Tóm tắt luận án Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại tập đoàn hóa chất Việt Nam

1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Năm 2009 trong ngành hoá chất nhà nước đã ký quyết định thành lập Tập đoàn Hoá chất Việt Nam dựa trên cơ sở sắp xếp lại Tổng Công ty Hoá chất Việt Nam. Với qui mô lớn và hoạt động đa ngành nghề thì việc phải thiết lập một HTKSNB đủ mạnh để hỗ trợ để hỗ trợ cho công tác quản lý là một tất yếu khách quan nhằm đảm bảo cho tập đoàn đạt được các mục tiêu như: bảo vệ tài sản, đảm bảo độ tin cậy của thông tin, đảm bảo thực hiện các qui định đề ra, đảm bảo hiệu quả hoạt động. Tuy nhiên tập đoàn được thành lập không phải do quá trình tích tụ vốn và phát triển qui mô dần trở thành tập đoàn như các nước trên thế giới nên trong quá trình hoạt động còn rất nhiều hạn chế như: vẫn còn dựa vào bao cấp, độc quyền, kinh doanh đạt hiệu quả thấp chưa tương xứng với những lợi thế và sự đầu tư của nhà nước, đầu tư ra ngoài ngành kém hiệu quả. Chưa tách bạch được vai vai trò chủ sở hữu với chức năng quản lý nhà nước. Sự tích tụ, tập trung vốn và kiểm soát vốn còn nhiều hạn chế. Một số vị trí quản lý chủ chốt được bổ nhiệm vì lý do chính trị mà không dựa trên năng lực quản trị kinh doanh. Hệ thống thông tin tiềm ẩn nhiều hạn chế không thực sự hữu dụng cho quá trình ra quyết định. Rất ít các đơn vị thuộc tập đoàn có được những chính sách và thủ tục KSNB riêng phù hợp với thực tiễn của đơn vị. Hơn nữa một trong bảy nội dung chủ yếu theo chủ trương tái cơ cấu Tập đoàn giai đoạn từ năm 2012 đến năm 2015 của Thủ tướng Chính phủ thì là phải tăng cường công tác KSNB tại Tập đoàn. Xuất phát từ những lý do trên, hoàn thiện hệ thống KSNB tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam trở thành vấn đề có tính cấp bách trong quản lý, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn trong giai đoạn hiện nay. Nhận thức 2 được tầm quan trọng của vấn đề này, Tác giả đã lựa chọn Đề tài: "Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam" làm đề tài Luận án tiến sĩ của mình. 2. Tổng quan các nghiên cứu về hệ thống kiểm soát nội bộ Cho đến nay, đã có rất nhiều nhà khoa học nghiên cứu HTKSNB trên những khía cạnh và lĩnh vực khác nhau: + Các lý luận về hệ thống KSNB trên thế giới và tại Việt Nam đã phát triển tập trung làm rõ các khái niệm về hệ thống KSNB, vai trò của hệ thống KSNB trong doanh nghiệp, các tiêu chí và công cụ để đánh giá hệ thống KSNB, các bộ phận cấu thành của hệ thống KSNB. + Tại Việt Nam nghiên cứu ứng dụng hệ thống KSNB trong một đơn vị cụ thể ở các ngành, các lĩnh vực cũng được nhiều tác giả quan tâm ở các luận văn cao học cụ thể: trong hoạt động tín dụng ngân hàng, trong các doanh nghiệp vừa. + Trong thời gian gần đây đã có một số nghiên cứu thuộc Luận án tiến sĩ về hệ thống KSNB nhưng không phải trong một doanh nghiệp cụ thể mà phạm vi nghiên cứu rộng hơn trong một ngành, một tổng công ty, Bộ quốc phòng + Tổ chức hoạt động kinh doanh dưới mô hình tập đoàn còn là vấn đề mới mẻ, trong quá trình hoạt động hơn 10 năm qua còn bộc lộ khá nhiều mặt hạn chế. Tuy nhiên chưa có nghiên cứu nào đề cập đến kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn cũng như xây dựng nó trở thành hệ thống. Cũng chưa có công trình nghiên cứu nào về “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam” 3. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu của Luận án Nghiên cứu này được thực hiện nhằm phát triển lý luận về HTKSNB trong Tập đoàn kinh tế. Từ đó đánh giá thực trạng HTKSNB tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam để đề xuất phương hướng và giải pháp hoàn thiện HTKSNB phù hợp với đặc thù hoạt động của Tập đoàn. 3 Câu hỏi nghiên cứu: Để đạt được mục tiêu nghiên cứu trên, các câu hỏi nghiên cứu được đưa ra tương xứng (khung nghiên cứu) 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của Luận án Luận án tập trung nghiên cứu HTKSNB tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam (công ty mẹ và các công ty thành viên) 5. Phương pháp nghiên cứu của Luận án - Phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác Lê Nin vào nghiên cứu xã hội học. Luận án sử dụng phương pháp khái quát hoá, tổng hợp và phân tích những nguyên lý cơ bản về hệ thống KSNB qua các giáo trình, tài liệu. - Phương pháp điều tra, quan sát, phỏng vấn: Tác giả đã thực hiện thiết kế bảng câu hỏi để điều tra kết hợp với phỏng vấn sâu - Phương pháp xử lý dữ liệu: từ kết quả điều tra, quan sát và phỏng vấn sâu tác giả đã tổng hợp thành 14 bảng để từ đó mô tả, đánh giá, phân tích, tổng hợp, so sánh - Nguồn dữ liệu sử dụng: Tác giả sử dụng nguồn dữ liệu thứ cấp và sơ cấp 6. Những đóng góp mới của Luận án - Về lý luận: xây dựng mô hình tổ chức HTKSNB làm khung lý thuyết nghiên cứu HTKSNB tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam. Đề cập những đặc điểm về tổ chức hoạt động, đặc điểm về vốn của Tập đoàn chi phối đến việc thiết kế và vận hành HTKSNB tại Tập đoàn. Thông qua thực trạng tổ chức HTKSNB của các Tập đoàn kinh tế trên thế giới như ở: Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc. Luận án đã nêu ra một số bài học kinh nghiệm mà Việt Nam. - Về thực tiễn: trên cơ sở điều tra, phân tích đánh giá thực trạng, Luận án đề xuất nhóm các giải pháp hoàn thiện HTKSNB tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam 4 7. Khung nghiên cứu và kết cấu của đề tài Sơ đồ 1.1. Khung nghiên cứu của Luận án Trả lời câu hỏi nghiên cứu thứ 1: Đặc điểm của Tập đoàn kinh tế với việc thiết kế và vận hành HTKSNB Tập đoàn? Các yếu tố cấu