Tìm hiểu thực trạng của việc sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật và vấn đề ô nhiễm các chế phẩm hóa học sử dụng trong nông nghiệp Việt Nam

CHÖÔNG 1: MÔÛ ÑAÀU 1.1 ÑAÊT VAÁN ÑEÀ Vieät Nam laø nöôùc saûn xuaát noâng nghieäp, khí haäu nhieät ñôùi noùng vaø aåm cuûa Vieät Nam thuaän lôïi cho söï phaùt trieån cuûa caây troàng nhöng cuõng thuaän lôïicho söï phaùt sinh, phaùt trieån cuûa saâu beänh, coû daïi gaây haïi muøa maøn. Do vaäy vieäc söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät (BVTV) ñeå phoøng tröø saâu haïi, dòch beänh baûo veä muøa maøng, giöõ vöõng an ninh löông thöïc quoác gia vaãn laø moät bieän phaùp quan troïng vaø chuû yeáu. Cuøng vôùi phaân boùn hoùa hoïc, thuoác BVTV laø yeáu toá raát quan troïng ñeå baûo ñaûm an ninh löông thöïc cho loaøi ngöôøi Ngoaøi maët tích cöïc laø tieâu dieät caùc sinh vaät gaây haïi muøa maøng, thuoác BVTV coøn gaây nhieàu haäu quaû nghieâm troïng nhö: phaù vôõ caân baèng heä sinh thaùi ñoàng ruoäng, gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc, oâ nhieãm moâi tröôøng soáng vaø aûnh höôûng xaáu ñeán söùc khoûe ngöôøi tieâu duøng vaø caû cho ngöôøi saûn xuaát. Vì vaäy, vieäc tìm hieåu möùc ñoä söû duïng hoùa chaát baûo veä thöïc vaät ôû Vieät Nam, aûnh höôûng cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät ñeán moâi tröôøng soáng nhaèm boå sung nhöõng kieán thöùc ñaõ hoïc vaø naâng cao nhaän thöùc trong vieäc baûo veä moâi tröôøng soáng cho coäng ñoàng laø raát caàn thieát ñoái vôùi nhöõng sinh vieân ngaønh moâi tröôøng. 1.2 MUÏC ÑÍCH ÑEÀ TAØI Tìm hieåu thöïc traïng cuûa vieäc söû duïng hoùa chaát baûo veä thöïc vaät vaø vaán ñeà oâ nhieãm caùc cheá phaåm hoùa hoïc söû duïng trong noâng nghieäp Vieät Nam. Ñeà xuaát vaø bieän phaùp khaéc phuïc. 1.3 NOÄI DUNG KHOÙA LUAÄN - Giôùi thieäu chung veà thuoác BVTV vaø phaân hoùa hoïc. - Aûnh höôûng cuûa thuoác BVTV vaø phaân boùn hoùa hoïc. - Tình hình söû duïng hoùa chaát baûo veä thöïc vaät taïi Vieät Nam. - Moät soá keát quaû ñieàu tra tình hình söû duïng thuoác tröø saâu vaø phaân boùn hoùa hoïc ôû vuøng troàng rau cuûa thaønh phoá Hoà Chí Minh. - Keát luaän vaø kieán nghò.. 1.4 PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Vôùi thôøi gian vaø phaïm vi cuûa moät khoùa luaän toát nghieäp, ñeà taøi chuû yeáu laø thu thaäp toång quan taøi lieäu vaø ñieàu tra boå sung theâm tình hình söû duïng thuoác tröø saâu vaø phaân boùn hoùa hoïc treân moät vaøi caây troàng taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh. Vieäc ñieàu tra tieàn haønh baèng caùch phoûng vaán noâng daân vaø ghi laïi soá laàn phun thuoác, loaïi thuoác, thôøi gian caùch ly cuûa thuoác treân caùc loaïi caây troàng. CHÖÔNG 2: TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU 2.1.GIÔÙI THIEÄU CHUNG VEÀ THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT VAØ PHAÂN BOÙN 2.1.1. Söï ra ñôøi cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät 2.1.1.1. Khaùi nieäm veà thuoác baûo veä thöïc vaät Thuoác BVTV laø nhöõng hôïp chaát ñoäc nguoàn goác töï nhieân hoaëc toång hôïp hoùa hoïc ñöôïc duøng ñeå phoøng vaø tröø saâu, beänh, coû daïi, chuoät… haïi caây troàng vaø noâng saûn (ñöôïc goïi chung laø sinh vaät gay haïi cho caây troàng). Thuoác baûo veä thöïc vaät goàm nhieàu nhoùm khaùc nhau, goïi theo teân nhoùm sinh vaät haïi, nhö thuoác tröø saâu duøng ñeå tröø saâu haïi, thuoác tröø beänh duøng ñeå tröø beänh caây… tröø moät soá tröôøng hôïp coøn noùi chung moãi nhoùm thuoác chæ coù taùc duïng ñoái vôùi sinh vaät gaây haïi thuoäc nhoùm ñoù. Thuoác BVTV nhieàu khi coøn goïi laø thuoác tröø haïi (Pesticide) vaø khaùi nieäm naøy bao goàm caû thuoác tröø caùc loaïi ve, reäp haïi vaät nuoâi vaø tröø coân truøng haïi caây, thuoác ñieàu hoøa sinh tröôûng caây troàng. 2.1.1.2. Treân theá giôùi Khi con ngöôøi baét ñaàu canh taùc noâng nghieäp vaø coù söï ñaáu tranh vôùi dòch haïi ñeå baûo veä muøa maøng thì moät soá bieän phaùp phoøng tröø dòch haïi ñaõ hình thaønh. Chính vì vaäy, lòch söû cuûa thuoác BVTV coù töø raát laâu ñôøi (caùch ñaây khoaûng 10.000 naêm). Vaøo thôøi kyø naêm 2500 BC (tröôùc Coâng nguyeân), hôïp chaát löu huyønh ñöôïc söû duïng ñeå dieät coân truøng vaø nheän. Naêm 1500 BC, coù hôïp chaát ñeå dieät boï cheùt trong nhaø. Naêm 1200 BC, Trung Quoác ñaõ coù thuoác xöû lyù haït gioáng. Naêm 900 AD (sau Coâng nguyeân), ngöôøi ta duøng arsenic sulfides ñeå tröø coân truøng trong vöôøn. Theá kyû thöù IV, ngöôøi ta ñaõ bieát xöû lyù haït luùa baèng Arsen traéng. Töø cuoái theá kyû XVIII ñeán cuoái theá kyû XIX laø thôøi kyø caùch maïng noâng nghieäp ôû chaâu AÂu. Saûn xuaát noâng nghieäp taäp trung vaø naêng suaát cao hôn, ñoàng thôøi tình hình dòch haïi caøng nhieàu hôn xaûy ra trong phaïm vi toaøn theá giôùi. Moät soá thuoác tröø saâu, dòch haïi, dieät haïi phoå bieán ôû cuoái theá kyû XIX ñeán naêm 1930, chuû yeáu laø chaát voâ cô nhö Arsen, Selenium, Antimony, Sulfur… hoaëc moät soá chaát thaûo moäc voán coù chaát ñoäc. Song thôøi bay giôø chöa ai bieát ñöôïc ñeán ñoäc haïi cuûa noù. Töø ñaàu theá kyû XX, xuaát hieän moät bieän phaùp tröø saâu haïi tích cöïc hôn vaø hieâu quaû hôn. Ñoù laø söï ra ñôøi cuû DDT thuoäc nhoùm Clor höõu cô vaøo naêm 1939, vaø lieân tuïc sau ñoù ra ñôøi nhieàu caùc hôïp chaát hoùa hoïc khaùc. Ñaây laø hôïp chaát ñaàu tieân trong chuoãi thuoác tröø saâu ñöôïc khaùm phaù, noù tieâu dieät ñöôïc moät soá löôïng lôùn coân truøng. Trong suoát 25 naêm sau ñoù, noù ñöôïc xem nhö laø vò cöùu tinh cuûa nhaân loaïi, giuùp dieät tröø coân truøng vaø taêng saûn löôïng noâng saûn. Chu trình saûn xuaát cuõng töông ñoái reû neân noù ñöôïc aùp duïng phoå bieán roäng raõi ôû moïi nôi treân theá giôùi. - Naêm 1940, ngöôøi ta toång hôïp neân caùc hôïp chaát coù hoác laân höõu cô. - Naêm 1947, ngöôøi ta toång hôïp neân hoùa chaùt Carbamate. - Naêm 1970 phaùt trieän ñöôïc caùc loaïi thuoác Pyrethroide. Hieän nay, thuoác tröø saâu toàn taïi 3 theá heä, tính ñoäc haïi cuûa theá heä sau thöôøng thaáp hôn theá heä tröôùc. Thuoác tröø saâu theá heä thöù nhaát thöôøng laø thuoác chieát töø chaát Nicotin, hay Pyrethrum chieát töø moät loaïi cuùc khoâ, nhöõng chaát voâ cô nhö pheøn xanh, thaïch tín… Thuoác tröø saâu theá heä thöù 2 laø toång hôïp caùc chaát höõu cô: DDT, 666, Wofatox… (xuaát hieän vaøo