Trách nhiệm hình sự của pháp nhân
Phần i-lời mở đầu Pháp nhân có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về những tội phạm được thực hiện trong khuôn khổ các hoạt động của pháp nhân hoặc vì lợi ích của pháp nhân không? Nói cách khác, có cần thiết phải thiết lập chế định trách nhiệm hình sự (TNHS) của pháp nhân trong luật hình sự không? Đó là vấn đề từ thời La Mã cổ đại đến nay đã và đang gây ra nhiều tranh luận gay gắt trong giới khoa học hình sự của nhiều nước trên thế giới. Những tranh luận này có thể hình dung về mặt thực tiễn và lý thuyết đã được vượt qua các nước theo truyền thống Common law như Anh, Hoa Kỳ, Canada, Australia , khi toà án các nước này đã chấp nhận nguyên tắc TNHS của pháp nhân rất sớm và hiện nay chế định TNHS của pháp nhân đã được thiết lập và trở thành một nguyên tắc cơ bản trong luật hình sự mỗi nước. Tuy nhiên các cơ sở lý thuyết và cách thức thừa nhận, thiết lập nguyên tắc này cũng có sự khác nhau ở mỗi quốc gia theo truyền thống pháp luật này. Trong quá trình xây dựng Bộ luật Hình sự sửa đổi của nước ta hiện nay đã xuất hiện một vấn đề gây nhiều tranh cãi: Có nên quy định pháp nhân là chủ thể của tội phạm hay không? Hay nói cách khác là các biện pháp pháp lý hình sự có thể được áp dụng với pháp nhân hay không? Có thể nói vấn đề trách nhiệm hình sự của pháp nhân là vấn đề rất mới không chỉ trong thực tiễn pháp lý mà còn cả trong khoa học pháp lý nước ta. Do đó, không thể kết luận một cách đơn giản rằng: nên hay không nên quy định nếu những kết luận đó chưa được hậu thuẫn bằng những luận điểm khoa học. Với trình độ hiểu biết còn hạn chế, em rất mong nhận được sự nhận xét của các thầy cô và các bạn để em có thể tiến bộ hơn. Như chúng ta đã biết, vấn đề trách nhiệm hình sự của pháp nhân là một vấn đề rất mới trong việc áp dụng Luật hình sự của nước ta hiện nay. Vì vậy khi tiến hành nghiên cứu vấn đề trách nhiệm hình sự của pháp nhân thì mục tiêu trước hết được đặt ra là mục tiêu nhận thức. Qua việc đặt vấn đề trách nhiệm hình sự của pháp nhân, tôi đã đi sâu phân tích các quan điểm khác nhau về khái niệm trách nhiệm hình sự và quan trọng hơn là có thể đưa ra quan điểm về vấn đề trách nhiệm hình sự. Mục tiêu thứ hai là có thể nêu ra những luận cứ pháp lý và thực tiễn cho việc truy cứu trách nhiệm hình sự của pháp nhân đồng thời tìm hiểu về vấn đề quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân của một số nước trên thế giới. Mục tiêu quan trọng nhất trong đề tài này là góp mộy ý kiến cho các nhà làm luật trong quá trình sửa đổi, bổ sung bộ luật hình sự Việt Nam trong thời gian gần nhất. Những vấn đề được trình bày và kết luận trong đề tài là hệ thống quan niệm, định nghĩa có giá trị tham khảo trong việc quy định truy cứu trách nhiệm hình sự của pháp nhân. Tóm tắt công trình Phần I - lời mở đầu .3 phần ii - giảI quyết vấn đề I - mục tiêu công trình 4 Ii - phương pháp nghiên cứu: .4 1-phương pháp phân tích và tổng hợp 4 2-phương pháp so sánh .5 3-sự kết hợp giữa các phương pháp Chương i-cơ sở quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân i-cơ sở lý luận: 6 a-một số kháI niệm: .6 1-trách nhiệm hình sự: 6 2-trách nhiệm hình sự của pháp nhân: 11 2.1-pháp nhân .11 2.2-trách nhiệm hình sự của pháp nhân 12 b-cơ sở lý luận: .12 ii-mặt thực tiễn: 14 iii-mặt pháp luật: .16 chương ii-trách nhiệm hình sự của pháp nhân các nước trên thế giới i-trách nhiệm hình sự của pháp nhân trong luật hình sự các nước theo truyền thống common law 1-lịch sử vấn đề: .18 2-phạm vi áp dụng trách nhiệm hình sự của pháp nhân: .22 3-các tội phạm có thể quy kết cho pháp nhân: .23 4-các điều kiện áp dụng trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân: .25 5-hình phạt áp dụng đối với pháp nhân phạm tội: .30 6-kết luận: 30 ii-trách nhiệm hình sự của pháp nhân của các nước theo truyền thống civil law 1-lịch sử vấn đề: .31 2-các pháp nhân chịu trách nhiệm hình sự: .33 3-các tội phạm có thể quy kết cho pháp nhân: 35 4-những điều kiện để có thể quy kết trách nhiệm hình sự cho pháp nhân: .35 5-hình phạt áp dụng đối với pháp nhân phạm tội: .37 6-kết luận: 38 iii-trách nhiệm hình sự của pháp nhân trong luật hình sự các nước xã hội chủ nghĩa 1-liên xô cũ: .39 2-cộng hoà nhân dân trung hoa: .40 Chương iii-vấn đề quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân vào việt nam i-vấn đề quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân vào việt nam .41 ii-những yếu tố để vấn đề quy định Tnhs của pháp nhân có tính khả thi .42 Phần iii-kết luận 44
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Trách nhiệm hình sự của pháp nhân, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Theo thùc tiÔn xÐt xö cña toµ ¸n vµ theo môc 30 Dù th¶o BLHS cña Anh th× mét ph¸p nh©n ph¶i chÞu TNHS vÒ nh÷ng téi ph¹m do “controlling officer”, thùc hiÖn trong khu«n khæ chøc n¨ng cña ph¸p nh©n vµ héi tô c¸c yÕu tè cña lçi trong chÝnh b¶n th©n ngêi nµy(môc 30.2)
“Controlling officer” ë ®©y ®îc hiÓu lµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®îc ph¸p nh©n giao quyÒn kiÓm tra gi¸m s¸t víi t c¸ch “director manager”, “secreterry”hoÆc “officer” kh¸c ®¶m nhËn chøc n¨ng t¬ng tù(Môc 30.3.a). Trong khu«n khæ chøc n¨ng cña m×nh nh÷ng ngêi nµy ph¶i:
-Hµnh ®éng víi t c¸ch ph¸p nh©n chø kh«ng ph¶i c¸ nh©n;
-NÕu ngêi nµy hµnh ®éng víi t c¸ch ®îc uû quyÒn, hä ph¶i ph¹m mét téi trong khu«n khæ c¸c chøc n¨ng mµ hä ®îc uû quyÒn;
--Hä kh«ng ®îc hµnh ®éng víi môc ®Ých g©y thiÖt h¹i cho ph¸p nh©n.
T¹i Hoa kú, trong thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy ph¸p nh©n cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm kh«ng chØ vÒ nh÷ng hµnh vi ph¹m téi cña c¸n bé qu¶n lý trong khu«n khæ chøc n¨ng cña ph¸p nh©n mµ nã cßn ®îc më réng h¬n rÊt nhiÒu dùa trªn mét ph¸n quyÕt cña TATC n¨m 1909.
BLHS mÉu cña Hoa Kú kh«ng chØ thõa nhËn thuyÕt ®ång nhÊt ho¸, mµ cßn thõa nhËn ngÇm lµ hµnh vi kh¸ch quan vµ lçi cña téi ph¹m cã thÓ lµ vô viÖc cña hai ngêi kh¸c nhau, chø nhÊt thiÕt kh«ng cø ph¶i héi tô trong mét ngêi .
N¨m 1970 Toµ ¸n tèi cao ®· ¸p dông TNHS cña ph¸p nh©n víi c¸c trêng hîp kh«ng hµnh ®éng cña ngêi cÊp díi.
Theo PGS.TS.KH Lª C¶m, nghiªn cøu c¸c quy ®Þnh cña PLHS Hoa Kú ë cÊp ®é liªn bang cho thÊy, trõ nh÷ng trêng hîp ®îc quy ®Þnh trùc tiÕp trong luËt ra, nãi chung ph¸p nh©n , tæ chøc ph¶i chÞu TNHS trong nh÷ng trêng hîp sau:
-Khi tæ chøc kh«ng thùc hiÖn c¸c nghÜa vô do ph¸p luËt quy ®Þnh cho tæ chøc ph¶i thùc hiÖn;
-Khi ngêi ®¹i diÖn cã thÈm quyÒn cña tæ chøc thay mÆt cho nã thùc hiÖn hµnh vi trong giíi h¹n c¸c chøc n¨ng cña m×nh v× lîi Ých cña tæ chøc,nhng hµnh vi ®ã do sù s¬ xuÊt ®· dÉn ®Õn vi ph¹m ®iÒu cÊm trong LHS;
-Hµnh vi ®ã ®îc ngêi ®¹i diÖn cã thÈm quyÒn thùc hiÖn v× lîi Ých cña tæ chøc kh«ng ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu ®îc ®Æt ra, nhng ®· ®îc ph¸p nh©n, tæ chøc nhÊt trÝ hoÆc phª chuÈn.
Cßn ë Canada, trong quyÕt ®Þnh quan träng “canadian ®rege &Dock Co.c.La Rªin(1985), TATC ®· chÊp nhËn thuyÕt ®ång nhÊt ho¸ ®Ó thiÕt lËp TNHS cña ph¸p nh©n, nhng l¹i cã nh÷ng ®iÒu chØnh nhÊt ®Þnh.
Trong khi thõa nhËn c¬ së lý thuyÕt nµy cña ngêi Anh, thÈm ph¸n Estey xÐt xö vô ¸n nµy ®· më réng ph¹m vi nh÷ng ngêi mµ hµnh vi ph¹m téi cña hä cã thÓ dÉn ®Õn TNHS ®èi víi ph¸p nh©n. §ã lµ héi ®ång qu¶n trÞ, tæng gi¸m ®èc, gi¸m ®èc, ngêi qu¶n lý vµ bÊt cø ai nhËn ®îc sù uû quyÒn cña héi ®ång qu¶n trÞ. TATC thõa nhËn lµ sù uû quyÒn vµ uû quyÒn l¹i quyÒn cña trung t©m ®Çu n·o cña ph¸p nh©n(®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín)trong c¸c thùc thÓ kh¸c nhau vÒ ®Þa lý kh«ng ng¨n c¶n viÖc ¸p dông thuyÕt ®ång nhÊt ho¸.
Theo quyÕt ®ÞnhST.lawrence, vµ mét sè quyÕt ®Þnh kh¸c, th× mét c«ng ty cã thÓ cã nhiÒu ngêi l·nh ®¹o.VÝ dô, trong c¸c c«ng ty vËn t¶i, tÊt yÕu ph¶i ®îc vËn hµnh bëi sù uû quyÒn vµ uû quyÒn l¹i cña quyÒn lùc trung t©m; bëi sù ph©n chia vµ bÞ ph©n chia l¹i cña c¸c trung t©m ®Çu n·o; vµ bëi sù ph©n quyÒn th«ng qua sù uû quyÒn cña c¸c c¬ quan l·nh ®¹o c«ng ty. ChØ cã nh÷ng nh©n viªn cña c«ng ty mµ ®èi víi hä c¸c thÈm quyÒn liªn quan tíi sù l·nh ®¹o c«ng ty ®îc uû quyÒn cã thÓ dÉn tíi tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty. Tuy nhiªn kh¸i niÖm uû quyÒn ®îc hiÓu réng h¬n kh¸i niÖm nµy trong quyÕt ®Þnh Tesco cña ngêi Anh.
