Tóm tắt Luận văn Thanh tra, giám sát thị trường chứng khoán Việt Nam

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ---/--- HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ---/--- NGHIÊM HỒNG HẢI THANH TRA, GIÁM SÁT THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 60 34 04 03 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI - 2017 2 Luận văn được hoàn thành tại: HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA Người hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM ĐỨC CHÍNH Phản biện 1: TS. Đặng Đình Thanh Phản biện 2: TS. Lưu Anh Đức Luận văn được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn, Học viện Hành chính Quốc gia Địa điểm: Phòng họp nhà Hội trường bảo vệ Luận văn Thạc sỹ Học viện Hành chính Quốc gia Địa chỉ: Số 77 Nguyễn Chí Thanh, Đống Đa, Hà Nội Thời gian: giờ phút, ngày tháng tháng năm 20.. Có thể tìm hiểu luận văn tại thư viện Học viện Hành chính Quốc gia hoặc trên Website của Khoa Sau đại học, Học viện Hành chính Quốc gia. 3 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ THANH TRA, GIÁM SÁT THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN 1.1. TỔNG QUAN VỀ CHỨNG KHOÁN VÀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN 1.1.1. Khái niệm Chứng khoán Theo Luật Chứng khoán số 70/2006/QH được áp dụng từ ngày 01/01/2007, “Chứng khoán là bằng chứng xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn của tổ chức phát hành. Chứng khoán được thể hiện dưới hình thức chứng chỉ, bút toán ghi sổ hoặc dữ liệu điện tử, bao gồm cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ; quyền mua cổ phần, chứng quyền, quyền chọn mua, quyền chọn bán, hợp đồng tương lai, nhóm chứng khoán hoặc chỉ số chứng khoán”. Sự phát triển của thị trường chứng khoán làm nảy sinh nhiều loại chứng khoán khác nhau. Tuy nhiên, chúng đều có những đặc điểm chung nhất: Tính sinh lời; Tính rủi ro; Tính hoán lệ. Chứng khoán bao gồm: cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ đầu tư và các chứng khoán phái sinh. 1.1.2. Thị trƣờng Chứng khoán 1.1.2.1. Khái niệm Thị trường chứng khoán: là “nơi” phát hành, giao dịch, mua bán chứng khoán. Việc mua bán này được tiến hành ở thị trường sơ cấp, khi người mua mua được chứng khoán lần đầu từ những người phát hành chứng khoán và ở thị trường thứ cấp, khi có sự mua đi bán lại các chứng khoán đã được phát hành từ thị trường sơ cấp. 4 1.1.2.2. Đặc điểm, bản chất của thị trường Chứng khoán Thị trường chứng khoán có những đặc điểm chủ yếu: - Thứ nhất: Thị trường chứng khoán mà đại biểu tiêu biểu, phổ biến là thị trường cổ phiếu được đặc trưng bởi hình thức tài chính trực tiếp. - Thứ hai: Thị trường chứng khoán gần với thị trường cạnh tranh hoàn hảo. - Thứ ba: Thị trường chứng khoán về cơ bản là thị trường liên tục. 1.1.2.3 . Cấu trúc và phân loại cơ bản của thị trường chứng khoán - Căn cứ vào tính chất pháp lý, thị trường chứng khoán gồm: Thị trường chứng khoán tập trung; Thị trường chứng khoán phi tập trung; Thị trường tự do - Căn cứ vào quá trình luân chuyển chứng khoán: Thị trường sơ cấp; Thị trường thứ cấp. - Theo đối tượng giao dịch: Thị trường cổ phiếu;Thị trường trái phiếu; Thị trường chứng khoán phái sinh. 1.1.2.4 . Vị trí của thị trường chứng khoán Thị trường chứng khoán là một bộ phận quan trọng của Thị trường vốn, hoạt động của nó nhằm huy động những nguồn vốn tiết kiệm nhỏ trong xã hội tập trung thành nguồn vốn lớn tài trợ cho doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế và Chính phủ để phát triển sản xuất, tăng trưởng kinh tế hay cho các dự án đầu tư. 1.1.2.5 . Các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán, gồm: - Tổ chức phát hành chứng khoán 5 - Nhà đầu tư chứng khoán - Người kinh doanh chứng khoán - Người cung cấp các dịch vụ hỗ trợ kinh doanh chứng khoán - Người quản lý và giám sát thị trường 1.1.3. Các nguyên tắc hoạt động của thị trƣờng chứng khoán - Nguyên tắc trung gian: Đây là nguyên tắc căn bản cho hoạt động và tổ chức của thị trường chứng khoán với vai trò của công ty chứng khoán, các nhà môi giới làm cầu nối giữa cung và cầu hàng hóa. - Nguyên tắc cạnh tranh: Theo nguyên tắc này, giá cả trên