Tình hình phát triển Kinh tế thị trường ở Sơn Động

NQ 10 của Bộ chính trị là Luật đất đai ra đời (1993), Luật này giao quyền sử dụng đất ổn định lâu dài cho nông dân với các quyền chuyển nhượng, chuyển đổi, cho thuê, thừa kế và thế chấp. Cùng NQ 10, Luật đất đai, các chính sách thuế khóa, tín dụng, khuyến nông ra đời làm chỗ dựa vững chắc để các hộ tiểu nông chuyển dịch cơ cấu KT và hình thành các trang trại. KTTT do vậy đã xuất hiện như một sản phẩm tất yếu trong cơ chế thị trường nước ta và đang cùng với loại hình KT khác hàng ngày, hàng giờ làm thay đổi đời sống kinh tế - xã hội (KT - XH) ở nông thôn nước ta. b/ Khái niệm về kinh tế trang trại Cho đến nay, ở Việt Nam cũng như các nước trên thế giới chưa có khái niệm chung nhất về KTTT. Tùy điều kiện của mỗi nước, mỗi vùng mà trang trại có quy mô, diện tích hoặc quy mô thu nhập khác nhau, nên việc xác định khái niệm KTTT cũng khác nhau; Ở nước ta cũng đã có nhiều cơ quan nghiên cứu, nhiều nhà khoa học, quản lý nghiên cứu về trang trại đã đề cập đến khái niệm KTTT; Để làm rõ khái niệm KTTT, cần phân biệt "trang trại" và "KTTT". Trong nhiều trường hợp, hai thuật ngữ này được sử dụng như là những thuật ngữ đồng nghĩa (không phân biệt). Về thực chất, hai thuật ngữ này không đồng nhất; - Kinh tế trang trại : là tổng thể các yếu tố vật chất SX và các quan hệ KT nảy sinh trong quá trình tồn tại và hoạt động của trang trại; Như vậy, nói đến KTTT là nói đến các yếu tố vật chất của SX, là nói đến các quan hệ KT nảy sinh trong quá trình tồn tại và hoạt động của trang trại; KTTT mang tính chất SX hàng hóa, gắn liền với thị trường, chính vì vậy có nhu cầu cao hơn hẳn KT hộ tự cấp, tự túc: Về khoa học - công nghệ, về phương thức tiếp thị, về quy mô sử dụng các điều kiện SX (đất, lao động, vốn), về sự phát triển của công nghiệp (trực tiếp là công nghệ bảo quản, chế biến nông - lâm - thủy sản), chế tạo nông cụ để tăng năng suất lao động, hạ giá thành sản phẩm, đáp ứng yếu cầu đòi hỏi của khách hàng về quy cách, chất lượng sản phẩm để bảo đảm tiêu thụ được hàng hóa, đủ sức cạnh tranh trên thị trường. - Trang trại: là nơi kết hợp các yếu tố vật chất của SX và là chủ thể của các quan hệ KT đó; Như vậy, trang trại là nơi kết hợp các yếu tố vật chất của SX (trong nó đã đầy đủ các yếu tố vật chất của SX rồi); là chủ thể của các quan hệ KT; nói đến KTTT là nói về mặt KT của trang trại. Tuy nhiên, ngoài mặt KT còn có thể nhìn nhận trang trại từ mặt xã hội, môi trường: Về mặt xã hội: trang trại là một tổ chức cơ sở của xã hội, trong đó có các quan hệ xã hội đan xen. VD như: quan hệ giữa các thành viên của hộ trang trại; Quan hệ giữa chủ trang trại với người lao động thuê ngoài; quan hệ giữa người lao động làm thuê cho chủ trang trại với nhau… Về mặt môi trường: trang trại là một không gian sinh thái, trong đó diễn ra các quan hệ sinh thái đa dạng; Như vậy, khái niệm trang trại rộng hơn khái niệm KTTT. Tuy nhiên, trong các mặt KT, xã hội, môi trường của trang trại thì mặt KT là mặt cơ bản chứa đựng những nội dung cốt lõi của trang trại. Và dựa trên cơ sở kinh nghiệm của các nước trên thế giới cũng như thực tiễn phát triển KTTT ở nước ta, có thể hiểu trang trại về mặt KT như sau: * Trang trại là một hình thức tổ chức SX cơ sở trong nông, lâm, ngư nghiệp, có mục đích chủ yếu là SX hàng hóa, TLSX thuộc quyền sở hữu, hoặc quyền sử dụng của một người chủ độc lập, SX được tiến hành trên quy mô ruộng đất và các yếu tè SX được tập trung đủ lớn với cách thức tổ chức quản lý tiến bộ và trình độ kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và gắn với thị trường; Nói tới KTTT là đề cập tới một đơn vị SX có sự liên kết chặt chẽ giữa TLSX và QHSX, quan hệ KT - XH trong SX, phân phối và lưu thông hàng hóa. Với cách hiểu hiện nay, nói tới KTTT là chủ yếu nói tới SX và lưu thông hàng hóa vượt quá rào cản của SX tự cấp, tự túc ở nông thôn. c/ Những đặc trưng cơ bản của kinh tế trang trại Việc tìm hiểu, nghiên cứu những đặc điểm của KTTT có ý nghĩa quan trọng cả về mặt lý luận và thực tiễn quản lý. Để xác định những đặc trưng cơ bản của KTTT, cần xuất phát từ khái niệm KTTT; Với khái niệm như trên, KTTT mang những đặc trưng cơ bản sau: - Mục đích chủ yếu của KTTT là SX nông sản phẩm hàng hóa theo nhu cầu của thị trường; đây là đặc trưng cơ bản, quan trọng nhất của KTTT, bởi vì mục đích SX hàng hóa chi phối và ảnh hưởng rất lớn, thậm chí quyết định tới các đặc trưng của KTTT; - Đặc trưng và mục đích SX hàng hóa của KTTT có thể biểu thị về mặt lượng bằng những chỉ tiêu chủ yếu sau: + Giá trị sản lượng hàng hóa được tạo ra trong một năm; + Tỷ suất hàng hóa của trang trại; - Tư liệu SX của trang trại thuộc quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng của một người chủ độc lập; Trong các trang trại, tư liệu SX thuộc quyền sở hữu của chủ trang trại. Trong trường hợp đi thuê hay được giao quyền sử dụng thì TLSX đều thuộc quyền sử dụng của một người chủ độc lập. Người chủ độc lập ở đây không phải là người biệt lập, tách rời khỏi quan hệ liên kết và hợp tác với các chủ thể KT khác. Người chủ độc lập ở đây là người hoàn toàn có quyền tự chủ trong hoạt động SX kinh doanh; - Trong các trang trại, yếu tố SX trước hết là ruộng đất và tiền vốn được tập trung với quy mô nhất định theo yêu cầu phát triển SX hàng hóa; Đặc trưng này được quy định bởi chính đặc trưng về mục đích của trang trại. Nó được biểu thị bằng các chỉ tiêu chủ yếu như: Quy mô diện tích đất của trang trại; (nếu là trang trại chăn nuôi thì được quy định bằng số lượng gia súc, gia cầm); quy mô vốn đầu tư cho SX của trang trại; cách thức điều hành SX; về ứng dụng tiến bộ kỹ thuật; về hạch toán, điều hành SX hợp lý của trang trại; về cách thức tiếp cận thị trường… - Chủ trang trại là người có ý chí, năng lực tổ chức quản lý, có kiến thức kinh nghiệm SX, đồng thời có hiểu biết nhất định về kinh doanh; Tức là có ý chí, quyết tâm làm giàu từ nghề nông; có năng lực tổ chức quản lý SX có kiến thức và kinh nghiệm SX nông nghiệp, đồng thời có hiểu biết nhất định về hạch toán, phân tích kinh doanh khi tiếp cận với thị trường. Những tố chất của người chủ trang trại nêu trên về cơ bản không còn ở chủ hộ SX tự cấp tự túc. Tuy nhiên, những tố chất này chưa được hội tụ đủ ngay khi bắt đầu hình thành mà phần lớn phải trải qua một quá trình nhất định. Mức độ hoàn thiện của nó gắn liền với các giai đoạn phát triển của trang trại. - Các trang trại đều thuê mướn lao động; Thông thường, các