thaäp nieân 40). Thuoác tröø saâu theá heä thöù 3, xuaát hieän vaøo nhöõng naêm 70 vaø 80 nhö goác laân höõu cô, Cardbamate vaø söï ra ñôøi cuûa Pyrethroide, thuoác sinh hoïc. 2.1.1.3. ÔÛ Vieät Nam Taïi Vieät Nam, vieäc söû duïng thuoác BVTV chæ phoå bieán töø theá kyû thöù XIX. Tröôùc ñoù, vieäc vieäc dieät tröø saâu, beänh chuû yeáu baèng phöông phaùp baét saâu hay bieän phaùp mang tính meâ tín, buøa pheùp. Ñaàu theá kyû 20, khi neàn noâng nghieäp Vieät Nam baét ñaàu phaùt trieån ñeán moät möùc nhaát ñònh, hình thaønh neân caùc ñoàn ñieàn, trang traïi noâng nghieäp lôùn thì vieäc söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät baét ñaàu gia taêng. Trong thôøi kyø naøy, Vieät Nam cuõng söû duïng chuû yeáu caùc hôïp chaát hoùa hoïc voâ cô nhö caùc nöôùc treân khu vöïc vaø treân theá giôùi. Töø nhöõng naêm 50, Vieät Nam chæ söû duïng moät soá thuoác baûo veä thöïc vaät nhö DDT, Lindan, Oarathion-ethyl, Polyclorocamphene… Tình hình söû duïng thuoác BVTV ôû Vieät Nam coù nhöõng böôùc chaäm hôn so vôùi caùc nöôùc phaùt trieån. Thaäp nieân 70 vaø 80 Vieät Nam coøn söû duïng hôïp chaát hoùa hoïc goác Clor hay goác phosphor höõu cô (DDT thuoäc nhoùm clor höõu cô, Metyl Parathion, Monocrophos thuoäc nhoùm laân höõu cô, Furadan thuoäc nhoùm Carbamate) thì caùc nöôùc phaùt trieån ñaõ ngöng söû duïng caùc loaïi hôïp chaát naøy. Ví duï nhö ôû Myõ ñaõ caám söû duïng DDT töø naêm 1992, maõi ñeán naêm 1993 Vieät Nam môùi coù leänh caám söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät coù nhoùm Clor höõu cô. 2.1.2. Söï ra ñôøi cuûa phaân boùn hoùa hoïc Hôn moät traêm naêm qua ngöôøi ta toång keát thaáy raèng naêng suaát caây troàng taêng voït leân nhôø phaân boùn ñaït treân 50%. Vai troø cuûa phaân boùn baèng taát caû caùc bieän phaùp khaùc coäng laïi nhö thôøi vuï troàng, laøm ñaát, luaân canh, gioáng, töôùi tieâu. Nöôùc ta ôû vuøng nhieät ñôùi ñôùi, nhieàu aùnh saùng, nhieät ñoä cao, möa nhieàu do ñoù boùn phaân laø bieän phaùp cô baûn ñeå taêng naêng suaát caây troàng vaø ñoä phì nhieâu cuûa ñaát. 2.1.2.1. Treân theá giôùi Trong nhöõng naêm qua, söï tieâu thuï PBHH treân theá giôùi taêng raát nhanh. Trong ñoù, taêng nhieàu nhaát laø ñaïm, keá ñeán laø phaân laân, phaân kali taêng chaäm hôn so vôùi caùc loaïi khaùc. Naêm 1973 möùc tieâu thuï phaân ñaïm laø 38,9 trieâu taán/naêm, ñeán naêm 1981 taêng 60,3 trieäu taán/naêm (bình quaân haèng naêm taêng 5,6%) Naêm 1973, möùc tieâu thuï phaân laân treân toaøn theá giôùi laø 24,2 trieäu taán; naêm 1983 laø 31,9 trieäu taán (bình quaân möùc tieâu thuï haèng naêm taêng 2,8%) Möùc tieâu thuï phaân kali trong nhöõng naêm gaàn nay taêng chaäm, naêm 1973 tieâu thuï 120,75 trieäu taán (bình quaân haèng naêm taêng 2,2%). Toång löôïng PBHH tieâu thuï taêng töø khoaûng 69 trieäu taán naêm 1970 leân khoaûng 146 trieäu taán naêm 1990, nghóa laø taêng gaáp 2 laàn. Tyû leä tieâu thuï ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån cao hôn nhieàu (360%) so vôùi nöôùc phaùt trieån (61%), theá nhöng löôïng phaân boùn söû duïng cho 1 ha ôû caùc nöôùc phaùt trieån laïi cao hôn so vôùi nöôùc ñang phaùt trieån. Trong söû duïng phaân boùn thì soá löôïng vaø tyû leä N, P, K giöõa caùc khu vöïc coù söï khaùc nhau roõ reät. Caùc nöôùc phaùt trieån naêm 1982 söû duïng bình quaân 51 kg N; 31 kg P2O5, 28 kg K2O (toång soá laø 110 kg phaân boùn nguyeân chaát cho 1 ha ñaát canh taùc). Tæ leä N: P: K söû duïng laø 1: 0,6: 0,54. caùc nöôùc ñang phaùt trieån bình quaân boùn 33 kg N, 12 Kg P2O5, 4 Kg K2O, tæ leä söû duïng N: P: K laø 1: 0,36: 0,12 (toång soá phaân boùn cho 1 ha ñaát canh taùc laø 49 Kg phaân boùn nguyeân chaát). 2.1.2.2. ÔÛ Vieät Nam Vieät Nam laø nöôùc noâng nghieäp troàng luùa nöôùc, nhöng maõi ñeán nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû naøy thì môùi baét ñaàu laøm quen vôùi PBHH. Tuy vaäy, ñoä söû duïng PBHH ôû Vieät Nam moãi naêm moãi taêng. Naêm 1980 caû nöôùc söû duïng 500.000 taán phaân ñaïm (qui veà ñaïm tieâu chuaån) vaø treân 200.000 taán phaân laân (qui veà super photphat ñôn); ñeán naêm 1990 ñaõ söû duïng 2,1 trieäu taán phaân ñaïm vaø 650.000 phaân laân. Möùc söû duïng chaát dinh döôõng cho caây troàng laø thaáp vaø khoâng caân ñoái, möùc söû duïng phaân laân vaø phaân kali khaù ít, tyû leä trung bình dinh döôõng cuûa theá giôùi hieän nay laø N: P2O5: K2O = 1: 0,47: 0,36; ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån hieän nay tyû leä naøy laø 1: 0,37: 0,17; coøn Vieät Nam môùi ñaït 1: 0,23: 0,04. Möùc ñoä söû duïng phaân boùn khaùc nhau theo caùc ñòa giôùi haønh chaùnh neân naêng suaát caây troàng cuûa Vieät Nam coøn thaáp so vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc. Baûng 2.1: Tieâu thuï phaân hoùa hoïc ôû Vieät Nam Naêm tieâu thuï  N + P2O5 + K2O (kg/ha)   1976  17,6   1980  15,6   1985  51,5   1990  65,3   1991  75,3   1992  68,9   1993  74,3   1994  99,2   1995  87,0   1995 so vôùi naêm 1976  494,3   2.2. PHAÂN LOAÏI THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT VAØ PHAÂN BOÙN 2.2.1. Phaân loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät Hieän nay, thuoác BVTV raát ña daïng vaø phong phuù veà caû chuûng loaïi vaø soá löôïng, tuy nhieân coù theå phaân loaïi thuoác BVTV theo caùc höôùng sau 2.2.1.1. Phaân loaïi theo nhoùm chaát hoùa hoïc - Goác Clor höõu cô:
Thaønh phaàn hoùa hoïc coù chaát clo laø nhöõng daãn xuaát Clorobenzen (DDT), Cyclohexan (BHC) hoaëc daãn xuaát ña voøng (Aldrin, Dieldrin). Caùc loaïi thuoác thuoäc nhoùm naøy ñaõ ñöa vaøo danh muïc caùc loaïi bò caám söû duïng ôû Vieät Nam vì tính ñoäc haïi cuûa noù raát cao. - Goác phosphor höõu cô (laân höõu cô):
Töø nhöõng naêm 40 vaø 50 caùc thuoác BVTV coù goác laân höõu cô baét ñaàu ñöôïc söû duïng. Daãn xuaát töø caùc acid phosphoric, trong coâng thöùc coù chöùa P, C, H, O, S… coù khaû naêng dieät tröø caùc loaïi saâu beänh vaø moät soá thieân ñòch. - Carbamate:
Caùc Cardbamate laø daãn xuaát cuûa axit cabamic, taùc duïng nhö laân höõu cô öùc cheá men cholinesterase. Thuoác coù 2 ñaëc tính toát laø ít ñoäc (qua da vaø mieäng) ñoái vôùi ñoäng vaät coù vuù vaø khaû naêng tieâu dieät coân truøng roäng raõi. Nhieàu Carbamate laø löu daãn deã haáp thuï qua laù, reã, möùc ñoä phaân giaûi trong caây caây troàng thaáp, tieâu dieät tuyeán truøng maïnh meõ. Nhìn chung nhoùm naøy coù ñoäc chaát thaáp, cô theå cuõng coù theå phuïc hoài nhanh hôn neáu bò nhieãm ñoäc. - Pyrethroid vaø Pyrethrum (Cuùc toång hôïp): Pyrethrum ñöôïc chieát xuaát töø caây hoa cuùc, coâng thöùc hoùa hoïc phöùc taïp, dieät saâu chuû yeáu baèng ñöôøng tieáp xuùc vaø vò ñoäc töông ñoái nhanh, deã bay hôi, töông ñoái mau phaân huûy trong moâi tröôøng vaø thöôøng khoâng toàn taïi trong noâng saûn. Rau maøu vaø caây aên traùi khi phun Perythrum coù theå duøng ñöôïc vaøi ngaøy hoâm sau. 2.2.1.2. Phaân loaïi theo nguoàn goác - Voâ cô - Thaûo moäc - Höõu cô toång hôïp: Clo höõu cô, Phospho (laân) höõu cô, Carbamate, Pyrethroid - Caùc chaát ñieàu hoøa taêng tröôûng (Growth Regulator) coân truøng. - Vi sinh vaät: Naám (Fungus), Vi khuaån, (Bacteria), Virus Protozoa (ñoäng vaät ñôn baøo) 2.2.1.3. Phaân loaïi theo con ñöôøng xaâm nhaäp - Caùc thuoác löu daãn: Furadan, Aliette… - Caùc thuoác tieáp xuùc: Sherpa, Cypermethrin, Sumialpha… - Caùc thuoác coâng hôi: Methyl Bromide, Chloropicrin… Tuy vaäy vaãn coøn nhieàu thuoác coù moät ñeán ba con ñöôøng xaâm nhaäp 2.2.1.4. Phaân loaïi theo tính ñoäc cuûa thuoác Toå chöùc Y teá theá giôùi (WHO) vaø toå chöùc Noâng Löông Theá giôùi (FAO) tröïc thuoäc Lieân Hôïp Quoác phaân loaïi ñoäc tính cuûa thuoác nhö sau: Baûng 2.2: Phaân loaïi ñoäc tính thuoác baûo veä thöïc vaät cuûa toå chöùc Y teá theá giôùi vaø toå chöùc Noâng Löông Theá Giôùi Loaïi ñoäc  LD50 (chuoät)(mg/kg theå troïng)    Ñöôøng mieäng  Ñöôøng da    Chaát raén  Chaát loûng  Chaát raén  Chaát loûng   Ia: Cöïc ñoäc  ≥5  ≥20  ≥10  ≥40   Ib: Raát ñoäc  5-50  20-200  10-100  40-400   II: Ñoäc vöøa  50-500  200-2.000  100-1.000  400-4.000   III: Ñoäc nheï  >500  >2.000  >1.000  >4.000   IV Loaïi saûn phaåm khoâng gaây ñoäc caáp khi söû duïng bình thöôøng   (Nguoàn: Asian Development Bank,1987) 2.2.1.5. Ñaëc tính sinh, hoùa hoïc cuûa moät soá nhoùm thuoác baûo veä thöïc vaät a. Nhoùm Clo höõu cô Nhoùm Clo höõu cô bao goàm nhöõng hôïp chaát hoùa hoïc raát beàn vöõng trong moâi tröôøng töï nhieân ñaát vaø nöôùc, vôùi thôøi gian baùn phaân huûy raát daøi, ñöôïc xeáp vaøo loaïi ñoäc tính loaïi I vaø loaïi II. Caùc chaát naøy tích luõy trong chuoãi thöùc aên cuûa heä sinh thaùi, trong caùc moâ döï tröõ cuûa sinh vaät vaø raát ít ñöôïc ñaøo thaûi ra ngoaøi. Hôïp chaát naøy raát beàn vöõng trong töï nhieân nhö kim loaïi naëng. Trong nhoùm Clo höõu cô coù caùc nhoùm thuoác sau: - Nhoùm DDT vaø caùc chaát lieân quan Nhoùm naøy coù caùc ñaïi dieän nhö DDT, DDD (TDE), Methoxychlor, Ethylen, Dicofol, Chorobenzilate. Hai ñaëc tính cô baûn cuûa DDT vaø chaát chuyeån hoùa cuûa noù DDE laø: Beàn vöõng trong moâi tröôøng, khoâng bò phaân huûy bôûi vi sinh vaät, men, nhieät, vaø UV. Tích luõy vaø phoùng ñaïi sinh hoïc trong chuoãi thöïc phaåm, chuû yeáu tích luõy trong moâ môõ ñoäng vaät. Caùc thuoác nhoùm naøy coù tính ñoäc thaàn kinh, phaù huûy söï can baèng muoái vaø kali trong sôïi truïc teá baøo thaàn kinh, laøm chuùng khoâng chuùng khoâng coøn daãn truyeàn thaàn kinh ñöôïc nöõa. Trong nhoùm naøy, nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ caám söû duïng DDT vaø haïn cheá Dicofol (Kenthal) vaøo thaùng 5 naêm 1996. - Hecxachlorcyclohexan (HCH) Hecxachlorcyclohexan (HCh, 666) hay coøn goïi laø Benzenhexachloride (BHC) ñöôïc bieát tôùi töø naèm 1825, nhöng maõi ñeán name 1940 môùi ñöôïc duøng nhö thuoác dieät coân truøng. Chaát naøy coù nhieàu ñoàng phaân (alpha, beta, gamma, delta, epsilon). Trong hoãn hôïp bình thöôøng cuûa caùc ñoàng phaân, gamma BHC chieám 12%. Veà sau, ngöôøi ta cheá taïo ñöôïc Lindane vôùi 99% BHC Thuoác BHC thöôøng löu laïi muøi treân saûn phaåm nhöng do giaù reû neân vaãn coøn ñöôïc söû duïng ôû caùc nöôùc thuoäc Theá giôùi thöù 3. Lindane khoâng muøi, bay hôi nhanh, gay ñoäc thaàn kinh, gaây run raûy, co giaät vaø cuoái cuøng laø suy kieät Trong nhoùm naøy, nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ caám söû duïng Lindane vaø BHC vaøo thaùnh 5 naêm 1996. - Caùc Cyclodiens Caùc thuoác trong nhoùm Cyclodien ñöôïc cheá taïo vaøo nhöõng naêm Theá chieán thöù II goàm coù: Chlodan (1945); Aldrin, Dieldrin (1948); Heptachlor (1949); Endrin (1951); Merix (1954); Endosulfan (1956); vaø Chlordecone (1958). Coøn coù moät soá khaùc ít quan troïng hôn nhö: Isodrin, Alodan, Bromodan, Telodrin. Nhìn chung, caùc cyclodien laø nhöõng chaát bean vöõng trong ñaát vaø khaù bean tröôùc taùc ñoäng cuûa UV vaø aùnh saùng nhìn thaáy. Do ñoù, chuùng ñöôïc duøng phoå bieán ôû daïng thuoác xöû lyù vaøo ñaát ñeå tröø moái vaø caùc coân truøng ñaát coù giai ñoaïn aáu truøng aên phaù reã non. Caùc thuoác nhoùm naøy reû, khaû naêng tieâu dieät beàn bæ neân ñöôïc öa chuoäng tröôùc nay. Tuy nhieân, hieän nay coân truøng ñaát ñaõ phaù trieån tính khaùng thuoác vôùi chuùng, do ñoù möùc tieâu thuï sau ñoù ít daàn. Rieâng ôû Myõ, töø naêm 1975 – 1980 cô quan Baû-o veä Moâi Tröôøng ñaõ caám duøng nhoùm naøy. Rieâng Aldrin vaø Dieldrin coøn tieáp tuïc duøng tröø moái thì ñeán naêm 1984 cuõng ñöa vaøo danh muïc caám, rieâng Chlordane vaø Heptaclor cuõng bò caám töø naêm 1998. Caùc thuoác cyclodien gay ñoäc thaàn kinh töông töï DDT vaø HCH, chuùng cuõng laøm roái loaïn söï caân baèng muoái vaø kali trong caùc nô-ron nhöng theo moät caùch khaùc so vôùi DDT vaø HCH. Trong nhoùm naøy, nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ caám söû duïng Aldrin, Dieldrin, Endrin. Chlordane, Heptachlor, Isodrin, vaø haïn cheá Endosulfan vaøo thaùng 5 naêm 1996. - Caùc Polycholorterpene Nhoùm Polychlorterpene chæ coù 2 chaát laø Toxaphene (1947) vaø Strobane 1951). Trong noâng nghieäp, Toxaphene ñöôïc duøng raát nhieàu, duøng ôû daïng ñôn ñoäc hoaëc phoái hôïp vôùi DDT hoaëc Metul Parathion. Toxapehe laø hoãn hôïp goàm 177 chaát daãn xuaát clohoa1 cuûa hôïp chaát 10 cardbon. Thaønh phaàn cöïc ñoäc cuûa hoãn hôïp Toxaphene naøy laø Toxacant A, chæ chieám 3% trong hoãn hôïp kyõ thuaät. Chaát naøy ñoäc gaáp 18 laàn treân chuoät, 6 laàn treân ruoài vaø 36 laàn treân caù vaøng so vôùi hoãn hôïp Toxaphene kyõ thuaät. Caùc loaïi thuoác naøy löu laïi trong ñaát nhöng khoâng baèng Cyclodiene, vaø thöôøng bieán maát khoûi beà maët thöïc vaät sau khi phun thuoác hai hay ba tuaàn. Söï maát ñi chuû yeáu laø do bay hôi hôn laø do bieán döôõng hoaëc quang