Vai trò của lợi nhuận trong cơ chế thị trường

Lêi nãi ®Çu Sau n¨m 1986, ®Êt n­íc ta chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ t­ nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng X· Héi Chñ NghÜa . C¸c thµnh phÇn kinh tÕ muèn cã chç ®øng trªn thÞ tr­êng ®Òu ph¶i bï ®¾p ®­îc chi phÝ vµ thu ®­îc lîi nhuËn , tï lîi nhuËn hä cã thÓ më réng quy m« n©ng cao tÝch luü vèn . D­íi t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng , c¸c c¸ nh©n ho¹t ®éng v× lîi Ých cña m×nh , v× lîi nhuËn .Bëi vËy lîi nhuËn chÝnh lµ môc tiªu cao nhÊt ,lµ th­íc ®o cho møc ®é thµnh c«ng cña mçi doanh nghiÖp trªn th­¬ng tr­êng .Lîi nhuËn cã thÓ ®­îc t¹o ra b»ng c¸ch sö dông mét c¸ch hîp lý vµ hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc trong s¶n xuÊt kinh doanh ,qu¶n lý doanh nghiÖp…Lîi nhuËn lµ mét ph¹m trï rÊt c¬ b¶n cña c¸c lý thuyÕt kinh tÕ . Lîi nhuËn ®­îc t¹o ra lµ kÕt qu¶ cña tæng hîp c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nã ®ßi hái mçi nhµ doanh nghiÖp ph¶i cã sù ph¸t triÓn toµn diÖn, kh¶ n¨ng t­ duy, nh¹y bÐn vµ sù n¨ng ®éng. V× vËy, nghiªn cøu vÒ lîi nhuËn gióp cho chóng ta - ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ tµi chÝnh doanh nghiÖp cã mét c¸i nh×n toµn diÖn h¬n vÒ c¸c ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, vÒ qu¶n trÞ kinh doanh vµ ®Æc biÖt lµ qu¶n trÞ tµi chÝnh sao cho ®ång vèn ®em l¹i nhiÒu lîi nhuËn nhÊt. ChÝnh v× lîi nhuËn cã vai trß hÕt søc quan träng nh­ vËy nªn em quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi : “Vai trß cña lîi nhuËn trong c¬ chÕ thÞ tr­êng “. Ch­¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ lîi nhuËn . I/ Nguån gèc ,b¶n chÊt cña lîi nhuËn . 1) LÞch sö ph¸t triÓn c¸c quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn. a) Quan ®iÓm cña tr­êng ph¸i träng th­¬ng. Tr­êng ph¸i nµy ra ®êi trong ®iÒu kiÖn chÕ ®é phong kiÕn tan r· vµ chñ nghÜa t­ b¶n thùc hiÖn tÝch luü nguyªn thuû t­ b¶n .Cïng víi ®ã lµ c¸c ph¸t kiÕn ®Þa lý ®· lµm cho ngo¹i th­¬ng ph¸t triÓn cùc thÞnh . H¬n n÷a hä xem xÐt hiÖn t­îng kinh tÕ ë vá bªn ngoµii .Nªn hä cho r»ng lîi nhuËn ®­îc t¹o ra trong trao ®æi ,®Æc biÖt nhiÒu trong ngäai th­¬ng .Kh«ng mét ng­êi nµo thu ®­îc lîi nhuËn khi kh«ng lµm thiÖt haÞ kÎ kh¸c ,kh«ng d©n téc nµo ®­îc lîi khi kh«ng hi sinh lîi Ých cña d©n kh¸c .Lîi nhuËn thu ®­îc tõ viÖc mua rÎ b¸n ®¾t mµ cã. b) Quan ®iÓm cña tr­êng ph¸i träng n«ng. §èi lËp víi nh÷ng ng­êi theo tr­êng ph¸i träng th­¬ng .Hä chuyÓn ®èi t­îng nghiªn cøu sang lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc h¬n . Hä cho r»ng chØ cã n«ng nghiÖp míi t¹o ra lîi nhuËn cßn nghµnh c«ng nghiÖp vµ th­¬ng nghiÖp lµ c¸c nghµnh kh«ng sinh lîi .Tuy nhiªn hä coi lîi nhuËn lµ quµ tÆng cña thiªn nhiªn . c)Quan ®iÓm cña tr­êng ph¸i cæ ®iÓn ANH . Khëi ®Çu tõ W.Petty (1623-1687).¤ng ®· t×m thÊy ph¹m trï ®Þa t« mµ chñ nghÜa träng n«ng bá qua . ¤ng ®Þnh nghÜa ®Þa t« lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ cña s¶n phÈm vµ chi phÝ s¶n xuÊt .¤ng kh«ng rót ra ®­îc lîi nhuËn kinh doanh ruéng ®Êt vµ c«ng nh©n chØ nhËn ®­îc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu cßn lîi nhuËn thuéc vÒ ®Þa chñ .Cßn vÒ lîi tøc ¤ng coi ®ã lµ t« cña tiÒn vµ nã phô thuéc vµo ®Þa t«. §¹i biÓu thø hai lµ A.Smith (1723-1790).Theo ¤ng lîi nhuËn lµ kho¶n khÊu trõ thø hai vµo s¶n phÈm cña lao ®éng .Theo c¸ch gi¶ii thÝch cña A.Smith th× lîi nhuËn,®Þa t« vµ lîi tøc chØ lµ h×nh thøc kh¸c nhau cña gi¸ trÞ thÆng d­ .Kh¸c víi c¸c nhµ kinh tÕ tr­íc, A.Smith cho r»ng lîi nhuËn kh«ng chØ cã ë trong n«ng nghiÖp mµ c¶ lao ®éng c«ng nghiÖp còng t¹o ra lîi nhuËn .Lîi nhuËn t¨ng hay gi¶m tuú thuéc vµo sù giÇu cã t¨ng hay gi¶m cña x· héi .¤ng nhËn thÊy khuynh h­íng th­êng xuyªn ®i ®Õn chç ngang nhau cña tØ suÊt lîi nhuËn trªn c¬ së c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh vµ khuynh h­íng tØ suÊt lîi nhuËn gi¶m sót .Theo ¤ng t­ b¶n ®Çu t­ cµng nhiÒu th× tØ suÊt lîi nhuËn cµng thÊp .Tuy nhiªn lý luËn cña A.Smith cßn cã nh÷ng h¹n chÕ :Nh­ sù kh¸c nhau gi÷a gi¸ trÞ thÆng d­ vµ lîi nhuËn .¤ng kh«ng ph©n biÖt ®­îc lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ l­u th«ng nªn cho r»ng lîi nhuËn còng ®­îc t¹o ra tõ l­u th«ng , lîi nhuËn lµ do t­ b¶n ®Î ra , chØ cã bé phËn tµi s¶n mang l¹i lîi nhuËn míi lµ t­ b¶n . D.Ricardo (1772-1823).Lµ ®Ønh cao nhÊt cña tr­êng ph¸i Kinh TÕ ChÝnh TrÞ Cæ §iÎn Anh .¤ng cho r»ng gi¸ trÞ ®­îc t¹o ra gåm hai phÇn : tiÒn l­¬ng vµ lîi nhuËn .TiÒn l­¬ng t¨ng th× lîi gi¶m vµ ng­îc l¹I .D.Ricardo xem lîi nhuËn lµ phÇn gi¸ trÞ thõa ra ngoµI tiÒn c«ng , lîi nhuËn lµ lao ®éng kh«ng ®­îc tr¶ cña c«ng nhËn. ¤ng nhËn thÊy :”l­îng t­ b¶n b»ng nhau th× ®em l¹i lîi nhuËn b»ng nhau “,nh­ng ¤ng kh«ng chøng minh ®­îc v× ¤ng ch­a hiÓu ®­îc gi¸ c¶ s¶n xuÊt .