thị trường phản ánh quan hệ cung cầu về chứng khoán thể hiện tương quan cạnh tranh giữa các công ty. - Nguyên tắc công khai: Nguyên tắc này nhằm đảm bảo lợi ích cho tất cả những người tham gia thị trường, thể hiện tính công bằng nghĩa là mọi người tham gia thị trường đều tuân thủ những quy định chung, được cung cấp đầy đủ thông tin, kịp thời và chính xác. 1.1.4. Các tác động của thị trƣờng chứng khoán đối với nền kinh tế - Mặt tích cực: + Thị trường chứng khoán là kênh tạo vốn cho nền kinh tế quốc dân + Thị trường chứng khoán thúc đẩy các doanh nghiệp sử dụng vốn linh hoạt hơn, có hiệu quả hơn + Thị trường chứng khoán là nơi cung cấp các cơ hội đầu tư có lựa chọn cho công chúng, từ đó nâng cao tiết kiệm quốc gia, tạo điều kiện về vốn cho sự nghiệp phát triển kinh tế. 6 + Thị trường chứng khoán là công cụ đánh giá doanh nghiệp, dự đoán tương lai - Mặt tiêu cực: TTCK cũng là nơi nảy sinh nhiều tiêu cực: Thao túng thị trường; giao dịch nội gián 1.2. HỆ THỐNG THANH TRA, GIÁM SÁT THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN 1.2.1. Những vấn đề chung về hệ thống thanh tra, giám sát thị trƣờng chứng khoán 1.2.1.1 Khái niệm thanh tra, giám sát - Thanh tra: Được hiểu là sự xem xét, kiểm soát, kiểm tra thường xuyên, định kỳ nhằm rút ra những nhận xét, kết luận cần thiết để kiến nghị với các cơ quan nhà nước nhằm khắc phục những nhược điểm, phát huy ưu điểm, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. - Giám sát: Giám sát là khái niệm dùng để chỉ hoạt động của các cơ quan quyền lực nhà nước, các cơ quan tư pháp, các tổ chức xã hội và mọi công dân nhằm đảm bảo sự tuân thủ nghiêm chỉnh pháp luật trong quản lý nhà nước và quản lý xã hội. 1.2.1.2 Sự cần thiết của công tác thanh tra, giám sát hoạt động chứng khoán và thị trƣờng chứng khoán Có 3 mục tiêu chính của công tác thanh tra, giám sát việc thực thi luật chứng khoán, đó là: Bảo vệ quyền lợi của những người đầu tư; Góp phần đảm bảo cho thị trường hoạt động công bằng, hiệu quả và minh bạch; Giảm thiểu rủi ro và ngăn chặn những rủi ro dẫn đến rủi ro hệ thống. 7 1.2.1.3. Những nội dung của khung khổ pháp lý về chứng khoán và thị trƣờng chứng khoán quy định công tác thanh tra, giám sát thực thi luật chứng khoán tập trung trên các lĩnh vực - Thứ nhất, thanh tra, giám sát việc phát hành chứng khoán trên thị trường sơ cấp tập trung các vấn đề sau: Người phát hành chứng khoán: bao gồm các điều kiện, tiêu chuẩn để có thể cấp phép hành nghề; Các thủ tục phát hành chứng khoán; Thông tin trong bản cáo bạch; Quy định về công bố thông tin trước và sau khi phát hành; Các quy định về bảo vệ nhà đầu tư nhằm ngăn chặn hành vi lừa đảo, bảo vệ qyền lợi cổ đông, chống hoạt động thâu tóm, sáp nhập - Thứ hai, thanh tra, giám sát tuân thủ tập trung vào các vấn đề: Thanh tra, giám sát việc chấp hành quy định về thành lập, tổ chức hoạt động của các trung tâm và SGDCK, các quy định về xác định giá, về hệ thống giao dịch, về thành viên và điều kiện trở thành thành viên của trung tâm và SGDCK; Thanh tra, giám sát việc chấp hành các quy định về chế độ, điều kiện cấp phép kinh doanh, các quy định an toàn trong hoạt động kinh doanh, các quy định về chế độ báo cáo thông tin và về ban giám đốc, chức năng nhiệm vụ của tổ chức kinh doanh chứng khoán đối với tổ chức kinh doanh chứng khoán; Thanh tra, giám sát việc chấp hành các quy định về tiêu chuẩn, điều kiện các loại chứng khoán được niêm yết và giao dịch trên thị trường; Thanh tra, giám sát việc chấp hành các quy định về đăng ký, thanh toán bù trừ, lưu giữ chứng khoán niêm yết, giao dịch trên thị trường - Thứ ba, thanh tra, giám sát giao dịch chứng khoán tập trung vào các vấn đề chính: Giám sát theo dõi từng hoạt động giao dịch mua, bán từng loại chứng khoán, mức độ biến động; Phát hiện, xử lý các trường hợp giao dịch nội gián, hoặc thao túng thị trường, 8 thao túng giá cả; Kiểm soát tình trạng sở hữu của các nhà đầu tư trong và ngoài nước; Thanh tra, giám sát các tin đồn có thể ảnh hưởng đến giá cả thị trường 1.2.1.4. Tổ chức công tác thanh tra chứng khoán Thanh tra chứng khoán là tổ chức thanh tra nhà nước chuyên ngành về chứng khoán và thị trường