trang trại nông, lâm, ngư nghiệp đều có quy mô SX lớn hơn hẳn so với quy mô SX của hộ nông dân. Ngay trong trang trại gia đình cũng thường lớn hơn khoảng ba lần so với quy mô SX của một bộ phận nông dân trong vùng. Điều này dẫn tới nhu cầu về lao động trong các trang trại đều vượt quá khả năng của nguồn lao động gia đình và do đó các trang trại đều thuê mướn lao động. Tuy nhiên quy mô thuê mướn lao động của các trang trại khác nhau tùy thuộc vào loại hình trang trại và quy mô SX. Có hai hình thức thuê mướn lao động: thuê lao động thường xuyên làm việc ổn định quanh năm; thuê lao động theo thời vụ…Thông thường các trang trại tư nhân có quy mô SX lớn thường thuê cả hai loại trong đó lao động thường xuyên là chủ yếu; Các trang trại tiểu chủ cũng có thể thuê cả hai loại nhưng lao động thời vụ là chính; các trang trại gia đình do quy mô SX nhỏ hơn nên thường thuê lao động thời vụ. Ở nước ta cũng như các nước trên thế giới, trang trại nông, lâm, ngư nghiệp bao gồm nhiều loại hình khác nhau.Để phục vụ cho việc xây dựng và thực hiện các chính sách KT - xã hội đối với trang trại chúng ta phân loại trang trại theo tính chất và quy mô sở hữu; d/ Các loại hình trang trại và tiêu chí xác định kinh tế trang trại * Các loại hình trang trại Với tiêu thức về tính chất và quy mô sở hữu, trang trại ở nước ta có thể phân thành các loại hình sau: - Trang trại gia đình: sử dụng lao động gia đình là chủ yếu; - Trang trại tiểu chủ: sử dụng lao động thuê mướn là chính; -Trang trại tư nhân: sử dụng lao động thuê mướn hoàn toàn. Trong quá trình xây dựng và phát triển KT thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa thì cả ba loại hình trang trại trên đều cần khuyến khích phát triển. Song trong giai đoạn hiện nay cần ưu tiên khuyến khích phát triển KTTT gia đình vì ở nước ta loại hình KTTT này là loại hình chủ yếu trong nông nghiệp, lại gần gũi với KT nông hộ. * Tiêu chí để xác định kinh tế trang trại Trong những năm gần đây KTTT phát triển mạnh ở hầu khắp các địa phương trong cả nước, hình thành mô hình SX mới trong nông nghiệp và nông thôn nước ta. Do chưa có qui định thống nhất của các Bộ, ngành Trung ương về tiêu chí trang trại nên các địa phương tự đặt ra các tiêu chí về trang trại dựa vào tính chất SX hàng hoá, qui mô về diện tích đất đai, đầu gia súc, vv... để thống kê về số liệu KTTT của địa phương, vùng nên số liệu thống kê về KTTT chưa thật chuẩn xác, ranh giới giữa KT hộ nông dân và KTTT không rõ ràng, khó khăn cho việc đánh giá thực trạng và xây dựng các chính sách đối với KTTT. Chính phủ đã có nghị quyết 03/2000/NQ-CP ngày 02/02/2000 về KTTT. Thi hành Nghị quyết của Chính phủ, Liên Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn và Tổng cục Thống kê qui định hướng dẫn tiêu chí về KTTT như sau: - Các đối tượng và ngành SX được xem xét để xác định là KTTT Hộ nông dân, hộ công nhân viên Nhà nước và lực lượng vũ trang đã nghỉ hưu, các loại hộ thành thị và cá nhân chuyên SX (bao gồm nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản) hoặc SX nông nghiệp là chính, có kiêm các hoạt động dịch vụ phi nông nghiệp ở nông thôn. - Các đặc trưng chủ yếu của KTTT + Mục đích SX của trang trại là SX nông, lâm, thuỷ sản hàng hoá với qui mô lớn. + Mức độ tập trung hoá và chuyên môn hoá các điều kiện và yếu tố SX cao hơn hẳn (vượt trội) so với SX của nông hộ, thể hiện ở qui mô SX như: đất đai, đầu con gia súc, lao động, giá trị nông lâm thuỷ sản hàng hoá. + Chủ trang trại có kiến thức và kinh nghiệm trực tiếp điều hành SX, biết áp dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật, tiếp nhận chuyển giao công nghệ mới vào SX; sử dụng lao động gia đình và thuê lao động bên ngoài SX hiệu quả cao, có thu nhập vượt trội so với KT hộ. - Tiêu chí định lượng để xác định là KTTT Một hộ SX nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản được xác định là trang trại phải đạt được cả hai tiêu chí định lượng sau đây: + Giá trị sản lượng hàng hoá và dịch vụ bình quân 1 năm: — Ðối với các tỉnh phía Bắc và Duyên hải miền Trung từ 40 triệu đồng trở lên — Ðối với các tỉnh phía Nam và Tây nguyên từ 50triÖu đồng trở lên +  Qui mô SX phải tương đối lớn và vượt trội so với KT nông hộ tương ứng với từng ngành SX và vùng KT: —  Ðối với trang trại trồng trọt: i. Trang trại trồng cây hàng năm + Từ 2 ha trở lên đối với các tỉnh phía Bắc và Duyên hải miền Trung + Từ 3 ha trở lên đối với các tỉnh phía Nam và Tây nguyên ii. Trang trại trồng cây lâu năm + Từ 3 ha trở lên đối với các tỉnh phía Bắc và Duyên hải miền Trung + Từ 5 ha trở lên đối với các tỉnh phía Nam và Tây nguyên + Trang trại trồng hồ tiêu từ 0,5 ha trở lên iii. Trang trại lâm nghiệp + Từ 10 ha trở lên đối với các vùng trong cả nước — Ðối với trang trại chăn nuôi i. Chăn nuôi đại gia súc: trâu, bò, vv... + Chăn nuôi sinh sản, lấy sữa có thường xuyên từ 10 con trở lên + Chăn nuôi lấy thịt có thường xuyên từ 50 con trở lên ii. Chăn nuôi gia súc: lợn, dê, vv... + Chăn nuôi sinh sản có thường xuyên đối với lợn 20 con trở lên, đối với dê, cừu từ 100 con trở lên + Chăn nuôi lợn thịt có thường xuyên từ 100 con trở lên (không kể lợn sữa) dê thịt từ 200 con trở lên. iii. Chăn nuôi gia cầm: gà, vịt, ngan, ngỗng, …có thường xuyên từ 2000 con trở lên (không tính số đầu con dưới 7 ngày tuổi). — Trang trại nuôi trồng thuỷ sản Diện tích mặt nước để nuôi trồng thuỷ sản có từ 2 ha trở lên (riêng đối với nuôi tôm thịt theo kiểu công nghiệp từ 1 ha trở lên). — Ðối với các loại sản phẩm nông lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản có tính chất đặc thù như: trồng hoa, cây cảnh, nấm, nuôi ong, giống thuỷ sản và thuỷ đặc sản, thì tiêu chí xác định là giá trị sản lượng hàng hoá (tiêu chí 1). 