Tính tất yếu khách quan và con đường hình thành công ty mẹ - Công ty con ở Việt Nam

µy . MÆt kh¸c sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ trªn thÞ tr­êng , sù ph¸t triÓn cña c¸c quan hÖ c¹nh tranh vµ liªn kÕt kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ , sù kh¼ng ®Þnh c¸c quan hÖ së h÷u tån t¹i hîp ph¸p , sù ph¸t triÓn c¸c quan hÖ ph©n c«ng . hîp t¸c còng lµ tiÒn ®Ò thuËn lîi cho viÖc h×nh thµnh m« h×nh c«ng ti mÑ –c«ng ti con . Qu¸ tr×nh x©y dùng vµ thùc hiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN ®· vµ ®ang ®­îc thùc hiÖn b»ng mét lo¹t viÖc lµm cô thÓ trong ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lÝ . X¸c ®Þnh râ vai trß cña nhµ n­íc vÒ kinh tÕ , më réng quyÒn tù chñ kinh doanh cña doanh nghiÖp , n©ng cao tÝnh tù chÞu tr¸ch nhiÖm . NÒn kinh tÕ quèc d©n cã sù t¨ng tr­ëng víi nhÞp ®é cao , liªn tôc trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ . Nh÷ng ngµnh , lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ vïng l·nh thæ träng ®iÓm x¸c ®Þnh ngµy cµng râ rµng h¬n vµ ®­îc ­u tiªn ph¸t triÓn m¹nh , t¹o søc m¹nh l«i kÐo c¸c ngµnh , lÜnh vùc vµ vïng l·nh thæ kh¸c ph¸t triÓn . C¸c quan hÖ quèc tÕ ngµy cµng ®­îc më réng vµ b­íc ®Çu ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan .§ã lµ kÕt qu¶ cña viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ më , ®a d¹ng ho¸ , ®a ph­¬ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ . Cuèi cïng chòng ta xem xÐt ®Õn tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung ho¸ s¶n xuÊt kinh doanh. M« h×nh c«ng ti mÑ-c«ng ti con ra ®êi vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung ho¸ s¶n xuÊt ë møc ®é nhÊt ®Þnh .Tr×nh ®é Êy ph¶i võa ®­îc xem xÐt trªn gãc ®é toµn ngµnh võa trªn gãc ®é tõng doanh nghiÖp riªng rÏ . Cã tr­êng hîp tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung ho¸ s¶n xuÊt cña c¸c ngµnh vµ c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh ®Òu cao nh­ tæng c«ng ty dÇu khÝ, b­u chÝnh viÔn th«ng , hµng kh«ng .Song còng cã tr­êng hîp tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung ho¸ cña ngµnh cao nh­ng cña c¸c doanh nghiÖp l¹i th¸p kÐm nh­ c«ng nghiÖp c¬ khÝ , sµnh sø , trång c©y l­¬ng thùc …. §Ó thµnh lËp tæng c«ng ti theo m« h×nh c«ng ti mÑ-c«ng ti con th× vÊn ®Ò lùa chän ngµnh b¶o ®¶m ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ tÝch tô vµ tËp trung ho¸ s¶n xuÊt rÊt quan träng . ë n­íc ta c¸c ngµnh cã tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung cao ®Òu lµ nh÷ng ngµnh gi÷ vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ b¶o ®¶m nh÷ng yªu cÇu cÇn thiÕt cho thÞ tr­êng vµ cã triÓn väng ph¸t triÓn tèt nh­ c¸c ngµnh ®iÖn , xi m¨ng , hµng kh«ng , b­u chÝnh ViÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ti theo m« h×nh c«ng ti mÑ-c«ng ti con ë ®ay võa cã t¸c dông thóc ®Èy nhanh hiÖu qu¶ h¬n qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung ho¸ võa cã ®­îc m«i tr­êng ho¹t ®éng thuËn lîi vµ kh¶ n¨ng thùc tÕ ®Ó ®¹t nh÷ng môc tiªu ®Æt ra cho viÖc thµnh lËp chóng. Tãm l¹i viÖc thµnh lËp vµ tæ chøc ho¹t ®éng cña c¸c Tæng c«ng ti theo m« h×nh c«ng ti mÑ-c«ng ti con ë n­íc ta kh«ng ph¶i chØ lµ cã nhu cÇu , lµ cÇn thiÕt kh¸ch quan , phï hîp víi khuynh h­íng chung vÒ ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ tr­êng mµ cßn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n , cÇn thiÕt .DÜ nhiªn hiÖn nay chóng ta ch­a cã ®Çy ®ñ vµ hoµn chØnh c¸c ®iÒu kiÖn cÇn cã . Nh­ng sù khiÕm khuyÕt Êy sÏ ®­îc bæ sung vµ hoµn thiÖn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña tæng c«ng ti theo m« h×nh c«ng ti mÑ-c«ng ti con. Tõ ®ã cã thÓ kh¼ng ®Þnh viÖc thµnh lËp vµ tæ chøc ho¹t ®éng lo¹i h×nh nµy ë n­íc ta lµ tÊt yÕu kh¸ch quan. 1.3. Kinh nghiÖm thÕ giíi 1.3.1. Con ®­êng h×nh thµnh vµ b­íc ®i. H×nh thµnh tËp ®oµn kinh doanh lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, vèn kinh doanh. Kinh nghiÖm cho thÊy nguån vèn tù tÝch luü ®ãng vai trß c¬ b¶n trong viÖc h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh doanh. Tuy nhiªn qu¸ tr×nh tÝch tô tù ®Çu t­ më réng quy m« s¶n xuÊt kinh doanh, hoÆc x©y dùng c¸c nhµ m¸y míi chØ lµ mét bé phËn trong toµn bé qu¸ tr×nh h×nh thµnh tËp ®oµn kinh doanh, ®IÒu quan träng lµ lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh thµnh lËp hay qu¸ tr×nh tËp trung s¶n xuÊt vµ tËp trung vèn nµy. ChÝnh v× vËy, ®Ó ®i ®Õn thµnh qu¶ lµ thµnh lËp c«ng ty mÑ-c«ng ty con th× phæ biÕn nhÊt hiÖn nay cã hai con ®­êng, ®ã lµ: Con ®­êng th«n tÝnh theo kiÓu c¸ lín nuèt c¸ bÐ th«ng qua viÖc mua l¹i c¸c c«ng ty nhá yÕu h¬n, biÕn chóng thµnh mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña c«ng ty mÑ hay theo con ®­êng tù nguyÖn s¸t nhËp v¬Ý nhau ®Ó h×nh thµnh c¸c c«ng ty lín h¬n chèng l¹i nguy c¬ bÞ th«n tÝnh vµ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. §©y lµ con ®­êng phæ biÕn ®­îc c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn ¸p dông. Trong khi ®ã ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ho¸ ®i sau, c¸c tËp ®oµn kinh doanh chñ yÕu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn b»ng tÝch tô vµ liªn doanh nh»m t¨ng nhanh vèn, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, chuyÓn giao c«ng nghÖ n­íc ngoµi vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh nh»m chèng l¹i nguy c¬ bÞ c¸c c«ng ty n­íc ngoµi th«n tÝnh. Vµ viÖc mçi tËp ®oµn chän cho m×nh mét h­íng ®i ®óng vÉ ch­a ph¶i lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cuèi cïng ®Õ sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i mµ ®iÒu nµy cßn phô thuéc rÊt lín vµo viÖc c¸c tËp ®oµn sÏ lùa chän ®iÓm xuÊt ph¸t nh­ thÕ nµo, ®©y chÝnh lµ mét kh©u ®ét ph¸ trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh tËp ®oµn kinh doanh cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Do cã sù kh¸c biÖt rÊt lín vÒ c¸c yÕu tè lÞch sö, ®Þa lý, ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, còng nh­ xu thÕ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c ho¹t ®éng liªn doanh, liªn kÕt ®Ê vµ ®ang t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi, kh¶ n¨ng lùa chän kh¸c nhau vÒ kh©u ®ét ph¸ ®Ó h×nh thµnh tËp ®oµn kinh doanh. HiÖn nay trªn thÕ giíi ®ang tån t¹i hai xu thÕ kh¸c nhau: §èi víi Mü vµ mét sè n­íc Ch©u ©u, c¸c tËp ®oµn kinh doanh chñ yÕu khëi sù tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Th«ng qua c¸c kÕt qu¶ cña ho¹t ®äng s¶n xuÊt më réng ho¹t ®éng sang c¸c lÜnh vùc kh¸c nh­ th­¬ng m¹i, vËn t¶i, b¶o hiÓm, ng©n hµngv..v. §Æc ®iÓm cña c¸c tËp ®oµn ®i tõ s¶n xuÊt lµ ngay tõ ®µu chóng ®· ph¶i chó träng ®Çu t­ cho nghiªn cøu , øng dông khoa häc c«ng nghÖ míi. Cßn víi mét sè n­íc nh­ NhËt B¶n vµ Nics th× l¹i khëi ®Çu tõ lÜnh vùc th­¬ng m¹i hay ngo¹i th­¬ng. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng, nh÷ng ®ßi hái ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n, nh÷ng kinh nghiÖm qu¶n lý vµ nguån vèn tÝch luü ®­îc tõ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, nh÷ng c«ng ty nµy ®· bµnh tr­íng sang c¸c ngµnh nghÒ, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c.Víi c¸c n­íc nµy, ®iÒu mµ hä ph¶i chó ý tíi kh«ng ph¶i lµ c¸c nghiªn cøu øng dông khoa häc mµ lµ c¸c kiÕn thøc vÒ hoat ®éng më réng thÞ tr­êng, x©y dùng m¹ng l­íi tiªu thô quèc gia vµ quèc tÕ. 1.3.2.Mét sè m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con trªn thÕ giíi. Sau ®©y lµ mét sè m« h×nh tËp ®oµn c«ng ty thµnh c«ng trªn thÕ giíi. -TËp ®oµn General Motor(Mü). General Motor thµnh lËp n¨m 1908, cã nhiÖm vô ban ®Çu lµ s¶n xuÊt «t«. N¨m 1902 General Motor ®· trë thµnh mét c«ng ty lín gåm n¨m c«ng ty s¶n xuÊt «t« con vµ mét c«ng ty s¶n xuÊt xe t¶i. Ngµy nay General Motor lµ mét t©pj ®oµn kinh tÕ ®a quèc gia, ®a ngµnh lín nhÊt n­íc Mü( tæng doanh thu n¨m 1992 lµ 132 tû USD), trong ®ã s¶n xuÊt «t« lµ ngµnh chÝnh( chiÕm 80- 90% tæng doanh thu) víi tæg sè lao ®éng lµ 876 ngh×n ng­êi. General Motor cã mét hÖ thèng chi nh¸nh gåm 136 c«ng ty n»m ë kh¾p c¸c ­íc trªn thÕ giíi. Trô së ban qu¶n trÞ ®Iòu hµnh chÝnh ®ãng t¹i Detroit. Nh­ vËy General Motor ®· chän con ®­êng thø nhÊt, khëi sù tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt «t« råi bµnh tr­íng sang c¸c lÜnh vùc kh¸c, vÝ dô nh­ viÖc mua l¹i h·ng hµng kh«ng Hughes n¨m 1985 vµ c«ng ty xö lý m¸y tÝnh hµng ®Çu n­íc Mü n¨m 1986. Tuy nhiªn tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, vèn vÉn lµ con ®­êng c¬ b¶n trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña tËp ®oµn General Motor. Trøoc n¨m 1920 c«ng ty General Motor thùc hiÖn qu¶n lý tËp trung toµn bé s¸u c«ng ty, kÕt qu¶ lµ kh«ng kiÓm so¸t ®­îc chi phÝ vµ ho¹t ®éng trë nªn kh«ng cã hiÖu qu¶. Tõ n¨m 1926 c«ng ty thùc hiÖn phi tËp trung ho¸ qu¶n lý( c¸c c«ng ty trë thµnh nh÷ng c«ng ty ®éc lËp vÒ mÆt ph¸p lý nh­ng tËp ®oµn thùc hiÖn qu¶n lý tËp trung toµn bé ho¹t ®éng kÕ ho¹ch ho¸ tµi chÝnh vµ ®Çu t­ cña tËp ®oµn), nhê ®ã doanh thu vµ lîi nhuËn cña General Motor kh«ng ngõng t¨ng lªn. Nh­ vËy General Motor ®· rÊt thµnh c«ng trong viÖc ¸p dông ph­¬ng thøc qu¶n lý tiªn tiÕn, phï hîp víi ®ßi hái cña thùc tÕ, mét mÆt gi÷ ngµnh chuyªn m«n ho¸ truyÒn thèng, mÆt kh¸c ®a d¹ng ho¸ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Trong thµnh c«ng lín cña General Motor ph¶i kÓ ®Õn vai trß cña chÝnh phñ. ChÝnh phñ Mü ®· nhËn thøc ®­îc vai trß to lín cña c¸c c«ng ty khæng lå vµ t¹o nªn sù g¾n bã hÕt søc chÆt chÏ gi÷a chÝnh phñ vµ c¸c nhµ kinh doanh lín. VÝ nh­ th«ng qua hiÖp ®Þnh “tù nguyÖn b¾t buéc” víi chÝnh phñ NhËt B¶n ®Ó h¹n chÕ sù th©m nhËp cña c¸c tËp ®oÇn c«ng ty s¶n xuÊt «t« cña NhËt vµo Mü - TËp ®oµn Samsung cña Hµn Quèc. §©y lµ mét ®iÓn h×nh vÒ sù thµnh c«ng trong sù lùa chän con ®­êng thø hai víi xuÊt ph¸t ®iÓm lµ lÜnh vùc th­¬ng m¹i. TËp ®oµn Samsung thµnh lËp n¨m 1938 víi tæng sè vèn ban ®Çu lµ 2000 USD, 40 lao ®éng. NhiÖm vô chÝnh lµ mua b¸n n«ng s¶n. Tr¶i qua qu¸ t×nh ph¸t triÓn, TËp ®oµn ®· lu«n má réng s¶n xuÊt kinh doanh sang c¸c mÆt hµng míi nh»m ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu thÞ tr­êng nh­ ®iÖn tö, b¶o hiÓm th©n thÓ, chÕ biÕn ®­êng v..v. §Õn nay tËp ®oµn Samsung ®· bao gåm 32 c«ng ty liªn kÕt l¹i víi mét m¹ng l­íi chi nh¸nh réng kh¾p gåm 180 v¨n phßng ë 90 thµnh phè thuéc 54 n­íc trªn thÕ giíi. Víi chiÕn l­îc s¶n xuÊt ph¶n ¸nh vµ phôc vô qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc nªn TËp ®oµn Samsung ®· ®­îc sù khuyÕn khÝch vµ hç trî tÝch cùc tõ phÝa chÝnh phñ. Bªn c¹nh ®ã ph­¬ng thøc qu¶n lý tiªn tiÕn ®· gióp Samsung tËn dông ®­îc nh÷ng c¬ héi trong vµ ngoµi n­íc ®Ó v­¬n lªn vÞ trÝ thø 20 trong sè 50 tËp ®oµn kinh doanh lín nhÊt thÕ giíi nh­ hiÖn nay. - TËp ®oµn Mitsubishi cña NhËt B¶n. Mitsubishi thµnh lËp n¨m1870 víi lÜnh vùc kinh doanh lµ vËn t¶i biÓn. §Õn nay ho¹t ®éng kinh doanh ®· tr¶i réng ra nhiÒu lÜnh vùc nh­ s¶n xuÊt thÐp, c¬ khÝ ®ãng tµu, ®iÖn , ho¸ chÊt, ng©n hµng, ngo¹i th­¬ng v..v, víi mét hÖ thèng chi nh¸nh tr¶i kh¾p thÕ giíi. Sù thµnh c«ng ®ã lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a ba yÕu tè: tÝnh d©n téc ®Æc thï, kh¶ n¨ng n¾m b¾t xu thÕ hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi vµ cã ®­îc sù h­íng dÉn tÝch cùc cña nhµ n­íc. ChÝnh phñ NhËt cã vai trß rÊt to lín ®èi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Mitsubishi, nã kh«ng chØ ®­a Mitsubishi lín ngang tÇm c¸c c«ng ty ®éc quyÒn quèc tÕ, mµ cßn h¹n chÕ ®­îc sù th©m nhËp cña c¸c tËp doµn t­ b¶n n­íc ngoµi vµo NhËt. Trong Mitsubishi c¸c c«ng ty con kh«ng ph¶i ®éc lËp hoµn toµn mµ ho¹t ®éng nh­ c¸c c«ng ty vÖ tinh gi÷ quyÒn tù do ë møc ®¸ng kÓ. Cã mét nÐt ®Æc biÖt trong c¸c tËp ®oµn kinh doanh cña NhËt nãi chung hay Mitsubishi nãi riªng ®ã lµ sù t¸ch rêi gi÷a quyÒn sì h÷u vµ quyÒn qu¶n lý, trong rÊt nhiÒu tr­êng hîp ng­êi qu¶n lý tËp ®oµn kh«g ph¶i thµnh viªn cña gia ®×nh. YÕu tè quyÕt ®Þnh lµ lùa chän ®éi ngò qu¶n lý cã n¨ng lùc thùc sù. 1.3.3.Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm. ViÖc ph©n tÝch mét sè tËp ®oµn kinh tÕ trªn ®· ®­a ra rÊt nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm cÇn thiÕt cho ViÖt Nam trong giai ®o¹n tiÕn tíi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m« h×nh tËp ®oµn kinh tÕ mµ phæ biÕn ë ®©y lµ m« h×nh c«ng ty mÑ- c«ng ty con. Thø nhÊt, qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn s¶n xuÊt kinh doanh cã thÓ diÔn ra theo nh÷ng ph­¬ng thøc kh¸c nhau, nh­ng c¸i b¶n chÊt, c¸i cèt lâi mµ c¸c tËp ®oµn kinh doanh ph¶i nhËn thøc ®­îc ®ã lµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ nguån vèn tù tÝch luü tõ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña b¶n th©n c¸c c«ng ty. §iÒu ®ã t¹o cho c¸c c«ng ty mét kh¶ n¨ng ®éc lËp cao vµ còng ®Ó chøng minh r»ng chØ cã nh÷ng c«ng ty khi ®· cã tiÒm lùc thËt sù m¹nh th× míi cã thÓ ®i ®Õn thµnh lËp tËp ®oµn c«ng ty. Thø hai, vÒ m« h×nh tæ chøc. Nh×n chung c¸c tËp ®oµn kinh doanh lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ láng v× phÇn lín chóng kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n. C¸c c«ng ty thµnh viªn vÉn gi÷ nguyªn tÝnh ®éc lËp vÒ mÆt ph¸p lý. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn chñ yÕu dùa trªn mèi quan hÖ liªn kÕt vÒ lîi Ých kinh tÕ. §©y lµ mèi quan hÖ rµng buéc phô thuéc chÆt chÏ víi nhau vµ ë mét møc ®é phô thuéc vµo c«ng ty mÑ, nh»m thùc hiÖn môc tiªu chung cña c¶ tËp ®oµn. Do vËy, tËp ®oµn chØ tån t¹i vµ ph¸t triÓn v÷ng m¹nh khi x©y dùng ®­îc c¬ chÕ ho¹t ®éng dùa trªn sù thèng nhÊt vÒ mÆt lîi Ých kinh tÕ cña tõng thµnh viªn víi lîi Ých chung cña c¶ tËp ®oµn vµ thùc hiÖn chñ yÕu b»ng hîp ®ång kinh tÕ. Sù thµnh c«ng cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín trªn thÕ giíi ®· cho thÊy kÕt qu¶ tèt cña ph­¬ng thøc qu¶n lý phi tËp chung ho¸. KiÓu qu¶n lý nµy võa ph¸t huy ®­îc tÝnh n¨ng ®éng tù chñ cña c¸c c«ng ty thµnh viªn, võa t¹o sù thèng nhÊt chung trong tËp ®oµn. Vµ ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c thµnh viªn c«ng ty hay cña c¶ tËp ®oµn th× mét chiÕn l­îc chung tæng qu¸t cã ý nghÜa v« cïng quan träng, v× nã kh«ng chØ t¨ng c­êng søc m¹nh chung theo ®Þnh h­íng mµ cßn t¹o ®­îc sù uyÓn chuyÓn, n¨ng ®éng, linh ho¹t cña c¸c c«ng ty thµnh viªn trong viÖc lùa chän ph­¬ng h­íng môc tiªu ph¸t triÓn cña riªng m×nh. Ngµy nay, theo c¬ chÕ thÞ tr­êng th× c¸c c«ng ty thµnh viªn ®­îc hoµn toµn tù do trong viÖc ®Þnh gi¸ c¶ nh»m thu lîi nhuËn cao nhÊt. §iÒu ®ã cã thÓ dÉn ®Õn c¹nh tranh trong néi bé c¸c thµnh viªn, do ®ã c«ng ty mÑ cÇn ph¶i gi÷ vai trß trong viÖc ph©n c«ng ph¸t triÓn chuyªn m«n ho¸, ®iÒu hoµ nguån vèn gi÷a c¸c thµnh viªn nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ tµi chÝnh cho c¸c thµnh viªn ph¸t huy ®­îc thÕ m¹nh chuyªn m«n ho¸ cña m×nh. Nh­ vËy mèi liªn kÕt kinh tÕ gi÷a c¸c c«ng ty thµnh viªn sÏ bÒn v÷ng h¬n. Thø ba, vÒ h×nh thøc së h÷u cña tËp ®oµn. Ta thÊy hÇu hÕt c¸c tËp ®oµn t­ b¶n lín hiÖn nay cã nguån gèc tõ nh÷ng c«ng ty së h÷u gia ®×nh. Tõ së h÷u cña c¸c chñ t­ b¶n c¸ biÖt chóng chuyÓn dÇn thµnh së h÷u cña tËp thÓ c¸c nhµ t­ b¶n ®éc quyÒn. Nãi chung chóng mang s¾c th¸i cña së h÷u t­ nh©n nh­ng l¹i g¾n bã chÆt chÏ víi chÝnh phñ c¸c n­íc. H×nh thøc hçn hîp d­íi d¹ng c«ng ty cæ phÇn lµ mét h×nh thøc ®­îc ­u chuéng v× nã ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt hiÖn nay, ®ång thêi nã còng ph¶n ¸nh ®­îc lîi Ých cña c¸c bªn tham gia trong cac tËp ®oµn kinh ®oanh ®ã. §©y lµ mét gîi më rÊt cÇn thiÕt cho ViÖt Nam, khi mµ sù g¾n kÕt cña chÝnh phñ ®èi víi c¸c c«ng ty t­ nh©n lµ rÊt lín th× h×nh thøc d­íi d¹ng c«ng ty cæ phÇn lµ hîp lý h¬n c¶. Thø t­, vÒ vai trß cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc cã vai trß cùc kú to lín víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña tËp ®oµn kinh doanh, thÓ hiÖn qua viÖc t¹o dùng, duy tr× vµ thóc ®Èy m«i tr­êng kinh tÕ x· héi cÇn thiÕt cho c¸c tËp ®oµn ho¹t ®éng. Vai trß ®ã ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c néi dung nh­ sau: Duy tr× trËt tù vµ æn ®Þnh x· héi. X©y dùng m« tr­êng ph¸p luËt ®¶m b¶o c¹nh tranh b×nh ®½ng, khuyÕn khÝch c¸c tËp ®oµn kinh doanh ph¸t triÓn song vÉn còng ®¶m b¶o m«i tr­êng b×nh ®½ng cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ho¹t ®éng tèt, t¹o t©m lý yªn t©m lµm ¨n trong d©n chóng. X©y dùng c¸c c«ng tr×nh c«ng céng. §Þnh h­íng ®óng xu thÕ ph¸t triÓn lµm tiªn ®Ò cho c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c tËp ®oµn vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c. Sù ®iÒu hµnh cña chÝnh phñ lu«n nh»m hç trî gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho giíi kinh doanh ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶: Theo dâi t×nh h×nh c¹nh tranh vµ ®Çu t­ cña t­ b¶n n­íc ngoµi, vµ cã c¸c chÝnh s¸ch b¶o vÖ s¶n xuÊt trong n­íc, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi n­íc ngoµi; Thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi tho¹i mÒm dÎo linh ho¹t võa ph¸t huy ®­îc lîi thÕ hîp t¸c cña quèc tÕ võa tr¸nh ®­îc c¹nh tranh kh«ng c©n søc víi c¸c tËp ®oµn kinh doanh qu¸ lín. ChÝnh phñ s½n sµng t¹o ra ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nh÷ng tËp ®oµn kinh tÕ tá ra hîp t¸c víi chÝnh phñ vµ ng­îc l¹i cã nh÷ng biÖn ph¸p trõng ph¹t bÊt cø tËp ®oµn nµo nÕu tá ra cã th¸i ®é chèng ®èi. Tuy nhiªn t¸c ®éng cña chÝnh phñ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¸c tËp ®oµn kinh doanh ë c¸c n­íc kh¸c nhau cã møc ®é kh«ng gièng nhau. Ch¼ng h¹n chÝnh phñ Mü chØ t¸c ®«ng ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c tËp ®oµn kinh doanh nh­ mét chÊt xóc t¸c, trong khi ®ã vai trß cña chÝnh phñ NhËt B¶n vµ NICs th× lín h¬n nhiÒu. Cßn ®èi víi n­íc ta, trong mét ®Þnh chÕ x· héi chñ nghÜa th× sù ph¸t triÓn cña tËp ®oµn kinh doanh bÞ ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu cña nhµ n­íc. Môc tiªu ho¹t ®éng cña c¸c tËp doµn kinh doanh g¾n bã mét c¸ch chÆt chÏ víi môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ quèc d©n. Do ®ã, trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh th× viÖc h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh doanh, mµ ë ®©y chñ yÕu lµ c«ng ty mÑ- c«ng ty con( concern) cã nh÷ng nÐt kh¸c biÖt so víi c¸c tËp ®oµn kinh doanh lín trªn thÕ giíi. PhÇn II Sù h×nh thµnh vµ tæ chøc m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con ë ViÖt Nam 2.1. H×nh thøc thÝ ®iÓm m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con ë ViÖt Nam. 2.1.1. Chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc Trong bèi c¶nh vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· x¸c ®Þnh chñ tr­¬ng thÝ ®iÓm m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con dùa trªn c¸c ­u ®iÓm næi tréi: C«ng ty mÑ cã quyÒn thay ®æi c¬ cÊu tµi s¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh doanh, chuyÓn nh­îng, cho thuª, cÇm cè, thÕ chÊp toµn bé tµi s¶n (hiÖn t¹i, ®èi víi c¸c tµi s¶n quan träng, c¸c quyÒn nµy chØ ®­îc thùc hiÖn khi ®­îc c¬ quan cã thÈm quyÒn cho phÐp). Trong quan hÖ víi c«ng ty con, c«ng ty mÑ sÏ n¾m gi÷ toµn bé vèn ®iÒu lÖ hoÆc n¾m gi÷ tû lÖ cæ phÇn chi phèi, vèn gãp chi phèi ë c«ng ty con, cã quyÒn chi phèi ®èi víi c¸c c«ng ty con. Cßn c«ng ty con chØ lµ doanh nghiÖp do c«ng ty mÑ së h÷u toµn bé hoÆc mét phÇn vèn ®iÒu lÖ vµ bÞ c«ng ty mÑ chi phèi. ¦u ®iÓm nµy ®· kh¾c phôc ®­îc h¹n chÕ cña m« h×nh tr­íc : quan hÖ gi÷a tæng c«ng ty vµ doanh nghiÖp thµnh viªn thiÕu tÝnh kÕt dÝnh vÒ mÆt tµi chÝnh, ch­a ph©n biÖt râ tµi s¶n, vèn, quyÒn lîi, nghÜa vô cña hai ph¸p nh©n nµy vµ tæng c«ng ty nhµ n­íc chØ cã quyÒn qu¶n l vµ sö dông tµi s¶n. Theo m« h×nh tr­íc, th× Nhµ n­íc cã thÓ ®iÒu chuyÓn vèn vµ tµi s¶n cña tæng c«ng ty hoÆc cña doanh nghiÖp nhµ n­íc nÕu thÊy cÇn thiÕt.§iÒu nµy ®· t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Kh¾c phôc h¹n chÕ nµy, trong m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con, Nhµ n­íc kh«ng ®iÒu chuyÓn vèn vµ tµi s¶n cña Nhµ n­íc ®ang n»m trong c¸c c«ng ty mÑ theo ph­¬ng thøc kh«ng thanh to¸n, trõ tr­êng hîp quyÕt ®Þnh tæ chøc l¹i c«ng ty mÑ nh»m b¶o ®¶m æn ®Þnh vÒ vèn vµ tµi s¶n cho mét sè doanh nghiÖp kinh doanh b×nh th­êng. Trong m« h×nh tr­íc, tæng c«ng ty nhµ n­íc kh«ng cã quyÒn chuyÓn nh­îng, thuª, mua toµn bé hoÆc mét phÇn c«ng ty thµnh viªn cña m×nh. Nh­ng m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con cho phÐp c«ng ty mÑ chuyÓn ®­îc nh­îng toµn bé hoÆc mét phÇn c«ng ty con; quyÕt ®Þnh thuª, mua mét phÇn hoÆc toµn bé mét ®¬n vÞ trùc thuéc m×nh. Tæng c«ng ty nhµ n­íc ph¶i nép kho¶n thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cho kho¶n thu nhËp thu ®­îc tõ phÇn gãp vèn vµo c¸c c«ng ty thµnh viªn vµ c¸c c«ng ty kh¸c. Nh­ng c«ng ty mÑ sÏ kh«ng ph¶i nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®èi víi phÇn lîi nhuËn thu ®­îc tõ phÇn gãp vèn vµo c¸c c«ng ty con vµ c¸c c«ng ty kh¸c, nÕu c¸c c«ng ty nµy ®· nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp tr­íc khi chia l·i cho c¸c bªn gãp vèn. C«ng ty mÑ cã tr¸ch nhiÖm ®Çu t­ 100% vèn ®iÒu lÖ cho c¸c c«ng ty con lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc, thùc hiÖn quyÒn chñ së h÷u nhµ n­íc ®èi víi phÇn vèn nµy, qu¶n l‎ý vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc do m×nh ®Çu t­ vµo c¸c c«ng ty con lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc; trong khi ®ã, tæng c«ng ty nhµ n­íc kh«ng cã tr¸ch nhiÖm ®Çu t­ 100% vèn ®iÒu lÖ cho doanh nghiÖp thµnh viªn, kh«ng thùc hiÖn quyÒn chñ së h÷u ®èi víi phÇn vèn nµy. So víi quan hÖ gi÷a c¸c tæng c«ng ty nhµ n­íc víi c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, quan hÖ gi÷a c«ng ty mÑ-c«ng ty con chÆt chÏ vµ kh¨ng khÝt h¬n. MÆt kh¸c, mèi quan hÖ nµy ®· chuyÓn tõ liªn kÕt hµnh chÝnh, giao vèn sang liªn kÕt tµi chÝnh, ®Çu t­ vèn.Theo ®ã, c«ng ty mÑ chi phèi c¸c c«ng ty con víi møc ®é kh¸c nhau, tïy thuéc vµo h×nh thøc ph¸p lý vµ møc vèn gãp ë c«ng ty con. Bªn c¹nh ®ã, §¶ng vµ Nhµ n­íc còng nªu râ môc tiªu cña viÖc thÝ ®iÓm nµy lµ :”®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy tÝch tô vµ tËp trung, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh, ®ång thêi thùc hiÖn chñ tr­¬ng xãa bá dÇn chÕ ®é Bé chñ qu¶n, cÊp hµnh chÝnh chñ qu¶n vµ sù phËn biÖt doanh nghiÖp Trung ­¬ng, doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng vµ t¨ng c­êng vai trß qu¶n lý nhµ n­íc víi c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ, n©ng cao hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ”. 