Tóm tắt Luận án Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo phát triển kinh tế hàng hải từ năm 1996 đến năm 2011

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ THƠM §¶NG CéNG S¶N VIÖT NAM L·NH §¹O PH¸T TRIÓN KINH TÕ HµNG H¶I Tõ N¡M 1996 §ÕN N¡M 2011 Chuyên ngành : Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam Mã số : 62 22 03 15 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ HÀ NỘI - 2015 Luận án được hoàn thành tại Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Người hướng dẫn khoa học : 1. PGS. TS Đoàn Ngọc Hải 2. TS. Nguyễn Thành Vinh Phản biện 1: . . Phản biện 2: .. .. Phản biện 3: .. ... Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Vào hồigiờngàytháng.năm 2015 Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia - Thư viện Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài - Xuất phát từ vị trí, vai trò của kinh tế biển, kinh tế hàng hải (KTHH) trong tiến trình phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH), củng cố quốc phòng, an ninh và bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc. - Từ điều kiện tự nhiên, KT-XH của vùng biển Việt Nam, thực trạng phát triển ngành Hàng hải Việt Nam (HHVN), từ xu thế chung của các nước trong khu vực và trên thế giới. - Thế kỷ XXI là thế kỷ của đại dương, tất cả các quốc gia có biển đều quan tâm đến biển, phát triển kinh tế biển, làm giàu từ biển. Trong đó KTHH giữ vai trò đặc biệt quan trọng của kinh tế biển. Nghiên cứu quá trình Đảng lãnh đạo phát triển KTHH từ 1996 đến năm 2011, nhằm khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng đối với KTHH; đưa ra những nhận xét, đánh giá về ưu điểm, hạn chế trong phát triển KTHH; đúc rút kinh nghiệm lịch sử, vận dụng vào hiện thực là việc làm cần thiết. Với ý nghĩa đó nghiên cứu sinh chọn đề tài trên làm Luận án tiến sỹ Lịch sử, chuyên ngành Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu làm sáng tỏ quá trình Đảng lãnh đạo phát triển KTHH từ năm 1996 đến năm 2011; đúc kết một số kinh nghiệm để vận dụng vào phát triển KTHH trong thời kỳ mới đạt kết quả cao hơn. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ yêu cầu khách quan Đảng lãnh đạo phát triển KTHH từ năm 1996 đến năm 2011. - Phân tích, luận giải làm rõ chủ trương và sự chỉ đạo của Đảng về phát triển KTHH qua 2 giai đoạn: 1996 - 2001 và 2001 - 2011. - Đánh giá ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân từ quá trình Đảng lãnh đạo phát triển KTHH; trên cơ sở đó, đúc rút một số kinh nghiệm để vận dụng vào phát triển KTHH trong giai đoạn mới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu quá trình lãnh đạo của Đảng về phát triển KTHH từ năm 1996 đến năm 2011. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Nghiên cứu chủ trương và sự chỉ đạo của Đảng về phát triển KTHH từ năm 1996 đến năm 2011. Trong khuôn khổ luận án, nghiên cứu sinh tập trung nghiên cứu sự lãnh đạo của Đảng về phát triển KTHH trên ba lĩnh vực chủ yếu: Công nghiệp đóng tàu, vận tải biển, cảng và dịch vụ cảng biển. - Về thời gian: Nghiên cứu quá trình Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo phát triển KTHH từ năm 1996 đến năm 2011. - Về không gian: Nghiên cứu trong phạm vi cả nước, tập trung chủ yếu ở các vùng có KTHH phát triển. 4. Cơ sở lý luận, nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Cơ sở lý luận Dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối của Đảng về phát triển kinh tế, tập trung về phát triển kinh tế biển, KTHH. 4.2. Nguồn tư liệu - Các văn kiện, nghị quyết, chính sách, chỉ thị, hướng dẫn của Đảng, Nhà nước; các văn bản của Bộ Giao thông vận tải, các cơ quan và các đơn vị liên quan đến hàng hải thuộc Bộ Giao thông vận tải. Các văn bản của các địa phương về phát triển kinh tế biển, kinh tế hàng hải. - Các sách chuyên khảo, luận án, đề tài nghiên cứu khoa học, kỷ yếu hội thảo khoa học đã công bố có liên quan đến kinh tế biển, KTHH được coi là nguồn tư liệu tham khảo có giá trị giúp cho việc hoàn thành các nội dung nghiên cứu của luận án. 4.3. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án, nghiên cứu sinh sử dụng phương pháp lịch sử, phương pháp logic và kết hợp chặt chẽ hai phương pháp đó là chủ yếu, đồng thời còn sử dụng một số phương pháp khác như phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh nhằm làm sáng tỏ những vấn đề luận án đặt ra cần phải giải quyết. 5. Đóng góp mới của luận án - Hệ thống hóa chủ trương, sự chỉ đạo của Đảng về phát triển KTHH, qua đó khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng đối với sự phát triển KTHH trong chiến lược phát triển KT-XH của đất nước. - Rút ra những nhận xét, đánh giá kết quả Đảng lãnh đạo phát triển KTHH; đúc kết một số kinh nghiệm lịch sử vận dụng vào giai đoạn mới. - Luận án là nguồn tài liệu tham khảo phục vụ cho việc nghiên cứu, giảng dạy Lịch sử Đảng ở các học viện, trường đại học, cao đẳng trong cả nước. 6. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, tổng quan, kết luận, danh mục công trình khoa học của tác giả liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận án gồm 3 chương, 6 tiết. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Do vị trí và tầm quan trọng của KTHH trong nền kinh tế quốc dân, trong nhiều năm qua, nhiều cơ quan lãnh đạo, quản lý, các tổ chức, các nhà khoa học trong và ngoài nước đã quan tâm nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau, được phân thành các nhóm sau: 1.1. Các công trình nghiên cứu về biển, kinh tế biển Nghiên cứu về biển, kinh tế biển có những công trình như: “Chính sách, pháp luật biển của Việt Nam và Chiến lược phát triển bền vững” của Nguyễn Bá Diến; “Quản lý nhà nước tổng hợp và thống nhất về biển, hải đảo” của Đặng Xuân Phương, Nguyễn Lê Tuấn; “Công ước Biển 1982 và Chiến lược biển của Việt Nam” của Nguyễn Hồng Thao, Đỗ Minh Thái, Nguyễn Thị Như Mai, Nguyễn Thị Hường; “Kinh tế biển Việt Nam: Tiềm năng, cơ hội và thách thức” của Nguyễn Văn Để; “Nền kinh tế các vùng ven biển của Việt Nam” của Thế Đạt; “Tiềm năng biển Việt Nam và chính sách hợp tác quốc tế về biển trong thập niên đầu thế kỷ XXI” của Nguyễn Thanh Minh; “Chiến lược phát triển kinh tế biển Việt Nam trong hội nhập quốc tế” của Phạm Ngọc Anh; “Phát triển kinh tế - xã hội vùng ven biển, hải đảo gắn với bảo vệ môi trường và an ninh quốc gia” của Nguyễn Đăng Đạo; “Tiềm