Trêng hîp ngêi l·nh ®¹o, ngêi ®¹i diÖn theo ph¸p luËt hoÆc uû quyÒn cña ph¸p nh©n nhng l¹i ph¹m téi do vît qu¸ thÈm quyÒn ®îc trao, hoÆc lîi dông danh nghÜa ph¸p lý hoÆc vËt chÊt cña ph¸p nh©n ®Ó thùc hiÖn téi ph¹m v× quyÒn lîi cña m×nh hoÆc v× lîi Ých cña m×nh th× vÒ nguyªn t¾c chØ cã c¸ nh©n liªn quan ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ téi ph¹m ®ã cßn ph¸p nh©n sÏ kh«ng bÞ truy cøu TNHS vÒ hµnh vi vît qu¸ cña hä.
Trong vô ¸n Rh«ne.Peter n¨m 1993, khi xö lý vô ¸n, thÈm ph¸n Lacobucci cho r»ng thÈm quyÒn chuyªn biÖt ®îc trao cho mét nh©n viªn lµ sù uû quyÒn l·nh ®¹o râ rµng hoÆc ngÇm ®Ó diÔn ®¹t c¸c chÝnh s¸ch cña c«ng ty vµ gi¸m s¸t sù ¸p dông, chø kh«ng ®¬n gi¶n lµ sù thùc hiÖn chóng, vµ r»ng c¸c Toµ ¸n cÇn ph¶i kiÓm tra ai ®· ®îc trao quyÒn quyÕt ®Þnh trong ph¹m vi ho¹t ®éng thêng xuyªn cña c«ng ty.
Nh vËy yÕu tè b¶n lÒ ®Ó ph©n biÖt ngêi l·nh ®¹o cña c«ng ty víi c¸c nh©n viªn cña c«ng ty lµ n¨ng lùc tiÕn hµnh thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò thuéc vÒ chÝnh s¸ch chung cña ph¸p nh©n chø kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ ¸p dông chÝnh s¸ch trong ph¹m vi c¸c thao t¸c nghÒ nghiÖp.
LuËt söa ®æi bæ sung BLHS n¨m 2003 quy ®Þnh ph¸p nh©n chØ cã thÓ bÞ truy cøu TNHS vÒ nh÷ng hµnh vi (hµnh ®éng hoÆc kh«ng hµnh ®éng) cña c¸c c¸n bé cÊp trªn. C¸n bé cÊp trªn bao gåm tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®¶m nhËn vai trß quan träng trong:
-ViÖc so¹n th¶o nh÷ng ®Þnh híng cña tæ chøc;
-Qu¶n lý nh÷ng lÜnh vùc ho¹t ®éng quan träng cña tæ chøc.
Nh vËy râ rµng ®Þnh nghÜa trªn lµ nh»m vµo chøc n¨ng cña ngêi ®¶m nhiÖm, chø kh«ng chØ lµ chøc vÞ.
BLHS míi n¨m 1995 cña Autralia ®· sö dông kh¸i niÖm míi, ®ã lµ kh¸i niÖm v¨n ho¸ ph¸p nh©n nh lµ c¬ së cña TNHS cña ph¸p nh©n. Theo ®ã kh¸i niÖm ý ®Þnh ph¹m téi cña nghiÖp ®oµn kh«ng cã thÓ chØ giíi h¹n bëi ý ®Þnh ph¹m téi cña c¸ nh©n c¸c nh©n viªn, ngêi l·nh ®¹o hoÆc gi¸m ®èc cña ph¸p nh©n, mµ nã cßn liªn quan tíi chÝnh s¸ch thÓ hiÖn râ rµng hoÆc ngÇm ®Þnh híng cho c¸c ho¹t ®éng cña ph¸p nh©n. Trong phÇn 12.5 BLHS míi cña níc nµy ®· ph©n biÖt râ hµnh vi cña hµnh vi cña c¸ nh©n vµ hµnh vi thuÇn tuý cña ph¸p nh©n.
¸p dông c¸c quy ®Þnh t¹i PhÇn 12 cña BLHS nµy cã thÓ coi lµ kh¸ phøc t¹p.§iÒu 12.3 quy ®Þnh lµ ý ®Þnh ph¹m téi , cè ý hoÆc v« ý lµ nh÷ng yÕu tè chñ yÕu cña téi ph¹m bÞ tr¸ch cø. §iÒu luËt nµy quy ®Þnh 4 c¸ch thiÕt lËp chøng cø cho viÖc nµy:
-Lçi cña ph¸p nh©n ®îc thiÕt lËp nÕu héi ®ång qu¶n trÞ râ rµng hoÆc ngÊm ngÇm cho phÐp hoÆc trao quyÒn hoÆ t¹o chøng cø cho viÖc thùc hiÖn mét téi ph¹m.
-Lçi cña ph¸p nh©n cã thÓ ®îc thiÕt lËp bëi chøng cø lµ mét ngêi l·nh ®¹o cña ph¸p nh©n cã ý ®Þnh hoÆc khinh xuÊt thùc hiÖn mét téi ph¹m hoÆc lµ uû quyÒn cho phÐp thùc hiÖn mét téi ph¹m.
-Lçi cña ph¸p nh©n ®îc thiÕt lËp víi b»ng chøng cã sù thiÕt lËp víi b»ng chøng cã sù tån t¹i cña v¨n ho¸ ph¸p nh©n lµ nguån gèc thóc ®Èy, dung dìng nh÷ng hµnh vi kh«ng t«n träng ph¸p luËt.
-Lçi cña ph¸p nh©n ®îc thiÕt lËp nÕu chøng minh ®îc lµ v¨n ho¸ ph¸p nh©n yÕu ®· kh«ng t¹o dùng ®îc bÇu kh«ng khÝ cho viÖc t«n träng luËt.
BLHS cña Autralia ®· thùc hiÖn ®îc mét bíc quan träng trong viÖc ®Þnh nghi· lçi ph¸p nh©n. §èi víi vÊn ®Ò nµy, kh¸i niÖm v¨n ho¸ ph¸p nh©n ®îc coi lµ nguån gèc thóc ®Èy sù thùc hiÖn téi ph¹m lµ rÊt hÊp dÉn.Kh¸i niÖm nµy cho phÐp quy kÕt TNHS ®èi víi ph¸p nh©n, mÆc dï kh«ng x¸c ®Þnh lçi nµo cã thÓ ®ång nhÊt ho¸ víi mét c¸ nh©n riªng biÖt dÉn ®Õn lçi tËp thÓ cña ph¸p nh©n. Nh vËy quan niÖm vÒ v¨n ho¸ ph¸p nh©n lµ mét c¸ch thøc v« cïng ®éc ®¸o sù më réng ph¹m vi TNHS cña ph¸p nh©n b»ng c¸ch më réng kh¸i niÖm lçi gi¸n tiÕp th«ng qua kh¸i niÖm v¨n ho¸ ph¸p nh©n.
5-H×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m téi:
Nghiªn cøu cho thÊy, chÕ tµi h×nh sù ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m träng téi trong LHS c¸c níc theo truyÒn th«ng Common law duy nhÊt lµ h×nh ph¹t tiÒn. Tuy nhiªn møc h×nh ph¹t tiÒn tèi ®a ®èi víitõng lo¹i téi ph¹m ®îc quy ®Þnh trong LHS mçi níc lµ kh«ng gièng nhau. VÝ dô ë Hoa Kú, c¸c møc ph¹t tiÒn ®îc ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m téi lµ: 1)§èi víi téi nghiªm träng hoÆc Ýt nghiªm träng dÉn ®Õn chÕt ngêi ph¹t kh«ng qu¸ 500.000USD; 2)§èi víi bÊt k× mét téi Ýt nghiªm träng nµo kh¸c ph¹t kh«ng qu¸ 100.000 USD; 3)§èi víi hµnh vi ph¹t vi c¶nh ph¹t kh«ng qu¸ 10000 USD. Cßn theo BLHS ®· ®îc söa ®æi cña Canada n¨m 2003 th× ®èi víi c¸c téi ®îc xÐt xö theo thñ tôc rót ng¾n th× møc ph¹t tiÒn c¸o nhÊt lµ 2000$,møc ph¹t tiÒn ®èi víi lo¹i téi ph¹m ph¸p nh©n theo ®iÒu 719 lµ 100.000 USD.§èi víi c¸c téi ph¹m nghiªm träng, BLHS tríc vµ sau khi söa ®æi kh«ng quy ®Þnh møc ph¹t tiÒn mµ do Toµ ¸n qquyÕt ®Þnh ®èi víi tõng trêng hîp cô thÓ.
§Ó quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t ®èi víi tæ chøc ph¹m téi do khinh xuÊt. Trong LHS c¸c níc nµy kh«ng quy ®Þnh nh÷ng c¨n cø quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn víi ph¸p nh©n ph¹m téi, th× BLHS söa ®æi míi cña Canada ®ßi hái Toµ ¸n khi ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn ph¶i c©n nh¾c c¸c dÊu hiÖu nh:nh÷ng lîi Ých mµ ph¸p nh©n, tæ chøc ®· nhËn ®îc tõ viÖc ph¹m téi; møc ®é phøc t¹p cña qu¸ tr×nh chuÈn bÞ, söa so¹n g¾n víi viÖc ph¹m téi vµ còng nh sù phøc t¹p cña chÝnh b¶n th©n nh téi ph¹m; viÖc ph¸p nh©n, tæ chøc, ®· mu tÝnh che giÊu tµi s¶n hiÖn cã hoÆc chuyÓn dÞch nã nh»m tr¸nh nÐ viÖc tr¶ tiÒn ph¹t hoÆc båi thêng; hËu qu¶ cña h×nh ph¹t g©y ra víi nh÷ng kh¶ n¨ng tån t¹i vÒ kinh tÕ ®èi víi ph¸p nh©n, tæ chøc, vµ c«ng ¨n viÖc lµm cña nh©n viªn ph¸p nh©n; chi phÝ cña c¬ quan c«ng quyÒn trong viÖc ®iÒu tra truy tè xÐt xö liªn quan tíi téi ph¹m cña ph¸p nh©n; tÊt c¶ nh÷ng kho¶n söa ch÷a, båi thêng thiÖt h¹i mµ ph¸p nh©n tæ chøc ph¶i chÞu v× lîi Ých cña ngêi bÞ thiÖt h¹i(®iÒu718.21 BLHS).