§ång thêi ¤ng ch­a nhËn ra gi¸ trÞ thÆng d­ . Lý luËn ®Þa t« cña D.Ricardo dùa trªn lý luËn gi¸ trÞ . ¤ng kh¼ng ®Þnh ®Þa t« h×nh thµnh theo quy luËt gi¸ trÞ .Gi¸ trÞ n«ng s¶n phÈm h×nh thµnh trªn ruéng ®Êt xÊu nhÊt v× ruéng ®Êt lµ yÕu tè cã giíi h¹n nªn x· héi ph¶I canh t¸c trªn c¶ ru«ngj ®Êt xÊu .V× thÕ t­ b¶n kinh doanh trªn ruéng ®Êt tèt vµ trung b×nh sÏ thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch , lîi nhuËn siªu ng¹ch nµy ph¶I nép cho ®Þa chñ .¤ng còng ph©n biÖt ®­îc tiÒn t« vµ ®Þa t«, theo «ng tiÒn t« vµ ®Þa t« do c¸c quy luËt kh¸c nhau chi phèi , chóng thay ®æi theo chiÒu h­íng ng­îc chiÒu nhau .¤ng ®· sai khi gÊn lý luËn ®Þa t« víi quy luËt ruéng ®Êt sinh lîi ngµy cµng gi¶m .¤ngch­a ®Ò cËp ®Õn ®Þa t« chªnh lÖch II vµ phñ nhËn ®Þa t« tuyÖt ®èi .V× «ng ch­a biÕt ®Õn cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n (c/v) ,kh«ng thÊy tÝnh quy luËt cÊu t¹o h÷u c¬ trong n«ng nghiÖp lu«n nhá h¬n cÊu t¹o h÷u c¬ trong c«ng nghiÖp vµ v× thÕ nÕu «ng thõa nhËn ®Þa t« tuyÖt ®èi th× tr¸I víi quy luËt gi¸ trÞ . Tr­êng ph¸i kinh tÕ chÝnh tri cæ ®iÓn Anh ®· cã nh÷ng cèng hiÕn lín lao cho lý luËn kinh tÕ dï cßn nhiÒu h¹n chÕ vµ sai lÇm trong lý luËn . Nh÷ng sai lÇm Êy mét phÇn do hoµn c¶nh lÞch sö mét phÇn do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan kh¸c .ChØ ®Õn khi C.M¸c ph¸t hiÖn ra tÝnh hai mÆt cña lao ®éng , nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c nhµ kinh tÕ cña tr­êng ph¸i nµy ch­a v­ît qua ®­îc ®· ®­îc gi¶i quyÕt vµ trë thµnh mét trong ba nguån gèc cña chñ nghÜa M¸c . d)Quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ t­ s¶n hiÖn ®¹i vÒ lîi nhuËn .C¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i cho r»ng :lîi nhuËn lµ l­îng d«i ra cña doanh thu so víi chi phÝ .Chi phÝ lµ nh÷ng phÝ tæn ph¶i chÞu khi s¶n xuÊt ra hµng ho¸ vµ dÞnh vô , doanh thu lµ sè tiÒn kiÕm ®­îc qua viÖc b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô ®ã . Hä mong muèn chi phÝ ®Çu vµo thÊp nhÊt b¸n hµng ho¸ víi gi¸ cao nhÊt nh»m t¸I s¶n xuÊt m¬ réng kh«ng ngõng tÝch luü ph¸t triÓn s¶n xuÊt ,cñng cè vÞ trÝ cña m×nh trªn thÞ tr­êng .Ngµy nay khoa häc kü thuËt rÊt ph¸t triÓn ,hä kh«ng ®Çu t­ nhiÒu vèn ®Ó thuª c«ng nh©n ,hä ®Çu t­ vµo m¸y mãc ,d©y chuyÒn c«ng nghÖ .ViÖc ¸p dông réng r·i m¸y mãc hiÖn ®¹i lµm cho nhiÒu ng­êi cho r»ng lîi nhuËn lµ do m¸y mãc t¹o ra .Ta cÇn kh¼ng ®Þnh mét ®iÒu r»ng :M¸y mãc dï hiÖn ®¹i bao nhiªu còng chØ lµ mét s¶n phÈm cña con ng­êi vÉn cÇn cã con ng­êi ®iÒu khiÓn ,gi¸m s¸t .ViÖc ¸p dông c«ng nhgÖ hiÖn ®¹i gióp c¸c nhµ t­ b¶n thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch ,thùc chÊt ®ã lµ sù ph©n phèi l¹i gi¸ trÞ thÆng d­ trªn toµn x· héi .Mäi h·ng kinh doanh ®Òu ph¶i b¸n hµng ho¸ cña m×nh theo gi¸ thÞ tr­êng ,nªn nhµ t­ b¶n nµo cã c«ng nghÖ hiÖn ®¹i h¬n sÏ thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn siªu ng¹ch h¬n .Lîi nhuËn siªu ng¹ch mµ nhµ t­ b¶n nµy thu ®­îc lµ do phÇn lîi nhuËn cña nhµ t­ b¶n kh¸c mÊt ®i mµ th«i .NÕ mäi nhµ t­ b¶n ®Òu trang bÞ m¸y mãc hiÖn ®¹i nh­ nhau th× phÇn lîi nhuËn siªu ng¹ch nµy sÏ mÊt ®i vµ lµm gi¶m thu nhËp cña nhµ t­ b¶n .§iÒu nµy lµm cho c«ng nghÖ ®­îc c¶i tiÕn ,ngµy cµng hiÖn ®¹i vµ l¹I t¹o ra lîi nhuËn siªu ng¹ch råi l¹I dÉn ®Õn c¹nh tranh lµm triÖt tiªu lîi nhuËn siªu ng¹ch .Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra liªn tôc nèi tiÕp nhau.Nguån gèc cña lîi nhuËn hay lîi nhuËn siªu ng¹ch chÝnh lµ gi¸ trÞ thÆng d­ do lao ®éng cña c«ng nhËn s¸ng t¹o ra ,c¶ c«ng nh©n lµm viÖc trong lÜnh vùc tri thøc (hä dïng tri thøc cña m×nh t¹o ra c«ng nghÖ míi .Gi¸ trÞ thÆng d­ Êy bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm ®o¹t ®óng nh­ C.M¸c ®· chøng minh. 2)Lý luËn gi¸ trÞ thÆng d­ vµ lîi nhuËn cña C.M¸c. a)Sù t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ . Gi¸ trÞ thÆng d­ : C.M¸c lµ ng­êi ®Çu tiªn ®­a ra lý luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d­ mét c¸ch cã hÖ thèng ,râ rµng ,®Çy ®ñ . §Þnh nghÜa :gi¸ trÞ thÆng d­ lµ phÇn gi¸ trÞ míi d«i ra so víi gi¸ trÞ øng tr­íc . Gi¸ trÞ thÆng d­ bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm kh«ng .Nã ®­îc quan niÖm lµ con ®Î cña toµn bé t­ b¶n øng tr­íc vµ nã mang h×nh thøc chuyÓn ho¸ lµ lîi nhuËn .Trong nÒn s¶n suÊt hµng ho¸ dùa trªn chÕ ®é së h÷u t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt .Gi¸ trÞ sö dông ®­îc s¶n xuÊt v× nã cã thÓ ®em ®i trao ®æi .Nhµ t­ b¶n s¶n xuÊt ra hµng ho¸ cã gi¸ trÞ trao ®æi ,Hµng ho¸ ®ã cã gi¸ trÞ lín h¬n tæng gi¸ trÞ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ søc lao ®éng nhµ t­ b¶n bá ra ®Ó mua .Gi¶ sö ®Ó s¶n xuÊt ra 10 kg sîi tõ 10 kg b«ng ,®Ó lµm ®­îc nhµ t­ b¶n ph¶i thuª c«ng nh©n lµm viÖc trong 6 giê vµ hao mßn m¸y mãc lµ 2000 ® ,gi¸ trÞ søc lao ®éng cña c«ng nh©n lµ 1000 ®/1giê .Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt b«ng chuyÓn ho¸ hoµn toµn thµnh sîi .Nõu c«ng nh©n lµm viÖc 6 giê mét ngµy th× kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ nh­ng nhµ t­ b¶n b¾t c«ng nh©n lµm viÖc 8 giê mét ngµy , tiÒn nhµ t­ b¶n mua b«ng lµ 20000 ®.Vëy th× toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt lµ : 20000 +2000 + 6000 =28000 .Gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi lµ :20000 +2000 + 8000=30000 . Nh­ vËy 28000 øng tr­íc chuyÓn ho¸ thµnh 30000 ,®em l¹i gi¸ trÞ thÆng d­ lµ 2000 ®.TiÒn ®· chuyÓn ho¸ thµnh t­ b¶n .PhÇn gi¸ trÞ míi d«i ra so víi so víi gi¸ trÞ lao ®éng gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d­ . §Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt nhµ t­ b¶n ph¶I øng tiÒn ra ®Ó mua t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ,nghÜa lµ biÕn tiÒn tÖ thµnh c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt . C¸c yÕu tè nµy cã vai trß kh¸c nhau trong viÖc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ .Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ t­ liÖu s¶n xuÊt chuyÓn dÇn vµo s¶n phÈm ,chóng ®­îc b¶o tån kh«ng cã sù thay ®æi vÒ l­îng vµ chuyÓn vµo s¶n phÈm mëitong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt .Bé phËn t­ b¶n nµy gäi lµ t­ b¶n bÊt biÕnvµ ®­îc ký hiÖu lµ C Bé phËn t­ b¶n tån t¹I d­íi h×nh thøc søc lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nã cã sù thay ®æi vÒ l­îng ,t¨ng lªn vÒ sè l­înh gi¸ trÞ ,v× ®Æc ®IÓm cña gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ khi ®­îc ®em tiªu dïng th× nã t¹o ra mét sè l­îng gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n nã – gäi lµ t­ b¶n kh¶ biÕn ,ký hiÖu lµ V . ViÖc ph©n chia nµy v¹ch râ nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d­ lµ do lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra vµ bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm kh«ng . Lîi nhuËn ®­îc xem nh­ toµn bé t­ b¶n øng tr­íc ®Î ra ,chÝnh ®IÒu nµy ®· che dÊu quan hÖ bãc lét t­ b¶n chñ nghÜa . nhê sù ph©n chia t­ b¶n øng tr­íc thµnh t­ b¶n cè ®Þnh vµ l­u ®éng mµ C.M¸c ®· chØ ra nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d­ lµ bé phËn t­ b¶n kh¶ biÕn tån t¹I d­íi h×nh thøc søc lao®éng (ch©n tay vµ trÝ ãc ). b ) Lîi nhuËn , tû suÊt lîi nhuËn , nh÷ng nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn tû suÊt lîi nhuËn . Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ s¶n xuÊt trong x· héi t­ b¶n chñ nghÜa ,bao gåm ba bé phËn C , V vµ m(gi¸ trÞ thÆng d­ ) . Gäi G : lµ gi¸ trÞ hµng ho¸ th× : G = C + V + m . Chi phÝ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa lµ C + V =K => G = K + m . Khi c vµ v chuyÓn thµnh k th× sè tiÒn nhµ t­ b¶n thu ®­îc tréi h¬n so víi chi phÝ s¶n xuÊt . Sè tiÒn ®ã ®­îc quan niÖm lµ sù t¨ng lªn cña toµn bé t­ b¶n øng tr­íc vµ ®­îc gäi lµ lîi nhuËn , ký hiÖu lµ p .nÕu hµng ho¸ b¸n ®óng gi¸ trÞ th× G = k + m sÏ chuyÓn thµnh G = k + p . nh×n bÒ ngoµI d­êng nh­ víi l­îng t­ b¶n øng tr­íc , nhµ t­ b¶n thu ®­îc lîi nhuËn ,tøc lµ lîi nhuËn do toµn bé t­ b¶n øng tr­íc t¹o ra . Khi p = m , sù kh¸c nhau gi÷a chóng ë chç khi nãi gi¸ trÞ thÆng d­ lµ hµm nghÜa so s¸nh víi t­ b¶n kh¶ biÕn (v) ; cßn khi nãi lîi nhuËn hµm ý so s¸nh víi t­ b¶n øng tr­íc (c + v). Thùc chÊt lîi nhuËn lµ h×nh thøc biÕn t­íng cña gi¸ trÞ thÆng d­ . Nguån gèc cña lîi nhuËn chÝnh lµ gi¸ trÞ thÆng d­ do lao ®éng sèng cña c«ng nh©n lµm thuª t¹o ra . Lîi nhuËn lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d­ . Trong thùc tÕ lîi nhuËn vµ gi¸ trÞ thÆng d­ kh«ng trïng khíp víi nhau .Lîi nhuËn cã thÓ nhá h¬n hoÆc lín h¬n gi¸ trÞ thÆng d­ ,v× nã phô thuéc vµo gi¸ b¸n cña hµng ho¸ ®ã trªn thÞ tr­êng do quan hÖ cung cÇu quyÕt ®Þnh . Nh­ng trªn ph¹m vi toµn x· héi tæng lîi nhuËn b»ng tæng gi¸ trÞ thÆng d­ . Tû suÊt lîi nhuËn lµ tû lÖ phÇn tr¨m gi÷a gi¸ trÞ thÆng d­ vµ toµn bé t­ b¶n øng tr­íc , ký hiÖu lµ p’. p’ = (m /(c+v) )x100% . tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ m’ tÝnh theo c«ng thøc m’ = (m/v)x100% . XÐt vÒ mÆt l­îng p’ lu«n nhá h¬n m’.XÐt vÒ b¶n chÊt ,p’ nãi lªn møc ®é doanh lîi cña t­ b¶n ®Çu t­ vµ chØ cho c¸c nhµ t­ b¶n thÊy ®Çu t­ vµo ngµnh nµo cã lîi h¬n .cßn m’ biÓu hiÖn møc ®é bãc lét cña t­ b¶n ®èi víi lao ®éng lµm thuª . Víi m’ cµng lín th× p’ cµng lín cã nghÜa c«ng nh©n lao ®éng lµm thuª bÞ bãc lét cµng nhiÒu ,nhµ t­ b¶n cµng thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn . tû suÊt lîi nhuËn cao hay thÊp tuú thuéc vµo nhiÒu nh©n t« kh¸ch quan nh­ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ ,sù tiÕt kiÖm t­ b¶n bÊt biÕn ,cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n , tèc ®ä chu chuyÓn cña t­ b¶n. c) Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n . Do chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt ®· t¹o ra c¹nh tranh . D­íi chñ nghÜa t­ b¶n , cã chÕ ®é së h÷u t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt nªn c¹nh tranh lµ tÊt yÕu . C¸c nhµ t­ b¶n c¹nh tranh víi nhau ®Ó ®Çu t­ vµo nh÷ng nghµnh s¶n xuÊtcã triÓn väng thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. Khi theo ®uæi lîi nhuËn nhµ t­ b¶n chuyÓn tõ nghµnh nµy sang nghµnh kh¸c , kÕt qu¶ lµ h×nh thµnh nªn tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ tiÕn hµnh ph©n phèi lao ®éng vµ t­ b¶n s¶n suÊt gi÷a c¸c nghµnh trong nÒn kinh tÕ . Gi¶ sö trong nÒn kinh tÕ cã