2- Vai trò, vị trí kinh tế trang trại và điều kiện hình thành kinh tế trang trại a/ Vai trò KTTT có vai trò tích cực và quan trọng cả về mặt KT, xã hội, môi trường… * Về kinh tế : - Kinh tế trang trại - bước phát triển mới của SX hàng hóa trong nông nghiệp + KTTT góp phần xóa bỏ nền KT tự cung, tự cấp và thúc đẩy KT hàng hóa phát triển ở nông thôn; Như đã phân tích, cho dù quy mô trang trại có khác nhau nhưng KTTT là một trong những mô hình KT phát triển theo hướng một nền nông nghiệp SX lớn, góp phần huy động mọi tiềm năng của các hộ SX; với xu hướng tích tụ và tập trung về ruộng đất, lao động, vốn, ứng dụng tiến bộ khoa - học kỹ thuật… rõ ràng phát triển KTTT là phù hợp với quy luật SX hàng hóa; + Trang trại góp phần chuyển dịch cơ cấu KT KTTT phát triển các loại cây trồng vật nuôi có giá trị cao, khắc phục tình trạng SX phân tán, manh mún, tạo nên những vùng chuyên môn hóa, tập trung hóa cao. + Góp phần thúc đẩy phát triển công nghiệp KTTT là mô hình gắn kết giữa nông nghiệp với công nghiệp; là xu thế phát triển công nghiệp nông thôn. Đặc biệt là công nghiệp chế biến và dịch vụ SX ở nông thôn, KTTT đảm nhận khâu cung cấp nguồn nguyên liệu cho các cơ sở chế biến. Thực tế cho thấy việc phát triển KTTT ở những nơi có điều kiện bao giờ cũng đi liền với việc khai thác, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực trong nông nghiệp, nông thôn; + KTTT có khả năng tận dụng được mọi nguồn lao động chính, phụ trong từng hộ nông dân, đồng thời thu hút được lao động dư thừa ở nông thôn, góp phần tạo việc làm, cải thiện đời sống cho một bộ phạn dân cư; + KTTT góp phần tích cực vào thúc đẩy tăng trưởng và phát triển của nông nghiệp và KT nông thôn. * Về mặt xã hội: - Làm tăng số hộ giàu trong nông thôn, tạo thêm việc làm và thu nhập cho người lao động; Điều này có ý nghĩa quan trọng trong giải quyết vấn đề lao động và việc làm - một trong những vấn đề bức xúc của nông nghiệp, nông thôn nước ta hiện nay - Góp phần thúc đẩy phát triển kết cấu hạ tầng trong nông thôn, tao tấm gương cho các hộ nông dân về cách thức tổ chức và quản lý SX kinh doanh. * Về môi trường: Do SX kinh doanh tự chủ và vì lợi ích thiết thực, lâu dài của mình mà các chủ trang trại: - Có ý thức khai thác hợp lý và quan tâm đến việc bảo vệ môi trường; Trước hết là bảo vệ trong phạm vi không gian sinh thái trang trại và sau đó là phạm vi từng vùng… - Các trang trại ở trung du, miền núi góp phần quan trọng vào việc trồng rừng, phủ xanh đất trống, đồi trọc và sử dụng hiệu quả tài nguyên đất. Việc trồng rừng này góp phần tích cực bảo vệ, cải tạo môi trường sinh thái trên tất cả các vùng… b/ Điều kiện để hình thành kinh tế trang trại * Các điều kiện về môi trường kinh tế và pháp lý - Có sự tác động tích cực và phù hợp của nhà nước; Sự tác động của nhà nước đối với KTTT đó là định hướng cho sự hình thành và phát triển KTTT, hỗ trợ nguồn lực, kinh phí đào tạo, hỗ trợ chuyển giao khoa học công nghệ… - Có quỹ đất cần thiết và có chính sách tập trung ruộng đất; Chúng ta biết rằng đối với nông nghiệp, đất đai là tư liệu SX chủ yếu. Giữa đất và trang trại có mối quan hệ gắn bó với nhau, trong đó đất đai là yếu tố hình thành nên trang trại và ngược lại trang trại là một trong các hình thức sử dụng đất có hiệu quả nhất trong SX nông nghiệp. Như vậy, việc tập trung ruộng đất có ý nghĩa quan trọng để hình thành trang trại. Nhưng việc tập trung, sang nhượng đất phải có sự cho phép của nhà nước, của pháp luật, do vậy đòi hỏi phải có một khuôn khổ pháp luật cho việc sang nhượng và tập trung ruộng đất. Nhà nước phải có chính sách đất đai hợp lý, tạo điều kiện cho sự tập trung ruộng đất vào những người có khả năng sử dụng đất có hiệu quả; - Có sự hỗ trợ của công nghiệp chế biến nông sản; - Có sự phát triển nhất định của kết cấu hạ tầng, trước hết là đường giao thông và thủy lợi; - Có sự hình thành các vùng SX nông nghiệp chuyên môn hóa; Nhằm mục đích khai thác các lợi thế so sánh cho từng vùng chuyên canh. Chuyên môn hóa theo vùng là sù tập trung các điều kiện SX của vùng để SX ra những nông sản hàng hóa nhất định tạo ra các vùng chuyên canh tập trung, mà chuyên canh tập trung luôn gắn liền với công nghiệp chế biến, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiêu thụ sản phẩm của trang trại - Có sự phát triển nhất định của các hình thức liên kết KT trong nông nghiệp; Chuyên môn hóa càng cao thì yêu cầu liên kết KT càng lớn bởi chuyên môn hóa là hình thức biểu cụ thể của phân công lao động xã hội và liên kết KT là hình thức biểu hiện của hiệp tác lao động trong SX mà phân công lao động xã hội và hiệp tác là hai mặt của quá trình tổ chức SX. muốn tổ chức SX tốt phải có hình thức liên kết KT trong nông nghiệp; - Có môi trường pháp lý thuận lợi cho trang trại ra đời và phát triển; Vậy tại sao phải có môi trường pháp lý thuận lợi? bởi vì sự ra đời và phát triển KTTT dựa trên cơ sở pháp lý nhất định, tức là sự công nhận của nhà nước đối với trang trại là cơ sở để các trang trại có tư cách pháp nhân; Trên thực tế các trang trại được hình thành phổ biến ở các nước tư bản chủ nghĩa, do đó một số ý kiến cho rằng KTTT là phương thức kinh doanh tư bản chủ nghĩa trong nông nghiệp, có thể dẫn tới chệch hướng xã hội chủ nghĩa. Sự thừa nhận địa vị pháp lý của KTTT giúp cho chủ trang trại yên tâm đầu tư + Sự công nhận địa vị pháp lý của KTTT là cơ sở pháp lý cho những người có nguồn lực yên tâm đầu tư phát triển SX kinh doanh theo mô hình KTTT; bởi SX nông nghiệp do tính sinh lời thấp, bản thân nó đã kém hấp dẫn đầu tư… nếu nhà nước không công nhận và không tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành và phát triển KTTT, chắc chắn KTTT sẽ không phát triển và bị kìm hãm… + Với việc công nhận địa vị pháp lý của KTTT, nhà nước tạo điều kiện cần thiết cho KTTT phát triển như vốn, chính sách đất đai, tích tụ và tập trung ruộng đất… * Các điều kiện đối với trang trại và chủ trang trại - Chủ trang trại phải là một người có ý chí và quan tâm làm giàu từ nghề nông; Nông nghiệp là ngành LĐ nặng nhọc, phức tạp, mức sinh lời thấp, rủi ro cao… - Chủ trang trại phải có sự tích lũy nhất định về kinh nghiệm SX, có tri thức và năng lực tổ chức SX kinh doanh; - Có sự tập trung với quy mô nhất định về các yếu tố SX, trước hết là ruộng đất và tiền vốn; - Quản lý SX kinh doanh trang trại phải dựa trên cơ sở hạch toán và phân tích kinh doanh. c/ Tác dụng của kinh tế trang trại Làm KTTT giúp chúng ta: - Tận dụng thời gian nhàn rỗi trong nông nghiệp; - Tạo dựng vốn; - Xóa bỏ tư duy an phận, tạo sự giàu có cho cá nhân, gia đình… - Phát triển KTTT tận dụng được nguồn lực; Đất đai hoang hóa, ao hồ, đầm, mặt nước… - Đòi hỏi mỗi người phải học tập chăm chỉ bổ sung thêm kiến thức SX kinh doanh có hiệu quả; - Phát triển KTTT giúp chúng ta tư duy năng động, làm quen với cung cách làm ăn trên quy mô lớn, thích ứng với sự biến đổi của KT thị trường. Với những đặc trưng và lợi ích mà KTTT mang lại, cần phải nghiên cứu và đưa ra các chính sách khuyến khích KTTT phát triển phù hợp với tình hình trang trại trong từng địa phương. Có như vậy KTTT tỉnh ta nói chung và S¬n §éng nói riêng mới có điều kiện phát triển mạnh mẽ. II- THỰC TRẠNG KINH TẾ TRANG TRẠI Ở S¬n §éng §Æc ®iÓm vµ ph©n lo¹i trang tr¹i ë S¬n §éng Theo tiªu chÝ h­íng d©n cña Th«ng t­ Liªn tÞch Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n vµ Tæng côc thèng kª; Th«ng t­ 69/TTLT/BNN-TCTK, qua kh¶o s¸t thùc tiÔn vµo n¨m 2004 trªn ®Þa bµn toµn huyÖn S¬n §éng cã kho¶ng h¬n 100 m« h×nh s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp, trång c©y ¨n qu¶ cã ®ñ tiªu chÝ vµ ®­îc x¸c ®Þnh lµ kinh tÕ trang tr¹i. Theo Th«ng t­ liªn tÞch sè 62/TTLL/BNN-TCTK ngµy 20/5/2003 cña Liªn bé N«ng nghiÖp vµ Tæng côc thèng kª vÒ h­íng dÉn tiªu chÝ ®Ó x¸c ®Þnh tiªu chÝ trang tr¹i cã söa ®æi, bæ sung tiªu chÝ ®Þnh l­îng ®Ó x¸c ®Þnh lµ kinh tÕ trang tr¹i: C¸c hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, nu«i trång thuû s¶n ®­îc x¸c ®Þnh lµ trang tr¹i ph¶i ®¹t ®­îc dÞch vô b×nh qu©n hµng n¨m, hoÆc quy m« s¶n xuÊt cña trang tr¹i. NÕu theo Th«ng t­ 62 míi ban hµnh th× sè l­îng trang tr¹i trong toµn huyÖn sÏ cao h¬n rÊt nhiÒu. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 2010 tæng sè trang tr¹ng trong huyÖn lµ 119 trang trại. Sù ph©n bè trang tr¹i trong huyÖn ®­îc thÓ hiÖn trong b¶ng sau: B¶ng 1: Sù ph©n bè trang tr¹i ë huyÖn S¬n §éng (n¨m 2010) STT §¬n vÞ hµnh chÝnh (x·) Sè l­îng trang tr¹i Tû lÖ % 1 ThÞ trÊn 27 22,7 2 An LËp 19 16 3 LÖ ViÔn 11 9,2 4 VÜnh Kh­¬ng 8 6,7 5 An B¸ 14 11,8 6 An L¹c 8 6,7 7 V©n S¬n 9 7,6 8 H÷u S¶n 7 5,9 9 QuÕ S¬n 11 9,2 10 Long S¬n 22 18,5 Nguån: Phßng N«ng nghiÖp huyÖn S¬n §éng Qua b¶ng trªn ta thÊy trang tr¹i ë huyÖn S¬n §éng tËp trung nhiÒu nhÊt ë Thị trấn 27 trang tr¹i chiÕm 22,7% vµ Long S¬n víi 22 trang trại chiÕm 18,5% An lËp 19 trang tr¹i chiÕm 16%, sau ®ã ®Õn ®Õn c¸c x· An B¸, QuÕ S¬n, V©n S¬n, LÖ ViÔn. Nh­ vËy chóng ta thÊy r»ng c¸c trang tr¹i tËp trung ë c¸c x· cã kÕt cÊu h¹ tÇng ph¸t triÓn, cã ®Þa h×nh, ®Êt ®ai thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i. PhÇn lín c¸c trang tr¹i ë S¬n §éng cã quy m« võa vµ nhá chiÕm tíi h¬n 70%; sè trang tr¹i lín chiÕm tû träng nhá chØ kho¶ng 30%. §Êt ®ai cña c¸c trang tr¹i ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së chñ trang tr¹i bá vèn ®Çu t­ khai hoang ®Êt trèng ®åi nói träc, mÆt n­íc ®­îc phÐp cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®Ó trång rõng, trång c©y ¨n qu¶ vµ nu«i trång thuû s¶n. C¸c hé n«ng d©n, c«ng d©n cña c¸c n«ng, l©m tr­êng ®­îc n«ng, l©m tr­êng giao kho¸n ®Êt ®Ó trång rõng, trång c©y l©u n¨m theo quy ho¹ch cña n«ng, l©m tr­êng. C¸c chñ trang tr¹i ®­îc chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng cho thuª, kho¸n ®Êt theo thêi h¹n nh÷ng diÖn tÝch ®Êt hoang ho¸... vµ ®­îc chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng cÊp giÊy sö dông ®Êt æn ®Þnh l©u dµi, sè diÖn tÝch ®Êt v­ît h¹n ®iÒn ®­îc cÊp giÊy chøng nhËn t¹m thêi (do kiÓm l©m ®Þa ph­¬ng cÊp) §Êt trang tr¹i ë S¬n §éng ®­îc h×nh thµnh tõ: §Êt do Nhµ n­íc cÊp vµ n«ng, l©m tr­êng giao kho¸n chiÕm tíi 95,5% §Êt do c¸c hé chuyÓn nh­îng cho nhau chiÕm 2,5% §Êt do c¸c hé tù khai th¸c chiÕm 1,2% §Êt do hé thuª trang tr¹i chiÕm 0,8% TÝnh ®Õn n¨m 2010 tæng sè diÖn tÝch ®Êt trang tr¹i ë huyÖn S¬n §éng lµ 654,38ha. Phßng n«ng nghiÖp cho biÕt hiÖn nay huyÖn S¬n §éng ®ang tiÕn hµnh tæ chøc cÊp giÊy chøng nhËn kinh tÕ trang tr¹i trong toµn huyÖn. - C¬ cÊu trang tr¹i ph©n theo ngµnh nghÒ kinh doanh: B¶ng 2: Trang tr¹i ph©n theo ngµnh nghÒ kinh doanh STT Lo¹i h×nh Sè l­îng trang tr¹i Tû lÖ % 1 Trång c©y hµng n¨m 0 0 2 C©y l©u n¨m 60 44,1 3 L©m nghiÖp 31 22,8 4 Ch¨n nu«i 17 12,5 5 Nu«i trång thuû s¶n 16 11,8 6 Kinh doanh tæng hîp 12 8,6 Tæng céng 136 100% Nguån: Phßng N«ng nghiÖp huyÖn S¬n §éng Qua sè liÖu trong b¶ng trªn cã 31 trang tr¹i lµ trång c©y l©m nghiÖp chiÕm 22,8% sè trang tr¹i. Trang tr¹i trång c©y l©u n¨m lµ 60 chiÕm 44,1%, ®©y lµ mét lîi thÕ ®èi víi toµn huyÖn. Nh­ vËy ta thÊy rÊt râ víi nh÷ng ®Þa h×nh ®åi nói phï hîp cho viÖc trång c¸c lo¹i c©y l©u n¨m. Sè trang tr¹i ch¨n nu«i tæng hîp l¹i t­¬ng ®èi Ýt chØ cã 17 trang tr¹i chiÕm 12,5%. Trang tr¹i kinh doanh tæng hîp 12 chiÕm 8,6%, trang tr¹i nu«i trång thuû s¶n lµ 16 chiÕm 11,8%. Nh­ vËy, ta thÊy sè trang tr¹i trong tØnh chñ yÕu lµ trång c¸c lo¹i c©y l©u n¨m phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña mét tØnh b¸n miÒn nói. Sè trang tr¹i kinh doanh tæng hîp víi sè l­îng lµ 12 chiÕm 8,6%, ®©y lµ lo¹i h×nh trang tr¹i "lÊy ng¾n nu«i dµi", r¶i r¸c kh¾p c¸c ®Þa ph­¬ng trong huyÖn, sè trang tr¹i nµy hç trî cho viÖc ph¸t triÓn trang tr¹i trång c¸c lo¹i c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy. 2- VÒ lao ®éng trong c¸c trang tr¹i: - Chñ trang tr¹i: hÇu hÕt c¸c trang tr¹i, chñ trang tr¹i võa lµ ng­êi qu¶n lý võa lµ ng­êi lao ®éng trùc tiÕp, phÇn lín lµ n«ng d©n, h­u trÝ, n«ng, l©m tr­êng viªn, c«ng chøc vµ ®¹i ®a sè lµ nam giíi. - VÒ tr×nh ®é v¨n ho¸: Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña chñ trang tr¹i ë huyÖn S¬n §éng t­¬ng ®èi cao. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi thóc ®Èy kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao. - Tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt: Qua kh¶o s¸t thùc tiÕn ë c¸c x· trong toµn huyÖn, tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cña c¸c chñ trang tr¹i thÓ hiÖn trong b¶ng sau: B¶ng 3: Tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cña c¸c chñ trang tr¹i: Tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt Sè l­îng Tû lÖ % Kh«ng cã b»ng cÊp 58 42,6 S¬ cÊp 37 27,2 Trung cÊp 34 25 §¹i häc trë lªn 7 5,1 Tæng céng 136 100% Nguån: Phßng N«ng nghiÖp huyÖn S¬n §éng §Õn hÕt n¨m 2010 tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cña c¸c chñ trang tr¹i ë huyÖn S¬n §éng có cả không bằng cấp, bằng sơ cấp, bằng trung cấp, bằng đại học trở lên, trong đó, ng­êi kh«ng cã b»ng cÊp là 58, chiÕm tíi trên 42,6%, 37 ng­êi cã tr×nh ®é s¬ cÊp chiÕm 27,2%, 34 ng­êi cã tr×nh ®é trung cÊp chiÕm 25%, 7 ng­êi cã tr×nh ®é §¹i häc trë lªn chiÕm 5,1%. Nh­ vËy, chóng ta thÊy c¸c chñ trang tr¹i ë S¬n §éng phÇn lín lµ kh«ng cã tr×nh ®é chuyªn m«n chiÕm tíi gần một nửa. Sè c¸c chñ trang tr¹i cã tr×nh ®é chuyªn m«n rÊt Ýt, chØ cã khoảng h¬n 57,4%. §©y lµ mét trë ng¹i rÊt lín trong viÖc chuyÓn giao khoa häc kü thuËt, tr×nh ®é qu¶n lý cho c¸c chñ trang tr¹i. - VÒ lao ®éng trong c¸c trang tr¹i: §a sè trang tr¹i ë S¬n §éng lµ nh÷ng trang tr¹i gia ®×nh cho nªn tÝnh chÊt lao ®«ng trong trang tr¹i lµ lao ®éng qu¶n lý vµ lao ®éng s¶n xuÊt. Chñ trang tr¹ng võa lµ ng­êi qu¶n lý, võa lµ ng­êi trùc tiÕp s¶n