6. KÕt luËn:
Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n trong LHS c¸c níc theo truyÒn thèng Common law cã thÓ rót ra nh÷ng kÕt luËn sau:
a)Trong truyÒn thèng Common law, Anh lµ níc ®Çu tiªn x¸c lËp chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n trong PLHS trªn c¬ së c¸c ¸n lÖ, sau ®ã chÕ ®Þnh nµy ®· lan to¶ sang c¸c níc kh¸c nh Mü , Canada…
b)TiÕp thu kinh nghiÖm tõ c¸c toµ ¸n Anh trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò TNHS cña ph¸p nh©n, ngay tõ cuèi thÕ kØ 19, c¸c toµ ¸n Hoa Kú vµ c¸c níc kh¸c tiÕn hµnh xö lý vÒ h×nh sù ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m téi. C¸c toµ ¸n ë mçi níc, trªn c¬ së ph¸n quyÕt tõ vô ¸n nµy ®Õn vô ¸n kh¸c ®· x©y dùng nªn chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n trong LHS níc m×nh.
c)C¸c níc theo truyÒn thèng nµy ®· vµ ®ang tiÕp tôc söa ®æi , bæ sung ph¸p luËt h×nh sù ®Ó tiÕp tôc hoµn thiÖn mét bíc chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n ë níc m×nh nh Anh cã dù th¶o BLHS n¨m 1987, Australia ®· th«ng qua BLHS söa ®æi n¨m 1995, Canada söa ®æi bæ sung n¨m 2003…
d)Ph¸p nh©n hoÆc tæ chøc víi t c¸ch lµ chñ thÓ cña TNHS cã thÓ lµ nh÷ng thùc thÓ cã tæ chøc hoÆc thùc thÓ c¸ thÓ cã t c¸ch ph¸p nh©n, nhng còng cã thÓ lµ c¸c nhãm, héi, hiÖp héi…kh«ng cã t c¸ch ph¸p nh©n. Chñ thÓ chÞu TNHS cña ph¸p nh©n kh«ng chØ lµ nh÷ng ph¸p nh©n, tæ chøc theo luËt t mµ cßn bao gåm c¶ nh÷ng ph¸p nh©n, tæ chøc theo luËt t ph¹m téi.
e)Ph¸p nh©n hoÆc tæ chøc cã thÓ bÞ truy cøu TNHS ®èi víi mäi téi ph¹m ®îc quy ®Þnh trong BLHS vµ c¸c luËt chuyªn nghµnh, trõ nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt ®îc LHS Anh quy ®Þnh nh ®· tr×nh bµy ë trªn.
f)Trong thùc tiÔn xÐt xö, toµ ¸n c¸c níc ®· ®a ra nh÷ng gi¶i ph¸p kh¸c nhau ®Ó cã thÓ ¸p dông chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n t¹i mçi níc.Mét gi¶i ph¸p quan träng nhÊt mµ c¸c níc chÊp nhËn lµm c¬ së lý thuyÕt quy kÕt TNHS cña ph¸p nh©n lµ thuyÕt ®ång nhÊt ho¸.Lý thguyÕt nµy cã nguån gèc tõ thùc tiÔn xÐt xö cña c¸c Toµ ¸n Anh.Hiªn nay nã ®îc ¸p dông linh ho¹t trong tõng níc.
g)Theo quy ®Þnh trong LHS mçi níc trong truyÒn thèng Common law th× ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m téi chØ cã ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t duy nhÊt ®îc ¸p dông.Tuy nhiªn, khi quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m téi, c¸c thÈm ph¸n cÇn ph¶i dùa vµo nh÷ng yÕu tè nhÊt ®Þnh ®îc luËt quy ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh møc ph¹t tiÒn cho phï hîp.
KÕt qu¶ nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ TNHS cña ph¸p nh©n trong LHS c¸c níc theo truyÒn thèng Common law sÏ lµ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm quý b¸u cho viÖc thiÕt lËp chÕ ®Þnh nµy cho t¬ng lai.
ii-Tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ph¸p nh©n cña c¸c níc Theo truyÒn thèng civillaw:
1- LÞch sö vÊn ®Ò:
Vµo cuèi thÕ kØ 19 t¹i mét sè cêng quèc trªn thÕ giíi xu híng kinh doanh lµm giµu ë tÇm vÜ m« dÉn ®Õn sù ®éc quyÒn cña c¸c tËp ®oµn vµ c¸c c«ng ty t nh©n trong mét lo¹t c¸c vô ¸pphe vµ lµm ¨n lín ®· coi thêng c¸c lîi Ých cña x· héi vµ cña nh÷ng ngêi tiªu dïng, mµ viÖc ¸p dông c¸c chÕ ta× ph¸p lý cña c¸c nghµnh luËt hµnh chÝnh, d©n sù ®· kh«ng ®ñ søc ®Ó ng¨n chÆn. Bëi vËy lóc bÊy giê viÖc quy ®Þnh chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n trong LHS c¸c níc nµy ®· ®îc lý gi¶i nh lµ sù cè g¾ng cã tÝnh chÊt quy luËt cña c¸c nhµ níc ®Ó thiÕt lËp sù kiÓm tra vÒ mÆt ph¸p lý h×nh sù víi nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc do cêng ®é ho¹t ®éng bu«n b¸n r¸o riÕt cña c¸c tËp ®oµn trong thêi k× chñ nghÜa t b¶n ®éc quúªn ®ang lín m¹nh.Vµ sau ®ã, chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n ®îc ¸p dông víi hµng lo¹t ph¸p nh©n ph¹m téi.
Sang ®Çu thÕ kØ 20 vÊn ®Ò TNHS cña ph¸p nh©n ngµy cµng trë nªn ®îc thõa nhËn chung trong khoa häc luËt h×nh sù vµ dÇn dÇn vµo c¸c thËp kØ tiÕp theo ®· ®îc ®Ò cËp ®Õn trong PLHS cña c¸c níc theo truyÒn thèng Civillaw còng nh c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi ®Ó t¨ng cêng h¬n n÷a møc ®é b¶o vÖ b»ng PLHS c¸c quan hÖ x· héi trong mét sè lÜnh vùc(m«i trêng, b¶o hiÓm, y tÕ…) còng nh c¸c quyÒn cña ngêi tiªu dïng vµ c¹nh tranh tù do lµnh m¹nh tr¸nh khái sù x©m h¹i cña téi ph¹m.Tuy nhiªn, ®Æc ®iÓm quan träng khi ghi nhËn trong c¸c ®¹o luËt h×nh sù chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n ë c¸c quèc gia nµy lµ viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng giíi h¹n cña nh÷ng ®iÒu cÊm h×nh sù mµ c¸c tËp ®oµn cã thÓ vi ph¹m. Nhng vÒ c¬ b¶n , c¸c tËp ®oµn bÞ coi lµ ph¹m téi vµ ph¶i chÞu TNHS nÕu biÕt r»ng: hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®îc thÓ nh©n ph¹m téi bÞ luËt h×nh sù cÊm.
T¹i Ch©u ©u lôc ®Þa, TNHS cña ph¸p nh©n ®· ®îc thõa nhËn ë Ph¸p trong dô cña vua(l”Or®onnance de Colbert) n¨m 1670 vµ tiÕp theo ®îc më réng ra c¸c níc kh¸c.
Sau c¸ch m¹ng Ph¸p n¨m 1789, díi ¶nh hëng cña trêng ph¸i khai s¸ng-nh©n v¨n vµ phong trµo c¶i c¸ch LHS cïng víi sù ghi nhËn nguyªn t¾c lçi vµ nguyªn t¾c c¸ thÓ ho¸ h×nh ph¹t ®· dÉn ®Õn kh«ng chØ xo¸ bá nguyªn t¾c TNHS ®èi víi hµnh vi cña ngêi kh¸c mµ cßn kh«ng chÊp nhËn c¶ nguyªn t¾c TNHS cña ph¸p nh©n trong LHS t¹i c¸c níc ch©u lôc nµy.
Sang thÕ kØ 19, cïng víi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh chãng ë ch©u ©u vµ ch©u mü, c¸c c«ng ty th¬ng m¹i ®Çu tiªn xuÊt hiÖn ë mét sè thµnh phè cña c¸c níc ch©u ©u, n¬i cã ®iÒu kiÖn ®Þa lý thuËn lîi cho viÖc giao lu bu«n b¸n, sau ®ã c¸c c«ng ty cæ phÇn còng ®· xuÊt hiÖn hµng lo¹t ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tËp trung nguån vèn cña c¸c nhµ ®Çu t. Trong kho¶ng 100 n¨m trë l¹i ®©y, c¸c c«ng ty, tËp ®oµn, c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c nhau ngµy cµng kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh trong ®êi sèng kinh tÕ.
Sang ®Çu thÕ kû 20, vÊn ®Ò TNHS cña ph¸p nh©n ngµy cµng ®îc giíi khoa häc ph¸p lý quan t©m nghiªn cøu, dÇn dÇn c¸c thËp kû tiÕp theo nã ®· trë nªn ®îc thõa nhËn chung trong khoa häc LHS vµ ®îc ghi nhËn trong PLHS cña mét sè quèc gia ch©u ©u nh lµ mét chÕ ®Þnh cÇn thiÕt ®Ó t¨ng cêng h¬n n÷a.
Tríc tiªn ph¶i kÓ ®Õn Hµ Lan, sau khi nghiªn cøu vµ tiÕp thu kinh nghiÖm cña Anh vµ ®Æc biÖt lµ cña Hoa Kú trong viÖc gi¶i quyÕt TNHS cña ph¸p nh©n, N¨m 1950 ®· quy ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n vÒ c¸c téi ph¹m kinh tÕ, ®Õn n¨m 1976 nã ®îc quy ®Þnh chÝnh thøc trong BLHS vµ trë thµnh nguyªn t¾c chung ¸p dông ®èi víi mäi téi ph¹m.Bå §µo Nha 1982, Ph¸p 1994, PhÇn Lan, BØ n¨m 1999, vµ gÇn ®©y lµ Liªn bang Thuþ Sü n¨m 2003.
Trong ph¸p luËt céng ®ång ch©u ©u còng cã nhiÒu v¨n b¶n khuyÕn c¸o yªu cÇu b¾t buéc c¸c níc thµnh viªn thõa nhËn TNHS cña ph¸p nh©n trong LHS mçi quèc gia:
T¹i môc 9.2 khuyÕn c¸o sè R ngµy 20/10/1988 uû ban nµy ®· chØ ®¹o trùc tiÕp vµ duy nhÊt vÒ vÊn ®Ò TNHS cña ph¸p nh©n. KhuyÕn c¸o nµy ®· khuyÕn khÝch tríc thµnh viªn tyhiÕt lËp chÕ ®inh TNHS ph¸p nh©n ®Ó xö lý c¸c hµnh vi ph¹m téi cña ph¸p nh©n vµ sù cÇn thiÕt cña viÖc phßng ngõa téi ph¹m kh¸c ®ßi hái. N¨m 1997, Tæ chøc quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i vµ ph¸t triÓn cña héi ®ång ch©u ©u ®· ban hµnh c«ng íc liªn quan tíi ®Êu tranh chèng tham nhòng cña c¸c tæ chøc níc ngoµi trong c¸c giao dÞch th¬ng m¹i quèc tÕ. §iÒu 2 c«ng íc x¸c ®Þnh c¸c bªn th©m gia cÇn ph¶i ¸p dông c¸c bÖn ph¸p cÇn thiÕt phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c ph¸p lý cña m×nh ®Ó thiÕt lËp TNHS cña ph¸p nh©n trong trêng hîp tham gia cña viªn chøc níc ngoµi.Nh vËy nghÜa lµ c¸c níc tham gia c«ng íc ph¶i cã nghÜa vô thiÕt lËp chÕ ®é TNHS cña ph¸p nh©n trong PLHS níc m×nh Ýt nhÊt lµ trong lÜnh vùc chuyªn biÖt ®îc ®Ò cËp ®Õn bëi c«ng íc nµy.
Vµo n¨m 1973, tríc nguy c¬ nghiªm träng cña sù huû ho¹i m«i trêng thiªn nhiªn trªn thÕ giíi, uû ban vÒ c¸c vÊn ®Ò t×nh tr¹ng ph¹m téi cña Héi ®ång Ch©u ©u ®· ®Ò nghÞ víi nghÞ viÖn cña c¸c níc trong thµnh viªn cña Héi ®ång Ch©u ©u coi ph¸p nh©n lµ chñ thÓ cña TNHS ®èi víi c¸c hµnh vi x©m h¹i m«i trêng vµ 19 n¨m sau, vµo n¨m 1992, ®Ò nghÞ nµy ®· ®îc chÝnh thøc th«ng qua t¹i héi th¶o cña c¸c quèc gia ch©u ©u bµn vÒ chÝnh s¸ch h×nh sù trong lÜnh vùc b¶o vÖ thiªn nhiªn.
Vµ cho ®Õn nay th× vÊn ®Ò TNHS cña ph¸p nh©n ®· ®îc thõa nhËn trong LHS mét sè níc theo truyÒn thèng civillaw. Tuy nhiªn mét ®iÓm rÊt quan träng cÇn ph¶i nhÊn m¹nh ë ®©y lµ tríc khi nguyªn t¾c TNHS cña ph¸p nh©n ®îc chÊp nhËn trong c¸c níc ®ang nghiªn cøu, còng nh t×nh tr¹ng hiÖn t¹i cña ViÖt Nam, tr¸ch nhiÖm ph¸p lý trªn lÜnh vùc luËt d©n sù, kinh tÕ vµ lao ®éng ®· ®îc ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n.ThËm chÝ nh BØ thËm chÝ tríc khi cã BLHS n¨m 1999 th× c¸c toµ ¸n níc nµy ®· cã ph¸n quyÕt thõa nhËn t c¸ch chñ thÓ cña téi ph¹m cña ph¸p nh©n trõng trÞ ph¸p nh©n vÒ mÆt h×nh sù.