thành HTKSNB Tập đoàn? Kinh nghiệm quốc tế về HTKSNB của các Tập đoàn tại một số nước từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam? Trả lời câu hỏi nghiên cứu thứ 2: Thực trạng việc thiết kế và vận hành HTKSNB tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam? Chương 3 Phương hướng và giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam. Trả lời câu hỏi nghiên cứu thứ 3: Nhóm giải pháp nào cần được đưa ra nhằm hoàn thiện HTKSNB tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam đáp ứng được các mục tiêu của Tập đoàn? Chương 2 Thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam Chương 1 Lý luận chung về hệ thống kiểm soát nội bộ và hệ thống kiểm soát nội bộ trong các tập đoàn kinh tế 5 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ VÀ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TRONG CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ 1.1 Khái quát về kiểm soát và kiểm soát nội bộ trong quản lý. 1.1.1 Kiểm soát trong quản lý Kiểm soát có liên quan mật thiết với quản lý, nó có vai trò quan trọng trong việc ra quyết định của nhà quản lý, nó là một trong năm chức năng của quản lý bao gồm: Xác định mục tiêu và lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, phối hợp, kiểm soát. Thông qua kiểm soát nhà quản lý nhìn nhận được những thiếu sót trong hệ thống tổ chức để đề ra các biện pháp điều chỉnh kịp thời. Khi có kiểm soát nhà quản lý sẽ có đầy đủ thông tin để ra quyết định thích hợp nhằm thích ứng với môi trường, đạt được mục tiêu đề ra. 1.1.2 Các loại kiểm soát Phân theo mục tiêu kiểm soát có: kiểm soát ngăn ngừa, kiểm soát phát hiện và kiểm soát điều chỉnh; Phân theo phạm vi kiểm soát phân thành: kiểm soát nội bộ và kiểm soát bên ngoài; Phân theo nội dung kiểm soát phân thành: kiểm soát tổ chức và kiểm soát kế toán; Phân theo chủ thể quản lý phân thành: kiểm soát trực tiếp và kiểm soát gián tiếp. 1.1.3 Kiểm soát nội bộ Cơ cấu kiểm soát nội bộ của COSO có thể được khái quát bằng sơ đồ sau “Kiểm soát nội bộ là quá trình do người quản lý, hội đồng quản trị và các nhân viên của đơn vị chi phối, nó được thiết lập để cung cấp một sự đảm bảo hợp lý nhằm thực hiện các mục tiêu: Đảm bảo sự tin cậy của của báo cáo tài chính; Đảm bảo sự tuân thủ các qui định và luật lệ; Đảm bảo các hoạt động được thực hiện hiệu quả [111,tr 186] 6 Sơ đồ 1.3: Cơ cấu kiểm soát nội bộ theo COSO 1.2 Hệ thống kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp 1.2.1 Bản chất của hệ thống kiểm soát nội bộ Theo Liên đoàn Kế toán quốc tế (IFAC), đã đưa ra định nghĩa: “Hệ thống kiểm soát nội bộ là một hệ thống chính sách, thủ tục được thiết lập nhằm đạt được bốn mục tiêu: bảo vệ tài sản của đơn vị; bảo đảm độ tin cậy của các thông tin; bảo đảm việc thực hiện các chế độ pháp lý; bảo đảm hiệu quả hoạt động [72,82]. Với định nghĩa này đã đề cập tương đối đầy đủ các khía cạnh của HTKSNB và nhấn mạnh đến các mục tiêu đảm bảo hiệu quả hoạt động trên cơ sở tuân thủ pháp luật và đảm bảo độ tin cậy của thông tin và độ an toàn của tài sản. Khái niệm này cũng trùng với quan điểm của Alvin A.rens. Nó có tính khái quát hoá cao và có thể sử dụng làm nghiên cứu HTKSNB trong các lĩnh vực khác nhau. Khái niệm này phù hợp với bản chất nghĩa của từ “hệ thống” theo Đại từ Tiếng Việt là một thể KSNB Đảm bảo sự tin cậy của của báo cáo tài chính Đảm bảo sự tuân thủ các qui định và luật lệ Đảm bảo các hoạt động được thực hiện hiệu quả Môi trường kiểm soát Đánh giá rủi ro Hoạt động kiểm soát Thông tin và truyền thông Giám sát 7 thống nhất, bao gồm những tư tưởng, nguyên tắc, qui tắc liên kết với nhau một cách chặt chẽ. Khái niệm này cũng được Tác giả ứng dụng nhằm nghiên cứu HTKSNB tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam. 1.2.2 Các yếu tố cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ Với cách tiếp cận của đề tài đó là “hệ thống” KSNB nhằm tạo lên một thể thống nhất các yếu tố cùng loại, cùng chức năng, có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, Tác giả đã lựa chọn quan điểm theo Liên đoàn Kế toán quốc tế IFAC làm định hướng cho việc xác định xác yếu tố cấu thành hệ thống KSNB tại các tập đoàn kinh tế nói chung và tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam, theo đó các yếu tố cấu thành bao gồm: môi trường kiểm soát, hệ thống thông tin (trong đó có hệ thống kế toán) và thủ tục kiểm soát. Mô hình tổ chức hệ thống kiểm soát nội bộ được khái quát tại sơ đồ dưới đây Sơ đồ 1.4: Mô hình tổ chức hệ thống kiểm soát nội bộ Hệ thống KSNB Môi trường kiểm soát - Đặc thù quản lý - Cơ cấu tổ chức - Chính sách nhân sự - Công tác kế hoạch - Uỷ ban kiểm soát - Bộ phận kiểm toán nội bộ - Môi trường KS bên ngoài Hệ thống thông tin - Hệ thống chứng từ - Hệ thống tài khoản - Hệ thống sổ sách - Hệ thống báo cáo Thủ tục kiểm soát - Phân công phân nhiệm - Bất kiêm nhiệm - Uỷ quyền và phê chuẩn Bảo vệ tài sản của đơn vị Đảm bảo độ tin cậy của thông tin Đảm bảo việc thực hiện chế độ pháp lý Bảo đảm hiệu quả hoạt động Chính sách kiểm soát Thủ tục kiểm soát 8 1.3 Hệ thống kiểm soát nội bộ trong các tập đoàn kinh tế 1.3.1 Khái quát chung về tập đoàn kinh tế 1.3.1.1 Khái niệm và vai trò của tập đoàn kinh tế Từ các khái niệm khác nhau, theo quan điểm của Tác giả có thể đưa ra một khái niệm về tập đoàn kinh tế như sau: Tập đoàn kinh tế là một tập hợp các chủ thể kinh tế trong đó có công ty mẹ và các doanh nghiệp (đơn vị) thành viên có tư cách pháp nhân, có mối quan hệ sở hữu hoặc liên kết gắn bó lâu dài về lợi ích kinh tế, công nghệ, thị trường, các dịch vụ khác và chiến lược kinh doanh hoạt động trong nhiều ngành, lĩnh vực khác nhau nhằm tăng cường tích tụ, tập trung, tăng khả năng cạnh tranh và tối đa hoá lợi ích. Vai trò của các tập đoàn kinh tế là rất lớn được thể hiện: Tập đoàn cho phép huy động được các nguồn lực vật chất, lao động và vốn trong xã hội; Liên kết bảo vệ sản xuất trong nước, mở rộng củng cố phát triển trên thị trường thế giới; Khắc phục khả năng hạn chế vốn của công ty cá biệt; Đẩy mạnh nghiên cứu, triển khai ứng dụng khoa học công nghệ mới; Những thông tin và kinh nghiệm sẽ được truyền tải rộng rãi tạo cơ hội cho những thành viên học hỏi; Tăng cường hiệu quả kinh tế. 1.3.1.2. Phân loại tập đoàn kinh tế Theo phương thức hình thành có: Liên kết ngang, liên kết dọc, liên kết hỗn hợp; Theo hình thức sở hữu chia thành: Tập đoàn tư nhân, Tập đoàn Nhà Nước, Tập đoàn đa sở hữu; Theo bản chất liên kết: Liên kết mềm, Liên kết cứng; Theo tính chất chuyên môn hóa: Tập đoàn chuyên ngành hẹp, Tập đoàn kinh doanh tổng hợp đa ngành; Theo phạm vi hoạt động: Tập đoàn quốc gia, Tập đoàn xuyên quốc gia 9 1.3.2 Đặc điểm của Tập đoàn kinh tế ảnh hưởng đến việc thiết kế và vận hành của hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn 1.3.2.1 Đặc điểm tổ chức và hoạt động tập đoàn với thiết kế và vận hành HTKSNB - Về địa vị pháp lý, tập đoàn kinh tế không có tư cách pháp nhân mà chỉ là tổ hợp các công ty có tư cách pháp nhân - Cơ cấu tổ chức tập đoàn, đa dạng, không có khuôn mẫu thống nhất. Tuy nhiên các tập đoàn đều có đặc điểm chung về cơ cấu tổ chức quản lý là thực hiện quản lý theo mô hình đa khối trong đó có một doanh nghiệp giữ một vai trò trụ cột. - Về qui mô và phạm vi hoạt động, hầu hết các tập đoàn đều có qui mô lớn và phạm vi hoạt động rất rộng - Về quan hệ liên kết và quản lý vốn, sự liên kết chủ yếu trong tập đoàn là thông qua quan hệ về đầu tư vốn. - Về ngành nghề, lĩnh vực kinh doanh, các tập đoàn hoạt động đa ngành, đa lĩnh vực để phân tán rủi ro - Về chế độ sở hữu, các tập đoàn có tính chất đa chế độ sở hữu, Công ty mẹ và các công ty con 1.3.2.2 Đặc điểm về vốn trong tập đoàn kinh tế với thiết kế và vận hành HTKSNB - Sở hữu vốn trong tập đoàn là rất đa dạng - Trong tập đoàn kinh tế quyền sở hữu và quyền điều hành vốn có sự tách biệt nhất định. - Vốn công khai, minh bạch, điều chỉnh cơ cấu vốn - Vốn chịu sự điều tiết của cơ chế quản lý tài chính - Vốn trong tập đoàn hàm chứa rủi ro rất cao 1.3.3 Phân biệt hệ thống kiểm soát nội bộ tại tập đoàn kinh tế với doanh nghiệp đơn lẻ - Phân biệt Tập đoàn kinh tế với doanh nghiệp đơn lẻ - Phân biệt kiểm soát nội bộ tập đoàn kinh tế với doanh nghiệp đơn lẻ 10 1.4 Kinh nghiệm về hệ thống kiểm soát nội bộ tại một số Tập đoàn kinh tế trên thế giới 1.4.1 Khái quát chung về hệ thống KSNB tại một số tập đoàn kinh tế trên thế giới Tại Mỹ, Cơ cấu tổ chức của các tập đoàn tại Mỹ gồm: công ty mẹ thành lập một HĐQT, HĐQT có quyền nhân danh công ty để quyết định mọi vấn đề liên quan đến việc xác định và thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ và quyền lợi của công ty. HĐQT có cơ cấu gồm thành viên trong nội bộ và các thành viên độc lập. HĐQT thường thành lập một số ban do các thành viên HĐQT phụ trách bao gồm: Uỷ Ban tài chính, Uỷ Ban tổ chức, Uỷ Ban kiểm toán. Sự kiểm soát của các tập đoàn tại Mỹ tập trung vào ba lĩnh vực: Kiểm soát chi phí, kiểm soát vốn và kiểm soát vay nợ. Tại Trung Quốc, các tập đoàn, công ty mẹ vừa thực hiện chức năng quản lý vốn, vừa trực tiếp sản xuất kinh doanh. Công ty mẹ trực tiếp cử đại diện của công ty vào bộ máy quản lý của doanh nghiệp thành viên tương ứng với quyền chi phối, quyền điều phối. Kiểm toán nội bộ là một yếu tố quan trọng trong hệ thống giám sát tài chính của tập đoàn. Tuy nhiên để nó phát huy hiệu quả thì cần phải phân định rõ mối quan hệ và trách nhiệm của bộ phận này với BKS. Tại Nhật Bản, cơ cấu tổ chức tại các tập đoàn, công ty mẹ và các công ty con có mối liên kết khá mật thiết, trao đổi, thông tin, chiến lược, kế hoạch kinh doanh thông qua HĐQT. Chính sách nhân sự tại tập đoàn áp dụng phương thức quản lý “chế độ làm việc suốt đời” đã tạo cho mọi người trong tập đoàn phải phấn đấu hết mình cho sự sinh tồn và phát triển của tập đoàn. Tại Hàn Quốc, Chủ tịch tập đoàn chịu trách nhiệm tương đương thành viên HĐQT. Trong mỗi một tập đoàn đều có văn phòng tập đoàn có chức năng lập kế hoạch, xây dựng chiến lược, điều phối hoạt động chung do chủ tịch tập đoàn trực tiếp điều hành nhưng văn phòng này không phải là một pháp nhân độc lập. Trong hệ thống kiểm soát nội bộ có Ủy ban Kiểm toán có trách nhiệm báo cáo với HĐQT và 11 chủ sở hữu về tình hình hoạt động của các công ty trong tập đoàn. Chính sách nhân sự theo kiểu hình tháp luôn thúc đẩy mọi thành viên luôn phấn đấu để đạt được kết quả cao trong vị trí của mình. 1.4.2 Một số bài học kinh nghiệm đối với hệ thống kiểm soát nội bộ trong các tập đoàn kinh tế tại Việt Nam Môi trường kiểm soát cần phải có Uỷ ban Kiểm toán; Cần phải có bộ phận KTNB trực thuộc BKS tại các cấp của tập đoàn để cảnh báo sớm các rủi ro, giám sát tài chính tập đoàn, đánh giá tính hiệu năng và hiệu quả của hệ thống KSNB; Trong tập đoàn nhà nước cần phân định, tách biệt rõ ràng chức năng quản lý kinh doanh và chức năng quản lý hành chính, giữa mục tiêu hiệu quả kinh doanh và mục tiêu quản lý nhà nước điều tiết nền kinh tế, công ty mẹ cử đại diện của công ty xuống các công ty thành viên; Chính sách nhân sự tại tập đoàn cần áp dụng linh hoạt phương thức quản lý “chế độ làm việc suốt đời” như ở Nhật Bản. Bên cạnh đó kết hợp chính sách nhân sự theo kiểu hình tháp luôn thúc đẩy mọi thành viên luôn phấn đấu để đạt được kết quả cao trong vị trí của mình như ở Hàn Quốc. Kết luận chương 1 Trong chương 1, Luận án đã làm rõ những nội dung: - Cụ thể hoá để làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về HTKSNB tại doanh nghiệp. Phân tích các quan điểm khác nhau về HTKSNB, từ đó tổng quát đưa ra mô hình tổ chức HTKSNB làm khung lý thuyết nghiên cứu HTKSNB tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam - Phân tích được đặc điểm tổ chức hoạt động, đặc điểm về tập đoàn chi phối đến việc thiết kế và vận hành HTKSNB tại tập đoàn. Phân biệt được HTKSNB tại tập đoàn kinh tế với HTKSNB tại các doanh doanh nghiệp đơn lẻ nhằm làm rõ hơn vấn đề thiết kế và vận hành HTKSNB mô hình hoạt động tập đoàn. - Luận án đã nghiên cứu kinh nghiệm tổ chức HTKSNB của các tập đoàn kinh tế trên thế giới như ở: Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, và trên cơ sở đó đã rút ra được các bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 12 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI TẬP ĐOÀN HÓA CHẤT VIỆT NAM 2.1 Đặc điểm của Tập đoàn Hóa chất Việt Nam với vấn đề chọn mẫu nghiên cứu 2.1.1 Sự hình thành và phát triển Tập đoàn Hóa chất Việt Nam Tổng công ty Hóa chất Việt Nam được thành lập theo Quyết định số 835/TTg ngày 20/12/1995 của Thủ tướng Chính phủ trên cơ sở hợp nhất hai tổng công ty: Tổng công ty Phân bón và Hóa chất cơ bản và Tổng công ty Hóa chất công nghiệp và Hóa chất tiêu dùng. Năm 2006, Tổng công ty Hóa chất Việt Nam chuyển sang hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con. Năm 2009, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án thí điểm thành lập Tập đoàn Công nghiệp Hóa chất Việt Nam và quyết định thành lập Công ty mẹ - Tập đoàn Hoá chất Việt Nam. Năm 2010, Thủ tướng Chính phủ đã chuyển Công ty mẹ - Tập đoàn Hóa chất Việt Nam sang hoạt động theo mô hình công ty TNHH một thành viên do Nhà nước làm chủ sở hữu. 2.1.2 Đặc điểm Tập đoàn Hóa chất Việt Nam có ảnh hưởng đến hệ thống kiểm soát nội bộ 2.1.2.1 Đặc điểm hoạt động của Tập đoàn Hoá chất Việt Nam - Về phương thức hình thành tập đoàn, tập đoàn được thành lập dựa trên sự chuyển đổi và tổ chức lại Tổng công ty Hóa chất Việt Nam - Về địa vị pháp lý, Tập đoàn Hoá chất Việt Nam không có tư cách pháp nhân mà chỉ có công ty mẹ và công ty thành viên có tư cách pháp nhân - Về cơ cấu tổ chức đơn giản, công ty mẹ là doanh nghiệp cấp 1, các công ty thành viên là doanh nghiệp cấp 2 - Về quan hệ liên kết và sở hữu, công ty con, công ty liên kết trong tập đoàn tồn tại dưới 3 dạng: Công ty TNHH, công ty cổ phần mà công ty mẹ chiếm trên 50% vốn điều lệ, công ty cổ phần mà công ty mẹ chiếm dưới 50% vốn điều lệ - Về qui mô, tập đoàn có được lợi thế qui mô về vốn, tài sản, lao động, số lượng đơn vị thành viên - Về ngành nghề, lĩnh vực kinh doanh đa dạng hoạt động trên 4 nhóm ngành, nghề kinh doanh chính và 2 nhóm ngành, nghề liên quan đến ngành, nghề kinh doanh chính 13 2.1.2.2 Đặc điểm về vốn của Tập đoàn Hoá chất Việt Nam Vốn được kiểm soát thông qua NĐD; Vốn được điều chỉnh theo từng thời; Huy động vốn bằng nhiều cách: phát hành trái phiếu, tín phiếu, kỳ phiếu, vay vốn từ các tổ chức tín dụng, tổ chức tài chính khác, cá nhân tổ chức ngoài tập đoàn; Đầu tư vốn ra ngoài tập đoàn phải tuân thủ theo qui định của pháp luật phù hợp với chiến lược, qui hoạch, kế hoạch phát triển của công ty mẹ 2.1.3 Chọn mẫu các doanh nghiệp thuộc tập đoàn để nghiên cứu * Đối tượng khảo sát: Công ty mẹ và các công ty thành viên thuộc tập đoàn (30/47 công ty chiếm 63,8%) là đại diện theo mức độ sở hữu vốn và ngành nghề kinh doanh [Phụ lục 13] *Thiết kế câu hỏi khảo sát: Tại công ty mẹ: Câu hỏi khảo sát tại công ty mẹ gồm 112 câu [Phụ lục 20]. Tại công ty thành viên: Với 128 câu hỏi [Phụ lục 12] *Mục đích khảo sát, nhằm thu thập những thông tin về HTKSNB tại Tập đoàn *Phương pháp khảo sát, Các câu hỏi trong phiếu điều tra bao gồm hai loại mở và đóng kết hợp với phỏng vấn và quan sát để biết được mức độ hiện hữu của HTKSNB. 2.2 Thực trạng thiết kế và vận hành của hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam 2.2.1 Thực trạng môi trường kiểm soát tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam - Về đặc thù về quản lý, tại công ty mẹ và các công ty thành viên đều coi trọng KSNB.Tuy nhiên với chức năng kinh doanh vốn nhưng nhà quản lý chưa có quá trình nghiên cứu và đánh giá rủi ro một cách thoả đáng. - Cơ cấu tổ chức tại công ty mẹ và các công ty thành viên là phù hợp. Tuy nhiên một số bộ phận trong các công ty thành viên vẫn còn kiêm nhiệm, chưa xây dựng bảng mô tả công việc tương ứng với từng vị trí công việc - Về chính sách nhân sự đã được thiết lập tại công ty mẹ và công ty thành viên. Tuy nhiên tập đoàn chưa gắn kết được giữa các trường đào tạo và và các doanh nghiệp trong tập đoàn trong chiến lược phát triển nhân sự tập đoàn. - Công tác kế hoạch được các doanh nghiệp chủ động và quan tâm. Tuy nhiên công ty mẹ điều hoà kế hoạch giữa các đơn vị thành viên thực hiện chưa tốt. Các công ty thành viên lập kế hoạch vẫn còn dựa vào kỳ trước, chưa chủ động trong việc lập kế hoạch. Đa số các 14 cán bộ chưa được đào tạo công tác lập kế hoạch, sự gắn kết các kế hoạch chưa chặt chẽ. Đa số các công ty không đánh giá rủi ro trong quá trình lập kế hoạch - Tổ chức bộ máy kiểm soát, đã cơ cấu BKS tại công ty mẹ và các công ty thành viên. Tuy nhiên BKS hoạt động chưa hiệu quả, chưa có qui chế thưởng, phạt rõ ràng đối với BKS - Kiểm toán nội bộ tại công ty mẹ và các công ty thành viên đều không xây dựng - Các nhân tố bên ngoài các văn bản luật còn nhiều bất cập cụ thể: việc tạo lập vốn cho TĐKT Nhà nước còn nhiều hạn chế năng lực quản lý, giám sát của Nhà Nước không theo kịp đổi mới về cơ chế tài chính DNNN và TĐKTNN 2.2.2 Thực trạng hệ thống thông tin tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam 2.2.2.1 Hệ thống thông tin toàn doanh nghiệp Sự truyền đạt thông tin hiện nay chủ yếu thông qua văn bản, điện thoại và hệ thống mạng. Tuy nhiên, hệ thống thông tin chưa giúp ích được cho nhà quản lý nhận diện và đối phó với những rủi ro và tận dụng tối đa cơ hội kinh doanh. Không có cơ chế phù hợp cho việc thu thập từ thông tin bên ngoài. 2.2.2.2 Hệ thống thông tin kế toán Hệ thống thông tin kế toán của công ty mẹ và công ty thành viên đều được quan tâm và đáp ứng được yêu cầu quản lý. Tuy nhiên tại các công ty thành viên việc xây dựng qui trình luân chuyển chứng từ chưa được cụ thể hoá bằng văn bản, phân cấp trong ký chứng từ còn chưa rõ ràng Về hệ thống tài khoản, một số công ty sử dụng tài khoản còn sai chế độ, các tài khoản chưa hỗ trợ cho việc thiết lập các báo cáo quản trị tại công ty Về hệ thống sổ sách và báo cáo, chưa quan tâm tới sổ sách và báo cáo quản trị phục vụ riêng cho nhà quản lý 2.2.3 Thực trạng thủ tục kiểm soát tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam 2.2.3.1 Các thủ tục kiểm soát chủ yếu tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam Các thủ tục kiểm soát cũng đã được thiết lập nhưng chỉ quan tâm tới các hoạt động thường xuyên, chưa thiết kế cho các hoạt động bất thường. Chưa áp dụng các thủ tục kiểm soát mang tính khách quan như thiết lập hòm thư góp ý. Các công ty chưa có cách thức bồi dưỡng ý thức tự kiểm cho nhân viên. Tại các công ty đa số vẫn chưa qui định cụ thể rõ bằng văn bản về ủy quyền phê duyệt chứng từ. 15 2.2.3.2 Thực tế áp dụng nguyên tắc cơ bản của kiểm soát trong thiết kế và vận hành các thủ tục kiểm soát tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam. - Nguyên tắc phân công, phân nhiệm: được thực hiện giữa HĐQT, HĐTV và BGĐ tại công ty mẹ và các công ty thành viên (công ty TNHH MTV và công ty cổ phần); Giữa các phòng ban nghiệp vụ và đối với các đơn vị trực thuộc tại công ty mẹ và các công ty thành viên được thực hiện rõ ràng - Nguyên tắc bất kiêm nhiệm: đa số các công ty thuộc tập đoàn đều không qui định các công việc không được kiêm nhiệm - Nguyên tắc uỷ quyền và phê chuẩn: được thực hiện tại công ty mẹ, công ty thành viên và các đơn vị trực thuộc. Cá nhân được uỷ quyền phải phê chuẩn nghiệp vụ và phải chịu trách nhiệm về những việc mình đã phê chuẩn 2.3.3.3 Thực tế kiểm soát các hoạt động cơ bản tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam Tại công ty mẹ: Về kiểm soát vốn hầu hết các công ty đã xây dựng qui chế tài chính. Tuy nhiên, chưa có qui định kiểm soát về vốn thích hợp tại tập đoàn. Về kiểm soát NĐD, đã có qui chế quản lý NĐD, tuy nhiên trong quá trình hoạt động vẫn còn nhiều hạn chế: Giao nhiều quyền nhưng chưa có cơ chế kiểm soát hiệu quả; Mức thù lao chưa hợp lý; Kiêm nhiệm nhiều; Thông tin giữa NĐD và công ty mẹ chưa thường xuyên Tại các công ty thành viên: - Về kiểm soát mua hàng: chưa thiết lập bằng văn bản các tiêu chuẩn, qui trình để đánh giá và lựa chọn nhà cung cấp, việc lựa chọn vẫn còn dựa vào các mối quan hệ, nên đôi khi cũng gặp nhiều rủi ro trong quá trình mua hàng - Kiểm soát bán hàng và thu tiền: hầu hết các công ty TNHH MTV đều không có các chính sách khuyến khích tiêu thụ sản phẩm, còn các công ty cổ phần thì có các chính sách tốt hơn, tiêu thụ sản phẩm linh hoạt và hiệu quả hơn. Các thủ tục kiểm soát từ khâu đặt hàng, xuất hàng, lập hoá đơn, giao hàng, thanh toán diễn ra còn chậm, không linh hoạt, thủ tục còn rườm rà, phải qua nhiều khâu. Sự phối hợp giữa các khâu, bộ phận còn chưa hỗ trợ cho nhau trong quá trình thực hiện công việc. - Kiểm soát hàng tồn kho: các công ty được hỏi chưa xây dựng qui trình kiểm kê vật tư, hàng hóa bằng văn bản nên rất khó cho công tác 16 phân công và thực hiện việc kiểm kê phù hợp. Một số công ty chưa đánh giá rà soát thực trạng nguyên vật liệu, thành phẩm tồn kho để phân loại hàng hóa vật tư ứ đọng, kém phẩm chất nhằm xử lý kịp thời - Kiểm soát tài sản cố định, các công ty vẫn chưa chú trọng đến việc đánh số và mã hóa các tài sản nên cũng khó khăn cho việc kiểm soát và phân loại tài sản. Bên cạnh đó tại các doanh nghiệp thuộc tập đoàn chưa tính đến việc xây dựng và duy trì hệ thống báo cáo hàng ngày và báo cáo bất thường về tình hình sử dụng và hiện trạng của TSCĐ. - Kiểm soát chất thải ra môi trường, công tác kiểm soát môi trường tập đoàn thực hiện tốt. Tuy nhiên vẫn còn số ít các công ty chưa quan tâm đến kiểm soát chất thải môi trường vẫn bị Nhà nước phạt vì đã làm gây ô nhiễm ra môi trường. Khi xẩy ra ô nhiễm thì khắc phục chưa kịp thời gây những hậu quả nghiêm trọng. 2.3 Đánh giá thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam 2.3.1 Ưu điểm hệ thống KSNB tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam - Môi trường kiểm soát, các công ty tại tập đoàn có môi trường kiểm soát bên trong thuận lợi để duy trì và tổ chức HTKSNB nhằm phát huy tác dụng của hệ thống này trong công tác quản lý tại các công ty. Các nhà lãnh đạo tại công ty mẹ và các công ty thành viên thường xuyên quan tâm, chỉ đạo, dám nghĩ, dám làm, mạnh dạn tiếp cận cái mới trong quản lý nói chung và kiểm tra, kiểm soát các hoạt động nói riêng. - Hệ thống thông tin kế toán, tổ chức công tác kế toán tương đối phù hợp với đặc điểm kinh doanh trong từng lĩnh vực hoạt động. - Thủ tục kiểm soát, các công ty đã thực hiện hoạt động và qui định có tính hiệu lực hóa, có tác dụng bổ trợ cho nhau với mục đích tạo ra HTKSNB vận hành liên tục 2.3.2 Một số tồn tại của hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam - Môi trường kiểm soát: Về quản lý, nhận thức về kiểm soát của một số lãnh đạo tại các công ty thuộc tập đoàn còn chưa đầy đủ. Về cơ cấu tổ chức, vẫn còn kiêm nhiệm, chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ, việc phân công xác định trách nhiệm còn chưa qui định bằng văn bản rõ ràng. Về chính sách nhân sự, chính sách về nhân sự chưa phát 17 huy hiệu quả, chưa có chính sách khuyến khích được người lao động cống hiến hết mình cho công ty. Về công tác kế hoạch, chưa chủ động nắm bắt tình hình thực tế để lập kế hoạch. Trình tự lập kế hoạch chưa được thiết kế đầy đủ, chất lượng công tác kế hoạch không cao, thiếu tính đồng bộ. Về kiểm toán nội bộ, kiểm toán nội bộ rất quan trọng nhưng tại tập đoàn các doanh nghiệp chưa xây dựng kiểm toán nội bộ. Về bộ máy kiểm soát, chưa phát huy vai trò và trách nhiệm của mình, còn lúng túng, chưa được đào tạo bài bản. Về kiểm soát từ bên ngoài, cơ chế giám sát còn chưa tập trung vào việc giám sát quá trình thực hiện chức năng chủ sở hữu Nhà Nước, thiếu thống nhất, thiếu đồng bộ mang tính sự vụ chủ yếu thuộc chức năng quản lý Nhà Nước - Hệ thống thông tin, sự truyền đạt thông tin tại các công ty trong tập đoàn còn chưa thông suốt, đôi khi còn chậm. Về hệ thống thông tin kế toán cũng còn nhiều bất cập. - Thủ tục kiểm soát, các thủ tục kiểm soát thiết kế chưa đầy đủ, các nguyên tắc trong việc thiết kế các thủ tục còn bị vi phạm Đối với kiểm soát một số hoạt động cơ bản: tại công ty mẹ, Kiểm soát NĐD còn chưa hiệu quả, chưa phát huy được hết vai trò và nhiệm vụ được giao. Kiểm soát vốn, chưa có qui định kiểm soát về vốn thích hợp tại tập đoàn, năng lực tài chính tập đoàn còn yếu. Tại các công ty thành viên: Kiểm soát mua hàng, chưa có chính sách và thủ tục kiểm soát tốt nhà cung cấp; Kiểm soát bán hàng và thu tiền, chưa kiểm soát tốt công nợ, thị trường tiêu thụ; Kiểm soát hàng tồn kho, qui trình kiểm kê chưa được xây dựng, chưa có chính sách xử lý hàng ứ đọng; Kiểm soát tài sản cố định, việc dà soát và đánh giá hiệu quả sử dụng TSCĐ chưa được tập đoàn quan tâm - Hệ thống đánh giá rủi ro, hiện nay tại Tập đoàn chưa tổ chức việc thực hiện phân tích, đánh giá rủi ro, công việc đánh giá rủi ro - Trong thời gian vừa qua một số các doanh nghiệp thuộc tập đoàn làm ăn kém hiệu quả mặc dù nhận được khá nhiều ưu đãi và nguồn lực của Nhà Nước. Năng lực, hiệu lực, hiệu quả quản trị doanh nghiệp còn yếu và bất cập. Cơ chế chính sách của Nhà Nước chưa theo kịp với thực tiễn. Tại tập đoàn vẫn tồn tại đầu tư ra ngoài ngành. Vẫn còn tình trạng cạnh tranh trong nội bộ tập đoàn 18 2.3.3 Nguyên nhân của những tồn tại trong hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam. Nguyên nhân khách quan: Sự hình thành và phát triển của tập đoàn là dựa vào quyết định hành chính chứ không phải do quá trình tích tụ và tập trung vốn. Chưa có đầu mối chủ sở hữu và đầu mối quản lý giám sát của nhà nước. Có không ít các cơ chế chính sách không xác định rạch ròi nhiệm vụ kinh doanh và nhiệm vụ làm công ích từ đó gây lên sức ì lớn, hiệu quả kinh doanh còn thấp. Do tập đoàn còn phải đảm nhận cả mục tiêu an sinh xã hội, chống lạm phát cũng như suy giảm kinh tế Nguyên nhân chủ quan: Vấn đề quản trị và điều hành trong tập đoàn còn yếu và thiếu tính minh bạch. Bộ máy nhân sự chưa chú trọng đầy đủ và đúng mực về năng lực kinh doanh. Việc tuyển chọn và đào tạo cán bộ chưa được chú trọng, cơ chế kiểm soát chưa gắn trách nhiệm của nhà quản lý với kết quả quản lý. Chưa có công tác đánh giá tính hiệu lực của kiểm soát nội bộ, việc rà soát các văn bản, qui chế qui định ban hành còn bị động còn ỉ lại vào các văn bản của nhà nước nhiều khi áp dụng máy móc, dập khuôn. Trình độ hiểu biết về HTKSNB của các nhà quản lý trong các doanh nghiệp thuộc tập đoàn còn hạn chế, không được đào tạo, tập huấn Kết luận Chương 2 Tại chương 2, Luận án đã trình bày các nội dung sau: đã khái quát được sự hình thành và phát triển của Tập đoàn Hoá chất Việt Nam. Tác giả đã phân tích làm rõ đặc điểm tổ chức hoạt động kinh doanh và đặc điểm về vốn tại tập đoàn để làm rõ ảnh hưởng của nó đến việc thiết kế và vận hành hệ thống KSNB. Trên cơ sở khảo sát tại 30 doanh nghiệp thuộc Tập đoàn Hóa chất Việt Nam và tại công ty mẹ, làm rõ mẫu có tính đại diện để thấy được rõ nét nhất thực trạng hệ thống KSNB tại tập đoàn. Đánh giá được mức độ hiện hữu, hiệu lực của các bộ phận cấu thành hệ thống KSNB tại tập đoàn. Mặt khác, Luận án cũng đi sâu phân tích các hoạt động cơ bản tại công ty mẹ và các công ty thành viên. Trên cơ sở đó Tác giả đã đánh giá ưu điểm và những mặt còn tồn tại của hệ thống KSNB. Những đánh giá trên là cơ sở để đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện HTKSNB được cụ thể tại chương 3 19 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI TẬP ĐOÀN HÓA CHẤT VIỆT NAM 3.1 Sự cần thiết và phương hướng hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam 3.1.1 Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình hình thành và phát triển của Tập đoàn Hóa chất Việt Nam Về thuận lợi: Về kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh và định hướng phát triển của tập đoàn đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; Về sắp xếp doanh nghiệp, khung pháp luật cho hoạt động của các doanh nghiệp trong tập đoàn tương đối đầy đủ. Về khó khăn: Các quy định của pháp luật về hoạt động của doanh nghiệp còn phân tán chưa thành hệ thống dẫn đến hiệu lực còn hạn chế. Một số sản phẩm chưa được quan tâm. Về vốn kinh doanh và đặc điểm của sản phẩm, sản xuất và kinh doanh phân bón đòi hỏi vốn đầu tư và vốn lưu động lớn trong khi vòng quay vốn chậm, hiệu quả đầu tư không cao; thị trường tiêu thụ phân bón phụ thuộc nhiều vào tính mùa vụ và thu nhập của nông dân. Các sản phẩm cao su, hóa chất của Tập đoàn phải cạnh tranh gay gắt và không bình đẳng với hàng nhập khẩu do tình trạng làm hàng nhái, hàng giả và gian lận thương mại. Về sự tác động các chính sách của chính phủ gây lên lạm phát tăng cao, lãi suất lớn. Về gian lận trong kinh doanh, tình trạng sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng gian lận thương mại có chiều hướng gia tăng và diễn ra ngày càng tinh vi 3.1.2 Những vấn đề đặt ra đối với quản lý và sự cần thiết phải hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam Cơ sở pháp lý qui định về hệ thống kiểm soát nội bộ trong các doanh nghiệp thuộc tập đoàn chưa thành hệ thống văn bản pháp luật. Hoạt động tài chính còn thiếu đồng bộ, manh mún, nhiều văn bản còn chồng chéo, trái ngược nhau. Hệ thống thông tin chưa đáp ứng được đầy đủ, kịp thời cho việc ra quyết định quản lý. Các thủ tục kiểm soát còn thiếu 20 chưa đầy đủ, các thủ tục kiểm soát chỉ tập trung vào các hoạt động đã thấy trước mà chưa tập trung vào những hoạt động bất thường nên còn thiếu tính chủ động. Tại Quyết định số 2097/QĐ-TTg phê duyệt Đề án tái cơ cấu Tập đoàn Hóa chất Việt Nam giai đoạn 2012-2015, một trong 7 nhiệm vụ quan trọng đó là tăng cường kiểm soát nội bộ 3.1.3 Phương hướng hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam Hoàn thiện HTKSNB phải đảm bảo tính thiết thực và hiệu quả; Phải đảm bảo đầy đủ các bộ phận cấu thành; Phải giải quyết được hài hòa các mối quan hệ, tránh chồng chéo, đảm bảo tiết kiệm và có khả năng thực hiện; Phải hướng tái cấu trúc tập đoàn toàn diện; Phải tôn trọng tính đặc thù của tập đoàn; Phải đảm bảo Nhà Nước thực hiện quyền sở hữu đối với tập đoàn trong khuôn khổ pháp luật, không can thiệp sâu và trực tiếp vào hoạt động của tập đoàn; Phải phù hợp với yêu cầu và trình độ chuyên môn nghiệp vụ và trang thiết bị 3.2 Giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam 3.2.1 Các giải pháp thuộc về môi trường kiểm soát Về đặc thù quản lý tại công ty mẹ và các công ty thành viên: Nâng cao nhận thức, quan điểm của nhà quản lý về HTKSNB; Về nhận diện và đánh giá rủi ro; Về quản trị doanh nghiệp trong thời gian tới để thực hiện tốt tái cấu trúc tập đoàn; Về tầm quan trọng của công tác tài chính; Về tầm quan trọng của việc đánh giá kết quả hoạt động của HTKSNB; Về xây dựng văn hóa trong doanh nghiệp. Về cơ cấu tổ chức: cần nghiên cứu xây dựng “Bảng mô tả công việc” tương ứng với từng vị trí công việc. Phân bổ quyền lực giữa cấp trưởng và cấp phó, tránh ôm đồm việc. Về chính sách nhân sự: Cơ cấu lại chính sách nhân sự tại các Ban thuộc công ty mẹ, ưu tiên tuyển những người có đủ năng lực và trình độ theo từng chuyên môn của ban. Phát triển đội ngũ chuyên gia đầu ngành, nhân lực có chất lượng cao đặc biệt là nhân lực quản lý và kỹ thuật 21 Về công tác kế hoạch: công tác kế hoạch tại công ty mẹ phải thực hiện tốt hai vai trò: dung hoà và kết hợp được các kế hoạch của từng công ty thành viên. Cần phải xây dựng qui trình lập và kiểm tra thực hiện các kế hoạch. Cần bổ sung thêm chức năng cho Ban kế hoạch công ty mẹ và phòng kế hoạch tại các công ty thành viên trong việc nhận diện, phân tích, đánh giá và giám sát rủi ro. Về bộ máy kiểm soát tại công ty mẹ và công ty thành viên: cần nâng cao hiệu quả hoạt động của BKS 3.2.2 Giải pháp hoàn thiện hệ thống thông tin Về hoàn thiện hệ thống thông tin tại công ty mẹ và công ty thành viên: Xây dựng hệ thống mạng nội bộ để thông tin được thu nhận và tuyền tải rễ ràng. Nghiên cứu ứng dụng phần mềm quản trị ERP Về hoàn thiện hệ thống thông tin kế toán tại các công ty thành viên: phải nâng cao nhận thức của nhà quản lý về tầm quan trọng của công tác kế toán. Ban hành bằng văn bản qui định, mẫu, phạm vi áp dụng chứng từ. Khắc phục việc hạch toán các tài khoản bị sai Về hệ thống sổ kế toán một số công ty áp dụng hình thức Nhật ký chứng từ nên chuyển sang áp dụng hình thức Nhật ký chung Về hệ thống báo cáo kế toán, nghiên cứu xây dựng thống nhất hệ thống báo cáo quản trị. Xây dựng mô hình tổ chức kế toán quản trị song song với hệ thống kế toán tài chính 3.2.3 Giải pháp hoàn thiện thủ tục kiểm soát Cần áp dụng đầy đủ và đúng đắn các nguyên tắc phân công - phân nhiệm, bất kiêm nhiệm, ủy quyền và phê chuẩn trong thiết kế và vận hành các thủ tục kiểm soát. Hoàn thiện thủ tục kiểm soát đối với các hoạt động cơ bản tại các công ty thành viên gồm kiểm soát mua hàng, bán hàng và thu tiền, kiểm soát hàng tồn kho, kiểm soát TSCĐ 3.2.4 Hoàn thiện qui chế quản lý người đại diện tại công ty mẹ Phải có cơ chế kiểm soát người đại diện thật kỹ lưỡng đủ đức và tài. Đối với công ty mà tập đoàn chiếm dưới 50% vốn thì người đại diện cần là người của công ty đó giữ một chức vụ quan trọng như kế toán trưởng, phó giám đốc, trưởng phòng, Trưởng ban kiểm soát. Thực hiện 22 phân phối lại thu nhập đối với NĐD. Giao việc đúng người, đúng chuyên môn. Thực hiện xây dựng các báo cáo định kỳ và thường xuyên cụ thể. Bổ sung thêm tiêu chuẩn tuyển NĐD. Luân chuyển NĐD và thực hiện kiểm toán trách nhiệm NĐD. Bổ sung thời hạn ban hành văn bản chỉ đạo của HĐTV. 3.2.5 Hoàn thiện kiểm soát vốn tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam Củng cố phát triển thêm nền tảng cho cơ chế giám sát kiểm soát. Nâng cao năng lực quản trị điều hành cho cán bộ quản lý tập đoàn. Phải đảm bảo một cấu trúc vốn hợp lý. Đảm bảo sự minh bạch về tài chính, cung cấp thông tin kịp thời, đầy đủ và chính xác. Xây dựng phương án tài chính để triển khai thực hiện nhiệm vụ chính được giao và xử lý các tồn tại về tài chính trong quá trình tái cơ cấu 3.2.6 Một số giải pháp tăng cường kiểm soát nội bộ theo chủ trương tái cơ cấu Tập đoàn từ nay đến năm 2015 Kiểm soát đầu tư ngành nghề kinh doanh chính không tập trung đầu tư ra ngoài ngành. Kiểm soát đầu tư vào các sản phẩm mới mang đặc thù hoạt động tập đoàn. Kiểm soát công tác kế hoạch phát triển thị trường. Kiểm soát quá trình sắp xếp, đổi mới doanh nghiệp, thực hiện cổ phần hóa doanh nghiệp. Kiểm soát việc triển khai nghiên cứu ứng dụng, đầu tư đổi mới công nghệ, đáp ứng tiêu chuẩn môi trường. Kiểm soát tái cơ cấu các doanh nghiệp thành viên, thực hiện phân công hợp tác, không cạnh tranh nội bộ. Kiểm soát phát triển nguồn lực chất lượng cao cho Tập đoàn. 3.3 Kiến nghị thực hiện giải pháp hoàn thiện các giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Tập đoàn Hóa chất Việt Nam 3.3.1 Kiến nghị với Nhà Nước Tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách pháp luật về quản lý và sử dụng tài sản Nhà nước tại tập đoàn kinh tế. Nghiên cứu thành lập tổng cục quản lý và giám sát tài chính doanh nghiệp thuộc bộ tài chính để tổ chức quản lý và giám sát hoạt động của tập đoàn. Thực hiện tách chức năng quản lý Nhà Nước với chức năng thực hiện các quyền sở hữu, tách biệt thực hiện quyền sở hữu đối với quyền chủ động kinh 23 doanh một cách triệt để hơn.Thực hiện chế độ công bố thông tin với tập đoàn kinh tế Nhà Nước. Cần xây dựng cơ chế giám sát đủ quyền lực với mục tiêu và tiêu chí đánh giá thật khách quan, minh bạch. 3.3.2 Kiến nghị đối với các cơ quan chức năng Thành lập Hội Kiểm toán viên nội bộ để tổ chức nghiên cứu, ban hành hệ thống chuẩn mực kiểm toán nội bộ. Các cơ sở đào tạo và nghiên cứu phải tăng cường việc giảng dạy, bồi dưỡng kiến thức về hệ thống kiểm soát nội bộ giúp doanh nghiệp và các nhà quản lý 3.3.3. Kiến nghị đối với Tập đoàn Hóa chất Việt Nam Hiểu rõ các yếu tố cấu thành của hệ thống KSNB để từ đó thiết kế các chính sách, các thủ tục được thực hiện một cách đầy đủ và phù hợp. Công ty mẹ phải là cầu nối, tổ chức các cuộc hội thảo, trao đổi, toạ đàm để các thành viên học hỏi kinh nghiệm của nhau về KSNB. Công ty mẹ cần có định hướng cho các doanh nghiệp thành viên để đi đến thống nhất các nội dung hoàn thiện hệ thống KSNB cho phù hợp, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện sớm hệ thống các quy chế quản lý nội bộ. Nghiên cứu việc thành lập ban chuyên ngành để tập trung phát triển ngành hoá chất, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và hoá dược. Triển khai mô hình tổ chức quản lý NĐD phù hợp với mô hình tổ chức của Tập đoàn. Kết luận Chương 3 Nội dung chương này trình bày các vấn đề: Hoàn thiện các yếu tố cấu thành HTKSNB. Hoàn thiện qui chế quản lý người đại diện. Phải có cách thức kiểm soát phù hợp và hiệu quả nhằm bảo toàn và phát triển vốn Nhà nước. Luận án đưa ra một số giải pháp tăng cường KSNB theo chủ trương tái cơ cấu Tập đoàn từ nay đến năm 2015 theo quyết định của Thủ tướng Chính Phủ. Để tạo điều kiện thực hiện giải pháp, Luận án cũng đưa ra một số kiến nghị với Nhà nước, với các cơ quan chức năng, với Tập đoàn Hoá chất Việt Nam nhằm tạo điều kiện thuận lợi trong việc xây dựng và hoàn thiện HTKSNB. 24 KẾT LUẬN Luận án đã phân tích các quan điểm khác nhau về HTKSNB, từ đó tổng quát đưa ra mô hình tổ chức HTKSNB làm khung lý thuyết nghiên cứu HTKSNB tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam. Phân tích được đặc điểm tổ chức hoạt động, đặc điểm về vốn của tập đoàn chi phối đến việc thiết kế và vận hành HTKSNB tại tập đoàn. Nghiên cứu kinh nghiệm tổ chức HTKSNB của các tập đoàn kinh tế trên thế giới như ở: Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, và trên cơ sở đó đã rút ra được các bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Luận án đã nêu được những thuận lợi và khó khăn thuộc về môi trường kinh. Tác giả đã khảo sát, chọn mẫu điều tra và đi sâu phân tích làm sáng tỏ thực trạng HTKSNB tại Tập đoàn. Từ đó tiến hành phân tích, đánh giá rút ra được những ưu điểm và những hạn chế cơ bản mà tập đoàn cần khắc phục và hoàn thiện nhằm đảo bảo các mục tiêu của HTKSNB, nêu lên sự cần thiết và phương hướng cần phải hoàn thiện hệ thống KSNB tại tập đoàn. Để đảm bảo các nội dung hoàn thiện là xác đáng và có tính khả thi Luận án đã tìm ra nguyên nhân của các tồn tại về HTKSNB tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam, trên cơ sở nghiên cứu lý luận cùng với kinh nghiệm quốc tế về thiết kế và vận hành HTKSNB tại các Tập đoàn trên thế giới, Tác giả đã đưa ra các nội dung hoàn thiện cụ thể về HTKSNB theo từng yếu tố cấu thành, hoàn thiện đầu tư và kiểm soát vốn, hoàn thiện qui chế quản lý người đại diện phần vốn của Tập đoàn đầu tư vào doanh nghiệp khác, hoàn thiện kiểm soát vốn và một số giải pháp tăng cường kiểm soát nội bộ theo chủ trương tái cơ cấu Tập đoàn từ nay đến năm 2015. Luận án cũng đưa ra các kiến nghị đối với các cơ quan Nhà nước, các cơ quan chức năng, với Tập đoàn Hoá chất Việt Nam nhằm tạo những tiền đề, cơ sở giúp cho những nội dung hoàn thiện có thể áp dụng vào thực tế. Xin trân trọng cảm ơn!