xuÊt. §©y lµ mét ®Æc thï trang tr¹i gia ®×nh ë S¬n §éng, kh¸c víi mét sè trang tr¹i ë c¸c huyÖn khác cã diÖn tÝch trang tr¹i tíi hai ba tr¨m ha, nhiÒu chñ trang tr¹i ph¶i qu¶n lý vµ thuª toµn bé lao ®éng. MÆc dï vËy cã mét sè trang tr¹i mang nh÷ng ®Æc thï riªng, ®ßi hái ng­êi lao ®éng ph¶i cã mét tr×nh ®é hiÓu biÕt vµ tay nghÒ nhÊt ®Þnh. C¸c chñ trang tr¹i ë S¬n §éng còng thuª qu¶n lý, thuª lao ®éng vµ kü thuËt trong trang tr¹i cña m×nh. §ã lµ c¸c trang tr¹i ch¨n nu«i gia sóc, gia cÇm, tËp trung chñ yÕu ë thÞ trÊn An Ch©u. B×nh qu©n mét hé n«ng d©n ë S¬n §éng cã 2,5 lao ®éng cßn ë c¸c trang tr¹i phæ biÕn tõ 2-5 lao ®éng, chñ yÕu lµ hé gia ®×nh. Nh÷ng hé cã diÖn tÝch lín, hé s¶n xuÊt nguyªn liÖu, s¶n xuÊt theo mïa vô. Sè lao ®éng thuª theo mïa vô s¶n xuÊt còng yªu cÇu cao h¬n nh­ c¸c hé trång vải, trång døa, trồng Hồng, c©y rõng nguyªn liÖu, cã trang tr¹i ph¶i thuª tíi 25 - 30 lao ®éng trong thêi vô... Theo Phòng N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n th× tÝnh ®Õn n¨m 2010 trong sè 136 trang tr¹i trong huyÖn cã 254 ng­êi lµ lao ®éng gia ®×nh, sè lao ®éng thuª th­êng xuyªn lµ 100 ng­êi, lao ®éng thuª theo thêi vô khoảng 250 ng­êi. Gi¸ c«ng lao ®éng hiÖn nay ë c¸c trang tr¹i lµ tho¶ thuËn, do ®Æc thï lµ lao ®éng thñ c«ng nªn lao ®éng trong c¸c trang tr¹i th­êng lµ thÊp chØ b»ng 40 - 50% giá trÞ ngµy c«ng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ viÖc lµm th­êng kh«ng æn ®Þnh do tÝnh chÊt mïa vô. Gi¸ lao ®éng b×nh qu©n mçi ng­êi/1 ngµy trong c¸c trang tr¹i ë S¬n §éng vµo kho¶ng 35.000® ®Õn 40.000®, lao ®éng th­êng xuyªn ®­îc tr¶ tõ 600.000® ®Õn 800.000®/th¸ng. Nh×n chung c¸c c«ng viÖc thuª m­ín th­êng lµ lao ®éng gi¶n ®¬n, lao ®éng nÆng nhäc. Tr×nh ®é, kiÕn thøc hiÓu biÕt vÒ khoa häc kü thuËt cña ng­êi lao ®éng rÊt h¹n chÕ. Sù rµng buéc cã tÝnh ph¸p lý gi÷a chñ trang tr¹i vµ ng­êi lao ®éng lµm thuª rÊt láng lÎo, dÔ g©y thiÖt thßi, bÊt lîi cho ng­êi lµm thuª. §©y lµ vÊn ®Ò cÇn ®­îc quan t©m nghiªn cøu gi¶i quyÕt kh¾c phôc, h¹n chÕ nh÷ng tiªu cùc n¶y sinh trong thùc tÕ kh«ng chØ riªng ®èi víi S¬n §éng trong ph¹m vi c¶ tỉnh, cả nước. 3. VÊn ®Ò vèn s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i: §Êt ®ai vµ lao ®éng lµ hai yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i nãi riªng. Nh­ng trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng th× vèn lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ trang tr¹i - lµ cèt vËt chÊt ®Ó liªn kÕt c¸c yÕu tè s¶n xuÊt víi nhau. Trªn ph¹m vi c¶ huyện, møc ®Çu t­ vèn b×nh qu©n cho mét trang tr¹i vµo kho¶ng 50 triÖu ®ång. C¬ cÊu nguån vèn kho¶ng 50,% lµ vèn tù cã; 10% lµ vèn vay ng­êi th©n trong céng ®ång, vèn vay tõ ng©n hµng, c¸c tæ chøc tÝn dông, vay qua c¸c dù ¸n 112, 135, 134 dù ¸n 30a gi¶m nghÌo nhanh vµ bÒn v÷ng... chiÕm kho¶ng 40%. Nh­ vËy, ta thÊy trong tæng sè vèn ®Çu t­ cho c¸c trang tr¹i th× nguån vèn chñ yÕu cña c¸c trang tr¹i lµ tù cã hoÆc ®i vay b¹n bÌ, ng­êi th©n, cßn nguån vèn vay ng©n hµng th× Ýt hơn do ®ã nã h¹n chÕ ®èi víi c¸c trang tr¹i trong viÖc s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c chñ trang tr¹i rÊt ng¹i ®i ®Õn c¸c ng©n hµng vay vèn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt bëi v× c¸c thñ tôc hµnh chÝnh r­êm rµ, ®ßi hái ph¶i cã rÊt nhiÒu c¸c lo¹i giÊy tê vµ thÕ chÊp. §©y lµ mét vÊn ®Ò th­êng xuyªn x¶y ra kh«ng chØ ®èi víi S¬n §éng mµ ®èi víi c¸c hé ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i trong c¶ n­íc nãi chung. Bëi vËy, ®ßi hái c¸c chÝnh quyÒn chøc n¨ng ph¶i cã chÝnh s¸ch râ rµng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c trang tr¹i ®­îc vay vèn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh. CÇn ph¶i ®æi míi ph­¬ng thøc cho vay ®èi víi c¸c hé lµm kinh tÕ trang tr¹i, phï hîp víi tõng lo¹i h×nh trang tr¹i nh­ c¸c trang tr¹i trång c©y l©u n¨m, c©y l©m nghiÖp th× cho vay vèn dµi, cßn ®èi víi c¸c hé trång c©y hµng n¨m vµ kinh doanh tæng hîp, ch¨n nu«i gia sóc... th× cho vay trung h¹n vµ ng¾n h¹n. Nh×n chung sè hé lµm kinh tÕ trang tr¹i ë S¬n §éng ®a sè cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ kh¸, trong ®ã cã mét sè ng­êi cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ trung b×nh vµ cã mét sè hé nghÌo còng tham gia lµm kinh tÕ trang tr¹i. Bëi vËy viÖc khuyÕn khÝch c¸c trang tr¹i ë S¬n §éng ph¸t triÓn c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng lµ mét ®ßi hái cÊp b¸ch. §Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu ®ã th× vèn lµ vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi mçi trang tr¹i v× nã sÏ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn viÖc s¶n xuÊt cña c¸c trang tr¹i nh­: më réng hay thu hÑp quy m« s¶n xuÊt lo¹i mÆt hµng, ngµnh hµng. - VÒ thu nhËp cña c¸c trang tr¹i: Nh×n chung c¸c trang tr¹i ë S¬n §éng do ®iÒu kiÖn tù nhiªn lµ ®Êt trèng ®åi nói träc, kÕt cÊu h¹ tÇng ch­a ph¸t triÓn do ®ã møc thu nhËp cña c¸c trang tr¹i tr«ng c©y nguyªn liÖu chÕ biÕn nh­ mÝa lµ cã thu nhËp hµng n¨m. Cßn ®a sè c¸c trang tr¹i trång nguyªn liÖu lµ gç chÕ biÕn, trang tr¹i trång c©y ¨n qu¶ nh­ nh·n, v¶i thiÒu ®Òu trong thêi kú ®Çu cho nªn ch­a cã s¶n phÈm chÝnh ®Ó b¸n do ®ã nguån thu lµ rÊt thÊp. Qua ®iÒu tra khoảng 100 trang tr¹i ë huyÖn S¬n §éng, c¸c trang tr¹i cã møc thu nhËp trong n¨m 2010 nh­ sau: Thu tõ 25 - 35 triÖu ®ång cã 8 trang tr¹i chiÕm 8% Thu tõ 35 - 40 triÖu ®ång cã 21 trang tr¹i chiÕm 21% Thu tõ 40 - 50 triÖu ®ång cã 45 trang tr¹i chiÕm 45% Thu tõ 50 - trên 100 triÖu ®ång cã 26 trang tr¹i chiÕm 26% Mét sè hé kinh tÕ trang tr¹i ®iÓn h×nh huyÖn S¬n §éng: + Trang tr¹i trồng cây ăn quả nhà, ông Ph¹m Dòng ở CÈm §µn, «ng Ng« Xu©n Phøc ë V©n S¬n «ng Vi V¨n §Æng ë An Ch©u + Trang tr¹i kinh doanh tổng hợp của ông ông TrÇn V¨n H¶i ở V©n S¬n bµ TrÇn ThÞ TuyÕt ë thÞ trÊn An Ch©u + Trang tr¹i nuôi trồng thủy sản, chăn nuôi gia súc như ông N«ng V¨n §iÖp ë ThÞ trÊn An Ch©u «ng Th©n V¨n Tuyªn ë LÖ ViÔn «ng N«ng V¨n Nhµn ë An LËp 4. HiÖu qu¶ kinh tÕ trang tr¹i ë S¬n §éng vµ bµi häc kinh nghiÖm rót ra Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng c¸c trang tr¹i ë huyÖn S¬n §éng ®Òu ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ b­íc ®Çu ®· cã nh÷ng t¸c dông tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn ®Þnh ®êi sèng cña bµ con c¸c d©n téc trong huyÖn, cô thÓ nã thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung sau: So víi c¸c hé n«ng d©n s¶n xuÊt b×nh th­êng th× c¸c hé lµm kinh tÕ trang tr¹i cã møc thu nhËp cao