2-C¸c ph¸p nh©n chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù:
2.1) Ph¸p nh©n, tæ chøc nµo cã thÓ lµ chñ thÓ cña TNHS? §©y lµ vÊn ®Ò mµ mçi níc ®· chÊp nhËn chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n ®a ra nh÷ng c¸ch gi¶i quyÕt kh¸c nhau.
Nhng nãi chung, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy chñ thÓ cña TNHS cña ph¸p nh©n ®îc PLHS cña c¸c níc ®ang nghiªn cøu quy ®Þnh rÊt réng. Nã bao gåm c¸c tæ chøc, theo luËt c«ng vµ theo luËt t(®iÒu 121-2 BLHS ph¸p, ®iÒu 51 blhs hµ lan, ®iÒu 5 blhs BØ, §iÒu100 quanter cña Thuþ sü).
2.2) C¸c ph¸p nh©n theo luËt t lµ nh÷ng ph¸p nh©n ®îc thµnh lËp theo quy ®Þnh cña luËt t(chñ yÕu lµ luËt d©n sù hoÆc luËt th¬ng m¹i) nh»m môc ®Ých kinh doanh sinh lîi hoÆc phôc vô lîi Ých kh¸c kh«ng nh»m thùc thi quyÒn lùc c«ng, nh:héi d©n luËt, héi bu«n, héi th¬ng m¹i, héi tÝn dông, héi cæ phÇn…, c¸c nhãm lîi Ých hoÆc tËp ®oµn kinh tÕ, c¸c héi ®oµn, tæng héi, nghiÖp ®oµn….
Tríc hÕt chóng ta cÇn ®Ò cËp tíi ph¸p nh©n cã môc ®Ých sinh lîi, tøc lµ ®èi tîng ho¹t ®éng cña c¸c ph¸p nh©n nµy lµ t×m kiÕm lîi nhuËn. VÒ nguyªn t¾c, tÊt c¶ ph¸p nh©n theo luËt t cã môc ®Ých sinh lîi ®Òu cã ®ñ t c¸ch chñ thÓ cña téi ph¹m nh: c¸c ph¸p nh©n d©n sù, th¬ng m¹i bao gåm c¸c c«ng ty th¬ng m¹i nh c«ng ty v« danh, hîp danh , c«ng ty cæ phÇn, vµ c¶ ph¸p nh©n cã ®iÒu lÖ hîp t¸c hoÆc n«ng nghiÖp, c¸c ph¸p nh©n mét thµnh viªn còng nh c¸c nhãm cã lîi Ých kinh tÕ…
§èi víi c¸c ph¸p nh©n kh«ng cã môc ®Ých sinh lîi. Nh÷ng ph¸p nh©n nµy khi ho¹t ®éng kh«ng nh»m môc ®Ých thu lîi nhuËn.TNHS còng ®Æt ra víi c¸c ph¸p nh©n lo¹i nµy.§ã lµ c¸c hiÖp héi ®· d¨ng ký hîp lÖ c¸c gi¸o ®oµn, c¸c c«ng ®oµn, c¸c ®¶ng ph¸i vµ c¸c nhãm chÝnh trÞ…
2.3)C¸c ph¸p nh©n theo luËt c«ng lµ nh÷ng ph¸p nh©n ®îc nhµ níc thµnh lËp nh»m thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng phôc vô lîi Ých chung cho x· héi. Ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc, ph¸p nh©n nµy thuéc sù chi phèi cña luËt c«ng(chñ yÕu lµ luËt hµnh chÝnh).
Nh×n chung c¸c ph¸p luËt ®Òu quy ®Þnh c¸c tæ chøc, ph¸p nh©n c«ng ®Òu cã t c¸ch chñ thÓ cña téi ph¹m ph¶i chÞu TNHS kh«ng ph©n biÖt c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng nh:c¸c c¬ quan c«ng céng, c¸c tËp ®oµn v× lîi Ých chung, c¸c tæ chøc kinh tÕ hçn hîp, c«ng ty, nhµ m¸y…
2.4)Tuy nhiªn, ph¸p luËt c¸c níc ®ang nghiªn cøu còng cã nh÷ng quy ®Þnh ngo¹i lÖ nh:
*§iÒu 121-2,BLHS Ph¸p:
-Nhµ níc kh«ng ph¶i chÞu TNHS bëi v× nhµ níc b¶o vÖ lîi Ých chung, cã chñ quyÒn, ®éc quyÒn vÒ luËt h×nh sù vµ v× vËy nã kh«ng thÓ tù m×nh trõng trÞ m×nh.
-TNHS cña c¸c tËp thÓ l·nh thæ vµ c¸c tæ chøc cña nã nh c«ng x·, c¸c tØnh, c¸c vïng l·nh thæ còng nh c¸c tæ chøc cña nã bÞ h¹n chÕ quy ®Þnh t¹i ®iÒu 121-2, kho¶n 2 BLHS. Theo ®iÒu luËt nµy th× c¸c ph¸p nh©n nªu trªn chØ cã thÓ ph¶i chÞu TNHS ®èi víi nh÷ng téi ph¹m ®îc thùc hiÖn trong khi tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t ®éng c«ng vô hoÆc sù uû quyÒn c«ng vô.
Ngîc l¹i, ®èi víi c¸c téi ph¹m ®îc thùc hiÖn bëi tËp thÓ l·nh thæ trong khi ho¹t ®éng thuéc ph¹m vi ®Æc quyÒn cña m×nh th× tËp thÓ l·nh thæ ®ã sÏ kh«ng thÓ bÞ truy cøu TNHS.
Ngoµi hai ngo¹i lÖ trªn, tÊt c¶ c¸c lo¹i ph¸p nh©n theo luËt c«ng kh¸c ®Òu ph¶i chÞu TNHS nÕu ph¹m téi, kh«ng ph©n biÖt c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng nh: c¸c c¬ quan c«ng céng, c¸c tËp ®oµn v× lîi Ých chung, c¸c tæ chøc kinh tÕ hçn hîp…
*§iÒu 5 BLHS BØ quy ®Þnh TNHS ®îc ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n theo luËt c«ng, tuy nhiªn còng cã ngo¹i lÖ ®èi víi mét sè ph¸p nh©n kh«ng ph¶i chÞu TNHS vÒ hµnh vi ph¹m téi ®ã lµ nhµ níc Liªn Bang, vïng l·nh thæ, c¸c céng ®ång, c¸c tØnh, thµnh phè Bruxen, uû ban céng ®ång tiÕng Ph¸p, tiÕng Hµ Lan, uû ban céng ®ång chung, c¸c trung t©m c«ng lËp x· héi.
*Theo kho¶n 2 ®iÒu 100 quanter BLHS Thuþ Sü th× c¸c ph¸p nh©n theo luËt c«ng sÏ bÞ trõng trÞ nÕu ph¹m téi, c¸c ngiÖp ®oµn thuéc l·nh thæ.
Trong khi c¸c níc nªu trªn ®Òu quy ®Þnh râ rµng TNHS cña ph¸p nh©n, tæ chøc theo luËt c«ng th× kho¶n 3 ®iÒu 51 BLHS hµ Lan l¹i kh«ng quy ®Þnh cô thÓ.Tuy nhiªn nghiªn cøu b¶n thuyÕt minh dù th¶o ®iÒu 51 BLHS cho thÊy t¸c gi¶ dù th¶o nµy thÓ hiÖn râ nguyªn t¾c c«ng b»ng kh«ng thÓ bÞ lo¹i trõ TNHS ®èi víi ph¸p nh©n theo luËt c«ng nÕu ph¹m téi. Còng theo b¶n thuyÕt minh nµy th× t c¸ch chñ thÓ h×nh sù cña ph¸p nh©n tuy nhiªn cÇn ®îc h¹n chÕ víi c¸c vô viÖc ph¹m téi ®îc thùc hiÖn trong khu«n khæ ho¹t ®éng kinh doanh. NÕu vi ph¹m ®îc g¾n liÒn víi ho¹t ®éng c«ng vô chung hoÆc ®Æc thï th× vÊn ®Ò TNHS víi ph¸p nh©n c«ng còng ®îc ®Æt ra.
Thùc tiÔn xÐt xö cña toµ ¸n ®èi víi c¸c ph¸p nh©n còng ®· x¸c nhËn ®iÒu nµy.
NÕu liªn quan tíi mét ph¸p nh©n thùc hiÖn mét hµnh vi ph¹m téi, nhng ph¸p nh©n l¹i kh«ng n»m trong b¶ng liÖt kª t¹i ch¬ng 7 HiÕn ph¸p Hµ Lan th× kh«ng cã g× c¶n trë viÖc truy cøu TNHS ®èi víi nã;
NÕu liªn quan tíi mét c¬ quan quyÒn lùc ë ®Þa ph¬ng, viÖc truy cøu TNHS chØ cã thÓ x¶y ra nÕu nã ho¹t ®éng nh lµ mét ph¸p nh©n t, tøc lµ c¬ quan nµy ho¹t ®éng kh«ng ph¶i nh»m môc ®Ých thùc hiÖn nhiÖm vô c«ng nh luËt ®Þnh
Nhµ níc kh«ng ph¶i chÞu TNHS bëi b¶o vÖ lîi Ých chung, cã chñ quyÒn, ®éc quyÒn vÒ LHS vµ v× vËy nã kh«ng thÓ tù trõng trÞ m×nh.
2.5)VÒ t c¸ch ph¸p nh©n cña c¸c chñ thÓ chÞu TNHS cña ph¸p nh©n:
LuËt h×nh sù c¸c níc BØ, Hµ Lan, Thuþ Sü kh«ng quy ®Þnh chñ thÓ chÞu TNHS ph¸p nh©n cÇn ph¶i cã t c¸ch ph¸p nh©n.Theo quy ®Þnh PLHS c¸c níc nµy, ngoµi c¸c ph¸p nh©n theo luËt c«ng vµ luËt t cßn ®îc ¸p dông víi c¶ c¸c héi vµ hiÖp héi…mµ vÒ ph¬ng diÖn ph¸p luËt nã kh«ng ph¶i lµ c¸c ph¸p nh©n theo luËt d©n sù, th¬ng m¹i, hoÆc luËt hµnh chÝnh.
Nh vËy chñ thÓ chÞu TNHS cña ph¸p nh©n theo quy ®Þnh trªn lµ rÊt réng, bao gåm tæng thÓ c¸c c¸ nh©n liªn kÕt víi nhau kh«ng cã kh¶ n¨ng hëng c¸c quyÒn vµ gh¸nh v¸c nh÷ng nghÜa vô nhÊt ®Þnh.
-Trong khi ®ã theo ®iÒu 121-2 BLHS Ph¸p l¹i ®ßi hái chñ thÓ chÞu TNHS ph¶i cã t c¸ch ph¸p nh©n.
ViÖc ®ßi hái t c¸ch ph¸p nh©n ®èi víi chñ thÓ chÞu tnhs ph¸p nh©n ®îc bµo ch÷a bëi nh÷ng lý do vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cña sù an toµn. Mét mÆt ngêi ta kh«ng thÓ trõng trÞ mét ngêi mµ hä kh«ng cã c¨n cíc, kh«ng cã sù tån t¹i vÒ mÆt ph¸p lý. MÆt kh¸c khã cã thÓ nhËn thøc ®îc lîi Ých cña viÖc trõng trÞ thay thÕ: ngêi bÞ trõng trÞ kh«ng cã quyÒn vµ còng kh«ng cã tiÒn ®Ò thùc hiÖn h×nh ph¹t. Cuèi cïng do kh«ng cã tiªu chuÈn râ rµng vµ chÝnh x¸c ®Ó thiÕt lËp t c¸ch ph¸p nh©n nªn ph¹m vi ¸p dông TNHS cña ph¸p nh©n lµ rÊt kh«ng ch¾c ch¾n.