ba ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau ,t­ b¶n mçi ngµnh ®Òu lµ 100 tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ 100% . Tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n ë c¸c ngµnh ®Òu b»ng nhau ,t­ b¶n øng tr­íc ®Òu chuyÓn hÕt gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm .Nh­ng do cã cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n ë tõng ngµnh kh¸c nhau , nªn tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau . ngµnh 1 cã cÊu t¹o lµ 80c +20v ,ngµnh 2 cã cÊu t¹o lµ 70c + 30v ,ngµnh 3 cã cÊu t¹o lµ 60c + 40v. Gi¸ trÞ thÆng d­ cña c¸c ngµnh lÇn l­ît lµ 20;30;40; tû suÊt lîi nhuËn t­¬ng øng lµ 20%;30%;40%. Nh­ vËy ,cïng mét l­îng t­ b¶n ®Çu t­ ,nheng do cÊu t¹o h÷u c¬ kh¸c nhau nªn tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau .Nhµ t­ b¶n kh«ng thÓ lµm ng¬ ,kh«ng thÓ b»ng lßng ®Çu t­ ë ngµnh cã tû suÊt lîi nhuËn thÊp .trong vÝ dô trªn c¸c nhµ t­ b¶n ë ngµnh 1 sÏ chuyÓn t­ b¶n cña m×nh sang ngµnh 3 ,khiÕn cho s¶n phÈm ngµnh 3 t¨ng lªn cung lín h¬n cÇu , gi¸ tc¶ hµng ho¸ ë nghµnh 3 gi¶m xuèng vµ tû suÊt lîi nhuËn ngµnh nµy gi¶m xuèng .Ng­îc l¹i nghµnh 1 do thiÕu cung lµm gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng lªn ,tû suÊt lîi nhuËn ngµnh nµy sÏ t¨ng lªn l¹I t¹o ra s­ di chuyÓn t­ b¶n t­ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c ,auqs tr×nh ®ã cø tiÕp diÔn nh­ vËy lµm gi¶m tû suÊt lîi nhuËn vèn cã cña c¸c ngµnh . KÕt qu¶ nµy t¹o nªn tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n . Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ tû sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a tæng gi¸ trÞ thÆng d­ trong x· h«Þ t­ b¶n vµ tæng t­ b¶n x·héi ®· ®Çu t­ vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc , c¸cngµnh cña nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa .Qu¸ tr×nh b×nh qu©n ho¸ tû suÊt lîi nhuËn lµ sù ho¹t ®éng cña quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n trong x· héi t­ b¶n .Sù ho¹t ®éng cña quy luËt nµy lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­ trong thêi kú tù do c¹nh tranh cña chñ nghÜa t­ b¶n . Sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ lîi nhuËn b×nh qu©n ®· che dÊu h¬n n÷a thùc chÊt bãc lét cña chñ nghÜa t­ b¶n . Tuy nhiªn nã kh«ng lµm chÊm døt qu¸ tr×nh c¹nh tranh trong x· héi t­ b¶n , tr¸i l¹i c¹nh tranh vÉn tiÕp diÔn . §ång thêi nã thÓ hiÖn ph©n phèi l¹i gi¸ trÞ thÆng d­ gi÷a c¸c nhµ t­ b¶n trong c¸c nghµnh s¶n suÊt kh¸c nhau . Nhµ t­ b¶n cã cÊu t¹o h÷u c¬ t­ b¶n cao chiÕm ®o¹t ®­îc mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ do c¸c ngµnh cã cÊu t¹o h÷u c¬ thÊp s¸ng t¹o ra . Bëi vËy c«ng nh©n lao ®éng lµm thuª kh«ng nh÷ng bÞ nhµ t­ b¶n thuª m×nh bãc lét mµ cßn bÞ toµn bé giai cÊp t­ s¶n bãc lét . Nhµ t­ b¶n lu«n muèn n©ng cao lîi nhuËn , nghÜa lµ hä lu«n muèn n©ng cao tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n , n©ng cao møc ®é bãc lét c«ng nh©n . 3) C¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d­ . a) Lîi nhuËn c«ng nghiÖp . lîi nhuËn c«ng nghiÖp lµ phÇn gi¸ trÞ do c«ng nh©n t¹o ra bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm kh«ng ,phÇn gi¸ trÞ nµy lµ sè tiÒn lêi saukhi b¸n hµng h¸o trªn thÞ tr­êng vµ trõ ®I chi phÝ s¶n suÊt ngµy lao ®éng cña c«ng nh©n ®­îc chia lµm hai phÇn ,mét phÇn lµm ra gi¸ trÞ t­¬ng ®­¬ng víi sè tiÒn l­¬ng mµ anh ta nhËn ®­îc ,phÇn cßn l¹I lµm ra gi¸ trÞ thÆng d­ .Nhµ t­ b¶n muèn t¨ng thªm lîi nhuËn cña m×nh b»ng nhiÒu c¸ch nh­ t¨ng thêi gian lao ®éng cña c«ng nh©n ®Ó thu ®­îc gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi , thay ®æi c«ng nghÖ s¶n suÊt ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi .Lîi nhuËn c«ng nghiÖp lµ h×nh thøc lîi nhuËn dÔ thÊy nhÊt vµ cã gi¸ trÞ lín nhÊt trong c¸c lo¹i l¬Þ nhuËn . Nã còng lµ ®éng lùc m¹nh mÏ nhÊt thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ.Lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp . b)VÒ mÆt lÞch sö t­ b¶n th­¬ng nghiÖp xuÊt hiÖn tr­íc t­ b¶n c«ng nghiÖp ,®iÓn h×nh lµ chñ nghÜa träng th­¬ng . Khi viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng chuyÓn ho¸ H’-T’ cña t­ b¶n ,do sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi , ®­îc chuyÓn thµnh mét ho¹t ®éng chuyªn m«n ho¸ cho mét nhãm t­ b¶n nµo ®ã , th× t­ b¶n th­¬ng nghiÖp hiÖn ®¹i xuÊt hiÖn . T­ b¶n th­¬ng nghiÖp lµ mét bé phËn cña t­ b¶n c«ng nghiÖp t¸ch rêi ra ,phôc vô qu¸ tr×nh l­uth«ng hµng ho¸ cña t­ b¶n c«ng nghiÖp . Hµng ho¸ sau khi chuyÓn sang tay nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp cã nghÜa lµ nhµ t­ b¶n ®· b¸n xong hµng ho¸ vµ nh­êng mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp theo tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ ®­îc thùc hiÖn b»ng thu chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vµ gi¸ b¸n .lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ do c«ng nh©n t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n suÊt . H×nh thøc lîi nhuËn nµy lµm