Trăm năm cô đơn - Từ lí thuyết tiếp nhận văn học

Trăm năm cơ đơn – tiểu thuyết đỉnh cao của Márquez Cĩ ý kiến cho rằng muốn biết một nhà văn cĩ vị trí như thế nào trong bản lược đồ văn học, hãy nghĩ đến cây sồi trong rừng, vắng cây sồi rừng trống vắng bao nhiêu thì tầm vĩc của nhà văn cũng lớn bấy nhiêu. Và tơi liên tưởng đến Márquez. Bĩng trưởng lão Márquez đổ xuống một khoảng rộng, làm mái che cho biết bao thế hệ sau. Đĩ vừa là một sự dẫn đường quí giá vừa là một thử thách lớn lao. Bởi nếu khơng muốn bị cớm nắng, các cây non phải vươn cao hơn cây sồi cổ thụ. Márquez được biết đến như một nhà văn bậc thầy về tiểu thuyết và truyện ngắn, trong đĩ đỉnh cao là Trăm năm cơ đơn. Tác phẩm được nhà xuất bản Sudamerica xuất bản lần đầu bằng tiếng Tây Ban Nha vào năm 1967 tại Buenos Aires (Argentina). Cho đến nay, tác phẩm đã chuyển dịch qua hơn 30 ngơn ngữ trên thế giới được tặng giải Chianchiano của Ý, được Pháp cơng nhận là cuốn sách hay nhất trong năm và được giới phê bình văn học Mỹ đánh giá là một trong 12 cuốn sách hay nhất trong thập niên 1960. Cùng với những tác phẩm Ngài đại tá chờ thư (El coronel no tiene quien le escriba, 1959), Mùa thu của ngài trưởng lão (El otođo del patriarca, 1975), Trăm năm cơ đơn đã mang đến cho tác giả giải Nobel Văn học danh giá năm 1982. 18 tháng làm việc cật lực trong căn phịng đầy khĩi thuốc, căn phịng mafia, với sự ra đi của vơ số đồ đạc trong nhà, với mĩn nợ lên tới 10 ngàn đơ, Márquez đã tạo nên một kiệt tác văn chương nhân loại. Nĩ đã vượt lên trên tất cả giới hạn về khơng gian, thời gian, về cả định kiến xã hội để trở thành huyền thoại. Bởi hơn tất cả, Trăm năm cơ đơn đã chạm đến những cội rễ sâu xa trong mỗi con người, phản ánh những xáo trộn trong cuộc sống và cảnh tỉnh con người về một bức tranh tận thế cĩ thật, tức là nĩ thâu tĩm cả quá khứ, hiện tại và tương lai, nĩ tái hiện sâu sắc bản thể và tâm thể con người. Đây là một tiểu thuyết huyền thoại đã đi vào huyền thoại. Tổng thuật các cơng trình nghiên cứu Trăm năm cơ đơn Trăm năm cơ đơn là một trong những tuyệt tác của văn học Châu Mỹ La tinh nĩi riêng và văn học thế giới nĩi chung. Vì vậy khơng cĩ gì ngạc nhiên khi cĩ một lượng lớn các cơng trình với qui mơ khác nhau bàn về tác phẩm này. Do giới hạn ngơn ngữ nên chúng tơi khơng thống kê được đầy đủ tất cả các cơng trình mà chỉ khảo những trang viêt tiêu biểu viết bằng tiếng Anh và tiếng Việt. Về những bài nghiên cứu viết bằng tiếng Anh, chúng tơi nhận thấy cĩ một số những điểm sáng nổi bật sau. Gabriel García Márquez do Harold Bloom (Giáo sư khoa Nhân học trường Đại học Yale) hiệu đính và giới thiệu, nhà xuất bản Chealsea. Đây là một cuốn sách tập hợp nhiều bày nghiên cứu cơng phu về Márquez. Trong đĩ cĩ một số bài viết về tác phẩm nổi danh Trăm năm cơ đơn: Gabriel García Márquez từ Aracata đến Macondo, Những sản phẩm khoa học của José Acardio Buendía- con người đi tìm bản thể của Floyd Merrell, Trăm năm cơ đơn - huyền thoại và lịch sử của Roberto González Echevarría … Một cuốn sách khác khảo sát trên diện rộng về tác phẩm này là Trăm năm cơ đơn: những phương thức thâm nhập của Regina Janes, nhà xuất bản Twayne, 1991. Regina Janes cung cấp một phân tích tồn diện, hấp dẫn về Trăm năm cơ đơn của Gabriel García Márquez, bàn đến nhiều "phương thức đọc", giải thích tác phẩm này theo các phương cách khác nhau, đây cũng là một cuốn sách bestseller của Mỹ Latinh. Janes tiếp cận tác phẩm này qua bình diện văn học và lịch sử, bình luận theo nhiều hướng: chính trị, tiểu sử học , liên văn bản, và từ gĩc độ của huyền thoại và hiện thực huyền ảo. Trong quá trình đĩ, Janes cung cấp một cuộc khảo sát cĩ sức thuyết phục về tiểu thuyết, và kết luận, "Nếu García Márquez cĩ bước đi riêng, tạo ra huyền thoại hiện đại, thì dường như đĩ là mong muốn giữ gìn, bồi dưỡng, nuơi dưỡng ý thức của chúng ta về cõi khơng thực. Khơng chỉ thế giới thực mà chúng ta đang sa lầy mà cả những cuốn sách chúng ta đọc cũng đang phủ nhận chính chúng ta, một cách tạm thời, cần cĩ một thế giới tốt hơn để cĩ thể xác tín được.” Định hình rõ nét hơn về lí thuyết ứng dụng trong nghiên cứu Trăm năm cơ đơn là cuốn sách mang nhan đề: Phê bình hậu hiện đại về Trăm năm cơ đơn của Marquuez, cuốn sách của tác giả Jofer Serapio (A Postmodernist Critique of One Hundred Years of Solitude by Gabriel Garcia Márquez) đăng tải trên trang web: Theo tác giả bài viết, yếu tố thể hiện rõ nhất tính hậu hiện đại trong tác phẩm này là hiện thực huyền ảo. Và nhà văn đã cĩ sự pha trộn nhiều thể loại, lãng mạn, lịch sử, kì ảo. Tiếp cận tác phẩm ở gĩc độ phương pháp dạy dạy học, Maria Elena de Valdés và Mario J.Valdés đã xuất bản cuốn sách Những phương hướng giảng dạy tác phẩm trăm năm cơ đơn của Márquez (Approaches to teaching Garcia Márquez’s One hundred years of solitude). Cuốn sách này được thiết kế dành cho giáo viên, tập hợp những bài luận nghiên cứu đánh tin cậy. Phân 1: Dẫn nhập tư liệu giới thiệu về những tiểu thuyết của ơng, lịch sử nghiên cứu, tiểu sử. Phân 2: các hướng tiếp cận bao gồm những bài viết như: Trăm năm cơ đơn với thuyết nhân văn (Tác giả Hanna Geldrich-Leffman). Nghiên cứu Trăm năm cơ đơn từ lí thuyết văn học so sánh ( Lois Parkinson Zamora). Nghiên cứu Trăm năm cơ đơn theo lịch sử học, chính trị và văn minh ( Chester S. Halka). Trăm năm cơ đơn từ lí thuyết liên ngành, ( Sandra M. Boschetto) Trăm năm cơ đơn trong văn học Mỹ La Tinh ( Walter D. Mignolo). Các hướng diễn giảng ở lớp học Tiếp cận qua hệ tư tưởng và lịch sử của Gabriela Moar Tiếp cận qua lịch sử, huyền thoại và siêu hư cấu của Isabel Alvarez Borlan Một hướng tiếp cận từ gĩc độ tâm lý học phân tích ( Gary Eddy) Tiếp cận theo hướng trần thuật học (Amarryll Chanady) Tập chuyên luận này mở ra cho chúng ta nhiều đường hướng khác nhau để cĩ thể tiếp cận tác phẩm. Tùy theo mục đích, đối tượng giảng dạy mà cĩ thể lựa chọn một phương thức giảng dạy tối ưu. Trên cơ sở đĩ cũng cĩ thể tổng hợp nhiều hướng tiếp cận khác nhau để cĩ thể đưa ra sự tiếp nhận cĩ tính phổ quát và tồn diện hơn. Những cơng trình nghiên cứu tiếng Anh mà chúng tơi tổng hợp trên đây tuy khơng nhiều nhưng khá đa dạng và phong phú. Nĩ là một bức tranh thu nhỏ thể hiện chiều dài và chiều rộng của những cơng trình nghiên cứu về tác phẩm nổi danh của nhà văn Columbia này. Qua đĩ ta cĩ thể nhìn nhận khái quát về những hướng nghiên cứu, tiếp nhận nổi bật về tác phẩm này. Ở Việt Nam, Trăm năm cơ đơn được dịch và xuất bản năm 1983. Bài giới thiệu của dịch giả Nguyễn Trung Đức ở phần đầu của cuốn tiểu thuyết được xem là một trong những bài viết cĩ tính khai đường trong nghiên cứu tiểu thuyết này. Từ đĩ đến nay đã cĩ hàng chục những cơng trình nghiên cứu với những qui mơ khác nhau bàn đến tiểu thuyết này. Bởi sự hạn chế về điều kiện và thời gian nên chúng tơi khơng thống kê đầy đủ và chi tiết tất cả những cơng trình đĩ, chúng tơi chỉ tổng thuật những bài tiêu biểu. Trước hết là bài nghiên cứu : Nhân vật và thơng điệp của Nguyễn Trung Đức đăng trên trang web Nguyễn Trung Đức đã chỉ ra những bức thơng điệp gắn với tên của nhân vật trong sáng tác của nhà văn đạt giải Nobel 1982. Ơng xác định những vịng trịn đan lồng trong truyện, vịng trịn cuộc đời của đại tá Aureliano, vịng trong xoay quanh hai người sinh đơi, sự quẩn quanh của những số phận, sự nhầm lẫn trong cách nhìn nhận của Ursula và bao trùm lên tất cả là sự xoay vịng của thế giới, cuộc sống. Nhà nghiên cứu khái quát bằng bức thơng điệp của chính tác giả Trăm năm cơ đơn từng tuyên bố cuốn sách mà ơng để cả đời sáng tác là cuốn sách về cái cơ đơn và thơng qua cái cơ đơn ơng kêu gọi mọi người đồn kết, đồn kết để đấu tranh, đồn kết để chiến thắng tình trạng chậm phát triển của Mỹ Latinh, đồn kết để "sáng tạo ra một thiên huyền thoại khác hẳn. Một huyền thoại mới, hấp dẫn của cuộc sống, nơi khơng ai bị kẻ khác định đoạt số phận mình ngay cả cái cách thức chết, nơi tình yêu cĩ lối thốt và hạnh phúc là cái cĩ khả năng thực sự, và nơi những dịng họ bị kết án Trăm năm cơ đơn cuối cùng và mãi mãi sẽ cĩ vận may lần thứ hai để tái sinh trên mặt đất này". Trong bài viết này, Nguyễn Trung Đức đã đi sâu tìm hiểu những bức thơng điệp mà nhà văn gửi gắm trong tác phẩm, đặc biệt là qua số phận của nhân vật. Đĩ là một phương thức thâm nhập sâu để tìm hiểu tư tưởng của nhà văn. Nhưng chúng tơi cho rằng ngồi những điều nêu trên cịn cĩ một bức thơng điệp khác quan trọng là sự dự báo. Nhà văn của nỗi cơ đơn đang dự báo và cảnh báo về một ngày tận thế ngồi thánh kinh. Một dịng họ cĩ thể bị tuyệt diệt, vùng đất huyền thoại cĩ thể bị nhấm chìm, lồi người cũng cĩ thể biến mất như chưa từng tồn tại nếu con người vẫn cứ xây cất cho mình những tịa tháp cơ đơn. Một bài báo khác khảo về một hình tượng trung tâm của tác phẩm, Hình tượng Macondo trong Trăm năm cơ đơn ( Phan Tuấn Anh, Tạp chí Sơng Hương 259/9-10). Trong bài viết này, tác giả Tuấn Anh đã kiến giải về hình tượng làng Macondo – hình tượng xuyên suốt nhiều sáng tác tác quan trọng của Márquez, từ vấn đề nguồn cội tên gọi, tần suất đến ý nghĩa biểu trưng. Người viết đưa ra nhận xét khá táo bạo: “Cĩ thể nhận định rằng, nếu “nỗi cơ đơn” là chủ đề lớn nhất mà G.G.Márquez dành cả cuộc đời để theo đuổi, thì hình tượng trung tâm nhất, cĩ tính xuyên suốt các tác phẩm của nhà văn người Colombia lại khơng phải là một nhân vật cụ thể, mà chính là hình tượng về vùng đất Macondo.” Bằng sự đối chiếu với những cứ liệu lịch sử, văn hĩa, Tuấn Anh đã chỉ ra mối liên hệ mật thiết giữa sự phát triển của làng Macondo với tiến trình phát triển của Châu Mỹ La Tinh. Những cứ liệu này soi sáng và chứng minh rõ hơn ý nghĩa biểu trưng của Macondo: xã hội Mỹ La Tinh thu nhỏ. Đây là thế mạnh cũng là hạn chế của bài viết này. Bởi quá tập trung vào những tài liệu mang tính tổng quát ấy mà người viết bỏ qua yếu tố huyền thoại. Vẻ đẹp của hình tượng Macondo là vẻ đẹp hiện thực huyền ảo, là kết tinh của những giá trị thực và ảo, là biểu trưng cho cả hiện thực và linh hồn của Mỹ La Tinh. Vi vậy nếu như tác giả bài viết dành một dung lượng lớn hơn cho phần này thì bài viết sẽ cân đối và chuẩn xác hơn. Nghiên cứu về tác phẩm này cịn phải kể đến những đề tài khoa học các cấp, các sách chuyên luận nghiên cứu … Trước hết chúng tơi xin điểm qua một số khĩa luận, luận văn Ngữ Văn. Khĩa luận tốt nghiệp Khảo sát tình yêu, nhục thể, nỗi cơ đơn trong hai tiểu thuyết Trăm năm cơ đơn và Tình yêu thời thổ tả của García Márquez (Nguyễn Thị Tuyết Lan- Đại học Sư phạm Huế, 2005). Khĩa luận tập trung vào 2 vấn đề: khảo sát tình yêu, nhục thể, nỗi cơ đơn trong Trăm năm cơ đơn và Tình yêu thời thổ tả, Những phương thức nghệ thuật thể hiện tình yêu, nhục thể, nỗi cơ đơn trong tác phẩm này. Tình yêu, nhục thể, nỗi cơ đơn là 3 yếu tố quan trọng, cĩ mối quan hệ chặt chẽ với nhau trong sáng tác của nhà văn Comlombia này. Lí giải được mối quan hệ của 3 yếu tố này sẽ lí giải được sự ý nghĩa của sự xuất hiện dày đặc những xen làm tình, nỗi cơ đơn tràn ngập trong sáng tác của ơng. Cơng trình nghiên cứu song hành 2 tác phẩm đỉnh cao của nhà văn biểu trưng cho nỗi cơ đơn của Châu Mỹ La Tinh, tìm hiểu tồn diện các phương thức nghệ thuật thể hiện như người kể chuyện, khơng, thời gian trong hai tác phẩm, giọng điệu, điểm nhìn nhân vật. Chúng tơi cho rằng cơng trình này vẫn cịn khá nhiều thiếu sĩt. Chọn lối trình bày song hành 2 tác phẩm, Tuyết Lan khơng kết nối được mối tương liên giữa chúng dẫn đến sự rời rạc, vụn vỡ. Lối diễn đạt thiếu dẫn nhập, chuyển ý cũng là một điều đáng bàn. Người viết về cơ bản vẫn chưa lí giải được mối quan hệ giữa nhục thể và tình yêu, tình dục và nỗi cơ đơn …Chúng tơi cho rằng cần phải đi sâu vào những khía cạnh như về sự tương tranh giữa vơ thức tập thể và ý thức cá nhân, con người bản năng trong sự phát triển của xã hội, nỗi cơ đơn tràn ngập trong văn học hậu hiện đại cĩ khởi nguyên từ sáng tác của Márquez hay khơng? … Trong phần khảo sát về nỗi cơ đơn, chúng tơi cho rằng cách phân chia luận điểm khơng thuyết phục. Cĩ thể chấp nhận sự phân chia mang tính khái quát ở hai phần khảo sát về nhục thể, tình yêu nhưng với “nỗi cơ đơn” thì khơng. Bởi đây là một trong những yếu tố quan trọng nhất của tác phẩm, tiêu biểu cho sáng tác của Márquez. Khảo sát mà khơng chỉ ra được những loại thể cơ đơn trong tác phẩm thì khơng cĩ giá trị. Chương 3: Phương thức nghệ thuật thể hiện tình yêu, nhục thể, nỗi cơ đơn trong Trăm năm cơ đơn và Tình yêu thời thổ tả khơng cĩ sự đĩng gĩp nhiều. Bởi người viết quá ơm đồm. Trong 23 trang (từ 61 đến 84), người viết nghiên cứu từ người kể chuyện, khơng- thời gian, giọng điệu, điểm nhìn nhân vật trong 2 tiểu thuyết. Việc trình bày song hành một lần nữa lại bộc lộ nhược điểm. Bởi người viết lại thiếu thao tác so sánh giữa hai tác phẩm, định giá trị đặc trưng của từng “đứa con tinh thần” của nhà văn. Điều này dẫn tới mặc dù đi vào phương thức nghệ thuật nhưng Tuyết Lan hầu như chỉ dừng lại ở việc liệt kê mà sự liệt kê này xét đến cùng vẫn chưa đầy đủ. Trong chương này, cơ khơng chỉ ra được sự can dự của yếu tố huyền ảo trong việc thể hiện tình yêu, nhục thể và nỗi cơ đơn. Đĩ thực sự là một điều rất đáng tiếc. Ở một cấp độ cao hơn cĩ thể kể đến luận văn cao học Thời gian và khơng gian huyền thoại trong Trăm năm cơ đơn của Gabriel García Márquez (Luận văn cao học chuyên ngành Văn học nước ngồi Nguyễn Thị Hảo, Đại học Khoa học xã hội nhân văn Hà Nội, 2009”). Luận văn này đã chạm đến vấn đề đặc biệt lí thú trong sáng tác nổi danh của Máquez. Luận văn đã đưa ra một cái nhìn tổng quan và khá hồn thiện về đặc điểm của văn học Mĩ La Tinh và chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Thời gian được tái hiện qua các cấp độ: trật tự, thời lưu, tần suất; cùng với hiện tượng điềm báo. Sự xoay vịng của thời gian mang tính ẩn dụ. Khơng gian bàng bạc màu sắc kì ảo. Với những biến đổi kì lạ của thiên nhiên, tác giả đưa độc giả đến những miền đất kì ảo. Chốn khơng – thời gian huyền thoại gĩp phần quan trọng chuyển tải thơng điệp vì hồ bình, đồn kết nhân loại – mặt trái của cái cơ đơn. Thời gian và khơng gian huyền thoại là những yếu tố quan trọng gĩp phần tạo lập giá trị của tiểu thuyết Máquez. Phần viết về thời gian của người viết nổi trội hơn so với phần khơng gian. Sử dụng lí thuyết thời gian của Gernette, người viết đã từng bước tìm hiểu những cấp độ thời gian, giá trị của mỗi biểu hiện thời gian trong sáng tác. Nếu nhấn mạnh hơn nữa vào yếu tố điềm báo với kết cấu xoay vịng thì cĩ tính khái quát cao hơn. Đề tài cấp bộ do PGS. TS Bửu Nam chủ nhiệm (2002-2005): Đặc điểm, khuynh hướng và sự phát triển của văn học Mỹ - La Tinh nửa sau thế kỉ XX trong phần phụ lục 3: Các tác giả và tác phẩm tiêu biểu cho tiểu thuyết và truyện ngắn Mỹ- La Tinh từ những năm 60 đến nay dành dung lượng bàn đến Marquez trong đĩ đã bàn luận nhiều vấn đề từ gĩc độ liên văn bản (tiểu thuyêt huyền thoại đã tía chế nhiều chất liệu dân gian của Châu Mỹ- La tinhh, một các tự do và sáng tạo, vay mượn các motif trong thánh kinh và các huyền thoại cổ đại, sử dụng các các tình tiết trong truyền thuyết lịch sử, các sự kiện cĩ thật), từ cấp độ kí hiệu học (mơ hình hế giới dưới hình thức làng Macondo); đề cập đến vấn đề thời gian lịch sử và thời gian vịng trịn theo chu kỳ … Nhà nghiên cứu khẳng định: cách kể chuyện của Marquez được xem như tiêu biểu cho chủ nghĩa huyền ảo nhưng đây là một thứ chủ nghĩa hiện thực huyền ảo theo phương thức hài, lướt qua một cách thản nhiên giữa hiện thực và cái kỳ diệu để làm kinh ngạc các nhân vật ngờ nghệch trong khi đương đầu với một thế giới mà họ khơng hiểu thấu. Nhưng sự hài hước này lại đi kèm với một cảm giác trắc ẩn, xĩt xa mà tác giả cĩ vẻ như chia sẻ với các số phận nhân vật. Tuy chỉ dành một phần để bàn về tác phẩm Trăm năm cơ đơn nhưng cơng trình nghiên cứu này đã gợi mở nhiều điều cho những người nghiên cứu về Marquez. Đặc biệt ở khía cạnh các yếu tố huyền ảo, tính hài hước, yếu tố thời gian, cách xây dựng cốt truyện, tuyến nhân vật … Cách đặt ngược vấn đề: phải chăng tiểu thuyết là một ẩn dụ của sự thất bại của quá trình hiện đại hĩa? khiến cho người đọc phải suy ngẫm. Chuyên luận mới nhất bàn về Márquez phải kể đến Chủ nghĩa hiện thực huyền ảo của Gabriel García Márquez của PGS.TS. Lê Huy Bắc soạn thảo,(NXB Giáo dục, 2009). Đây là một chuyên luận cơng phu về chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Cuốn sách gơm 2 phần chính: chủ nghĩa hiện thực huyền ảo và Gabriel García Márquez, ngồi ra cịn cĩ phần phụ lục trích đăng những bài dịch cĩ liên quan đến chủ đề. Trog phần 1, người viết đã đưa ra nhiều giải về khái niệm như cái kì ảo, cái huyền ảo, văn học huyền ảo, văn học hiện thực huyền ảo, nhà văn hiện thực huyền ảo. Trong đĩ đáng chú ý là sự phân kì văn học huyễn ảo. Lê Huy Bắc cho rằng lịch sử văn học huyễn ảo cĩ thể được chia làm 3 giai đoạn tương ứng với cách thức sáng tạo và tiếp nhận văn học: giai đoạn 1(cái huyễn tưởng): thời trung cổ, khi con người xem những yếu tố siêu nhiên, kì quái, hoang đường … như những cái tất nhiên, lí trí chưa phải là cơ sở để con người tin tưởng. Giai đoạn 2 (cái kì ảo): thời cận hiện đại. Cái kì ảo xuất hiện trong văn học mới mục đích gây nên sự hoang mang cho người đọc. Đât là điều mà văn học thời kì trước khơng mấy bận tâm. Giai đoạn thứ 3 ( cái huyền ảo) gắn với thời hiện đại, hậu hiện đại. Cái huyền ảo xuất hiện như một sự đối thoại trở lại, bản chất là bộc lộ sự bất tin. Chương 2 ở phần 1, tác giả khái quát hệ thống về Văn học hiện thực huyền ảo, bao gồm: nguồn gốc và lịch sử, nguyên nhân ra đời, xác định khái niệm, đặc điểm, tiếp nhận văn học hiện thực huyền ảo ở Việt Nam. Trong đĩ chúng tơi cho rằng phần về nguyên nhân ra đời chưa thực sự đầy đủ. Trích dẫn ý kiến của 2 nhà nghiên cứu John Peck và Martin Coyle, nhấn mạnh nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của văn học hiện thực huyền ảo là tính chất tự ý thức trách nhiệm nghệ thuật của văn học Mỹ LaTin trong việc thể hiện bản sắc và thẩm mỹ đặc biệt cho xứ sở và muốn khẳng định quyền tự do và dân chủ của mình. Lê Huy Bắc cũng bổ sung thêm một số nguyên nhân như thĩi quen xem cái hoang đường như cái thường nhật của người bản địa, tìm sự an ủi trong thế giới siêu nhiên trước cuộc sống quá khắc nghiệt. Chúng tơi cho rằng nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của Văn học hiện thực huyền ảo cịn là sự đối thoại trở lại với văn học phương Tây, đả phá lí tính, hồi nghi thực tại, khuynh hướng này cịn bắt nguồn từ sự đa văn hĩa ở Châu Mỹ Latin. Chương 3 phần 1, Lê Huy Bắc điểm qua những tên tuổi thuộc khuynh hướng này như Franz Kafka, Jorge Borges, Miguel Asturias, Alijo Carpentier, Italo Calvino, Gunter Grass, Toni Morrison. Nhà nghiên cứu quan niệm Kafka là gười khai sinh ra khuynh hướng hiện thực huyền ảo thế kri XX, “người sử dụng giọng văn trắng khi trần thuật và đan cài trong tác phẩm của mình những yếu tố hiện thực và hoang đường một cách độc đáo”. Trong những trang tiếp theo, Lê Huy Bắc giới thiệu và nhận xét tổng quan về các nhà văn hiện thực huyền ảo. Đĩ là những nghiên cứu cĩ tính gợi mở cho những người quan tâm tìm hiểu về những nhà văn này. Phần 2 của chuyên luận gồm 6 chương, được sắp xếp theo thứ tự: Chương 1: Lịch sử Comonbia và hiện thực của Márquez Chương 2: Những người thầy Chương 3: Khát vọng trở thành người giỏi nhất thế giới Chương 4: Tự sự nhiều điểm nhìn trong Cụ già với đơi cánh khổng lồ Chương 5: Những cơ gái điếm buồn của Márquez Chương 6: Trăm năm cơ đơn Đĩng gĩp của phần 2 này chủ yếu tập trung ở chương 4, 5, 6, những chương 1, 2, 3 mang tính tổng thuật nhiều hơn là nghiên cứu. Trong giới hạn của bài viết này, chúng tơi chỉ đi sâu tìm hiểu chương 6. Chương 6 được tác giả chia thành 7 phần. Câu chuyện một trăm năm Gia hệ Trăm năm cơ đơn Nhân vật Huyền thoại về cái cơ đơn Macondo huyền thoại Trần thuật mê lộ - biên niên sử huyền thoại Ngọn sĩng văn chương Trong 7 phần nêu trên thi phần 1, 2, 3 mang tính chất tĩm tắt và giới thiệu, cĩ sự tương đồng với nhiều những tài liệu tham khảo trước đĩ. Sự dẫn nhập này mang tính hướng dẫn ban đầu cho những ai mới tiếp xúc với văn bản, khá bối rối với gia hệ phức hợp trong tác phẩm. 4 phần cịn lại nhà nghiên cứu đi sâu khải sát về các huyền thoại, nghệ thuật trần thuật. Trong Huyền thoại về cái cơ đơn, Lê Huy Bắc cĩ tiếng nĩi chung với những nhà nghiên cứu trước đĩ, cho rằng nỗi cơ đơn là chủ đề chính trong sáng tác của Márquez, nĩ vừa là nỗi cơ đơn bản thể vừa là sự cảnh báo đẻ hướng đến sự đồn kết để mưu cầu hạnh phúc. Trong Trăm năm cơ đơn người tá cĩ thể tìm thấy muơn vàn cấp độ, dạng hình cơ đơn, từ José luơn cảm thấy ám ảnh về tội lỗi quá khứ, những đam mê khoa học bất tận, Arcadio cơ đơn vì hơn nhân cận huyết, Aureliano Segundo cơ đơn ngay trong sự giàu sang hạnh p húc bất tận của mình, Rebeca cơ đơn vì thĩi lập dị khơng giống ai ... Macondo huyền thoại nhấn mạnh hình tượng làng Macondo. Tính huyền thoại thể hiện ngay trong tên gọi của ngơi nhà, sự xuất hiện và biến mất. Nĩ là sự ẩn dụ về bức tranh phát triển của xã hội, thế giới lồi người. Trần thuật mê lộ- biên niên sử huyền thoại là phần mà nhà nghiên cứu dụng cơng nhiều hơn cả. Mê lộ là biểu trưng cho Trăm năm cơ đơn, thể hiện rõ qua thế giới nhân vật, kết cấu, tự sự đa chủ thể, huyền thoại … Mê lộ dẫn dụ người đọc vào thế giới huyền thoại, bị đánh đáo các nhân vật, các giá trị. Nĩ khiến cho yếu tố hiện thực và huyền ảo đan cài vào nhau một cách chặt chẽ, tự nhiên. Những cơng trình nghiên cứu trên đây đã động chạm tới hầu hết những ngõ ngách trong sáng tác của Márquez. Soi chiếu tác phẩm dưới nhiều gĩc độ khác nhau, những nhà nghiên cứu đã chỉ ra những giá trị thẩm mỹ tiêu biểu của Trăm năm cơ đơn, giải mã phần nào bức thơng điệp kí thác của tác giả. Sự tiếp nối của các bài nghiên cứu theo thời gian, của đào sâu tìm hiểu tác phẩm theo nhiều cấp độ khác nhau, qua nhiều ngơn ngữ cho thấy tính vơ cùng của văn bản, sức hấp dẫn lớn lao của tác phẩm. Một số đề xuất về hướng tiếp nhận Trăm năm cơ đơn Trên cơ sở những nghiên cứu trên đây, chúng tơi xin bổ sung thêm một số những hướng tiếp nhận riêng. Chúng tơi nhận thấy hệ thống biểu tượng trong Trăm năm cơ đơn rất đáng chú ý. Ngồi những biểu tượng như làng Macondo, người tiên tri … mà các nhà nghiên cứu đã bàn đến cịn cĩ thể kể đến nhiều biểu tượng khác như những chú cá vàng, đường sắt, đồn người Digan … Tìm hiểu hệ thống biểu tượng trong tác phẩm cĩ thể giải mã được nhiều bức thơng điệp trong tác phẩm. Ví như biểu tượng đường sắt gợi đến thế giới văn minh, hiện đại. Nĩ tiêu biểu cho sự phát triển của khoa học cơng nghệ, mang cho làng Macondo sự khởi sắc diện mạo, nhưng nĩ cũng là biểu tượng cho sự phá vỡ thế giới tự nhiên hài hịa, đánh dấu sự tan rã và báo hiệu hủy diệt. Cá vàng lại mang ý nghĩa khác, nĩ xuất hiện như một vịng trịn định mệnh. Suốt cuộc đời nhân vật gắn liền với những chú cá, làm một cơng việc lặp đi lặp lại đến nhàm chán và càng về sau lại càng bi thảm. Nĩ gợi đến hình ảnh hịn đá lăn, con người cứ như vị thần xưa trong truyện cổ, mải miết lăn hịn đá lên đỉnh núi rồi lại lăn ngược trở xuống, cứ lặp đi lặp lại như thế cho đến khi từ giã cõi đờì. Hình ảnh chiếc khăn mà người đẹp Remediot mang khi bay lên trời cũng là một biểu tượng cĩ nhiều ám gợi. Chiếc khăn gợi về cuộc sống bình thường, hiện thực. Remeriot bay lên trời, hĩa thân thành một sinh thể trinh khiết thuộc về cõi Chúa, đĩ là một phương thức bất tử hĩa cái đẹp, cũng là một sự phản ánh bi đát về thân phận của cái đẹp giữa trần gian. Nĩ khơng thể tồn tại một cách trọn vẹn giữa chốn đầy rẫy nhưng cám dỗ và những con người sa đọa. Để tránh cho cái đẹp khỏi bị xâm phạm, nhà văn bằng yếu tố kì ảo đã mang nĩ hịa nhập với cõi trên. Nhưng nếu như vậy thì quá gần với truyện cổ, khơng thể thuyết phục người đọc, nên nhà văn người Colombia đã để cho người đẹp bay lên khi đang phơi áo quần với một chiếc khăn trong tay. Điều này thể hiện rõ sự hịa trộn của yếu tố hiện thực và huyện ảo, minh chứng cho quan niệm của Marquez, kể những chuyện khĩ tin với một giọng điệu thuyết phục … Từ gĩc độ liên văn bản cĩ thể tìm hiểu những ảnh hưởng của W.Faulkner và Hemingway, Kafka đến bút pháp của Márquez. Márquez luơn tơn Faulkner là thầy của mình, xem Hemingway như một người bạn thân thiết, sáng tạo của ơng được khơi nguồn từ một lần đọc Biến dạng của Kafka. Tất cả những yếu tố ấy đều cĩ ảnh hưởng đến những sáng tạo sau này của ơng. Vậy tìm hiểu những mối tương liên trong sáng tác của Márquez với những nhà văn kể trên cĩ thể nhìn nhận và đánh giá minh xác hơn về những thành cơng của nhà văn Columbia này. Cũng trên một bình diện nghiên cứu như vậy, cĩ thể so sánh yếu tố huyền ảo trong Trăm năm cơ đơn của Márquez và Biến dạng của Kafka để nhận thấy sự tương đồng và khác biệt, nối tiếp và phát triển, đặc trưng bút pháp huyền ảo của Márquez. Những hướng tiếp nhận trên chỉ mang tính đề xuất, để hiện thực hĩa cịn cần sự tham gia luận bàn và đào sâu nghiên cứu của nhiều cá nhân, tập thể. Vậy chúng tơi rất mong nhận được sự gĩp ý và cộng tác của những ai quan tâm và yêu thích tác phẩm này. Listen Read phonetically