Tuần hoàn và chu chuyển tư bản và sự vận dụng nó vào nền kinh tế nước ta

Ï kh¸c nhau tuú theo nh÷ng sù kh¸c nhau cña c¸c lÜnh vùc ®Çu t­ c¸ biÖt cña t­ b¶n. b.2) T­ b¶n cè ®Þnh, t­ b¶n l­u ®éng. Khi nghiªn cøu tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n chóng ta xem c¸c bé phËn t­ b¶n chu chuyÓn nh­ nhau. Nh­ng trong thùc tÕ, gi¸ trÞ c¸c bé phËn t­ s¶n s¶n xuÊt chuyÓn vµo s¶n phÈm theo ph­¬ng thøc kh¸c nhau. Nh­ chóng ta ®· biÕt mét bé phËn cña t­ b¶n bÊt biÕn nÕu ®em ®èi chiÕu nã víi nh÷ng s¶n phÈm mµ nã gãp phÇn ®Ó chÕ t¹o, th× râ rµng lµ gi÷ nguyªn h×nh th¸i sö dông nhÊt ®Þnh cña nã nh­ lóc míi b­íc vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Bé phËn t­ b¶n bÊt biÕn ®ã chuyÓn vµo gi¸ trÞ cho s¶n phÈm theo møc ®é mµ b¶n th©n nã hao phÝ mÊt gi¸ tù trao ®æi, song song víi gÝa trÞ sö dông cña nã. §Æc tr­ng cña bé phËn t­ b¶n bÊt biÕn ®ã lµ: Mét bé phËn cña t­ b¶n ®· ®­îc øng ra d­íi h×nh th¸i t­ b¶n bÊt biÕn, nghÜa lµ d­íi h×nh th¸i nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó tõ ®ã, ho¹t ®éng lµm mét yÕu tè cña qu¸ tr×nh lao ®éng, trong suèt thêi gian nã gi÷ ®­îc h×n th¸i sö dông ®Æc thï cña nã nh­ khi míi gia nhËp qu¸ tr×nh lao ®éng Êy. C¸c t­ liÖu s¶n xuÊt khi ®· vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× kh«ng bao giê ra khái qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Mét bé phËn cña gi¸ trÞ t­ b¶n øng ra ®­îc cè ®Þnh d­íi h×nh th¸i Êy, h×nh th¸i Êy lµ do chøc n¨ng cña t­ liÖu lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Do ho¹t ®éng khi lao ®éng mét bé phËn ®i vµo vËt phÈm mét bé phËn nã bÞ hao mßn cßn mét bé phËn vÉn cè ®Þnh trong t­ liÖu lao ®éng. T­ liÖu lao ®éng cµng bªn l©u, cµng Ýt hao mßn th× gi¸ trÞ t­ b¶n bÊt biÕn sÏ ®­îc cè ®Þnh d­íi h×nh th¸i sö dông Êy trong mét thêi gian cµng l©u. Nh­ng bÊt luËn thÕ nµo th× sè l­îng nh­îng ®i tØ lÖ nghÞch víi thêi gian ho¹t ®éng cña nã. Bé phËn t­ b¶n cè ®Þnh trong t­ liÖu s¶n xuÊt còng l­u th«ng, nã l­u th«ng kh«ng ph¶i d­íi h×nh th¸i sö dông mµ nã l­u th«ng d­íi h×nh th¸i gia trÞ. Gi¸ trÞ cña nã l­u th«ng dÇn dÇn theo nhÞp ®é ®Ó chuyÓn vµo s¶n phÈm. Trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ cña nã n»m trong nã mét c¸ch cè ®Þnh, ®éc lËp víi hµng ho¸ mµ nã gãp phÇn s¶n xuÊt ra. §©y lµ ®Æc ®iÓm khiÕn t­ b¶n bÊt biÕn mang h×nh th¸i t­ b¶n cè ®Þnh. Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t­ b¶n cè ®Þnh. T­ b¶n cè didnhj lµ bé phËn t­ b¶n s¶n xuÊt mµ b¶n th©n nã tham gia hoµn toµn vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh­ng gi¸ trÞ cña nã l¹i kh«ng chuyÓn hÕt mét lÇn mµ chuyÓn dÇn tõng phÇn vµo s¶n phÈm. T­ b¶n cè ®Þnh cã h×nh th¸i l­u th«ng ®Æc biÖt th× còng cã mét c¸ch chu chuyÓn ®Æc biÖt phÇn gi¸ trÞ bÞ mÊt do hao mßn tù nhiªn th× giê l­u th«ng chuyÓn nã thµnh tiÒn, mét phÇn n÷a lµ gi¸ trÞ cña t­ liÖu lao ®éng. Nh­ vËy t­ b¶n cè ®Þnh tån t¹i hai h×nh th¸i gi¸ trÞ. Mét bé phËn g¾n liÒn víi h×nh th¸i sö dông, mét bé phËn chuyÓn thµnh tiÒn. Ta thÊy mét bé phËn cña gi¸ trÞ t­ b¶n, øng ra d­íi h×nh th¸i t­ liÖu s¶n xuÊt, nã cã mang b¶n chÊt lµ t­ b¶n cè ®Þnh hay kh«ng cßn phô thuéc vµo p­h¬ng thøc l­u th«ng. Chóng ta biÕt mét s¶n phÈm khi b­íc ra khái víi h×nh th¸i hµng ho¸ mµ l¹i quay trë vÒ víi s¶n xuÊt mang tÝnh h×nh th¸i t­ liÖu s¶n xuÊt, chÝnh v× ho¹t ®éng nµy nªn chóng ta trë thµnh t­ b¶n cè ®Þnh. Nh­ng khi chóng míi chØ b­íc ra khái mét qu¸ tr×nh th× nã kh«ng ph¶i lµ t­ b¶n cè ®Þnh. MÆt kh¸c, t­ liÖu s¶n xuÊt khi nhµ t­ b¶n ®­a vµo s¶n xuÊt th× nã chuyÓn hÕt gi¸ trÞ cña nã vµo gi¸ trÞ cu¶ s¶n phÈm. Do ®ã ta thÊy t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i kÓ t­ b¶n cè ®Þnh. B©y giê ta nãi ®Õn yÕu tè kh¶ biÕn cña t­ b¶n s¶n xuÊt, tøc lµ t­ b¶n chi ra ®Ó mua søc lao ®éng. Søc lao ®éng ®­îc mua trong thêi gian nhÊt ®Þnh. Khi nhµ t­ b¶n ®· mua søc lao ®éng vµ ®­a nã vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× søc lao ®éng trë thµnh mét yÕu tè cña t­ b¶n. Khi ®­a søc lao ®éng vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh søc lao ®éng kh«ng nh÷ng lµm ra mét l­îng gi¸ trÞ b»ng víi l­îng gi¸ trÞ cña vËt ngang gi¸ mµ nhµ t­ b¶n tr¶ c«ng cho ng­êi c«ng nh©n ®ã th× søc lao ®éng cßn lµm ra mét l­îng gi¸ trÞ t¨ng thªm kh«ng ®­îc tr¶ c«ng b»ng vËt giang gi¸. L­îng gi¸ trÞ th¨m thªm ®ã gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d­. Søc lao ®éng khi ®· ®­îc mua vµ ho¹t ®éng. Gi¸ trÞ cña nã kh«ng ngõng chuyÓn vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm. Theo mét thêi gian nhÊt ®Þnh, søc lao ®éng l¹i ®­îc mua tiÕp, nã ®­îc mua liªn tôc vµ kh«ng ngõng. C¸i ngang gi¸ víi gi¸ trÞ cña søc lao ®éng mµ nã chuyÓn vµo s¶n phÈm trong khi ho¹t ®éng ®Ó chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn trong qu¸ tr×nh l­u th«ng cña s¶n phÈm. C¸i gi¸ trÞ ®ã nhÊta thiÕt ph¶i kh«ng ngõng ®­îc chuyÓn ho¸ tõ tiÒn thµnh søc lao ®éng, ph¶i kh«ng ngõng ®i qua toµn bé vßng tuÇn hoµn cña c¸c h×nh th¸i cña nã, nãi mét c¸ch kh¸c ph¶i kh«ng ngõng lu©n chuyÓn th× vßng tuÇn hoµn cña s¶n xuÊt míi cã thÓ tiÕp tôc kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n. Nh­ vËy, bé phËn gi¸ trÞ cña t­ b¶n s¶n xuÊt bá ra ®Ó mua søc lao ®éng ®­îc chuyÓn toµn bé vµo s¶n phÈm vµ cïng víi s¶n phÈm th«ng qua hai biÕn ho¸ h×nh th¸i thuéc lÜnh vùc l­u th«ng, do sù ®æi míi kh«ng ngõng, nªn bé phËn ®ã lu«n lu«n g¾n vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. MÆc dï vÒ mÆt h×nh thµnh gi¸ trÞ, gi÷a søc lao ®éng vµ nh÷ng yÕu tè bÊt biÕn kh«ng lµ ph¶i lµ t­ b¶n cè ®Þnh, cã sù kh¸c nhau thÕ nµo ch¨ng n÷a th× ph­¬ng thøc chu chuyÓn l¹i gièng nhau vµ ®èi lËp víi t­ b¶n cè ®Þnh. Nh÷ng yÕu tè cña t­ b¶n s¶n xuÊt ®èi lËp víi t­ b¶n cè ®Þnh do c¸c tÝnh chÊt chung ®ã cña ph­¬ng thøc chu chuyÓn cña chóng v× chóng lµ t­ b¶n lu©n chuyÓn hay t­ b¶n l­u ®éng. Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t­ b¶n cè l­u ®éng. T­ b¶n l­u ®éng lµ mét bé phËn t­ b¶n s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ cña nã sau mét thêi kú s¶n xuÊt cã thÓ hoµn l¹i hoµn toµn cho nhµ t­ b¶n d­íi h×nh thøc tiÒn tÖ sau khi hµng ho¸ ®· b¸n xong. Gi¸ trÞ cña søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt chØ bá ra trong thêi gian cÇn thiÕt ®Ó chÕ t¹o ra s¶n phÈm. C¨n cø vµo quy m« s¶n xuÊt do khèi l­îng t­ b¶n cè ®Þnh quyÕt ®Þnh. Gi¸ trÞ nµy nhËp toµn bé vµo s¶n phÈm, do viÖc b¸n s¶n phÈm toµn bé gi¸ trÞ ®ã tõ trong l­u th«ng quay trë vÒ vµ l¹i cã thÓ øng ra lÇn n÷a. Søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt ph¶i kh«ng ngõng thay thÕ vµ ®æi míi b»ng c¸ch mua l¹i vµ chuyÓn chóng tõ h×nh th¸i tiÒn tÖ thµnh yÕu tè s¶n xuÊt. Søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng ngõng tr¶i qua toµn bé vßng tuÇn hoµn cña c¸c biÕn ho¸ h×nh th¸i; chóng kh«ng ngõng chuyÓn hµng ho¸ trë l¹i c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ l¹i chuyÓn ho¸ trë l¹i cïng thø hµng ho¸ ®ã. Khi chia t­ b¶n ra thµnh t­ b¶n cè ®Þnh vµ t­ b¶n l­u ®éng còng lµ mét bé phËn chia khoa häc, hîp lý. Sù ph©n chia nµy rÊt cÇn thiÕt cho qu¶n lý kinh tÕ, tuy nhiªn chóng ta kh«ng nªn nhÇm lÉn víi sù ph©n chia thµnh t­ b¶n bÊt biÕn vµ t­ b¶n kh¶ biÕn lµ dùa trªn t¸c dông kh¸c nhau cña c¸c bé phËn kh¸c nhau cña c¸c bé phËn t­ b¶n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. T­ b¶n cè ®Þnh chu chuyÓn chËm h¬n t­ b¶n l­u ®éng. Khi t­ b¶n cè ®Þnh chu chuyÓn ®­îc mét vßng th× t­ b¶n l­u ®éng chu chuyÓn ®­îc nhiÒu vßng. Ngay trong t­ b¶n cè ®Þnh thêi gian chu chuyÓn cña c¸c yÕu tè lµ kh«ng gièng nhau. Chóng ta ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò hao mßn ë trªn. Cã hai h×nh thøc ph©n chia hao mßn cña t­ b¶n cè ®Þnh: hao mßn h÷u h×nh vµ hao mßn v« h×nh. Hao mßn h÷u h×nh lµ hao mßn do sù sö dông vµ do t¸c ®éng cña thiªn nhiªn lµm cho nh÷ng bé phËn cu¶ t­ b¶n cè ®Þnh dÇn hao ®i ®Õn chç háng, kh«ng sö dông ®­îc n÷a. Hao mßn v« h×nh lµ nãi vÒ nh÷ng tr­êng hîp m¸y mãc tuy cßn tèt nh­ng bÞ mÊt gi¸ v× cã nh÷ng m¸y mãc míi tèt h¬n, tèi t©n h¬n xuÊt hiÖn. §Ó kh«i phôc l¹i t­ b¶n cè ®Þnh ®· hao mßn nhµ t­ b¶n ph¶i lËp quü khÊu hao. Sau tõng thêi kú b¸n hµng hä ®Òu trÝch ra mét sè tiÒn ngang víi møc ®é hao mßn cña t­ b¶n cè ®Þnh ®Ó bæ vµo quü khÊu hao ®­îc dïng vµo viÖc söa ch÷a c¬ b¶n mét phÇn kh¸c ®­îc ®em vµo göi ng©n hµng, chê ®Õn thêi kú mua m¸y mãc hoÆc x©y dùng nhµ x­ëng míi. b.3) Chu chuyÓn chóng vµ chu chuyÓn thùc tÕ cña t­ b¶n øng tr­íc. Sau khi nghiªn cøu t­ b¶n cè ®Þnh vµ t­ b¶n l­u ®éng C.M¸c ph©n chu chuyÓn cña t­ b¶n øng tr­íc thµnh chu chuyÓn chung (chu chuyÓn trung b×nh) vµ chu chuyÓn thùc tÕ. Chu chuyÓn chung cña t­ b¶n øng tr­íc lµ con sè chu chuyÓn trung b×nh cña nh÷ng thµnh phÇn kh¸c nhau cña t­ b¶n. Chu chuyÓn thùc tÕ lµ thêi gian ®Ó tÊt c¶ c¸c bé phËn cña t­ b¶n øng tr­íc ®­îc kh«i phôc toµn bé vÒ mÆt gi¸ trÞ, còng nh­ vÒ mÆt hiÖn vËt. Chu chuyÓn thùc tÕ do thêi gian tån t¹i cña t­ b¶n cè ®Þnh ®Çu t­ quy ®Þnh. Chu chuyÓn thùc tÕ kh«ng ¨n khíp víi chu chuyÓn chung cña nã. Chu chuyÓn thùc tÕ th­êng rót ng¾n l¹i h¬n so víi chu chuyÓn chung do ¶nh h­ëng cña hao mßn v« h×nh. Sau khi nghiªn cøu chu chuyÓn chung vµ chu chuyÓn thùc tÕ cña t­ b¶n øng tr­íc ta ®· hiÓu chu chuyÓn mét c¸ch cô thÓ h¬n vµ cã thÓ ph©n biÖt ®­îc râ h¬n sù kh¸c nhau gi÷a tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t­ b¶n. b.4) Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ hµng n¨m. Nh÷ng ph­¬ng ph¸p t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n. + Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­. Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ tû sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a gi¸ trÞ thÆng d­ vµ t­ b¶n kh¶ biÕn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ ®ã, tøc lµ tØ sè theo ®ã t­ b¶n kh¶ biÕn t¨ng thªm gi¸ trÞ C.M¸c ®· dïng ký hiÖu m’ ®Ó chØ tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d­. C«ng thøc tÝnh tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ. m’ = x 100% TØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ ph¶n ¸nh tr×nh ®é bãc lét c«ng nh©n vÒ thùc chÊt tØ lÖ nµy lµ tØ lÖ ph©n chia ngµy lao ®éng thµnh thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ thêi gian lao ®éng thÆng d­. Tuy nhiªn tû suÊt nµy kh«ng biÓu hiÖn l­îng tuyÖt ®èi cña sù bãc lét. + T¨ng tû suÊt chu chuyÓn cña t­ b¶n lµ ®Ó n¨ng suÊt cao tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ hµng n¨m, tøc lµ n©ng cao tû sè gi÷a khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ t¹o ra mét n¨m víi t­ b¶n kh¶ biÕn øng ra tr­íc. Tuy r»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ thùc tÕ kh«ng ®æi nh­ng t­ b¶n chu chuyÓn cµng nhanh, sè vßng chu chuyÓn cña t­ b¶n kh¶ biÕn trong n¨m cµng nhiÒu th× gi¸ trÞ thÆng d­ cµng lín, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ hµng n¨m cµng cao. Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ hµng n¨m che dÊu mèi quan hÖ thùc sù gi÷a t­ b¶n víi lao ®éng, g©y ¶o t­ëng lµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ kh«ng nh÷ng chØ phô thuéc vµo sù bãc lét søc lao ®éng mµ cßn phô thuéc vµo tèc ®é l­u th«ng cña t­ b¶n n÷a. C. M¸c nãi “HiÖn nay cã thÓ lµm cho ng­êi ta cã Ên t­îng r»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ kh«ng ph¶i chØ phô thuéc vµo khèi l­îng vµ tr×nh ®é bãc lét søc lao ®éng do t­ b¶n kh¶ biÕn lµm cho ho¹t ®éng, mµ cßn phô thuéc vµo nh÷ng ¶nh h­ëng kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®­îc do qu¸ tr×nh l­u th«ng ®Î ra”. Do ®ã nhµ t­ b¶n ra søc rót ng¾n thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian l­u th«ng ®Ó t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n. Sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt gióp cho nhµ t­ b¶n lµm viÖc ®ã. Tuy nhiªn còng cã c¸c yÕu tè lµm cho tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n chËm xuèng. Kü thuËt cµng ph¸t triÓn th× t­ b¶n cè ®Þnh cµng lín, mµ t­ b¶n cè ®Þnh th× chu chuyÓn chËm, do ®ã ¶nh h­ëng ®Õn tèc ®é chu chuyÓn cña toµn bé t­ b¶n. Sù bè trÝ s¶n xuÊt kh«ng hîp lý cho nguyªn vËt liÖu vµ hµng ho¸ vËn t¶i loanh quanh, tèn thêi gian. Sù tiªu thô hµng ho¸ gÆp khã kh¨n hµng ho¸ hay bÞ ø ®äng. §ã lµ nh÷ng m©u thuÉn mµ t­ b¶n gÆp ph¶i trong qu¸ tr×nh chu chuyÓn cña nã. V× vËy, tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n cã xu h­íng chËm l¹i. NÕu g¹t bá tÝnh chÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®i, th× nh÷ng nguyªn lý vÒ chu chuyÓn cña t­ b¶n còng thÝch øng ®èi víi kinh tÕ ë n­íc ta hiÖn nay. Trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nÕu chóng ta cµng rót ng¾n ®­îc thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian l­u th«ng, th× viÖc sö dông c¸c nguån nh©n lùc vËt lùc vµ tµi lùc cµng hîp lý cã lîi cho toµn x· héi. B. ý nghÜa thùc tiÔn rót ra khi chuyÓn nghiªn cøu lý thuyÕt nµy ®èi víi viÖc qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp cña n­íc ta khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN. 1. C¬ chÕ thÞ tr­êng Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã mét lo¹i quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã ho¹t ®éng nh­ quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh, quy luËt l­u th«ng tiÒn tÖ... vµ lîi nhuËn lµ ®éng lùc c¬ b¶n cña sù vËn ®éng cña nã. C¸c quy luËt Êy ®Òu biÓu hiÖn sù t¸c ®éng cña m×nh th«ng qua thÞ tr­êng, th«ng qua sù vËn ®éng cña gi¸ trÞ thÞ tr­êng. Nhê sù vËn ®éng cña hÖ thèng gi¸ c¶ thÞ tr­êng mµ diÔn ra sù thÝch øng tù ph¸t gi÷a khèi l­îng vµ c¬ cÊu cña s¶n xuÊt víi khèi l­îng vµ c¬ cÊu nhu cÇu cña x· héi. Nh­ vËy, c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã, c¬ chÕ ®ã gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ lµ c¸i g×, nh­ thÕ nµo vµ cho ai. C¬ chÕ thÞ tr­êng bao gåm c¸c nh©n tè c¬ b¶n lµ cung, cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng. C¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ mét mí hçn ®én, mµ lµ mét trËt tù kinh tÕ, lµ bé m¸y tinh vi phèi hîp mét c¸ch kh«ng cã ý thøc ho¹t ®éng cña ng­êi tiªu dïng víi c¸c nhµ s¶n xuÊt th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Kh«ng ai t¹o ra nã mµ nã tù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. ChÝnh cã c¬ chÕ thÞ tr­êng chóng ta gi¶i quyÕt ®­îc bao nhiªu vÊn ®Ò khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, vÊn ®Ò s¶n xuÊt, qu¶n lý s¶n xuÊt, vÊn ®Ò vÒ thÞ tr­êng gi¸ c¶, vÊn ®Ò l­u th«ng hµng ho¸... Tõ khi chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng chóng ta cã mét b­íc tiÕn lín trong vÊn ®Ò s¶n xuÊt hµng ho¸, l­u th«ng hµng ho¸. Chóng ta kh«ng cßn r¬i vµo t×nh tr¹ng khan hiÕm hµng ho¸ nh­ tr­íc kia. Kh«ng cßn t×nh tr¹ng ®éc quyÒn gi¸ c¶. Hµng ho¸ cña chóng ta s¶n xuÊt vµ hµng ho¸ cña n­íc ngoµi trµn ngËp thÞ tr­êng, gióp cho ng­êi mua cã thÓ tuú thÝch lùa chän c¸i g× mµ m×nh thÝch. Qua thÞ tr­êng gióp c¸c doanh nghiÖp thuËn lîi h¬n trong vÊn ®Ò t¹o vèn vµ còng th«ng qua thÞ tr­êng nã ®µo th¶i nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n yÕu kÐm. Kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh, mang nÆng c¬ chÕ qu¶n lý quan liªu bao cÊp cña thêi kú kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng chóng ta cã mét sù thay ®æi râ rÖt. Sau h¬n mçi n¨m chuyÓn ®æi chóng ta nh­ ®­îc lét x¸c. T×nh h×nh s¶n xuÊt ph¸t triÓn, y tÕ gi¸o dôc ®­îc quan t©m, giao th«ng vËn t¶i më réng... §Æc biÖt hîn lµ ®êi sèng ng­êi d©n ®­îc n©ng cÊp thu nhËp cña ng­êi d©n ®­îc n©ng cao. Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi mµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nã ®em l¹i cho chóng ta rÊt nhiÒu khã kh¨n nh­: c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh sù ®éc quyÒn, kh«ng kiÓm so¸t næi thÞ tr­êng. Môc ®Ých cña c¸c doanh nghiÖp lµ lîi nhuËn v× vËy nã bÊt chÊp sù « nhiÔm m«i tr­êng, l¹m dông tµi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch v« tæ chøc, g©y ra sù « nhiÔm m«i tr­êng trÇm träng, ng­êi d©n lµ nh÷ng ng­êi ph¶i g¸nh chÞu nhiÒu nhÊt. Do chuyÓn sang c¬ chÕ míi, chóng ta du nhËp mét nÒn v¨n ho¸ míi cña thÕ giíi, chóng ta ch­a cã sù chän läc kü nªn cã nh÷ng thø v¨n ho¸ x¸o th©m nhËp ®Æc biÖt lµ thanh niªn, t¹o nªn rÊt nhiÒu tÖ n¹n x· héi. Kinh tÕ thÞ tr­êng nã t¸c ®éng lµm cho sù ph©n ho¸ giµu nghÌo cµng lín. Ng­êi giµu cø giµu lªn, ng­êi nghÌo cø nghÌo ®i. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµm cho khñng ho¶ng cã tÝnh chu kú. C¸c vÊn ®Ò vÜ m« cña kinh tÕ: thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t diÔn ra khã qu¶n lý. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®em l¹i cho chóng ta nhiÒu kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan nh­ng tr¸i l¹i nã ®em l¹i cho chóng ta nhiÒu kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan nh­ng tr¸i l¹i nã ®em l¹i cho chóng ta rÊt nhiÒu khã kh¨n, thÊt b¹i. 2. Vai trß qu¶n lý cña nhµ n­íc trong nÒn kinh thÞ tr­êng. Nhµ n­íc cã mét vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. * Nhµ n­íc lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ chñ yÕu. Nhµ n­íc vÉn cßn gi÷ mét vai trß to lín nh­ mét t¸c nh©n trùc tiÕp trong nÒn kinh tÕ. - S¶n xuÊt. Nhµ n­íc s¶n xuÊt hµng ho¸ qua c¸c doanh nghiÖp quèc doanh. Khu vùc quèc doanh tån t¹i ë mäi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, quy m« cña nã tuú thuéc lÞch sö, chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc ®ã. Nhµ n­íc gi÷ vai trß c¬ b¶n trong lÜnh vùc dÞch vô, c¸c dÞch vô cung øng bëi c¸c c¬ quan nhµ n­íc cã ®Æc tr­ng lµ kh«ng b¸n trªn thÞ tr­êng. Ng­êi dïng dÞch vô nµy kh«ng ph¶i mua, kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. Chóng ®­îc cung øng miÔn phÝ cho c«ng chóng. Nhµ n­íc th­êng cung cÊp c¸c dÞch vô gi¸o dôc, ®µo t¹o, y tÕ, th«ng tin (truyÒn h×nh, truyÒn thanh, b¸o chÝ...) Nh÷ng vÝ dô trªn cho thÊy vai trß chñ yÕu cña nhµ n­íc trong viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng dÞch vô kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®èi víi x· héi. Nhµ n­íc ta cßn ®éc quyÒn trong viÖc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm phôc vô trong qu©n ®éi. - Cung, cÇu, vèn trªn thÞ tr­êng vèn: Nhµ n­íc lµ mét t¸c nh©n cã thÓ thiÕu vèn, cã thÓ thõa vèn. V× vËy nhµ n­íc còng ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng vèn ®Ó cÇu hoÆc cung vèn. §Æc biÖt t×nh h×nh nhµ n­íc ta lµ sù thiÕu vèn. Nhµ n­íc huy ®éng nguån vèn b»ng c¸ch b¸n tr¸i phiÕu cña nhµ n­íc cho nh©n d©n. HiÖn nay trªn thÞ tr­êng vèn cña chóng ta cã mét c¸i míi lµ chóng thµnh lËp ®­îc thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Çu tiªn ë ViÖt Nam. Th«ng qua sù ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n, chóng ta cã thÓ ®iÒu tiÕt, lu©n chuyÓn vèn tõ n¬i thõa vèn ®Õn n¬i thiÕu vèn. MÆc dï ta thÊy ®­îc thÞ tr­êng chøng kho¸n cña chóng ta hiÖn nay ph¸t triÓn ch­a m¹nh, ch­a hiÖu qu¶, nh­ng vÒ l©u dµi nã sÏ rÊt tèt cho sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò huy ®éng vèn. - Ph©n phèi thu nhËp. Qua ng©n s¸ch cña m×nh, nhµ n­íc t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi møc thu nhËp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. ThuÕ lµm gi¶m thu nhËp cña ®¬n vÞ bÞ ®¸nh thuÕ. Ngoµi ra, c¬ quan nhµ n­íc cÇn nhiÒu c«ng nh©n viªn chøc ®Ó ho¹t ®éng nªn nhµ n­íc ph¸t ra mét khèi l­îng tiÒn rÊt lín (th«ng qua viÖc tr¶ l­¬ng), t¨ng thu nhËp cña c¸c hé gia ®×nh cã ng­êi lµm viÖc cho nhµ n­íc. Nhµ n­íc ¸p dông ®¸nh thuÕ thu nhËp vµo nh÷ng ng­êi cã thu nhËp cao. Bªn c¹nh ®ã nhµ n­íc t¨ng c­êng trî cÊp x· héi: B¶o hiÓm ng­êi nghÌo... §ã lµ mét h×nh thøc ph©n bè l¹i thu nhËp tõ ng­êi cã thu nhËp cao chuyÓn bít mét phÇn nhá cho ng­êi cã thu nhËp thÊp. * Nhµ n­íc lµ chÝnh quyÒn t¹o m«i tr­êng thÓ chÕ: Nhµ n­íc lËp ph¸p cã vai trß t¹o ra luËt lÖ cã c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ (luËt th­¬ng m¹i, hîp ®ång kinh tÕ, lao ®éng, hÖ thèng së h÷u, luËt c«ng ty...) luËt quy ®Þnh quyÒn vµ nghÜa cña mçi t¸c nh©n (ng­êi chñ doanh nghiÖp, ng­êi lµm c«ng, ng­êi mua hµng...) t¹o tÝnh an toµn, æn ®Þnh cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ. Nhµ n­íc còng cã nhiÖm vô kiÓm tra viÖc thi hµnh luËt b»ng c¸ch th«ng tin phæ biÕn luËt ®µo t¹o vµ lËp mét bé m¸y t­ ph¸p vµ c«ng an v÷ng ch¾c vµ cã hiÖu qu¶. * Nhµ n­íc chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ t×nh h×nh kinh tÕ vÜ m« vµ b¶o vÖ quyÒn lîi chung vµ dµi h¹n. Trong khi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ vÒ c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh vµ g¸nh chÞu vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña m×nh th× nhµ n­íc chÞu tr¸ch nhiÖm c©n b»ng tæng thÓ cña nÒn kinh tÕ quèc gia. Cung vµ cÇu gÆp nhau trªn thÞ tr­êng t¹o ra gi¸, Nhµ n­îc chÞu vÒ møc gi¸ chung tøc lµ vÒ l¹m ph¸t. Trong c¸c ho¹t ®éng xuÊt vµ nhËp khÈu, nhµ n­íc ph¶i lo gi÷ c©n b»ng c¸n c©n th­¬ng m¹i ®èi víi n­íc ngoµi. Kh«ng ai thÝch tr¶ thuÕ nh­ng nhµ n­íc cÇn ph¶i cã nguån ng©n s¸ch ®Ó x©y dùng c¬ së h¹ tÇng ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn y tÕ, gi¸o dôc, giao th«ng vËn t¶i. Nhµ n­íc cßn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i, b¶o vÖ tµi s¶n quèc gia. §Ó ®¶m nhËn ®­îc c¸c nhiÖm vô nµy, Nhµ n­íc dïng nh÷ng ph­¬ng thøc riªng cña m×nh: dïng c¸c chÝnh s¸ch ®Ó ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng kinh tÕ, quyÒn lËp ph¸p ®Ó ®Þnh h­íng cho ho¹t ®éng cña c¸c t¸c nh©n kh¸c. ë ®©y nhµ n­íc chØ ®Þnh h­íng chø kh«ng ®iÒu hµnh hoÆc qu¶n lý trùc tiÕp. * Nhµ n­íc b¶o trî: Nhµ n­íc cã bæn phËn b¶o trî cho nh÷ng thµnh phÇn x· héi kh«ng cã kh¶ n¨ng ph¸t biÓu quan ®iÓm vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh. Nh÷ng ng­êi yÕu kÐm trong bèi c¶nh thÞ tr­êng c¹nh tranh: b¶o vÖ nh÷ng ng­êi lao ®éng trong thêi kú thÊt nghiÖp cao (b»ng c¸ch duy tr× mét møc thu nhËp t«Ý thiÓu), gióp nh÷ng ®¬n vÞ thu nhËp thÊp ®Ó hä cã kh¶ n¨ng mua (hç trî c¸c hé nghÌo, c¸c doanh nghiÖp nhá), tµi trî nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt kh«ng cã l·i nh­ng l¹i h÷u Ých cho x· héi (vÝ dô: vËn t¶i c«ng céng, x©y dùng c«ng viªn...); b¶o vÖ c¸c ngµnh ho¹t ®éng tÆp t×nh thÕ khã kh¨n (vÝ dô: ngµnh thñ c«ng bÞ c¹nh tranh quèc tÕ qu¸ kh¾c nghiÖt). Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo sù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr­êng lµ chÝnh. Nh­ng vÉn cßn mét sè vÊn ®Ò vÉn cÇn ph¶i cã sù can thiÖp cña nhµ n­íc ®Ó nÒn kinh tÕ lµ c©n b»ng, t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi. 3. Sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Khi chuyÓn sang tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c doanh nghiÖp cña n­íc ta, ë ®©y chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n v× khi chuyÓn ®æi tõ h×nh th¸i kinh tÕ nµy r»ng h×nh th¸i kinh tÕ kh¸c, c¸c doanh nghiÖp ch­a b¾t kÞp c¬ chÕ míi. Nh­ng bªn c¹nh nh÷ng khã kh¨n ®ã th× c¸c doanh nghiÖp cña chóng ta cã nh÷ng thuËn lîi lín ®Ó ph¸t triÓn c¶ vÒ quy m« s¶n xuÊt lÉn chÊt l­îng cña hµng ho¸. Trong giai ®o¹n nµy c¸c doanh nghiÖp cã c¬ chÕ qu¶n lý hîp lý n¨ng ®éng, s¸ng t¹o sÏ gÆp rÊt nhiÒu thuËn lîi trong viÖc c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c. C¸c doanh nghiÖp nµy sÏ cã thÕ m¹nh, trong viÖc chiÕm lÜnh thÞ tr­êng. Khi chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý theo ®Þnh h­íng XHCN. Chóng ta ®· chuyÓn toµn bé m« h×nh qu¶n lý cò, mét h×nh thøc qu¶n lý quan liªu bao cÊp sang mét c¬ chÕ qu¶n lý míi, mét c¬ chÕ qu¶n lý n¨ng ®éng, s¸ng t¹o ®¸p øng ®­îc sù biÕn ®éng kh«ng ngõng cña thÞ tr­êng còng nh­ cña x· héi. VÊn ®Ò ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cña chóng ta b©y giê lµ lµm sao ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh tèt ®Ó cã thÓ ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña x· héi, ®Ó cã thÕ c¹nh tranh tèt víi hµng ho¸ cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c mµ ®Æc biÖt lµ l­îng hµng ho¸ n­íc ngoµi trµn ngËp thÞ tr­êng cña chóng ta, vÊn ®Ò vèn víi c¸c doanh nghiÖp cña n­íc ta lµ mét vÊn ®Ò nan gi¶i. a. T×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Khi chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ sang c¬ chÕ míi, chóng ta thÊy xuÊt hiÖn thªm nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. Tr­íc kia thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc chiÕm vai trß chñ ®¹o quan träng trong nÒn kinh tÕ th× b©y giê c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc kh«ng cßn gi÷ ®­îc vai trß chñ ®¹o Êy n÷a, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n, liªn doanh cã xu h­íng ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Nh­ng ta thÊy nhµ n­íc vÉn x¸c ®Þnh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ vÉn gi÷ thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc lµ chñ ®¹o. * C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc trong c¬ chÕ míi. Doanh nghiÖp nhµ n­íc trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung tr­íc ®©y chØ lµ c¬ cÊu chÊp hµnh - nhËn vèn, vËt t­ chØ thÞ, mÖnh lÖnh s¶n xuÊt tõ cÊp trªn vµ giao nép s¶n phÈm, hµng ho¸ lµm ra cho cÊp trªn. Ngµy nay trong c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. Doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ mét chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh. Nã ph¶i lùa chän, ph¶i tù m×nh quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt c¸i g×? cho ai? s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo? vµ ph©n phèi kÕt qu¶ do s¶n xuÊt ®em l¹i sau khi ®· lµm trßn nghÜa vô víi nhµ n­íc. Trong khi chuyÓn sang c¬ chÕ kinh tÕ míi, nhµ n­íc vÉn x¸c ®Þnh thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o. §Ó ph¸t huy vai trß cña doanh nghiÖp nhµ n­íc ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trªn c¬ së ®æi míi vµ v­¬n lªn kh«ng ngõng. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc gi÷ mét vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc phÐp s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng mµ nhµ n­íc kh«ng cho phÐp c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®­îc s¶n xuÊt: s¾t thÐp, xi m¨ng, dÇu löa, c¸c mÆt hµng qu©n dông... Tr­íc kia c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chØ s¶n xuÊt kinh doanh víi nghÜa vô nhµ n­íc, lç th× nhµ n­íc chÞu, l·i nhµ n­íc thu v× vËy, kh«ng cã mét ®éng lùc cho c«ng nh©n viªn chøc ham lao ®éng khi chuyÓn sang c¬ chÕ míi c¸c doanh nghiÖp ph¶i tù chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh cho nªn c¸c doanh nghiÖp kh«ng ngõng ®æi míi qu¶n lý, ®æi míi c«ng nghÖ øng dông kü thuËt tiªn tiÕn cña thÕ giíi ®Ó gi¶m søc lao ®éng t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, gióp cho hµng ho¸ cã chÊt l­îng cao, ®ñ søc c¹nh tranh víi c¸c mÆt hµng kh¸c. C¸c doanh nghiÖp cña ta ®ang chuyÓn ®æi dÇn c¬ cÊu qu¶n lý s¶n xuÊt míi, ®ã lµ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp quèc doanh. §¶ng vµ Nhµ n­íc thÊy cÇn thiÕt ph¶i cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nªn ®· ra quyÕt ®Þnh cho phÐp c¸c doanh nghiÖp ®ñ ®iÒu kiÖn cã thÓ cæ phÇn ho¸. MÆc dï tiÕn ®é cæ phÇn ho¸ cña chóng ta rÊt chËm ch¹p nh­ng xÐt vÒ l©u dµi ®ã lµ mét ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh c¶ vÒ quy m« lÉn chÊt l­îng. Khi tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cã nghÜa lµ chóng ta ph¶i rót bít sù qu¶n lý trùc tiÕp cña nhµ n­íc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp, chóng ta ®· ®Ó cho chÝnh c«ng nh©n lao ®éng tham gia gãp vèn cæ ®«ng tù ®iÒu hµnh qu¶n lý. Khi ng­êi lao ®éng tù quyÕt ®Þnh chÝnh lîi Ých cña m×nh th× hä sÏ cã tr¸ch nhiÖm h¬n, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ®­îc t¨ng h¬n. Bªn c¹nh sù nç lùc cña nhµ n­íc nh»m t¨ng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp th× chóng ta vÉn cÇn thÊy mét bé phËn nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o c¸c doanh nghiÖp quan liªu bao cÊp lµm cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶. Thùc tÕ cho thÊy mét sè doanh nghiÖp chØ tån t¹i trªn danh nghÜa cßn sù ho¹t ®éng cña nã lµ kh«ng, mét sè doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç g©y thiÖt h¹i chio chÝnh phñ hµng chôc tØ ®ång. * C¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Khi chuyÓn ®æi c¬ chÕ ho¹t ®éng, nhµ n­íc vÉn lu«n chó träng vµ ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña c¸c doanh nghiÖp quèc doanh. Nh­ng bªn c¹nh ®ã nhµ n­íc khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn nh»m lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Khi khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n, tiÓu chñ... ph¸t triÓn lµ nhµ n­íc ®· ph¸t huy ®­îc hÕt néi lùc cña m×nh. Qua sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n, liªn doanh nã cã thÓ bï ®¾p nh÷ng thiÕu sãt cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. HiÖn nay ë nhµ n­íc ta t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n rÊt ph¸t triÓn. MÆc dï quy m« ho¹t ®éng cña nã nhá nh­ng nã l¹i ®em l¹i mét phÇn rÊt lín cho nguån thu ng©n s¸ch. C¸c doanh nghiÖp t­ nh©n chñ yÕu ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc s¶n xu©t thñ c«ng, tiÓu thñ c«ng, vµ c«ng nghiÖp nhÑ, ®©y lµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ãng gãp kh«ng nhá cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. C¸c doanh nghiÖp t­ nh©n cã thÓ ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng. Mét sè doanh nghiÖp cßn ®¹i diÖn cho doanh nghiÖp nhµ n­íc c¹nh tranh víi c¸c h·ng s¶n xuÊt cña n­íc ngoµi gióp phÇn ®em l¹i lîi nhuËn cho nhµ n­íc. C¸c doanh nghiÖp t­ nh©n chñ yÕu ®­îc h×nh thµnh tõ viÖc mét vµi ng­êi gãp vèn lµm ¨n kinh doanh nªn thÊy sù qu¶n lý ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n rÊt hiÖu qu¶. Nhµ n­íc ngoµi viÖc khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp trong n­íc ph¸t triÓn cßn khuyÕn khÝch doanh nghiÖp liªn doanh víi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi, th«ng qua ®ã sÏ ®em l¹i lîi Ých lín cho c¶ hai bªn. Nhµ n­íc ta x©y dùng rÊt nhiÒu khu c«ng nghiÖp, c¬ së h¹ tÇng phôc vô nh»m thu hót c¸c c«ng ty, doanh nghiÖp n­íc ngoµi vµo liªn doanh, ®Çu t­ t¹i ViÖt Nam th«ng qua ®ã nhµ n­íc ta sÏ thu hót ®­îc vèn vµ kü thuËt cña n­íc ngoµi vµo phôc vô trong n­íc. Nh­ng ta thÊy c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ suÊt hiÖn nay ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶, Ýt c«ng ty n­íc ngoµi ®¨ng ký, ®©y chÝnh lµ mét phÇn nguyªn nh©n cña chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi cña chóng ta. HiÖn nay ta thÊy mét sè doanh nghiÖp t­ nh©n ho¹t ®éng hiÖu qu¶ h¬n c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Quan t©m ph¸t triÓn doanh nghiÖp t­ nh©n lµ rÊt cÇn thiÕt ngoµi viÖc nã ®em l¹i cho chóng ta lîi Ých vÒ kinh tÕ nã gãp phÇn gi¶i quyÕt cho chóng ta mét sè l­îng lín ng­êi thÊt nghiÖp. Bªn c¹nh c¸i lîi mµ c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n, liªn doanh nã ®em l¹i cho nÒn kinh tÕ cña chóng ta th× nã còng ®em l¹i cho chóng ta rÊt nhiÒu ®iÒu r¾c rèi: c¸c c«ng ty ma chuyªn lõa ®¶o, c¸c c«ng ty tr«ng tr¸nh sù qu¶n lý cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng... ChÝnh c¸c doanh nghiÖp nh­ thÕ sÏ g©y ¶nh h­ëng lµm mÊt lßng tin ®èi víi ng­êi d©n, ®èi víi nhµ ®Çu t­. Nh÷ng thµnh qu¶ tõ khi ®æi míi cã ®­îc, lµ do chóng ta ®æi míi c¸ch qu¶n lý, do c¸c doanh nghiÖp cña chóng ta ®· thùc hiÖn tèt c¸c vÊn ®Ò sau: - Gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a thÞ tr­êng - ®æi míi c«ng nghÖ vèn trong qu¸ tr×nh ®æi míi c«ng nghÖ. §æi míi c«ng nghÖ lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan ®èi víi bÊt kú mét doanh nghiÖp nµo v× cã ®æi míi c«ng nghÖ míi n©ng cao ®­îc chÊt l­îng h¹ thÊp chi phÝ, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng s¶n l­îng, gi¶i quyÕt tèt khã kh¨n trong s¶n xuÊt, t¹o ra s¶n phÈm míi. Do ®ã míi t¨ng ®­îc søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. §Ó thµnh c«ng trong vÊn ®Ò ®æi míi c«ng nghÖ, c¸c doanh nghiÖp ph¶i gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò cã quan hÖ h÷u c¬, rµng buéc lÉn nhau, t¹o thµnh thÕ kiÒng ba ch©n, lµ thÞ tr­êng - ®æi míi c«ng nghÖ - vèn (trong ®ã thÞ tr­êng lµ kh©u ®ét ph¸). §æi míi c«ng nghÖ ph¶i g¾n liÒn víi ®æi míi s¶n phÈm, mµ s¶n phÈm lµ s¶n phÈm thÞ tr­êng cã nhu cÇu vµ doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng ®¸p øng. Tõ yªu cÇu vÒ sè l­îng chÊt l­îng, gi¸ c¶ s¶n phÈm mµ lùa chän c«ng nghÖ thÝch hîp. Sau khi ®· cã thÞ tr­êng, lùa chän ®­îc c«ng nghÖ thÝch hîp th× gi¶i ph¸p t¹o vèn gi÷ vÞ trÝ cùc kú quan träng. Tuú ®iÒu kiÖn thùc t¹i cña mçi doanh nghiÖp mµ cã h×nh thøc vµ biÖn ph¸p t¹o vèn thÝch hîp. Liªn doanh toµn phÇn hoÆc tõng phÇn ®Ó cã vèn ®Çu t­ vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. Vay vèn ng©n hµng ®Ó mua m¸y mãc, trang thiÕt bÞ phôc vô s¶n xuÊt... - ChuyÓn h­íng kinh doanh vµ lùa chän mÆt hµng thÝch hîp víi nhu cÇu thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng biÕn ®æi s«i ®éng, s¶n xuÊt ph¸t triÓn kh«ng ngõng ®êi sèng d©n c­ ®­îc n©ng lªn buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i vËt lén víi thÞ tr­êng, ph¶i thay ®æi nhiÖm vô s¶n xuÊt - kinh doanh. Trong sù thay ®æi ®ã doanh nghiÖp nµo n¾m b¾t ®­îc thÞ tr­êng khai th¸c tèt nguån lùc hiÖn cã ®Ó ¸p dông th× doanh nghiÖp ®ã tån t¹i, ph¸t triÓn vµ chiÕn th¾ng trong c¹nh tranh. C¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn tèt trong mÊy n¨m qua lµ c¸c doanh nghiÖp ®· nghiªn cøu kü nhu cÇu thÞ tr­êng tõ ®ã ®­a ra c¸c ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt - kinh doanh phï hîp. Tuy ®iÒu kiÖn cô thÓ, c¸c doanh nghiÖp cã sù thay ®æi kh¸c nhau. + ChuyÓn h­íng mÆt hµng. gi¶m dÇn hoÆc lo¹i trõ mÆt hµng truyÒn thèng chuyÓn sang s¶n xuÊt mÆt hµng míi thÞ tr­êng cã nhu cÇu. + §a d¹ng ho¸ s¶n phÈm vµ ®a d¹ng ho¸ kinh doanh lµ xu thÕ diÔn ra kh¸ phæ biÕn ë c¸c doanh nghiÖp thµnh ®¹t. Sù ®a d¹ng ho¸ ®­îc thùc hiÖn theo c¸c h­íng: Mét lµ n©ng tû träng vµ chÊt l­îng mÆt hµng truyÒn thèng kÕt hîp víi ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm. Hai lµ, ®a d¹ng ho¸ kinh doanh. Ba lµ ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm theo h­íng më réng c¸c mÆt hµng cã cïng c«ng nghÖ, cïng sö dông nguyªn liÖu ®Ó tËn dông tèt n¨ng lùc m¸y mãc thiÕt bÞ nguyªn liÖu hoÆc c«ng nghÖ kh¸c ®Ó tËn dông lao ®éng nh»m ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr­êng ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. - §¶m b¶o n©ng cao chÊt l­îng vµ qu¶n lý chÊt l­îng. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, ®Þnh h­íng XHCN c¸c doanh nghiÖp ph¶i quan t©m ®Õn ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt l­îng. §iÒu nµy cµng trë lªn cÊp b¸ch khi ViÖt Nam ra nhËp AFTA vµ tiÕn tíi ra nhËp APEC, WTO. C¸c doanh nghiÖp cÇn thiÕt ph¶i coi träng qu¶n lý chÊt l­îng vµ ph¶i qu¶n lý chÊt l­îng theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i (Qu¶n lý chÊt l­îng ®ång bé TQM vµ thùc hiÖn ISO 9000). Kinh nghiÖm cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ lµ: + Kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l­îng vµ dÞch vô. §©y lµ vÊn ®Ò sèng cßn cña doanh nghiÖp. + Coi träng qu¶n lý chÊt l­îng thùc chÊt lµ qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cã chÊt l­îng. Do vËy nã xuyªn suèt vµ bao qu¸t c¸c mÆt qu¶n lý cña doanh nghiÖp. + ¸p dông hÖ thèng tiªu chuÈn ISO 9000 ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cã hµng xuÊt khÈu. + ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®ång bé ®Ó ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt l­îng, ®Æc biÖt coi träng c¸c biÖn ph¸p: §æi míi c«ng nghÖ lµ träng ®iÓm vµ ®ång bé ®Ó n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ tr×nh ®é s¶n phÈm, ®èi víi ViÖt Nam hiÖn nay khi tr×nh ®é c«ng nghÖ cßn thua kÐm thÕ giíi 2 - 3 thÕ hÖ th× ®æi míi c«ng nghÖ ®­îc coi lµ nÒn t¶ng lµ kh©u ®ét ph¸ cña ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt l­îng. Hai lµ trªn c¬ së ®æi míi c«ng nghÖ chóng ta ph¶i chó ý ®Õn c¸c biÖn ph¸p kh¸c rÊt quan träng liªn quan trùc tiÕp tíi ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm dÞch vô nh­: x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch chÊt l­îng. KhuyÕn khÝch vËt chÊt víi ®¶m b¶o n©ng cao chÊt l­îng... - T¹o ®éng lùc ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sn¶ xuÊt - kinh doanh cña doanh nghiÖp. Trong nh÷ng n¨m qua c¸c doanh nghiÖp ®· cã sù ®æi míi kh¸ c¨n b¶n bé m¸y tæ chøc qu¶n lý theo h­íng gän, nhÑ vµ ®éng lùc cho ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Mét sè doanh nghiÖp gi¸ nhËp tæng c«ng ty nh»m thóc ®Èy ph©n c«ng, hîp t¸c s¶n xuÊt, thóc ®Èy qu¸ tr×nh tËp trung ho¸ s¶n xuÊt vµ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. MÆt kh¸c vÉn thùc hiÖn sù ph©n cÊp hîp lý gi÷a tæng c«ng ty vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn theo h­íng ph¸t huy quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp thµnh viªn cã tr¸ch nhiÖm tù ®¶m b¶o vèn kinh doanh, chñ ®éng trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh vµ toµn quyÒn ph©n phèi kÕt qu¶ cña m×nh lµm ra sau kú ®· thùc hiÖn c¸c nghÜa vô ®èi víi nhµ n­íc. §iÒu ®ã t¹o ®éng lùc cho c¸c doanh nghiÖp. §Ó tån t¹i l©u dµi, c¸c chñ doanh nghiÖp t­ nh©n ph¶i cã c¸c chiÕn l­îc, thµnh qu¶ còng nh­ hËu qu¶ ®Òu thuéc vÒ hä. V× vËy yªn t©m ®Çu t­ lµ nh÷ng h­íng tíi t­¬ng lai. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc th× kh¸c mçi lÇn mét ng­êi l·nh ®¹o chØ nh×n lîi Ých tr­íc m¾t trong thêi gian l·nh ®¹o cho nªn ®Õn khi ng­êi kh¸c lªn thay l¹i ph¶i thùc hiÖn l¹i. Hä kh«ng chó ý ®Õn x©y dùng chiÕn l­îc l©u dµi. b. VÊn ®Ò vÒ vèn cña doanh nghiÖp n­íc ta hiÖn nay. Mét doanh nghiÖp muèn s¶n xuÊt kinh doanh ®­îc th× ph¶i cã vèn. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vÉn tån t¹i ë nhiÒu d¹ng: tµi s¶n, tiÒn, søc lao ®éng... Cã rÊt nhiÒu nguån vèn kh¸c nhau: Vèn do ng©n s¸ch nhµ n­íc cÊp, vèn vay, vèn tù cã, vèn cæ phÇn, vèn liªn doanh liªn kÕt, vèn do n­íc ngoµi tµi trî... Tõ c¸c nguån vèn nµy c¸c doanh nghiÖp ph¶i t×m mét gi¶i ph¸p, mét nguån vèn sao cho hîp lý ®Ó ®­a vµo kinh doanh s¶n xuÊt. §èi víi c¸c doanh nghiÖp quèc doanh hay gäi lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc nguån vèn chñ yÕu cho c¸c doanh nghiÖp lµ ng©n s¸ch nhµ n­íc. Nhµ n­íc trùc tiÕp bá ng©n s¸ch cña m×nh ra cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh, hµng n¨m nhµ n­íc thu vÒ mét l­îng nµo ®ã, hiÖn nay lµ 6% ®èi víi sè tiÒn nhµ n­íc bá ra. ë ®©y kho¶n nµy ta gäi lµ kho¶n thu cã sö dông vèn cña nhµ n­íc, tr­íc ®©y ta thÊy cã mét hiÖn t­îng nhµ n­íc bá vèn cho c¸c doanh nghiÖp kinh doanh, khi lç nhµ n­íc l¹i ph¶i chÞu bï ®¾p 100% nh­ng b©y giê nhµ n­íc chØ bï ®¾p mét phÇn nµo ®ã. Ngoµi ra hiÖn nay nhµ n­íc cæ phÇn ho¸, liªn doanh toµn phÇn vµ tõng phÇn víi n­íc ngoµi ®Ó cã vèn ®Çu t­ s¶n xuÊt kinh doanh. Cßn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n nguån vèn chñ yÕu lµ do chñ t­ nh©n tù cã, hoÆc do ®ãng gãp. Song bªn c¹nh ®ã c¸c doanh nghiÖp nµy huy ®éng vèn tõ n­íc ngoµi, tõ cæ ®«ng cña c«ng ty hoÆc lµ liªn doanh liªn kÕt vèn vay ng©n hµng. §èi víi c¸c doanh nghiÖp c¶ quèc doanh lÉn t­ nh©n trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, nguån vèn vay ng©n hµng lµ mét phÇn trong c¬ cÊu vèn cña doanh nghiÖp. Nhµ n­íc cã nhiÒu ­u ®·i khi ®Ò ra c¸c møc l·i suÊt kh¸c nhau khi vay ng©n hµng cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt. Nh­ng t×nh h×nh thùc tÕ hiÖn nay cho thÊy r»ng c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ch­a cã hiÖu qu¶, ch­a ®ñ søc c¹nh tranh vµ thÝch nghi víi c¬ chÕ thÞ tr­êng, ngµy cµng kÐo dµi, kÓ c¶ nî ng©n s¸ch, nî chiÕm dông vèn lÉn nhau phæ biÕn. Tõ kinh doanh thua lç, nî nÇn d©y d­a khã ®ßi dÉn ®Õn kh¶ n¨ng tù tÝch luü cña doanh nghiÖp rÊt h¹n chÕ, t¸i ®Çu t­ ®æi míi thiÕt bÞ thÊp, chÊt l­îng s¶n phÈm kÐm nªn gÆp khã kh¨n trong tiªu thô vµ c¹nh tranh s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng. §iÒu nµy nãi nªn t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c c¸c doanh nghiÖp lµ kh«ng lµnh m¹nh. MÆt kh¸c viÖc cÊp tÝn dông cho vay ®¸p øng cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp cßn nhiÒu khã kh¨n, vÊn ®Ò nµy xuÊt ph¸t tõ viÖc ng©n hµng ch­a t×m ra mét hÖ thèng c¸c kü thuËt cho vay thÝch hîp víi c¸c doanh nghiÖp. Mét sè nguyªn t¾c ®Ó ng©n hµng cÊp tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp lµ sù tÝn nhiÖm cña ng©n hµng ®èi víi doanh nghiÖp ®ã, ë sù tin t­ëng sÏ thu håi l¹i ®­îc vèn vµ l·i ®óng h¹n. Tuy nhiªn ®Ó ®¸nh gi¸ mét doanh nghiÖp cã ®ñ tÝn nhiÖm hay kh«ng cßn phô thuéc vµo viÖc ng©n hµng thu nhËp ®­îc l­îng th«ng tin vÒ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. HiÖn nay mét thùc tr¹ng cÇn ®­îc kh¾c phôc ë hÇu hÕt c¸c ng©n hµng lµ th«ng tin vÒ kh¸ch hµng thiÕu ®Çy ®ñ lµm cho c¸c doanh nghiÖp cã t×nh h×nh tµi chÝnh tåi tÖ còng ®­îc cÊp phÐp cho vay. G©y ra t×nh tr¹ng ng©n hµng kh«ng thu håi l¹i ®­îc vèn. C¸c ng©n hµng lµ trung t©m tiÒn tÖ, lµ n¬i trung gian ®Ó ng­êi thõa vèn ®Õn göi vµ nh÷ng ng­êi thiÕu vèn ®Õn vay. §©y lµ mét nguån vèn rÊt ®¸ng quý cho c¸c doanh nghiÖp cña chóng ta hiÖn nay. Nh­ng ta thÊy trong hÖ thèng ng©n hµng cßn cã nhiÒu bÊt cËp: qu¸ cöa quyÒn, thiÕu tr¸ch nhiÖm nªn g©y ra kh«ng Ýt hiÖu qu¶ nÆng nÒ mµ nhµ n­íc lµ ng­êi høng chÞu. MÊy n¨m gÇn ®©y hÖ thèng ng©n hµng cã nhiÒu ®æi míi vÊn ®Ò vay tÝn dông cã dÔ dµng h¬n nÕu cã ®Çy ®ñ giÊy phÐp hîp lÖ. T¹o ra cho c¸c doanh nghiÖp nhiÒu c¬ héi trong s¶n xuÊt kinh doanh. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp lµ vÊn ®Ò huy ®éng vèn rÊt hîp lý hiÖn nay. Khi ta cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp chóng ta huy ®éng ®­îc nguån vèn trong d©n c­ mµ vÉn duy tr× sù chi phèi cña nhµ n­íc ë møc ®é cÇn thiÕt. HiÖn nay chóng ta ®· cã thÞ tr­êng chøng kho¸n, th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n nµy chóng ta cã mét ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi ®Ó mua b¸n, nh÷ng lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt - ®ã lµ chøng kho¸n. Chøng kho¸n hiÖn nay rÊt ®a d¹ng: cæ phiÕu th«ng th­êng, cæ phiÕu ­u ®·i, tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu ®« thÞ, tr¸i phiÕu c«ng ty. ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ ph­¬ng thøc tµi trî trùc tiÕp (göi tiÕt kiÖm vµo c¸c ®Þnh chÕ tµi chinhs lµ tµi trî gi¸n tiÕp) ®Ó ng­êi cã vèn ®Çu t­ th¼ng cho ng­êi cã nhu cÇu. Nhê cã thÞ tr­êng chøng kho¸n c¸c doanh nghiÖp cã thÓ ph¸t hµnh cæ phiÕu tr¸i phiÕu dÔ dµng, khi cÇn t¨ng vèn hoÆc cÇn vèn thêi gian dµi ®Ò ®æi c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ. Th«ng qua gi¸ c¶ chøng kho¸n cña m×nh trªn thÞ tr­êng sÏ gióp doanh nghiÖp kinh doanh hiÖu qu¶ h¬n, gi¸ trÞ doanh nghiÖp ®­îc ®Þnh gi¸ liªn tôc. Doanh nghiÖp sÏ cung cÊp chøng kho¸n cho thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng cung cÊp vèn dµi h¹n cho doanh nghiÖp. Mét vÊn ®Ò kh¸c ®èi víi doanh nghiÖp lµ ph¶i n©ng cao qu¶n lý ®Çu t­, khai th¸c ®Çu t­ hiÖn cã vµ hiÖu qu¶ trong ®Çu t­. Ngoµi c¸c nguån vèn ë trªn c¸c doanh nghiÖp cña chóng ta cã mét ph­¬ng thøc t¹o vèn míi ®ã lµ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu cña c«ng ty. §©y lµ mét kho¶n vay nh­ng lµ vay cña c«ng chóng, nguån vèn nµy cã ®Æc ®iÓm lµ phÝ tæn nî vay cã giíi h¹n (lîi tøc tr¸i phiÕu th­êng thÊp), cæ ®«ng kh«ng bÞ chia quyÒn, nî vay ®­îc xem nh­ chi phÝ trõ thuÕ (gièng nh­ vay ng©n hµng). Tuy nhiªn lîi tøc tr¸i phiÕu còng lµ mét ®Þnh phÝ (lç cïng ph¶i tr¶ cho tr¸i