3-C¸c téi ph¹m cã thÓ quy kÕt cho ph¸p nh©n:
Theo BLHS BØ, Hµ Lan, Thuþ Sü, TNHS cña ph¸p nh©n ®îc ¸p dông cã tÝnh chÊt chung cho mäi téi ph¹m. Nh vËy vÒ mÆt kü thuËt lËp ph¸p c¸c níc nµy ®· chÊp nhËn mét hÖ thèng ®iÒu kho¶n chung quy ®Þnh vÒ TNHS cña ph¸p nh©n. C¸ch lùa chän nµy, trong thùc tÕ gÆp nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh nªn buéc toµ ¸n khi ¸p dông ph¸p luËt ph¶i ®a ra nh÷ng tiªu chuÈn cô thÓ ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng téi ph¹m nµo lµ ph¸p nh©n cã thÓ thùc hiÖn.
Tr¸i l¹i, trong luËt h×nh sù Ph¸p l¹i chÊp nhËn mét hÖ thèng liÖt kª cô thÓ c¸c téi ph¹m mµ ph¸p nh©n cã thÓ thùc hiªn trong phÇn riªng BLHS míi n¨m 1994 hoÆc trong c¸c nghÞ ®Þnh vµ c¸c ®¹o luËt riªng biÖt. §iÒu 112-2 BLHS Ph¸p quy ®Þnh c¸c ph¸p nh©n chØ ph¶i chÞu TNHS trong nh÷ng trêng hîp luËt quy ®Þnh hoÆc nghÞ ®Þnh. Quy ®Þnh nµy ®ßi hái khi quy kÕt TNHS cña ph¸p nh©n nµo ®ã Toµ ¸n ph¸p cÇn ph¶i nghiªn cøu c¸c ®¹o luËt hoÆc nghÞ ®Þnh chuyªn biÖt cã quy ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n ®èi víi téi ph¹m ®ã hay kh«ng.
ë Anh, l¹i cã quy ®Þnh lµ ph¸p nh©n ph¶i chÞu TNHS ®èi víi hÇu hÕt c¸c téi ph¹m ®îc quy ®Þnh trong common law vµ luËt thµnh v¨n, chØ trõ mét sè téi nghiªm träng vµ mét sè téi do b¶n chÊt cña nã nªn ph¸p nh©n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc.
4-Nh÷ng ®iÒu kiÖn cã thÓ quy kÕt TNHS cho ph¸p nh©n:
4.1)Téi ph¹m ph¶i ®îc thùc hiÖn bëi mét hoÆc nhiÒu thÓ nh©n vµ nh÷ng ngêi nµy ph¶i gi÷ mét vÞ trÝ l·nh ®¹o trong ph¸p nh©n.
§iÒu 121.2 BLHS Ph¸p quy ®Þnh ®ã cã thÓ lµ nh÷ng c¬ quan hoÆc nh÷ng ngêi ®¹i diÖn cña ph¸p nh©n. Cßn LHS BØ vµ Hµ Lan mÆc dï kh«ng quy ®Þnh râ nh vËy ®iÒu 121-2 BLHS Ph¸p nh trªn vÒ viÖc ph¸p nh©n ph¶i chÞu TNHS ®èi víi hµnh vi ph¹m téi cña c¸ nh©n cô thÓ nµo, nhng trong thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy hä thêng lµ ngêi gi÷ vÞ trÝ l·nh ®¹o trong ph¸p nh©n
4.2)Téi ph¹m do nh÷ng c¸ nh©n nªu trªn thùc hiÖn hoÆc lµ trong khu«n khæ thÈm quyÒn chung còng nh trong khu«n khæ c¸c ho¹t ®éng cña ph¸p nh©n tæ chøc, hoÆc nã ®îc thùc hiÖn trªn danh nghÜa, hoÆc v× lîi Ých cña ph¸p nh©n , tæ chøc.
4.3)Trong khi téi ph¹m do nh÷ng ngêi nãi trªn thùc hiÖn trong khu«n khæ thÈm quyÒn , ho¹t ®éng cña ph¸p nh©n hoÆc v× lîi Ých cña ph¸p nh©n hoÆc v× lîi Ých ph¸p nh©n th× theo LHS Ph¸p ®îc ¸p dông ®ång thêi c¶ víi nh÷ng c¸ nh©n vµ ph¸p nh©n vÒ téi ®· ph¹m.
LHS BØ quy ®Þnh t¬ng tù nÕu liªn quan tíi téi cè ý, cßn nÕu liªn quan tíi téi ph¹m v« ý th× cã chñ thÓ ph¹m lçi nÆng nhÊt míi bÞ truy cøu. §iÒu nµy cã nghÜa lµ kh«ng cã tr¸ch nhiÖm ®ång thêi. Cßn ®iÒu 51 LHS Hµ Lan l¹i quy ®Þnh trong trêng hîp ph¸p nh©n, tæ chøc ph¹m téi sÏ tuú thuéc vµo vô viÖc ph¹m téi mµ hoÆc lµ chØ truy cøu TNHS ®èi víi ph¸p nh©n, tæ chøc , hoÆc lµ chØ ®èi víi c¸ nh©n, hoÆc lµ cã thÓ c¶ c¸ nh©n vµ ph¸p nh©n.
Riªng ®èi víi Thuþ Sü l¹i quy ®Þnh rÊt kh¸c.kho¶n 1 ®iÓu 100quanter söa ®æi n¨m 2003 quy ®Þnh :”mét träng téi hoÆc mét khinh téi ®îc thùc hiÖn trong khi doanh nghiÖp tiÕn hµnh c¸c th¬ng vô phï hîp víi môc ®Ých doanh nghiÖp bÞ quy kÕt cho doanh nghiÖp ®ã, nÕu träng téi hoÆc khinh téi ®ã cã thÓ bÞ quy kÕt cho mét c¸ nh©n v× lý do thiÕu sù tæ chøc cña doanh nghiÖp.
4.4)Víi kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn cho thÊy c¸c häc thuyÕt hiÖn ®¹i mµ c¸c nhµ lËp ph¸p h×nh sù cña c¸c níc ®ang nghiªn cøu dùa vµo ®ã ®Ó quy kÕt TNHS ®èi víi ph¸p nh©n lµ thuyÕt t¬ng tù vµ thuyÕt môc ®Ých.
VÒ thuyÕt t¬ng tù th× ®iÓm nhÊn ®îc ®Æt chñ yÕu ë sù gièng nhau tån t¹i gi÷a c¸c c¸ nh©n vµ ph¸p nh©n.V× sù gièng nhau ®ã, nªn cÇn ph¶i gi¶i quyÕt cïng mét c¸ch thøc ®èi víi nh÷ng thùc thÓ gièng nhau theo nguyªn t¾c ph©n phèi cña ph¸p luËt. Ngêi ta dùa vµo thuyÕt t¬ng tù nµy ®Ó bµo ch÷a cho viÖc trõng trÞ c¸c tæ chøc ®îc ph¸p nh©n ho¸ vµ ®îc hëng mét quy chÕ t¬ng tù nh c¸c c¸ nh©n.
Theo häc thuyÕt nµy c¸c ph¸p nh©n cã trÝ tuÖ, ý chÝ vµ mong muèn riªng vµ thÝch hîp cho ý chÝ cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong ph¸p nh©n. C¸c ph¸p nh©n ®îc xö xù tù do, hëng quyÒn tù chñ cña chñ thÓ vµ cã thÓ so s¸nh víi quyÒn tù chñ cña c¸ nh©n. Ngêi khëi síng luËt n¨m 1999 cña BØ quan niÖm r»ng c¸c ph¸p nh©n lµ c¸c thùc thÓ x· héi .
Lý thuyÕt nµy cho r»ng nh÷ng ph¸p nh©n nµy kh«ng chØ cã n¨ng lùc ph¹m téi mµ cßn cã thÓ söa ch÷a. Víi quan niÖm nµy, c¸c ph¸p nh©n cã thÓ gh¸nh chÞu nh÷ng chÕ tµi h×nh sù.
Thø hai lµ häc thuyÕt môc ®Ých ph©n biÖt râ rµng víi häc thuyÕt thø nhÊt bµo ch÷a cho viÖc thiÕt lËp chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n trong LHS mµ kh«ng cÇn tham kh¶o dÕn yÕu tè lçi.Theo thuyÕt nµy, viÖc truy cøu TNHS cña ph¸p nh©n tæ chøc kh«ng cÇn biÕt nã cã hay kh«ng ý thøc chñ quan. ChØ cÇn cã b»ng chøng x¸c nhËn cã mét ho¹t ®éng ph¹m téi trong khu«n khæ c¸c ho¹t ®éng hoÆc chøc n¨ng cña ph¸p nh©n, tæ chøc lµ ®ñ. Quy kÕt TNHS víi ph¸p nh©n víi môc tiªu b¶o vÖ c¸c lîi Ých cña x· héi, phßng ngõa nh»m lo¹i bá c¸c nguy c¬ mµ c¸c ho¹t ®éng cña c¸c ph¸p nh©n tæ chøc g©y ra cho x· héi, kh«ng cÇn xem xÐt tíi lçi cña nã.
5-H×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m téi:
Quan niÖm truyÒn thèng cho r»ng h×nh ph¹t h×nh sù nãi chung kh«ng thÓ ¸p dông ®îc vµ nÕu cã ¸p dông th× còng kh«ng cã hiÖu qu¶ ®èi víi ph¸p nh©n-mét trõu tîng ph¸p lý cã tÝnh nh©n t¹o vµ v« h×nh. Trong hµng thÕ kØ vµ cho ®Õn nay nh÷ng ngêi ph¶n ®èi TNHS cña ph¸p nh©n lÊy h×nh ph¹t tö h×nh vµ h×nh ph¹t tï lµm vÝ dô minh chøng cho nh÷ng h×nh ph¹t kh«ng thÓ ¸p dông cho ph¸p nh©n. Cßn viÖc ¸p dông nh÷ng h×nh ph¹t kh¸c ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m téi sÏ kh«ng c«ng b»ng. Trõng trÞ ph¸p nh©n vÒ tµi s¶n hoÆc h¹n chÕ c¸c ho¹t ®éng cña ph¸p nh©n hoÆc sù tån t¹i cña nã sÏ x©m h¹i tíi c¸c quyÒn lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c c¸ nh©n lµ thµnh viªn cña ph¸p nh©n nhng hä kh«ng cã lçi vµ thêng lµ xa l¹ víi nh÷ng hµnh vi ph¹m téi cña ph¸p nh©n. ViÖc trõng trÞ nh vËy lµ tr¸i víi nguyªn t¾c c¸ thÓ ho¸ h×nh ph¹t-mét nguyªn t¾c c¬ b¶n cña LHS hiÖn ®¹i.
Tuy nhiªn häc thuyÕt hiÖn ®¹i ®· b¸c bá nh÷ng luËn ®iÓm trªn vµ cho r»ng nÕu c¸c h×nh ph¹t cæ ®iÓn kh«ng thÓ ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n th× c¸c lo¹i h×nh ph¹t kh¸c kh«ng tíc quyÒn tù do cã thÓ ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n.
ViÖc ¸p dông c¸c h×nh ph¹t nµy ®èi víi ph¸p nh©n kh«ng g©y h¹i g× cho nguyªn t¾c c¸ thÓ ho¸ h×nh ph¹t. Trong thùc tiÔn ph¸p lý tr¸ch nhiÖm d©n sù vµ tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh ®· ®îc thõa nhËn vµ ¸p dông tõ l©u. Ngoµi ra, hÖ thèng ph¸p luËt cã nh÷ng c¬ chÕ b¶o vÖ c¸c thµnh viªn cã sù thµnh lËp trong ph¸p nh©n.