ng­êi ta lÇm t­ëng l­u th«ng t¹o ra lîi nhuËn , gãp phÇn che dÊu b¶n chÊt cña gi¸ trÞ thÆng d­ . Ngoµi pÇn gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp nh­êng cho t­ b¶n th­¬ng nghiÖp cßn thu ®­îc mét phÇn thu nhËp cña ng­êi tiªu dïng b»ng c¸ch mua rÎ b¸n ®¾t vµ bãc lét lao ®éng thÆng d­ cña nh©n viªn th­¬ng nghiÖp . Nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp chÊp nhËn nh­êng mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp v× nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp am hiÓu thÞ tr­êng ,hµng ho¸ sÏ b¸n d­îc nhanh h¬n ,tèc ®é chu chuyÓn t­ b¶n nhanh h¬n , nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp sÏ r¶nh tay ®Ó s¶n suÊt . Nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp nh­êng mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ b»ng c¸ch b¸n hµng ho¸ cho nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp thÊp h¬n gi¸ thÞ tr­êng ,khi b¸n hµng ho¸ nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp sÏ thu ®­îc lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp . c)Lîi tøc cho vay vµ tû suÊt lîi tøc . T­ b¶n cho vay lµ t­ b¶n sinh lîi tøc . Nhµ t­ b¶n cho vay nh­êng quyÒn sö dông t­ b¶n cña m×nh cho ng­êi kh¸c trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh , nªn thu ®­îc lîi tøc .Nhµ t­ b¶n ®i vay , vay tiÒn ®Ó ®­a vµo s¶n suÊt kinh doanh , nªn anh ta thu ®­îc lîi nhuËn . Nh­ng anh ta ph¶i ®i thuª t­ b¶n v× thÕ mµ anh ta ph¶I trÝch mét phÇn lîi nhuËn thu ®­îc ®Ó tr¶ cho nhµ t­ b¶n cho vay sè tiÒn trÝch ra ®ã gäi lµ lîi tøc . VËy lîi tøc lµ mét phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n , mµ nhµ t­ b¶n ®I vay ph¶I tr¶ cho nhµ t­ b¶n cho vayc¨n cø vµo mãn tiÒn mµ nhµ t­ b¶n cho vay ®· ®­a cho nhµ t­ b¶n ®I vay sö dông . Nguån gèc cña lîi tøc lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ do c«ng nh©n s¸ng t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n suÊt . Nhµ t­ b¶n cho vay thu ®­îc lîi tøc ®· che dÊu mÊt thùc chÊt bãc lét t­ b¶n chñ nghÜa , lîi tøc cho vay vËn ®éng theo quy luËt tû suÊt lîi tøc . Tû suÊt lîi tøc lµ tû lÖ tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a tæng sè lîi tøc vµ sè t­ b¶n tiÒn tÖ cho vay . Tû suÊt lîi tøc cao hay thÊp phô thuéc vµo tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n , tû lÖ ph©n chia lîi nhuËn thµnh lîi tøc vµ thu nhËp cña xÝ nghiÖp , phô thuéc vµo quan hÖ cung cÇu vÒ t­ b¶n cho vay . Tû suÊt lîi tøc lu«n nhá h¬n tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n . d)Lîi nhuËn ng©n hµng . Ng©n hµng lµ mét c¬ së kinh doanh tiÒn tÖ . Chªnh lÖch gi÷a lîi tøc cho vay vµ lîi tøc nhËn göi trõ ®I nh÷ng kho¶n chi phÝ cÇn thiÕt vÒ nghiÑep vô ng©n hµng , céng víi c¸c kho¶n thu nhËp kh¸c vÒ kinh doanh tiÒn tÖ h×nh thµnh nªn lîi nhuËn ng©n hµng . Lîi nhuËn ng©n hµng ngang b»ng víi lîi nhuËn b×nh qu©n . Ng©n hµng cã vai trß ®Æc biÖt nh­ lµm thñ quü cho x· héi ,qu¶n lý tiÒn mÆt ph¸t hµnh tiÒn trung t©m thanh to¸n cña x· héi . Lîi nhuËn ng©n hµng vËn ®éng theo quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. e)§Þa t« . §Þa t« t­ b¶n chñ nghÜa lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ cßn l¹i sau khi ®· khÊu trõ mét phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n cña nhµ t­ b¶n kinh doanh ruéng ®Êt . f)Lîi nhuËn siªu ng¹ch . c¹nh tranh gi÷a c¸c nhµ t­ b¶n buéc hä ph¶I t¨ng n¨ng suÊt lao ®énh trong c¸c xÝ nghiÖp cña m×nh ®Ó gi¶m gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ so víi gi¸ trÞ x· héi cña hµng ho¸ . Nhµ t­ b¶n sÏ chiÕm sè chªnh lÖch chõng nµo n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cßn ch­a t¨ng lªn ®Ó sè chªnh lÖch kh«ng cßn n÷a . PhÇn gi¸ trÞ thÆng d­ phô thªm xuÊt hiÖn khi gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ x· h«Þ ®­îc M¸c gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d­ siªu ng¹ch . C¸c h×nh thøc cña gi¸ trÞ thÆng d­ siªu ng¹ch lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch ,®Þa t« chªnh lÖch I,II, ®Þa t« tuyÖt ®èi . Gi¸ trÞ thÆng d­ siªu ng¹ch lµ ®énh lùc m¹nh nhÊt thóc ®Èy c¸c nhµ t­ b¶n c¶I tiÕn kü thuËt … lµm mäi c¸ch ®Ó t¨ng gi¸ trÞ thÆng d­ . g)Lîi nhuËn b×nh qu©n . Trong c«ng thøc gi¸ c¶ s¶n xuÊt = k + lîi nhuËn b×nh qu©n . lîi nhuËn b×nh qu©n lµ tæng cña gi¸ trÞ thÆng d­ cäng víi chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶ s¶n suÊt vµ gi¸ trÞ . h)Lîi nhuËn ®éc quyÒn . NÕu ë giai ®o¹n thÊp cña chñ nghÜa t­ b¶n nguyªn t¾c ph©n phèi lîi nhuËn dùa trªn së h÷u t­ b¶n , th× ®Õn giai ®o¹n chñ nghÜa t­ b¶n ®éc quyÒn l¹i dùa trªn së h÷u t­ b¶n tµi chÝnh . Lîi nhuËn ®éc quyÒn lµ mét h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d­ , h×nh thµnh trong giai ®o¹n chñ nghÜa t­ b¶n ®éc quyÒn . Nã bao gåm lîi nhuËn b×nh qu©n céng víi lîi nhuËn siªu ng¹ch ®éc quyÒn do ®Þa vÞ thèng trÞ cña ®éc quyÒn t¹o ra . Nã cã nguån gèc lµ gi¸ trÞ thÆng d­ do c«ng nh©n lµm viÖc trong c¸c tæ chøc ®éc quyÒn t¹o ra , mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ cña