phaân giaûi. Thuoác deã bò bieán ñoåi trong cô theå ñoäng vaät hoaëc loaøi chim, khoâng toàn löu trong moâ môõ. Tuy ít ñoäc cho coân truøng, ñoäng vaät coù vuù vaø chim, thuoác laïi raát ñoäc ñoái vôùi caù (töông töï nhö Toxaphene). Cô cheá gay ñoäc cuõng töông töï nhö Cylodiene. ÔÛ Myõ, Toxanphen ñaõ bi caám vaøo naêm 1993. Trong nhoùm naøy, Vieät Nam ñaõ caám söû duïng Toxphene vaø Strobane vaøo thaùng 5 naêm 1996. b. Nhoùm Phospho höõu cô Nhoùm thuoác tröø saâu naøy gaây taùc ñoäng ñeán heä thaàn kinh vaø ngoä ñoäc caáp tính raát maïnh meõ, laøm ngaên caûn söï hình thaønh cuûa caùc men cholinestera laøm thaàn kinh hoaït ñoäng keùm, teo cô, gaây choaùng vaùng vaø töû vong. Phosphor höõu cô coù ñoä phaân giaûi raát nhanh, khoâng tích luõy trong cô theå sinh vaät nhöng ngöôïc laïi coù theå gaây ngoä ñoäc caáp tính vaø nguy hieåm, deã daøng gaây töû vong ñoái vôùi ngöôøi khi bò nhieãm thuoác vôùi lieàu löôïng nhoû vaø nhaát laø ñoái vôùi moät soá loaøi chaân ñoát vaø caùc loaøi thuûy sinh nhö caù, loaøi höõu nhuõ, chim… Nhoùm naøy deã bò thuûy phaân hôn nhoùm clor höõu cô neân khoù xaùc ñònh ñöôïc toàn taïi cuûa noù trong moâi tröôøng nöôùc. Phosphor höõu cô ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát (90% khoái löôïng, trong khi ñoù Clor höõu cô chæ chieám coù 5%). Caùc chaát naøy ñöôïc xeáp vaøo loaïi ñoäc Ia vaø Ib. ñoäc tính nhaát laø Systox keá ñeán laø Thinoc, Wofatox Thiphos. Wofatox ñöôïc ñaùnh giaù laø ñoäc hôn so vôùi DDT (gaáp haøng chuïc laàn). Noâng daân thöôøng duøng Methamidophos ñeå phoøng tröø saâu cuoán laù, saâu phao, saâu keo vaø saâu ñuïc thaân. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc loaïi Methyl Parathon, Azodrin,Dichlorvos, Methamidophos (Monitor), Monocrotophos, DIcrotophos, Phosphamidon cuõng ñaõ ñöôïc ñöa vaøo danh muïc caám söû duïng. Do ñoäc tính cao, vôùi möùc dö löôïng cao thuoác tröø saâu nhoùm phosphor höõu cô thöôøng gaây ra caùc vuï ngoä ñoäc do söû duïng thöïc phaåm, rau maøu… Caùc thuoác phosphor höõu cô ñöôïc chia laøm 3 nhoùm daãn xuaát: Aliphatic, Phenyl vaø Heterocylic: - Caùc daãn xuaát cuûa Aliphatic Taát caû caùc daãn xuaát cuûa Aliphatic laø nhöõng daãn xuaát cuûa acid phosphoric mang chuoãi cacbon thaúng. Chaát phospho höõu cô ñaàu tieân ñöôïc duøng trong noâng nghieäp töø naêm 1946 laø TEPP. Loaïi thuoác naøy deã thuûy phaân trong nöôùc vaø bieán maát sau khi phun töø 12-24 giôø. Malathion laø chaát ñöôïc duøng nhieàu nhaát, baét ñaàu töø naêm 1950. Ngoaøi phaïm vi noâng nghieäp, Malathion coøn ñöôïc duøng trong nhaø, treân suùc vaät vaø thaäm chí treân con ngöôøi ñeå tröø caùc loaïi kyù sinh. Malathion thöôøng ñöôïc troän vôùi ñöôøng ñeå laøm baû tieâu dieät coân truøng. Monocrotophos laø phosphor höõu cô aliphatic chöùa nitrogen. Ñoù laø loaïi thuoác löu daãn, coù ñoäc tính cao ñoái vôùi ñoäng vaät maùu noùng. Thuoác naøy hieän vaãn naèm trong danh muïc haïn cheá söû duïng cuûa Vieät Nam. Trong soá caùc daãn xuaát aliphatic coù nhieàu chaát khaùc löu daãn trong caây nhö: dimethoate, dicrotophos, oxydemetonmethyl vaø disulfoton. Caùc loaïi naøy, ngoaïi tröø dicrotophos bò haïn cheá söû duïng, ñeàu coù theå duøng trong vöôøn nhaø vôùi daïng loaõng thích hôïp. Dichlorvos laø daãn xuaát aliphatic coù aùp suaát hôi lôùn, hieän bò haïn cheá söû duïng. Mevinphos laø moät phospho höõu cô raát ñoäc nhöng raát mau phaân huûy, duøng toát cho saûn xuaát rau thöông phaåm. Thuoác naøy coù theå duøng moät ngaøy tröôùc khi thu hoaïch maø khoâng ñeå laïi dö löôïng treân rau thu hoaïch ngaøy sau. Methamidophos (hieän ñaõ bò caám söû duïng) vaø Acephate laø hai phospho höõu cô ñöôïc duøng nhieàu trong noâng nghieäp, ñaëc bieät laø coân truøng treân rau. Ngoaøi ra, coøn coù caùc thuoác khaùc cuøng loaïi laø Phosphamidon (Dimecron), Naled (Dibrom) vaø Propretamphos (Saprotin). Sebutos (Apache, Rugby) laø loaïi dieät coân truøng vaø tuyeán truøng hieäu quaû treân baép, ñaäu phoøng, mía vaø khoai taây. Nhìn chung, caùc daãn xuaát aliphatic ñeàu coù caáu truùc ñôn giaûn, ñoä ñoäc thay ñoåi raát nhieàu, khaû naêng hoøa tan trong nöôùc cao, coù tính daãn löu toát. Moät soá trong nhoùm naøy hieän bò haïn cheá hoaëc caám söû duïng ôû Vieät Nam. - Caùc daãn xuaát Phenyl Caùc thuoác nhoùm naøy coù moät phenyl gaén vaøo phaân töû acid phosphoric, caùc vò trí coøn laïi cuûa phaân töû acid phosphoric thöôøng mang caùc nhoùm Cl, NO2,CH3,CN hoaëc S. caùc phospho phenyl thöôøng bean hôn caùc phosphor höõu cô Aliphatic, do ñoù dö löôïng trong moâi tröôøng cuõng cao hôn. Parathion laø moät phospho höõu cô phenyl quen thuoäc nhaát vaø laø chaát phosphor höõu cô thöø nhì ñöôïc ñöa vaøo duøng trong noâng nghieäp töø naêm 1947 (sau TEPP). Ethyl Parathion laø daãn xuaát phenyl ñaàu tieân ñöôïc söû duïng roäng raõi nhöng do quaù ñoäc neân ñaõ bò caám söû duïng ôû Vieät nam töø thaùng 5 naêm 1996 (ôû Myõ caám töø naêm 1991). Naêm 1949 Methyl Parathion (hieän ñaõ bò caám söû duïng) xuaát hieän vaø toû ra öu vieät hôn Ethyl Parathion ôû choã noù ít ñoäc cho gia suùc vaø ngöôøi, ñoàng thôøi tieâu dieät ñöôïc nhieàu coân truøng.Ñoä toàn löu cuûa noù cuõng ngaén hôn Ethyl Parathion. Coù hai loaïi daãn xuaát phenyl khaùc laø Profenofos vaø Sulprofor ñeàu coù phoå tieâu dieät roâng vaø hieän nay ñöôïc duøng cho caùc loaïi hoa khaùc nhau. - Caùc daãn xuaát dò voøng Trong phaân töû, caùc thuoác dò voøng caùc caáu truùc voøng coù nhieàu carbon bò oxygen hoaëc nito theá choã. Chaát ñaàu tieân trong nhoùm naøy laø Diazinom, xuaát hieän naêm 1952.Diazinon laø moät chaát töông ñoái khaù an toaøn vaø coù nhieàu coâng duïng. Azinphosmethyl laø chaát thöù hai ra ñôøi sau Diazinon vöøa laø thuoác dieät nheän. Caùc thuoác khaùc laø Chlorpyrifos, Methidathion, Phosmet vaø Pirimiphos, Isazophos, Chlorpyrifos-methyl, azinphod-ethyl, phosalon… Caùc phospho höõu cô dò voøng laø nhöõng phaân töû phöùc taïp vaø thöôøng coù tính toàn löu cao hôn so vôùi caùc phosphor höu cô thuoäc nhoùm aliphatic vaø phenyl. Vì phaân töû thuoác dò voøng phöùc taïp neân khi phaân raõ seõ taïo ra nhieàu saûn phaåm khoù coù theå xaùc ñònh hoaøn toaøn chính xaùc. c. Nhoùm Carbamate Nhoùm naøy coù ñoä ñoäc caáp tính töông ñoái cao, khaû naêng phaân huûy töông töï nhö nhoùm phosphor höõu cô. Söï chuyeån hoùa cuûa Carbamate trong cô theå sinh vaät chaäm