ë ®©y kh«ng cã viÖc g©y h¹i cho nguyªn t¾c c¸ thÓ ho¸ h×nh ph¹t, bëi v× b¶n th©n kh«ng trùc tiÕp thùc hiÖn chèng l¹i c¸c thµnh viªn gia ®×nh ngêi bÞ kÕt ¸n. Thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t trong viÖc c¸c ph¸p nh©n, tæ chøc ph¹m téi ë c¸c níc theo truyÒn thèng Common law vµ mét sè níc theo truyÒn thèng Ch©u ©u lôc ®Þa ®· ph¶n b¸c tÝnh thuyÕt phôc ®èi víi quan niÖm truyÒn thèng chèng ®èi l¹i viÖc x¸c lËp chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n .
*Trong khi BLHS Thuþ Sü chØ quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t duy nhÊt trong hÖ thèng h×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m téi:
-§iÒu 7bis míi cña BLHS v¬ng quèc BØ quy ®Þnh h×nh ph¹t nh sau:ph¹t tiÒn, tÞch thu tµi s¶n cña ph¸p nh©n, gi¶i thÓ ph¸p nh©n, cÊm tiÕn hµnh ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh, ®ãng cöa ph¸p nh©n, niªm yÕt quyÕt ®Þnh ®· ®îc toµ ¸n tuyªn hoÆc th«ng b¸o quyÕt ®Þnh ®ã trªn c¸c ph¬ng tiÖn nghe nh×n.
*BLHS Hµ Lan quy ®Þnh nh÷ng h×nh ph¹t sau cã thÓ ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m téi lµ ph¹t tiÒn, gi¶i thÓ ph¸p nh©n, tÞch biªn, niªm yÕt quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n tuyªn hoÆc th«ng b¸o quyÕt ®Þnh ®ã trªn c¸c ph¬ng tiÖn nghe nh×n, tÞch thu tµi s¶n, buéc båi thêng thiÖt h¹i, ®×nh chØ mét phÇn hoÆc toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp, ra lÖnh chÊm døt hoÆc ph¶i thùc hiÖn mét hµnh ®éng hoÆc kh«ng hµnh ®éng, chÞu sù gi¸m s¸t t ph¸p.
*Ph¸p:
T¹i céng hoµ Ph¸p:Theo BLHS Ph¸p n¨m 1992 hiÖn hµnh(®iÒu 121-2):”c¸c ph¸p nh©n trõ nhµ níc, ph¶i chÞu TNHS v× nh÷ng hµnh vi ph¹m téi ®îc thùc hiÖn bëi c¸c c¬ quan, hoÆc nh÷ng ngêi ®¹i diÖn cña m×nh v× lîi Ých cña ph¸p nh©n ®ã”.
Tuy nhiªn, v× theo tinh thÇn cña BLHS (®iªu 121-1) kh«ng ai cã thÓ ph¶i chÞu TNHS , nÕu kh«ng ph¶i v× nh÷ng hµnh vi cña b¶n th©n m×nh, nªn TNHS cña ph¸p nh©n ë Ph¸p cã mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y: a)TNHS nµy chØ cã trong nh÷ng trêng hîp do luËt hoÆc nghÞ ®Þnh quy ®Þnh riªng; b)TNHS nµy chØ tån t¹i khi téi ph¹m ®îc thùc hiÖn v× lîi Ých cña ph¸p nh©n bëi ngêi l·nh ®¹o hay ngêi ®¹i diÖn cña nã; c)TNHS nµy chØ ®îc ¸p dông cïng víi thÓ nh©n, chø ph¸p nh©n kh«ng thÓ thay thÕ cho thÓ nh©n.
PLHS céng hoµ Ph¸p ghi nhËn mét hÖ thèng c¸c h×nh ph¹t riªng biÖt ®îc ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n bÞ truy cøu TNHS ,mµ vÞ trÝ hµng ®Çu trong hÖ thèng nµy lµ ph¹t tiÒn ë møc rÊt cao nh m¾c ph¹t tiÒn tèi ®a: a)Träng téi :2500000000 Fr¨ng; b)Khinh téi 5000000 Fr¨ng; c)Vi c¶nh 50000 fr¨ng. Ngoµi ra trong trêng hîp ph¸p nh©n bÞ truy cøu TNHS l¹i, th× møc ph¹t tiÒn tèi ®a cßn ®îc t¨ng gÊp ®«i. Theo bµi viÕt cña t¸c gi¶ ViÖt Hïng th× còng cßn mét lo¹t c¸c chÕ tµi ph¸p lý h×nh sù kh¸c (kh«ng ®¸nh vµo tù do th©n thÓ cña con ngêi) ®îc quy ®Þnh ®èi víi nh÷ng hµnh vi ph¹m téi do ph¸p nh©n thùc hiÖn.
Nghiªn cøu cho thÊy ®èi víi c¸c träng téi hoÆc khinh téi nh÷ng lo¹i h×nh ph¹t ®îc quy ®Þnh ¸p dông lµ gièng nhau. TÊt c¶ c¸c h×nh ph¹t nªu trªn ®Òu lµ h×nh ph¹t chÝnh khi ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m téi, kh«ng tån t¹i c¸c h×nh ph¹t bæ sung hoÆc thay thÕ ®îc quy ®Þnh víi c¸c lo¹i téi ph¹m nµy. C¸c h×nh ph¹t ®ã lµ gi¶i thÓ, cÊm tiÕn hµnh trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp mét hoÆc nhiÒu ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp hoÆc x· héi trong thêi h¹n 5 n¨m hoÆc vÜnh viÔn, chÞu sù gi¸m s¸t t ph¸p trong thêi h¹n tèi ®a lµ 5 n¨m, ®ãng cöa vÜnh viÔn c¸c c¬ së hoÆc mét trong nhiÒu c¬ së cña ph¸p nh©n ®· sö dông ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng ph¹m téi trong thêi h¹n tèi ®a lµ 5 n¨m hoÆc vÜnh viÔn; tÞch thu vËt ®· ®îc sö dông hoÆc dµnh cho viªc thùc hiÖn téi ph¹m hoÆc vËt do ph¹m téi mµ cã, niªm yÕt quyÕt ®Þnh ®· ®îc toµ ¸n tuyªn hoÆc th«ng b¸o quyÕt ®Þnh ®ã trªn c¸c ph¬ng tiÖn nghe nh×n.
§èi víi c¸c ph¸p nh©n ph¹m téi vi c¶nh th× cã thÓ ¸p dông c¸c h×nh ph¹t ®îc quy ®Þnh tai ®iÒu 131-40 BLHS.§ã lµ h×nh ph¹t tiÒn vµ mét sè h×nh ph¹t tíc hoÆc h¹n chÕ c¸c quyÒn cña ph¸p nh©n ®îc quy ®Þnh trong ®iÒu 131-42
CÇn lu ý lµ ngoµi nh÷ng h×nh ph¹t quy ®Þnh t¹i ®iÒu 131-39 nh nªu trªn, BLHS Ph¸p cßn cho phÐp thiÕt lËp c¸c h×nh ph¹t kh¸c trong bé luËt hoÆc trong c¸c luËt chuyªn biÖt kh¸c ®Ó ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m téi.Trong ®ã BLHS quy ®Þnh h×nh ph¹t gi¶i thÓ vµ h×nh ph¹t ®Æt ph¸p nh©n chÞu sù gi¸m s¸t t ph¸p kh«ng ®îc ¸p dông ®èi víi c¸c ph¸p nh©n c«ng ph¹m téi vµ còng kh«ng ®îc ¸p dông h×nh ph¹t nµy ®èi víi c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ hoÆc c¸c nhãm chÝnh trÞ, c¸c tæ chøc c«ng ®oµn chuyªn nghiÖp nÕu ph¹m téi.
6-KÕt luËn:
Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n trong LHS c¸c níc theo truyÒn thèng Ch©u ©u lôc ®Þa cã thÓ rót ra c¸c kÕt kuËn sau:
-T¹i ch©u ©u tríc c¸ch m¹ng Ph¸p n¨m 1789, TNHS cña ph¸p nh©n ®· ®îc ghi nhËn, nhng sau ®ã do ¶nh hëng cña trêng ph¸i khai s¸ng –nh©n ®¹o vµ phong trµo c¶i c¸ch PLHS cïng víi sù ghi nhËn nguyªn t¾c lçi vµ nguyªn t¾c c¸ nh©n ho¸ h×nh ph¹t trong luËt thùc ®Þnh ®· dÉn tíi viÖc kh«ng chÊp nhËn nguyªn t¨c TNHS cña ph¸p nh©n ë c¸c níc t¹i ch©u ©u lôc ®Þa.
-ViÖc quy ®Þnh chñ thÓ chÞu TNHS ph¸p nh©n cña mçi níc ®ang nghiªn cøu còng rÊt kh¸c nhau.Trong khi LHS Ph¸p chØ quy ®Þnh nh÷ng ph¸p nh©n theo luËt c«ng vµ ph¸p nh©n theo luËt t cã t c¸ch ph¸p nh©n d©n sù hoÆc th¬ng m¹i míi cã thÓ bÞ quy kÕt TNHS, th× LHS nh÷ng níc kh¸c l¹i quy ®Þnh chñ thÓ chÞu TNHS réng h¬n rÊt nhiÒu, nã cã thÓ lµ ph¸p nh©n tæ chøc cã hoÆc kh«ng cã t c¸ch ph¸p nh©n. Tuy nhiªn hÇu hÕt c¸c níc nµy cã quy ®Þnh lo¹i trõ TNHS ®èi víi mét sè ph¸p nh©n, tæ chøc theo luËt c«ng.
-HÇu hÕt c¸c níc theo truyÒn thèng ch©u ©u lôc ®Þa thõa nhËn TNHS cña ph¸p nh©n ®Òu quy ®Þnh ph¸p nh©n hoÆc tæ chøc cã thÓ bÞ truy cøu TNHS ®èi víi mäi téi ph¹m ®îc quy ®Þnh trong BLHS vµ c¸c luËt chuyªn nghµnh, trõ LHS Ph¸p l¹i quy ®Þnh ph¸p nh©n chØ chÞu TNHS vÒ nh÷ng téi ph¹m mµ luËt hoÆc nghÞ ®Þnh cã quy ®Þnh cô thÓ.
-Nh×n chung, ®Ó quy kÕt TNHS cho ph¸p nh©n LHS c¸c níc ®ßi hái hai ®iÒu kiÖn:
+Mét hoÆc nhiÒu c¸ nh©n cô thÓ-th«ng thêng ®ã lµ ngêi l·nh ®¹o ph¸p nh©n, tæ chøc ®· thùc hiÖn mét téi ph¹m ®îc quy ®Þnh trong BLHS ;
+Téi ph¹m nµy ®îc thùc hiÖn trªn danh nghÜa hoÆc trong ph¹m vi ho¹t ®éng hoÆc v× lîi Ých cña ph¸p nh©n, tæ chøc ®ã.
-Trong khi LHS c¸c níc Ph¸p, BØ, Hµ Lan ®Òu quy ®Þnh TNHS ®ång thêi th× LHS Thuþ Sü l¹i quy ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n lµ lo¹i TNHS bæ trî cho TNHS cña c¸ nh©n.
-ChØ riªng LHS Thuþ Sü quy ®Þnh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t duy nhÊt, cßn LHS c¸c níc kh¸c ®Òu quy ®Þnh mét hÖ thèng h×nh ph¹t ®Ó toµ ¸n lùa chän ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n ph¹m téi.
iii-tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ph¸p nh©n trong luËt h×nh sù c¸c níc x· héi chñ nghÜa:
1-liªn x« cò:
Trong thêi gian h¬n nöa thÕ kØ qua, ph¸p luËt h×nh sù cña níc ta ®· chÞu ¶nh hëng rÊt nhiÒu bëi ph¸p luËt h×nh sù c¸c níc x· héi chñ nghÜa, ®Æc biÖt lµ Liªn X« cò.Vµ còng nh ë c¸c quèc gia ®ã, ph¸p luËt h×nh sù cña níc ta cha bao giê coi ph¸p nh©n lµ chñ thÓ cña téi ph¹m.Bé luËt h×nh sù míi nhÊt cña Liªn bang Nga ®îc §uma quèc gia Nga th«ng qua ngµy 24/5/1996 còng kh«ng coi ph¸p nh©n lµ chñ thÓ cña téi ph¹m. §iÒu 19 BLHS Liªn Bang Nga n¨m 1996 quy ®Þnh:”TNHS chØ thuéc vÒ thÓ nh©n cã ®ñ n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm ®¹t tíi ®é tuæi do bé luËt nµy quy ®Þnh”. ë c¸c níc x· héi chñ nghÜa §«ng ©u tríc ®©y ph¸p luËt h×nh sù còng kh«ng quy ®Þnh ph¸p nh©n lµ chñ thÓ cña téi ph¹m. LËp luËn cho ®iÒu nµy , c¸c nhµ khoa häc ph¸p lÝ h×nh sù ®Òu c¨n cø vµo nguyªn t¾c c¸ thÓ ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ tÝnh môc ®Ých cña h×nh ph¹t. Ph¸p nh©n lµ tËp thÓ cña nh÷ng con ngêi cô thÓ vµ hµnh vi vi ph¹m cña ph¸p nh©n ®îc thùc hiÖn bëi hµnh vi cña nh÷ng con ngêi cô thÓ nªn ph¸p nh©n kh«ng ph¶i chÞu TNHS mµ ngêi ph¶i chiô TNHS chÝnh lµ nh÷ng ngêi cô thÓ. Mét trong nh÷ng môc ®Ých cña h×nh ph¹t lµ gi¸o dôc, c¶i t¹o vµ h×nh ph¹t sÏ kh«ng cã t¸c dông nÕu nã ®îc ¸p dông ®èi víi ph¸p nh©n mµ kh«ng ®îc ¸p dông ®èi víi con ngêi cô thÓ.
2-céng hoµ nh©n d©n trung hoa:
ë Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa, tríc ®©y, ph¸p luËt h×nh sù còng kh«ng quy ®Þnh ph¸p nh©n lµ chñ thÓ cña téi ph¹m. Tuy nhiªn trong BLHS míi nhÊt ®îc th«ng qua th¸ng 3 n¨m 1997 ®· cã c¸c quy ®Þnh ph¸p nh©n còng cã thÓ lµ chñ thÓ cña téi ph¹m.TiÕt 4 ch¬ng 3 BLHS cña Trung Hoa víi tªn gäi “téi ph¹m cã chñ thÓ lµ c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ, tæ chøc”cã hai ®iÒu luËt quy ®Þnh vÒ TNHS cña ph¸p nh©n. §iÒu 30 quy ®Þnh:”c«ng ty, xÝ nghiÖp, c¬ quan, tæ chøc, ®oµn thÓ thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi th× còng bÞ coi lµ ph¹m téi vµ ph¶i chÞu TNHS “, ®iÒu 31 quy ®Þnh”c«ng ty, xÝ nghiÖp, c¬ quan, tæ chøc, ®oµn thÓ ph¹m téi sÏ bÞ ph¹t tiÒn, ngêi phô tr¸ch vµ nh÷ng ngêi cã tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp kh¸c cña ®¬n vÞ còng ph¶i chÞu TNHS. PhÇn riªng cña Bé LuËt nµy vµ nh÷ng luËt kh¸c cã nh÷ng quy ®Þnh liªn quan ®Òu ph¶i dùa trªn quy ®Þnh nµy”.
ch¬ng III
vÊn ®Ò quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ph¸p nh©n vµo viÖt nam
i-vÊn ®Ò quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ph¸p nh©n vµo viÖt nam:
Thêi gian qua (kÓ c¶ tríc vµ sau khi ban hµnh BLHS n¨m 1999 trong s¸ch b¸o ph¸p lý h×nh sù cña níc ta cã nh÷ng luËn chøng chñ yÕu cho sù ®iÒu chØnh vÒ mÆt lËp ph¸p chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n trong LHS ViÖt Nam hiÖn hµnh nh sau:
Tríc hÕt ®ã lµ nh÷ng luËn chøng cña t¸c gi¶ ñng hé viÖc ghi nhËn chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n lµ “chØ nªn ®Æt vÊn ®Ò truy cøu TNHS ®èi víi mét sè ph¸p nh©n kinh tÕ nh doanh nghiÖp c«ng ty…§©y lµ lo¹i tr¸ch nhiÖm ®ång thêi.Tríc ®ã, kiÕn gi¶i lËp ph¸p cña c¸c t¸c gi¶ nµy lµ vÊn ®Ò TNHS cña ph¸p nh©n cho dù th¶o BLHS söa ®æi lÇn thø 10 ®· ®îc ®a ra trong quy ®Þnh t¹i ®iÒu 2”c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù víi néi dung nh sau:”c¬ quan, tæ chøc, ®¬n vÞ ph¶i chÞu TNHS vÒ hµnh vi ph¹m téi do ®¹i diÖn cña m×nh thùc hiÖn v× lîi Ých cña c¸c tæ chøc ®ã. CÇn lu ý lµ t¹i kho¶n 1 ®iÒu 2 dù th¶o nµy lµ quy ph¹m ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò TNHS cña thÓ nh©n. Nhng ngay sau ®ã chóng ta ®· râ ngay sau ®ã, trong dù th¶o BLHS lÇn thø 11 th× kiÕn gi¶i lËp ph¸p nµy ®· bÞ lo¹i bá.
Vµ gÇn ®©y nhÊt, TS.Ph¹m Hång H¶i trong mét bµi b¸o ®¨ng trªn t¹p chÝ luËt häc sè 6-n¨m 1999 ®· ®a ra nh÷ng luËn ®iÓm coi ph¸p nh©n lµ chñ thÓ cña téi ph¹m.
Qua nghiªn cøu t×nh h×nh téi ph¹m vµ thùc tiÔn ho¹t ®éng tè tông h×nh sù ë níc ta th× ®· ®Õn lóc trong ph¸p luËt h×nh sù cña níc ta ph¶i cã c¸c quy ®Þnh vÒ TNHS cña ph¸p nh©n.Tríc ®©y chóng ta kh«ng quy ®Þnh ph¸p nh©n lµ chñ thÓ cña téi ph¹m bëi v× khi Êy cha cÇn thiÕt v× sè c¸c vi ph¹m ph¸p luËt cña ph¸p nh©n ®¹t tíi møc nguy hiÓm cho téi ph¹m cßn Ýt, cha ®¸ng kÓ. LÝ luËn luËt h×nh sù chØ ra r»ng ®Ó téi ph¹m ho¸ mét hµnh vi Ýt nhÊt cÇn cã 3 ®iÒu kiÖn: hµnh vi cã tÝnh nguy hiÓm cao cho x· héi; hµnh vi t¬ng ®èi phæ biÕn; hµnh vi cã thÓ ®îc chøng minh b»ng tè tông. HiÖn nay c¸c lo¹i vi ph¹m ®ã cña ph¸p nh©n ®· t¬ng ®èi phæ biÕn vµ viÖc gi¶i quyÕt, xö lý chóng b»ng tè tông lµ cÇn thiÕt. ViÖc quy ®Þnh ph¸p nh©n lµ chñ thÓ cña téi ph¹m xÐt vÒ b¶n chÊt kh«ng cã g× lµ bÊt cËp cho viÖc ¸p dông ph¸p luËt h×nh sù nãi riªng còng nh ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m nãi chung.Chóng ta vÉn thõa nhËn ®ång ph¹m, ph¹m téi cã tæ chøc lµ nh÷ng h×nh thøc ph¹m téi cã møc ®é nguy hiÓm cho x· héi lín h¬n h×nh thøc c¸ nh©n ph¹m téi.C¸c vi ph¹m ph¸p luËt cña ph¸p nh©n ®Òu ®îc thùc hiÖn díi h×nh thøc ®ång ph¹m vµ lÏ ra so víi c¸c vi ph¹m kh¸c cïng lo¹i chóng ph¶i ®îc coi lµ nguy hiÓm h¬n míi ®óng.V× vËy, kh«ng truy cøu TNHS ph¸p nh©n khi ph¸p nh©n cã hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt nghiªm träng cã nghÜa lµ ngêi lµm luËt ®· m¾c ph¶i mét sai lÇm lµ lu«n lu«n coi hµnh vi vi ph¹m cña ph¸p nh©n kh«ng nguy hiÓm b»ng hµnh vi vi ph¹m cña thÓ nh©n vµ ®iÒu nµy râ rµng m©u thuÉn víi lÝ luËn vÒ ®ång ph¹m vµ m©u thuÉn víi quan ®iÓm rÊt quan träng ®îc thõa nhËn trong luËt h×nh sù lµ tÝnh nguy hiÓm cho x· héi cña téi ph¹m ®îc ®¸nh gi¸ tríc hÕt ph¶i dùa vµo tÇm quan träng cña quan hÖ x· héi nã x©m h¹i chø kh«ng ph¶i nã do c¸ nh©n hay ph¸p nh©n thùc hiÖn.
MÆc dï BLHS söa ®æi cña níc ta míi ®îc th«ng qua nhng trong thêi gian tíi cÇn cô thÓ ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ph¸p nh©n ®èi víi c¸c téi ph¹m vÒ kinh tÕ mµ ph¸p nh©n thêng thùc hiÖn nh trèn thuÕ, kinh doanh tr¸i phÐp, lµm hµng gi¶, vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý ®Êt ®ai, vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ m«i trêng….
Trong quan hÖ ph¸p luËt h×nh sù, ngêi ®øng ®Çu hoÆc ngêi ®¹i diÖn cña ph¸p nh©n vµ ph¸p nh©n kh«ng thÓ chÞu TNHS thay nhau.Ngêi ®øng ®Çu hoÆc ngêi ®¹i diÖn ®ång thêi ph¶i chÞu TNHS khi hµnh vi cña hä ®îc thùc hiÖn trong ph¹m vi ®îc uû quyÒn. Ph¸p nh©n kh«ng chÞu TNHS cïng ngêi ®øng ®Çu hoÆc ngêi ®¹i diÖn nÕu hµnh vi ph¹m téi cña ngêi nµy vît qu¸ sù uû quyÒn cña ph¸p nh©n. Ngîc l¹i, ngêi ®øng dÇu hoÆc ®¹i diÖn cña ph¸p nh©n chØ cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh hay kØ luËt vÒ hµnh vi ph¹m téi cña ph¸p nh©n nÕu hä kh«ng cã lçi h×nh sù ®èi víi hµnh vi ®ã.
ii-Nh÷ng yÕu tè ®Ó vÊn ®Ò TNHS cña ph¸p nh©n cã tÝnh kh¶ thi:
Nh chóng ta ®· nãi râ ë phÇn trªn, viÖc truy cøu TNHS cña ph¸p nh©n phô thuéc rÊt nhiÒu vµo mÆt thùc tiÔn t×nh h×nh vi ph¹m ph¸p luËt nghiªm träng do ph¸p nh©n g©y ra á níc ta trong thêi gian gÇn ®©y.Chóng ta kh«ng thÓ kh«ng thay ®æi lý luËn khi thùc tiÔn ®· cã nhøng biÕn chuyÓn míi-nhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn m¹nh vµ còng ®ang béc lé ra nh÷ng h¹n chÕ cña nã.§Ó b¶o ®¶m quyÒn lîi cña nh©n d©n, ®Ó gi÷ v÷ng ph¸p chÕ X· Héi Chñ NghÜa chóng ta cÇn ph¶i trõng ph¹t m¹nh tay h¬n víi c¸c ph¸p nh©n ph¹m téi. Cã nh vËy th× míi cñng cè ®îc lßng tin cña nh©n d©n vµo §¶ng vµ Nhµ Níc trong thêi k× qu¸ ®é lªn Chñ NghÜa X· Héi.
