Vai trò của khiếu nại, tố cái và giải quyết khiếu nại, tố cáo đối với việc bảo đảm pháp chế trong quản lí hành chính nhà nước

Lời mở đầu. Pháp chế xã hội chủ nghĩa là chế độ pháp luật trong đó đòi hỏi mọi cơ quan, tổ chức nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức quần chúng, tổ chức kinh tế, các đơn vị lực lượng vũ trang, các cán bộ, công nhân viên chức và mọi công dân phải chấp hành Hiến pháp, pháp luật một cách nghiêm chỉnh, thường xuyên, liên tục và không ngoại lệ. Nội dung của pháp chết rất phong phú, trong đó nội dung cơ bản nhất là sự triệt để tôn trọng pháp luật của các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và công dân. Chính từ nội dung này mà pháp chế là một trong những nguyên tắc cơ bản nhất của quản lí hành chính nhà nước. Nếu thiếu nguyên tắc này hoạt động quản lí hành chính nhà nước sẽ không có cơ sở pháp lí bền vững, sẽ rơi và tình trạng khủng hoảng không thống nhất hoặc thiếu đồng bộ. Để tăng cường việc bảo đảm pháp chế trong quản lí hành chính nhà nước, chúng ta đã sử dụng rất nhiều các biện pháp pháp lí khác nhau, trong đó tiêu biểu là việc ban hành Luật khiếu nại, tố cáo. Trong quản lí hành chính nhà nước, công dân thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo, đó là phương thức để học thực hành quyền dân chủ trực tiếp, tham gia vào quản lí nhà nước, quản lí xã hội mà thông qua đó bảo đảm cho pháp luật được thực thi trong thực tế, góp phần tích cực vào việc tăng cường và bảo đảm pháp chế. “Vai trò của khiếu nại, tố cái và giải quyết khiếu nại, tố cáo đối với việc bảo đảm pháp chế trong quản lí hành chính nhà nước” là vấn đề rất cần được nghiên cứu và làm rõ thêm. Nội dung. Khái niệm “ bảo đảm pháp chế trong quản lí hành chính nhà nước”, “ Khiếu nại, tố cáo”. Bảo đảm pháp chế trong quản lí hành chính nhà nước có nghĩa là bằng những cơ chế và hoạt động pháp lí làm cho pháp luật được thực hiện có hiệu quả trong thực tế và hoạt động của bộ máy nhà nước mà trước hết là hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước phải thực sự vì dân, khơi dậy mạnh mẽ trí tuệ và tinh thần, ý chí tự lực tự cường của nhân dân và việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân theo một trật tự nhất định. Bảo đảm pháp chế trong quản lí hành chính nhà nước suy cho cùng là làm cho hoạt động thực thi pháp luật ngày càng có hiệu quả trong thực tế. -Khiếu nại là việc công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức theo thủ tục do Luật này quy định đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính hoặc quyết định kỉ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền và lợi ích hợp ích hợp pháp của mình. -Tố cáo là việc công dân theo thủ tục do Luật này quy định báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật của bất cứ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức khác. Khiếu nại, tố cáo là hình thức đặc biệt quan trọng để nhân dân lao động trực tiếp tham gia vào quản lý nhà nước và quản lí xã hội. Nhà nước ta quy định quyền và nghĩa vụ khiếu nại, tố cáo của công dân không chỉ ở Điều 74 - Hiến pháp mà còn quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ này trong một đạo luật – Luật khiếu nại, tố cáo ( ban hành ngày 2/12/1998 ). Vai trò của khiếu nại, tố cáo đối với việc bảo đảm pháp chế trong quản lí hành chính Nhà nước. a ) Điều 3: “Cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm kiểm tra, xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính hoặc quyết định kỷ luật của mình, nếu thấy trái pháp luật thì kịp thời sửa chữa, khắc phục để tránh phát sinh khiếu nại. Nhà nước khuyến khích việc hòa giải các tranh chấp trong nội bộ nhân dân trước khi cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết tranh chấp đó nhằm hạn chế khiếu nại phát sinh từ cơ sở”. Trong quản lí hành chính nhà nước, quyền khiếu nại, tố cáo đã được tập hợp và lần đầu tiên được thống nhất quy định một cách cụ thể trong một đạo luật – luật khiếu nại, tố cáo. Theo luật này, công dân có quyền khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước và cán bộ nhà nước có thẩm quyền khi có căn cứ cho rằng những quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Như vậy trên thực tế, luật pháp không chỉ tạo cơ sở pháp lí để công dân thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo mà còn quy định cơ quan nhà nước và cán bộ nhà nước có thẩm quyền phải tự kiểm tra xem xét lại các quyết định hành chính và hành vi hành chính, nếu thấy trái pháp luật phải kịp thời sửa chữa, khắc phục để tránh phát sinh khiếu nại… Như chúng ta đã biết, nếu so sánh giữa hoạt động xét xử của toà án với hoạt động ban hành quyết định của cơ quan hành chính thì thấy rằng: về nguyên tắc, thẩm phán không thể tự sửa bản án hay quyết định của mình mà nếu có thiếu sót thì phải do toà án cấp trên sửa hoặc huỷ án theo quy định của pháp luật tố tụng. Nhưng đối với cơ quan hành chính thì lại khác, do đặc thù của hoạt động chấp hành và điều hành; với quyết định hành chính cá biệt, do cá nhân có thẩm quyền ban hành, vì vậy dễ mắc sai sót cho nên pháp luật cho phép người ban hành quyết định hành chính được quyền xem xét lại để tự sửa hoặc thu hồi quyết định của mình nếu có căn cứ cho rằng quyết định đó không phù hợp. Tuy nhiên, quyền này cũng không phải là vô hạn mà theo quy định của pháp luật hiện hành, quyền này có những giới hạn không thể nào vượt quá được. Theo quy định của pháp luật hiện hành thì “ công dân có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan nhà nước có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân hoặc bất cứ cá nhân nào trên các mặt của đời sống xã hội như kinh tế, chính trị, tư tưởng và pháp lí.” Nhà nước bảo đảm những điều kiện thuận lợi nhất khẳng định địa vị pháp lí của công dân – chủ thể quan trọng nhất của xã hội. Vì thế, việc khiếu nại, tố cáo phải được cơ quan nhà nước xem xét và giải quyết trong thời hạn pháp luật quy định. Ở đây, phải thống nhất trong nhận thức rằng công dân không chỉ có quyền khiếu nại, tố cáo mà học còn có nghĩa vụ khi thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo. Từ việc thực hiện quyền và nghĩa vụ này, pháp luật xác nhận trách nhiệm của công dân trong việc xây dựng bộ máy nhà nước của dân, do dân, vì dân; xây dựng đội ngũ cán bộ nhà nước trong sạch và có năng lực cũng như bổn phận của họ trong xã hội. Trong thực tế, việc sửa đổi một quyết định hành chính cá biệt bị khiếu nại theo Luật khiếu nại, tố cáo là vấn đề thường xuyên gặp phải và hết sức bình thường. “Người thông minh không phải không mắc sai lầm, người nào sai lầm mà không nặng lắm mà biết sửa chữa nhanh chóng thì người đó là người thông minh”. Về mặt pháp lý, việc sửa đổi phải tuân theo nguyên tắc, trình tự, thủ tục luật định rất nghiêm ngặt. Nếu làm đúng, sự việc được khắc phục đơn giản và tốt hoặc ngược lại, nếu làm sai sẽ dẫn đến hậu quả là: không sửa được sai mà có khi lại mắc sai tiếp, vô hình chung làm cho sự việc phức tạp ra, xấu đi và tất nhiên ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của đối tượng điều chỉnh trong quyết định cũng như ảnh hưởng đến pháp chế xã hội chủ nghĩa. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm kiểm tra, xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính hoặc quyết định kỷ luật của mình, nếu thấy trái pháp luật thì kịp thời sửa chữa, khắc phục để tránh phát sinh khiếu nại. Nhà nước khuyến khích việc hòa giải các tranh chấp trong nội bộ nhân dân trước khi cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết tranh chấp đó nhằm hạn chế khiếu nại phát sinh từ cơ sở. Ví dụ: Vụ việc khiếu nại, người giải quyết khiếu nại kéo dài thời gian giải quyết, để quá hạn hàng tháng, thậm chí hàng năm mới ra quyết định giải quyết, quyết định này không hợp pháp vì vi phạm thời hạn ban hành. Trường hợp lúc thuộc thẩm quyền của mình thì không sửa, đến khi chuyển lên trên rồi, cấp trên đang thụ lý giải quyết theo thủ tục tiếp theo, cấp dưới vẫn xin về để sửa hoặc cấp trên đẩy xuống để cấp dưới sửa "cứu sai" cho cấp dưới, quyết định này cũng không hợp pháp, vi phạm thẩm quyền. Có trường hợp quyết định hành chính đã thi hành xong hoặc chấm dứt hiệu lực thi hành rồi mà vẫn mang ra sửa ( gọi là chết rồi vẫn cho uống thuốc ) quyết định này không hợp lý vì nó không có nghĩa... Thực tế đây là những vấn đề gây bức xúc cả phương diện lý luận cũng như thực tiễn. b) Thông qua khiếu nại, tố cáo của công dân mà nhiều hành vi tham nhũng, lãng phí, vi phạm dân chủ được làm sáng tỏ. Quyền khiếu nại, tố cáo là một trong những quyền và nghĩa vụ chính trị - pháp lí của công dân. Quyền khiếu nại, tố cáo của công dân không tồn tại độc lập mà liên quan chặt chẽ với các quyền tự do khác của công dân trong mối quan hệ tổng hòa của sự thống nhất các quyền và nghĩa vụ của công dân. Vì thế, việc thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo của công dân có vai trò to lớn trong việc mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần tích cự vào việ tăng cường và bảo đảm pháp chế. Thông qua khiếu nại, tố cáo của công dân nhiều hành vi tham nhũng, lãng phí, vi phạm dân chủ được làm sáng tỏ, góp phần làm cho bộ máy nhà nước thêm trong sạch, củng cố lòng tin của nhân dân lao động đối với Đảng và Nhà nước ta. c) Vai trò của khiếu nại, tố cáo đối với việc chống tham nhũng, lãng phí… Giải quyết khiếu nại, tố cáo và chống tham nhũng là công việc được thực hiện thường xuyên trong suốt quá trình hình thành, phát triển và hoạt động của Nhà nước ta. Lịch sử và hiện tại cho thấy, công việc này luôn gắn liền với các hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát của các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội và nhân dân. Việc thực hiện các hoạt động kiểm tra có ý nghĩa to lớn trong việc bảo đảm pháp chế, kỷ luật và hiệu quả của quản lý nhà nước, đồng thời bảo đảm sự phát triển bình thường của kinh tế - xã hội, quyền dân chủ của công dân. Quyền khiếu nại, tố cáo là một trong những quyền cơ bản của công dân đã được Hiến pháp nước ta ghi nhận tại điều Điều 74 – Hiến pháp 1992 : “Công dân có quyền khiếu nại, tố cáo với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân hoặc bất cứ cá nhân nào…” xâm phạm đến lợi ích nhà nước, tập thể, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Như vậy, đối tượng của việc khiếu nại, tố cáo là các quyết định hoặc việc làm trái pháp luật của cơ quan nhà nước hoặc nhân viên nhà nước. Trong khi đó, tham nhũng là việc làm trái pháp luật nghiêm trọng nhất của những người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan nhà nước. “Tham nhũng là việc lợi dụng quyền hạn để nhũng nhiễu dân và lấy của”. Do đó, tham nhũng là đối tượng chủ yếu của việc khiếu nại, tố cáo. Mặt khác, trong cơ chế thị trường, tham nhũng là một vấn đề nhạy cảm, dễ tạo nên sự phản ứng trong xã hội, ở mỗi cơ quan, đơn vị, lợi ích nhà nước, lợi ích tập thể gắn liền với lợi ích thiết thân của mỗi thành viên, hành vi tham nhũng không chỉ gây hại đến quyền lợi chung mà còn tác động trực tiếp đến đời sống vật chất, tinh thần của từng con người cụ thể. Do đó, tham nhũng