vaø ñôn giaûn hôn caùc chaát phosphor höu cô. Caùc chaát trung gian trong quaù trình chuyeån hoùa coù ñoäc tính thaáp hôn caùc chaát ban ñaàu nhöng cuõng coù chaát ñoäc hôn. Nhoùm naøy coù taùc ñoäng tröïc tieáp vaøo men cholimestera cuûa heä thaàn kinh. Trong ñoù, coù metyl izoxianat (CH2NCO) laø chaát gaây oâ nhieãm coù theå gaây cheát ngöôøi (ñaõ laøm cho toaøn theá giôùi chuù yù). Carbaryl laàn ñaàu tieân ñöôïc söû duïng thaønh coâng vaøo naêm 1956. Thuoác coù haïi ñaëc tính toát laø ít ñoäc (qua mieäng vaø qua da) ñoái vôùi ñoäng vaät coù vuù vaø tieâu dieät coân truøng roäng raõi. Nhieàu carbamate laø chaát löu daãn deã haáp thu qua laù vaø reã, möùc ñoä phaân giaûi trong caây thaáp. Caùc thuoác Methomyl, Oxamyl, Aldicarb vaø Carbofuran (Carbofuran hieän bò haïn cheá söû duïng ôû Vieät Nam) coù ñaêïc tính löu daãn raát toát, do ñoù chuùng coù khaû naêng tieâu dieät tuyeán truøng maïnh meõ.Moät soá carbamate laø: Methiocarb, Trimethacarb (Broot), soprocarb (MIPC,Hytox), Cloethocarb, Carbosulfan (Avantage), Aldoxycarb (Standak), Promecarb (Carbamult), Mexacarbate vaø Fenoxycarb (Logic). d. Nhoùm Pyrethrum vaø Pyrethroids Pyrethrum ñöôïc ly trích töø hoa caây thuûy cuùc troàng ôø Phi Chaâu vaø Nam Myõ. Thuoác coù ñoäc tính ñöôøng mieäng LD50 khoaûng 1500 mg/kg vaø laø thuoác dieät coân truøng xöa nhaát. Pyrethrum nhanh choùng laøm coân truøng teâ lieät, tuy nhieân neáu khoâng troän vôùi caùc thuoác hôïp löïc thì coân truøng seõ hôïp löïc nhanh choùng. Rau vaø traùi caây sau khi phun Pyrethrum xong coù theå aên ñöôïc lieàn ngay ngaøy hoâm sau. Pyrethrum ít ñöôïc duøng trong saûn xuaát noâng nghieäp bôûi vì giaù ñaét vaø khoâng bean vôùi aùnh saùng. Gaàn nay nhieàu chaát löôïng töông töï Pyrethrum ñaõ ñöôïc toång hôïp vaø goïi laø Pyrethroid. Caùc Pyrethroid bean vôùi aùnh saùng vaø phoå tieâu dieät coân truøng roäng, söû duïng vôùi lieàu thaáp. Caùc pyrethroid coù 4 theá heä: - Theá heä thöù nhaát: Theá heä naøy chæ coù moät chaát laø Allethrin (Pynamin), ñöôïc thöông maïi hoùa vaøo 1949. Allethrin laø moat chaát toång hoäp gioáng heät Cinerin I (laø moät thaønh phaàn cuûa Pyrethrum) coù caùc day nhaùnh töông ñoái oân ñònh vaø beàn hôn Pyrethrum. Theá heä thöù hai: Theá heä thöù hai goàm coù Tetramethrin (Neo-Pynamin) ra ñôøi naêm 1965. Thuoác coù taùc duïng tieâu dieät nhanh hôn Allethrin vaø coù theå phoái hôïp deã daøng vôùi caùc chaát coäng höôûng (synergist). Resmethrin xuaát hieän vaøo naêm 1967, hieäu löïc hôn Pyrethrum gaáp 20 laàn (thí nghieäm treân ruoài nhaø), Bioresmethrin laø moät chaát ñoàng phaân cuûa Resmethrin hieäu löïc hôn Pyrethrum gaáp 50 laàn. Caû hai chaát naøy ñeàu beàn hôn Pyrethrum nhöng bò phaân huûy nhanh choùng trong khoâng khí vaø aùnh saùng, do ñoù khoù môû roäng söû duïng vaøo noâng nghieäp. Bioallethrin (d-trans-allethrin) ñöôïc giôùi thieäu vaøo naêm 1969, taùc duïng maïnh hôn Allethrin vaø deã pha troän vôùi caùc chaát hôïp löïc nhöng khoâng hieäu quaû baèng Resmethrin. Chaát cuoái cuøng trong theá heä naøy laø Phenonthrin (Sumithrin), xuaát hieän vaøo naêm 1973, chaát naøy coù ñoäc löïc trung bình vaø hôi taêng hieäu löïc khi troän vôùi caùc chaát hôïp löïc. - Theá heä thöù ba Theá heä thöù ba goàm coù caùc Fenvalerate (Pydrin, Tribute) vaø Permethrin (Ambush, Dragnet, Pouce, Pramex, Torpedo), xuaát hieän vaøo naêm 1972 – 1973. caùc chaát naøy duøng nhieàu trong noâng nghieäp vì coù hoaït tính dieät coân truøng cao vaø beàn vôùi aùnh saùng. Thuoác khoâng bôûi aûnh höôûng UV vaø aùnh saùng, toàn taïi 4 – 7 ngaøy treân maët ñaù. - Theá heä thöù tö: Theá heä thöù tö hieän nay coù nhieàu tính ñoäc ñaùo, chuùng coù hieäu löïc tieâu dieät vôùi noàng ñoä chæ baèng 1/10 caùc loaïi thuoác theá heä thöù ba. Goàm coù caùc thuoác sau: Bifenthrin (Talstar), Lamda CYhalothrin (Karate,Force), Cypermethrin (Ammo, Cymbush, Cynoff), Cyfluthrin (Baythroid), Deltamethrin (Decis), Esfenvalerate (Asana XL), Fenpropathrin (Danitol), Flucithrynate (Pay-off), Fluvalinate (Mavrik, Spur), Tefluthrin, Praleethrin (Eto), vaø Tralomethrin (Scout). Taát caû nhöõng chaát treân ñeàu beàn vôùi aùnh saùng, raát ít bay hôi neân toàn löu coù theå ñeán 10 ngaøy trong ñieàu kieän moâi tröôøng thuaän lôïi. Caùc Pyrethroid coù taùc duïng töông töï DDT laø laøm hôû caùc keânh muoái ôû maøng teá baøo thaàn kinh. Caùc Pyrethroid coù hai loaïi taùc duïng: loaïi I coù hoaït tính ñoäc maïnh ôû nhieät ñoä thaáp, loaïi II coù hoaït tính ñoäc maïnh ôû nhieät ñoä cao. e. Nhoùm caùc thuoác baûo veä thöïc vaät höõu cô khaùc - Caùc thuoác löu huyønh höõu cô Caùc thuoác löu huyønh höõu cô coù phaân töû löu huyønh trong trung taâm cuûa phaân töû. Chuùng töông töï nhö nhö DDT ôû choã coù voøng phenyl. Boät raéc löu huyønh coù taùc duïng tröø nheän, nhaá laø vaøo luùc trôøi noùng. Caùc löu huyønh höõu cô coù öu theá hôn, vì löu huyønh keát hôïp vôùi phenyl coù ñoäc tính raát cao vôùi coân truøng. - Caùc thuoác Formamidine Caùc thuoác Formamidine laø nhöõng thuoác môùi, coù nhieàu trieån voïng. Ba loaïi thuoác tieâu bieåu laø Chlordimeform, Formetanate vaø Amitraz. Thuoác coù hieäu löïc choáng laïi saâu non vaø tröùng cuûa nhieàu loaïi saâu haïi trong noâng nghieäp. Naêm 1976, Coâng ty Ciba Geigy ñaõ thoâi khoâng saûn xuaát Chlordimeform vì khaû naêng gaây ung thö treân chuoät thí nghieäm cuûa thuoác. Loaïi thuoác naøy coù giaù trò trong vieäc tieâu dieät caùc loaïi coân truøng ñaõ khaùng vôùi thuoác phosphor höõu cô vaø Carbamate. Thuoác öùc ch61 men monoamine oxidase laøm tích tuï caùc hôïp chaát Amine, nay laø moät cô cheá taùc ñoäng môùi khaùc vôùi caùc thuoác coå ñieån. - Caùc thuoác Thiocyanates Caùc thuoác Thiocyanates chöùa goác SCN trong caáu truùc phaân töû (S = thio; CN = cyanate). Thuoác coù cô cheá taùc ñoäng laø caûn trôû söï hoâ haáp vaø bieán döôõng teá baøo, tieâu bieåu laø Lathane 384 vaø Thanite. - Caùc thuoác Dinitrophenol Caùc thuoác goác Dinitophenol chöùa moät ñeán hai phenol. Caùc thuoác chöùa hai phenol coù tính ñoäc ñoái vôùi nhieàu saâu haïi. Caùc hôïp chaát naøy ñöôïc duøng laøm thuoác dieät coân truøng, dieät coû, dieät tröùng saâu vaø dieät naám. Taùc ñoäng cuûa thuoác laø choáng söï phosphoryl hoùa trong quaù trình söû duïng naêng löôïng töø döôõng chaát trong cô theå. Töø naêm 1892 ñaõ coù chaát DNOC (3,5-dinitro-o-cresol) ñöôïc