2.1.2. Qu¸ tr×nh thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty theo m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con. *Quy tr×nh thÝ ®iÓm Qu¸n triÖt c¸c chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ ChÝnh phñ vÒ viÖc thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty theo m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con, trong thêi gian qua c¸c c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm ®· triÓn khai mét lo¹t c¸c c«ng viÖc n»m thùc hiÖn nhiÖm vô nµy. C¸c ®¬n vÞ ®­îc lùa chän lµm thÝ ®iÓm lµ:” Mét sè Tæng c«ng ty, c«ng ty lín cã mèi liªn hÖ theo ngµnh vµ vïng l·nh thæ, kh«ng ph©n biÖt doanh nghiÖp do Trung ­¬ng hay do ®Þa ph­¬ng qu¶n l‎ý ,vµ cã vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, b¶o ®¶m nh÷ng yªu cÇu cÇn thiÕt cho thÞ tr­êng trong n­íc vµ cã triÓn väng më réng quan hÖ kinh doanh ra ngoµi n­íc”. C¸c c¬ quan chñ qu¶n lËp danh s¸ch ®¬n vÞ ®Ò nghÞ chän lµm thÝ ®iÎm göi vÒ ñy ban kÕ ho¹ch nhµ n­íc vµ Ban chØ ®¹o ®æi míi doanh nghiÖp nhµ n­íc cña chÝnh phñ ®Ó tæng hîp tr×nh thñ t­íng chÝnh phñ. KÌm theo danh s¸ch lµ b¶n gi¶i tr×nh vÒ sù cÇn thiÕt, c¨n cø vµ ‎‎ nghÜa cña viÖc lùa chän ®¬n vÞ thÝ ®iÓm. Trªn c¬ së gi¶i tr×nh cña c¸c Bé, ®ång thêi c¨n cø ®Ò nghÞ cña ñy ban kÕ ho¹ch nhµ n­íc, thñ t­íng chÝnh phñ sÏ quyÕt ®Þnh danh s¸ch c¸c ®¬n vÞ ®­îc tiÕn hµnh thÝ ®iÓm. C¸c c¬ quan cã ®¬n vÞ thÝ ®iÓm lËp Ban trï bÞ thµnh lËp Tæng c«ng ty theo h­íng c«ng ty mÑ-c«ng ty con. Ban trï bÞ cã Ýt nhÊt 50% thµnh viªn dù kiÕn tham gia Héi ®ång qu¶n trÞ sÏ ®­îc thµnh lËp. Tr¸ch nhiÖm chñ yÕu cña Ban trï bÞ lµ chuÈn bÞ hå s¬ tr×nh thñ t­íng chÝnh phñ xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh tæ chøc thÝ ®iÓm thµnh lËp Tæng c«ng ty theo h­íng c«ng ty mÑ-c«ng ty con. C¸c c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm (ñy ban kÕ ho¹ch nhµ n­íc, Ban tæ chøc chÝnh phñ, Bé tµi chÝnh, Ng©n hµng nhµ n­íc, Bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi, Bé khoa häc, c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng,Bé qu¶n l‎ý ngµnh...) tiÕn hµnh thÈm ®Þnh hå s¬ vµ tr×nh thñ t­íng chÝnh phñ phª duyÖt ph­¬ng ¸n thÝ ®iÓm. Thñ t­íng chÝnh phñ phª duyÖt vµ ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp. Hå s¬ ®Ò nghÞ tæ chøc thÝ ®iÓm Tæng c«ng ty theo m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con gåm: LuËn chøng kinh tÕ-kü thuËt vµ ph­¬ng ¸n ho¹t ®éng cña Tæng c«ng ty, trong ®ã cÇn lµm râ : sù cÇn thiÕt vµ kh¶ n¨ng thµnh lËp Tæng c«ng ty, t×nh h×nh ho¹t ®éng hiÖn t¹i cña c¸c ®¬n vÞ dù kiÕn tham gia, dù kiÕn hÖ thèng tæ chøc, ph­¬ng h­íng ho¹t ®éng vµ triÓn väng ph¸t triÓn, khã kh¨n thuËn lîi vµ kiÕn nghÞ gi¶i ph¸p... §iÒu lÖ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Tæng c«ng ty. §iÒu lÖ Êy ph¶i bao hµm nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y: Nguyªn t¾c tæ chøc, Tæ chøc bé m¸y qu¶n lý‎, NhiÖm vô quyÒn h¹n cña bé m¸y qu¶n l‎ý (cña bé m¸y tæng c«ng ty, cña c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn, cña Héi ®ång qu¶n l‎: cña Tæng gi¸m ®èc, cña Ban kiÓm so¸t...). Ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ... B¶n tãm t¾t t×nh h×nh ho¹t ®éng cña tæng c«ng ty (hiÖn t¹i) vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. Danh s¸ch (®Ò nghÞ) c¸n bé l·nh ®¹o chñ yÕu cña Tæng c«ng ty (Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Tæng gi¸m ®èc) Cô thÓ tãm t¾t quy tr×nh thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c Tæng c«ng ty theo m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con trong s¬ ®å sau ®©y: QuyÕt ®Þnh chän ®¬n vÞ thÝ ®iÓm -------------------------- Thñ t­íng chÝnh phñ §Ò nghÞ ®¬n vÞ thÝ ®iÓm -------------------------- Bé chuyªn ngµnh LËp ban trï bÞ chuÈn bÞ hå s¬ -------------------------- Bé chuyªn ngµnh c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn ThÈm ®Þnh hå s¬ -------------------------- Héi ®ång thÈm ®Þnh QuyÕt ®Þnh thÝ ®iÓm -------------------------- Thñ t­íng ChÝnh phñ Doanh nghiÖp nhµ n­íc cã tiÒm lùc kinh tÕ m¹nh ®­îc trang bÞ kü thuËt, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ qu¶n l‎ý tiªn tiÕn t×m c¸ch ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp kh¸c (th«ng qua mua cæ phÇn, mua ®øt doanh nghiÖp...) biÕn c¸c doanh nghiÖp nµy thµnh “c«ng ty con”, “c«ng ty ch¸u” cña m×nh. Kh«ng lo¹i trõ kh¶ n¨ng tiÕp nhËn sù tù nguyÖn “gia nhËp’, liªn doanh cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. B»ng con ®­êng ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt cña b¶n th©n, do kÕt qu¶ ph©n c«ng lao ®éng vµ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt cao, ®Õn mét thêi ®iÓm thÝch hîp, c¸c doanh nghiÖp sÏ ph©n t¸ch thµnh c¸c “c«ng ty con”, “c«ng ty ch¸u”. C«ng ty ban ®Çu-“c«ng ty mÑ”-cã thªm “con ®µn, ch¸u ®èng”. §©y lµ c¸ch mµ nhiÒu tËp ®oµn kinh tÕ trªn thÕ giíi ®· tr¶i qua. M« h×nh tæ chøc c¸c tËp ®oµn kinh tÕ cña ViÖt Nam. ChÝnh phñ C«ng ty ®Çu t­ tµi chÝnh nhµ n­íc (hoÆc thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c) C¸c chi nh¸nh C¸c Bé,ngµnh, UBND tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng. Tæng c«ng ty(c«ng ty mÑ) 100%vèn nhµ n­íc (hoÆc vèn ngoµi nhµ n­íc) C«ng ty tµi chÝnh Doanh nghiÖp nhµ n­íc ®éc lËp (hoÆc doanh nghiÖp t­ nh©n) C«ng ty TNHH 1 thµnh viªn (chuyÓn tõ DNNN hoÆc thµnh lËp míi) C«ng ty TNHH³ 2 thµnh viªn C¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp -ViÖn -Tr­êng -.... C«ng ty liªn doanh (n­íc ngoµi, trong n­íc) C¸c c«ng ty cæ phÇn -§a së h÷u vÒ vèn -Cã sù g¾n kÕt chÆt chÏ gi÷a tæng c«ng ty vµ doanh nghiÖp thµnh viªn -Tæng c«ng ty vµ doanh nghiÖp thµnh viªn hoµn toµn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh -§iÒu hµnh b»ng c¬ chÕ tµi chÝnh  - VÒ c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý‎: C¬ cÊu chung nhÊt cña tËp ®oµn kinh tÕ ë ViÖt Nam cã thÓ lµ mét tæ hîp c¸c doanh nghiÖp liªn kÕt víi nhau trong ho¹t ®éng kinh doanh trªn nguyªn t¾c tù nguyÖn gåm “c«ng ty mÑ” vµ c¸c “c«ng ty con”, “c«ng ty ch¸u”. “C«ng ty mÑ” së h÷u vèn cña c¸c c«ng ty con, ch¸u; chi phèi c¸c c«ng ty nay vÒ tµi chÝnh vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c do ®iÒu lÖ cña tËp ®oµn quy ®Þnh. “C«ng ty mÑ” cã thÓ lµ c«ng ty cæ phÇn hoÆc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ho¹t ®éng theo LuËt doanh nghiÖp, cã thÓ cã vèn gãp cña ChÝnh phñ (d­íi d¹ng cæ phÇn chi phèi-trªn 51%-hoÆc cæ phÇn khèng chÕ-cæ phÇn Ýt h¬n 50% nh­ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò vÒ tæ chøc, nh©n sù, chiÕn l­îc,...cña c«ng ty mÑ) hoÆc ChÝnh phñ së h÷u 100% vÒ vèn. C«ng ty con, ch¸u lµ nh÷ng c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn, cã t­ c¸ch ph¸p nh©n riªng, ho¹t ®éng theo LuËt doanh nghiÖp. C«ng ty con, c«ng ty ch¸u bÞ c«ng ty mÑ n¾m gi÷ 100% vèn ®iÒu lÖ hoÆc Ýt h¬n vµ quyÒn khèng chÕ phô thuéc vµo tû lÖ n¾m cæ phÇn trong c«ng ty con, c«ng ty ch¸u. TËp ®oµn kinh tÕ cã thÓ cã tæ chøc tµi chÝnh-ng©n hµng cæ phÇn, c«ng ty tµi chÝnh-cã c¸c chi nh¸nh ë trong n­íc vµ ngoµi n­íc, hoÆc cã c¶ ®¬n vÞ sù nghiÖp-c¸c viÖn nghiªn cøu triÓn khai, c¸c tr­êng ®µo t¹o c¸n bé qu¶n lý‎, khoa häc tr×nh ®é cao. C¬ cÊu tæ chøc cña tËp ®oµn kinh tÕ gåm Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban kiÓm soat, Bé m¸y ®iÒu hµnh, gi¸m ®èc c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn.  -VÒ c¬ chÕ qu¶n l‎ý trong tËp ®oµn kinh tÕ TËp ®oµn kinh tÕ vÒ thùc chÊt lµ c«ng ty cæ phÇn víi mèi liªn kÕt kiÓu c«ng ty mÑ-c«ng ty con. Do ®ã, c¬ chÕ qu¶n l‎ý chñ yÕu ®­îc x©y dùng dùa trªn mèi quan hÖ nµy vµ c¸c quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ. VÒ quan hÖ C«ng ty mÑ- c«ng ty con: “C«ng ty mÑ-c«ng ty con” lµ mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt-kinh doanh ®­îc thùc hiÖn bëi sù liªn kÕt cña nhiÒu ph¸p nh©n kinh doanh (doanh nghiÖp ®éc lËp) ho¹t ®éng trong nhiÒu lÜnh vùc vµ ®Þa bµn kh¸c nhau, nh»m t¹o thÕ m¹nh chung trong ho¹t ®éng víi hiÖu qu¶ cao. C«ng ty mÑ lµ mét c«ng ty n¾m gi÷ cæ phÇn kiÓm so¸t (còng cã thÓ lµ cæ phÇn thiÓu sè) trong mét hoÆc nhiÒu c«ng ty (c«ng ty con). C«ng ty con lµ mét c«ng ty (cã thÓ lµ c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty liªn doanh) mµ mét c«ng ty kh¸c (c«ng ty mÑ) së h÷u mét phÇn hay toµn bé. C¸c doanh nghiÖp lµ “c«ng ty con” tham gia liªn kÕt theo m« h×nh nµy ®Òu lµ nh÷ng ph¸p nh©n ®Çy ®ñ, liªn kÕt víi “c«ng ty mÑ” theo nhiÒu møc ®é: chÆt chÏ, nöa chÆt chÏ vµ kh«ng chÆt chÏ th«ng qua sù chi phèi vèn, ph©n c«ng vµ hiÖp t¸c cña “c«ng ty mÑ”. “C«ng ty mÑ” lµ mét doanh nghiÖp m¹nh, gi÷ vai trß trung t©m, ®Çu t­ vèn vµo c¸c “c«ng ty con” theo nhiÒu cÊp ®é, theo ®ã chi phèi c¸c “c«ng ty con” theo nhiÒu cÊp ®é tïy theo tû lÖ vèn ®Çu t­ vµo “c«ng ty con” ®ã. Møc ®é ®Çu t­ vèn cña “c«ng ty mÑ” vµo c¸c “c«ng ty con” cã thÓ lµ 100% vèn, ®Çu t­ g÷ cæ phÇn chi phèi, gi÷ cæ phÇn kh«ng chi phèi. C«ng ty mÑ lµ doanh nghiÖp ®Çu ®µn, m¹nh vÒ vèn, tµi s¶n, n¨ng lùc c«ng nghÖ, qu¶n l‎ý vµ c¸n bé, c«ng nh©n kü thuËt,...®ång thêi lµ doanh nghiÖp cã nhiÒu uy tÝn ®Ó tiªn phong trong viÖc khai th¸c thÞ tr­êng, liªn kÕt, liªn doanh, lµm ®Çu mèi thùc hiÖn c¸c dù ¸n lín, tæ chøc ph©n c«ng, giao viÖc cho c¸c c«ng ty con trªn c¬ së hîp ®ång kinh tÕ. Nh­ vËy c«ng ty mÑ võa lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt-kinh doanh, võa cã chøc n¨ng chØ ®¹o vµ hîp t¸c víi c¸c c«ng ty con vÒ thÞ tr­êng, kü thuËt, ®Þnh h­íng ph¸t triÓn, lµ ®Çu mèi liªn kÕt kinh tÕ cña tËp ®oµn kinh tÕ. MÆc dï sù chi phèi cña c«ng ty mÑ ®èi víi c«ng ty con ®­îc chi phèi b»ng yÕu tè vèn- tµi s¶n, trong ®ã bao gåm c¶ tµi s¶n h÷u h×nh vµ tµi s¶n v« h×nh kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc b»ng l­îng: së h÷u c«ng nghiÖp, uy tÝn, thÞ tr­êng, ph¸t minh khoa häc,...nh­ng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh th× mèi quan hÖ ph¶i dùa trªn c¸c hîp ®ång kinh tÕ vµ viÖc tu©n thñ hîp ®ång kinh tÕ ®­îc b¶o ®¶m vµ gi¸m s¸t b»ng ph¸p luËt. VÒ quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ: C¸c c«ng ty mÑ-c«ng ty con ®­îc x©y dùng dùa trªn c¸c mèi quan hÖ nh­: quan hÖ tæ chøc, quan hÖ vèn vµ tµi s¶n, quan hÖ vÒ kinh tÕ, tµi chÝnh, vÒ kÕ ho¹ch hãa ®Çu t­ c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña c«ng ty, vÒ tæ chøc vµ nh©n sù, vÒ ®¶m b¶o c¸c yÕu tè chi phÝ s¶n xuÊt (®Çu vµo) vµ tiªu thô s¶n phÈm (®Çu ra). 2.1.3.Mét thÝ ®iÓm cô thÓ ThÝ ®iÓm Tæng c«ng ty C«ng nghiÖp tÇu thñy ViÖt Nam sang ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con víi nh÷ng néi dung sau: -Môc tiªu: ®æi míi tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh; t¹o ®iÒu kiÖn liªn kÕt vµ ph¸t huy n¨ng lùc c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn ®Ó ph¸t triÓn ngµnh C«ng nghiÖp tÇu thñy; thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung vèn ®Ó tõng b­íc h×nh thµnh TËp ®oµn C«ng nghiÖp TÇu thñy cña Nhµ n­íc, kinh doanh ®a ngµnh, trªn c¬ së ngµnh chÝnh lµ ®ãng míi vµ söa ch÷a tµu biÓn; t¹o mèi quan hÖ chÆt chÏ vµ x¸c ®Þnh râ quyÒn lîi, tr¸ch nhiÖm vÒ s¶n phÈm, vèn vµ lîi Ých kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp cã t­ c¸ch ph¸p nh©n; cung cÊp tèt h¬n c¸c dÞch vô th«ng tin, tiÕp thÞ, tiªu thô, cung øng, nghiªn cøu, ®µo t¹o cho c¸c ®¬n vÞ tham gia liªn kÕt, n©ng cao uy tÝn vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp vµ s¶n phÈm cña Tæng c«ng ty trªn thÞ tr­êng. -Néi dung: Ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con nh­ sau: C«ng ty mÑ (Tæng c«ng ty) lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc, trùc tiÕp thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ cã vèn ®Çu t­ ë c¸c c«ng ty con, chÞu tr¸ch nhiÖm b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn nhµ n­íc t¹i c«ng ty vµ vèn ®Çu t­ vµo c¸c c«ng ty con, toµn quyÒn ®iÒu hßa phÇn vèn nhµ n­íc t¹i c¸c c«ng ty con. Tïy theo ®Æc ®iÓm vÒ s¶n xuÊt-kinh doanh, quy m«, tÝnh chÊt ®Çu t­ vèn vµ vÞ trÝ quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c«ng ty mÑ, cã thÓ h×nh thµnh c¸c lo¹i c«ng ty con sau ®©y: C«ng ty con lµ doanh nghiÖp do c«ng ty mÑ n¾m gi÷ toµn bé vèn ®iÒu lÖ, gåm doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn. C«ng ty cæ phÇn do c«ng ty mÑ gi÷ cæ phÇn chi phèi. C«ng ty TNHH tõ 2 thµnh viªn trë lªn do c«ng ty mÑ gi÷ tû lÖ vèn gãp chi phèi. C«ng ty con cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, cã tµi s¶n, tªn gäi, bé m¸y qu¶n l‎ riªng, tù chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù trong ph¹m vÞ sè tµi s¶n cña doanh nghiÖp; ®­îc tæ chøc µ ho¹t ®éng theo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt t­¬ng øng víi h×nh thøc ph¸p lý‎ cña c«ng ty con. C¬ cÊu vèn ®iÒu lÖ, ngµnh nghÒ kinh doanh cña c«ng ty mÑ vµ tõng c«ng ty con; tæ chøc, qu¶n l‎ ýcña c«ng ty mÑ; quan hÖ gi÷a c«ng ty mÑ víi chñ së h÷u nhµ n­íc vµ víi c«ng ty con, c«ng ty thµnh viªn, ®¬n vÞ sù nghiÖp. C«ng ty mÑ cã tr¸ch nhiÖm kÕ thõa c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý‎ ‎ cña Tæng c«ng ty c«ng nghiÖp tµu thñy. -ViÖc chuyÓn sang ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con cña Tæng c«ng ty C«ng nghiÖp tµu thñy ®­îc thùc hiÖn nh­ sau: Giai ®o¹n 1(®Õn hÕt n¨m 2003): Thµnh lËp c«ng ty mÑ bao gåm bé m¸y cña Tæng c«ng ty hiÖn cã vµ 10 ®¬n vÞ h¹ch to¸n phô thuéc Tæng c«ng ty. H×nh thµnh c¸c c«ng ty con gåm 4 c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn vµ 2 doanhnghiÖp nhµ n­íc. §èi víi phÇn vèn gãp cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn thuéc tæng c«ng ty tÇu thñy ViÖt Nam