thuộc tổ chức bộ máy của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước - Thanh tra chứng khoán ở Việt Nam chỉ thành lập ở Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Quy chế làm việc của thanh tra chứng khoán do Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước quyết định, sau khi thống nhất ý kiến với Tổng thanh tra Nhà nước và Bộ trưởng, Trưởng ban Tổ chức cán bộ Chính phủ. - Trung tâm hoặc SGDCK: Có trách nhiệm tổ chức một bộ phận để kiểm tra, giám sát các hoạt động giao dịch tại Trung tâm hoặc SGDCK - Các tổ chức kinh doanh, dịch vụ chứng khoán: có trách nhiệm tổ chức thành lập bộ phận kiểm soát nội bô, để thường xuyên kiểm tra, kiểm soát việc chấp hành pháp luật trong hoạt động kinh doanh của mình. 1.2.1.5. Hệ thống tổ chức giám sát thị trƣờng chứng khoán Tại mỗi nước, việc điều hành và giám sát thị trường chứng khoán được tổ chức ở nhiều cấp độ khác nhau. Các tổ chức tham gia quản lý và giám sát thị trường chứng khoán thường gồm 2 nhóm: Các cơ quan quản lý của chính phủ và các tổ chức tự quản. Trên cơ sở phân cấp của Bộ Tài chính, hệ thống giám sát TTCK tại Việt Nam được xây dựng theo mô hình giám sát hai cấp 9 phổ biến trên thế giới. Theo đó, UBCKNN và các SGDCK tạo nên bộ máy vận hành hệ thống giám sát thị trường với sự phân cấp như sau: Cấp giám sát thứ nhất: Thông qua tổ chức trung gian, như: SGDCK, Trung tâm lưu ký chứng khoán. Cấp giám sát thứ hai: UBCKNN giám sát sự tuân thủ của mọi thành viên thị trường đối với Luật Chứng khoán và các văn bản hướng dẫn Luật. Nhiệm vụ giám sát của UBCKNN hiện được thực hiện bởi Vụ Quản lý kinh doanh; Vụ Quản lý các công ty quản lý quỹ và quỹ đầu tư chứng khoán; Vụ Quản lý chào bán chứng khoán; Vụ Giám sát TTCK. Việc tổ chức giám sát trong lĩnh vực chứng khoán và TTCK của cơ quan quản lý nhà nước bao gồm các hoạt động như sau: * Giám sát tuân thủ: UBCKNN thực hiện việc kiểm tra, giám sát sự tuân thủ quy định pháp luật của các đối tượng quản lý bao gồm: Giám sát phát hành, công bố thông tin và quản trị công ty của công ty niêm yết và công ty đại chúng; Giám sát tuân thủ của các định chế trung gian thị trường và Giám sát tuân thủ của SGDCK, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán. * Giám sát giao dịch: Được thực hiện theo Quy chế phối hợp giữa các đơn vị thuộc UBCKNN với SGDCK, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán trong việc giám sát và xử lý vi phạm của các tổ chức, cá nhân trên TTCK ban hành theo Quyết định số 689/QĐ-UBCK, ngày 31/8/2012 của Chủ tịch UBCKNN (Quyết định 689). * Giám sát rủi ro: là giám sát sức khỏe tài chính của các tổ chức trung gian thị trường, mà cụ thể ở đây là giám sát chỉ tiêu an toàn tài chính của các tổ chức kinh doanh chứng khoán theo Thông tư số 226/2010/TT-BTC, ngày 31/12/2010 quy định chỉ tiêu an toàn tài 10 chính và biện pháp xử lý đối với các tổ chức kinh doanh chứng khoán không đáp ứng chỉ tiêu an toàn tài chính và Thông tư số 165/2012/TT-BTC, ngày 09/10/2012 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 226/2010/TT-BTC. 1.2.2. Những yếu tố tác động đến thanh tra, giám sát thị trƣờng chứng khoán - Nhân tố chủ quan: Trình độ quản lý của nhà nước; Quyền hạn của Ủy ban chứng khoán; Ảnh hưởng của mô hình giám sát, phương pháp giám sát; Nhân sự thực hiện thanh tra, giám sát; Cơ sở hạ tầng kỹ thuật, công nghệ thông tin - Nhân tố khách quan: Trình độ phát triển của nền kinh tế nói chung và thị trường chứng khoán nói riêng; Ảnh hưởng của môi trường pháp lý về thanh tra, giám sát; Năng lực, kinh nghiệm quản lý kinh doanh và đạo đức hành nghề kinh doanh chứng khoán của nhân viên công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ, các tổ chức trung gian phụ trợ. 1.2.3 Hoạt động giám sát chứng khoán, thị trƣờng chứng khoán - Khái niệm: Hoạt động giám sát dựa trên các hoạt động cụ thể, các số liệu, tài liệu báo cáo để phân tích, đối chiếu với các quy định trong văn bản pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán, sớm phát hiện các dấu hiệu thiếu sót hoặc vi phạm của các tổ chức phát hành, kinh doanh và giao dịch chứng khoán, cá nhân hoạt động chứng khoán - Giám sát các tổ chức niêm