duøng laøm thuoác dieät coân truøng. Sau ñoù DNOC coøn ñöôïc duøng laøm thuoác dieät coû, dieät naám. Caùc thuoác khaùc laø Dioseb, Binapacryl vaø Dino. Dinoseb coù vaán ñeà veà khaû naêng aûnh höôûng söùc khoûe laâu daøi treân ngöôøi neân ñaõ bò ngöng saûn xuaát. Dino coù maët töø naêm 1949 duøng ñeå dieät nheän vaø naám, ñaõ bò ngöng saûn xuaát töø naêm 1987. Noùi chung, caùc Dinitrophenol ñöôïc duøng roäng raõi laøm thuoác dieät coân truøng, dieät naám naám, dieät coû, dieät tröùng coân truøng, chaát tæa thöa hoa… nhöng do ñoäc tính cuûa dinitrophenol, taát caû caùc thuoác naøy ñeàu bò ngöng saûn xuaát vaø söû duïng. Bacillus thuringiensis Bacillus thuringiensis laø loaïi thuoác vi sinh ,duøng vi khuaån Bacillus thuringiensis, vi khuaån naøy ñöôïc phaùt hieän ñaàu tieân vaøo naêm 1902 taïi Nhaät treân con saâu non cuûa taèm (Bombyx mori) ñang cheát. Vaøo naêm 1938 laàn ñaàu tieân chuùng ñöôïc duøng döôùi teân “Sporien” ñeå dieät saâu non caùc loaøi böôùm. Cho tôùi cuoái naêm 1997 ñaõ coù 13 cheá phaåm Bacillus thuringiensis ñöôïc ñaêng kyù söû duïng ôû Vieät Nam. Thuoác ñöôïc saûn xuaát baèng caùch nuoâi uû trong moâi tröôøng chöùa ræ ñöôøng, boät caù vaø moät soá vi löôïng döôùi ñieàu kieän kieåm soaùt chaët cheõ. Vaøo thôøi kyø phoùng baøo töû, moãi vi khuaån hình que taïo ra moät khoái glycoproteine trong suoát,mieân baøo töû vaø tinh theå ñöôïc taùch ra baèng phöông phaùp ly taâm, roài cho boác hôi ôû nhieät ñoä thaáp vaø laøm khoâ baèng caùch phun tinh theå khoâng hoøa tan trong nöôùc vaø khoâng beàn trong nöôùc vaø khoâng beàn trong moâi tröôøng kieàm hoaëc cho taùc ñoäng bôûi moät soá men naøo ñoù. Caùc glycoprotein cao phaân töû bò phaù huûy bôûi dòch tieâu haùo tính kieàm cuûa caùc coân truøng maãn caûm, taïo ra caùc phaân töû phaù huûy vaùch trong oáng tieâu hoùa, laøm sai leäch caân baèng thaåm thaáu, gaây teâ lieät phaàn mieäng vaø oáng tieâu hoùa laøm saâu khoâng aên ñöôïc. ÔÛ moät soá loaøi baøo töû naûy maàm trong oáng tieâu hoùa vaø gaây ñoäc, sau cuøng laø laøm cho saâu cheát vì nhieãm ñoäc maùu. Nhieàu doøng Bacillus thuringienses tieát ra moät loaïi nucleotide adenine laø beta-toxin, trong thôøi kyø taêng tröôûng maïnh, tuy nhieân caùc doøng naøy khoâng ñöôïc thong maïi hoùa. Taïi Vieät Nam chuoác chuû yeáu ñöôïc duøng ñeå tröø saâu sô treân baép caûi. Saûn xuaát thuoác naøy trong nöôùc gaëp khoù khaên do tröïc khuaån thöôøng laøm hö caùc meû saûn xuaát. Bacillus thuringiensis laø moät thuoác dieät coân truøng goác vi sinh chæ coù hieäu löïc ñoái vôùi nhieàu saâu non boä Lepidoptera (caùnh vaûy). Vì thuoác coù taùc duïng chuyeân bieät treân saâu non Lepidoptera vaø an toaøn ñoái vôùi ngöôøi vaø thieân ñòch cuûa nhieàu loaïi coân truøng gaây haïi, cho neân nay laø loaïi thuoác lyù töôûng ñeå quaûn lyù toång hôïp dòch haïi. Thuoác khoâng ñoäc ñoái vôùi caây troàng, khoâng coù trieäu chöùng ñoäc caáp tính treân chuoät, choù vaø caùc loaïi ñoäng vaät coù vuù khaùc, keå caû ngöôøi. Treân ñoäng vaät thí nghieäm thöôøng coù phaûn öùng ngöùa nheï do hít phaûi hoaëc tieáp xuùc vôùi thuoác. 2.2.2 Phaân loaïi phaân boùn hoùa hoïc Khaùi nieäm: phaân boùn laø chaát höõu cô hay voâ cô coù nguoàn goác töï nhieân hay nhaân taïo duøn ñeå boùn vaøo ñaát laøm thöùc aên cho caây vaø caûi thieän ñoä phì nhieâu cuûa ñaát. Chuùng ta coù theå phaân loaïi thaønh 3 daïng: 2.2.2.1 Phaân höõu cô Phaân höõu cô laø phaân chöùa nhöõng chaát dinh döôõng ôû daïng nhöõng hôïp chaát höõu cô goàm: phaân chuoàng (phaân heo, traâu, boø, gaø), phaân xanh, phaân than buøn, phuï cheá phaåm noâng nghieäp, raùc… Taùc duïng cuûa phaân höõu cô laø giuùp taêng naêng suaát caây troàng ñoàng thôøi chuùng naâng cao ñoä aåm, ñoä xoáp vaø ñoä phì nhieâu trong ñaát. Phaân chuoàng: Ñaây laø phaân höõu cô chính, ñöôïc duøng phoå bieán ôû caùc nöôùc troàng luau vaø nhöõng nöôùc coâng nghieäp hoùa hoïc vaãn xem phaân chuoàng laø loaïi phaân quyù, khoâng chæ laøm taêng naêng suaát caây troàng maø coøn laøm taêng hieäu löïc phaân hoùa hoïc, ñaëc bieät laø caûi taïo ñaát vì phaân chuoàng chöùa haàu heát caùc chaát dinh döôõng cho caây nhö: ñaïm, laân, kali vaø caû nhöõng yeáu toá vi löôïng nhö Bo, Mo, Cu,Mn,Zn, caùc kích thích toá nhö Auxin, Heteroauxin vaø nhieàu loaïi Vitamin. Phaân xanh: laø loaïi phaân höõu cô söû duïng caùc loaïi laù caây töôi boùn ngay vaøo ñaát maø khoâng qua quaù trình uû muïc. Do ñoù, phaân xanh chæ duøng ñeå boùn lout vaøo laàn caøy ñaàu tieân ñeå caùc chaát höõu cô coù thôøi gian phaân huûy thaønh caùc daïng deã tieâu cho caây vaø ñaát haáp thuï. Caây phaân xanh thöôøng ñöôïc duøng laø caây hoï ñaäu, caây muoàng, beøo hoa daâu… Phaân vi sinh: Coù nguoàn goác laø cheá phaåm vi khuaån boùn cho ñaát ñeå laøm taêng ñoä phì cuûa ñaát. Khi vi sinh vaät ñöôïc boå sung vaøo ñaát, noù phaân giaûi chaát dinh döôõng khoù tieâu cho ñaát hoaëc huùt ñaïm khí trôøi ñeå boå sung dinh döôõng cho ñaát vaø caây. Hieän nay loaïi phaân naøy ñang ñöôïc khuyeán khích söû duïng ñeå haïn cheá oâ nhieãm moâi tröôøng. Caùc loaïi phaân höõu cô khaùc: laø tro, buøn ao, phaân gia caàm, phaân dôi, phaân thoû, xaùc maém, khoâ daàu… 2.2.2.2 Phaân voâ cô Phaân ñaïm: ñaïm laø chaát dinh döôõng cô baûn nhaát, tham gia vaøo thaønh phaàn chính cuûa protenin, tham gia vaøo quaù trình hình thaønh caùc chaát quan troïng nhö taïo clorophil, protit, pep1tit, caùc amino axit, men vaø nhieàu Vitamin cho caây. Ngoaøi ra, phaân ñaïm caàn cho caây trong suoát quaù trình sinh tröôûng, ñaëc bieät laø giai ñoaïn taêng tröôûng maïnh, can cho caùc loaïi caây aên laù. Moat soá loaïi ñaïm thoâng duïng nhö ure (CO(NH)2), ñaïm amoân nitrat (NH4NO3), ñaïm sunfat (coøn goïi laø phaân SA) (NH4)2SO4, ñaïm clorua NH4Cl. Phaân laân: Ñoùng vai troø quan troïng trong ñôøi soáng cuûa caây troàng vì noù coù trong thaønh phaàn cuûa protit taïo neân nhaân teá baøo, can cho vieäc taïo neân moät boä phaän môùi cuûa caây. Tham gia vaøo thaønh phaàn caùc men, tham gia toång hôïp acid amin, kích thích phaùt trieån reã, giuùp caây ñeû nhieàu choài, ra hoa keát quaû vaø taêng khaû naêng choáng chòu cuûa caây nhö choáng reùt, haïn, noùng, chua ñaát. Coù 2 loaïi phaân laân laø phaân laân töï nhieân (Apatire, boat phosphorit (Ca3(PO4)2) ) vaø phaân laân cheá bieán (super laân, phaân laân nung chaûy coøn ñöôïc goïi laø laân Phosphat canxi magie, Tecmophotphat, cao oân laân). Kali: laø teân goïi chung cuûa caùc phaân ñôn cung caáp kali cho caây. Kali ñoùng vai troø chuû yeáu trong vieäc chuyeån hoùa naêng löôïng trong quaù trình ñoàng hoùa cuûa caây. Phaân Kali giuùp taêng khaû naêng ñeà khaùng cuûa caây, taêng khaû naêng chòu uùng, chòu han, chòu reùt cho caây, taêng phaåm chaát vaø taêng naêng suaát noâng saûn khi thu hoaïch cuõng nhö laøm giaøu ñöôøng trong quaû, maøu saéc ñeïp hôn, thôm, deã baûo quaûn. Moät soá loaïi phaân kali ñang ñöôïc ngöôøi ta söû duïng nhö Kali Clorua (KCl), Kali Sunfat (K2SO4), Kali nitrat (KNO3). Phaân hoãn hôïp: laø loaïi phaân ñöôïc cheá bieán qua taùc ñoäng cuûa nhöõng phaûn öùng hoùa hoïc ñeå taïo thaønh moät phöùc hôïp, chaúng haïn nhö moät soá loaïi phaân NPK vôùi tæ leä N, P, K khaùc nhau ví duï nhö NPK 16-16-8, NPK 20-20-15. 