c«ng nh©n lµm viÖc ë c¸c xÝ nghiÖp ngoµi tæ chøc ®éc quyÒn , mét phÇn do ng­êi s¶n xuÊt nhá trong n­íc t¹o ra , l¬Þo nhuËn do xuÊt khÈu t­ b¶n vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ cho c¸c n­íc ,®Æc biÖt lµ c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn , do qu©n sù ho¸ nÒn kinh tÕ ,do g©y chiÕn tranh . i)Lîi tøc cæ phÇn vµ l·i suÊt tiÕt kiÖm . Lîi tøc lµ phÇn lîi nhuËn mµ nhµ n­íc hoÆc c¸c tæ chøc kinh tÕ tr¶ cho ng­êi së h÷u tiÒn tÖ ®Ó d­îc sö dông vèn tiÒn tÖ cña ng­êi ®ã . Lîi tøc cæ phÇn lµ thu nhËp tr¶ cho c¸c chñ cæ phiÕu , nã phô thuéc vµo l­îng lîi nhuËn mµ c«ng ty cæ phÇn thu ®­îc trong n¨m .l·i suÊt tiÕt kiÖm lµ sè tiÒn mµ c¸c ng©n hµng , c¸c c«ng ty tµi chÝnh tr¶ cho ng­êi së h÷u mét sè vèn tiÒn tÖ nhÊt ®Þnh khi hä göi chóng vµo c¸c tæ chøc nµy . Ch­¬ng 2: Vai trß cña lîi nhuËn trong kinh tÕ thÞ tr­êng I ) Kinh tÕ thÞ tr­êng ¶nh h­ëng ®Õn lîi nhuËn . Kinh tÕ thÞ tr­êng : Lµ mét m« h×nh kinh tÕ trong ®ã mäi thµnh viªn trong nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng , tu©n thñ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng . C¬ chÕ thÞ tr­êng : lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt vèn cã cña nã , c¬ chÕ ®ã gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nÒn tæ chøc kinh tÕ lµ : c¸i g× , nh­ thÕ nµo , cho ai . C¬ chÕ thÞ tr­êng bao gåm c¸c nh©n tè c¬ b¶n lµ cung cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng . ¶nh h­ëng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Õn lîi nhuËn . C¬ chÕ thÞ tr­êng t¹o ra sù c©n ®èi gi÷a gi¸ c¶ vµ s¶n xuÊt. Gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng lµ mÖnh lÖnh cña ng­êi s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp . NÕu doanh nghiÖp n¾m b¾t ®óng nhu cÇu cña thÞ tr­êng th× lîi nhuËn cña doanh nghiÖp sÏ ®­îc ®¶m b¶o . trªn thÞ tr­êng gi¸ c¶ lu«n biÕn ®éng nªn ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶I cã mét hÖ thèng th«ng tin ®Ó n¾m b¾t kÞp thêi th«ng tin thÞ tr­êng , tõ ®ã cã quyÕt ®Þnh kÞp thêi . C¬ chÕ thÞ tr­êng t¹o ®Iòu kiÖn thuËn lîi cho mäic¸ nh©n trong nÒn kinh tÕ tham gia , rót khái thÞ tr­êng . C¸c nhµ s¶n xuÊt lu«n lu«n muèn kinh doanh ë ngµnh cã lîi nhuËn cao , hä ph¶I quan t©m ®Õn nh÷ng ngµnh kh¸c , hä ph¶I ®Çu t­ vµo nhiÒu ngµnh kinh tÕ ®Ó ®¶mb¶o r»ng khi thÊt b¹I ë ngµnh nµy lÜnh vùc nµy th× cßn cã lîi nhuËn ë ngµnh kh¸c bï l¹i .C¬ chÕ thÞ tr­êng ®ßi hái c¸c nhµ s¶n xuÊt kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l­îng hµng ho¸ , dÞch vô , gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt … ®Ó c¹nh tranh th¾ng lîi , ®Ó cã chç ®øng trªn thÞ tr­êng . II) Vai trß cña lîi nhuËn trong kinh tÕ thÞ tr­êng . 1)Lîi nhuËn lµ ®éng lùc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng . Trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ x· héi , nh©n tè con ng­êi cã mét vÞ trÝ v« cïng quan träng , nh©n tè hµng ®Çu ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi . §éng lùc cña kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nhu cÇu cña con ng­êi biÓu hiÖn qua lîi Ých hä nhËn ®­îc khi tham gia thÞ tr­êng . lîi nhuËn ph©n bæ nguån lùc x· héi . Lîi nhuËn lµm cho doanh nghiÖp ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ s¶n suÊt kinh doanh , tiÕp tôc hay kh«ng tiÕp tôc s¶n xuÊt kinh doanh .Khi Êy quyÕt ®Þnh cña c¸c doanh nghiÖp sÏ lµm cho nguån lùc x· héi bÞ ph©n bæ l¹I vÒ lao ®éng , vèn , ®Êt ®ai … Lîi nhuËn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc l­äng s¶n xuÊt .doanh nghiÖp lu«n t×m c¸ch ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn tèi ®a , ph¶i ®æi míi hoµn thiÖn c¬ së vËt chÊt kü thuËt , ®æi míi d©y chuyÒn c«ng nghÖ ,.Do vËy khoa häc kü thuËt ®­îc øng dông ngµy cµng nhiÒu , qua ®ã c«ng nh©n vËn hµnh m¸y mãc thiÕt bÞ ®­îc n©ng cao vÒ tr×nh ®é , tay nghÒ gãp phÇn lµm cho tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt cña x· héi tiÕn bé h¬n . §iÒu nµy kh«ng chØ cã ë mét doanh nghiÖp mµ cã ë mäi doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ v× hä muèn t¨ng lîi nhuËn buéc lßng hä ph¶I ®æi míi c«ng nghÖ . Nh­ vËy lîi nhuËn lµ ®éng c¬ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt . Lîi nhuËn n©ng cao thu nhËp . Khi doanh nghiÖp thu ®­îc lîi nhuËn nh­ vËy doanh nghiÖp kh«ng chØ ®¶m b¶o chç ®øng trªn th­¬ng tr­êng mµ cßn t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng . thu ®­îc lîi nhuËn sÏ lµm cho thu nhËp t¨ng lªn lµm t¨ng kh¶ n¨ng tiªu dïng , lµm tæng thu nhËp cña x· héi t¨ng lªn . Møc sèng cña ng­êi d©n c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn rÊt cao lîi nhuËn thu ®­îc rÊt cao vµ ®Ó gi¶m bít m©u thuÉn x· héi nhµ t­ b¶n ph¶i n©ng l­¬ng cho c«ng nh©n , gi¶m giê lµm , ph¶i ®ãng thuÕ thu nhhËp ®Ó gi¶m kho¶ng c¸ch thu nhËp trong x· héi . lîi nhuËn lµm t¨ng møc sèng cña nh©n d©n . Lîi nhuËn t¹o ®iÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt më réng cho x· héi . Víi môc ®Ých lµ lîi nhuËn c¸c nhµ t­ b¶n kh«ng ngõng ph¸t triÓn s¶n