yết với các nội dung: Phân tích các yếu tố trong hồ sơ phát hành, hồ sơ niêm yết chứng khoán; Phân tích việc tuân thủ các yêu cầu về công bố thông tin; Phân tích tính 11 khả mại của cổ phiếu, trái phiếu; Phân tích khả năng thanh toán gốc và lãi trái phiếu, cổ tức; Phân tích các sự việc xảy ra gây thiệt hại nghiêm trọng, làm ảnh hưởng đến giá cổ phiếu, trái phiếu của công ty; Đánh giá các xu hướng của chứng khoán phát hành, niêm yết - Giám sát các hoạt động giao dịch tại các Trung tâm và Sở Giao dịch chứng khoán: Phân tích từng hoạt động mua bán chứng khoán và mức độ tăng, giảm giá cả, khối lượng giao dịch để phát hiện các giao dịch bất thường; Tổ chức kiểm tra nhằm phát hiện các giao dịch nội gián hoặc giao dịch thao túng thị trường, thao túng giá cả; Kiểm soát tình trạng sở hữu của các nhà đầu tư trong và ngoài nước; Điều tra các tin đồn có ảnh hưởng đến giá cả thị trường; Đánh giá xu hướng phát triển của thị trường - Giám sát công ty chứng khoán: Hoạt động giám sát công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ. 1.2.4 Hoạt động thanh tra chứng khoán, thị trƣờng chứng khoán Ở Việt Nam, công tác thanh tra trong lĩnh vực chứng khoán và Thị trường chứng khoán tập trung theo các định hướng chính: thanh tra theo kế hoạch, định kỳ; thanh tra theo chủ đề và thanh tra, kiểm tra đột xuất. Công tác thanh tra, kiểm tra được thực hiện trên nhiều lĩnh vực khác nhau như SGDCK, TTLKCK, tổ chức niêm yết, công ty đại chúng, công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ, các tổ chức, cá nhân là nhà đầu tư trên TTCK. 1.2.4.1. Thanh tra, kiểm tra tổ chức niêm yết - Những trường hợp phải tổ chức thành lập đoàn thanh tra, kiểm tra đối với tổ chức niêm yết: Khi có kiện cáo, khiếu nại; Khi có những tin đồn hoặc những thông tin mà tổ chức niêm yết không xác 12 nhận hoặc không công bố thông tin; Khi tổ chức niêm yết không tuân thủ thực hiện chế độ báo cáo và công bố thông tin theo quy định; Khi tổ chức niêm yết có những thiệt hại do các sự kiện xảy ra - Các lĩnh vực thanh tra, kiểm tra: Việc tuân thủ chế độ công bố thông tin cho công chúng; Tính pháp lý, tính chính xác của thông tin công bố ra công chúng; Kiểm tra xác minh những thông tin sai sự thật, trái ngược nhau hoặc phủ nhận thông tin đã công bố trước đó, hoặc công bố làm thay đổi nội dung thông tin quan trọng 1.2.4.2. Thanh tra các giao dịch bất thường Thanh tra các giao dịch bất thường chỉ thực hiện khi giám sát thị trường phát hiện đầy đủ các dấu hiệu vi phạm giao dịch. 1.2.4.3. Thanh tra, kiểm tra công ty chứng khoán Việc thanh tra, kiểm tra công ty chứng khoán nhằm bảo vệ quyền lợi các nhà đầu tư, đảm bảo hoạt động kinh doanh của công ty chứng khoán thực hiện theo đúng pháp luật, đồng thời duy trì tính trung thực, công bằng của những hợp đồng giữa khách hàng với công ty chứng khoán. 1.3. KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ NƢỚC CHÂU Á VÀ BÀI HỌC ĐỐI VỚI VIỆT NAM VỀ THANH TRA, GIÁM SÁT THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN 1.3.1. Kinh nghiệm của một số nƣớc châu Á về thanh tra, giám sát thị trƣờng chứng khoán Việc nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm của một số quốc gia trong khu vực sẽ góp phần hoàn thiện hơn công tác thanh tra, giám sát thị trường chứng khoán Việt Nam - Về phương pháp giám sát: Thái Lan và Hàn Quốc đã chuyển sang áp dụng phương pháp giám sát hiện đại 13 - Về hình thức giám sát: Nghiên cứu TTCK Trung Quốc, Thái Lan - Về mức độ xử phạt vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán: Hàn Quốc có một kinh nghiệm trong việc hạn chế các vi phạm diễn ra trên thị trường bằng cách nâng mức phí xử phạt hành chính lên rất cao nhằm tăng tính răn đe, cảnh báo - Về thẩm quyền của các cơ quan Quản lý nhà nước đối với thị trường chứng khoán: Ủy ban giám quản chứng khoán của Trung Quốc (CSRC), Ủy ban chứng khoán và giao dịch (SEC) của Thái Lan hay Cục giám sát tài chình (FSS) của Hàn Quốc đều có thẩm quyền cao trong hoạt động thanh tra và xử lý vi phạm trên TTCK. 1.3.2. Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam Qua nghiên cứu hoạt động thanh tra, giám sát TTCK ở một số nước trên thế giới, cho thấy, để nâng cao chất lượng thanh tra, giám sát cần: - Hệ thống thanh tra, giám sát phải được trao quyền lực hợp lý, có tính độc lập cao và tự chịu trách nhiệm về hoạt động của mình trước pháp luật về thanh tra, giám sát. - Có hệ thống kiểm tra chéo lẫn nhau. - Sử dụng các phương tiện kỹ thuật hiện đại vào công tác thanh tra, giám sát thị trường. - Đội ngũ cán bộ kiểm tra, giám sát thị trường phải có đạo đức, tinh thông về nghiệp vụ, có kinh nghiệm về nghề nghiệp. 14 Chương 2: THỰC TRẠNG THANH TRA, GIÁM SÁT THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM 2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM 2.1.1. Sự hình thành và phát triển của thị trƣờng chứng khoán Việt Nam Ngày 11/7/1998, với Nghị định số 48/CP về Chứng khoán và Thị trường chứng khoán, Thị trường chứng khoán Việt Nam chính thức được khai sinh. Cùng ngày, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 127/1998/QĐ-TTg thành lập Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh. Ngày 28/7/2000, phiên giao dịch đầu tiên đã chính thức được tổ chức tại Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Tp.Hồ Chí Minh, đánh dấu một bước ngoặt lịch sử của Thị trường chứng khoán Việt Nam. Giai đoạn 2000-2005 là những bước đi đầu tiên cho sự phát triển của TTCK Việt Nam. Giai đoạn 2006-2010 đánh dấu sự kết hợp phát triển TTCK theo chiều rộng và chiều sâu. Giai đoạn 2010-2015 đánh dấu sự phát triển thị trường theo chiều sâu và từng bước tiếp cận chuẩn mực quốc tế. 2.1.2. Những đặc trưng của thị trường chứng khoán Việt Nam - Thị trường chứng khoán Việt Nam có tốc độ tăng trưởng cao nhưng xem xét một cách toàn diện thì còn nhiều bất ổn. - Thị trường chứng khoán chưa có sự minh bạch trong quản trị điều hành và trách nhiệm giải trình của các cơ quan quản lý, giám sát ở tầm vĩ mô. 15 - Cùng với sự phát triển của các nhà đầu tư doanh nghiệp thì sự phát triển của các nhà đầu tư cá nhân rất đông. - Ngoài mô hình tổ chức các thị trường giao dịch mang tính truyền thống, 2 Sở giao dịch chứng khoán Việt Nam còn tổ chức thực hiện đấu giá cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước, thực hiện đấu giá các doanh nghiệp niêm yết phát hành chứng khoán ra công chúng. - Một đặc trưng khác của Thị trường chứng khoán Việt Nam đó là vẫn tồn tại song song hai sở giao dịch chứng khoán. 2.1.3. Những thành tựu trong công cuộc xây dựng và phát triển Thị trƣờng chứng khoán nƣớc ta - Thứ nhất, đã tạo lập được một thể chế TTCK phù hợp với trình độ phát triển của nước ta - Thứ hai, đã xây dựng và ngày càng hoàn thiện một hệ thống khuôn khổ pháp lý, cơ chế chính sách từ Luật, nghị định cho đến các thông tư, quy chế, quy trình phù hợp với thực tiễn đời sống kinh tế đất nước. - Thứ ba, TTCK trở thành kênh huy động vốn quan trọng của nền kinh tế. - Thứ tư, TTCK cũng đã góp phần tích cực thúc đẩy cổ phần hóa và cải cách doanh nghiệp nhà nước (DNNN), tăng cường sự giám sát của xã hội đối với hoạt động của doanh nghiệp. - Thứ năm, quy mô vốn hóa TTCK có sự tăng trưởng vượt bậc, tăng hàng nghìn lần so với thời kỳ đầu. - Thứ sáu, thị trường ngày càng thu hút số lượng lớn sự tham gia của các nhà đầu tư (NĐT) trong và ngoài nước. - Thứ bảy, hệ thống các tổ chức kinh doanh dịch vụ chứng khoán đã có sự phát triển mạnh và đã được tái cấu trúc về số lượng, 16 quy mô vốn, nghiệp vụ và công nghệ với mạng lưới chi nhánh, phòng giao dịch tại các tỉnh, thành phố trong cả nước. - Thứ tám, hệ thống tổ chức thị trường, mô hình và cấu trúc thị trường ngày càng được nâng cấp và phát triển. - Thứ chín, hoạt động thanh tra, giám sát và cưỡng chế thực thi đã được thực hiện có hiệu quả, góp phần giữ vững ổn định, kỷ cương pháp luật của thị trường, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư 2.2. THỰC TRẠNG THANH TRA, GIÁM SÁT THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM 2.2.1. Thực trạng hoạt động giám sát thị trƣờng chứng khoán Việt Nam Hoạt động của công ty chứng khoán đối mặt với nhiều rủi ro nên thường chịu sự quản lý và giám sát chặt chẽ của các cơ quan quản lý nhà nước thông qua việc ban hành các quy định pháp luật, thanh tra và xử lý những vi phạm... Để tăng