chñ), cã thêi h¹n do c«ng ty ph¶i dù trï nguån vèn ®Ó hoµn tr¶. T¹i ViÖt Nam nguån vèn nµy ch­a thÊy xuÊt hiÖn réng r·i (trõ vµi c«ng ty lµm thÝ ®iÓm). C¸c doanh nghiÖp cña t­ hiÖn nay cã mét h×nh thøc t¹o vèn vµ kü thuËt kh¸c lµ chóng ta liªn doanh víi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi. ë ®©y chóng ta liªn doanh toµn phÇn tõng phÇn. Liªn doanh toµn phÇn lµ 100% vèn cña n­íc ngoµi, liªn doanh tõng phÇn lµ n­íc ngoµi gãp mét kho¶n chóng ta gãp mét kho¶n. Kho¶n chóng ta gãp hiÖn nay chñ yÕu lµ ®Êt ®ai sö dông. C¸ch t¹o vèn ®Çu t­ nµy cã rÊt nhiÒu c¸i lîi, nh­ng nã còng cã c¸i h¹i. Chóng ta nãi ®Õn c¸i lîi lµ: ng­êi n­íc ngoµi ®em vèn vµo ®Çu t­ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam lµm cho kinh tÕ cña ta ph¸t triÓn bªn c¹nh ®ã ng­êi ta còng ®em vµo n­íc ta c¸c tiÕn bé kü thuËt. Nguån vèn cña c¸c doanh nghiÖp cã ®­îc cßn tõ mét nguån kh¸c n÷a lµ c¸c doanh nghiÖp nhËn ®­îc tõ quü hç trî ph¸t triÓn cña liªn hîp quèc, cña c¸c tæ chøc kh¸c... Tãm l¹i, nguån vèn cña c¸c doanh nghiÖp cã tõ nhiÒu h­íng kh¸c nhau. VÊn ®Ò hiÖn nay lµ c¸c doanh nghiÖp ph¶i qu¶n lý nh­ thÕ nµo ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh tèt dùa trªn nguån vèn Êy. 4. Thùc tr¹ng viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp ë n­íc ta trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Qu¶n lý doanh nghiÖp cña chóng ta hiÖn nay cã rÊt nhiÒu bÊt cËp. Bªn c¹nh c¸c doanh nghiÖp chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý cò sang c¬ chÕ qu¶n lý míi th× vÉn cßn l¹i mét sè kh«ng Ýt c¸c doanh nghiÖp vÉn cßn gi÷ v÷ng c¬ chÕ qu¶n lý cò quan liªu bao cÊp. XÐt vÒ mÆt tæng thÓ c¸c doanh nghiÖp cña ta ®· ®æi míi hoµn toµn vÒ c«ng t¸c qu¶n lý c¶ qu¶n lý tµi chÝnh, qu¶n lý lao ®éngm, qu¶n lý s¶n xuÊt. §Çu tiªn chóng ta xÐt vÒ c«ng t¸c qu¶n lý tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp. §©y lµ vÊn ®Ò then chèt cho sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp. Ta thÊy t×nh tr¹ng qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp cña chóng ta hiÖn nay võa bu«ng láng, võa cøng nh¾c. Trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ta thÊy cã mét hiÖn t­îng, giíi h¹n tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ kh«ng râ rµng nªn mäi thua lç thÊt b¹i trong kinh doanh rèt cuéc vÉn do nhµ n­íc g¸nh chÞu. C¸c doanh nghiÖp cã tµi s¶n lµ kh¸ lín nh­ng do c«ng t¸c qu¶n lý láng lÎo nªn bÞ sö dông biÕn t­íng, bÞ xµ xÎo, thÊt tho¸t kh¸ nhiÒu. Cã sù tuú tiÖn trong qu¶n lý vµ h¹ch to¸n ë c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. C¬ chÕ kho¸n biÕn thµnh c¬ cÊu kho¸n tr¾ng ®· lµm nhiÒu tæ chøc doanh nghiÖp trë thµnh “vá quèc doanh ruét t­ nh©n”. NhiÒu tæ chøc quèc doanh giao vèn cho mét nhãm c¸n bé qu¶n lý thùc hiÖn viÖc bu«n b¸n riªng mÆc cho ®¬n vÞ c¬ së trùc thuéc ph¶i tù lo lÊy cuéc sèng cña m×nh. TÝnh trong hai sæ s¸ch vÉn cßn kh¸ phæ biÕn. Ta thÊy, trªn danh nghÜa nhµ n­íc vÉn lµ chñ së h÷u lín nh­ng kh«ng ph¶i lµ «ng chñ thùc sù; ch­a cã sù ph©n biÖt rµnh m¹ch gi÷a së h÷u vµ kinh doanh. C¬ chÕ qu¶n lý ch­a phï hîp víi thÞ tr­êng vµ ch­a t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó triÓn khai c¸c chñ tr­¬ng quan träng nh­ ®a d¹ng ho¸ lo¹i h×nh së h÷u c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. XÐt vÒ thùc lùc vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cho ®Õn nay cßn cã mét sè ý kiÕn ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. Cã ng­êi cho r»ng: TiÒm lùc tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp rÊt yÕu kÐm, hiÖu qu¶ thÊp, triÓn väng ph¸t triÓn khã kh¨n. Cã ý kiÕn kh¸c cho r»ng tuy mét sè doanh nghiÖp cã biÓu hiÖn yÕu kÐm nh­ng vÉn cã nh÷ng doanh nghiÖp rÊt m¹nh lµm ¨n hiÖu qu¶ vµ ph¸t triÓn tèt trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Mçi mét ý kiÕn nhËn xÐt ®Òu dùa trªn mét sè c¨n cø nµo ®ã. Song ph¶i thõa nhËn r»ng trong nÒn kinh tÕ cña chóng ta ®ang næi lªn vÊn ®Ò cÊp b¸ch vÒ tµi chÝnh vµ c¸c yÕu kÐm vÒ qu¶n lý. Thùc tr¹ng vÒ nguån vèn còng nh­ c«ng t¸c qu¶n lý nguån vèn ®ã hiÖn nay lµ: Quy m« vèn cña c¸c doanh nghiÖp cßn nhá bÐ, ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ph¸t triÓn hiÖn nay. Trong sè 5800 doanh nghiÖp ®­îc thèng kª, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc do trung ­¬ng qu¶n lý cã tæng sè vèn kinh doanh vµo kho¶ng 50.700 tû ®ång. C¸c doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng hiÖn nay ®ang sö dông vèn kho¶ng 17.800 tû ®ång. Do c«ng t¸c qu¶n lý cña ta nªn sè vèn Êy nã kh«ng ®­îc sö dông hoµn toµn víi môc ®Ých s¶n xuÊt kinh doanh mµ nã cßn bÞ thÊt tho¸t ®i mét phÇn rÊt lín. Sè bÞ chiÕm dông mét c¸ch tr¸i phÐp kh¸ nhiÒu. Mét b­íc ®æi míi ®¸ng chó ý lµ viÖc c¶i tæ c¸c doanh nghiÖp theo quyÕt ®Þnh sè 90 - TTg, quyÕt ®Þnh 91 - TTg ngµy 7 - 3 - 1994 vµ quyÕt ®Þnh sè 185 - TTg ngµy 28 - 3 - 1996 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vµ tiÕp tôc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh lËp c¸c tËp ®oµn kinh doanh. Nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng manh món, quy m« nhá bÐ cña doanh nghiÖp nhµ n­íc. ChÝnh phñ ®· cho phÐp thµnh lËp vµ thµnh lËp l¹i c¸c tæng c«ng ty ho¹t ®éng trªn mét sè lÜnh vùc nhÊt ®Þnh. HiÖn nay cã 74 tæng c«ng ty m¹nh gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o trong c¸c lÜnh vùc quan träng cña nÒn kinh tÕ. Trong ®ã 18 tæng c«ng ty ®­îc thµnh lËp theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh. MÆc dï cã nh÷ng chuyÓn biÕn ban ®Çu lµ rÊt kh¶ quan nh­ng nã vÉn cßn béc lé mét sè dÊu hiÖu bÊt lîi vµ nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi c¸c tæng c«ng ty ®­îc thµnh lËp l¹i. Sù phèi hîp sù liªn kÕt gi÷a c¸c thµnh viªn ch­a t¹o nªn mét søc m¹nh to lín, c«ng t¸c qu¶n lý rêi r¹c. §éi ngò qu¶n lý ch­a ®¸p øng ®ñ n¨ng lùc, ch­a theo kÞp sù thay ®æi cña m«i tr­êng kinh doanh vµ ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña tæng c«ng ty lín. Khi quy m« cña Tæng c«ng ty t¨ng lªn th× tÝnh phøc t¹p cña qu¶n lý th­êng t¨ng lªn gÊp béi, ®Æc biÖt lµ qu¶n lý tµi chÝnh. C¸c doanh nghiÖp t­ nh©n cña ta sau mÊy n¨m gÇn ®©y ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Tû träng c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n t¨ng lªn trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp quèc doanh lµ gi¶m xuèng. Kh¸c víi doanh nghiÖp quèc doanh, c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n cã mét chÕ ®é qu¶n lý rÊt hiÖu qu¶, ®ã chÝnh lµ dùa vµo môc ®Ých cña c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n, hä lµm ra bao nhiªu th× hä h­ëng, lîi nhuËn kinh doanh s¶n xuÊt ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn ng­êi lao ®éng ®Õn quyÒn lîi cña tÊt c¶, hä ph¶i g¸nh chÞu mäi viÖc, kh«ng nh­ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ do nhµ n­íc b¶o trî, g¸nh chÞu tr¸ch nhiÖm. HiÖn nay rÊt nhiÒu doanh nghiÖp t­ nh©n cã c¸ch qu¶n lý riªng cña m×nh ®· ®em l¹i mét hiÖu qu¶ rÊt cao. §øng tr­íc nhu cÇu vÒ vèn rÊt lín cña m×nh, tr­íc sù khã kh¨n cña vèn vay, vèn tµi trî c¸c doanh nghiÖp ph¶i lùa chän mét ph­¬ng thøc qu¶n lý hîp nguån vèn tù cã vèn vay ®Ó lµm sao mµ tõ nguån vèn ®ã nã cho hä hiÖu qu¶, lîi nhuËn cao nhÊt. HiÖn nay c¶ n­íc cã 25000 doanh nghiÖp t­ nh©n cã giÊy phÐp ho¹t ®éng víi sè vèn kho¶ng 10000 tû, tËp trung ë c¸c thµnh phè lín nh­: Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh, Qu¶ng Nam §µ N½ng. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nµy ho¹t ®éng trong ngµnh th­¬ng m¹i, dÞch vô, chÕ biÕn l­¬ng thùc thùc phÈm. Vèn cña c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n lµ rÊt nhá, chñ yÕu lµ vèn tù cã. Bªn c¹nh ®ã nguån vèn bæ sung cho c¸c doanh nghiÖp nµy lµ nguån vèn vay ng©n hµng. Qu¶n lý tµi chÝnh mµ chñ yÕu lµ qu¶n lý ®èi víi c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng, lµm sao ®Ó nguån vèn cña c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ lµ rÊt khã, ®iÒu nµy nã ®ßi hái c¸c c¸n bé qu¶n lý, c¸c chñ c¬ së ph¶i cã c¸c ph­¬ng h­íng biÖn ph¸p thÝch hîp. Qu¶n lý doanh nghiÖp kh«ng ph¶i chØ cã qu¶n lý vèn mµ cßn ph¶i qu¶n lý lao ®éng qu¶n lý s¶n xuÊt. §èi víi qu¶n lý s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp. Trong mÊy n¨m gÇn ®©y, chiÒu h­íng tiªu dïng gia t¨ng, thu nhËp cña ng­êi d©n t¨ng lªn. Nhu cÇu ®ßi hái kh¸c x­a, do ®ã c«ng viÖc cña c¸c nhµ qu¶n lý s¶n xuÊt lµ ph¶i t×m hiÓu thÞ hiÕu ng­êi tiªu dïng tõ ®ã mµ s¶n xuÊt ra c¸c mÆt hµng phï hîp. HiÖn nay ta b¾t gÆp mét t×nh tr¹ng l¬i láng qu¶n lý s¶n xuÊt dÉn ®Õn viÖc s¶n xuÊt trµn lan, hoµ gi¶i hµng thËt lÉn lén, trµn ngËp trªn thÞ tr­êng. HiÖu qu¶ qu¶n lý s¶n xuÊt trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ rÊt kÐm, kÐm h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n. Ta thÊy s¶n phÈm c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc s¶n xuÊt ra lµ c¹nh tranh yÕu trªn thÞ tr­êng, hÇu nh­ lµ mÉu m· xÊu, l¹c hËu. C¸c doanh nghiÖp t­ nh©n tá ra n¨ng ®éng n¾m b¾t l¹i thÞ tr­êng nhanh nh¹y. Mét vÊn ®Ò dÔ nhËn thÊy hiÖn nay kü thuËt cña chóng ta kÐm thÕ giíi tõ 1 - 2 thÕ hÖ, nªn n¨ng suÊt, chÊt l­îng kÐm. Do ®ã ®ßi hái nhµ qu¶n lý ph¶i t×m c¸ch nµo ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ dÇn c«ng nghÖ s¶n xuÊt. §èi víi qu¶n lý lao ®éng. Thùc tr¹ng hiÖn nay vÒ lao ®éng cña chóng ta lµ rÊt yÕu kÐm vÒ tr×nh ®é. Sè l­îng lao ®éng cã tay nghÒ cao trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt lµ Ýt. C¸c doanh nghiÖp qu¶n lý lao ®éng hiÖn nay kh¸c x­a kia. Ta thÊy tr­íc kia chóng ta qu¶n lý lao ®éng chung chung, ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc kh«ng cã c¶m gi¸c tr¸ch nhiÖm, tËn tôy víi c«ng viÖc, nh­ng hiÖn nay do chuyÓn ®æi c¬ chÕ ng­êi lao ®éng cã h­ng phÊn lµm viªn h¬n, cã tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp cao h¬n. Chóng ta ®ang qu¶n lý lùc l­îng lao ®éng theo hiÖu lùc, theo thêi gian lµm viÖc vµ theo s¶n phÈm hä lµm ra. Qua ®ã chóng ta cã mét møc l­¬ng chÝnh x¸c cho mçi ng­êi. Qu¶n lý lao ®éng qu¶n lý mét thùc thÓ sinh häc sèng do ®ã chóng ta ph¶i cã chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p sao cho phï hîp. T×nh tr¹ng qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn nay cña chóng ta nãi chung lµ rÊt yÕu kÐm, do ®ã nã ¶nh h­ëng lín ®Õn c¸c doanh nghiÖp, lµm cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kh«ng kÐm hiÖu qu¶. V× vËy chóng ta ph¶i cã c¸c gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp, gãp phÇn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ®a cña ®ang ph¸t triÓn. 5. C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý doanh nghiÖp. + §æi míi vµ kiÖn toµn bé m¸y qu¶n lý tõ trªn xuèng d­íi, chØ sè th«ng qua ®æi míi chóng ta míi nã gióp chóng ta lµm viÖc tèt h¬n, c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n. Th«ng qua ®æi míi chóng ta xãa bá ®­îc c¬ chÕ qu¶n lý cò, quan liªu, bao cÊp chØ biÕt ®Õn c¸c chÝnh s¸ch, mÖnh lÖnh mµ kh«ng cã c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch lao ®éng, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. + N©ng cao n¨ng lùc cña c¸c c¸n bé qu¶n lý. Chóng ta ph¶i th­êng xuyªn ®µo t¹o, båi d­ìng kiÕn thøc míi cho hä, chØ cã lµm nh­ vËy míi ®¸p øng ®­îc xu thÕ cña thêi ®¹i. Mét c¸n bé qu¶n lý cã n¨ng lùc, cã tri thøc lµ mét ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cho c¸c doanh nghiÖp. + CÇn nghiªn cøu chuyÓn c¸c tæ chøc quèc doanh sang chÕ ®é tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, lÊy vèn ph¸p ®Þnh lµm c¬ së cho viÖc xö lý c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp còng nh­ gi­· c¸c doanh nghiÖp vµ tæ chøc tÝn dông. + C¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i cã mét chÕ ®é qu¶n lý tµi chÝnh c«ng khai, cã sæ s¸ch ghi chÐp, tr¸nh t×nh tr¹ng lËp c¸c quü ®en chi tiªu kh«ng ®óng môc ®Ých cña c¸c c¸n bé qu¶n lý. + Tr¸nh t×nh tr¹ng hai sæ s¸ch trong c«ng t¸c kÕ to¸n, chØ giao sù qu¶n lý cho c¸c c¬ quan chuyªn m«n phô tr¸ch, ®¶m nhiÖm, c¸c c¬ quan cÊp trªn chØ ®Þnh h­íng xem xÐt kÕ ho¹ch ph¸t triÓn. + Qu¶n lý s¶n xuÊt cÇn ph¶i thÊy râ ®­îc sè l­îng, khèi l­îng vµ chÊt l­îng cña s¶n phÈm, tr¸nh t×nh tr¹ng s¶n xuÊt trµn lan kh«ng tiªu thô ®­îc s¶n phÈm. + S¶n xuÊt cÇn n¨ng ®éng, b¾t kÞp nhu cÇu thÞ hiÕu cña ng­êi tiªu dïng. + Qu¶n lý, ®Çu t­ nguån vèn cã hiÖu qu¶, cã môc ®Ých tr¸nh t×nh tr¹ng ®Çu t­ kh«ng träng ®iÓm, kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ g©y ra thÊt tho¸t ng©n s¸ch cho nhµ n­íc. + Qu¶n lý ng­êi lao ®éng lµ qu¶n lý mét thùc thÕ sinh häc chø kh«ng ph¶i lµ qu¶n lý mét c¸i m¸y chóng ta ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Ò kÝch thÝch ng­êi lao ®éng lµm viÖc tèt h¬n hiÖu qu¶ h¬n. III/ KÕt luËn T­ b¶n lu«n lu«n vËn ®éng qua 3 giai ®o¹n kh¸c nhau qua mçi giai ®o¹n t­ b¶n l¹i tån t¹i d­íi mét h×nh thøc vµ lµm trän mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. ë giai ®o¹n I t­ b¶n tån t¹i d­íi h×nh thøc tiÒn tÖ vµ lµm chøc n¨ng mua hµng ho¸. ë giai ®o¹n II t­ b¶n tån t¹i d­íi h×nh thøc lµ t­ b¶n s¶n xuÊt mµ chøc n¨ng cña nã lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ cßn ë giai ®o¹n III t­ b¶n tån t¹i d­íi h×nh thøc lµ t­ b¶n hµng ho¸ chøc n¨ng cña nã lµ thùc hiÖn gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­. C¸c giai ®o¹n nµy diÔn ra mét c¸ch liªn tôc kh«ng ng¾t qu·ng. ChÝnh tõ qu¸ tr×nh vËn ®éng nµy ta rót ra ®­îc sù tuÇn hoµn cña t­ b¶n, sù tuÇn hoµn cña t­ b¶n nÕu xem xÐt lµ mét qu¸ tr×nh ®æi míi vµ lÆp ®i lÆp l¹i chø kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh c« lËp riªng lÎ th× gäi chu chuyÓn t­ b¶n. Khi nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t­ b¶n nã cã mét ý nghÜa to lín trong viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp cña n­íc ta. Th«ng qua ®ã chóng ta sÏ cã nh÷ng chñ tr­¬ng, ®­êng lèi, chÝnh s¸ch tèt h¬n ®Ó qu¶n lý vèn, qu¶n lý lao ®éng, qu¶n lý s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp. §Æc biÖt khi chóng ta ®ang chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ qu¶n lý quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ qu¶n lý míi ®ã lµ c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng, chóng ta ph¶i n¾m râ ®­îc quy luËt vËn ®éng cña t­ b¶n ®Ó chóng ta qu¶n lý tèt h¬n. Tµi liÖu tham kh¶o 1. T­ b¶n QuyÓn 2 - TËp 2 2. Gi¸o tr×nh Kinh tÕ chÝnh trÞ 3. C¸c quyÓn t¹p chÝ - Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn - Ph¸t triÓn kinh tÕ - T¹p chÝ x©y dùng - T¹p chÝ ng©n hµng 4. Qu¶n lý doanh nghiÖp trong c¬ chÕ thÞ tr­êng.