2.2.2.3 Phaân vi löôïng Nguyeân toá vi löôïng laø nguyeân toá caàn thieát (khoâng keùm so vôùi phaàn ña löôïng) cho caây troàng nhöng vôùi soá löôïng raát ít. Neáu thieáu moät trong nhöõng nguyeân toá vi löôïng, caây seõ khoâng theå sinh tröôûng vaø phaùt trieån bình thöôøng. Coù 6 loaïi nguyeân toá vi löôïng: laø saét (Fe), keõm (Zn), mangan (Mn), ñoàng (Cu), borit (Bo), molipden (Mo). Caùc nguyeân toá vi löôïng cuõng goùp phaàn naâng cao naêng suaát noâng saûn, mang laïi hieäu quaû kinh teá cao vì boùn ít. Caùc nguyeân toá vi löôïng thöôøng coù saün trong caùc loaïi phaân ña löôïng, caây thieáu vi löôïng seõ phaùt trieån maát caân ñoái. Ngoaøi ra, caùc nguyeân toá vi löôïng cuõng thöôøng coù trong taøn dö thöïc vaät, trong phuï phaåm noâng nghieäp, trong xaùc caùc ñoäng vaät, trong phaân chuoàng, phaân troän uû… Ngoaøi ra, trong moät soá tröôøng hôïp ngöôøi ta cuõng saûn xuaát phaân vi löôïng ñeå boùn cho caây. 2.3. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT VAØ PHAÂN BOÙN HOÙA HOÏC 2.3.1. AÛnh höôûng cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät 2.3.1.1. Con ñöôøng phaùt taùn cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät trong moâi tröôøng: Moâi tröôøng thaønh phaàn nhö ñaát, nöôùc, khoâng khí laø nhöõng moâi tröôøng chính nhöng coù söï töông taùc vaø töông hoã laãn nhau. Söï oâ nhieãm cuûa moâi tröôøng naøy seõ gaây taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng xung quanh. Hình 2.1: Con ñöôøng phaùt taùn cuûa thuoác BVTV trong moâi tröôøng Caùc thuoác tröø saâu khi phun raûi leân noâng saûn, luùa, hoa maøu, caây aên traùi… chòu taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá moâi tröôøng laøm giaûm hieäu löïc vaø thaát thoaùt. Moät phaàn thuoác bò phaân huûy do taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá voâ sinh ( ñoä aåm, aùnh saùng, oxy...) Vaø yeáu toá sinh hoïc nhö taùc ñoäng cuûa cuûa vi sinh vaät trong ñaát, thöïc vaät vaø ñi vaøo moâi tröôøng, moät phaàn bò toàn löu trong cô theå sinh vaät, saâu haïi. Con ñöôøng phaùt taùn thuoác BVTV trong moâi tröôøng ñöôïc trình baøy theo hình 2.1. Thuoác tröø saâu coù theå khueách taùn baèng nhieàu con ñöôøng khaùc nhau. Khi di chuyeån ñi xa, caùc nhoùm clo höõu cô khoâng deã tan trong nöôùc neân tích tuï nhanh choùng ôû lôùp traàm tích döôùi ñaùy caùc vuõng nöôùc, ao hoà… Do thuoác tröø saâu coù chöùa trong khí quyeån neân ta thaáy trong nöôùc möa coù noàng ñoä baèng hoaëc cao hôn noàng ñoä cao nhaát tìm thaáy trong nöôùc soâng. Thuoác tröø saâu coù theå khueách taùn baèng nhieàu con ñöôøng khaùc nhau. Trong moâi tröôøng khoâng khí: khi phun thuoác tröø saâu vaøo moâi tröôøng khoâng khí bò oâ nhieãm döôùi daïng buïi, hôi. Döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng, nhieät ñoä, gioù… vaø tính chaát hoùa hoïc, thuoác tröø saâu coù theå lan truyeàn trong khoâng khí. Löôïng toàn löu trong khoâng khí seõ khueách taùn vaø coù theå di chuyeån xa ñeán nôi khaùc. Trong moâi tröôøng nöôùc: OÂ nhieãm moâi tröôøng ñaát daãn ñeán oâ nhieãm nguoàn nöôùc. Thuoác tröø saâu trong ñaát, döôùi taùc ñoäng cuûa möa vaø röûa troâi seõ tích luõy, laéng ñoïng trong lôùp buøn ñaùy ôû soâng, hoà, ao… seõ laøm oâ nhieãm nguoàn nöôùc. thuoác tröø saâu coù theå phaùt hieän trong caùc gieáng, ao, hoà, suoái caùch nôi söû duïng thuoác tröø saâu vaøi km. Thuoác tröø saâu phun leân caây troàng thì trong ñoù coù ñeán khoaûng 50% rôi xuoáng ñaát, seõ taïo thaønh lôùp moûng treân beà maët, moät lôùp laéng goïi laø dö löôïng gaây haïi ñaùng keå cho caây troàng. Söï löu tröõ cuûa thuoác tröø saâu trong ñaát laø yeáu toá quan troïng ñeå ñaùnh giaù khaû naêng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng vaø troàng. 2.3.1.2. Dö löôïng cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät trong nöôùc. Theo chu trình tuaàn hoaøn caùc hoùa chaát BVTV, thuoác toàn taïi trong moâi tröôøng ñaát seõ roø ræ ra soâng ngoøi theo caùc maïch nöôùc ngaàm hay do quaù trình röûa troâi, xoùi moøn ñaát bò nhieãm thuoác tröø saâu. Maët khaùc, khi söû duïng hoùa chaát BVTV, nöôùc coù theå bò nhieãm thuoác tröø saâu naëng neà do noâng daân ñoå hoùa chaát dö thöøa, chai loï chöùa hoùa chaát, nöôùc suùc röûa… Ñieàu naøy ñaëc bieät coù yù nghóa nghieâm troïng khi caùc noâng tröôøng, vöôøn töôïc lôùn naèm gaàn keà soâng xòt xuoáng ao. Trong nöôùc, thuoác BVTV coù theå toàn taïi ôû caùc daïng khaùc nhau vaø ñeàu coù theå aûnh höôûng ñeán taùc ñoäng cuûa noù ñoái vôùi sinh vaät ñoù laø: hoøa tan, bò haáp thuï bôûi caùc thaønh phaàn voâ sinh hoaëc höõu sinh vaø lô löûng trong nguoàn nöôùc hoaëc laéng tuï xuoáng ñaùy vaø tích tuï trong cô theå sinh vaät. Thuoác BVTV tan trong nöôùc coù theå toàn taïi beàn vöõng vaø duy trì ñöôïc ñaët tính lyù hoaù cuûa chuùng trong khi di chuyeån vaø phaân boá trong moâi tröôøng nöôùc. Caùc chaát beàn vöõng coù theå tích tuï trong moâi tröôøng nöôùc ñeán möùc gaây ñoäc. Thuoác BVTV khi xaâm nhaäp vaøo moâi tröôøng nöôùc chuùng phaân boá raát nhanh theo gioù vaø nöôùc. Baûng 2.3. Tính tan cuûa hoùa chaát baûo veä thöïc vaät trong moâi tröôøng nöôùc Loaïi thuoác  Tính tan trong nöôùc (mg/l)  Loaïi thuoác  Tính tan trong nöôùc (mg/l)   Aldrin  0.01  Carbaryl  40   Isobenzan  0.4  Dieldrin  0.18   Haptechclo  0.056  DDT  0.0012   Diazinion  40  Parathion  24   Malathion  145  Dimethoate  2500   2-4-D  890  2-4-5 T  280   Lindan  7.0  Carbofuran  700   Ngoaøi nguyeân nhaân keå treân do thieân nhieân vaø yù thöùc cuõng nhö hieåu bieát cuûa ngöôøi daân, moät trong nhöõng nguyeân nhaân maø thuoác BVTV xaâm nhaäp thaúng vaøo moâi tröôøng nöôùc ñoù laø do vieäc kieåm soaùt coû daïi döôùi nöôùc, taûo, ñaùnh baét caùvaø caùc ñoäng vaät khoâng xöông soáng vaø coân truøng ñoäc maø con ngöôøi khoâng mong muoán. a. Nguoàn nöôùc maët Tổng lượng doøng chảy soâng ngoøi trung bình haøng năm của nước ta khoảng 847 km3, trong tổng lượng ngoaøi vuøng chảy vaøo laø 507 km3 chiếm 60% vaø doøng chảy nội ñòa laø 340 km3, chiếm 40% vaø chiếm khoảng 2% tổng lượng doøng chảy của caùc soâng treân thế giới (Trần Thanh Xuaân, 2004). Taøi nguyeân nước maët laø một trong những yếu tố quyết định sự phaùt triển kinh teá xaõ hội của một vuøng laõnh thổ hay một quốc gia. Nguồn nước mặt đaõ bị ảnh hưởng trực tiếp bởi hoùa chaát BVTV. Theo kết quả phaân tích hoùa chaát BVTV nước Biển Hồ tỉnh Gia Lai, Hồ Lắc tỉnh Đăk Lăk của Buøi Vĩnh Dieän vaø Vũ Đức Vọng (2006) nước Biển Hồ coù chứa dư lượng 2 - 3 loại trong 15 loại hoùa chất chuẩn gốc Chlor hữu cơ, haøm lượng trung bình 0,05 - 0,060 mg/l. Như vậy việc sử dụng thuoác BVTV trong noâng nghiệp, laâm nghieäp laø nguồn gốc sinh ra lượng tồn lưu trong moâi tröôøng đất, nước dẫn đến nguồn nước oâ nhiễm. Nöôùc Hoà Laêk dö löôïng thuoác BVTV goác Chlor höõu cô, coù maët 4 loaïi hoùa chaát trong toång soá 15 hoùa chaát chuaån. Keát quaû phaân tích treân laø chöùng minh khoa hoïc nguoàn nöôùc maët Bieån Hoà tænh Gia Lai, Hoà Laéc tænh Ñaêk Laêk nhieãm thuoác BVTV, traûi qua thôøi gian söû duïng thuoác BVTV laâu daøi vaø noù thaám daàn vaøo nguoàn nöôùc ngaàm. Chính vì vaäy khi nguoàn nöôùc maët hay ngaàm nhieãm thuoác BVTV thì nguoàn nöôùc sinh hoaït ñeàu gaây haïi cho söùc khoûe con ngöôøi. Việt Nam coù nền sản xuất noâng nghieäp laø chính neân nguồn nước oâ nhiễm thuoác BVTV khoâng chỉ ở một nơi nhiều nơi khaùc cũng đaõ bị oâ nhiễm. Như lưu vực nước sông Cầu tỉnh Bắc Ninh, tại caùc vuøng thaâm canh rau tỷ lệ lượng thuoác BVTV được sử dụng cao gấp 3 - 5 lần caùc vuøng trồng luùa (Hoa Xuong Rong, 2006). Nguồn nước nhiễm HCBVTV khoâng chỉ bởi noâng daân trồng luùa maø tất cả caùc noâng hộ trồng caùc loại caây rau, laâm nghiệp, caây coâng nghiệp sử dụng thuoác BVTV laøm oâ nhiễm nguồn nước. b. Nguoàn nöôùc ngaàm Nöôùc ngaàm laø moät daïng nöôùc döôùi ñaát, tích tröõ trong caùc lôùp ñaát ñaù traàm tích bôû rôøi nhö caën, saïn, caùt boät keát, trong caùc khe nöùt, hang caxtô döôùi beà maët traùi ñaát, coù theå khai thaùc cho caùc hoaït ñoäng soáng cuûa con ngöôøi. OÂ nhieãm nguoàn nöôùc bôûi thuoác BVTV laø hieän töôïng phoå bieán taïi caùc vuøng saûn xuaát noâng nghieäp. Trong quaù trình söû duïng thuoác BVTV, moät löôïng ñaùng keå moät löôïng thuoác seõ khoâng ñöôïc caây troàng tieáp nhaän, chuùng seõ lan truyeàn vaø tích luõy trong ñaát thaám thaáu vaøo nguoàn nöôùc ngaàm, laøm cho nöôùc ngaàm nhieãm caùc thuoác BVTV. Nguoàn nöôùc gieáng ñaøo, nöôùc ngaàm noâng, nguoàn nöôùc maïch loä thieân taïi Thaønh Phoá Buoân Ma Thuoät coù nhieãm thuoác BVTV, vôùi gieáng ñaøo coù dö löôïng thuoác BVTV goác Chlor höõu cô vaø coù 11 trong toång soá 15 loaïi hoùa chaát chuaån, coù haøm löôïng 0,01 - 0,558 (g/l. Nguoàn nöôùc maïch loä thieân coù dö löôïng thuoác BVTV goác höõu cô 6 treân toång soá 15 loaïi hoùa chaát, tuy ôû noàng ñoä 0,002 - 0,084 (g/l döôùi tieâu chuaån cho pheùp (Vuõ Ñöùc Voïng vaø Buøi Vónh Dieân, 2006). Việc sử dụng HCBVTV trong sản xuất noâng nghiệp laøm hoùa chất thấm vaøo đất đến nguồn nước ngầm, laøm cho nước ngầm nhiễm thuoác bảo vệ thực vật, với lưu lượng tồn động như vậy gaây ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng xung quanh rất cao. Keát quûa phaaân tích dö löôïng HCBVTV trong ñaát taïi huyeän Caåm Kheâ, Phuù Thoï cho thaáy haøm löôïng DDT trong ñaát baèng 1,56 mg/kg, ÔÛ Thanh Sôn, Phuù Thoï laø 30 mg/kg, huyeän Dieãn Chaâu, Ngheä An vöôït ngöôõng tôùi möùc töø 15 ñeán 2.800 mg/kg (JA Ming, 2006). Söï tích tuï hoùa chaát naøy trong ñaát thaám vaøo nguoàn nöôùc ngaàm laøm cho nguoàn nöôùc gieáng nhieãm thuoác BVTV aûnh höôûng ñeán nguoàn nöôùc sinh hoaït vaø ñaây cuõng laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân laøm gaây beänh ung thö taïi caùc laøng xaõ tænh Haø Tónh, Ngheä An, Phuù Thoï, Tuyeân Quang. Tại Tieân Laõng, Vĩnh Bảo nguồn nước giếng khoan, giếng đaøo đaõ coù 70% mẫu nước lấy từ caùc giếng bị oâ nhiễm bởi chất sắt, asen vaø dư lượng thuoác BVTV (Nhaân Daân, 2006). Từ treân cho thấy nhiều nơi nguồn nước ngầm đaõ nhiễm thuoác BVTV, ở đaâu coù sản xuất noâng nghiệp thuoác BVTV vượt mức quy định laøm cho nguồn nước oâ nhiễm vaø noù sẽ gaây khoù khăn đến nguồn nước sinh hoạt cho cộng đồng xung quanh. Vì vậy chuùng ta cần coù những biện phaùp khắc phục để noâng daân sử dụng thuoác BVTV một caùch hợp lí. Đặc biệt nguồn nước ngầm, khi nguồn nước ngầm bị nhiễm thuốc trừ saâu, noù khoän coù khả năng tự laøm sạch như nguồn nước mặt. Doøng chảy trong nguồn nước ngầm rất chậm caùc dư lượng thuốc trừ saâu khoâng pha loaõng hay phaân taùn được, do vậy noù tồn tại trong khoảng thời gian rất laâu coù thể haøng trăm năm để laøm sạch những chất oâ nhiễm. 2.3.1.3. Aûnh höôûng cuûa thuoác BVTV ñeán moâi tröôøng ñaát Đất canh taùc laø nơi tập trung nhiều dư lượng thuốc BVTV. Đất nhận thuốc BVTV từ caùc nguồn khaùc nhau. Tồn lượng thuốc BVTV trong ñaát ñaõ để lại caùc taùc hại đaùng kể trong moâi trường. Thuốc BVTV đi vaøo đất do caùc nguồn : Phun xử lí đất, caùc hạt thuốc BVTV rơi vaøo đất, theo mưa lũ, theo xaùc sinh vật vaøo đất.
Hình 2.2: Con ñöôøng duy chuyeån cuûa thuoác baûo veä trong moâi tröôøng ñaát Theo kết quả nghieân cứu thì phun thuốc cho caây trồng coù tời 50% số thuốc rơi xuống đất một phần được caây hấp thụ, phần coøn lại thuốc được keo đất giữ lại. Thuốc tồn tại trong đất dần dần được phaân giaûi qua hoaït ñoâng sinh học cuûa đất vaø qua taùc động của caùc yếu tố hoùa, lyù. Löôïng thuoác BVTV toàn dö trong ñaát gaây haïi ñeán sinh vaät ñaát (caùc sinh vaät laøm nhieäm vuï phaân huûy, chuyeån hoùa chaát höõu cô thaønh chaát khoaùng ñon giaûn hôn caàn cho dinh döôõng caây troàng) laø moät caùch giaùn tieáp taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán caây troàng. 2.3.1.4. Taùc ñoäng cuûa thuoác BVTV ñeán heä sinh thaùi noâng nghieäp