h¬n tõ 3 - 4 lÇn, møc thu nhËp nµy æn ®Þnh h¬n, quy m« s¶n xuÊt lín h¬n; chÝnh yÕu tè nµy ®· gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ trong huyÖn ph¸t triÓn. Tæng sè vèn ®Çu t­ cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¸c trang tr¹i lín h¬n nhiÒu so víi nh÷ng hé b×nh th­êng. Ngoµi sè nguån vèn tù cã, nguån vèn vay ng©n hµng, c¸c trang tr¹i cßn cã kh¶ n¨ng huy ®éng c¸c nguån vèn kh¸c ®Ó ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt kinh doanh tõ c¸c tÇng líp d©n c­ vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Nh­ vËy, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng sè l­îng vèn ®Çu t­ cho c¸c trang tr¹i ë S¬n §éng ®­îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau vµ trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt hµng ho¸ th× vèn cã vai trß rÊt quan träng. Yªu cÇu ®Æt ra lµ ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c trang tr¹i cã ®ñ sè vèn cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh... NÕu nh­ kinh tÕ hé gia ®×nh mang nÆng tÝnh chÊt tù cung, tù cÊp th× kinh tÕ trang tr¹i ®· vµ ®ang h×nh thµnh quy m« s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ chñ yÕu vµ cã tÝnh tËp trung cao, s¶n phÈm lµm ra cã chÊt l­îng cao h¬n, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña c¸c ngµnh chÕ biÕn n«ng, l©m s¶n trong toµn huyÖn vµ thÞ tr­êng ngoµi huyÖn... vµ cã thÓ ®¸p øng ®­îc l­îng hµng ho¸ xuÊt khÈu... T­ liÖu s¶n xuÊt cña c¸c trang tr¹i ®· ®­îc ¸p dông c¸c tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt nªn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ®· cao h¬n rÊt nhiÒu so víi t­ liÖu s¶n xuÊt trong hé gia ®×nh. Kinh tÕ trang tr¹i kh«ng nh÷ng ®· gi¶i quyÕt ®­îc mét sè l­îng lín lao ®éng d­ thõa trong n«ng nghiÖp, n«ng th«n, thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyªn m«n ho¸ lao ®éng trong n«ng nghiÖp ë c¸c vïng cßn nhiÒu tiÒm n¨ng, thÕ m¹nh vÒ ®Êt ®ai mµ nã cßn cã t¸c dông che phñ cña rõng, gãp phÇn b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i vµ t¹o lËp c¸c vïng s¶n xuÊt chuyªn canh quy m« lín. Sè l­îng lao ®éng trong c¸c trang tr¹i th­êng xuyªn ®­îc ®µo t¹o, båi d­ìng n©ng cao tay nghÒ vµ ngµy cµng thÝch øng víi nh÷ng tiÕn bé kü thuËt. C¸ch thøc tæ chøc trong c¸c trang tr¹i rÊt linh ho¹t. Nã cã thÓ thÝch øng víi nhu cÇu cña thÞ tr­êng, cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh nhanh chãng vÒ quy m«n, sè l­îng s¶n phÈm, thay ®æi c¬ cÊu nÒn s¶n xuÊt ®Ó ®¸p øng nhanh víi nhu cÇu cña thÞ tr­êng, t¹o ra nh÷ng ­u thÕ c¹nh tranh m¹nh mÏ so víi c¸c s¶n phÈm cïng chñng lo¹i do kinh tÕ hé s¶n xuÊt ra. Ngoµi ra, c¸c trang tr¹i cßn cã kh¶ n¨ng dung n¹p nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau th«ng qua c¸c h×nh thøc liªn doanh, liªn kÕt gi÷a c¸c trang tr¹i víi nhau. Nã rÊt phï hîp víi t×nh h×nh chung hiÖn nay cña n«ng th«n c¶ n­íc vµ ®èi víi huyÖn S¬n §éng nãi chung. Bµi häc rót ra ®èi víi kinh tÕ trang ë huyÖn S¬n §éng ®ã lµ nhiÒu hé tõ chç cã møc sèng trung b×nh ®· v­¬n lªn kh¸ vµ hé giµu ngµy cµng nhiÒu, nhiÒu m« h×nh s¶n xuÊt th©m canh ®· lµm cho n«ng d©n chó träng h¬n ®èi víi ®Êt ®ai cña m×nh, t×nh tr¹ng nhËn ®Êt ®Ó hoang ho¸, thê ¬ víi v­ên rõng ®· chÊm døt. ChÝnh sù phÊn ®Êu lµm giµu ®· kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc cÇn cï, chÞu th­¬ng chÞu khã vµ häc hái kinh nghiÖm s¶n xuÊt cña c¸c hé n«ng d©n ë vïng s©u, vïng xa. Tuy nhiªn, ®Ó cho kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn mét c¸ch m¹nh mÏ, cã hiÖu qu¶ th× kh«ng thÓ kh«ng chó ý ®Õn sù chØ ®¹o s©u s¸t, tËn t×nh cña c¸c cÊp l·nh ®¹o, c¸c c¸n bé lµm c«ng t¸c khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m, ®Æc biÖt lµ nh÷ng chÝnh s¸ch më cöa cña §¶ng, Nhµ n­íc. PhÇn III MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở S¬n §éng Tuy kinh tế trang trại có nhiều tác dụng, ưu thế nhưng nó cũng có một số mặt hạn chế nhất định về kinh nghiệm, kiến thức kinh doanh, kiến thức khoa hoc, nhà nước chưa có chính sách tạo hành lang pháp lý, chưa kích thích được chủ trang trại đầu tư…. Để phát huy ưu thế của kinh tế trang trại, khắc phục hạn chế và giải quyết các mâu thuẫn cần phải có các quan điểm, giải pháp cụ thể: 1- Quan điểm cơ bản về phát triển kinh tế trang trại Ở nước ta, kinh tế trang trại tuy mới xuất hiện trở lại trong những năm gần đây, song nó đã tạo ra sự phát triển mới trong nông nghiệp, nông thôn, tạo điều kiện thuận lợi để nông nghiệp nước ta chuyển sang sản xuất hàng hóa. Mặc dụ vậy, trên thực tế đang có rất nhiều ý kiến khác nhau về sự tồn tại và phát triển kinh tế trang trại. Nhiều người cho rằng kinh tế trang trại là loại hình tổ chức sản xuất kinh doanh hợp lý, đạt hiệu quả cao trong sản xuất nông nghiệp, cần phải có chính sách, có chế ®é khuyến khích kinh tế trang trại phát triển. Có một số ý kiến khác cho rằng, KTTT thức chất là KT TBTN, là loại hình KT bóc lột người lao động, không nên khuyến khích phát triển. Nhưng nhìn vào thực tiễn trong bối cảnh và việc nghiên cứu về mặt lý luận, những nhà nghiên cứu về trang trại đã đưa ra một số quan điểm sau: * Kinh tế trang trại là một trong những hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh chủ yếu của nông nghiệp sản xuất hàng hóa ở nước ta trong tương lai Sở dĩ có thể khẳng định như trên là vì xét về mặt lôgic kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất phù hợp với những yêu cầu và đặc điểm của sản xuất nông nghiệp. Những đặc điểm đó là đặc điểm về đất đai, sinh học. Bởi vì, dù là kinh tế trang trại dưới hình thức nào chúng đều có đặc điểm chung là đều dựa trên cơ sở các nguồn lực của chính chủ trang trại là chủ yếu. Người chủ trang trại vừa là người quản lý, vừa là chủ và phần lớn là người trực tiếp hoặc có mối quan hệ trực tiếp và chặt chẽ với người LĐ trực tiếp (kể cả LĐ làm thuê). Quá trình sản xuất kinh doanh gắn chặt với cả người quản lý và những người LĐ trực tiếp. Do đó KTTT là mô hình tổ chức rất tiết kiệm và hoạt động hiệu quả (đều vì lợi ích của chính mình và người thân). Trang trại là hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh cho phép người nông dân sử dụng 1 cách đầy đủ, hợp lý, có hiệu quả nhất các nguồn tài nguyên nông nghiệp dể phát triển sản xuất, tăng thu nhập, như đất đai, mặt nước, thời tiết, khí hậu…Chúng ta biết rằng, sản xuất kinh doanh của các trang trại là SX hàng hóa. Vì là SX hàng hóa nên các trang trại phải căn cứ vào thị trường để xác định phương hướng kinh doanh, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, hạ giá thành, chủ trang trại phải đầu tư sản xuất đạt quy mô hợp lý, thường xuyên đổi mới công cụ, máy móc, thiết bị, công nghệ sản xuất. Phải tập trung khai thác các nguồn lực của trang trại, thu được hiệu quả cao. Mặt khác, trang trại là hình thức tổ chức sản xuất lấy việc khai thác tiềm năng và lợi thế so sánh phục vụ cho nhu cầu xã hội, cho phép huy động, khai thác đất đai, SLĐ và các nguồn lực khác 1 cách đầy đủ, hợp lý, có hiệu quả. Xét về mặt lịch sử, quá trình phát triển nông nghiệp từ tự cấp tự túc sang sản xuất hàng hóa đã đạt hiệu quả cao; * Phát huy sức mạnh tổng hợp các TPKT, thực hiện đa dạng hóa các loại hình trang trại, nhưng ở nước ta trong những năm tới đặc biệt chú trọng tới sự phát triển của trang trại gia đình; Nông nghiệp là một trong những ngành phức tạp, nặng nhọc, mức sinh lời thấp, tính rủi ro cao. Tuy nhiên đây là ngành có vị trí hết sức quan trọng đối với đời sống xã hội; Với nước ta, loại hình KTTT gia đình là phù hợp nhất với đặc điểm sản xuất nông nghiệp trong nền kinh tế thị trường , nó biểu hiện: - Trang trại gia đình dựa trên cơ sở các nguồn lực, đặc biệt là SLĐ gia đình là chủ yếu. Vì vậy sự hoạt động của trang trại gia đình kế thừa những ưu việt của kinh tế hô gia đình trong nông nghiệp; - Sự hình thành của trang trại gia đình là từ hộ gia đình thông qua tích tụ và tập trung các nguồn lực; - Sự phát triển KTTT theo hướng trang trại gia đình cho phép thúc đẩy nông nghiệp sang sản xuất hàng hóa diễn ra nhanh chóng, bởi vì nó cho phép thúc đẩy quá trình chuyển nhanh các hộ tự cung tự cấp sang sản xuất hàng hóa. - Phát triển kinh tế trang trại là hình thức thích hợp để tạo việc làm, thu hút LĐ, giải quyết vấn đề đói nghèo * Phát triển đa dạng các loại hình kinh doanh của trang trại theo hướng tập trung hóa, chuyên môn hóa, phát huy lợi thế so sánh ở mỗi vùng của đất nước; * Phát triển KTTT để khai thác tiềm năng kinh tế cho sản xuất nông nghiệp, tập trung phát triển ở các vùng trung du, miền núi; * Phát huy nội lực trong nông nghiệp, nông thôn, tạo bước phát triển mới của KTTT, tạo sức hút các nguồn lực từ bên ngoài để phát triển KTTT; Ở nước ta, các nguồn lực trong nguồn lực, nông thôn vẫn còn rất lớn. Việc phát huy nội lực để phát triển là vấn đề hết sức quan trọng tạo sức hút đầu tư từ các ngành, lĩnh vực khác cho nguồn lực, nông thôn. VD Ngân hàng cho vay vốn… * Phát triển KTTT phải có sự quản lý của nhà nước Vì KTTT là hình thức tiến bộ, phù hợp với nền nguồn lực hàng hóa ở nước ta, nhà nước cần thừa nhận về mặt pháp lý loại hình này và cơ chế chính sách phù hợp. Bởi có rất nhiều hình thức trang trại cho nên việc tổ chức và hoạt động của kinh tế trang trại phải được điều chỉnh theo Luật: - Đối với trang trại gia đình: phải được điều chỉnh theo Luật dân sự; - Kinh tế trang trại dưới hình thức các tổ chức và cá nhân nước ngoài đầu tư vào lĩnh vực nguồn lực được điều chỉnh theo Luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam; - Trang trại dưới hình thức tổ chức, cá nhân trong nước đầu tư vào nguồn lực được điều chỉnh theo Luật đầu tư trong nước; - Kinh tế trang trại dưới hình thức HTX điều chỉnh theo Luật HTX Nhà nước khẳng định KTTT là hình thức tổ chức sản xuất phù hợp và đưa ra 1 số chính sách khuyến khích KTTT phát triển như: + Chính sách đất đai, chính sách tài chính, thuế, KHCN, tiêu thụ sản phẩm, bồi dưỡng đối với chủ trang trại… Quán triệt các quan điểm trên, chúng ta đưa ra một số giải pháp 2- Những giải pháp phát triển kinh tế trang trại ở S¬n §éng Để đẩy mạnh kinh tế trang trại phát triển, đem lai sản phẩm hàng hóa ngày càng nhiều cho xã hội, cần phải áp dụng nhiều giải pháp đồng bộ, trong đó cần tập trung thực hiện tố một số giải pháp trọng tâm sau: * Giải pháp về đất đai - Thực hiện giao đất, giao rừng, giao khoán trong toàn bộ S đất, rừng hiện có; - Tạo điều kiện tập trung đất đai để hình thành quy mô trang trại hợp lý; - Hợp pháp hóa về mặt pháp lý để chủ trang trại yên tâm đầu tư phát triển SX; - Tăng cường quản lý nhà nước về đất đai; - Khuyến khích khai thác gắn với bảo vệ và nâng cao chất lượng ruộng đất. * Giải pháp về thị trường tiêu thụ Đây là 1 trong những giải pháp có tác dụng lớn có tính quyết định đến sự phát triển lâu dài của KTTT nói riêng và KT nông nghiệp nói chung - Hướng dẫn để hình thành các HTX tiêu thụ sản phẩm và làm đại lý cho các doanh nghiệp thương nghiệp. Các doanh nghiệp thực hiện ký kết hợp đồng tiêu thụ cho các trang trại; - Đối với TT trồng rừng do đặc thù phải ĐT vốn lớn, chu kỳ SX kéo dài, vòng quay vốn dài lại ảnh hưởng lớn đến môi trường sinh thái, nhưng việc làm thủ tục khai thác, tiêu thụ phức tạp và khó khăn, còn phiền hà. Chính vì vậy, việc tháo gỡ những khó khăn nêu trên là hết sức cần thiết để chủ trang trại thực sự yêu tâm trong SX và KD nghề rừng; - Đối với TT trồng cây ăn quả: do nhu cầu của thị trường ngày càng tăng, đòi hỏi phải có những sản phẩm có chất lượng cao, rẻ. Bởi vậy, vấn đề đặt ra đối với chủ TT là phải tiếp tục đổi mới khâu lựa chọn nhân giống để sản phẩm đáp ứng nhu cầu thường xuyên về độ tươi, ngon của người tiêu dùng; Tóm lại, giải pháp thị trường cho các chủ trang trại đòi hỏi ngay từ khâu đầu tiên những vấn đề quy hoạch vùng nguyên liệu gắn với chế biến, phương thức canh tác trong nguồn lực, CN chế biến, bảo quản SP và quan trọng hơn là sự điều tiết lợi ích giữa các chủ TT với các tổ chức KD thương mại. * Giải pháp về vốn Việc hình thành và phát triển KTTT đòi hỏi phải có một lượng vốn lớn hơn rất nhiều so với KT hộ vì quy mô SX lớn hơn. Vốn ít thì các TT chưa đủ tư cách pháp nhân do vậy cần: - Cần có sự hỗ trợ nguồn vốn ngân sách cho phát triển KTTT - Nhà nước cần thực hiện cơ chế cho các chủ trang trại vay theo dự án đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt; - Công nhận trang trại là doanh nghiệp có tư cách pháp nhân để chủ trang trại huy động vốn công khai, hợp pháp; - Khuyến khích các hộ vay vốn ở thành thị và địa phương khác đầu tư làm kinh tế trang trại. * Giải pháp về phát triển nguồn nhân lực Để nâng cao hiệu quả của KTTT thì việc phát triển nguồn nhân lực cho trang trại là một việc làm hết sức quan trọng. Cần phải: - Nâng cao trình độ quản lý sản xuất kinh doanh và trình độ KHKT của chủ trang trại; - Tổ chức đào tạo nghề phù hợp cho 1 bộ phận LĐ làm thuê (Đặc biệt là bộ phận LĐ kỹ thuật) * Giải pháp về thuế đối với sự phát triển kinh tế trang trại - Giảm