là một trong những nguyên nhân chính làm phát sinh khiếu nại, tố cáo. Đó là chưa kể đến việc tham những còn gây mất đoàn kết nội bộ, làm đảo lộn giá trị đạo đức, trật tự xã hội và nói chung, tham nhũng gây công phẫn trong dư luận. Điều này lí giải một thực tế là đơn thư tố cáo các hành vi tham nhũng thường chiếm tỉ lệ lớn trong tổng số các đơn khiếu nại, tố cáo. Có thể lấy ví dụ, năm 1993, Thanh tra nhà nước tiếp nhận 3.229 đơn, thư tố cáo các loại thì có đến 2.375 đơn, thư có nội dung tố cáo hành vi tham nhũng của 2.048 cán bộ chủ chốt các ngành, các cấp. Một điểm đáng lưu ý nữa là số đơn thư tố cáo đúng sự thật thường chiếm từ 70 đến 80% tổng số đơn thư tố cáo. Rõ ràng, các đơn thư khiếu nại, tố cáo là một nguồn thông tin phong phú và là một kênh thông tin rất quan trọng và đáng tin cậy về những vụ việc tham nhũng. Việc gửi đơn khiếu nại, tố cáo đến các cơ quan nhà nước có thẩm quyền cũng phản ánh niềm tin của nhân dân vào công lý, nó là biểu hiện của sự phản ứng hợp pháp, đầy trách nhiệm cảu công dân trước một vấn đề nhức nhối trong xã hội. d ) Vai trò của công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo với cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng. Công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân đóng vai trò quan trọng trong cuộc đấu tranh chống tham nhũng. Thông qua công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền không những phát hiện và xử lí kịp thời, nghiêm minh các hành vi tham nhũng mà còn phát hiện và khác phục những sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách đã làm cho tệ tham nhũng có cơ hội phát sinh và phát triển. Làm tốt công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo là một biện pháp thiết thực, có hiệu quả nhằm phát huy sức mạnh nhân dân – một nhân tố quan trọng đảm bảo thắng lợi của cuộc đấu tranh chống tham nhũng hiện nay. Đấu tranh chống tham nhũng trong nhiều trường hợp gắn liền với việc giải quyết khiếu tố. Việc khiếu nại hay tố cáo có thể phát sinh từ những hành vi có động cơ vụ lợi của cán bộ, công chức nhà nước. Trong thực tế, nội dung của các đơn tố cáo chủ yếu là về việc cán bộ lợi dụng chức quyền tham nhũng. Đấu tranh chống tham nhũng là hoạt đông có ý nghĩa trước hết đối với sự vận hành của bộ máy nhà nước. Bởi lẽ, tệ tham nhũng hoành hành sẽ làm cho cán bộ, công chức bị tha hoá, mọi chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước dù đúng đắn đến mấy cũng bị làm biến dạng, méo mó trong đời sống. Nạn tham nhũng gây tác hại không chỉ cho nền kinh tế mà cả sự công bằng xã hội, tâm lý, tư tưởng. Dẫu rằng tham nhũng là căn bệnh tồn tại đồng hành cùng Nhà nước thì việc đẩy lùi, hạn chế đến mức tối đa tác hại của tham nhũng trong xã hội cũng là vấn đề được đặt ra nhằm bảo đảm hiệu lực, hiệu quả quản lý của bộ máy nhà nước, lợi ích của nhân dân, danh dự của chế độ chính trị xã hội chủ nghĩa. Từ trước đến nay, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến việc thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo của công dân và việc giải quyết khiếu nại tố cáo của công dân. Nhiều văn bản pháp luật đã được ban hành, đặc biệt là Pháp lệnh khiếu nại, tố cáo của công dân năm 1991 ( thay thế cho Pháp lệnh năm 1981 ) đã quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ của người khiếu nại, tố cáo. Do vậy, công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo đã có những chuyển biến tích cực. Chỉ tính riêng trong ngành Thanh tra, trong 8 năm ( 1995 – 2003 ) toàn ngành tiến hành được 29.516 cuộc thanh tra, phần lớn xuất phát từ đơn thư tố cáo.. Bằng việc giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân, năm 1995 ngành thanh tra đã minh oan được cho 15 đơn vị, 293 cá nhân, khôi phục quyền lợi kinh tế cho 365 người, trả lại cho dân 20.597 chỉ vàng, 272 tấn thóc, 12.612 ha ruộng đất, 89 ngôi nhà… Thu hồi vào ngân sách nhà nước 11.309 triệu đồng, 648 tấn thóc, 203 chỉ vàng,24 ha ruộng đất… Đã xử lý kỉ luật hành chính 3.829 người có hành vi sai phạm, chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra để truy cứu trách nhiệm hình sự 86 người ( Tổng hợp báo cáo của 26 tỉnh, thành phố và 3 bộ ). Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả thu được, công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo còn nhiều điểm yếu kém cần khắc phục, mang nặng tính hình thức, hạn chế về hiệu lực và hiệu quả. Đó là những quy đinh của pháp luật về thời hạn, thời hiệu bị vi phạm khá phổ biến. Nhiều đơn vị bị né tránh, đùn đẩy, lòng vòng qua nhiều ngành, nhiều cấp xảy ra khá thường xuyên. Những năm qua, tỉ lệ đơn thư tồn đọng luôn xảy ra ở mức xấp xỉ 30%. Nhiều vụ đã được giải quyết nhưng hiệu lực thi hành các quyết định khiếu nại, tố cáo còn ở mức thấp. Việc giải quyết vẫn chưa thực sự khách quan và công bằng. Nhiều khi mức độ xử lí vẫn chưa tương xứng với hành vi vi phạm, cho nên các quyết định giải quyết khiến nại, tố cáo còn thiếu tính giáo dục, ngăn ngừa. Ở nơi này, nơi khác, trình tự, thủ tục giải quyết theo quy đinh của pháp luật còn chưa được tôn trọng. Tình trạng giải quyết tùy tiện, thiếu kiên quyết đã không những không xử lí được những người có chức có quyền vi phạm pháp luật, mà còn khiến cho những người khiếu nại, tố cáo bị trù dập, tình trạng mất đoàn kết nội bộ ngày càng thêm trầm trọng. Điều này ảnh hưởng không ít đến lòng tin của nhân dân vào các cơ quan Đảng và Nhà nước. Đó cũng là một trong những nguyên nhân khiến cuộc đấu tranh chống tham nhũng còn đạt hiệu quả thấp. Công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân, một trong những lĩnh vực hoạt động chủ yếu của chính quyền các cấp. Để phát hiện, kiến nghị xử lý kịp thời những vi phạm pháp luật trong hoạt động quản lý của cơ quan nhà nước cần phải có hoạt động của thanh tra. Cùng với công tác thanh tra, công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo cũng đóng một vai trò quan trọng, bởi nó không chỉ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, bảo vệ lợi ích của Nhà nước mà còn góp phần phát huy dân chủ, làm trong sạch lành mạnh bộ máy nhà nước, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Uỷ ban nhân dân huyện là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, có nhiệm vụ quản lý các lĩnh vực đời sống xã hội, đảm bảo hiệu lực quản lý nhà nước ở địa phương. Chính vì vậy, làm tốt công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo có tác dụng góp phần hoàn hành tốt nhiệm vụ của UBND và tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước của chính quyền các cấp. Kết luận. Quyền khiếu nại, tố cáo của công dân là quyền hiến định vì vậy việc ngày càng hoàn thiện quyền này là yêu cầu tất yếu khách quan. Trong quản lí hành chính nhà nước, công dân thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo không những họ thực hành quyền dân chủ trực tiếp, tham gia thiết thực vào quản lí nhà nước, quản lí xã hội mà thông qua đó còn là một đảm bảo cho pháp luật được thực thi trong thực tế. Đồng thời đây cũng là cơ hội và điều kiện để công dân phát huy đầy đủ quyền quyền và nghĩa vụ của mình, tăng cường ý thức trách nhiệm trong việc xây dụng Nhà nước, quản lí nhà nước và bảo đảm pháp chế, tăng cường mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân. TÀI LIỆU THAM KHẢO Giáo trình Luật Hành Chính Việt Nam – Trường Đại học Luật Hà Nội – NXB Công an nhân dân 2009. Luật khiếu nại, tố cáo năm 2008