§Ó viÖc quy ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n vµo trong LHS níc ta cã tÝnh kh¶ thi phô thuéc rÊt lín vµo ý chÝ cña c¸c nhµ lµm luËt. Nhng viÖc cÇn thiÕt nhÊt hiÖn nay chÝnh lµ viÖc c¸c nhµ khoa häc níc ta ph¶i ®ãng gãp nhiÒu h¬n n÷a c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy ®Ó chóng ta thÊy râ nh÷ng kiÕn gi¶i lËp ph¸p ®ãng gãp vµo c«ng t¸c x©y dùng ph¸p luËt.ViÖc chóng ta häc hái nh÷ng yÕu tè tÝch cùc trong khoa häc ph¸p lý cña c¸c níc b¹n lµ mét vÊn ®Ò nªn khuyÕn khÝch.V× ë c¸c níc ph¸t triÓn hay ®ang ph¸t triÓn kh¸c ®· cã thêi gian ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng l©u h¬n níc ta.§©y còng lµ mét viÖc lµm phï hîp víi xu thÕ chung cña thêi ®¹i khi chóng ta héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
NÕu nh sau kho¶ng thêi gian ng¾n chóng ta quy ®Þnh vÊn ®Ò TNHS cña ph¸p nh©n (kho¶ng 5 n¨m hoÆc ng¾n h¬n th× ®iÒu nµy rÊt khã cã thÓ kh¼ng ®Þnh, nhµ lµm luËt níc ta nhËn thÊy lµ cÇn thiÕt ph¶i ®iÒu chØnh vÒ mÆt lËp ph¸p ghi nhËn chÕ ®Þnh TNHS cña ph¸p nh©n, th× còng kh«ng thÓ quy ®Þnh nh t¹i ®iÒu 2 trong dù th¶o v× nã cha thÓ hiÖn ®Çy ®ñ néi dung cña lËp luËn cho kiÕn gi¶i lËp ph¸p ®îc ®a ra, cha b¶o ®¶m tÝnh chÝnh x¸c vÒ mÆt khoa häc vµ thiÕu sù chÆt chÏ vÒ mÆt kÜ thuËt lËp ph¸p. Cã thÓ nªn quy ®Þnh theo hai híng sau ®©y:
-Híng thø nhÊt lµ bæ sung vµo BLHS ch¬ng míi hoµn toµn ®éc lËp víi c¸i tªn gäi TNHS cña ph¸p nh©n vµ ch¬ng nµy ®øng sau hoÆc cã thÓ ®øng tríc ch¬ng vÒ téi ph¹m, mµ trong ®ã quy ®Þnh toµn bé c¸c quy ®Þnh cña phÇn chung chØ liªn quan ®Õn TNHS cña riªng ph¸p nh©n (nh chñ thÓ cña TNHS cã thÓ lµ ph¸p nh©n, nh÷ng ®iÒu kiÖn cña TNHS , hÖ thèng h×nh ph¹t ®èi víi ph¸p nh©n)
-Híng thø hai lµ bæ sung vµo BLHS c¸c quy ph¹m ®Ò cËp ®Õn: a)VÊn ®Ò TNHS cña ph¸p nh©n t¹i hai ®iÒu t¬ng øng (vÒ chñ thÓ cña TNHS vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña TNHS )trong ch¬ng ®éc lËp “vÒ TNHS” vµ vÞ trÝ ch¬ng nµy còng ®îc s¾p xÕp nh híng thø nhÊt ®Ò cËp. b)C¸c vÊn ®Ò vÒ h×nh ph¹t, miÔn TNHS, h×nh ph¹t chØ ®èi víi riªng ph¸p nh©n t¹i c¸c ®iÒu t¬ng øng trong ch¬ng ®éc lËp cã c¸c ®iÒu ®ã. Ch¼ng h¹n ®Ó tham kh¶o, díi ®©y chóng ta cã thÓ ®a ra m« h×nh lý luËn vÒ c¸c kiÕn gi¶i lËp ph¸p ®èi víi c¸c quy ph¹m cña ba ®iÒu ®Çu tiªn trong ch¬ng ®éc lËp “vÒ TNHS theo híng nµy”:
“Điều ...Khái niệm trách nhiệm hình sự; chủ thể của trách nhiệm hình sự:
-Phương án 1:Trách nhiệm hình sự là hậu quả pháp lý của việc thực hiện tội phạm và được thể hiện trong bản án kết tội của toà án đã có hiệu lực pháp luật bằng việc áp dụng đối với những người phạm tội các biện pháp cưỡng chế của nhà nước do bộ luật này quy định.
-Phương án 2:Trách nhiệm hình sự là hậu quả pháp lý của việc thực hiện tội phạm, được thể hiện bằng bản án kết tội người bị coi là có tội trong việc phạm tội và sự áp dụng của toà án đối với người đó một hoặc nhiều biện pháp cưỡng chế của nhà nước được quy định trong bộ luật này.
2.Chủ thể của trách nhiệm hình sự theo bộ luật này có thể là thể nhân hoặc pháp nhân.
3.Chủ thể của trách nhiệm hình sự là thể nhân, tức là người có năng lực trách nhiệm hình sự, đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự và có lỗi trong việc thực hiện tội phạm được quy định trong bộ luật này.
4.Trong những trường hợp do các điều tương ứng tại phần các tội phạm bộ luật này quy định riêng, thì chủ thể của trách nhiệm hình sự trên những cơ sở chung cùng với thể nhân, còn là cơ quan, doanh nghiệp, công ty, hoặc đơn vị kinh tế (sau đây gọi chung là pháp nhân) đã để cho người đại diện của mình thực hiện tội phạm vì lợi ích của pháp nhân đó.
Điều...Cơ sở của trách nhiệm hình sự(chỉ có một khoản)
-Phương án 1:Cơ sở của trách nhiệm hình sự là việc thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mà bộ luật này quy định là tội phạm.
-Phương án 2:Cơ sở của trách nhiệm hình sự là việc thực hiện tội phạm được quy định trong bộ luật này.
Điều ....Những điều kiện của trách nhiệm hình sự:
1.Chỉ người nào có năng lực trách nhiệm hình sự, đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự và có lỗi trong việc thực hiện tội phạm được quy định trong bộ luật này mới phải chịu trách nhiệm hình sự.
2.Chỉ pháp nhân nào đã để cho người đại diện thực hiện tội phạm được quy định trong bộ luật này vì lợi ích của mình thì mới phải chịu trách nhiệm hình sự cùng với người đó trên những cơ sở chung .
(Ngoài 3 điều trên đây, chương này còn bao gồm 4 điều khác đề cập đến khái niệm của từng điều kiện của TNHS là:a-Năng lực TNHS, b-Tuổi chịu TNHS, cũng như khái niệm c- năng lực TNHS hạn chế và d- năng lực TNHS trong tình trạng say hoặc dùng chất kích thích mạnh khác).
phÇn Iii-kÕt luËn:
Xuất phát từ những việc nghiên cứu những vấn đề TNHS của pháp nhân như lịch sử của vấn đề TNHS của pháp nhân trong PLHS nước ngoài, TNHS của pháp nhân trong khoa học luật hình sự Việt Nam tương ứng với 3 phần(I,II, và III)trên đây, chúng ta có thể đi đến một số kết luận chung như sau:
-TNHS của pháp nhân trong giai đoạn phát triển hiện nay của xã hội Việt Nam th× theo em cũng đã đến lúc nên quy định pháp nhân là chủ thể của tội phạm trong pháp luật hình sự trên cơ sở cả 3 mặt lập pháp, lý luận và thực tiễn đã được phân tích ở trên đây.
-Hơn nữa dưới góc độ hoàn thiện một cách tổng thể và toàn diện hệ thống pháp luật Việt Nam hiện hành và tiếp tục làm s¸ng tỏ về mặt lý luận các biện pháp pháp lý nhằm đấu tranh với các tội phạm mà những người đại diện cho các pháp nhân thường thực hiện vì lợi ích của pháp nhân là một trong những hướng nghiên cứu quan trọng và là nhiệm cụ cần thiết của khoa học pháp lý nước ta.
NÕu nh÷ng quy ®Þnh trªn ®©y trong t¬ng lai ®îc thÓ hiÖn trong BLHS th× nguyªn t¾c c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng, nguyªn t¾c mäi hµnh vi ph¹m téi kh«ng tho¸t khái sù trõng trÞ cña ph¸p luËt sÏ ®îc cñng cè vµ ®©y sÏ lµ ®iÒu kiÖn quan träng b¶o ®¶m hiÖu qu¶ cña cuéc ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m cña níc ta hiÖn nay.
tµi liÖu tham kh¶o:
1-Ph¸p nh©n cã thÓ lµ chñ thÓ cña téi ph¹m kh«ng?- TS.Ph¹m Hång H¶i, T¹p chÝ LuËt häc sè 6 n¨m 1999.
2-VÒ tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ph¸p nh©n trong luËt h×nh sù mét sè níc theo truyÒn thèng luËt Ch©u ¢u lôc ®Þa-TrÞnh Quèc To¶n-Khoa LuËt §¹i häc Quèc Gia Hµ Néi-T¹p chÝ Nhµ Níc vµ Ph¸p LuËt sè 11-2005.
3-Kh¸i niÖm tr¸ch nhiÖm h×nh sù-ThS.Ph¹m M¹nh Hïng. Trêng Cao ®¼ng kiÓm s¸t Hµ Néi.
4-Ph¸p nh©n cã ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù? Th¹c sü TrÞnh V¨n Thèng. PG§ C«ng an tØnh B×nh §Þnh.
5-Tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ph¸p nh©n trong LuËt h×nh sù Hµ Lan-LuËt s.Th¹c sü TrÞnh Quèc To¶n. Khoa LuËt §¹i häc Quèc Gia Hµ Néi. T¹p chÝ kiÓm s¸t, sè 5-2003.
6-Mét sè vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ph¸p nh©n trong luËt h×nh sù c¸c níc theo truyÒn thèng Common Law-TrÞnh Quèc To¶n-T¹p chÝ toµ ¸n nh©n d©n th¸ng 9 n¨m 2006(sè 18).
7-Tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ph¸p nh©n-Mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn vµ thùc tiÔn. TS.LuËt häc Lª C¶m-Khoa LuËt - §¹i häc Quèc Gia Hµ Néi.
8-Bé luËt h×nh sù cña Níc Céng Hoµ X· Héi Chñ NghÜa ViÖt Nam n¨m 1999.
9-Bé luËt d©n sù cña Níc Céng Hoµ X· Héi Chñ NghÜa ViÖt Nam n¨m 2005.
10-Tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ph¸p nh©n vµ mét sè téi ph¹m kinh tÕ theo luËt h×nh sù Céng Hoµ Ph¸p-T¹p chÝ D©n chñ vµ Ph¸p LuËt, th¸ng 4-1998
11-Tsuneo I nako.T×m hiÓu ph¸p luËt NhËt B¶n(dÞch tõ tiÕng NhËt B¶n cña Hoµng Giang)NXB khoa häc x· héi n¨m 1993.
12-Chuyªn ®Ò vÒ mét sè vÊn ®Ò lý luËn, thùc tiÔn phôc vô x©y dùng BLHS-Th«ng tin khoa häc ph¸p lý th¸ng 6/1998.
13-Lª C¶m. Hoµn thiÖn ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam trong giai ®o¹n x©y dùng nhµ níc ph¸p quyÒn. NXB c«ng an nh©n d©n, Hµ Néi.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
Trách nhiệm hình sự của pháp nhân.doc