năng và vấn đề đặt ra của kinh tế biển Việt Nam” của Phạm Đức Ngoan; “Việt Nam với mục tiêu phát triển kinh tế biển, đảo bền vững trong “thế kỷ của đại dương” của Trương Minh Tuấn; “Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo bảo vệ chủ quyền biển, đảo Tổ quốc từ năm 1986 đến năm 2001” Luận văn thạc sĩ và “Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo bảo vệ chủ quyền biển, đảo Tổ quốc từ năm 2001 đến năm 2011” Luận án tiến sĩ của Nguyễn Đức Phương; “Quá trình triển khai chính sách biển của Việt Nam từ năm 1986 đến năm 2010” của Nguyễn Thanh Minh; “Đảng bộ thành phố Hải Phòng lãnh đạo phát triển kinh tế biển từ năm 1996 đến năm 2010” Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thị Anh. Bên cạnh những công trình nghiên cứu của các học giả trong nước, còn có các công trình nghiên cứu của các học giả nước ngoài như: “Sức mạnh biển đối với lịch sử thời kỳ 1660 - 1783” của Alfred Thayer Mahan, Phạm Nguyên Trường dịch; “Phân tích về địa lý - chính trị cuộc xung đột và tranh chấp biên giới Việt - Trung liên quan đến quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa ở biển Nam Trung Hoa” của Peaun Medes Antunes; “Các đảo tranh chấp ở vùng biển Nam Trung Hoa, Hoàng Sa - Trường Sa - Pratas - Bãi Maccelesfield”, công trình nghiên cứu của Viện nghiên cứu các vấn đề châu Á tại Hamburg; “Quần đảo Trường Sa: Liệu có còn thích hợp khi tranh cãi về vấn đề chủ quyền”, công trình nghiên cứu của Viện nghiên cứu Khoa học pháp lý (trường Đại học Tổng hợp Philippin); “Chủ quyền trên hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa: Thử phân tích lập luận của Việt Nam và Trung Quốc” của Từ Đặng Minh Thu; “Lập trường của Trung Quốc trong tranh chấp chủ quyền trên hai hòn đảo Hoàng Sa, Trường Sa và luật pháp quốc tế” của Đào Văn Thụy; “Cộng hòa nhân dân Trung Hoa và sự sử dụng luật pháp quốc tế trong tranh chấp chủ quyền quần đảo Trường Sa” của Michael Bennett. Tổng quan các công trình nghiên ở trong nước cũng như nước ngoài về biển và kinh tế biển cho thấy: Nội dung đề cập tới nhiều vấn đề về chính trị, kinh tế, an ninh, quốc phòng ở trong nước và ở khu vực Biển Đông. Trong đó, tập trung vào hai vấn đề chính là phát triển kinh tế biển và vấn đề chính trị ở khu vực Biển Đông, nơi Việt Nam được coi là quốc gia có một phần diện tích rộng lớn ở khu vực này, với một nguồn lợi mà Biển Đông đem lại cho Việt Nam là vô cùng to lớn. Do đó, phát triển kinh tế biển cùng với việc ổn định chính trị ở Biển Đông là một việc hết sức quan trọng, không chỉ đối với Việt Nam mà đối với tất cả các nước trong khu vực. 1.2. Các công trình nghiên cứu về kinh nghiệm của các quốc gia phát triển kinh tế biển trên thế giới Các công trình nghiên cứu liên quan đến kinh nghiệm của các quốc gia phát triển kinh tế biển trên thế giới như: “Lịch sử kinh tế của các nước đảo trên thế giới” của Thế Đạt; “Chiến lược phát triển kinh tế ven biển Trung Quốc” của Đoàn Văn Trường; “Xây dựng hành lang kinh tế biển một trong những mục tiêu Chiến lược biển của Trung Quốc trong tương lai” và “Chiến lược kinh tế biển của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ” của Ngọc Hiền; “Kinh nghiệm của ASEAN trong việc phát triển dịch vụ vận tải biển” của Nguyễn Tương; “Thẩm quyến thần kỳ - hiện đại hóa - quốc tế hóa” của Đoàn Văn Trường; “Những kinh nghiệm phát triển cảng biển của Nhật Bản” Đề án của Viện Chiến lược và Phát triển Giao thông vận tải. Tổng quan các công trình nghiên cứu về kinh nghiệm của các quốc gia phát triển kinh tế biển trên thế giới cho thấy: Nội dung chủ yếu tập trung vào việc giải thích lý do tại sao các quốc gia trên thế giới lại có sự phát triển thần kỳ về kinh tế biển, nền tảng cũng như yếu tố tự nhiên là những điều kiện cần thiết giúp các quốc gia trên tận dụng lợi thế của mình để sớm phát triển kinh tế biển, KTHH. Với sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế biển, các quốc gia như Trung Quốc, Hoa Kỳ, Canada, Nhật Bản, đã sớm xây dựng thành công chiến lược biển cho riêng mình và đã đạt được nhiều thành tựu to lớn. Thành công của các nước trong phát triển kinh tế biển, đang là bài toán khiến Việt Nam phải tích cực hơn cho con đường phát triển kinh tế biển của đất nước trong tương lai. 1.3. Các công trình nghiên cứu liên quan trực tiếp đến phát triển kinh tế hàng hải Các công trình nghiên cứu liên quan trực tiếp đến phát triển kinh tế hàng hải, điển hình như: “Quy hoạch cảng biển Việt Nam cần tính khoa học và đồng bộ” của Nguyễn Ngọc Huệ; “Vinashin và Chiến lược kinh tế biển” của Nguyễn Đức Ngọc; “Phát triển dịch vụ logistics ở Việt Nam” của Đặng Đình Đào; “Nghiên cứu đề xuất các giải pháp phát triển dịch vụ phục vụ hoạt động của các cảng biển trên địa bàn thành phố Hải Phòng từ năm 2010 đến năm 2020” của Trần Văn Hiếu; “Nghiên cứu các giải pháp tăng năng lực cạnh tranh của ngành Hàng hải Việt Nam trong điều kiện hội nhập quốc tế” của Đinh Ngọc Viện; “Hoàn thiện hạch toán chi phí, doanh thu và kết quả hoạt động kinh doanh vận tải biển tại Tổng Công ty Hàng hải Việt Nam” của Nguyễn Thị Minh Châm; “Thu hút vốn đầu tư nước ngoài phát triển hệ thống cảng biển Việt Nam - Thực trạng và giải pháp” của Trần Đào Diệu Linh; “Nghiên cứu các giải pháp về vốn để phát triển đội tàu vận tải biển nòng cốt của Việt Nam” của Vũ Trụ Phi; “Nghiên cứu khai thác nguồn vốn đầu tư để hiện đại hóa đội tàu biển Việt Nam giai đoạn đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020” đề tài nghiên cứu cấp Nhà nước của Tổng Công ty HHVN. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp tới kinh tế hàng hải cho thấy: Các công trình đã khái quát, làm rõ KTHH bao gồm nhiều lĩnh vực, trong đó quan trọng nhất là đóng tàu, vận tải biển, cảng và dịch vụ cảng biển. Các công trình đã làm rõ vị trí, vai trò KTHH, yêu cầu khách quan phát triển KTHH. Một số công trình có đề cập đến sự lãnh đạo của Đảng về phát triển KTHH nhưng ở từng lĩnh vực và địa phương cụ thể. Có một số công trình nghiên cứu đề xuất chủ trương, giải pháp phát triển KTHH, đảm bảo cho KTHH phát triển mạnh, đủ sức hội nhập với ngành Hàng hải thế giới. 2. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án cho thấy, các công trình nghiên cứu ở cả trong nước và ngoài nước, dưới nhiều góc độ khác nhau, đã đề cập đến nhiều vấn đề liên quan đến đề tài luận án. Tuy nhiên, dưới góc độ khoa học Lịch sử Đảng, cho đến nay, chưa có một công trình nào nghiên cứu đầy đủ, hệ thống về quá trình Đảng lãnh đạo phát triển KTHH từ năm 1996 đến năm 2011. Đây chính là những vấn đề nghiên cứu sinh lựa chọn, tập trung nghiên cứu trong luận án. 3. NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN TẬP TRUNG GIẢI QUYẾT - Làm rõ yêu cầu khách quan Đảng lãnh đạo phát triển KTHH (1996 - 2011). - Phân tích và luận giải làm rõ chủ trương và sự chỉ đạo phát triển KTHH của Đảng (1996 - 2011) nhằm tập trung vào ba lĩnh vực chủ yếu: Công nghiệp đóng tàu, vận tải biển, cảng và dịch vụ cảng biển. - Đánh giá những thành tựu, hạn chế trong quá trình Đảng lãnh đạo phát triển KTHH trên một số lĩnh vực chủ yếu từ năm 1996 đến năm 2011. - Đúc kết những kinh nghiệm lịch sử để vận dụng vào hiện thực. Chương 1 ĐẢNG LÃNH ĐẠO PHÁT TRIỂN KINH TẾ HÀNG HẢI TỪ NĂM 1996 ĐẾN NĂM 2001 YÊU CẦU KHÁCH QUAN ĐẢNG LÃNH ĐẠO PHÁT TRIỂN KINH TẾ HÀNG HẢI (1996 - 2001) 1.1.1. Vị trí, vai trò kinh tế biển, kinh tế hàng hải - Kinh tế biển có vị trí, vai trò quan trọng trong sự phát triển KT-XH của đất nước, đưa Việt Nam trở thành một quốc gia mạnh về biển, làm giàu từ biển. Biển góp phần giữ vững chủ quyền, quyền chủ quyền quốc gia trên biển; tăng cường quốc phòng, an ninh bảo vệ độc lập chủ quyền đất nước. - Hiện nay, KTHH đứng vị trí thứ hai trong các ngành kinh tế biển (sau khai thác chế biến dầu khí), nhưng theo dự báo đến sau năm 2020, KTHH sẽ vươn lên đứng vị trí thứ nhất, đây sẽ là ngành kinh tế mũi nhọn thúc đẩy sự phát triển KT-XH nói chung, kinh tế biển nói riêng. KTHH phát triển góp phần mở rộng quan hệ kinh tế của Việt Nam với các nước trong khu vực và trên thế giới; nâng cao vị thế kinh tế Việt Nam trên trường quốc tế; góp phần củng cố quốc phòng, an ninh, giữ vững chủ quyền, quyền chủ quyền quốc gia trên biển, giữ vững độc lập toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc. 1.1.2. Biển, đảo và bờ biển Việt Nam tác động đến phát triển kinh tế hàng hải Việt Nam giáp với Biển Đông ở cả ba phía: Đông, Nam và Tây Nam. Các vùng biển và thềm lục địa Việt Nam là một phần Biển Đông trải dọc theo bờ biển dài khoảng 3.260km, từ Quảng Ninh đến Kiên Giang, với nhiều bãi biển đẹp như: Trà Cổ, Đồ Sơn, Sầm Sơn, Cửa Lò, Cam Ranh, Vũng Tàu, cứ 100km2 lãnh thổ đất liền, có 1km bờ biển, tỷ lệ này cao gấp 6 lần tỷ lệ trung bình của thế giới (600km2 đất liền có 1km bờ biển). Biển Việt Nam rất giàu tiềm năng, có vị trí địa kinh tế - chính trị - quân sự vô cùng quan trọng không chỉ đối với sự phát triển của Việt Nam, mà còn đối với cả khu vực và thế giới. Xét trên tất cả các lĩnh vực: Kinh tế, chính trị, an ninh, quốc phòng, biển còn có vị trí, vai trò quan trọng đối với việc phát triển kinh tế biển, KTHH, góp phần thúc đẩy sự phát triển KT-XH của đất nước, giữ vững chủ quyền, an ninh quốc gia trên biển. 1.1.3. Thực trạng phát triển kinh tế hàng hải Việt Nam trước năm 1996 Năm 1992, Hội đồng Bộ trưởng ra Nghị định số 239/HĐBT về việc thành lập Cục Hàng hải Việt Nam (Cục HHVN). Cục HHVN ra đời với trọng trách thay mặt Nhà nước quản lý về mặt nhà nước chuyên ngành hàng hải trên phạm vi cả nước. Năm 1993, Bộ Chính trị ra Nghị quyết 03/NQ-TW về một số nhiệm vụ phát triển kinh tế biển trong những năm trước mắt. Tháng 8/1993, Thủ tướng Chính phủ ra Chỉ thị số 399/TTg về một số nhiệm vụ phát triển kinh tế biển trong những năm trước mắt. Trong đó chỉ rõ: Vị trí và đặc điểm địa lý của Việt Nam, cùng với bối cảnh phức tạp trong vùng vừa tạo điều kiện, vừa đòi hỏi Việt Nam phải đẩy mạnh phát triển kinh tế biển đi đôi với tăng cường khả năng bảo vệ chủ quyền và môi trường sinh thái biển, phấn đấu trở thành một nước mạnh về biển”, việc nhấn mạnh trở thành một nước mạnh về kinh tế biển là mục tiêu chiến lược xuất phát từ yêu cầu và điều kiện khách quan của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam. Từ chủ trương và sự chỉ đạo đúng đắn của Đảng, trong những năm (1993 - 1996). Ngành HHVN đã có những bước chuyển biến vượt bậc, và đạt được nhiều kết quả trong phát triển KTHH trên một số lĩnh vực chủ yếu: Công nghiệp đóng tàu, vận tải biển, cảng và dịch vụ cảng biển. Qua đó, khẳng định vị trí và tầm quan trọng của KTHH trong chiến lược phát triển KT-XH của đất nước. Nhưng cho đến nay, kinh tế biển, KTHH phát triển chưa thực sự xứng tầm với vị thế của một quốc gia có thế mạnh về biển như Việt Nam. 1.1.4. Yêu cầu mới về phát triển kinh tế hàng hải trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước (1996 - 2001) Sau 10 năm tiến hành đổi mới, kinh tế Việt Nam đã có nhiều chuyển biến tích cực trong đó có ngành Hàng hải như: Việt Nam đã chú trọng khai thác các tiềm năng và thế mạnh sẵn có từ biển để phục vụ cho công cuộc phát triển KT-XH; khai thác dầu khí, thuỷ sản, du lịch, đóng tàu, vận tải biển đã trở thành những ngành kinh tế quan trọng, có sức tăng trưởng mạnh. Ngành HHVN đã có những bước chuyển đổi cơ bản, tích luỹ được kinh nghiệm và tạo ra cơ sở vật chất ban đầu tạo tiền đề cho sự phát triển lâu dài và hợp tác quốc tế thành công giữa Việt Nam với các nước trong khu vực và trên thế giới. Để đáp ứng cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH,HĐH) đất nước, đòi hỏi ngành HHVN phải có sự đổi mới mạnh mẽ để theo kịp với xu thế hội nhập quốc tế. Yêu cầu hiện đại hoá, chuyên dùng hoá đội tàu biển; tập trung xây dựng các cụm cảng chiến lược; phát triển công nghiệp cơ khí sửa chữa và đóng mới tàu biển, container, dàn khoan; tổ chức, sắp xếp lại các cơ sở dịch vụ hàng hải và triển khai các hoạt động quản lý nhà nước chuyên ngành thích hợp là những yêu cầu cấp thiết, góp phần đưa Việt Nam trở thành một quốc gia phát triển mạnh về kinh tế biển. 1.2. CHỦ TRƯƠNG VÀ SỰ CHỈ ĐẠO CỦA ĐẢNG VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ HÀNG HẢI (1996 - 2001) 1.2.1. Chủ trương của Đảng về phát triển kinh tế hàng hải Sau khi Nghị quyết 03/NQ-TW (1993) của Bộ Chính trị ra đời. Ngày 22/9/1997, Bộ Chính trị ra Chỉ thị 20-CT/TW về kinh tế biển, đẩy mạnh phát triển khoa học và công nghệ biển..., các văn kiện trên đã làm rõ chủ trương của Đảng về phát triển KTHH bao gồm những nội dung cơ bản sau: 1.2.1.1. Quan điểm chỉ đạo phát triển kinh tế hàng hải - Quy hoạch phát triển đội tàu quốc gia hoàn chỉnh có đủ số lượng và chất lượng cạnh tranh với đội tàu các nước trên thế