trong c¸c c«ng ty ccæ phÇn, c«ng ty TNHH, c«ng ty liªn doanh víi n­íc ngoµi c«ng ty mÑ lµ ®¹i diÖn chñ së h÷u. Giai ®o¹n 2 (2004-2005): ChuyÓn 5 doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn. Cæ phÇn hãa 21 doanh nghiÖp nhµ n­íc. 2.2. Nh÷ng thµnh c«ng ban ®Çu vµ h¹n chÕ 2.2.1. Nh÷ng thµnh c«ng ban ®Çu. Nh×n chung, nhiÒu Tæng c«ng ty ®· thÓ hiÖn vai trß nßng cèt, chñ lùc, x­¬ng sèng cña nÒn kinh tÕ, ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶, duy tr× tû lÖ t¨ng tr­ëng t­¬ng ®èi cao, hoµn thµnh nghÜa vô nép ng©n s¸ch, æn ®Þnh viÖc lµm cho 600 ngµn lao ®éng, n©ng cao ®êi sèng c¸n bé c«ng nh©n viªn vµ tÝch cùc tham gia thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi. NhiÒu tæng c«ng ty ®· huy ®éng nguån lùc néi bé trong toµn tæng c«ng ty kÕt hîp víi huy ®éng c¸c nguån vèn kh¸c ®Ó ®iÒu hßa thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh ®Çu t­ chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ, më réng s¶n xuÊt, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh, khai th¸c thÞ tr­êng trong n­íc vµ më réng thÞ tr­êng ngoµi n­íc. §iÒu hßa vèn khÊu hao c¬ b¶n hoÆc vèn tù tÝch lòy cña nh÷ng n¬i thõa theo ph­¬ng thøc tÝn dông néi bé ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn thªm n¨ng lùc míi. Tæng c«ng ty B­u chÝnh viÔn th«ng ®· chñ ®éng vay vèn, ®i th¼ng vµo c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, n©ng cao chÊt l­îng viÔn th«ng ®¹t tr×nh ®é quèc tÕ vµ n©ng sè m¸y ®iÖn tho¹i trang bÞ cho ®Çu ng­êi d©n trong c¶ n­íc gÊp h¬n 10 lÇn n¨m 1991. Tæng c«ng ty dÇu khÝ n¨m 1999 khai th¸c vµ xuÊt kh¶u 15,5 triÖu tÊn dÇu th«, t¨ng 28% so víi n¨m 1998 mang l¹i gi¸ trÞ xuÊt khÈu 1,9 tû USD. N¨m 2000 khai th¸c ®­îc 16,2 triÖu tÊn dÇu th«, t¨ng 6% so víi n¨m 1999. N¨m 1999 trong hoµn c¶nh khã kh¨n chung nh­ng c¸c tæng c«ng ty vÉn duy tr× ®­îc møc s¶n xuÊt, doanh thu t¨ng 11%, lîi nhuËn t¨ng 23%, nép ng©n s¸ch t¨ng 22% so víi møc thùc hiÖn n¨m 1998. N©ng cao kh¶ n¨ng dù thÇu theo th«ng lÖ quèc tÕ ®èi víi c¸c dù ¸n do n­íc ngoµi ®Çu t­ hoÆc cho vay ODA, gi¶m dÇn tû lÖ thÇu phô nhê cã tæng vèn lín vµ kh¶ n¨ng ®Çu t­ trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i lín, nhÊt lµ trong c¸c tæng c«ng ty x©y dùng cÇu ®­êng, thñy lîi, c«ng nghiÖp vµ d©n dông. NhiÒu tæng c«ng ty ®· cè g¾ng tæ chøc ®¸p øng nh÷ng dÞch vô chung vÒ cung cÊp c«ng nghÖ vµ thÞ tr­êng, ®µo t¹o, nghiªn cøu thùc nghiÖm c«ng nghÖmí, xuÊt nhËp khÈu,... t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn ph¸t huy ®­îc së tr­êng vµ h¹n chÕ nh÷ng chi phÝ hoÆc nh÷ng rñi ro nÕu tù lo theo kiÓu khÐp kÝn tr­íc ®©y. KÕt qu¶ thùc tÕ trªn ®©y ®· chøng minh chñ tr­¬ng thµnh lËp Tæng c«ng ty lµ ®óng ®¾n vµ cÇn thiÕt, phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. 2.2.2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ yÕu kÐm MÆc dï ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ kh«ng nhá nh­ng c¸c Tæng c«ng ty nhµ n­íc cßn nhiÒu mÆt yÕu kÐm, h¹n chÕ. Tr­íc hÕt lµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh gi¶m dÇn NÕu n¨m 1996 c¸c Tæng c«ng ty 91 ®¹t tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n trªn vèn kinh doanh lµ 15,1% th× n¨m 1997 rót xuèng cßn 13,2% n¨m 199 t¨ng lªn 14,4% nh­ng sau ®ã l¹i gi¶m xuèng cßn 12,3% vµo n¨m 2000; tû suÊt lîi nhuËn tªn doanh thu t­¬ng tù lµ 12,8% xuèng 10,5%, 9,4% vµ 8,1 %. Thø hai, thiÕu vèn lµ mét thùc tÕ vµ rÊt nghiªm träng T×nh tr¹ng thiÕu vèn cña c¸c Tæng c«ng ty nhµ n­íc cã mét nguyªn nh©n quan träng lµ Nhµ n­íc Ýt cã biÖn ph¸p hç trî ban ®Çu (trø¬c tiªn lµ hç trî tµi chÝnh). Khi thµnh lËp, sè vèn giao cho Tæng c«ng ty míi chØ lµ vèn cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn céng l¹i, b¶n th©n tæng c«ng ty kh«ng ®­îc cÊp vèn ®Ó ho¹t ®éng. NhiÒu tæng c«ng ty cã sè vèn do c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn céng l¹i vÉn kh«ng ®ñ sè vèn cÇn thiÕt tèi thiÓu. Ngoµi ra nhiÌu tæng c«ng ty cã t×nh h×nh tµi chÝnh kh«ng lµnh m¹nh, tû lÖ nî trªn vèn chñ së h÷u cao. Nî nhiÒu th× ph¶i tr¶ l·i vay nhiÒu. Trong nhiÒu tr­êng hîp l·i lµm ra kh«ng ®ñ ®Ó tr¶ l·i vay. Thø ba, Qu¸ tr×nh tæ chøc l¹i ch­a thùc sù t¹o ra sù g¾n kÕt vÒ tµi chÝnh, c«ng nghÖ, thÞ tr­êng. Do ®ã, ho¹t ®éng cña Tæng c«ng ty cã phÇn rêi r¹c, ch­a ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶ søc m¹nh tæng hîp cña toµn tæng c«ng ty. Thø t­, mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång qu¶n trÞ vµ tæng gi¸m ®èc. NhiÒu tæng s«ng ty nhµ n­íc ®· t¹o mèi quan hÖ tèt gi÷a Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Tæng gi¸m ®èc. Tæng gi¸m ®èc thùc hiÖn nghiªm tuc c¸c nghÞ quyÕt cña Héi ®ång qu¶n trÞ. Héi ®ång qu¶n trÞ kh«ng can thiÖp s©u vµo ho¹t ®éng ®iÒu hµnh cña Tæng gi¸m dèc. Tuy vËy, chøc n¨ng qu¶n l‎ý cña Héi ®ång qu¶n trÞ vµ chøc n¨ng ®iÒu hµnh cña Tæng gi¸m ®èc ch­a ®­îc quy ®Þnh râ rµng. ChÝnh ®iÒu nµy ®· g©y kh«ng Ýt khã kh¨n cho c¶ Héi ®ång qu¶n trÞ vµ c¶ Tæng gi¸m ®èc. Chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Tæng gi¸m ®èc cïng do mét cÊp ®Ò nghÞ, cïng do mät cÊp quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm, cïng k‎ý nhËn vèn do nhµ n­íc giao nªn kh«ng x¸c ®Þnh rµnh m¹nh ®­îc quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm còng nh­ ®Þa vÞ ph¸p lý cña mçi chøc danh nµy. KÕt qu¶ lµ c¸ nh©n gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, cã n¬i chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ can thiÖp vµo viÖc ®iÒu hµnh tæng c«ng ty lµm lu mê vai trß ®iÒu hµnh cña tæng gi¸m ®èc. Ng­îc l¹i, cã n¬i Tæng gi¸m ®èc l¹i xem nhÑ Chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ. Thø n¨m, mét sè c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®èi víi tæng c«ng ty nhµ n­íc ®Õn nay kh«ng cßn phï hîp, ®Æc biÖt lµ c¬ chÕ h¹ch to¸n, cÇn ®­îc bæ sung söa ®æi kÞp thêi. Doanh nghiÖp thµnh viªn hach to¸n phô thuéc th× bÞ h¹n chÕ vai trß chñ ®éng ss¸ng t¹o cßn doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp th× chØ ch¨m lo cho lîi Ých cña riªng m×nh nh­ nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc ®éc lËp ngoµi tæng c«ng ty, thiÕu sù g¾n kÕt toµn tæng c«ng ty. Thø s¸u, c¸c tæng c«ng ty 90 vµ tæng c«ng ty 91 hÇu nh­ kh«ng tiÕn hµnh s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn ngo¹i trõ mét sè bé phËn cña c«ng ty thµnh viªn vµ mét sè rÊt Ýt doanh nghiÖp thµnh viªn thùc hiÖn cæ phÇn hãa vµ gi¶i thÓ (trong c¸c tæng c«ng ty 901 sè doanh nghiÖp cæ ph©n fhãa chØ chiÕm 3,1%, sè doanh nghiÖp gi¶i thÓ vµ ph¸ s¶n chiÐm 0,3%). Thø b¶y, quan hÖ gi÷a tæng c«ng ty víi c¸c Bé, ñy ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng trong viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n l‎ nhµ n­íc vµ thùc hiÖn mét sè quyÒn ®¹i diÖn chñ së h÷u nhµ n­íc ®èi víi tæng c«ng ty ch­a ®­îc thùc hiÖn ®Çy dñ theo néi dung ®· ®­îc ph©n cÊp, næi cém nhÊt lµ trong viÖc duyÖt dù ¸n ®Çu t­ vµ qu¶n lý c¸n bé. Thø t¸m, tæ chøc §¶ng, ®oµn thÓ trong Tæng c«ng ty nhµ n­íc ch­a ®ùoc h­íng dÉn thèng nhÊt. Thø chÝn, nhiÒu tæng c«ng ty thiÕu c¸n bé cã n¨ng lùc vÒ kinh doanh phï hîp ®Ó bè trÝ ®óng vÞ trÝ, ®Æc biÖt lµ vÞ trÝ Chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ vµ Tæng