cường công tác quản lý và giám sát hiệu quả hoạt động của các CTCK, trong giai đoạn 2011- 2016, UBCKNN đã tổ chức nhiều đoàn kiểm tra các CTCK, rà soát lại các hoạt động nghiệp vụ, hệ thống quy trình, quy chế nội bộ, cơ cấu tổ chức, quản trị, cơ sở vật chất kỹ thuật và quản lý nhân sự, người hành nghề. Qua công tác kiểm tra, giám sát đánh giá tình hình hoạt động của các CTCK, UBCKNN đã có biện pháp chấn chỉnh kịp thời, xử phạt nghiêm các CTCK vi phạm quy định về chứng khoán và TTCK. 2.2.2. Thực trạng hoạt động thanh tra Thị trường chứng khoán Tính riêng trong các năm 2010-2014, Thanh tra UBCK đã chủ trì triển khai hơn 40 đoàn thanh tra; phối hợp với các vụ chuyên 17 môn thực hiện gần 200 đoàn kiểm tra công ty đại chúng, công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ, văn phòng đại diện công ty quản lý quỹ và nhiều đoàn kiểm tra giao dịch thao túng, giao dịch nội bộ; phối hợp với các đơn vị của UBCK giải quyết hàng trăm đơn thư tố cáo, phản ánh, kiến nghị; ban hành hơn 700 quyết định xử phạt vi phạm hành chính với tổng số tiền xử phạt hơn 50 tỷ đồng. Năm 2016: Về xử lý hành chính, UBCKNN đã trình Bộ tài chính trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị định 145/2016/NĐ- CP sửa đổi Nghị định 108/2013/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán. Về xử lý hình sự, UBCK đã để xuất sửa đổi 03 tội danh hiện hành, bổ sung 01 tội danh “Làm giả tài liệu trong hồ sơ cháo bán, niêm yết chứng khoán” vào Bộ Luật hình sự 2015. Việc ban hành Bộ Luật hình sự 2015 đã tạo thuận lợi cho việc xử lý hình sự các vi phạm nghiêm trọng trên thị trường. Cũng trong năm 2016 UBCKNN đã tổ chức 14 đoàn thanh tra (gồm 05 đoàn thanh tra công ty chứng khoán, 03 đoàn thanh tra công ty quản lý quỹ, 06 đoàn thah tra công ty đại chúng) và 73 đoàn kiểm tra gồm 43 đoàn kiểm tra theo kế hoạch, 30 đoàn kiểm tra đột xuất và chuyên đề. 2.3. THÀNH TỰU VÀ HẠN CHẾ CỦA THANH TRA GIÁM SÁT THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN 2.3.1. Những kết quả đạt đƣợc trong hoạt động thanh tra, giám sát thị trƣờng chứng khoán và nguyên nhân Một là, tiếp tục nâng cao chất lượng và chuẩn hóa quy trình giám sát giao dịch chứng khoán, hoàn thiện, bổ sung, sửa đổi các Quy trình xử lý công việc liên quan đến công tác giám sát thuộc Hệ 18 thống văn bản quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn TCVN ISO 9001:2008 của UBCKNN. Hai là, UBCKNN tiếp tục phân định và làm rõ trách nhiệm của các tuyến giám sát trong việc giám sát các hành vi vi phạm cũng như các giao dịch có dấu hiệu bất thường theo quy định tại Thông tư số 13/2013/TT-BTC và Quyết định số 689/QĐ-UBCK. Ba là, tăng cường công tác giám sát giao dịch chứng khoán, phòng ngừa và kịp thời phát hiện các hành vi giao dịch không công bằng, nội gián, thao túng giá chứng khoán. Bên cạnh đó, UBCKNN cũng tăng cường giám sát tuân thủ đối với các SGDCK và TTLKCK để đảm bảo tính toàn diện của công tác giám sát, cũng như việc tuân thủ quy định của pháp luật đối với hoạt động trong lĩnh vực chứng khoán của các tổ chức này. Bốn là, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) cho công tác giám sát giao dịch và phối hợp chia sẻ thông tin với các cơ quan liên quan. Năm là, tổ chức hội nghị giám sát hàng năm giữa UBCKNN, các SGDCK, TTLKCK. 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân 2.3.2.1. Hạn chế trong phát hiện và xử lý vi phạm Phạm vi, đối tượng thanh tra, kiểm tra ngày càng rộng; khối lượng công việc ngày càng lớn. Các vi phạm trên thị trường ngày càng tinh vi, phức tạp, khó phát hiện và xử lý: việc chứng minh hành vi vi phạm gặp khó khăn, nhất là trong việc xác định mối quan hệ giữa các đối tượng nghi vấn. 2.3.2.2. Đầu tư cho cơ sở hạ tầng kỹ thuật, công nghệ thông tin còn nhỏ so với yêu cầu hoàn thiện quản lý nhà nước đối với thị trường chứng khoán 19 Việc đầu tư, phát triển hạ tầng CNTT còn mang tính chất thụ động, chưa tập trung, chưa có tính tổng thể và bài bản. 2.3.2.3. Nhân lực làm thanh tra, giám sát còn mỏng, trình độ còn hạn chế Tính trung bình, mỗi cán bộ làm công tác giám sát, quản lý phải phụ trách khoảng 50 công ty niêm yết, 10-20 công ty chứng khoán, số