xuÊtn©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng t¹o ra s¶n phÈm ngµy cµng nhiÒu .Ph©n c«ng lao ®énh x· héi ngµycµng s©u s¾c , mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ ngµy cµng bÒn chÆt kh«ng chØ ë trong mét quèc gia mµ trªn khu vùc , thÕ giíi . muèn më réng s¶n xuÊt®Ó thu nhiÒu lîi nhuËn th× ph¶i cã tÝch luü vµ lîi nhuËn ë chu kú kinh doanh tr­íc lµ ®IÒu kiÖn ®Ó t¨ng c­êng tÝch luü cho chu kú kinh doanh sau . vËy lîi nhuËn t¹o ®IÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt më réng cho x· héi . Lîi nhuËn kÝch thÝch c¸c chñ thÓ kinh tÕ , buéc hä ph¶i t×m tßi c¶i tiÕn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt kinh doanh , m¬ réng quy m« , ®æi míi khoa häc c«ng nghÖ , huy déng c¸c nguån lùc cña x· h«Þ vµo s¶n suÊt . lîi nhuËn lµ ®éng lùc cña kinh tÕ thÞ tr­êng . 2)MÆt tr¸i cña lîi nhuËn trong kinh tÕ thÞ tr­êng . Bªn c¹nh nh÷ng ­u ®Ióm vèn cã cña nã , lîi nhuËn còng cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn nÒn kinh tÕ . Mäi xÝ nghiÖp , nhµ m¸y ®Òu sö dông m¸y mãc d©y chuyÒn tù ®éng thay thÕ cho c«ng nh©n gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt t¹o lîi thÕ c¸ biÖt cho m×nh . Nh­ng khi thµnh tùu kü thuËt kh«ng chØ ®­îc ¸p dông ë mét sè xÝ nghiÖp thÝ tû xuÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng , ®©y lµ kÕt côc mµ kh«ng mét nhµ t­ b¶n nµo mong ®îi . Do vËy hä t×m c¸ch ®Ó t¨ng tû suÊt lîi nhuËn khiÕn cho c«ng nh©n bÞ ¸p bøc bãc lét nÆng nÒ . nhµ t­ b¶n kh«ng quan t©m ®Õ søc khoÎ , tÝnh m¹ng cña c«ng nh©n . NgoµI ra viÖc ¸p dông m¸y mãc lµm t¨ng tû lÖ thÊt nghiÖp t¹o ra ¸p lùc cho thÞ tr­êng lao ®éng , cung lín h¬n cÇu lao ®éng . Gi¸ lao ®éng gi¶m , tiÒn l­¬ng gi¶m , chi cho tiªu dïng cña c«ng nh©n gi¶m xuèng kh«ng ®ñ cho ®IÒu kiÖn sinh ho¹t tèi thiÓu . Trong khi ®ã c¸c nhµ t­ b¶n ngµy cµng giµu cã, giai cÊp c«ng nh©n ngµy cµng bÞ bÇn cïng ho¸ , kho¶ng c¸ch giÇu nghÌo ngµy cµng t¨ng . v× theo ®uæi chñ doanh nghiÖp dïng mäi c¸ch ®Ó t¨ng lîi nhuËn , nh­ trèn thuÕ bu«n l¹u röa tiÒn… , khai gi¶m doanh thu … , bu«n lËu hä mua gi¸ rÎ b¸n gi¸ thÞ tr­êng , kh«ng ph¶I nép thuÕ nªn thu d­îc mét kho¶n chªnh lÖch kh¸ lín . thiÖt h¹I l¹I do ng­êi tiªu dïng g¸nh chÞu do hµng kÐm chÊt l­îng , nhµ n­íc kh«ng thu ®­îc thuÕ . lîi nhuËn lµm cho hä sö dông tµI nguyªn kh«ng hîp lý , chÊt th¶I th¶I ra m«I tr­êng kh«ng ®­îc xö lý g©y « nhiÔm m«I tr­êng .Do kh«ng ph¶I chi phÝ cho viÖc nµy nªn nã còng gãp phÇn lµm t¨ng lîi nhuËn . lîi nhhuËn t¹o ra ®éc quyÒn . trong kinh tÐ thÞ tr­êng tù do c¹nh tranh bÊt kú ai còng cã thÓ tham gia vµo nÒn kinh tÕ . trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh nhiÒu doanh nghiÖp bÞ ph¸ s¶n . §Ó cã ®­îc ­u thÕ trong c¹nh tranh c¸c doanh nghiÖp liªn kÕt s¸t nhËp ,tho¶ thuËn víi nhau tõ ®ã t¹o ra ®éc quyÒn . Doanh nghiÖp ®éc quyÒn ®­îc ®Þnh gi¸ b¸n trªn thÞ tr­êng , thu ®­îc lîi nhuËn ®éc quyÒn . Gi¸ b¸n cña hµng ho¸ ®ã trªn thÞ tr­êng rÊt cao , tuy nhiªn cao ®Õn møc mµ ng­êi tiªu cã thÓ chÊp nhËn ®­îc . Nªn lîi nhuËn ®éc quyÒn cã søc hÊp dÉn rÊt lín víi mäi doanh nghiÖp . V× thÕ mµ mäi doanh nghiÖp ®Ìu mong muèn ®éc quyÒn cung cÊp hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng . 3)Vai trß cña nhµ n­íc . §Ó kh¾c phôc mÆt tr¸I t¨ng c­êng mÆt tÝch cùc cña lîi nhuËn . nhµ n­íc cã c«ng cô hÕt søc m¹nh mÏ ®ã lµ ph¸p luËt tõ ®ã cã thÓ kiÓm so¸t , h¹n chÕ mét sè t¸c ®éng tiªu cùc cña lîi nhuËn ®Õn nÒn kinh tÕ . Ban hµnh luËt chèng ®éc quyÒn , t¹o ra vµ ®¶m b¶o sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng , tù do trong kinh tÕ . LuËt vÒ m«I tr­êng , thuÕ sö dung tµI nguyªn , thuÕ m«I tr­êng . b¾t buéc mäi c¬ së kinh doanh ph¶I xö lý chÊt th¶I tr­íc khi th¶I ra m«I tr­êng . T¨ng c­êng qu¶n lý , n¾m b¾t , ®IÒu chØnh hµnh vi cña mäi doanh nghiÖp ®I theo ®Þnh h­íng nÒn kinh tÕ . Nghiªm trÞ mäi c¸ nh©n tæ chøc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh hµng gi¶ , bu«n lËu trèn thuÕ . Ph©n phèi l¹I thu nhËp , n©ng cao phóc lîi x· héi cã chÝnh s¸ch hç trî gióp ®ì tÇng líp ng­êi lao ®éng cã thu nhËp thÊp , nh÷ng vïng kinh tÕ cßn nghÌo , cã tiÒm n¨ng nh­ng ch­a cã ®IÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ . thÓ hiÖn qua mét sè tr­¬ng tr×nh dù ¸n : 135 … , x©y dùng c¬ së vËt chÊt h¹ tÇng ph¸t triÓn kinh tÕ , b¶o hiÓm x· héi , phóc lîi x· héi . Ch­¬ng 3: Thùc tr¹ng vµ mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao vai trß cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam . I)Thùc tr¹ng vai trß cña lîi nhuËn ë n­íc ta . 1)Tr­íc n¨m 1986: §©y lµ thêi kú nÒn kinh tÕ n­íc ta ho¹t ®éng theo c¬ chÕ kÐ ho¹ch h¸o tËp trung quan liªu bao cÊp . Mäi ho¹t ®éng cña c¸c xÝ nghiÖp , ®¬n vÞ kinh tÕ ®Òu do nhµ n­íc chØ ®¹o . Vèn do nhµ n­íc cÊp , nhµ n­íc bï lç s¶n xuÊt tiªu thô do nhµ n­íc ®¶m nhiÖm . Lîi nhuËn bÞ coi lµ kh¸I niÖm cña chñ nghÜa t­ b¶n , kh«ng t¹o ra ®éng lùc cho nÒn kinh tÕ . DÉn ®Õn t×nh tr¹ng l·i gi¶ lç thËt … sù can thiÖp qu¸ s©u cña nhµ n­íc vµo nÒn kinh tÕ ®· kh«ng cã hiÖu qu¶ . Doanh nghiÖp dùa vµo nhµ n­íc nªn kh«ng chó träng ®Õn chÊt l­îng s¶n phÈm , ng­êi tiªu dïng kh«ng cã quyÒn lùa chän hµng ho¸ tèt nhÊt cho m×nh . Mét t×nh tr¹ng hÕt søc phæ biÕn lµ b¸o c¸o khèng ®Ó lÊy thµnh tÝch . Råi khñng ho¶ng kinh tÕ ®· x¶y ra l¹m ph¸t t¨ng cao ®êi sèng nh©n d©n rÊt khã kh¨n . 