gi¸m ®èc. ChÝnh v× nh÷ng nhuîc ®iÓm nãi trªn nªn c¸c tæng c«ng ty hiÖn cã tuy ®¹t ®­îc mét sè tiÕn bé kh¸c nhau nh­ng so víi tiªu thøc cña mét tæng c«ng ty m¹nh hay mét tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh cßn mét kho¶ng c¸ch kh¸ xa. 2.3. Ph­¬ng h­íng vµ biÖn ph¸p chñ yÕu 2.3.1. Ph­¬ng h­íng ViÖc thµnh lËp, ph¸t triÓn, qu¶n l‎ý tËp ®oµn kinh doanh ph¶i g¾n liÒn vµ phôc vô cã hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ. TËp ®oµn kinh doanh lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nã cã vai trß quan träng ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc vµ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cho c¸c doanh nghiÖp. §èi víi n­íc ta, vÊn ®Ò thµnh lËp vµ ph¸t triÓn tËp ®oµn kinh doanh lµ gi¶i ph¸p chiÕn l­îc ®Ó thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa nhanh, bÒn v÷ng, cã hiÖu qu¶. Nh­ vËy tËp ®oµn kinh doanh sÏ ph¶i lµ ®Çu tµu vµ lµ lùc l­îng nßng cèt cña qu¸ tr×nh ®ã. V× vËy sù thµnh lËp, ph¸t triÓn qu¶n l‎ tËp ®oµn kinh doanh ph¶i xuÊt ph¸t vµ g¾n víi yªu cÇu, nhiÖm vô chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý. §Õn l­ît nã, tËp ®oµn kinh doanh l¹i ph¶i phôc vô cã hiÖu qu¶ cho yªu cÇu, nhiÖm vô dã. Thµnh lËp, ph¸t triÓn tËp ®oµn kinh doanh theo h­íng ®a d¹ng hãa vÒ së h÷u, vÒ ngµnh nghÒ, vÒ lÜnh vùc kinh doanh. Hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn ra ®êi, ph¸t triÓn tËp ®oµn kinh doanh ë n­íc ta so víi nhiÒu n­íc cã sù kh¸c nhau. Sù kh¸c nhau ®ã thÓ hiÖn ë chç: nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa; c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n ë n­íc ta cßn bÐ, doanh nghiÖp nhµ n­íc chiÕm tû träng lín vµ ¸p ®¶o, tiÒn th©n cña c¸c tËp ®oµn kinh doanh sÏ h×nh thµnh trong t­¬ng lai lµ nh÷ng tæng c«ng ty nhµ n­íc theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh. Trong bèi c¶nh ®ã, doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¶i cã kh¶ n¨ng gi÷ vai trß chñ ®¹o trong tËp ®oµn kinh doanh ®a së h÷u vµ mçi tËp ®oµn kinh doanh cÇn ph¶i cã ngµnh, lÜnh vùc kinh doanh chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o. §iÒu nµy cÇn ®­îc thÓ hiÖn trong viÖc thiÕt kÕ m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh vµ trong viÖc x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng, b­íc ®i, ®iÒu kiÖn thµnh lËp tËp ®oµn kinh doanh ë n­íc ta. Thùc hiÖn nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ trong viÖc thµnh lËp, ph¸t triÓn vµ qu¶n l‎ý tËp ®oµn kinh doanh. Néi dung cña viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ trong qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ qu¶n l‎ý tËp ®oµn kinh doanh ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau ®©y: Doanh nghiÖp cã quyÒn tù nguyÖn tham gia tËp ®oµn kinh doanh vµ cã quyÒn lùa chän tËp ®oµn kinh doanh mµ m×nh tham gia. Nh­ng viÖc thõa nhËn vµ quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp tËp ®oµn kinh doanh ph¶i thuéc vÒ Nhµ n­íc. X¸c ®Þnh c¬ cÊu tæ chøc qu¶n l‎‎ý cña tËp ®oµn kinh doanh vµ ph©n cÊp qu¶n lý gi÷a tËp ®oµn kinh doanh víi c¸c tæ chøc, c¸c c«ng ty thµnh viªn cña tËp ®oµn kinh doanh. Thùc hiÖn nguyªn t¾c tù nguyÖn trong thµnh lËp tËp ®oµn kinh doanh. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn ë tr×nh tù tiÕn hµnh thµnh lËp vµ ë quyÒn lùa chän tËp ®oµn mµ c«ng ty sÏ tham gia. ViÖc thµnh lËp vµ qu¶n l‎‎ý tËp ®oµn kinh doanh ph¶i nh»m ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n so víi kh«ng thµnh lËp. HiÖu qu¶ kinh tÕ quèc d©n ph¶i ®­îc coi lµ môc tiªu, tiªu chuÈn ®Ó thµnh lËp, ph¸t triÓn , qu¶n l‎‎ý tËp ®oµn kinh doanh. §iÒu ®ã ph¶i ®­îc thÓ hiÖn ë mÆt ®Þnh tÝnh nh­ gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa nhanh, cã hiÖu qu¶ vµ ë kÕt qu¶ ®Þnh l­îng nh­ t¨ng s¶n l­îng, më réng mÆt hµng, n©ng cao chÊt l­îng, t¨ng thÞ phÇn, t¨ng søc c¹nh tranh, t¨ng lîi nhuËn. HiÖu qu¶ kinh tÕ quèc d©n chØ cã thÓ ®¹t ®­îc nÕu cã quyÕt ®Þnh ®óng khi thµnh lËp vµ vËn hµnh, qu¶n l‎‎ý tèt tËp ®oµn kinh doanh còng nh­ ph¶i cã m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi (bao gåm m«i tr­êng vÜ m«, m«i tr­êng ngµnh vµ m«i tr­êng trong néi bé tËp ®oµn kinh doanh). 2.3.2. C¸c biÖn ph¸p chñ yÕu Víi c¸c ph­¬ng h­íng trªn, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña viÖc thµnh lËp vµ qu¶n l‎ý tËp ®oµn kinh doanh, cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p chñ yÕu sau: -C©n nh¾c ®Çy ®ñ sù cÇn thiÕt, ®iÒu kiÖn vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ khi quyÕt ®Þnh thµnh lËp tËp ®oµn kinh doanh: Ngµnh ®­îc lùa chän ®Ó thµnh lËp tËp ®oµn kinh doanh ph¶i b¶o ®¶m ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn sau: S¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®èi t­îng liªn quan ph¶i ®¹t ®­îc tr×nh ®é tÝch tô, tËp trung ®Õn møc ®é nhÊt ®Þnh vµ ®Ó ph¸t triÓn kinh doanh ®ßi hái ph¶i cã tr×nh ®é tÝch tô, tËp trung cao h¬n. Nãi c¸ch kh¸c, nÕu ®Ó tõng ®èi t­îng ®éc lËp sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ nhiÖm vô kinh doanh vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kinh doanh. Tõ ®ã cã thÓ suy ra r»ng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ®­a tÊt c¶ c¸c ®èi t­îng liªn quan vµo Tæng c«ng ty nÕu tÝnh ®éc lËp cña nã ®­îc b¶o tån ë møc ®é cao vµ vÉn ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cao. V× vËy trong hÖ thèng kinh tÕ quèc d©n, bªn c¹nh nh÷ng tæ chøc kinh tÕ lín vÉn cßn tån t¹i nhiÒu doanh nghiÖp quy m« võa vµ nhá, c¸c lo¹i doanh nghiÖp nµy bæ sung, hç trî nhau chø kh«ng triÖt tiªu nhau. C¸c ®èi t­îng ®­a vµo tæng c«ng ty theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh ph¶i cã mèi quan hÖ víi nhau. ChÝnh mèi quan hÖ nµy sÏ t¹o mèi liªn kÕt gi÷a c¸c ®èi t­îng Êy trong mét thÓ thèng nhÊt. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, viÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh ph¶i nh»m vµo nh÷ng ngµnh (lÜnh vùc) träng yÕu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, cã nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn m¹nh. §iÒu ®ã sÏ gãp phÇn ®¹t ®­îc nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n sau ®©y: B¶o ®¶m ®iÒu kiÖn cho ngµnh ®­îc lùa chän thùc sù ®ãng vai trß träng yÕu, then chèt (hay mòi nhän) trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hÖ thèng kinh tÕ quèc d©n. T¹o ra nh÷ng ®Çu tÇu vµ ®éng lùc cho ph¸t triÓn b¶n th©n ngµnh (Tæng c«ng ty vµ c¸c ®¬n vÞ kh«ng thuéc tæng c«ng ty) vµ kÐo theo sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh kh¸c träng hÖ thèng nÒn kinh tÕ quèc d©n gãp phÇn thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc. T¹o ®iÒu kiÖn tháa m·n nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, tranh thñ c¸c c¬ héi kinh doanh ë trong vµ ngoµi n­íc. -TiÕp tôc thóc ®Èy viÖc thÝ ®iÓm thµnh lËp tæng c«ng ty theo m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con Con ®­êng vµ b­íc ®i C¸c doanh nghiÖp, c«ng ty ®éc lËp liªn kÕt víi nhau ®Ó t¹o thµnh tËp ®oµn kinh doanh cã tiÒm lùc kinh tÕ, tµi chÝnh ®ñ m¹nh, ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Doanh nghiÖp nhµ n­íc cã quy m« lín, tiÒm lùc m¹nh (kü thuËt, c«ng nghÖ, vèn) sö dông tiÒm lùc ®ã cña