lượng nhà đầu tư có liên quan phụ thuộc vào các vụ việc. Số lượng cán bộ của UBCK mới chỉ đủ cho công tác giám sát giao dịch định kì. 2.3.2.4 Thẩm quyền của Ủy ban chứng khoán Nhà nước trong công tác thanh tra, giám sát còn hạn chế. UBCK không có quyền buộc đối tượng đến làm việc để đối chất; không có thẩm quyền yêu cầu các cơ quan liên quan như: ngân hàng, bưu điện, cơ quan khác cung cấp thông tin về dòng tiền giữa các tài khoản nghi vấn; về thông tin trao đổi giữa đối tượng nghi vấn; về danh tính, nhân thân đối tượng để xác minh; làm rõ mối liên hệ giữa các đối tượng, sự móc nối, thông đồng giữa các đối tượng trong thực hiện hành vi vi phạmlàm cho việc phát hiện, xử lý vi phạm gặp khó khăn. 2.3.2.5 Sự tuân thủ và năng lực hoạt động của công ty chứng khoán còn hạn chế Ý thức tuân thủ đạo đức nghề nghiệp còn có nhiều yếu kém. Việc chạy theo lợi nhuận với các hoạt động kinh doanh nhiều rủi ro dẫn tới vi phạm các chỉ tiêu an toàn tài chính và thua lỗ còn nhiều, thậm chí xâm hại tài sản và lợi ích của khách hàng. 20 Chương 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM GÓP PHẦN NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG THANH TRA, GIÁM SÁT THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM 3.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2011 – 2020 3.1.1. Mục tiêu và định hƣớng phát triển thị trƣờng chứng khoán Việt Nam giai đoạn 2011 – 2020 - Phát triển thị trường chứng khoán ổn định, vững chắc, cấu trúc hoàn chỉnh với nhiều cấp độ, đồng bộ về các yếu tố cung - cầu; tăng quy mô và chất lượng hoạt động, đa dạng hóa các sản phẩm, nghiệp vụ, đảm bảo thị trường hoạt động hiệu quả và trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng của nền kinh tế. - Bảo đảm tính công khai, minh bạch, các tiêu chuẩn và thông lệ quản trị công ty, tăng cường năng lực quản lý, giám sát và cưỡng chế thực thi, bảo vệ lợi ích của nhà đầu tư và lòng tin của thị trường. - Chủ động hội nhập thị trường tài chính quốc tế, từng bước tiếp cận với các chuẩn mực chung và thông lệ quốc tế. Để phát triển Thị trường chứng khoán trong bối cảnh kinh tế trong nước và quốc tế hiện nay, Chính phủ yêu cầu UBCKNN cần tiếp tục thực hiện 6 nhiệm vụ trọng tâm, đó là: - Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện thể chế, cơ chế chính sách phù hợp với điều kiện kinh tế đất nước và thông lệ quốc tế để tiếp tục phát triển TTCK đồng bộ và thống nhất trong tổng thể thị trường tài chính quốc gia. 21 Thứ hai, phát triển TTCK bền vững, cấu trúc hoàn chỉnh. Thứ ba, phát triển TTCK đảm bảo tính công khai, minh bạch, theo các tiêu chuẩn và thông lệ quản trị công ty tốt nhất; tăng cường năng lực quản lý, thanh tra, giám sát và cưỡng chế thực thi, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của các chủ thể tham gia TTCK, đặc biệt quyền lợi của nhà đầu tư thiểu số. Thứ tư, phát triển TTCK gắn kết với việc đổi mới, nâng cao hiệu quả, năng lực quản trị, công khai minh bạch hoạt động của doanh nghiệp. Thứ năm, phát triển TTCK phải gắn kết với việc phát triển thị trường tiền tệ, thị trường bảo hiểm, nhằm tạo ra một thị trường tài chính thống nhất, toàn diện, đồng bộ; Thứ sáu, tăng cường thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài, đẩy mạnh hợp tác quốc tế. 3.1.2. Định hƣớng phát triển đối với hoạt động thanh tra, giám sát - Hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao năng lực quản lý, thanh tra, giám sát - Tăng cường năng lực quản lý, giám sát và cưỡng chế thực thi 3.2. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG THANH TRA, GIÁM SÁT THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM 3.2.1 Đối với cơ quan quản lý Nhà nƣớc 3.2.1.1. Một số kiến nghị đối với cơ quan quản lý Nhà nước trong hoạt động giám sát chứng khoán và thị trường chứng khoán Một là, tiếp tục hoàn chỉnh khung pháp lý cho lĩnh vực chứng khoán và TTCK. 22 Hai là, xây dựng cơ chế phối hợp và chia sẻ thông tin giữa UBCKNN với các bộ, ngành liên quan, với các SGDCK, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán, các công ty chứng khoán, nhà đầu tư, các ngân hàng giám sát trong triển khai công tác giám sát giao dịch. Ba