giới. - Xây dựng hệ thống cảng biển trên cơ sở quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống cảng biển Việt Nam đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. - Công nghiệp đóng tàu chỉ nên tập trung vào các cụm công nghiệp đóng tàu nơi có lợi thế, chấm dứt sự đầu tư tràn lan. 1.2.1.2. Phương hướng phát triển kinh tế hàng hải 1. Xây dựng và phát triển KTHH với tốc độ nhanh, đồng bộ và có bước nhảy vọt nhằm đưa KTHH phát triển lớn mạnh, đủ khả năng thỏa mãn vận chuyển hàng hóa bằng đường biển. 2. Ứng dụng khoa học, công nghệ hiện đại trong ngành Hàng hải. 3. Phát triển, đổi mới cơ cấu đội tàu theo hướng hiện đại hóa, trẻ hóa, chuyên dụng hóa phù hợp với thực tiễn Việt Nam và xu thế phát triển của thế giới. 4. Cải tạo, nâng cấp hệ thống cảng biển hiện có, đồng thời tập trung xây dựng một số cảng mới đảm bảo cho các tàu có trọng tải lớn, tàu chuyên dụng ra vào thuận lợi. 1.2.1.3. Nhiệm vụ và giải pháp phát triển kinh tế hàng hải - Về phát triển hệ thống cảng biển. Tập trung xây dựng các cụm cảng ở ba khu vực: Bắc, Trung, Nam đáp ứng yêu cầu phát triển của KTHH. - Về phát triển vận tải biển. Phát triển đội tàu biển quốc gia mạnh và hiện đại, có cơ cấu phù hợp, đủ năng lực vận chuyển hàng hóa xuất, nhập khẩu, đáp ứng nhu cầu vận chuyển trong nước. - Về sửa chữa, đóng mới tàu biển. Hình thành các cụm đóng tàu ở khu vực miền Bắc, miền Nam, miền Trung. Đảm bảo đến năm 2000, có khả năng sửa chữa các loại tàu biển, đóng mới các loại tàu chở hàng dời, hàng lỏng, container. 1.2.2. Quá trình chỉ đạo và kết quả phát triển kinh tế hàng hải của Đảng (1996 - 2001) 1.2.2.1. Chỉ đạo xây dựng hệ thống tổ chức quản lý nhà nước trong lĩnh vực hàng hải Tháng 4/1995, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 250/QĐ-TTg tách Cục Hàng hải Việt Nam thành ba tổ chức độc lập gồm: + Cục hàng hải Việt Nam quản lý Nhà nước về hàng hải. + Tổng Công ty Hàng hải Việt Nam - Vinalines có chức năng kinh doanh phát triển đội tàu biển. + Tổng Công ty Công nghiệp tàu thủy Việt Nam - Vinashin làm nhiệm vụ sửa chữa, đóng mới tàu biển. 1.2.2.2. Chỉ đạo phát triển ngành công nghiệp đóng tàu 1.2.2.3. Chỉ đạo phát triển ngành vận tải biển 1.2.2.4. Chỉ đạo phát triển ngành cảng và dịch vụ cảng biển Trong những năm 1996 - 2001, KTHH Việt Nam có sự phát triển mạnh mẽ, đồng đều trên cả ba lĩnh vực: Đóng tàu, vận tải biển, cảng và dịch vụ cảng biển. Các lĩnh vực trên đều tăng về số lượng, nâng cao chất lượng phục vụ ngày càng đáp ứng nhu cầu vận chuyển hàng hóa xuất, nhập khẩu, vận chuyển hàng hóa trong nước. KTHH thời kỳ này, góp phần quan trọng thúc đẩy sự phát triển KT-XH của đất nước nói chung, kinh tế biển nói riêng. Do đó, ngày càng có vị trí quan trọng trong các ngành kinh tế biển Việt Nam, là ngành kinh tế mũi nhọn của kinh tế biển Việt Nam. Tiểu kết chương 1 Việt Nam là một quốc gia có vị trí đặc biệt thuân lợi cho việc phát triển kinh tế biển, KTHH. Bước vào thời kỳ đẩy mạnh CNH,HĐH đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam đã từng bước hình thành quan điểm, phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ và đề ra các giải pháp có tính khả thi để phát triển KTHH (1996 - 2001) nhằm tập trung vào ba lĩnh vực chủ yếu: Công nghiệp đóng tàu, vận tải biển, cảng và dịch vụ cảng biển. Nhờ đó, KTHH ngày càng phát triển, giành được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần thúc đẩy sự phát triển KT-XH của đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, KTHH cũng còn một số thiếu sót trong nhận thức và chỉ đạo thực hiện. Điều đó làm ảnh hưởng tới chủ trương phát triển KTHH của Đảng. Những thiếu sót đó đã được Đảng sớm nhận rõ, từng bước điều chỉnh chủ trương, sự chỉ đạo khắc phục để KTHH tiếp tục phát triển trong những năm tiếp theo. Chương 2 ĐẢNG LÃNH ĐẠO PHÁT TRIỂN KINH TẾ HÀNG HẢI TỪ NĂM 2001 ĐẾN NĂM 2011 2.1. NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ HÀNG HẢI TRONG THẬP NIÊN ĐẦU CỦA THẾ KỶ XXI 2.1.1. Bối cảnh quốc tế Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ phát triển mạnh mẽ, với nhịp độ ngày càng nhanh, có khả năng tạo ra những thành tựu mang tính đột phá, có ảnh hưởng lớn tới mọi mặt đời sống KT-XH của đất nước. Từ đó, đòi hỏi con người ngày càng phải nâng cao trình độ khoa học và công nghệ, toàn cầu hóa và hợp tác quốc tế làm cho các nước ngày càng xích lại gần nhau, phụ thuộc lẫn nhau nhiều hơn. Thế kỷ XXI là thế kỷ của đại dương, tất cả các nước có biển hay không có biển đều hướng ra biển trong đó có Việt Nam. 2.1.2. Công cuộc đổi mới toàn diện đất nước đòi hỏi phát triển mạnh mẽ kinh tế hàng hải Sau 15 năm đổi mới đất nước (1986 - 2001), Việt Nam bước vào thế kỷ XXI khi tình hình trong nước và quốc tế có nhiều thuận lợi, cơ hội lớn đan xen với nhiều khó khăn, thách thức. Thế và lực của Việt Nam mạnh hơn nhiều. Trong nước, chính trị, xã hội ổn định; quan hệ sản xuất được đổi mới phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; thể chế kinh tế thị trường, định hướng XHCN bước đầu hình thành và vận hành có hiệu quả; hệ thống luật pháp, cơ chế chính sách từng bước được cải thiện; quan hệ kinh tế, ngoại giao được mở rộng trên trường quốc tế đã tạo ra những tiền đề cần thiết cho sự phát triển mới của đất nước. Chính vì vậy, yêu cầu đặt ra cho phát triển kinh tế biển, KTHH là một tất yếu, nhằm tạo nên nguồn lực to lớn, thúc đẩy nền kinh tế đất nước phát triển nhanh, đúng với vai trò, vị trí của biển và kinh tế biển Việt Nam. 2.2. CHỦ TRƯƠNG VÀ SỰ CHỈ ĐẠO CỦA ĐẢNG ĐẨY MẠNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ HÀNG HẢI THEO HƯỚNG CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA, CHỦ ĐỘNG, TÍCH CỰC HỘI NHẬP QUỐC TẾ 2.2.1. Chủ trương của Đảng đẩy mạnh phát triển kinh tế hàng hải trong thời kỳ mới Trong giai đoạn 2001 - 2011, những quan điểm chỉ đạo của Đảng trong phát triển KTHH từng bước được khẳng định, về cơ bản luôn được quán triệt và nhận thức ngày càng sâu sắc. Tuy nhiên, do tình hình thế giới và khu vực tiếp tục có những biến động; Biển Đông ngày càng trở nên phức tạp, cùng với xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, đòi hỏi Đảng Cộng sản Việt Nam phải có những bước đổi mới trong tư duy chiến lược về biển, kinh tế biển của mình. Từ những vấn đề trên, tháng 2/2007, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ tư (khoá X) ra Nghị quyết về Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020, xác định ba quan điểm chỉ đạo: Thứ nhất, Việt Nam phải trở thành quốc gia mạnh về biển, làm giàu từ biển, trên cơ sở phát huy mọi tiềm năng từ biển, phát triển toàn diện các ngành, nghề biển với cơ cấu phong phú, hiện đại, tạo ra tốc độ phát triển nhanh, bền vững, hiệu quả với tầm nhìn dài hạn. Thứ hai, kết hợp chặt chẽ giữa phát triển KT-XH với bảo đảm quốc phòng, an ninh, hợp tác quốc tế và bảo vệ môi trường; kết hợp chặt chẽ giữa phát triển vùng biển, ven biển, hải đảo với phát triển vùng nội địa theo hướng CNH,HĐH. Thứ ba, thu hút mọi nguồn lực để phát triển KT-XH, bảo vệ môi trường biển trên tinh thần chủ động, tích cực mở cửa. Phát huy đầy đủ, có hiệu quả các nguồn lực bên trong, tranh thủ hợp tác quốc tế, thu hút mạnh các nguồn lực bên ngoài theo nguyên tắc bình đẳng, cùng có lợi, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước. Từ quan điểm đó, Đảng từng bước xác định phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp phát triển KTHH phù hợp với thực tiễn Việt Nam, xu thế phát triển của các nước trong khu vực và trên thế giới. Đặc biệt, làm rõ phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp phát triển ngành công nghiệp đóng tàu, vận tải biển, cảng và dịch vụ cảng biển từ năm 2001 đến năm 2011. 2.2.2. Quá trình chỉ đạo và kết quả phát triển kinh tế hàng hải của Đảng (2001 - 2011) Trong những năm 2001 - 2011, Đảng, Nhà nước tập trung chỉ đạo phát triển KTHH trên các lĩnh vực chủ yếu như sau: - Chỉ đạo hoàn thiện mô hình tổ chức quản lý nhà nước trong lĩnh vực hàng hải - Chỉ đạo phát triển ngành công nghiệp đóng tàu - Chỉ đạo phát triển ngành vận tải biển - Chỉ đạo phát triển ngành cảng, dịch vụ cảng - Chỉ đạo xây dựng phát triển nguồn nhân lực ngành Hàng hải - Chỉ đạo mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực hàng hải Nhờ có chủ trương đúng đắn, sự chỉ đạo sát sao, kịp thời, trong những năm 2001 - 2011, KTHH đã đạt nhiều thành tựu quan trọng. Ngành đóng tàu đã sửa chữa được các loại tàu biển, đóng mới được nhiều tàu có trọng tải lớn, tàu chuyên dùng, tàu chở dầu, chở hàng dời, chở container. Ngành vận tải biển, đã xây dựng được đội tàu đáp ứng yêu cầu vận tải hàng hóa xuất, nhập khẩu. Đến năm 2011, đội tàu có 1.691 chiếc với tổng dung tích 4.494.551 GT, tổng trọng tải 7.464.269 DWT. Đội tàu Việt Nam xếp thứ 60/152 quốc gia có tàu, xếp thứ 4 trong 10 nước ASEAN. Đến năm 2011, Việt Nam đã đầu tư nguồn vốn lớn để nâng cấp, cải tạo xây dựng hệ thống cảng ở cả ba miền theo hướng hiện đại. Hệ thống cảng biển Việt Nam đã đón nhận 130.000 lượt tàu Việt Nam và nước ngoài ra vào, hàng hóa thông qua cảng biển đạt 286 triệu tấn. Việt Nam đã đào tạo được đội ngũ sỹ quan, thủy thủ, thuyền viên đáp ứng yêu cầu của Ngành và có khả năng xuất khẩu nguồn nhân lực ngành Hàng hải. Hợp tác quốc tế trên lĩnh vực hàng hải không ngừng phát triển. Vị thế, uy tín ngành HHVN được nâng cao trên trường quốc tế. Tiểu kết chương 2 Trong những năm đầu của thế kỷ XXI, tình hình thế giới có nhiều diễn biến nhanh chóng, phức tạp đã tác động đến Việt Nam, đến sự phát triển kinh tế nói chung, phát triển kinh tế biển trong đó có KTHH nói riêng. Nhưng với tinh thần độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường của Đảng, đã đặt ra yêu cầu phải nhanh chóng phát triển KTHH trong điều kiện mới. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, KTHH trong 10 năm đầu của thế kỷ XXI (2001 - 2011) đã có những bước phát triển vượt bậc, đã xây dựng Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Bên cạnh đó, các quy hoạch tổng thể và chi tiết phát triển các ngành trong lĩnh vực hàng hải đã từng bước được thực hiện. Những kết quả trên, đã góp phần đưa đất nước phát triển vững bước tiến lên, hội nhập với khu vực và thế giới thành công. Bên cạnh những kết quả đạt được, trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo phát triển KTHH cũng còn một số những thiếu sót, bất cập trong việc lập quy hoạch, phân bổ nguồn lực, nguồn vốnTuy nhiên, những kết quả mà ngành HHVN đạt được từ năm 2001 đến năm 2011 là rất đáng ghi nhận, bước góp phần đưa Việt Nam trở thành một quốc gia mạnh về biển, làm giàu từ biển và tiến tới trở thành một trung tâm KTHH mạnh của khu vực và thế giới trong tương lai. Chương 3 NHẬN XÉT VÀ KINH NGHIỆM 3.1. NHẬN XÉT QUÁ TRÌNH ĐẢNG LÃNH ĐẠO PHÁT TRIỂN KINH TẾ HÀNG HẢI TỪ NĂM 1996 ĐẾN NĂM 2011 3.1.1. Ưu điểm, nguyên nhân * Ưu điểm - Về hoạch định chủ trương: Trên cơ sở bám sát thực tiễn Việt Nam, nhất là thực trạng KTHH Việt Nam, Đảng đã đánh giá đúng tình hình, chủ động hoạch định chủ trương, phương hướng phát triển KTHH. Nằm ở bờ Tây của Biển Đông, biển Việt Nam trở thành “lá chắn sườn” trong hệ thống phòng thủ quan trọng bảo vệ đất nước. Do đó, từ rất sớm, nhất là trong quá trình phát triển và hội nhập quốc tế, Đảng và Nhà nước Việt Nam đã nhận thức sâu sắc về vị trí, vai trò kinh tế biển, KTHH, từng bước hình thành đường lối, chủ trương phát triển kinh tế biển, KTHH. Chủ trương đó bao gồm hệ thống các quan điểm, phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp phát triển KTHH. Đó là nhân tố quyết định đảm bảo cho KTHH Việt Nam phát triển đúng hướng và đạt hiệu quả cao. Lãnh đạo Nhà nước thể chế hóa chủ trương, phương hướng của Đảng, các cơ quan chức năng từng bước hoàn thiện hành lang pháp lý tạo điều kiện cho ngành Hàng hải phát triển vững chắc. Bên cạnh các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước ngày càng được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện, nhất là bổ sung những văn bản pháp luật có liên quan đến quản lý nhà nước trong lĩnh vực hàng hải. Quốc hội Việt Nam đã thông qua Bộ Luật HHVN, khẳng định sự quan tâm của Đảng, Nhà nước đối với một ngành kinh tế kỹ thuật đặc thù, với những tiềm năng rất lớn về biển của đất nước, được coi là bước ngoặt quan trọng trong nhận thức tư duy lý luận của Đảng và Nhà nước về chiến lược biển, kinh tế biển nói chung và KTHH nói riêng. Đồng thời, đây cũng là bước ngoặt mở ra triển vọng phát triển mới của ngành HHVN. - Về chỉ đạo thực tiễn Sự trưởng thành trong tư duy lý luận đã giúp cho Đảng và Nhà nước có những nhận thức mới và sâu sắc về chủ trương phát triển kinh tế biển nói chung, KTHH nói riêng. Đồng thời, Đảng rất quan tâm chỉ đạo các cấp, các ngành tích cực