Tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm trong giờ đọc – hiểu văn bản môn ngữ văn 7

PhÇn lý thuyÕt chuyªn ®Ò: “ tæ chøc cho häc sinh ho¹t ®éng nhãm trong giê ®äc – hiÓu v¨n b¶n ” M«n Ng÷ v¨n 7 PhÇn I Lý do chän chuyªn ®Ò I. C¬ së lý luËn: Bé m«n Ng÷ v¨n trong nhµ tr­êng THCS nãi chung, m«n Ng÷ v¨n líp 7 nãi riªng cã nhiÒu thay ®æi c¬ b¶n theo h­íng tÝch hîp vµ tÝch cùc. CÊu t¹o ch­¬ng tr×nh ®ßi hái ho¹t ®éng cña ng­êi d¹y còng nh­ ng­êi häc ph¶i cã sù ®æi míi cho phï hîp vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao. Cô thÓ lµ: Thay cho ph­¬ng ph¸p d¹y häc thô ®éng nh­ tr­íc ®©y lµ ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc. Trong ®ã thµy chØ gi÷ vai trß lµ ng­êi tæ chøc, h­íng dÉn HS ho¹t ®éng lÜnh héi tri thøc vµ kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c em. Cßn HS víi vai trß lµ chñ thÓ cña ho¹t ®éng lÜnh héi. C¸c em hoµn toµn chñ ®éng, tÝch cùc trong viÖc tù nghiªn cøu, th¶o luËn, ph¸t hiÖn kiÕn thøc vµ thÓ hiÖn, ®ång thêi tù kiÓm tra kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña m×nh trªn c¬ së h­íng dÉn cña GV. Muèn lµm tèt ®­îc ®iÒu ®ã, trong mçi giê häc, GV cïng HS ph¶i thùc hiÖn hµi hoµ c¸c kh©u, c¸c b­íc; ®Æc biÖt lµ ®Ó tæ chøc cho HS lÜnh héi tri thøc mét c¸ch cã hiÖu qu¶, ng­êi GV ph¶i sö dông linh ho¹t vµ phï hîp c¸c ph­¬ng ph¸p, h×nh thøc tæ chøc d¹y häc. Mét trong sè ®ã ph¶i kÓ ®Õn lµ h×nh thøc tæ chøc ho¹t ®éng nhãm cho HS trong giê häc. Ho¹t ®éng nhãm lµ mét h×nh thøc ho¹t ®éng cña tËp thÓ HS ( tõ 2 trë lªn, th­êng tõ 8 - 10 HS ) nh»m th¶o luËn ®Ó ®­a ra ý kiÕn tr­íc mét c©u hái nµo ®ã cña GV, ®­îc sù h­íng dÉn, theo dâi vµ kiÓm tra cña GV. Ho¹t ®éng nµy ®­îc thùc hiÖn khi d¹y – häc c¶ 3 ph©n m«n: V¨n, TËp lµm v¨n vµ TiÕng viÖt. Do ph¹m vi giíi h¹n cña chuyªn ®Ò, cho phÐp t«i ®­îc ®Ò cËp ®Õn viÖc tæ chøc cho HS ho¹t ®éng nhãm trong giê §äc – HiÓu v¨n b¶n. II. C¬ së thùc tiÔn: Thùc ra, ngay tõ n¨m ®Çu thay s¸ch m«n Ng÷ v¨n 7 trong qóa tr×nh gi¶ng d¹y theo tinh thÇn ®æi míi ph­¬ng ph¸p, chóng t«i ®· tæ chøc cho HS ho¹t ®éng nhãm trong giê §äc – hiÓu v¨n b¶n. Trong suèt 4 n¨m thùc hiÖn vµ häc hái th«ng qua dù giê th¨m líp, t«i nhËn thÊy h×nh thøc ho¹t ®éng nµy cã nh÷ng ­u ®iÓm vµ tån t¹i c¬ b¶n nh­ sau: 1. ¦u ®iÓm: - T¹o kh«ng khÝ s«i næi, m¹nh d¹n cho c¸c ®èi t­îng HS trong líp; gióp HS cã c¬ héi ®­îc trao ®æi ý kiÕn cña m×nh víi c¸c b¹n, tõ ®ã c¸c em m¹nh d¹n vµ cëi më h¬n trong giao tiÕp. - Ho¹t ®éng nhãm gióp HS ®­a ra ®­îc nh÷ng kÕt luËn phong phó, ®a d¹ng, nh÷ng kh¸m ph¸ bÊt ngê; ®Æc biÖt lµ ®­îc tr×nh bµy nh÷ng suy nghÜ, ®¸nh gi¸ vÒ 1 chi tiÕt, nh©n vËt nµo ®ã trong v¨n b¶n. - Th«ng qua ho¹t ®éng nhãm, HS tù rÌn luyÖn cho m×nh nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n: nghe, nãi vµ viÕt. - Ho¹t ®éng nhãm gióp c¸c em h×nh thµnh vµ ph¸t huy kh¶ n¨ng kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña nhãm m×nh còng nh­ ho¹t ®éng cña nhãm b¹n. Bªn c¹nh ®ã, trong thùc tÕ viÖc tæ chøc cho HS ho¹t ®éng nhãm cßn 1 sè tån t¹i: 2. Tån t¹i: - Cã nh÷ng tiÕt häc GV cè Ðp ho¹t ®éng nhãm nªn viÖc thùc hiÖn cßn nÆng vÒ h×nh thøc vµ hiÖu qu¶ kh«ng cao ( chóng ta cÇn l­u ý: kh«ng ph¶i bÊt cø tiÕt §äc – HiÓu v¨n b¶n nµo còng b¾t buéc ph¶i cã ho¹t ®éng nhãm ). Qua thùc tÕ dù giê th¨m líp t«i thÊy hiÖn t­îng nµy kh«ng hiÕm gÆp: cã thÓ GV ®­a ra c©u hái th¶o luËn qu¸ ®¬n ®iÖu, thêi gian th¶o luËn qu¸ Ýt ( chØ 2 – 3 phót ) ch¼ng h¹n nh­: Em hiÓu g× vª nh©n vËt Thñy qua chi tiÕt: Thñy mang kim chØ ra tËn s©n bãng ®Ó v¸ ¸o cho anh trong v¨n b¶n “ Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª ’’. - Trong 1 vµi tiÕt häc, GV cho HS th¶o luËn nhiÒu ®Õn 3 lÇn trong 1 tiÕt ( ®©y lµ tån t¹i cÇn kh¾c phôc bëi th¶o luËn nhiÒu nh­ thÕ lµ mÊt thêi gian, rèi líp mµ kiÕn thøc kh«ng ®­îc tËp trung ). - Ho¹t ®éng nhãm th­êng mÊt kh¸ nhiÒu thêi gian ( trªn 5 phót ) - Cßn hiÖn t­îng mét sè HS nh©n lóc c¸c b¹n th¶o luËn th× nãi chuyÖn riªng hoÆc kh«ng tù gi¸c, tÝch cùc mµ û l¹i. - Cã nh÷ng giê th¶o luËn cßn ån, lµm ¶nh h­ëng ®Õn líp bªn c¹nh. Dùa trªn nh÷ng c¬ së ®ã, t«i m¹nh d¹n ®­a ra mét sè ®Þnh h­íng thùc hiÖn ®Ó viÖc tæ chøc cho HS ho¹t ®éng nhãm trong giê §äc – hiÓu v¨n b¶n cña chóng ta cã hiÖu qu¶ cao h¬n. PhÇn II Néi dung chuyªn ®Ò. I. §Æt c©u hái th¶o luËn: XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ: Kh«ng ph¶i tiÕt §äc – HiÓu v¨n b¶n nµo còng cã thÓ tæ chøc cho HS th¶o luËn nhãm nªn vÊn ®Ò ®Æt ra hµng ®Çu lµ ®Æt c©u hái th¶o luËn thÕ nµo cho phï hîp vµ ®¹t hiÖu qu¶. Tr­íc hÕt cÇn l­u ý: + HÖ thèng c©u hái cÇn b¸m s¸t môc tiªu, ®¸p øng yªu cÇu bµi häc ®Ó HS th¶o luËn theo nh÷ng suy t­ëng c¸ nh©n, nh÷ng c¶m xóc riªng trong qu¸ tr×nh c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc. + C©u hái ph¶i ng¾n gän, râ rµng, võa søc, khuyÕn khÝch ®­îc tÊt c¶ HS trong líp suy nghÜ vµ cã c©u tr¶ lêi. + CÇn ®­a ra nhiÒu c©u hái suy luËn, t­ëng t­îng s¸ng t¹o nh»m ph¸t triÓn t­ duy h¬n lµ nh÷ng c©u hái gîi nhí. §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc GV nªn ®­a ra d¹ng c©u hái më ®Ó HS th¶o luËn. + NÕu thÊy cÇn thiÕt, GV cã thÓ nªu c©u hái phô nh­ng vÉn ®¶m b¶o ph¸t huy ®­îc tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña HS. + C©u hái ®Ó HS th¶o luËn th­êng lµ nh÷ng d¹ng c©u hái sau: - Suy nghÜ, ®¸nh gi¸, c¶m nhËn vÒ mét chi tiÕt hoÆc mét nÐt nghÖ thuËt tiªu biÓu trong v¨n b¶n. VÝ dô: Suy nghÜ cña em vÒ chi tiÕt cuèi truyÖn “ Cuéc chia tay cña con bóp bª ”. “ T«i ( Thµnh ) ®øng nh­ ch«n ch©n xuèng ®Êt nh×n theo c¸i d¸ng bÐ nhá liªu xiªu cña em g¸i t«i trÌo lªn xe ”? HoÆc: C¶m nhËn s©u s¾c cña em vÒ c©u th¬ cuèi bµi “ TÜnh d¹ tø ” ( LÝ B¹ch ) - Th¶o luËn mét chñ ®Ò cho tr­íc ch¼ng h¹n: T×m hiÓu cuéc ®êi, sù nghiÖp s¸ng t¸c cña t¸c gi¶ lín. VÝ du: Tõ viÖc tim hiÓu