là, hiện đại hóa, điện tử hóa hạ tầng công nghệ và đào tạo nhân lực cho công tác giám sát và thanh tra xử lý vi phạm. Bốn là, tăng cường, bổ sung quyền cho cơ quan quản lý giám sát hoạt động của TTCK trong công tác giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm. Năm là: Hệ thống giám sát TTCK được xây dựng với mục tiêu xây dựng cơ sở dữ liệu để thu thập báo cáo về lệnh giao dịch từ các SGDCK và TTLKCK. Sáu là: Tăng cường hợp tác quốc tế trong thanh tra, giám sát thị trường chứng khoán 3.2.1.2. Một số kiến nghị đối với cơ quan quản lý Nhà nước trong hoạt động Thanh tra chứng khoán và thị trường chứng khoán - Thứ nhất, tiếp tục triển khai công tác xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý về thanh tra, xử lý vi phạm, giải quyết khiếu tố, kiện toàn tổ chức bộ máy; tham gia phối hợp với các đơn vị của UBCK trong xây dựng khung pháp lý cho TTCK. - Thứ hai, xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra tổ chức kinh doanh chứng khoán trên cơ sở đánh giá các tiêu chí về rủi ro, tính tuân thủ, quy mô, yêu cầu quản lý; thanh kiểm tra chọn mẫu mang tính đại diện cao và trọng tâm, trọng điểm đối với tổ chức niêm yết, công ty đại chúng, tổ chức phát hành, phù hợp với ưu tiên chính sách trong từng giai đoạn. 23 Thứ ba, cần xây dựng đội ngũ cán bộ thanh tra theo hướng chuyên nghiệp, nắm chắc chuyên môn nghiệp vụ, hiểu biết pháp luật, đáp ứng yêu cầu công tác. - Thứ tư, chú trọng phối hợp tổ chức các hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật cho các tổ chức, cá nhân tham gia thị trường. 3.2.2 Đối với ngƣời làm công tác thanh tra, giám sát chứng khoán và thị trƣờng chứng khoán Cần luôn tự ý thức nỗ lực trau dồi các tố chất cần có của người làm nghề, bản lĩnh, nhanh nhạy, linh hoạt, phải thực sự năng lực, sáng suốt, đến tận nơi, xem tận chỗ và đi đến ngọn nguồn sự việc. 3.2.3 Đối với các bộ phận của thị trƣờng chứng khoán - Đối với các công ty chứng khoán - Đối với các công ty niêm yết - Đối với hai Sở Giao dịch chứng khoán - Đối với Trung tâm lưu ký 24 KẾT LUẬN Cùng với sự phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam, công tác quản lý nhà nước đối với thị trường này cũng có những bước tiến đáng kể, như những động thái hoàn thiện khuôn khổ pháp luật, tạo lập hành lang pháp lý và cũng phải kể đến những đóng góp của công tác thanh tra, giám sát thị trường chứng khoán. Sau gần 9 năm TTCK đi vào hoạt động, công tác giám sát của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước mới bắt đầu đi vào thực chất, khi cơ quan này chính thức thành lập đơn vị chức năng chuyên trách cho công tác giám sát vào năm 2008 theo Quyết định số 63/2007/QĐ-TTg, ngày 10/5/2007. Công tác thanh tra, giám sát trong lĩnh vực chứng khoán được thực hiện nghiêm, thu được những kết quả đáng khích lệ, góp phần lành mạnh hóa thị trường, tuy nhiên cũng còn bộc lộ những hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển bền vững thị trường chứng khoán trong giai đoạn mới. Để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, giám sát nói riêng rất cần thiết phải có những thay đổi tích cực trong việc thực hiện thanh tra, giám sát, kết hợp với các biện pháp chiến lược khác, từ đó góp phần vào việc quản lý, phát triển thị trường chứng khoán bền vững, để thị trường chứng khoán thực sự là kênh huy động vốn dài hạn, hiệu quả góp phần phát triển nền kinh tế. Về luận văn “Thanh tra, giám sát Thị trường chứng khoán Việt Nam”, học viên đã hoàn thành một số nội dung sau: - Hệ thống hóa khung lý thuyết về thị trường chứng khoán và thanh tra, giám sát thị trường chứng khoán - Phân tích, đánh giá về thực trạng thanh tra, giám sát thị trường chứng khoán Việt Nam 25 - Đưa ra một số kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng thanh tra giám sát thị trường chứng khoán Việt Nam Học viên đã có nhiều nỗ lực, cố gắng, song luận văn vẫn còn những thiếu sót, học viên rất mong nhận được sự góp ý để luận văn được hoàn thiện hơn. Học viên xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới Tiến sĩ Phạm Đức Chính đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn để học viên có thực hiện và hoàn thiện luận văn này.