thuế chuyển quyền sử dụng đất xuống mức thích hợp - Chỉ những trang trại sản xuất ra và tổ chức chế biến mới phải nộp thuế giá trị gia tăng . * Giải pháp về khoa học - công nghệ Đây là giải pháp vừa có tính cấp bách trước mắt, vừa có ý nghĩa lâu dài để đảm bảo cho kinh tế trang trại phát triển ổn định đạt hiệu quả cao - Đầu tư thỏa đáng từ ngân sách cho việc phát triển công nghệ sinh học để tạo giống cây trông, vật nuôi có năng suất, chất lượng cao; - Khuyến khích các hình thức liên kết và hợp tác nhu cầu và ứng dụng tiến bộ KHCN nguồn lực, trong đó coi trọng kết hợp với trung tâm, Viện nghiên cứu với trang trại điển hình để tiến hành nhu cầu và chuyển giao KHCN cho các trang trại. * Giải pháp về kết cấu hạ tầng Hệ thống kết cấu hạ tầng nông thôn gồm nhiều yếu tố và có chức năng riêng về kinh tế xã hội nông thôn. Đối với kinh tế trang trại thì yếu tố hạ tầng kinh tế có vai trò lớn như: Hệ thống thủy lợi, điện, giao thông, chợ… Thúc đẩy sự phát triển kết cấu hậ tầng nông thôn thời kỳ CNH, HĐH có ý nghĩa rất lớn, nhưng trong lúc khả năng huy động vốn đầu tư ngân sách nhà nước là rất khó khăn, trước mắt cần giải quyết một số nội dung cơ bản sau: - Động viên chủ trang trại đóng góp cho quỹ đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn, tổ chức cho các trang trại trong vùng có được sự trao đổi, kết hợp cùng đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng có quy mô nhỏ phục vụ đời sống nhân dân và cho chính các trang trại trong vùng; - Tăng tỷ lệ hỗ trợ đầu tư phát triển hạ tầng nông thôn cho những vùng trọng điểm, những công trình trọng điểm có ý nghĩa tạo vốn để khuyến khích sự đóng góp của các trang trại và nhân dân; - Thực hiện chiến lược cho đầu tư phát triển. Chú ý tới các chương trình dự án tác động trực tiếp đến sự phát triển của các trang trại trong chương trình đầu tư phát triển cho nông thôn nói chung; - Xây dựng và hòan thiện cơ chế hoạt động của hệ thống quỹ đầu tư phát triển nông thôn từ TW tới các cơ sở. Thực hiện phương châm nhà nước và nhân dân cùng làm. * Hoàn thiện một số vấn đề quản lý nhà nước cấp bách tạo điều kiện cho kinh tế trang trại phát triển - Nhà nước tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho KTTT phát triển; - TW và tỉnh có quy hoạch các vùng kinh tế, hướng dẫn các chủ trang trại sản xuất theo quy hoạch vùng; - Tăng cường kiểm tra, hướng dẫn các chủ trang trại để phát triển đúng định hướng; - Thường xuyên sơ, tổng kết, rút kinh nghiệm, phổ biến rộng rãi cho các chủ trang trại học tập. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, tổ chức SX, quản lý tài chính, chuyển giao công nghệ, tiếp cận và xử lý thông tin, dự báo trang trại để chủ trang trại có thể chủ động SXKD có hiệu quả cao và đúng pháp luật PhÇn IV KẾT LUẬN KTTT ở tỉnh ta nói chung và nói riêng đã có từ lâu nhưng chỉ phát triển mạnh trong những năm gần đây. Có thể xem xét việc thực hiện chỉ thị 100 của Ban Bí thư TW Đảng (Khóa VI), Nghị quyết 10 của bộ chính trị (khóa VI) về phát huy vai trò tự chủ của kinh tế hộ nông dân là khởi đầu của việc đặt nền móng cho sự ra đời của KTTT. Với những thành tựu của việc thực hiện chính sách đổi mới, trong đó sản xuất nông nghiệp có bước phát triển vượt bậc. Nhiều hộ nông dân bước đầu đã có tích lũy, tạo tiền đề cho KTTT hình thành và phát triển. Sau Nghị quyết TW 5 khóa VII (1993) và đặc biệt là sau Luật đất đai ra đời năm 1993 quy định 5 quyền sử dụng đất thì KTTT thực sự có bước phát triển khá nhanh và đa dạng. KTTT giữ vai trò quan trọng trên tất cả các lĩnh vực tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Cùng với kinh tế hộ, KTTT góp phần chuyển nền kinh tế từ tự cấp tự túc sang nền kinh tế hàng hóa, tạo điều kiện cho công nghiệp và dịch vụ phát triển; chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành và lãnh thổ theo hướng khai thác có hiệu quả tiềm năng và thế mạnh của huyện. Phát triển KTTT còn tạo ra việc làm, tích tụ được vốn, áp dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật, thực hiện có kết quả kế hoạch định canh, định cư, xóa đói giảm nghèo; nâng cao trình độ dân trí, trình độ tiếp cận va ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào cuộc sống và sản xuất, từ đó rút ngắn được được khoảng cách giầu nghèo, về trình độ nhận thức về mọi mặt giữa nông thôn và thành thị. KTTT phát triển cần có sự liên doanh, liên kết với các thành phần kinh tế, có sự kết hợp giữa các nhà như nhà nước, nhà doanh nghiệp, nhà nông và nhà khoa học, góp phần tăng cường mối liên minh công - nông - trí. Đây là xu hướng phù hợp với quy luật tất yếu của sự vận động trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Mặc dù mới phát triển nhưng KTTT đã tự khẳng định là một hình thức tổ chức sản xuất quan trọng trong nông nghiệp. Có thể nói đây là bước phát triển đột phá trong việc phát huy nội lực để thúc đẩy quá trình CNH, HĐH, nông nghiệp, nông thôn của huyện nói riêng và cả tỉnh nói chung. Để phát triển trang trại đúng hướng, phù hợp với điều kiện cụ thể của Lục Ngạn trong chỉ đạo nên ưu tiên phát triển trang trại với quy mô vừa và nhỏ, hướng phát triển các trang trại nông - lâm kết hợp, chế biến dịch vụ. Trong canh tác từng bước áp dụng cơ giới hóa, giải phóng sức lao động nặng nhọc, đầu tư thâm canh; tăng cường đầu tư khoa học - kỹ thuật - công nghệ, áp dụng công nghệ sinh học để cho năng suất lao động cao, đặc biệt là khâu canh tác, bảo quản, chế biến. Giải quyết tốt quá trình chuyển dịch cơ cấu đất đai, tạo điều kiện cho mỗi hộ có quy mô đất đai liền vùng để mở rông sản xuất. Mặt khác, cần đẩy nhanh tiến độ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, tăng cường tạo điều kiện cho chủ trang trại vay vốn ngân hàng, yên tâm đầu tư trên mảnh đất của mình. Việc chỉ đạo phát triển KTTT đúng hướng là một trong những nhân tố góp phần thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới của Đảng và nhà nước, nhất là đổi mới trong hoạt động trên lĩnh vực kinh tế. Tr­êng chÝnh trÞ tØnh b¸c giang Líp Trung cÊp chÝnh trÞ - hµnh chÝnh ngµnh gi¸o dôc huyÖn s¬n ®éng TiÓu luËn tèt nghiÖp §Ò tµi: KINH TẾ TRANG TRẠI - MÔ HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ HÀNG HÓA TRONG NÔNG NGHIỆP HuyÖn s¬n ®éng- tØnh b¾c giang ®Õn n¨m 2011 Gi¶ng viªn h­íngdÉn Ng­êi thùc hiÖn C« gi¸o: Hµ ThÞ Thuý Vy V¨n C­êng Phã tr­áng khoa lý luËn c¬ së PHT tr­êng TH Long S¬n Tr­êng ChÝnh trÞ tØnh B¾c Giang huyÖn S¬n §éng- tØnh B¾c Giang S¬n §éng, ngµy 01 th¸ng 8 n¨m 2011