th«ng tin – SGK vµ tµi liÖu tham kh¶o kh¸c, h·y tr×nh bµy hiÓu biÕt cña em vÒ t¸c gi¶ NguyÔn KhuyÔn (hoÆc LÝ B¹ch, Bµ HuyÖn Thanh Quan). - TËp ®ãng vai ®Ó chuÈn bÞ cho mét mµn kÞch ng¾n liªn quan ®Õn néi dung v¨n b¶n. VÝ dô: NhËp vai nh©n vËt Sïng ¤ng, Sïng Bµ, M¨ng ¤ng, ThiÖn Sü, ThÞ KÝnh ®Ó t¸i hiÖn c¶nh… - Th¶o luËn vÒ ý nghÜa cuéc sèng mµ t¸c phÈm gîi ra hoÆc th«ng ®iÖp t¸c gi¶ muèn göi tíi ng­êi ®äc. VÝ dô: Trong bµi th¬ “ TiÕng gµ tr­a ’’ tõ viÖc gîi l¹i nh÷ng kû niÖm ®Ñp ®Ï cña tuæi th¬ vµ t×nh bµ ch¸u, t¸c gi¶ Xu©n Quúnh muèn göi tíi ng­êi ®äc chóng ta th«ng ®iÖp g× ? HoÆc: Th«ng ®iÖp mµ t¸c gi¶ Kh¸nh Hoµi muèn göi tíi chóng ta qua v¨n b¶n “ Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª” lµ g× ? - Th¶o luËn nhãm ®Ó gi¶i quyÕt bµi tËp tr¾c nghiÖm ( D¹ng c©u hái nµy GV chóng ta lµm th­êng xuyªn nh­ng ®õng nªn cho ë d¹ng qu¸ ®¬n gi¶n mµ nªn ®Æt ra ë nh÷ng c©u hái ph¶i chän 2 ®¸p ¸n trë lªn ) II. C¸c kiÓu lo¹i nhãm: Tuú theo tÝnh chÊt møc ®é c©u hái th¶o luËn GV cã thÓ chän c¸ch chia nhãm phï hîp: Cã thÓ chia theo sè l­îng, cã thÓ chia theo tÝnh chÊt * KiÓu nhãm chia theo sè l­îng: + Với những câu hỏi nhỏ không cần nhiều công sức, thời gian, chẳng hạn phát hiện những từ láy tượng hình trong hai câu luận bài thơ “ Qua đèo Ngang” có thể cho học sinh thảo luận nhóm gồm 2 hoặc 3 ( Kiểu nhóm này rất ít dùng). + Với nhiệm vụ lớn hơn, ch¼ng h¹n: c¶m nhËn vÒ mét chi tiÕt trong v¨n b¶n hoÆc tr×nh bµy hiÎu biÕt vÒ mmét t¸c gi¶ lín nh­ Hå ChÝ Minh, Lý B¹ch, §ç Phñ, NguyÔn KhuyÕn… nªn tæ choc nhãm häc tËp cã số lượng từ 8 đến 10 em học sinh. - Chia nhóm theo kiểu này có lợi thế là chúng ta được hoàn toàn chủ động về số lượng học sinh mỗi nhóm vµ tuỳ thuộc vào mức độ yªu cÇu của câu hỏi để định số lượng mỗi nhóm cho phù hợp. Song hạn chế của nó là: Học sinh không theo một nhóm cố định, một chỗ ngồi cố định trong nhóm nên đôi khi các em lúng túng khi nhập nhóm. * Kiểu nhóm chia theo tính chất: Chia nhóm theo kiểu này gồm nhiều cách: Chia nhóm tình bạn ( Tức là nhóm những học sinh hiểu biết nhau, thân thiết với nhau); Nhóm kinh nghiệm ( tức là nhóm những học sinh cùng năng lực); nhóm hỗn hợp (tức là nhóm có nhiều đối tượng học sinh với những năng lực khác nhau)… Những cách chia nhóm theo kiểu này chúng ta ít vận dụng. Nếu có vận dụng, cần lưu ý: Dù chia nhóm tình bạn, nhóm kinh nghiệm hay nhóm hỗn hợp đi chăng nữa GV cũng nên định số lượng cho phù hợp ( dựa theo tiêu chuẩn tính chất). * Trong quá trình thành lập nhóm, chúng ta thường thành lập nhóm gồm những học sinh ngồi 2 – 3 bàn gần nhau. Đây là một kiểu nhóm được dùng nhiều nhất, thích hợp với yêu cầu câu hỏi thảo luận một vấn đề liên quan đến §ọc - hiểu văn bản. Chia nhóm theo kiểu này có nhiều ­u thế: học sinh quen chỗ, quen bạn nên dễ hoà nhập, sôi nổi, mạnh dạn khi thảo luận và thảo luận đạt kết quả. III. mét sè h×nh thøc ho¹t ®éng nhãm Theo tôi, hình thức hoạt động nhóm không phải là không phong phú. Song vấn đề là chúng ta phải biết lựa chọn hình thức nào cho phù hợp và đạt hiệu quả. Sau đây tôi xin giới thiệu một số hình thức hoạt động phổ biến thường dùng. - Hình thức 1: Giáo viên phát phiếu học tập có ghi câu hỏi tới từng nhóm; các thành viên trong nhóm cùng thảo luận đưa ra ý kiến, nhóm trưởng ghi vào phiếu. Sau đó giáo viên gọi đại diện của hai nhóm trình bày kết quả ( hoặc giáo viên thu phiếu của hai nhóm đọc kết quả) các nhóm còn lại bổ sung ý kiến, giáo viên thống nhất. - Hình thức 2: Giáo viên ghi câu hỏi thảo luận ra bảng phụ ( hoặc miệng), học sinh đọc ( nghe câu hỏi), sau đó thảo luận nhóm, ghi lại kết quả ra bảng nhóm, hết thời gian thảo luận, đại diện nhóm lên treo bảng. Các nhóm nhận xét kết quả cho nhau, giáo viên đi đến thống nhất. - Hình thức 3: Giáo viên đưa ra câu hỏi, các thành viên trong nhóm hoạt động độc lập, ghi ý kiến ra phiếu học tập cá nhân. Sau đó nhóm trưởng thu phiếu của các bạn, trình bày trước lớp, giáo viên nhận xét và đi đến thống nhất( chọn hai nhóm trưởng trình bày), các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung. Ba hình thức này được áp dụng trong trường hợp tất cả các nhóm cùng giải quyết một câu hỏi. - Hình thức 4: Giáo viên phân ra hai nhóm sẽ giải quyết một câu hỏi. Các nhóm thảo luận, Giáo viên gọi bất cứ một học sinh nào trong nhóm ( không chỉ là nhóm trưởng) đứng dậy trả lời ( giáo viên có thể gọi mỗi nhóm một học sinh với đầy đủ các đối tượng) sau đó đi đến thống nhất cho mỗi câu hỏi. IV. Qui trình tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm. Bước I: Thành lập nhóm. Đây được coi là khâu chuẩn bị những điều kiện để nhóm tiến hành hoạt động. Giáo viên sẽ thông qua mục tiêu hoạt động ( hoạt động nhóm nhằm giải quyết vấn đề gì), hoạt động như thế nào chia lớp thành mấy nhóm, mỗi nhóm bao nhiêu học sinh, mỗi học sinh phát huy tính chủ động, tích cực của mình như thế nào...). * L­u ý: Khi chia nhóm cần đảm bảo số học sinh trong các nhóm phải đều, tương đương nhau, tránh nhóm nhiều nhóm ít (chỉ cho phép hơn kém nhau một học sinh), giáo viên đặt ra mục tiêu một cách rõ ràng để học sinh tiếp nhận được. Bước II: Hoạt động nhóm: Giáo viên phát phiếu hoặc treo bảng phụ ghi câu hỏi ( có khi nêu bằng miệng) ấn định thời gian thảo luận, các nhóm nhận nhiệm vụ, sau đó giao nhiệm vụ cụ thể cho nhóm trưởng, thư ký và các thành viên trong nhóm rồi cả nhóm tập trung giải quyết vấn đề (tức là nêu ý kiến, thảo luận và ghi lại...) trong khi học sinh thảo luận, giáo viên quan sát, theo dõi có thể đến với từng nhóm hỗ trợ, nhắc nhở các nhóm để các nhóm làm việc đều tay đảm bảo đúng thời gian tiến độ. *Lưu ý: - Dù giáo viên ghi câu hỏi vµo phiếu học tập hay ra bảng phụ thì cũng nên đọc to câu hỏi trước lớp khi các em chưa ngồi theo nhóm, tránh tình trạng học sinh ngồi vào thảo luận mà chưa rõ câu hỏi hoặc nhóm này không biết câu hỏi của nhóm kia ( trong trường hợp c¸c nhóm không cùng câu hỏi). - Việc giáo viên quan sát, theo dõi, nhắc nhở học sinh là quan trọng và cần thiết nhưng cÇn khắc phục tình trạng nhắc nhở nhóm này làm ảnh hưởng đến nhóm kia, khiến các em thiếu tập trung hoặc không chủ động trong thảo luận. Bước III: Thông báo kết quả. Khi hết thời gian ấn định, các nhóm hoàn thành công việc, giáo viên cho từng nhóm báo cáo bằng miệng kết quả đã trình bày trong phiếu học tập hoặc cùng học sinh kiểm tra kết quả của mỗi nhóm trên bảng nhóm các em đã trình bày. Các em khác bổ sung, thống nhất ý kiến. * Lưu ý: Trước khi cho học sinh báo cáo hoặc kiểm tra kết quả, giáo viên cần nhận xét ý thức của các em khi thảo luận để rút kinh nghiệm cho những lần sau, có tuyên dương, phê bình cụ thể: Bước IV: Giáo viên tóm tắt kết quả thảo luận của học sinh, sau đó cùng các em đi đến thống nhất và hướng dẫn cho các em ghi lại một vài ý kiến đúng, hay để các em làm tư liệu ( nên thống nhất cần thiết). * Lưu ý: - Vấn đề mà giáo viên đưa ®Ó häc sinh thảo luận thường là một vấn đề quan trọng, cần thiết cho nên việc đánh giá, thống nhất của giáo viên là vô cùng quan trọng. Nếu không khéo léo sẽ mất nhiều thời gian mà hiệu quả không cao có khi khiến học sinh nản lòng do kết quả của mình không được đánh giá đúng mức. - Cũng như trong suốt quá trình dạy học, khi cho học sinh ghi lại những ý kiến đúng, hay để làm tư liệu ( khi thấy cần thiết) tuyệt đối giáo viên không ®äc cho học sinh chép mà phải hướng dẫn để các em có thói quen nghe cô nói và tự ghi vào vở. PHÇN iii: KÕT LUËN Tôi thiết nghĩ: tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm trong giờ §ọc- hiểu văn bản là một việc làm cần thiết. Nếu chúng ta có những định hướng cụ thể và khéo léo khi tổ chức thực hiện thì chắc chắn việc làm của chúng ta sẽ đạt hiệu quả cao. Trong thực tế đã có rất nhiều tiết Đọc- Hiểu văn bản, giáo viên hướng dẫn cho học sinh thực hiện tốt hoạt động này nhưng bên cạnh đó vẫn còn có những tiêt học việc tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm còn mang tính chất hình thức và hiệu quả không cao. Tôi rất mong những ý kiến và định hướng của tôi trên đây sẽ được các đồng nghiệp tham khảo, thực hiện để nâng cao hơn nữa hiệu quả giờ Đọc- Hiểu văn bản và cũng là nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ Văn 7 cùng Ngữ văn các khối khác nói chung. Thụy Dũng, Ngày 02 tháng 11 năm 2006 Người viết chuyên đề Giáo viên: Đào Thị Thụy Trường THCS Thụy Dũng, Thái Thụy, Thái Bình Nhãm biªn so¹n chuyªn ®Ò §µo ThÞ Thôy – Tr­êng THCS Thôy Dòng NguyÔn Thanh HiÒn – Tr­êng THCS Thôy Dòng Vò ThÞ Thªu – Tr­êng THCS Quúnh Hång NguyÔn ViÖt Hïng – Tr­êng THCS Quúnh Hång Vò ThÞ Ngä – Tr­êng THCS Thôy Tr×nh L­u Thuý HiÒn – Tr­êng THCS Thôy Tr×nh Ng« ThÞ DiÖu – Tr­êng THCS Thôy Hång