m×nh ®Ó ®Çu t­ më réng quy m« s¶n xuÊt vµ lÜnh vùc ho¹t ®éng, hoÆc ®Çu t­ th©m nhËp vµo c¸c doanh nghiÖp kh¸c dÇn biÕn nã thµnh së h÷u cña m×nh. Mét doanh nghiÖp quy m« lín, m¹nh mua l¹i hay s¸p nhËp, th«n tÝnh c¸c doanh nghiÖp kh¸c yÕu h¬n m×nh vµ biÕn chóng thµnh c¸c c«ng ty con, c¸c chi nh¸nh cña m×nh. C¸c b­íc tiÕn hµnh X¸c ®Þnh sè tËp ®oµn kinh doanh trong ngµnh cÇn thµnh lËp vµ ®­a ra ph­¬ng ¸n h×nh thµnh tõng tËp ®oµn kinh doanh. Lùa chän, c«ng bè c«ng ty ®ñ ®iÒu kiÖn trë thµnh “c«ng ty mÑ”. Muèn trë thµnh “c«ng ty mÑ” ph¶i ®¸p øng mét sè yªu cÇu nhÊt ®Þnh míi cã kh¶ n¨g thu hót, tËp hîp xung quanh nã vµ ®­îc c«ng ty kh¸c chÊp nhËn mét c¸ch tù nguyÖn. nh÷ng yÕu cÇu ®ã lµ: Thø nhÊt: ®ñ lín vÒ quy m« s¶n xuÊt kinh doanh: doanh thu, vèn, m¸y mãc thiÕt bÞ vµ lao ®éng. Thø hai: cã kinh nghiÖm qu¶n l‎ lµm ¨n theo phong c¸ch s¶n xuÊt lín. Cã chiÕn l­îc ph¸t triÓn l©u dµi, phï hîp víi chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc vµ xu thÕ biÕn ®æi cña thÕ giíi. Thø ba: cã uy tÝn trªn thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc. Thø t­: cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. H×nh thµnh c¸c c«ng ty thµnh viªn. C¸c c«ng ty thµnhviªn cã thÓ lµ nh÷ng c«ng ty thuéc së h÷u nhµ n­íc, còng cã thÓ t­ nh©n hoÆc c¸c doanh nghiÖp liªn doanh. TËp ®oµn ®­îc thµnh lËp ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c c«ng ty cæ phÇn. C¸c c«ng ty thµnh viªn cã thÓ thuéc bÊt kú chÕ ®é së h÷u nµo, chØ cÇn c«ng ty mÑ cã khèi l­îng cæ phÇn lín nhÊt, cã thÓ t¸c ®éng quyÕt ®Þnh ®Õn chiÕn l­îc cña tËp ®oµn. -CÇn cã biÖn ph¸p chèng ®éc quyÒn trong thµnh lËp vµ qu¶n l‎ý tËp‎ ®oµn kinh doanh. BiÖn ph¸p h÷u hiÖu nhÊt cã thÓ ¸p dông lµ nªn thµnh lËp kh«ng chØ mét tËp ®oµn kinh doanh duy nhÊt trong cïng mét ngµnh, mét lÜnh vùc, mµ cã thÓ thµnh lËp hai hoÆc vµi tËp ®oµn trong cïng mét ngµnh, mét lÜnh vùc ®ã. -Tæ chøc l¹i s¶n xuÊt vµ thiÕt lËp m« h×nh qu¶n l‎‎ý c¸c tËp ®oµn kinh doanh VÒ c¬ cÊu tæ chøc qu¶n l‎‎ý, tËp ®oµn kinh doanh bao gåm Héi ®ång qu¶n trÞ, tæng gi¸m ®èc vµ gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. VÒ c¬ chÕ vËn hµnh: C«ng cô chñ yÕu ®­îc sö dông ®Ó qu¶n l‎ý, ®iÒu hµnh ho¹t ®éng kinh tÕ cña tËp ®oµn kinh doanh lµ: §iÒu lÖ ho¹t ®éng cña tæng c«ng ty vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn ChiÕn l­îc ph¸t triÓn cña tæng c«ng ty vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. Hîp ®ång kinh tÕ ®­îc ký‎ gi÷a c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn Huy ®éng, ®iÒu hßa, sö dông vèn. C¸c vÊn ®Ò vÒ c¬ cÊu tæ chøc qu¶n l‎‎ý vµ c¬ chÕ vËn hµnh nªu trªn cÇn ®­îc thÓ hiÖn trong §iÒu lÖ ho¹t ®éng cña Tæng c«ng ty. -T¹o lËp vµ hoµn thiÖn méi tr­êng vÜ m« cÇn thiÕt vµ thuËn lîi cho sù ra ®êi vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cña c¸c tËp ®oµn kinh doanh Ph¶i t¹o lËp, hoµn thiÖn m«i tr­êng kinh tÕ vµ m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi ®Ó sao cho doanh nghiÖp ®­îc tù do kinh doanh vµ ®­îc c¹nh tranh lµnh m¹nh, b×nh ®¼ng. T¹o lËp m«i tr­êng ph¸p l‎ý vµ kinh doanh thuËn lîi, trong ®ã cã vÊn ®Ò cæ phÇn hãa vµ thµnh lËp thÞ tr­êng chøng kho¸n. Bëi v× cã nh­ vËy c¸c doanh nghiÖp míi cã thÓ tiÕn hµnh thuËn lîi viÖc mua b¸n cæ phiÕu, t¨ng gi¶m vèn, s¸p nhËp, thay ®æi h×nh thøc së h÷u, mua b¸n c«ng ty. Kh¾c phôc t©m l‎‎ý thÝch ph©n t¸n, tù do t¶n m¹n h¬n lµ s¸p nhËp, tËp trung. §Æc biÖt lµ t©m l‎ý sî r»ng tËp ®oµn kinh doanh sÏ ®i vµo vÕt xe ®æ cña Liªn hiÖp xÝ nghiÖp tr­íc ®©y. Tµi liÖu tham kh¶o 1. §Ó c¸c Tæng c«ng ty cña ViÖt Nam hiÖn nay trë thµnh c¸c tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh. TS. NguyÔn M¹nh ThÞnh 2. Mét sè biÖn ph¸p chñ yÕu thµnh lËp vµ n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý c¸c tËp ®oµn kinh doanh t¹i ViÖt Nam. T¸c gi¶: TS. NguyÔn V¨n TÊn 3. Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con ë ViÖt Nam. 4. M« h×nh tËp ®oµn kinh doanh (s¸ch tham kh¶o) 5. TËp ®oµn kinh tÕ nhµ n­íc - Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn T¸c gi¶: TS. TrÇn TiÕn C­êng 6. Tin c¸c tËp ®oµn (Chuyªn ®Ò Tæng c«ng ty B­u chÝnh viÔn th«ng) 7. Th«ng tin vÒ viÖc thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty trªn m¹ng vietnam.net, B¸o §Çu t­. môc lôc PhÇn më ®Çu PhÇn I: c¬ së lý luËn cña viÖc h×nh thµnh m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con ë viÖt nam 1 1.1 kh¸i qu¸t chung vÒ c«ng ty mÑ - c«ng ty con 1 1.1.1. Kh¸i niÖm 1 1.1.2. §Æc ®iÓm 1 1.1.3. C¬ chÕ ho¹t ®éng 4 1.1.4. Vai trß. 6 1.2. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc h×nh thµnh, ph¸t triÓn m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con ë ViÖt Nam 7 1.2.1.TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan 7 1.2.2.Nh÷ng nh©n tè kh¸ch quan ¶nh h­ëng ®Õn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña m« h×nh c«ng ti mÑ-c«ng ti con 9 1.2.3.Nhu cÇu vµ ®iÒu kiÖn thµnh lËp m« h×nh c«ng ti mÑ-c«ng ti con ë ViÖt Nam 14 1.3. Kinh nghiÖm thÕ giíi 20 1.3.1. Con ®­êng h×nh thµnh vµ b­íc ®i. 20 1.3.2.Mét sè m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con trªn thÕ giíi. 21 1.3.3.Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm. 23 PhÇn II: Sù h×nh thµnh vµ tæ chøc m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con ë ViÖt Nam 26 2.1. H×nh thøc thÝ ®iÓm m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con ë ViÖt Nam. 26 2.1.1. Chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc 26 2.1.2. Qu¸ tr×nh thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty theo m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con. 27 2.1.3.Mét thÝ ®iÓm cô thÓ 33 2.2. Nh÷ng thµnh c«ng ban ®Çu vµ h¹n chÕ 34 2.2.1. Nh÷ng thµnh c«ng ban ®Çu. 34 2.2.2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ yÕu kÐm 34 2.3. Ph­¬ng h­íng vµ biÖn ph¸p chñ yÕu 38 2.3.1. Ph­¬ng h­íng 38 2.3.2. C¸c biÖn ph¸p chñ yÕu 39 KÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o. KÕt luËn TËp ®oµn kinh tÕ cã vai trß hÕt søc quan träng trong tÝch tô vµ tËp trung ho¸ s¶n xuÊt , n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh , më réng thÞ tr­êng , tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Sù ra ®êi cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lµ biÓu hiÖn cña tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña lùc l­îng s¶n xuÊt , kinh tÕ x· héi .NghÞ quyÕt §¹i héi 9 cña §¶ng :trong 5 n¨m tíi c¬ b¶n hoµn thµnh viÖc s¾p xÕp ,®iÒu chØnh c¬ cÊu ®æi míi n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng c¸c Doanh nghiÖp nhµ n­íc , x©y dùng mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh trªn c¬ së c¸c tæng c«ng ty Nhµ n­íc cã sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ . ViÖc h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh tÕ ë n­íc ta kh«ng cßn xa x«i n÷a , ®· ®Õn lóc chóng ta ph¶i xóc tiÕn chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn cho sù ra ®êi ph¸t triÓn cña nh÷ng rËp ®oµn nµy .C¸c tËp ®oµn kinh tÕ kh«ng chØ t¹o ra mòi nhän cña nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Ó v­¬n ra thÕ giíi mµ cßn h×nh thµnh nªn nh÷ng trô cét quan träng lµm nÒn t¶ng cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ .