Vai trò của con người trong công cuộc công nghiêp hóa, hiện đại hóa đất nước

Lêi nãi ®Çu T¹i sao l¹i ph¶i nghiªn cøu vÒ ph¹m trï con ng­êi vµ vÊn ®Ò vÒ con ng­êi trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc trong khi thÕ giíi ®· tr¶i qua hai cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vÜ ®¹i vµ trªn thÕ giíi ®· cã rÊt nhiÒu, rÊt nhiÒu n­íc ®· trë thµmh nh÷ng n­íc c«ng nghiÖp lín. Ph¶i ch¨ng ®ã lµ v× c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ ph­¬ng thøc duy nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ bÊt kú mét quèc gia nµo bá qua qu¸ tr×nh nµy ®Òu sÏ trë nªn qu¸ chËm, qu¸ l¹c hËu so víi b­íc ®i cña thÕ giíi? Vµ ph¶i ch¨ng gièng nh­ c¸c quèc gia kh¸c, ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt chung ®ã? Nh­ng quan träng h¬n c¶, ph¶i ch¨ng con ng­êi lµ chñ thÓ, lµ mÊu chèt, lµ ®iÓm khëi ®Çu còng nh­ lµ c¸i ®Ých cña qu¸ tr×nh l©u dµi nµy? §óng lµ trªn thùc tÕ ë nhiÒu quèc gia c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®· t¹o ra nhiÒu thµnh tùu khoa häc kh«ng thÓ phñ nhËn ®­îc. Ch¼ng h¹n viÖc sö dông n¨ng l­îng nguyªn tö, n¨ng l­îng mÆt trêi ®· lµm gi¶m sù phô thuéc cña con ng­êi vµo nguån n¨ng l­îng kho¸ng s¶n; sù ra ®êi cña c¸c vËt liÖu tæng hîp kh«ng nh÷ng gióp con ng­êi gi¶m phô thuéc vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn kh«ng t¸i sinh ®­îc mµ cung cÊp cho con ng­êi nguån vËt liÖu míi cã tÝnh n¨ng ­u viÖt h¬n vµ t¸i sinh ®­îc. Nhê ph¸t minh con ng­êi sö dông nguån vËt liÖu míi nµy mµ con ng­êi ®· cã thÓ thu nhá m¸y tÝnh ®iÖn tö xuèng hµng v¹n lÇn vÒ thÓ tÝch ®ång thêi t¨ng hiÖu n¨ng cña nã lªn hµng chôc v¹n lÇn so víi ba chôc n¨m tr­íc. Sù ra ®êi vµ xuÊt hiÖn c¸c lo¹i vËt liÖu míi ®ang ngµy cµng trë thµnh nh©n tè v« cïng quan träng cña sù ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt x· héi vµ tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ. Cïng víi qu¸ tr×nh tù ®éng ho¸, tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ cho thÊy kh¶ n¨ng loµi ng­êi sÏ tiÕn tíi mét x· héi cña c¶i tu«n ra dµo d¹t. Cßn ë ViÖt Nam th× sao? Cho ®Õn nay,ViÖt Nam vÉn thuéc lo¹i nh÷ng n­íc nghÌo nhÊt thÕ giíi, nÒn kinh tÕ vÉn ë t×nh tr¹ng l¹c hËu, cßn mang tÝnh chÊt tù cÊp, tù tóc, ®Êt n­íc ch­a ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, l¹m ph¸t cßn ë møc cao, s¶n xuÊt ch­a æn ®Þnh, t×nh h×nh mÊt c©n ®èi vÉn nghiªm träng, béi chi ng©n s¸ch cßn lín, tèc ®é t¨ng d©n sè cao, lao ®éng thÊt nghiÖp hoÆc kh«ng ®ñ viÖc lµm ngµy cµng t¨ng (6,28% d©n sè thµnh thÞ thÊt nghiÖp), ®êi sèng nh©n d©n cßn nhiÒu khã kh¨n; tæng s¶n phÈm quèc d©n (GDP) tÝnh theo ®Çu ng­êi thuéc lo¹i thÊp nhÊt thÕ giíi: 220USD n¨m 1993 vµ 428 USD n¨m 2001 thÊp h¬n Lµo 1700USD, Bangladesh 1410USD, Th¸ilan 5757USD, Malaysia 8513, §µi Loan 17495, tèc ®é t¨ng b×nh qu©n chËm h¬n nhiÒu n­íc trong khu vùc. G¾n liÒn víi nÒn kinh tÕ ®ã lµ lèi lµm ¨n t¶n m¹n vµ tuú tiÖn cña s¶n xuÊt nhá. Cïng víi nh÷ng thuyÒn thèng tèt ®Ñp mµ chóng ta ®ang kÕ thõa còng cã nh÷ng truyÒn thèng l¹c hËu cña ng­êi ®· chÕt ®ang ®Ì nÆng lªn vai ng­êi ®ang sèng... V× vËy muèn kh«ng bÞ tôt hËu xa h¬n n÷a, muèn æn ®Þnh mäi mÆt ®Ó ®i lªn vµ ph¸t triÓn th× tÊt yÕu ph¶i thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Héi nghÞ lÇn thø VI Ban chÊp hµnh trung ­¬ng §¶ng céng s¶n ViÖt Nam kho¸ VII (tõ 24/11/1993 ®Õn 1/12/1993) vµ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú (20-25/1/1994) ®· x¸c ®Þnh tíi ®©y n­íc ta “chuyÓn dÇn sang mét thêi kú ph¸t triÓn míi, ®Èy tíi mét b­íc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, nh»m t¹o thªm nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm, ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ, c¶i thiÖn h¬n n÷a ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n. §©y lµ nhiÖm vô trung t©m cã tÇm quan träng hµng ®Çu trong thêi gian tíi.”Chñ tr­¬ng ®ã tiÕp tôc ®­îc hoµn thiÖn vµ cã b­íc ph¸t triÓn míi ë c¸c §¹i héi VII,VIII,IX vµ trong nhiÒu NghÞ quyÕt quan träng cña Trung ­¬ng. Song dùa vµo ®©u ®Ó ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn nã cho thËt hiÖu qu¶ vµ kh«ng ph¶i tr¶ gi¸ qu¸ ®¾t th× l¹i kh«ng dÔ dµng; bëi v× tõ chç thÊy ®­îc tÝnh tÊt yÕu nÕu kh«ng cÈn thËn l¹i dÔ sa vµo duy ý chÝ nh­ ®· tõng x¶y ra tr­íc ®©y hoÆc tr¸i l¹i nÕu chØ thÊy khã kh¨n, bÊt lîi, thiÕu ®iÒu kiÖn råi cam chÞu tôt hËu th× l¹i lµ mét tai häa. Nh­ vËy còng cã nghÜa lµ chóng ta ®· ®Ó l¹i cho thÕ hÖ t­¬ng lai mét c¸i g¸nh qu¸ nÆng vµ sÏ cã téi rÊt lín ®èi víi nh÷ng ai ®· hy sinh x­¬ng m¸u cho sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc b¶o vÖ ®Êt n­íc. Nh­ng nÕu chØ cã nh­ vËy th× t¹i sao l¹i ph¶i ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò con ng­êi? LiÖu cã ph¶i con ng­êi ®ang gi÷ mét vai trß g× ®ã trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, vµ h¬n thÕ n÷a ph¶i ch¨ng ®ã lµ mét vai trß quan träng, quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i cña sù nghiÖp ®æi míi nµy? Tr­íc hÕt cã thÓ nãi r»ng x· héi loµi ng­êi tån t¹i vµ ph¸t triÓn dùa vµo hai nguån tµi nguyªn lµ: thiªn nhiªn vµ con ng­êi. C¸i quý nhÊt trong nguån tµi nguyªn con ng­êi lµ trÝ tuÖ. Theo quan niªm cæ ®iÓn, mäi nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Òu cã h¹n vµ ®Òu cã thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt. Song, sù hiÓu biÕt cña con ng­êi ®·, ®ang vµ sÏ kh«ng bao giê chÞu dõng l¹i, nghÜa lµ nguån tµi nguyªn trÝ tuÖ kh«ng cã giíi h¹n. TÝnh v« tËn cña nguån tiÒm n¨ng trÝ tuÖ lµ nÒn t¶ng ®Ó con ng­êi nhËn thøc tÝnh v« tËn cña thÕ giíi vËt chÊt, tiÕp tôc nghiªn cøu nh÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cßn v« tËn nh­ng ch­a ®­îc khai th¸c vµ sö dông, ph¸t hiÖn ra nh÷ng tÝnh n¨ng míi cña nh÷ng d¹ng tµi nguyªn ®ang sö dông hoÆc s¸ng t¹o ra nh÷ng nguån tµi nguyªn míi vèn kh«ng cã s½n trong tù nhiªn, nh»m phôc vô cho sù ph¸t triÓn cña x· héi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi. Bëi vËy cã thÓ nãi, trÝ tuÖ con ng­êi lµ nguån lùc v« tËn cña sù ph¸t triÓn x· héi. §ång thêi, nguån lùc ph¸t triÓn cña x· héi, tr­íc hÕt vµ quan träng h¬n c¶ còng chÝnh lµ con ng­êi- nguån tiÒm n¨ng søc lao ®éng. Con ng­êi ®· lµm nªn lÞch sö cña chÝnh m×nh b»ng lao ®éng ®­îc ®Þnh h­íng bëi trÝ tuÖ ®ã. Ta ®· biÕt r»ng, “tÊt c¶ c¸i g× thóc ®Èy con ng­êi ho¹t ®éng ®Òu tÊt nhiªn ph¶i th«ng qua ®Çu ãc cña hä”(1), tøc lµ ph¶i th«ng qua trÝ tuÖ cña hä. Tr­íc tiªn, nh÷ng nhu cÇu vÒ sinh tån ®· thóc ®Èy con ng­êi ho¹t ®éng theo b¶n n¨ng nh­ bÊt kú mét ®éng vËt nµo kh¸c. Nh­ng råi “b¶n th©n con ng­êi b¾t ®Çu tù ph©n biÖt víi sóc vËt ngay khi con ng­êi b¾t ®Çu s¶n xuÊt ra nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t cña m×nh- ®ã lµ mét b­íc tiÕn do tæ chøc c¬ thÓ cña con ng­êi quy ®Þnh” (2). Sù kh¸c biÖt c¨n b¶n vÒ mÆt “tæ chøc c¬ thÓ” gi÷a con ng­êi vµ con vËt chÝnh lµ bé ãc vµ ®«i bµn tay. Bé ãc ®iÒu khiÓn ®«i bµn tay, nghÜa lµ b»ng trÝ tuÖ (bé ãc) vµ lao ®éng (®«i bµn tay) con ng­êi ®· tiÕn hµnh ho¹t ®éng biÕn ®æi tù nhiªn lµm nªn lÞch sö x· héi, ®ång thêi trong qu¸ tr×nh ®ã ®· biÕn ®æi c¶ b¶n th©n m×nh. Cho ®Õn khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ®¸nh dÊu bëi nh÷ng ph¸t minh khoa häc, nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i th× trÝ tuÖ con ng­êi vÉn cã søc m¹nh ¸p ®¶o. Nh÷ng t­ duy m¸y mãc, trÝ tuÖ nh©n t¹o... dï réng lín ®Õn ®©u, dï d­íi h×nh thøc hoµn h¶o nhÊt còng chØ lµ mét m¶ng cùc nhá, mét sù ph¶n ¸nh rÊt tinh tÕ thÕ giíi néi t¹i cña con ng­êi, chØ lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khoa häc kinh tÕ, cña ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña con ng­êi. Mäi m¸y mãc dï hoµn thiÖn, dï th«ng minh ®Õn ®©u còng chØ lµ kÎ trung gian cho ho¹t ®éng cña con ng­êi. Do ®ã con ng­êi lu«n lu«n ®· vµ vÉn lµ chñ thÓ duy nhÊt cña mäi ho¹t ®éng trong x· héi. Thùc tiÔn ngµy nay cµng kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n trong quan niÖm cña M¸c vÒ vÞ trÝ vai trß kh«ng g× thay thÕ ®­îc cña con ng­êi trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i, cña x· héi loµi ng­êi. B¶n th©n sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ mµ chóng ta ®ang tõng b­íc thùc hiÖn víi nh÷ng thµnh c«ng b­íc ®Çu cña nã còng ngµy cµng ®ßi hái mçi chóng ta ph¶i nhËn thøc s©u s¾c “nh÷ng gi¸ trÞ lín lao vµ ý nghÜa quyÕt ®Þnh cña nh©n tè con ng­êi”, thÊy râ vai trß cña con ng­êi trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn thùc tÕ vµ trong quan niÖm cña mçi chóng ta, con ng­êi ngµy cµng thÓ hiÖn râ vai trß lµ “chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸, mäi nÒn v¨n minh cña c¸c quèc gia” (3). Bëi vËy ®Ó ®Èy nhanh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN vµ ®­a sù nghiÖp c¸ch m¹ng lín lao ®ã ®Õn thµnh c«ng ë mét n­íc vÉn cßn trong t×nh tr¹ng l¹c hËu nh­ n­íc ta, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng ph¸t triÓn con ng­êi ViÖt Nam, n©ng cao ®éi ngò nh÷ng ng­êi lao ®éng n­íc ta lªn mét tÇm cao chÊt l­îng míi. NhËn ®Þnh nµy ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh trong nghÞ quyÕt §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng: “N©ng cao d©n trÝ, båi d­ìng vµ ph¸t huy nguån lùc to lín cña con ng­êi ViÖt Nam lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸”. NhËn ®Þnh nµy tiÕp tôc ®­îc kh¼ng ®Þnh vµ cã b­íc ph¸t triÓn míi ë §¹i héi IX vµ nhiÒu NghÞ quyÕt quan träng cña Trung ­¬ng. Mét lÇn n÷a ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh tÝnh cÊp thiÕt vµ ý nghÜa quan träng cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nµy. Qua ®ã, triÕt häc tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ, vai trß cña m×nh trong ®êi sèng x· héi vµ trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc. Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n­íc ta ®­îc tiÕn hµnh nh­ thÕ nµo, quy m« vµ nhÞp ®é cña nã ra sao, ®iÒu ®ã mét phÇn tuú thuéc vµo sù ®ãng gãp cña triÕt häc. Qua ®ã em chän ®Ò tµi "Vai trß cña con ng­êi trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt nø¬c" ch­¬ng I con ng­êi - c¬ së lý luËn Con ng­êi lµ sinh vËt cã tÝnh x· héi. §èi víi M¸c “con ng­êi kh«ng ph¶i lµ mét tån t¹i trõu t­îng, Èn n¸u ®©u ®ã ngoµi thÕ giíi” (4). §ã lµ nh÷ng con ng­êi sèng trong mét thêi ®¹i nhÊt ®Þnh, mét m«i tr­êng x· héi nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng quan hÖ x· héi phong phó, phøc t¹p vµ ngµy cµng phong phó víi sù ph¸t triÓn cña v¨n minh. C¸c M¸c viÕt “B¶n chÊt con ng­êi kh«ng ph¶i lµ mét c¸i trõu t­îng cè h÷u c¸ nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ng­êi lµ tæng hoµ nh÷ng quan hÖ x· héi” (5). Qua luËn ®Ò næi tiÕng ®ã, chóng ta thÊy M¸c muèn nãi b¶n chÊt con ng­êi, mét sù trõu t­îng khoa häc, lµ sù kh¸i qu¸t tõ ®êi sèng cô thÓ, tõ thuéc tÝnh cña con ng­êi hiÖn thùc, thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c, b¶n chÊt con ng­êi ®­îc thÓ hiÖn vµ chØ cã thÓ ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua tæng thÓ c¸c quan hÖ x· héi. Muèn t×m b¶n chÊt con ng­êi th× ph¶i t×m ë bªn trong chø kh«ng ph¶i ë bªn ngoµi ®êi sèng hiÖn thùc cña con ng­êi. LuËn ®Ò cña M¸c kh«ng lµm mÊt ®i tÝnh c¸ nh©n, kh¼ng ®Þnh sù kú diÖu, sù phong phó v« h¹n cña tÝnh c¸ch con ng­êi. NÕu ®øng trªn quan ®iÓm sinh vËt häc mµ xÐt th× kh«ng thÓ hiÓu ®­îc ch¼ng nh÷ng thùc chÊt cña con ng­êi, mµ ngay c¶ ý nghÜa cña c¬ thÓ con ng­êi, tõ khi qu¸ tr×nh nguån gèc loµi ng­êi kÕt thóc th× nh÷ng biÕn ®æi trong c¬ thÓ ®Òu ®­îc h­íng dÉn bëi ¶nh h­ëng quyÕt ®Þnh cña v¨n ho¸: kh¶ n¨ng ®èi xö cã tÝnh ng­êi ®èi víi thÕ giíi vµ ®èi víi nh÷ng ng­êi kh¸c, kh¶ n¨ng lao ®éng, giao tiÕp víi nh÷ng ng­êi chung quanh, kh¶ n¨ng t­ duy, cã nh÷ng t×nh c¶m ®¹o ®øc vµ nh÷ng xóc c¶m thÈm mü, tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã ®Òu kh«ng ph¶i lµ ®Æc tÝnh cña c¬ thÓ mµ lµ nh÷ng nÐt ®· h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh thùc tiÔn lÞch sö x· héi, tiªu biÓu cho thùc chÊt cña con ng­êi trong c¸ch biÓu hiÖn vµ béc lé c¸ thÓ cña nã. Nh÷ng nÐt Êy ®­îc h×nh thµnh nhê chç con ng­êi tham gia vµo hÖ thèng c¸c quan hÖ x· héi, vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng lao ®éng, ®i liÒn víi sù tham gia cña con ng­êi vµo qu¸ tr×nh n¾m v÷ng vµ t¸i t¹o nÒn v¨n ho¸ x· héi (lao ®éng, ho¹t ®éng). ChÝnh trong qu¸ tr×nh nµy con ng­êi ®· tù s¸ng t¹o ra b¶n th©n m×nh mét c¸ch lÞch sö vµ kh«ng ngõng t¸i hiÖn b¶n th©n m×nh, tù gi¸o dôc b¶n th©n víi t­ c¸ch lµ con ng­êi. Tiªu chuÈn lÞch sö cho phÐp ng­êi ta ph©n biÖt con ng­êi- ®ã lµ s¶n xuÊt ra c«ng cô lao ®éng còng b»ng chÝnh c«ng cô. §ång thêi tiÒn ®Ò tuyÖt ®èi vµ ®iÒu kiÖn cña v¨n ho¸ con ng­êi lµ giíi tù nhiªn mµ con ng­êi dïng ®Ó x©y dùng nÒn v¨n hãa cña m×nh b»ng c¸ch chinh phôc tù nhiªn mét c¸ch s¸ng t¹o. Con ng­êi x· héi lµ kÎ s¸ng t¹o ra lÞch sö, s¸ng t¹o ra b¶n th©n m×nh. ChÝnh v× vËy, con ng­êi hoµn toµn mang tÝnh x· héi. VËy th× trong ®êi sèng x· héi con ng­êi cã vai trß g×? H¬n mét tr¨m n¨m tr­íc, khi kh¼ng ®Þnh tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña x· héi loµi ng­êi lµ sù thay thÕ lÉn nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, C¸c M¸c ®· nãi tíi viÖc lÊy sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ng­êi lµm th­íc ®o chung cho sù ph¸t triÓn x· héi. C¸c M¸c cho r»ng, xu h­íng chung cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö ®­îc quy ®Þnh bëi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt bao gåm con ng­êi vµ nh÷ng c«ng cô lao ®éng do con ng­êi t¹o ra. Sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt tù nã ®· nãi lªn tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi qua viÖc con ng­êi chiÕm lÜnh vµ sö dông ngµy cµng nhiÒu lùc l­îng tù nhiªn víi t­ c¸ch lµ c¬ së vËt chÊt cho ho¹t ®oäng sèng cña chÝnh con ng­êi. Chóng ta biÕt r»ng s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng thùc tiÔn c¬ b¶n cña con ng­êi nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu cña m×nh. S¶n xuÊt quyÕt ®Þnh nhu cÇu nh­ng kh«ng cã nhu cÇu th× còng kh«ng cã s¶n xuÊt. Nhu cÇu cña con ng­êi t¨ng lªn kh«ng ngõng, do ®ã mµ con ng­êi lu«n lu«n ph¸t triÓn s¶n xuÊt v× muèn n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt, gi¶m nhÑ lao ®éng. V× vËy cã thÓ nãi, trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, tr­íc hÕt vµ quan träng h¬n c¶ lµ ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt, bé ãc vµ bµn tay con ng­êi kh«ng ngõng hoµn thiÖn. Sù hoµn thiÖn cña bé ãc lµ c¬ së, lµ nguån vËt chÊt v« tËn cho nh÷ng ho¹t ®éng ngµy cµng phøc t¹p, tinh vi, ®a d¹ng, phong phó cña con ng­êi, ®­a ®Õn sù thay ®æi liªn tôc c¬ së vËt chÊt vµ kü thuËt cña x· héi. Sù ph¸t triÓn hoµn thiÖn kh«ng ngõng cña trÝ tuÖ con ng­êi ®· ®­îc thÓ hiÖn b»ng viÖc truyÒn ®¹t, tµng tr÷ nh÷ng tri thøc lý luËn vµ kinh nghiÖm tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c vµ ®­îc ghi nhËn nh©n c¸ch cô thÓ, tr­íc hÕt ë sù biÕn ®æi cña c«ng cô s¶n xuÊt. Hay nãi c¸ch kh¸c, søc m¹nh trÝ tuÖ con ng­êi kh«ng ngõng ®­îc vËt thÓ ho¸ trong c«ng cô s¶n xuÊt, trong lùc l­îng s¶n xuÊt nãi chung. TÝnh v« tËn cña trÝ tuÖ con ng­êi ®­îc biÓu hiÖn ë sù biÕn ®æi kh«ng ngõng ë tÝnh ®a d¹ng, phong phó v« cïng tËn cña c«ng cô s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi. Nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng lùc l­îng s¶n xuÊt ®· vµ ®ang diÔn ra trong lÞch sö x· héi loµi ng­êi lµ nh÷ng nÊc thang ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn ngµy cµng cao h¬n cña c«ng cô s¶n xuÊt: tõ löa ®Õn c«ng cô s¶n xuÊt thñ c«ng, råi c«ng cô c¬ khÝ m¸y mãc vµ c«ng nghÖ trÝ tuÖ ngµy nay.. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã chøng tá r»ng con ng­êi víi bµn tay vµ khèi ãc cña m×nh lµ nh©n tè thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Nh­ng bªn c¹nh vai trß con ng­êi lµ chñ thÓ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt, lµ yÕu tè hµng ®Çu ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong lùc l­îngs¶n xuÊt cña x· héi, con ng­êi cßn lµ chñ thÓ ho¹t ®éng cña qu¸ tr×nh lÞch sö. Th«ng qua ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, cc s¸ng t¹o ra lÞch sö cña chÝnh m×nh, s¸ng t¹o ra lÞch sö cña x· héi loµi ng­êi. KÕt qu¶ lµ x· héi loµi ng­êi ®· b­íc tõ thêi ®¹i v¨n minh nµy sang thêi ®¹i v¨n minh kh¸c cao h¬n, trong qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. MÆt kh¸c khi s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn, tÝnh chÊt x· héi hãa cña s¶n xuÊt ngµy cµng gia t¨ng, viÖc tiÕn hµnh s¶n xuÊt tËp thÓ b»ng lùc l­îng cña toµn x· héi vµ sù ph¸t triÓn míi cña nÒn s¶n xuÊt do viÖc ®ã mang l¹i sÏ cÇn ®Õn nh÷ng con ng­êi hoµn toµn míi. C¸c M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi tr­íc hÕt cã ý nghÜa lµ “sù ph¸t triÓn phong phó cña b¶n chÊt con ng­êi, coi nh­ lµ mét môc ®Ých tù th©n”(6). Bëi vËy theo C¸c M¸c, ý nghÜa lÞch sö, môc ®Ých cao c¶ cña sù ph¸t triÓn x· héi lµ ph¸t triÓn con ng­êi toµn diÖn, n©ng cao n¨ng lùc vµ phÈm gi¸ cña con ng­êi, gi¶i phãng con ng­êi, lo¹i trõ ra khái cuéc sèng con ng­êi mäi sù tha ho¸ ®Ó con ng­êi sèng víi cuéc sèng ®Ých thùc cña m×nh. Thùc tÕ ®· chøng minh, trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc, chØ cã con ng­êi-yÕu tè quan träng nhÊt trong lùc l­îng s¶n xuÊt cña x· héi míi lµ nh©n tè chÝnh, lµ nguån lùc mang tÝnh quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i. Nh­ng con ng­êi còng lµ môc tiªu, lµ c¸i ®Ých cña sù ph¸t triÓn, sù ®æi míi nµy. Hay nãi c¸ch kh¸c, c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc mµ cô thÓ lµ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ do con ng­êi, phô thuéc vµo con ng­êi vµ v× con ng­êi. ch­¬ng II con ng­êi viÖt nam trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc Quan niÖm ®¬n gi¶n nhÊt vÒ c«ng nghiÖp ho¸ cho r»ng “ c«ng nghiÖp ho¸ lµ ®­a ®Æc tÝnh c«ng nghiÖp cho mét ho¹t ®éng, trang bÞ ( cho mét vïng, mét n­íc), c¸c nhµ m¸y, c¸c lo¹i c«ng nghiÖp...” Quan niÖm mang tÝnh triÕt tù nµy ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh h×nh thµnh lÞch sö c«ng nghiÖp ho¸ ë c¸c n­íc T©y ¢u, B¾c Mü. Nghiªn cøu ®Þnh nghÜa ph¹m trï c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c nhµ kinh tÕ Liªn X« (cò) ta thÊy trong cuèn gi¸o khoa kinh tÕ chÝnh trÞ cña Liªn X« ®­îc dÞch sang tiÕng ViÖt Nam 1958, ng­êi ta ®· ®Þnh nghÜa “ c«ng nghiÖp ho¸ XHCN lµ ph¸t triÓn ®¹i c«ng nghiÖp, tr­íc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng, sù ph¸t triÓn Êy cÇn thiÕt cho viÖc c¶i t¹o toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n trªn c¬ së kü thuËt tiªn tiÕn.” Quan ®iÓm c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®¹i c«ng nghiÖp, tr­íc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng cña c¸c nhµ kinh tÕ häc Liªn X« ®· ®­îc chóng ta tiÕp nhËn thiÕu sù ph©n tÝch khoa häc ®èi víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n­íc ta. Cuèn “ Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt” ®· gi¶i thÝch c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn s¶n xuÊt c¬ khÝ lín trong tÊt c¶ c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ ®Æc biÖt c«ng nghiÖp nÆng, dÇn tíi sù t¨ng nhanh tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Trªn thùc tÕ, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc nh÷ng n¨m 60, ta ®· m¾c ph¶i sai lÇm ®ã, kÕt qu¶ lµ nÒn kinh tÕ vÉn kh«ng tho¸t khái nÒn c«ng nghiÖp l¹c hËu, n«ng nghiÖp l¹c hËu, kÕt cÊu h¹ tÇng yÕu kÐm... MÆc dï kh«ng ®¹t ®­îc môc tiªu nh­ng còng chÝnh nhê c«ng nghiÖp ho¸ mµ n­íc ta ®É x©y dùng ®­îc mét sè c¬ së vËt chÊt kü thuËt nhÊt ®Þnh, t¹o ra tiÒm lùc vÒ kinh tÕ-quèc phßng, phôc vô chiÕn tranh, ®¶m b¶o ®­îc phÇn nµo ®êi sèng nh©n d©n. N¨m 1963, tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Liªn hiÖp quèc ( UNIDO) ®· ®­a ra mét ®Þnh nghÜa: “c«ng nghiÖp ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, trong qu¸ tr×nh nµy, mét bé phËn ngµy cµng t¨ng c¸c nguån cña c¶i quèc d©n ®­îc ®éng viªn ®Ó ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu ngµnh ë trong n­íc víi kü thuËt hiÖn ®¹i. §Æc ®iÓm cña c¬ cÊu kinh tÕ nµy lµ cã mét bé phËn lu«n thay ®æi ®Ó s¶n xuÊt ra t­ liÖu s¶n xuÊt, hµng tiªu dïng vµ cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho toµn bé nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn víi nhÞp ®é cao, ®¶m b¶o ®¹t tíi sù tiÕn bé cña nÒn kinh tÕ vµ x· héi.” Theo quan ®iÓm nµy, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ nh»m thùc hiÖn nhiÒu môc tiªu chø kh«ng ph¶i chØ nh»m mét môc tiªu kinh tÕ-kü thuËt. Cßn theo quan niÖm míi phï hîp víi ®iÒu kiÖn n­íc ta th× c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ g¾n liÒn víi ®æi míi c«ng nghÖ, x©y dùng c¬ cÊu vËt chÊt-kü thuËt, lµ qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn s¶n xuÊt x· héi tõ tr×nh ®é c«ng nghÖ thÊp sang tr×nh ®é c«ng nghÖ cao h¬n, nhê ®ã mµ t¹o ra sù t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶ cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nãi tãm l¹i ®ã lµ sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt tõ thÊp ®Õn cao, tõ ch­a hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn. Thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ lµ nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, ®­a n­íc ta theo kÞp c¸c n­íc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái ngoµi m«i tr­êng chÝnh trÞ æn ®Þnh, ph¶i cã c¸c nguån lùc cÇn thiÕt nh­: nguån lùc con ng­êi, vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, vÞ trÝ ®Þa lý, nguån lùc n­íc ngoµi. C¸c nguån lùc nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, cïng tham gia vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nh­ng møc ®é t¸c ®éng vµ vai trß cña chóng ®èi víi toµn bé qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng gièng nhau, trong ®ã nguån lùc con ng­êi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh. Vai trß cña nguån lùc con ng­êi quan träng nh­ thÕ nµo ®· ®­îc chøng minh trong lÞch sö kinh tÕ cña nh÷ng n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn nh­ NhËt B¶n, Mü,... nhiÒu nhµ kinh doanh n­íc ngoµi khi ®Õn tham quan NhËt B¶n th­êng chØ chó ý ®Õn kü thuËt, m¸y mãc vµ coi ®ã lµ nguyªn nh©n t¹o nªn “kú tÝch NhËt B¶n”. Nh­ng hä ®· nhÇm, chÝnh ng­êi NhËt B¶n còng kh«ng quan niÖm nh­ vËy. Ng­êi NhËt cho r»ng kü thuËt vµ c«ng nghÖ cã vai trß rÊt to lín nh­ng kh«ng ph¶i lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt. YÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt dÉn ®Õn thµnh c«ng cña hä lµ con ng­êi. Cho nªn hä ®· tËp trung cao ®é vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®éc ®¸o ph¸t triÓn yÕu tè con ng­êi. Ngµy nay ®èi víi nh÷ng n­íc l¹c hËu ®i sau, kh«ng thÓ ph¸t triÓn nhanh chãng nÕu kh«ng tiÕp thu nh÷ng tiÕn bé khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cña c¸c n­ícph¸t triÓn. Nh­ng kh«ng ph¶i cø nhËp c«ng nghÖ tiªn tiÕn b»ng mäi gi¸ mµ kh«ng cÇn tÝnh ®Õn yÕu tè con ng­êi. CÇn nhí r»ng, c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña n­íc ngoµi khi ®­îc tiÕp thu sÏ ph¸t huy t¸c dông tèt hay bÞ l·ng phÝ, thËm chÝ bÞ ph¸ ho¹i lµ hoµn toµn phô thuéc vµo yÕu tè con ng­êi khi sö dông chóng. NhiÒu c«ng ty chØ chó ý ®æi míi kü thuËt vµ c«ng nghÖ nh­ng v× kh«ng chó ý ®Õn yÕu tè con ng­êi nªn ®Òu thÊt b¹i. ¤ng Victor S.L.Tan, gi¸m ®èc cña Ohostate University ®· viÕt: “§iÒu mØa mai lín nhÊt cßn lµ ë chç, trong cã nhiÒu c«ng ty ®· cè thùc hiÖn ®æi míi, nh­ng l¹i cã Ýt c«ng ty thùc hiÖn ®ñ møc ®Ó ®¹t tíi thµnh c«ng. NhiÒu c«ng cuéc ®æi míi ®· tiÕn hµnh nh­ng thÊt b¹i v× c¸c c«ng ty ®ã ®· kh«ng ®­a vµo cÊu t¹o cña kÕ ho¹ch ®æi míi hoÆc ch­¬ng tr×nh ®æi míi cña hä mét nh©n tè khã nhÊt ®Ó thµnh c«ng- con ng­êi.” Nh­ mäi quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam còng ph¶i phô thuéc vµo nguån lùc con ng­êi vµ do nguån lùc nµy quyÕt ®Þnh. Bëi v×: Thø nhÊt, c¸c nguån lùc kh¸c nh­ vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vÞ trÝ ®Þa lý... tù nã chØ tån t¹i d­íi d¹ng tiÒm n¨ng. Chóng chØ ph¸t huy t¸c dông vµ cã ý nghÜa tÝch cùc x· héi khi ®­îc kÕt hîp víi nguån lùc con ng­êi th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ng­êi. Bëi lÏ, con ng­êi lµ nguån lùc duy nhÊt biÕt t­ duy, cã trÝ tuÖ vµ cã ý chÝ, biÕt “lîi dông” c¸c nguån lùc kh¸c, g¾n chóng kÕt l¹i víi nhau, t¹o thµnh mét søc m¹nh tæng hîp, cïng t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. C¸c nguån lùc kh¸c lµ nh÷ng kh¸ch thÓ chÞu sù c¶i t¹o, khai th¸c cña con ng­êi, hÕt th¶y chóng ®Òu phôc vô cho nhu cÇu, lîi Ých cña con ng­êi, nÕu con ng­êi biÕt c¸ch t¸c ®éng vµ chi phèi. V× thÕ trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt, ng­êi lao ®éng lµ yÕu tè quan träng nhÊt, lµ “lùc l­îng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña toµn nh©n lo¹i”. Ch¼ng h¹n nh­ vèn còng lµ mét nguån lùc ®Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nh­ng vèn chØ trë thµnh nguån lùc quan träng vµ cÊp thiÕt cña sù ph¸t triÓn khi nã n»m trong tay nh÷ng ng­êi biÕt sö dông ®óng môc ®Ých vµ cã hiÖu qu¶ cao. T­¬ng tù nh­ vËy, sù giµu cã vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nh÷ng ­u thÕ vÒ vÞ trÝ ®Þa lý còng sÏ mÊt ý nghÜa nÕu chñ nh©n cña nã kh«ng cã n¨ng lùc khai th¸c. Ngµy nay tr­íc xu h­íng quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, sù hîp t¸c ®Çu t­ n­íc ngoµi còng lµ nguån lùc quan träng, nã t¹o ra “c¸i hÝch” kinh tÕ, nhÊt lµ víi c¸c n­íc cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, nh­ng søc m¹nh cña “c¸i hÝch” nµy ®Õn ®©u, t¸c ®éng tÝch cùc cña nã nh­ thÕ nµo cßn tuú thuéc vµo yÕu tè con ng­êi khi tiÕp nhËn nguån lùc ®ã. XÐt ®Õn cïng nÕu thiÕu sù hiÖn diÖn cña trÝ tuÖ vµ lao ®éng cña con ng­êi th× mäi nguån lùc ®Òu trë nªn v« nghÜa thËm chÝ kh¸i niÖm “nguån lùc” còng kh«ng cßn lý do g× ®Ó tån t¹i Thø hai, c¸c nguån lùc kh¸c lµ h÷u h¹n, cã thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt, trong khi ®ã nguån lùc con ng­êi l¹i lµ v« tËn. Nã kh«ng chØ t¸i sinh vµ tù s¶n sinh vÒ mÆt sinh häc mµ cßn tù ®æi míi kh«ng ngõng, ph¸t triÓn vÒ chÊt trong con ng­êi x· héi, nÕu biÕt ch¨m lo, båi d­ìng vµ khai th¸c hîp lý. §ã lµ c¬ së lµm cho n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi ph¸t triÓn nh­ mét qu¸ tr×nh v« tËn xÐt trªn b×nh diÖn céng ®ång nh©n lo¹i. Nhê vËy con ng­êi ®· tõng b­íc lµm chñ tù nhiªn, s¸ng t¹o, kh¸m ph¸ ra nhiÒu nguån tµi nguyªn míi, nhiÒu c«ng cô s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ h¬n, ®­a x· héi chuyÓn qua c¸c nÒn v¨n minh tõ thÊp ®Õn cao. Thø ba, trÝ tuÖ con ng­êi cã søc m¹nh v« cïng to lín mét khi nã ®­îc vËt thÓ ho¸, trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Dù b¸o vÜ ®¹i nµy cña C.M¸C ®· vµ ®ang trë thµnh hiÖn thùc. Sù ph¸t triÓn nh­ vò b·o cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ang dÉn nÒn kinh tÕ cña c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vËn ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ cña trÝ tuÖ. Giê ®©y søc m¹nh cña trÝ tuÖ ®· ®¹t ®Õn møc mµ nhê nã con ng­êi cã thÓ s¸ng t¹o ra nh÷ng ng­êi m¸y “b¾t ch­íc” hay “pháng theo” nh÷ng ®Æc tÝnh trÝ tuÖ cña chÝnh con ng­êi. Râ rµng lµ b»ng nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i do chÝnh bµn tay khèi ãc con ng­êi lµm ra mµ ngµy nay nh©n lo¹i ®ang chøng kiÕn nh÷ng biÕn ®æi thÇn kú trong lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh. Thø t­, kinh nghiÖm cña nhiÒu n­íc vµ thùc tiÔn cña chÜnh n­íc ta cho thÊy sù thµnh c«ng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc ho¹ch ®Þnh ®­êng lèi, chÝnh s¸ch còng nh­ tæ chøc thùc hiÖn, nghÜa lµ phô thuéc vµo n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi. §èi víi nh÷ng nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp ch­a c«ng nghiÖp ho¸ th× mÆt sè l­îng cña nguån nh©n lùc cã tÇm quan träng ®Æc biÖt v× nã qui ®Þnh quy m« cña thÞ tr­êng. Nh­ng khi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ th× mÆt chÊt l­îng, c¬ cÊu vµ c¬ chÕ sö dông nguån nh©n lùc l¹i quan träng h¬n. C¬ cÊu lao ®éng cÇn cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i bao gåm: c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c häc gi¶, c¸c nhµ kinh doanh, c¸c nhµ kü thuËt vµ c«ng nghÖ, c¸c c«ng nh©n lµnh nghÒ... kh«ng cã c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c häc gi¶ tµi ba th× khã cã thÓ cã ®­îc nh÷ng chiÕn l­îc, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®óng ®¾n; kh«ng cã c¸c nhµ kinh doanh lçi l¹c th× còng sÏ kh«ng cã ng­êi sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn, nh©n lùc, c«ng nghÖ. Sù thiÕu v¾ng hay kÐm cái cña mét trong c¸c bé phËn cÊu thµnh nh©n lùc trªn ®©y sÏ cã h¹i cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Qua toµn bé ph©n tÝch trªn cã thÓ kÕ luËn r»ng nguån lùc con ng­êi lµ nguån lùc cã vai trß quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Do vËy, muèn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ thµnh c«ng th× ph¶i ®æi míi c¬ b¶n c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t­ cho c¸c ngµnh khoa häc, v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ ë ViÖt Nam nh»m ph¸t triÓn nguån lùc con ng­êi cho c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. §©y lµ nhiÖm vô lín nhÊt vµ khã kh¨n nhÊt trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay. Cã rÊt nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®· thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc víi nguån lùc chñ ®¹o lµ con ng­êi. VËy trong c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam h«m nay, Víi nh÷ng thÕ m¹nh vµ nh÷ng h¹n chÕ cña m×nh con ng­êi ViÖt Nam cã thùc hiÖn ®­îc vai trß cña m×nh hay kh«ng? Tr­íc hÕt ta t×m hiÓu xem nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g× ®Ó ph¸t huy vµ nh÷ng h¹n chÕ g× cÇn ph¶i kh¾c phôc. Nh÷ng thÕ m¹nh ph¶i nãi ®Õn ®ã lµ: Thø nhÊt, theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña Bé L§ TBXH c«ng bè ngµy 25 th¸ng 10 c¶ n­íc hiÖn cã 39.489 ngh×n ng­êi tõ 15 tuæi trë lªn ®ang cã viÖc lµm æn ®Þnh, khu vùc thµnh thÞ 9.182 ngh×n ng­êi, khu vùc n«ng th«n cã 30.307 ngh×n ng­êi. Nh­ vËy tØ lÖ lao ®éng cã viÖc lµm: 97,24% tØ lÖ thÊt nghiÖp 2,76% Thø hai, ViÖt Nam cã tû träng t­¬ng ®èi cao vÒ lao ®éng trÎ, phÇn lín cã häc vÊn phæ th«ng, ngay c¶ ë n«ng th«n. §©y lµ mét tiÒn ®Ò quan träng t¹o ®iÒu kiÖn tiÕp thu c¸c kiÕn thøc kü n¨ng nghÒ nghiÖp, kÓ c¶ nh÷ng ngµnh nghÒ míi. Lùc l­îng lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô ®­îc ®µo t¹o t­¬ng ®èi lín (so víi c¸c n­íc cã thu nhËp nh­ n­íc ta). TÝnh ®Õn n¨m 2001 lùc l­îng lao ®éng cã chuyªn m«n kü thuËt lªn tíi 22,2% cã kho¶ng gÇn 1 triÖu ng­êi tèt nghiÖp §¹i häc, Cao ®¼ng ®ã cßn ch­a kÓ tíi 120.000 ng­êi cã b»ng th¹c sü vµ tiÕn sü. Thø ba, chóng ta cã mét l­îng t­¬ng ®èi lín ng­êi ViÖt sèng ë n­íc ngoµi, tËp trung chñ yÕu ë ch©u ¢u, ch©u Mü vµ ¤xtraylia; trong ®ã tØ lÖ ng­êi cã tr×nh ®é cao vÒ chuyªn m«n vµ nghiÖp vô lµ ®¸ng kÓ ( trªn 300000 ng­êi). §©y lµ mét nguån lùc quan träng gãp phÇn ph¸t triÓn ®Êt n­íc, lµ cÇu nèi gi÷a ViÖt Nam vµ thÕ giíi vÒ mÆt chuyÓn giao tri thøc, c«ng nghÖ vµ c¸c quan hÖ quèc tÕ. Thø t­, ®ã lµ b¶n tÝnh hiÕu häc, th«ng minh cÇn cï lao ®éng cña con ng­êi ViÖt Nam. TruyÒn thèng ®ã cÇn ®­îc nu«i d­ìng vµ ph¸t huy lµm c¬ së cho viÖc n¾m b¾t, tiÕp thu vµ vËn dông mét c¸ch nhanh chãng, s¸ng t¹o nh÷ng ph¸t minh, s¸ng kiÕn khoa häc cña nh©n lo¹i phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n­íc. TÝnh céng ®ång, ý thøc tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång ®­îc ph¸t huy m¹nh mÏ sÏ cã thÓ hç trî ®¾c lùc kh«ng chØ cho viÖc truyÒn b¸ tay nghÒ, kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp mµ cßn cã thÓ gióp nhau c¶ vÒ vèn liÕng, t¹o dùng vµ ph¸t triÓn c¬ nghiÖp, hç trî nhau t×m kiÕm c«ng ¨n viÖc lµm, gãp phÇn lµm gi¶m søc Ðp vÒ lao ®éng hiÖn nay. D©n téc ViÖt Nam cßn cã truyÒn thèng biÕt chÞu ®ùng gian khæ ®Ó tiÕt kiÖm, tÝch luü cho ®Çu t­ më réng, t¹o dùng c¬ ®å cho m×nh vµ cho nÒn kinh tÕ n­íc nhµ nãi chung. Nh­ng bªn c¹nh ®ã, nguån nh©n lùc ë ViÖt Nam cã nh÷ng h¹n chÕ,nh÷ng ®iÓm yÕu kÐm sau ®©y: Thø nhÊt, sè ng­êi lao ®éng ®­îc ®µo t¹o qu¸ Ýt chØ chiÕm 20% tæng sè lao ®éng. 77,71% lao ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®ång nghÜa víi con sè trªn lµ tû lÖ qua ®µo t¹o hÕt søc h¹n chÕ . ¦íc tÝnh hiÖn nay n­íc ta sè lao ®éng ch­a qua ®µo t¹o chiÕm 51,74% (häc vÊn tõ tiÓu häc trë xuèng). V× vËy trong n«ng nghiÖp mét lao ®éng cña ta chØ nu«i ®­îc 3 ®Õn 5 ng­êi, trong khi chØ sè nµy ë c¸c n­íc ph¸t triÓn lµ 20 ®Õn 30 ng­êi. §©y lµ trë ng¹i lín nhÊt khi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ trong n«ng nghiÖp trong kinh tÕ n«ng th«n nãi riªng vµ trong c¶ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung. Thø hai, ®éi ngò c¸n bé khoa häc trÎ qu¸ Ýt. Qua ®iÒu tra ë 17 tr­êng ®¹i häc th× sè c¸n bé gi¶ng d¹y d­íi 35 tuæi chØ cã 8%. PhÇn lín nh÷ng tri thøc cã tr×nh ®é trªn ®¹i häc ®ang lµ nh÷ng chuyªn gia ®Çu ngµnh ®· ë ®é tuæi 55 ®Õn 60. H¬n 60% phã tiÕn sÜ vµ tiÕn sÜ, h¬n 70% gi¸o s­ vµ h¬n 90% gi¸o s­ ®Òu ë ®é tuæi nµy.Trong khi ®ã sinh viªn giái sau khi tèt nghiÖp ®Òu kh«ng muèn ë l¹i tr­êng. V× vËy viÖc chuÈn bÞ cho ®éi ngò trÝ thøc kÕ cËn sÏ gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Thø ba, viÖc bè trÝ sö dông c¸n bé cßn nhiÒu viÖc bÊt hîp lý gi÷a c¸c vïng, c¸c ngµnh: 80% c¸n bé khoa häc c«ng nghÖ lµm viÖc t¹i Hµ Néi, ë thµnh phè Hå ChÝ Minh chØ cã 12%. §a sè c¸c c¸n bé khoa häc cña ta lµm viÖc trong c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c tr­êng häc, cßn trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt th× rÊt Ýt Ch¼ng h¹n, trong c¸c ngµnh n«ng l©m ng­ nghiÖp chØ cã 8,1% c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ 6,49% c¸n bé cã tr×nh ®é sau ®¹i häc. Trong khi cã tíi 34% c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ 55,47% tr×nh ®é sau ®¹i häc lµm viÖc trong c¸c ngµnh khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi. Nh×n vµo mét sè n­íc trong khu vùc, c¸n bé khoa häc lµm viÖc trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt chiÕm tØ lÖ rÊt cao nh­ Th¸i Lan: 58%, HµnQuèc: 48%, NhËt B¶n: 64%. ChÝnh viÖc ph©n bè lùc l­îng lao ®éng kh«ng hîp lý nµy g©y nªn hiÖn t­îng thõa thiÕu gi¶ t¹o, g©y ra n¹n thÊt nghiÖp ®Æc biÖt trong lao ®éng tri thøc. Qua ®iÒu tra, trªn c¶ n­íc sè sinh viªn ra tr­êng cã viÖc lµm chiÕm 70%. Trong khi ®ã nhiÒu vïng, nhiÒu miÒn nhÊt lµ miÒn nói vïng s©u vïng xa l¹i thiÕu c¸n bé khoa häc kü thuËt. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ mét mÆt do sinh viªn ra tr­êng muèn ë l¹i c«ng t¸c t¹i c¸c thµnh phè, khu c«ng nghiÖp, n¬i kinh tÕ ph¸t triÓn ®Ó cã thu nhËp cao h¬n vµ ®iÒu kiÖn viÖc lµm tèt h¬n, mÆt kh¸c chóng ta ch­a cã chÝnh s¸ch thu hót ®Ó ®iÒu chØnh sù ph©n bè nµy. Thø t­, thÓ chÊt, søc khoÎ cña thanh niªn ViÖt Nam cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ. Sù ph¸t triÓn vÒ ph­¬ng diÖn sinh lý vµ thÓ lùc d­êng nh­ ch÷ng l¹i. Thø n¨m, ng­êi lao ®éng n­íc ta nãi chung ch­a cã nÕp lao ®éng c«ng nghiÖp, quen theo kiÓu s¶n xuÊt nhá, lao ®éng gi¶n ®¬n cßn gß bã trong nÕp sèng ph­¬ng ®«ng, cha truyÒn con nèi. ChÝnh v× thÕ mµ cho tíi tËn thÕ kû 20 c«ng cô lµm viÖc ë c¸c bÔ lß rÌn B¾c Ninh vÉn kh«ng kh¸c bao nhiªu víi c«ng cô ®· rÌn cµy cuèc vµ vò khÝ ®¸nh giÆc ¢n thêi Th¸nh Giãng, c¸c c« g¸i Hµ §«ng vÉn dÖt lôa trªn c¸c khung cöi mµ c¸ch ®©y 900 n¨m c¸c c« g¸i triÒu Lý ®· sö dông. Trªn ®©y lµ nh÷ng ®iÓm trong nguån lùc con ng­êi ë ViÖt Nam víi nh÷ng thÕ m¹nh còng nh­ c¸c mÆt h¹n chÕ. Ph¶i cã nh÷ng nè lùc phi th­êng b»ng hµnh ®éng thùc tiÔn trong viÖc huy ®éng vµ sö dông nguån lùc nµy th× c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ míi cã thÓ thµnh c«ng. §ã còng lµ lý do v× sao nhiÒu nhµ khoa häc kªu gäi ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc “c¸ch m¹ng con ng­êi” mµ thùc chÊt lµ c¸ch m¹ng vÒ chÊt l­îng nguån lao ®éng. “C¸ch m¹ng con ng­êi” víi c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ lµ hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt, gi÷a chóng cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau. Bëi vËy, mçi b­íc tiÕn lªn cña cuéc “c¸ch m¹ng con ng­êi” sÏ ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu to lín cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ vµ ng­îc l¹i. Thùc chÊt c¨n b¶n cña chñ nghÜa M¸c vÒ con ng­êi lµ sù ph¸t triÓn tù do cña mçi con ng­êi lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn tù do cña mäi ng­êi. X· héi loµi ng­êi chØ ®­îc ph¸t triÓn khi ph¸t triÓn tèi ®a tõng c¸ nh©n. VÊn ®Ò ph¸t triÓn c¸ nh©n kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò lý thuyÕt mµ lµ nhu cÇu thiÕt yÕu trong thùc tiÔn x· héi ta ngay tõ h«m nay. Cô thÓ ®Ó c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ cÇn ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc “c¸ch m¹ng con ng­êi” nh»m t¹o ra mét sè l­îng lín c¸c nhµ khoa häc mét ®éi ngò ®«ng ®¶o c¸c nh©n viªn kü thuËt cã tr×nh ®é tri thøc t­¬ng ®èi cao vµ nh÷ng ng­êi lao ®éng lµnh nghÒ. §iÒu ®ã ®ßi hái sù nghiÖp gi¸o dôc båi d­ìng nh©n tµi ph¶i ph¸t triÓn t­¬ng øng. Thö nh×n vµo lÞch sö kinh tÕ cña mét sè n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn, ta thÊy nãi chung nh÷ng n­íc nµy ®Òu rÊt coi träng c«ng t¸c gi¸o dôc. Ch¼ng h¹n thêi kú ®Çu sau chiÕn tranh, kinh tÕ NhËt b¶n bÞ ph¸ ho¹i nÆng nÒ, tµi chÝnh quèc gia v« cïng nguy ngËp nh­ng chÝnh phñ NhËt b¶n kh«ng hÒ gi¶m chi phÝ gi¸o dôc, tû träng kinh phÝ gi¸o dôc lu«n chiÕm 20% trë lªn trong kinh phÝ hµnh chÝnh cña NhËt cßn ë Mü n¨m 1985 chi tiªu nhµ n­íc cho gi¸o dôc chiÕm 4,2% GDP vµ chiÕm 12,8% chi0 tiªu cña nhµ n­íc. Thùc tÕ ®· chøng minh, ë Mü nÕu ®Çu t­ cho gi¸o dôc 1$ th× sÏ l·i 4$, cßn ë NhËt th× 1$ sÏ l·i 10$. Thùc ra kh«ng chØ cã c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn nh×n thÊy vai trß cña gi¸o dôc trong ph¸t triÓn kinh tÕ mµ mét sè n­íc §«ng nam ¸ còng ®· nhËn thøc ®­îc vÊn ®Ò nµy. Vµ kÕt qu¶ lµ sù ra ®êi cña nh÷ng n­íc c«ng nghiÖp míi ë ch©u ¸. Suèt 40 n¨m qua, c¸c n­íc nµy ®· ®Çu t­ cho gi¸o dôc ngµy mét t¨ng. Tû lÖ chi tiªu cho gi¸o dôc trong ng©n s¸ch nhµ n­íc ë céng hßa TriÒu Tiªn n¨m 1972 lµ 13,9%, n¨m 1981 t¨ng 17,9%, n¨m 1983 t¨ng lªn 21,6%. Trong 30 n¨m tõ 1952 ®Õn 1981 ë §µi Loan tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm quèc d©n t¨ng 26,43 lÇn nh­ng kinh phÝ gi¸o dôc t¨ng h¬n 90 lÇn. HoÆc nh­ ë Singapore, hiÖn nay kinh phÝ gi¸o dôc chiÕm 4% gi¸ trÞ GDP, mÊy n¨m n÷a sÏ lªn ®Õn kho¶ng 6% ngang víi møc cña c¸c n­íc ph¸t triÓn ph­¬ng T©y. Nh÷ng con sè, ë mét møc ®é nµo ®ã tù nã ®· gi¶i thÝch r»ng kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ trong mét têi gian dµi mét lo¹t c¸c n­íc quanh ta ®· v­¬n lªn trë thµnh “ nh÷ng con rång ch©u ¸”. §ã lµ do kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®i tr­íc, cßn ë ViÖt Nam th× sao? Trong nhiÒu n¨m qua, nhµ n­íc ta ®· chó ý ph¸t triÓn nguån lùc con ng­êi b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p kÞp thêi, kh¸ hîp lý tuy kh«ng tr¸nh khái mét sè h¹n chÕ do ®iÒu kiÖn kinh tÕ h¹n hÑp. Thö ®i s©u vµo mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch ®ã- chÝnh s¸ch ph¸t triÓn gi¸o dôc -®µo t¹o; tõ ®ã rót ra nhËn xÐt, t×m ra b­íc ®i tiÕp theo ®Ó hoµn thµnh cuéc “ c¸ch m¹ng con ng­êi” ë ViÖt Nam. Cã thÓ kh¸i qu¸t t×nh h×nh gi¸o dôc ë ViÖt Nam nh­ sau: Tr¶i qua 15 n¨m ®æi míi, sù nghiÖp gi¸o dôc - ®µo t¹o n­íc ta cã b­íc ph¸t triÓn vÒ quy m«, chÊt l­îng, h×nh thøc ®µo t¹o c¬ së vËt chÊt. Tr×nh ®é d©n trÝ vµ chÊt l­îng nguån nh©n lùc ®­îc n©ng lªn ®¸ng kÓ. Quy m« gi¸o dôc - ®µo t¹o ®­îc n©ng tiÕp tôc më réng ë tÊt c¶ c¸c bËc häc, ngµnh häc, ®¸p øng nhu cÇu häc tËp ngµy cµng lín cña nh©n d©n. HiÖn nay gÇn 94% d©n c­ tõ 15 tuæi trë lªn biÕt ch÷; tÊt c¶ c¸c tØnh, thµnh phè trong c¶ n­íc ®Òu ®¹t chuÈn quèc gia vÒ xo¸ mï ch÷ vµ phæ cËp tiÓu häc. Mét sè tØnh vµ thµnh phè ®· vµ ®ang tiÕn tíi ®¹t chuÈn phæ cËp trung häc c¬ së. Sè n¨m ®i häc trung b×nh cña d©n c­ ®¹t 7,3. N¨m häc 2000 - 2001 c¶ n­íc cã 17.866.673 hãc sinh phæ th«ng, sè sinh viªn trªn v¹n d©n ®¹t 118 ng­êi. §· ®µo t¹o ®­îc mét lùc l­îng lao ®éng cã chuyªn m«n kü thuËt kho¶ng 8 triÖu ng­êi, chiÕm 18,3% trong tæng sè 43,8 triÖu lao ®éng c¶ n­íc. Sè ng­êi häc vÒ tin häc, ngo¹i ng÷, nghiÖp vô qu¶n lý ph¸t triÓn nhanh. ChÊt l­îng gi¸o dôc - ®µo t¹o cã chuyÓn biÕn b­íc ®Çu. Tr×nh ®é hiÓu biÕt, n¨ng lùc tiÕp cËn tri thøc míi cña mét bé phËn häc sinh, sinh viªn ngµy cµng ®­îc n©ng cao. Sè häc sinh phæ th«ng ®¹t c¸c gi¶i quèc gia vµ quèc tÕ theo mét sè m«n häc ngµy cµng t¨ng, kh¼ng ®Þnh tiÒm n¨ng trÝ tuÖ to lín cña häc sinh n­íc ta. NhiÒu sinh viªn tèt nghiÖp ®¹i häc, cao ®¼ng cã hoµi b·o lËp th©n, lËp nghiÖp vµ cã tinh thÇn tù lËp, n¨ng ®éng. Mét sè ngµnh khoa häc c¬ b¶n vµ khoa häc c«ng nghÖ ®· n©ng cao mét b­íc chÊt l­îng ®µo t¹o. C¬ së vËt chÊt kü thuËt c¸c tr­êng ®­îc n©ng c¸p, c¶i thiÖn. Sè tr­êng líp ®­îc x©y dùng khang trang ngµy cµng nhiÒu. M¹ng l­íi tr­êng phæ th«ng phñ ®­îc hÇu hÕt c¸c ®Þa bµn d©n c­, t¹o thuËn lîi cho ng­êi häc. M¹ng l­íi c¸c tr­êng ®¹i häc, cao ®¼ng, trung häc chuyªn nghiÖp tõng b­íc s¾p sÕp l¹i. HÖ thèng c¸c c¬ së ®µo t¹o nghÒ ph¸t triÓn réng kh¾p. Gi¸o dôc ë c¸c vïng d©n téc thiÓu sè cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc, ®· thµnh lËp trªn 100 tr­êng d©n téc néi tró. C«ng t¸c x· héi gi¸o dôc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ®em l¹i kÕt qu¶ b­íc ®Çu. C¸c lùc l­îng x· héi tham gia ngµy cµng tÝch cùc vµo viÖc huy ®éng trÎ ®Õn tr­êng, x©y dùng c¬ së vËt chÊt cña tr­êng häc, ®ãng gãp kinh phÝ cho gi¸o dôc ®µo t¹o d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Tû lÖ häc sinh, sinh viªn ngoµi c«ng lËp trong tæng sè häc sinh, sinh viªn ngµy cµng t¨ng ( n¨m häc 2000 -2001 chiÕm 66% trÎ em nhµ trÎ,50,5% häc sinh mÉu gi¸o, 0,3% häc sinh tiÓu häc, 3,1 % häc sinh trung häc c¬ së, 34,3% häc sinh trung häc phæ th«ng, 14,4% sinh viªn ®¹i häc). Nhê nh÷ng thµnh tùu gi¸o dôc ®µo t¹o vµ cña c¸c lÜnh vùc x· héi kh¸c mµ chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi ( HDI) cña n­íc ta theo b¶ng xÕp lo¹i cña ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc (UNDP) 10 n¨m gÇn ®©y cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ: tõ 0,456 - xÕp thø 121 n¨m 1990 t¨ng lªn 0,671 - xÕp thø 108/174 b­íc vµo n¨m 2000. So víi chØ sè ph¸t triÓn kinh tÕ (GDP/ ng­êi), HDI v­ît lªn 24 bËc. MÆc dï vËy sù nghiÖp gi¸o dôc ë ViÖt Nam cßn béc lé mét sè mÆt yÕu kÐm nh­: ChÊt l­îng gi¸o dôc ®µo t¹o ®¹i trµ ë c¸c cÊp bËc häc cßn thÊp. §a sè häc sinh, sinh viªn quen c¸ch häc thô ®éng thiÕu n¨ng lùc t­ duy ®éc lËp, s¸ng t¹o vµ vËn dông kiÕn thøc, kü n¨ng vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Mét sè häc sinh,sinh viªn Ýt quan t©m ®Õn viÖc rÌn luyÖn phÈm chÊt chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, lèi sèng. ThÓ lùc ®a sè häc sinh, sinh viªn cßn yÕu. C¸c ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó ®¶m b¶o chÊt l­îng cßn bÊt cËp nh­ ®éi ngò gi¸o viªn thiÕu vÒ sè l­îng, c¬ cÊu kh«ng ®ång bé vµ chÊt l­îng thÊp, ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc l¹c hËu, ph­¬ng tiÖn gi¶ng dËythiÕu thèn. HiÖu qu¶ ho¹t ®éng gi¸o dôc thÊp. Tû lÖ häc sinh tèt nghiÖp cuèi cÊp so víi nhËp häc cßn thÊp, nhÊt lµ vïng nói, vïng s©u, vïng xa (n¨m häc 1999 -2000 tû lÖ nµy ë tiÓu häc lµ 70,9%, trung häc cã së 69,4%, trung häc phæ th«ng 78,2%). Tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o cßn thÊp lµm cho kh¶ n¨ng tiÕp thu kü thuËt c«ng nghÖ míi gÆp nhiÒu khã kh¨n. Ch­a cã gi¶i ph¸p h÷u hiÖu trong viÖc ®µo t¹o nh©n lùc ®Ó t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn n«ng th«n, phôc vô sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ lao ®éng. §µo t¹o ®¹i häc vµ gi¸o dôc nghÒ nghiÖp ch­a phï hîp víi nhu cÇu vÒ lao ®éng cña x· héi, mét sè ®¸ng kÓ nh÷ng ng­êi tèt nghiÖp kh«ng lµm ®óng ngµnh nghÒ, thiÕu tù gi¸c, trung thùc trong lao ®éng, thiÕu tr¸ch nhiÖm kh«ng t«n träng quy tr×nh kü thuËt tham « l·ng phÝ nguyªn vËt liÖu. C¬ cÊu ®µo t¹o nh©n lùc vÒ tr×nh ®é, ngµnh nghÒ vµ vïng miÒn ch­a hîp lý. PhÇn lín häc sinh phæ th«ng chØ chän mét con ®­êng lµ häc lªn ®¹i häc, viÖc häc nghÒ ë c¸c tr×nh ®é kh¸c cßn h¹n chÕ. ViÖc t¨ng vi m« ®µo t¹o ®¹i häc ch­a ®­îc ®Þnh h­íng vµo nhu cÇu cña x· héi. Ph©n bè häc sinh, sinh viªn theo ngµnh nghÒ, theo vïng miÒn ch­a phï hîp víi nhu cÇu kinh tÕ x· héi cña c¶ n­íc vµ cña ®Þa ph­¬ng, g©y nªn t×nh tr¹ng n¬i thõa n¬i thiÕu. Kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn gi¸o dôc ®µo t¹o gi÷a c¸c vïng trong n­íc ch­a ®­îc thu hÑp. Mét sè hiÖn t­îng tiªu cùc, thiÕu kû c­¬ng trong gi¸o dôc ®µo t¹o ch­a ®­îc ng¨n chÆn kÞp thêi nh­ : dËy thªm, häc thªm trµn lan kh«ng v× môc ®Ých gi¸o dôc, t¨ng quy mé vÖ sinh v­ît qu¸ c¸c ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o chÊt l­¬ng, kh«ng thùc hiÖn nghiªm tóc quy chÕ ®µo t¹o. C¸c hiÖn t­îng mua b»ng, b¸n ®iÓm thu chi v« nguyªn t¾c lµm ¶nh h­ëng ®Õn uy tÝn cña nhµ tr­êng. Ma tuý vµ c¸c tÖ n¹n x· héi th©m nhËp vµo nhµ tr­êng. HiÖn t­îng gian lËn trong thi cö cßn phæ biÕn, ¶nh h­ëng xÊu ®Õn nh©n c¸ch ng­êi häc vµ c¸n bé cña hä sau nµy. VÒ mÆt kinh tÕ - x· héi n­íc ta cßn nghÌo, thu nhËp quèc doanh trªn ®Çu ng­êi thÊp nguån tµi chÝnh c¬ së vËt chÊt thiÕt bÞ ®Òu thiÕu thèn trong lóc nhu cÇu cña x· héi ®èi víi gi¸o dôc ®µo t¹o t¨ng nhanh. Nh÷ng khã kh¨n trong viÖc c¶i c¸ch hµnh chÝnh Nhµ n­íc, qu¶n lý kinh tª, h¹n chÕ tµi chÝnh, sö dông lao ®éng, chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng... c¶n trë viÖc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña gi¸o dôc ®µo t¹o. Cã thÓ nãi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ë ViÖt Nam ®ang ®øng tr­íc nh÷ng th¸ch thøc lín lao, tr­íc yªu cÇu ®æi míi kinh tÕ-x· héi, tr­íc yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, tr­íc søc Ðp vÒ nguy c¬ tôt hËu so víi c¸c n­íc trong khu vùc. Trong nh÷ng n¨m tíi , gi¸o dôc ViÖt Nam ph¶i thùc hiÖn ®­îc c¸c môc tiªu s¬ b¶n lµ n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc vµ båi d­ìng nh©n tµi theo h­íng kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ trong thêi gian qua, trªn c¬ së nç lùc cña b¶n th©n vµ kinh nghiÖm, cïng sù gióp ®ì cña c¸c n­íc ph¸t triÓn. Muèn vËy nhµ n­íc ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p phï hîp nh­: T¨ng ng©n s¸ch gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, sö dông ng©n s¸ch ®ã mét c¸ch cã hiÖu qu¶. N©ng tû lÖ chi cho gi¸o dôc - ®µo t¹o trong ng©n s¸ch Nhµ n­íc tõ 15% n¨m 2000 lªn 18 % n¨m 2005vµ 20% n¨m 2010. §ång thêi, nhµ n­íc ph¶i ch¨m lo ®Õn ®êi sèng cña ®éi ngò gi¸o viªn, c¶i thiÖn chÕ ®é tiÒn l­¬ng, t¨ng phô cÊp cho gi¸o viªn ®Ó gi¸o viªn cã thÓ n©ng cao vÞ trÝ x· héi cña m×nh. MÆt kh¸c, ph¶i chó ý ®µo t¹o c¸c ngµnh kü thuËt, c«ng nghÖ nhiÒu h¬n c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. N©ng cao chÊt l­îng cña c¸c bËc tiÓu häc, lµm tiÒn ®Ò v÷ng ch¾n cho chÊt l­¬ng cña c¸c cÊp häc tiÕp sau. Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y míi chØ ®Ò cËp ®Õn ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o - mét yÕu tè mét c¬ së ®Ó con ng­¬i ViÖt Nam cã thÓ thùc hiÖn vai trß cña m×nh. V× vËy tån t¹i song song víi ph¸t triÓn gi¸o dôc, nhµ n­íc ta cßn ph¶i thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch sau ®©y: Mét lµ, c¨n cø vµo yªu cÇu ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh vµ c¸c vïng l·nh thæ, cÇn tæ chøc bè trÝ l¹i lùc l­îng lao ®éng mét c¸ch hîp lý trªn ph¹m vi c¶ n­íc theo h­íng ®æi míi c«ng nghÖ, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, t¹o ra nh÷ng ngµnh kinh tÕ mòi nhän. Hai lµ, cÇn tr¶ l­¬ng ®óng vµ ®ñ cho ng­êi lao ®éng, trong ®ã chó ý ®Õn ®éi ngò c¸n bé khoa häc. CÇn nhÊn m¹nh r»ng, b¶n th©n tiÒn l­¬ng kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ viÖc tr¶ c«ng, mµ nã cßn t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng ( nhiÒu hay Ýt), kÝch thÝch nh÷ng phÈm chÊt (tÝch cùc hay tiªu cùc) cña ng­êi lao ®éng. Ba lµ, tiÕn hµnh ®µo t¹o båi d­ìng l¹i lùc l­îng lao ®éng hiÖn cã vµ ®µo t¹o lùc l­îng míi theo chuyªn ngµnh nhÊt ®Þnh. Trong ®ã, b¶o ®¶m sù c©n ®èi vµ ®ång bé gi÷a lao ®éng phæ th«ng, lao ®éng kü thuËt vµ lao ®éng khoa häc. Bèn lµ, tiÕn hµnh mét c¸ch th­êng xuyªn ®ång bé ho¹t ®éng gi¸o dôc ®èi víi ng­êi lao ®éng vÒ c¸c mÆt: chÝnh trÞ-t­ t­ëng, lîi Ých, ý thøc ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm c«ng d©n, truyÒn thèng. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, chØ quan t©m ®Õn lîi Ých vËt chÊt mµ kh«ng thùc hiÖn c«ng t¸c gi¸o dôc th× sÏ dÉn ®Õn sai lÇm, t¹i h¹i, lµm h­ háng con ng­êi, thËm chÝ c¶ mét thÕ hÖ ng­êi. C.M¸c ®· tõng nh¾c nhë chóng ta, trong ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i g¾n “sù nghiÖp gi¶i phãng con ng­êi víi cuéc ®Êu tranh chèng l¹i biÓu hiÖn thùc tiÔn cùc ®oan cña sù tha hãa con ng­êi”(7). Kh«ng nghi ngê g× r»ng, mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®· vµ ®ang t¸c ®éng ®Õn tõng c¸ nh©n, tõng gia ®×nh vµ mçi tËp thÓ cña chóng ta. Trong x· héi hiÖn nay, cã t×nh tr¹ng mét sè ng­êi cã kinh tÕ kh¸, thËm chÝ lµ giµu cã nh­ng vÉn tham «, mãc ngoÆc, ¨n c¾p, bu«n lËu. Tr¸i l¹i, mét sè ng­êi nghÌo, thËm chÝ rÊt nghÌo nh­ng kh«ng chÞu lao ®éng ch©n chÝnh, chuyªn dïng thñ ®o¹n lõa bip, ¨n c¾p... Bªn c¹nh ®ã, cßn mét líp ng­êi (th­êng lµ trÎ tuæi) kh«ng chÞu häc hµnh, lµm viÖc, chØ lo ¨n ch¬i vµ tõ ®©y dÉn ®Õn téi ph¹m. N¨m lµ, ph¶i n©ng cao thÓ lùc cho thanh niªn. MÆc dï ®©y lµ mét vÊn ®Ò ®ßi hái ph¶i cã thêi gian ®Ó gi¶i quyÕt trªn c¬ së n©ng cao dÇn møc sèng cña nh©n d©n vÒ vËt chÊt còng nh­ vÒ tinh thÇn. Tr­íc m¾t, cÇn tËp trung gi¶i quyÕt cho ®­îc c¸c môc tiªu cña ch­¬ng tr×nh ch¨m sãc, b¶o vÖ trÎ em trong c¸c n¨m tíi, ®Çu t­ n©ng cao chÊt l­îng cña ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc thÓ chÊt vµ y tÕ häc ®­êng; ®Èy m¹nh phong trµo rÌn luyÖn th©n thÓ trong thanh thiÕu niªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho §oµn thanh niªn duy tr× phong trµo “ khoÎ v× ngµy mai lËp nghiÖp”, “khoÎ ®Ó b¶o vÖ Tæ quèc”. Thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô trªn ®©y cã nghÜa lµ vÒ c¬ b¶n nhµ n­íc ta ®· hoµn thµnh cuéc “ c¸ch m¹ng con ng­êi ”, biÕn con ng­êi ViÖt Nam thµnh nguån lùc quyÕt ®Þnh ®­a sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ®i ®Õn thµnh c«ng. KÕt luËn C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®·, ®ang vµ sÏ lµ xu h­íng ph¸t triÓn chung cña tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. §ã còng lµ con ®­êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña n­íc ta ®Ó ®i tíi môc tiªu “d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh” c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng chØ lµ c«ng cuéc x©y dùng kinh tÕ mµ chÝnh lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi, c¸ch m¹ng s©u s¾c mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi (kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, khoa häc vµ con ng­êi), lµm cho x· héi ph¸t triÓn lªn mét tr¹ng th¸i míi vÒ chÊt. Nh­ng c¬ së, ®éng lùc cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ g×? Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin, con ng­êi võa lµ ®iÓm khëi ®Çu võa lµ ®iÓm kÕt thóc, ®ång thêi võa lµ trung t©m cña mäi biÕn ®æi lÞch sö. Nãi c¸ch kh¸c, con ng­êi lµ chñ thÓ ch©n chÝnh cña c¸c qu¸ tr×nh x· héi. Trong x· héi hiÖn ®¹i ngµy nay, chñ thÓ cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vÉn chÝnh lµ con ng­êi. ChÝnh v× vËy, qu¸ tr×nh nµy ®ßi hái ph¶i cã nguån nh©n lùc ®ñ vÒ sè l­îng, m¹nh vÒ chÊt l­îng. Nãi c¸ch kh¸c, nguån nh©n lùc ph¶i trë thµnh ®éng lùc thËt sù cña sù ph¸t triÓn. Quan ®iÓm ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®· ®­îc nhiÒu quèc gia quan t©m vµ ®Æc biÖt ®ang næi lªn ë khu vùc §«ng ¸. XuÊt ph¸t lµ nh÷ng n­íc nghÌo, chØ cã thÓ rót ng¾n thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng cao, bÒn v÷ng trong tr­êng hîp ®Çu t­ ph¸t triÓn ®ñ m¹nh nguån nh©n lùc. Sù ®Çu t­ Êy ®­îc hiÓu c¶ ba mÆt: ch¨m sãc søc khoÎ, n©ng cao møc sèng vµ ph¸t triÓn gi¸o dôc, trong ®ã ®Çu t­ cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ ®Çu t­ cho gi¸o dôc. Khi nghiªn cøu quan hÖ gi÷a GDP vµ c¸c yÕu tè cña nguån nh©n lùc, ng­êi ta thÊy sù ph¸t triÓn cña nguån nh©n lùc cµng sím th× tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ cµng cao. Thùc tÕ ®· chøng minh, do ph¸t triÓn nguån nh©n lùc mµ Hµn Quèc ®· mau chãng trë thµnh n­íc c«ng nghiÖp, cã sù héi nhËp thÇn kú ë khu vùc §«ng ¸ vµ trë thµnh mét ®iÓm s¸ng bªn NhËt B¶n siªu c­êng. §ång thêi, xuÊt ph¸t tõ t­ t­ëng cña C.M¸c vÒ sù ph¸t triÓn v× con ng­êi, v× sù nghiÖp gi¶i phãng cña con ng­êi, gi¶i phãng nh©n lo¹i, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trªn thÕ giíi nãi chung vµ ®Æc biÖt lµ ë n­íc ta hiÖn nay chÝnh lµ mét cuéc c¸ch m¹ng- c¸ch m¹ng con ng­êi. Trong “T­ b¶n”, C.M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: “®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng con ng­êi toµn diÖn” cÇn ph¶i cã mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, mét nÒn v¨n ho¸ míi, mét nÒn khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i, mét nÒn gi¸o dôc tiªn tiÕn. Vµ «ng coi t¹o ra nh÷ng thµnh t­u kinh tÕ x· héi ®ã “kh«ng ph¶i chØ lµ mét ph­¬ng ph¸p ®Ó lµm t¨ng thªm nÒn s¶n xuÊt x· héi, mµ cßn lµ mét ph­¬ng ph¸p duy nhÊt ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng con ng­êi ph¸t triÓn toµn diÖn” (8) - nh÷ng chñ nh©n thùc sù cña mét x· héi v× con ng­êi. Nh­ vËy c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ph¶i v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng­êi. ChØ cã nh­ vËy, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ míi trë thµnh sù nghiÖp c¸ch m¹ng cña quÇn chóng. Qua toµn bé ph©n tÝch trªn, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, b­íc sang thêi kú ph¸t triÓn míi, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN chóng ta ph¶i lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng­êi ViÖt Nam hiÖn ®¹i lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng, ph¶i g¾n t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc, thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. §ång thêi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ph¶i lµ v× sù ph¸t triÓn con ng­êi ViÖt Nam toµn diÖn, con ng­êi ph¶i ®­îc coi lµ gi¸ trÞ tèi cao vµ lµ môc ®Ých cña sù nghiÖp ®Çy khã kh¨n, phøc t¹p nh­ng tÊt yÕu nµy. Chó thÝch: (1) C.Mac-F.Anghen tuyÓn tËp, tËp VI-NXB Sù thËt Hµ Néi- 1981, trang 409. (2) C.Mac-F.Anghen tuyÓn tËp, tËp I- NXB Sù thËt Hµ Néi- 1981, trang 268. (3) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn héi nghÞ lÇn thø t­. Ban chÊp hµnh TW kho¸ VII, trang 5. (4) C.Mac-F.Anghen tuyÓn tËp, tËp I. NXB Sù thËt Hµ Néi- 1981, trang 13,14. (5) C.Mac-F.Anghen tuyÓn tËp, tËp VI. NXB Sù thËt Hµ Néi- 1981, trang 257. (6) C.Mac-F.Anghen toµn tËp, tËp 26, phÇn II. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ néi- 1995, trang 168. (7) C.Mac-F.Anghen toµn tËp, tËp 1. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ néi- 1995, trang 561. (8) C.Mac-F.Anghen toµn tËp, tËp 23. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ néi- 1995, trang 688. Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o Dòng- Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i... t¹p chÝ triÕt häc sè 1 (3/1993). Ph¹m Khiªm Ých, NguyÔn §×nh Phan- C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam vµ c¸c n­íc trong khu vùc. Vâ §¹i L­îc- C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ViÖt Nam ®Çu n¨m 2000. NguyÔn ThÕ NghÜa- Hå Anh Nguån nh©n lùc...CNH, H§H ®Êt n­íc t¹p chÝ triÕt häc sè 1 (2/1996). NguyÔn Thanh- Môc tiªu con ng­êi trong sù nghiÖp CNH, H§H... t¹p chÝ triÕt häc sè 5 (10/1996). TrÇn H÷u TiÕn- VÊn ®Ò con ng­êi, c¸ nh©n, x· héi trong häc thuyÕt cña M¸c t¹p chÝ céng s¶n 1/1994. §Æng H÷u Toµn- Ph¸t triÓn v× con ng­êi trong quan niÖm cña M¸c vµ... t¹p chÝ triÕt häc sè 1 (2/1997). NguyÔn §×nh Toµn- Ph¸t huy yÕu tè con ng­êi trong lùc l­îng s¶n xuÊt t¹p chÝ triÕt häc sè 1 (3/1993). Môc lôc