triển khai thực hiện. Những kết quả đạt được trong công tác khảo sát, thăm dò, nghiên cứu khoa học biển ngày càng được quan tâm, làm cơ sở cho việc phát triển các ngành kinh tế trong lĩnh vực hàng hải, các vùng kinh tế biển, cũng như việc hoạch định các chính sách quản lý tài nguyên môi trường biển của đất nước. Cơ cấu ngành, nghề biển từng bước được điều chỉnh ngày càng hợp lý hơn, những ngành khai thác và sử dụng lợi thế của biển như: Vận tải biển, dịch vụ hàng hải, đóng tàu, du lịch, nuôi trồng thủy sản và đánh bắt xa bờ, đang được đẩy mạnh và đem lại giá trị kinh tế cao. - Kết quả về phát triển kinh tế hàng hải Về công nghiệp đóng tàu: Nếu như trong những năm 1996 - 2000, ngành Công nghiệp tàu thủy Việt Nam (CNTT) chủ yếu tập trung vào hoạt động của một số doanh nghiệp đóng tàu chủ đạo, trong đó có Tổng Công ty CNTT Việt Nam - Vinashin với 27 đơn vị thành viên hoạt động trên phạm vi cả nước từ Quảng Ninh, Hải Phòng, Phú Thọ, Hải Dương, Hà Nội, Nam Định, Hà Tĩnh, Đà Nẵng, Khánh Hòa, Thành phố Hồ Chí Minh đến Cần Thơ. Theo chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Giao thông vận tải, đến năm 2011, Vinashin thực hiện chủ trương tái cơ cấu kinh tế ngành, thành Tập đoàn CNTT Việt Nam với 7 nhà máy lớn, tập trung. Điều đó cho thấy, đây là một chủ trương đúng hướng để kích cầu ngành công nghiệp đóng tàu trong nước phát triển. Về vận tải biển: Với chủ trương nâng cao thị phần vận chuyển hàng hóa xuất, nhập khẩu. Từ năm 2001 đến năm 2011, tổng sản lượng vận tải biển trên toàn quốc đạt 152.379.954 tấn, trong đó vận tải nước ngoài đạt 94.818.588 tấn, vận tải trong nước đạt 57.561.366 tấn (Báo cáo của Cục HHVN năm 2011). Những kết quả hoạt động của ngành vận tải biển Việt Nam trong những năm 2001 - 2011, đã tăng gấp 7,1 lần so với những năm 1996 - 2000. Điều đó cho thấy, các doanh nghiệp kinh doanh vận tải biển trong nước phần nào đã đáp ứng được về cơ sở hạ tầng, cơ chế, chính sách nhằm nâng cao thị phần vận tải trong nước và hướng tới đáp ứng yêu cầu của thị trường vận tải nước ngoài. Về cảng và dịch vụ cảng biển: Ngày 12/10/1999, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 202/1999/QĐ-TTg về việc phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống cảng biển Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 nhằm tập trung vào 8 nhóm cảng biển chính, như vậy là quá nhiều, trong khi đó vẫn có một số bến cảng chuyên dụng còn nhỏ bé và nằm đan xen với các bến tổng hợp container cho tàu trọng tải lớn trong cùng một khu chức năng, vừa gây lãng phí tài nguyên đường bờ làm cảng, vừa gây khó khăn phức tạp trong quản lý khai thác. Tuy nhiên, đến năm 2008, bước đột phá trong quy hoạch phát triển hệ thống cảng biển Việt Nam được thể hiện thông qua Quyết định số 16/2008/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Quy hoạch hệ thống cảng biển Việt Nam đến năm 2020, định hướng đến năm 2030. Đây là sự điều chỉnh hợp lý của Đảng trong việc thực hiện chiến lược kinh tế biển, từ 8 nhóm cảng biển trước đây đến nay chỉ còn 6 nhóm cảng chính. Với việc điều chỉnh trên, số lượng cảng biển liên tục tăng qua các năm, năm 2011, tăng gấp 1,7 lần so với năm 2005 và 3,1 lần so với năm 1990. Điều đó cho thấy, quá trình đổi mới tư duy của Đảng về xây dựng kết cấu hạ tầng đã tạo ra những sự thay đổi lớn cho phát triển KT-XH, trong đó có kết cấu hạ tầng cảng biển là nhiệm vụ trọng tâm và xuyên suốt của Đảng trong quá trình hội nhập khu vực và thế giới. * Nguyên nhân của ưu điểm Những thành tựu mà Việt Nam đạt được trong phát triển KTHH từ năm 1996 đến năm 2011, xuất phát từ những nguyên nhân sau: - Một là, Đảng có đường lối, chủ trương, phương hướng phát triển kinh tế hàng hải đúng đắn. Trên cơ sở đường lối đổi mới toàn diện đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhanh nhạy đổi mới tư duy lãnh đạo để đề ra đường lối, chủ trương phát triển KTHH đúng đắn, sát thực tiễn Việt Nam, phù hợp với xu thế chung của khu vực và thế giới. Đó là hệ thống các quan điểm, chủ trương, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp phát triển KTHH. Đây là nguyên nhân cơ bản, có ý nghĩa quyết định đến sự phát triển KTHH. Hai là, có sự đầu tư của Nhà nước và các ngành Ngay từ những ngày đầu mới thành lập, ngành HHVN đã luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước và các cơ quan chức năng bằng những hành động thiết thực. Nhiều văn kiện của Đảng đã quan tâm đến vấn đề củng cố và phát triển ngành Hàng hải. Nhiều ý kiến đề nghị của lãnh đạo ngành được Đảng, Nhà nước, Bộ Giao thông vận tải, các bộ, ngành ủng hộ và tạo điều kiện cho ngành HHVN phát triển. Mối quan hệ giữa ngành Hàng hải với các ngành kinh tế, quốc phòng, an ninh cùng hoạt động trên biển ngày càng chặt chẽ, tạo điều kiện hỗ trợ nhau cùng phát triển. Theo đúng đường lối lãnh đạo của Đảng, ngành Hàng hải đã và đang hợp tác chặt chẽ với các ngành hướng vào mục tiêu xây dựng nước Việt Nam thành một quốc gia mạnh về biển, làm giàu từ biển. 3.1.2. Hạn chế, nguyên nhân * Hạn chế - Về hoạch định chủ trương Quá trình hoạch định đường lối lãnh đạo của Đảng đối với các ngành kinh tế, trong đó có kinh tế biển và KTHH, điểm hạn chế mà chúng ta thường hay mắc phải là trong nhận thức và tư duy lý luận, làm giảm đi kết quả mong đợi. Trước thời kỳ đổi mới, do vừa trải qua chiến tranh, cơ sở vật chất, kỹ thuật bị tàn phá nặng nề, trong đó có cơ sở vật chất của ngành Hàng hải, nên khi bắt tay vào công cuộc khôi phục đất nước, Đảng ta đã mắc phải tư tưởng duy ý chí, chủ quan, nóng vội khi tiến hành công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa. Trong quá trình thực hiện công cuộc đổi mới, mặc dù đã khắc phục phần nào những điểm hạn chế trong nhận thức và tư duy lý luận, nhưng trong cách thức thực hiện vẫn chưa được thể hiện rõ ràng. Hơn nữa, trong tư duy khai thác biển của người Việt Nam từ trước đến nay, thường theo lối khai thác “làm ruộng trên cạn”. Động lực vươn ra biển lớn chưa thực sự rõ ràng, bị chi phối bởi tư duy lợi ích dự án cục bộ thay vì một mục tiêu đua tranh phát triển lành mạnh và có tầm nhìn xa. Trên thực tế, cách tư duy như vậy được phản ánh trong việc đầu tư giàn trải thiếu tập trung cho nghiên cứu, phát triển năng lực và các lĩnh vực kinh tế biển. Trong đó, đầu tư vào các lĩnh vực thuộc KTHH như khai thác cảng biển, vận tải biển nhìn chung còn