæng thèng do nh©n d©n trùc tiÕp bÇu ra. NhiÖm kú cña Tæng thèng lµ 7 n¨m. Tæng thèng võa lµ Nguyªn thñ quèc gia ®øng dÇu c¶ n­íc võa lµ ng­êi cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn bé m¸y hµnh ph¸p. HiÕn ph¸p n¨m1958, t¸ch quyÒn hµnh ph¸p thµnh 2 lÜnh vùc: ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch quèc gia vµ thùc thi chÝnh s¸ch ®ã. Víi t­ c¸ch lµ ng­êi ®øng ®Çu Nhµ n­íc, Tång thèng cã quyÕn ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch quèc gia, chñ täa héi nghÞ héi ®ång cac Bé tr­ëng ®Ó th«ng qua chÝnh s¸ch nµy. Thñ t­íng cã quyÒn chØ ®¹o ChÝnh phñ thùc thi chÝnh s¸ch quèc gia cña Tæng thèng. Tæng thèng cã c¶ quyÒn gi¶i t¸n NghÞ viÖn, cã c¶ quyÒn thµnh lËp ChÝnh phñ. Theo ®iÒu 8, HiÕn ph¸p 1958 Thñ t­íng do Tæng thèng bæ nhiÖm ( Thñ t­íng lµ ng­êi ®øng ®Çu ®¶ng chiÕm ®a sè ghÕ trong NghÞ viÖn ). Theo ®Ò nghÞ cña Thñ t­íng, Tæng thèng bæ nhiÖm c¸c thµnh viªn kh¸c trong ChÝnh phñ vµ chÊm døt nhiÖm vô cña c¸c ®¬n vÞ ®ã.Gièng nh­ trong chÝnh thÓ Céng hßa ®¹i nghÞ, Thñ t­íng lµ ng­êi ®øng ®Çu c¬ quan hµnh ph¸p. HiÕn ph¸p n¨m 1958 t¨ng c­êng sù chÞu tr¸ch nhiÖm cña Bé tr­ëng tr­íc Tæng thèng, gi¶m tÝnh chÞu tr¸ch nhiÖm cña c¸c Bé tr­ëng tr­íc NghÞ viÖn. -25- ë Ph¸p víi nÒn Céng hßa l­ìng tÝnh, Tæng thèng vµ Thñ t­íng cã quyÒn bæ nhiÖm c¸c quan chøc cao cÊp nhÊt trong bé m¸y hµnh ph¸p. Nh÷ng quan chøc cao cÊp ®­îc bæ nhiÖm khi cã sù chÊp thuËn cña Tæng thèng vµ ChÝnh phñ. VÊn ®Ò c¬ cÊu thµnh phÇn ChÝnh phñ kh«ng ®­îc quy ®Þnh trong hiÕn ph¸p. HiÖn nay, thµnh phÇn ChÝnh phñ gåm cã Thñ t­íng, c¸c Bé tr­ëng l·nh ®¹o c¸c bé, c¸c th­ ký Nhµ n­íc hµm Thø tr­ëng. ChÝnh phñ Ph¸p lµ c¬ quan tËp thÓ, bµn b¹c, ®Æt d­íi sù l·nh ®¹o cña Tæng thèng mµ trùc thuéc Thñ t­íng. NhiÖm vô cña héi ®ång néi c¸c lµ chuÈn bÞ c¸c vÊn ®Ò cho ChÝnh phñ häp d­íi sù chñ täa cña Tæng thèng. ChÝnh phñ chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc Tæng thèng vµ NghÞ viÖn. NghÞ viÖn cã thÓ bá phiÕu kh«ng tÝn nhiÖm ChÝnh phñ. Bªn c¹nh ®ã, Tæng thèng còng cã thÓ gi¶i t¸n H¹ nghÞ viÖn. QuyÒn h¹n cña NghÞ viÖn trong lÜnh vùc lËp ph¸p bÞ h¹n chÕ trong nh÷ng lÜnh vùc nhÊt ®Þnh. Víi HiÕn ph¸p 1958, Tæng thèng trë thµnh trung t©m chÝnh trÞ, vÞ trÝ cña NghÞ viÖn bÞ ®Èy lïi xuèng hµng thø ba sau Tæng thèng vµ ChÝnh phñ. -26- C - KÕt luËn X¸c ®Þnh h×nh thøc chÝnh thÓ cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi viÖc nghiªn cøu sù ®iÒu chØnh cña lô©t hiÕn ph¸p vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Nhµ n­íc. Bªn c¹nh ®ã, viÖc t×m hiÓu sù ®iÒu chØnh cña luËt hiÕn ph¸p vÒ tæ chøc vµ hoËt ®éng cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc gióp chóng ta x¸c ®Þnh h×nh thøc chÝnh thÓ cña mçi n­íc. V× thÕ, viÖc t×m hiÓu h×nh thøc chÝnh thÓ cña mét sè n­íc: Anh, Ph¸p, Mü cã ý nghÜa to lín trªn c¶ hai ph­¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn. Nã sÏ trang bÞ cho chóng ta mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n ®Ó cã thÓ lý gi¶i ®­îc c¸c hiÖn t­îng chÝnh trÞ ®ang x¶y ra trªn chÝnh tr­êng chÝnh trÞ cña c¸c n­íc: Mü, Anh, Ph¸p. -27- Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh lÞch sö Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt thÕ giíi, NXB C«ng an nh©n d©n, 2006 2. Gi¸o tr×nh lý luËn chung Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt, NXB T­ ph¸p, 2006 3. LuËt hiÕn ph¸p cña c¸c n­íc t­ b¶n, NXB tr­êng ®¹i häc Tæng hîp Hµ Néi, 1993 4. LuËt hiÕn ph¸p n­íc ngoµi, NguyÔn §¨ng Dung, NXB §ång Nai 5. Nhµ n­íc vµ c¸c tæ chøc hµnh ph¸p cña c¸c n­íc t­ b¶n, §oµn Träng TuyÕn 6. Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c - Lªnin 7. NghÞ viÖn c¸c n­íc trªn thÕ giíi - ñy ban ®èi ngo¹i Quèc héi, 1995 8. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña chÝnh phñ ë mét n­íc trªn thÕ giíi, PTS Vò Hång Anh, tr­êng ®¹i häc LuËt Hµ Néi 9. Lý luËn chung Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt, NXB Häc viÖn hµnh chÝnh quèc gia. -28-