thấp. Sự thiên lệch đó là kết quả tự nhiên, tất yếu của việc tiếp nối tư duy truyền thống, coi khai thác tài nguyên thô, dựa vào trình độ kỹ thuật, công nghệ thấp và những năng lực hạn chế là cách thức chủ đạo của quá trình tăng trưởng và phát triển kinh tế. - Về chỉ đạo thực tiễn Ngành công nghiệp đóng tàu: Trong giai đoạn 2006 - 2008, do có sự tăng trưởng nóng trong lĩnh vực vận tải biển, đặc biệt là thị trường vận tải biển thế giới, đã kéo theo việc đầu tư một cách ồ ạt và dàn trải vào ngành đóng tàu trong nước. Số lượng tàu được đóng trong giai đoạn này vượt quá so với quy hoạch, trong khi đó trình độ công nghệ lạc hậu so với các nước trong khu vực và thế giới; vốn kinh doanh rất nhỏ so với nhu cầu, chậm được bổ sung, lại thiếu những chính sách rất căn bản và cần thiết cho giai đoạn đầu nhằm tạo môi trường, điều kiện hỗ trợ và bảo hộ thị trường. Chính vì vậy, từ khi cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới nổ ra năm 2008, đã làm cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp đóng tàu trong nước gặp rất nhiều khó khăn. Ngành vận tải biển: Trong quá trình chỉ đạo thực tiễn, do chưa bám sát được tình hình thực tiễn trong nước và thế giới, nên có những lúc số lượng doanh nghiệp kinh doanh vận tải biển tăng quá nhanh, dẫn đến sự cạnh tranh trong hoạt động kinh doanh. Mặc dù tăng về số lượng tàu nhưng xét về chủng loại tàu, cơ cấu sở hữu và tình trạng bị lưu giữ của tàu Việt Nam khi ở các cảng nước ngoài đang có sự bất cập về chủng loại tàu, đội tàu. Đối với vận tải trong nước, trong bối cảnh giá cước vận tải thấp, hàng hóa không ổn định, chi phí nhiên liệu và duy tu bảo dưỡng ngày càng tăng cao, phần lớn vốn lưu động cho tàu hoạt động buộc phải vay với lãi suất cao nên kinh doanh thua lỗ hoặc hiệu quả rất kém. Có thể nói, với tình trạng trên đã khiến các doanh nghiệp vận tải biển trong nước gặp khó khăn về tài chính, nhiều doanh nghiệp phải hủy niêm yết trên sàn chứng khoán hoặc đứng trước nguy cơ phá sản. Đối với cảng biển và dịch vụ cảng biển: Trong những năm 2001 - 2011, Việt Nam chưa có cảng trung chuyển quốc tế và việc kết nối giữa cảng với đường bộ, đường sắt, đường thủy nội địa còn bất cập; thiếu các trung tâm phân phối hàng hóa sau cảng; điều kiện đảm bảo an toàn, an ninh hàng hải và phòng ngừa ô nhiễm môi trường của cầu cảng, bến cảng còn hạn chế. Phần lớn các tuyến luồng vào cảng đều có độ sâu hạn chế và luôn bị tác động mạnh từ thiên nhiên; hệ thống báo hiệu hàng hải đa phần là thiết bị truyền thống; thiếu hệ thống điều hành, kiểm soát đối với hoạt động hàng hải (VTS, LRIT) và chưa hình thành được sự kết nối tương thích giữa thiết bị trợ giúp hàng hải với hệ thống công nghệ thông tin điện tử viễn thông hàng hải Đa số các cảng biển Việt Nam chủ yếu nằm ở khu đông dân cư, do đó các chi phí phát sinh như kẹt đường, kẹt cầu, chi phí vận chuyển cao... cũng khiến cho ngành kho vận, vận tải của doanh nghiệp sẽ không thể đủ sức cạnh tranh với các nước khác. Chính vì vậy, chi phí vận tải của Việt Nam cao hơn so với nhiều nước trên thế giới. - Nguyên nhân của hạn chế Những hạn chế trong phát triển KTHH từ năm 1996 đến năm 2011, đều xuất phát từ những nguyên nhân khách quan và chủ quan. Những nguyên nhân chủ quan là chính, đáng chú ý là việc quán triệt, triển khai thực hiện chủ trương của Đảng về phát triển KTHH của một số cấp ủy Đảng, chính quyền, cơ sở sản xuất, kinh doanh còn nhiều bất cập, chưa thực sự bám sát thực tiễn và xu thế phát triển của thế giới. Đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, sỹ quan, thủy thủ, thuyền viên trình độ còn hạn chế, nhất là trình độ ngoại ngữ, chuyên ngành còn kém. Hệ thống pháp luật chưa đảm bảo sự thông thoáng cho hoạt động vận tải biển, cảng và dịch vụ cảng biển. 3.2. MỘT SỐ KINH NGHIỆM Từ thực tiễn Đảng lãnh đạo phát triển KTHH (1996 - 2011), bước đầu rút ra một số kinh nghiệm có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sau: 3.2.1. Không ngừng nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của kinh tế biển, kinh tế hàng hải, từng bước xây dựng, hoàn thiện chủ trương, chính sách phát triển kinh tế biển, kinh tế hàng hải 3.2.2. Chú trọng công tác tổ chức, xây dựng đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ phát triển kinh tế hàng hải trong thời kỳ mới 3.2.3. Chỉ đạo phát triển kinh tế hàng hải toàn diện, đồng bộ, có trọng điểm và gắn với các ngành kinh tế khác 3.2.4. Tích cực, chủ động mở rộng hợp tác quốc tế trong phát triển kinh tế hàng hải 3.2.5. Phát triển kinh tế hàng hải gắn với quốc phòng, an ninh bảo vệ biển, đảo của Tổ quốc 3.2.6. Tăng cường, giữ vững sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước trong phát triển kinh tế hàng hải Tiểu kết chương 3 Trải qua quá trình 15 năm lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ phát triển KTHH (1996 - 2011), Đảng Cộng sản Việt Nam đã thể hiện được vai trò, cũng như năng lực lãnh đạo của mình đối với KTHH. Dưới ánh sáng đường lối của Đảng, với tinh thần đoàn kết và sự nỗ lực phấn đấu không ngừng của toàn ngành Hàng hải như: Công nghiệp đóng tàu, vận tải biển, cảng và dịch vụ cảng biển, đã giành được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần thúc đẩy sự phát triển KT-XH của đất nước và nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, KTHH vẫn còn những hạn chế cả trong nhận thức lý luận và chỉ đạo thực hiện. Những hạn chế đó do những nguyên nhân khách quan, chủ quan mang lại. Trên cơ sở đó, luận án đã rút ra sáu kinh nghiệm lịch sử trong lãnh đạo phát triển KTHH từ năm 1996 đến năm 2011 của Đảng, những kinh nghiệm đó có ý nghĩa hiện thực to lớn. KẾT LUẬN 1. Việt Nam nằm trên bán đảo Đông Dương, phía Đông, Nam và Tây Nam giáp Biển Đông với đường bờ biển dài 3.260km. Vùng biển, thềm lục địa thuộc chủ quyền và quyền tài phán rộng hơn 1 triệu km2, có nhiều vịnh sâu, đẹp với hơn 3.000 hòn đảo lớn nhỏ, trong đó có hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa ở giữa Biển Đông. Việt Nam là một quốc gia biển, có vị trí chiến lược về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và quốc phòng, an ninh. Dó đó, vấn đề khai thác nguồn lợi biển, quản lý, bảo vệ biển, đảo của Tổ quốc đang đặt ra như một tất yếu có từ rất sớm đối với dân tộc Việt Nam. 2. Kinh tế biển trong đó có KTHH có vị trí, vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển KT-XH của đất nước, góp phần quan trọng trong việc củng cố, giữ vững quốc phòng, an ninh trên biển, vùng biển Việt Nam. Xuất phát từ vị trí, vai trò kinh tế biển, KTHH; từ thực trạng phát triển KTHH sau năm 1996 cùng với yêu cầu của thời kỳ đổi mới, đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước, chủ động, tích cực hội nhập quốc tế, từ đó Đảng Cộng sản Việt Nam đã từng bước đề ra chủ trương phát triển KTHH (1996 - 2011). Đó là hệ thống các quan điểm, phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp phát triển KTHH. Đồng thời, luôn bám sát thực tiễn, tích cực, chủ động chỉ đạo phát triển KTHH, trong đó tập trung chỉ đạo vào các lĩnh vực chủ yếu: Đóng tàu, vận tải biển, cảng và dịch vụ cảng biển, xây dựng nguồn nhân lực và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực hàng hải. Từ đó, khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng đối với phát triển kinh tế biển, KTHH - Nhân tố quyết định đảm bảo cho KTHH phát triển nhanh và bền vững. 3. Với chủ trương đúng đắn, sáng tạo, chỉ đạo thực tiễn sát sao, kịp thời của Đảng trong phát triển KTHH từ năm 1996 đến năm 2011, do đó KTHH đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng cả trong tư duy lý luận và chỉ đạo thực tiễn. Trong suốt 15 năm (1996 - 2011), KTHH tập trung chủ yếu vào ngành công nghiệp đóng tàu, vận tải biển, cảng và dịch vụ cảng biển đã có những bước phát triển cả về số lượng và chất lượng, đã dần chuyển dịch đầu tư theo chiều sâu, góp phần quan trọng thúc đẩy sự phát triển KT-XH của đất nước, nâng cao đời sống nhân dân và vị thế, uy tín của cách mạng Việt Nam, kinh tế Việt Nam trong khu vực và trên thế giới. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu có ý nghĩa quan trọng đó, trong những năm 1996 - 2011, KTHH vẫn còn một số hạn chế, yếu kém trong hoạch định chủ trương và chỉ đạo thực tiễn như: Tư duy khai thác biển của người Việt Nam vẫn còn theo lối mòn truyền thống “làm ruộng trên cạn”; nhận thức của các cấp, các ngành và nhân dân chưa đầy đủ về vị trí, vai trò của biển đối với phát triển KT-XH của đất nước. Do đó, trước năm 2007, Việt Nam vẫn chưa đề ra được chiến lược biển. Trong chỉ đạo thực tiễn, những hạn chế do chưa nắm bắt kịp thời xu thế phát triển của ngành Hàng hải thế giới, nên chậm trong chuyển hướng đầu tư vào những lĩnh vực trọng điểm của ngành như đóng tàu, vận tải biển, cảng biển và dịch vụ hàng hải, việc đầu tư ồ ạt vào ngành đóng tàu, vận tải biển trong giai đoạn 2002 - 2008, trong khi nhu cầu vận chuyển hàng hóa bằng đường biển đã bão hòa thậm chí sụt giảm, đã làm cho một số tổng công ty, công ty hàng hải trong nước làm ăn thua lỗ và rơi vào phá sản. Đối với cảng biển, có thời kỳ các tỉnh đua nhau xây dựng cảng biển nhưng chủ yếu là cảng nhỏ, trong khi Việt Nam chưa có một cảng trung chuyển quốc tế và việc kết nối giữa các cảng với đường bộ, đường sắt, đường thủy nội địa còn bất cập, thiếu trung tâm phân phối hàng hóa sau cảng. Những hạn chế trên đã khiến cho ngành HHVN phải gồng mình vươn lên khắc phục khó khăn, giải quyết hậu quả để phát triển, xứng tầm với vị thế là một quốc gia biển và đang đi lên làm giàu từ biển. 4. Từ thực trạng quá trình Đảng lãnh đạo phát triển KTHH (1996 - 2011), luận án rút ra sáu kinh nghiệm gồm: Không ngừng nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của kinh tế biển, KTHH, từng bước xây dựng, hoàn thiện chủ trương, chính sách phát triển kinh tế biển, KTHH; chú trọng công tác tổ chức, xây dựng đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ phát triển KTHH trong thời kỳ mới; chỉ đạo phát triển KTHH toàn diện, đồng bộ, có trọng điểm và gắn với các ngành kinh tế khác; tích cực, chủ động mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực KTHH; phát triển KTHH gắn với quốc phòng, an ninh bảo vệ biển, đảo của Tổ quốc; tăng cường, giữ vững sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước trong phát triển KTHH. Những kinh nghiệm đó có ý nghĩa lý luận và thực tiễn to lớn, đồng thời tiếp tục chỉ đạo phát triển KTHH đạt được những thành tựu trong thời kỳ đẩy mạnh CNH,HĐH đất nước, tăng cường hội nhập quốc tế hiện nay. Từ đó, đặt ra những yêu cầu cấp bách phải nghiên cứu, kế thừa những kinh nghiệm đã có và tiếp tục vận dụng, phát triển linh hoạt, sáng tạo hơn nữa, góp phần thúc đẩy KTHH ngày càng phát triển phục vụ cho việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa./. DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ Đà CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN Nguyễn Thị Thơm (2012), “Tìm hiểu về phát triển kinh tế hàng hải trong thời kỳ đổi mới”, Tạp chí Lịch sử Đảng, (3), tr.47-52. Nguyễn Thị Thơm (2012), “Phát triển kinh tế hàng hải Việt Nam trong thời kỳ đổi mới”, Tạp chí Giáo dục lý luận Chính trị quân sự, (4), tr.97-100. Nguyễn Thị Thơm (2012), “Phát triển hệ thống cảng biển theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 về xây dựng kết cấu hạ tầng đường bộ”, Tạp chí Tuyên giáo, (8), tr.76-80. Nguyễn Thị Thơm (2014), “Phát triển hệ thống cảng biển Việt Nam thời kỳ hội nhập quốc tế”, Tạp chí Lịch sử Đảng, (2), tr.93-95. Nguyễn Thị Thơm (2014), “Phát triển kinh tế biển gắn với bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo”, Tạp chí Tuyên giáo, (5), tr.30-33. Nguyễn Thị Thơm (2014), “Phát triển kinh tế biển gắn với bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo của nước ta trong giai đoạn hiện nay”, Tạp chí Hàng hải Việt Nam, (8), tr.8-11. Nguyễn Thị Thơm (2014), “Bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo gắn với các hoạt động kinh tế biển của nước ta hiện nay”, Tạp chí Giao thông vận tải, (8), tr.53-55. 8. Nguyễn Thị Thơm (2014), “Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong sự nghiệp xây dựng và phát triển ngành vận tải biển Việt Nam” Tạp chí Tuyên giáo điện tử: tuyengiao.vn, ngày đăng 3/10/2014. 9. Nguyễn Thị Thơm (2015), “Đào tạo nguồn nhân lực cho ngành Hàng hải đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, Tạp chí Hàng hải, (3), tr.16-19. 10. Nguyễn Thị Thơm (2015), “Phát triển kinh tế hàng hải từ chủ trương của Đảng đến thực tiễn hiện nay”, Tạp chí Tuyên giáo, (6), tr.45-48. 11. Nguyễn Thị Thơm (2015), “Tăng cường hợp tác quốc tế đáp ứng yêu cầu hội nhập của ngành kinh tế hàng hải” Tạp chí Tuyên giáo điện tử: tuyengiao.vn, ngày đăng 2/10/2015.