2)Tõ n¨m 1986 ®Õn nay : NÒn kinh tÕ ®· cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc nµ n­íc tiÕn hµnh dæi míi kinh tÕ , t¹o lËp m«I trêng kinh doanh , më réng quyÒn tù chñ cho doanh nghiÖp , t¹o ra thÞ tr­êng thèng nhÊt , dÇn dÇn ®Ó gi¸ c¶ cho thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh . Tuy nhiªn do ch­a n¾m kÞp thêi nhÞp ®é nÒn kinh tÕ , c¬ héi kinh doanh nªn nhiÒu doanh nghiÖp ph¶i thu hÑp s¶n xuÊt ngõng s¶n xuÊt mét phÇn hay toµn bé . MÆc dï d· bè trÝ x¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nh­ng trong thêi gian ®Çu nhiÒu doanh nghiÖp cßn thua lç . Nhµ n­íc ®· cè g¾ng gi¶i quyÕt nî triÒn miªn cña mét sè doanh nghiÖp , ng¨n chÆn t×nh tr¹ng chiÕm dông vèn lÉn nhau gi÷a c¸c doanh nghiÖp . Trî gi¸ , gi¶m thuÕ cho mét sè ngµnh cÇn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn , nh­ mét sè ngµnh s¶n xuÊt phôc vô xuÊt khÈu . chuyÓn sang kinhtÕ thÞm tr­êng , lîi nhuËn ®· ph¸t huy hÕt vai trß cña nã , c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc tù do c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng . Víi ®éng lùc lµ lîi nhuËn ,c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay ®Òu cè g¾ng hÕt søc m×nh t×m kiÕm lîi nhuËn . khi cã lîi nhuËn sÏ cã tÝch luü , t¸i s¶n xuÊt më réng . §Ó lµm ®­îc hä ph¶i gi¶i quyÕt ®­îc ba vÊn ®Ò :c¸i g× , nh­ thÕ nµo , cho ai ? NÕu kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc ba vÊn ®Ò ®ã doanh nghiÖp cã nguy c¬ thua lç , mÊt chç ®øng trªn thÞ tr­êng , bÞ lo¹i khái cuéc ch¬i . S©n ch¬i kinh tÕ chØ dµnh cho nh÷ng ai am hiÓu , cã kiÕn thøc vÒ kinh tÕ , c¶ vÒ lý thuyÕt lÉn kinh nghiÖm kinh tÕ .Lîi nhuËn buéc c¸c doanh nghiÖp , c¸ nh©n s¶n xuÊt kinh doanh sö dông hîp lý, tiÕt kiÖm c¸c nguån lùc s¶n xuÊt , n©ng cao n¨ng uÊt , chÊt l­îng s¶n phÈm , hiÖu qu¶ kinh doanh ,®¸p øng ®ñ nhu cÇu cña thÞ tr­êng . hä b¸n hµng ho¸ kh«ng chØ mong muèn bï ®¾p chi phÝ s¶n xuÊt , ®ã lµ chi phÝ nguyªn vËt liÖu , nh©n c«ng , qu¶n lý , b¸n hµng , tiÕp thÞ , vËn chuyÓn mµ cßn thu ®­îc mét kho¶n lêi ®Ó më réng s¶n xuÊt , nép thuÕ , tr¶ lîi tøc cæ phÇn cho cæ ®«ng , phÇn th­ëng cho c¸n bé qu¶n lý , c¸n bé c«ng nh©n viªn ,…ChÝnh nh÷ng th¸ch thøc lín lao ®ã t¹o cho hä quyÕt t©m v­ît qua thö th¸ch , khã kh¨n cña c¬ chÕ thÞ tr­êng , giµnh th¾ng lîi trong s¶n xuÊt kinh doanh . Lîi nhuËn ph¶n ¸nh kÕt qu¶ kinh doanh , hiÖu qu¶ cña dù ¸n ®Çu t­ . Tõ kh©u ®Çu tiªn cho ®Õn kh©u cuèi cïng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh , doanh nghiÖp ®Òu ph¶i sao cho chi phÝ nhá nhÊt , ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt n©ng cao tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt ngµy cµng phï hîp víi quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa . Lîi nhuËn t¨ng gãp phÇn lµm t¨ng thu nhËp quèc d©n , kh¶ n¨ng t¸i s¶n xuÊt x·héi ngµy cµng cao. Doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng thùc hiÖn tèt , ®Çy ®ñ nghÜa vô víi nhµ n­íc mµ cßn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng tõ thiÖn , nh©n ®¹o . Lîi nhuËn cã vai trß rÊt quan träng víi mäi doanh nghiÖp , víi mäi nÒn kinh tÕ . II)Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao vai trß cña lîi nhuËn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi . Thùc hiÖn nhÊt qu¸n quan ®IÓm kÕt hîp hµI hoµ c¸c lo¹i lîi Ých kinh tÕ trong ph¸t triÓn kinh tÕ . VÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt lµ ph©n phèi thu nhËp , ph©n phèi lîi Ých kinh tÕ trong x· héi sao cho c«ng b»ng chÝnh ®iÒu nµy t¹o ra ®éng lùc míi cho sù ph¸t triÓn . Do vËy nhµ n­íc ph¶i cã chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®IÒu chØnh thu nhËp ®Ó gi¶m bít chªnh lÖch gi÷a ng­êi giµu vµ ng­êi nghÌo trong, h¹n chÕ bÊt c«ng trong x· héi . §æi míi c¬ chÕ ph©n phèi lîi nhuËn , tuú theo tõng ngµnh , lÜnh vùc nh»m gi¶i quyÕt bÊt b×nh ®¼ng trong viÖc thu ph©n chia lîi nhuËn . Bªn c¹nh ®ãnhµ n­íc cÇn kiÓm kª kiÓm so¸t nguån vèn cña c¸c doanh nghiÖp b¾t ®Çu tõ kh©u cÊp giÊy phÐp kinh doanh ®Õn kh©u tiiªu thô s¶n phÈm .Khai th¸c tèi ­u c¸c tiÒm n¨ng kinh tÕ ë c¸c ®Þa ph­¬ng t¹o ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn n©ng cao vai trß cña lîi nhuËn . Lîi nhuËn vèn ®· cã vai trß v« cïng quan träng ®Ó n©ng cao vai trß cña lîi nhuËn nhµ n­íc cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p h¹n chÕ ¶nh h­ëng tiªu cùc cña lîi nhuËn . Nªn gi¶m thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®Ó cho c¸c doanh nghiÖp cã thªm nhiÒu c¬ héi kinh doanh, c¬ héi më réng s¶n xuÊt . KÕt luËn Qua c«ng tr×nh khoa häc nhá nµy , em ®· hiÓu ®­îc kh¸i niÖm , vai trß cña lîi nhuËn . §Æc biÖt lµ quan ®iÓm lîi nhuËn cña C.M¸c . Lîi nhuËn lµ vÊn ®Ò hÕt søc quan träng víi bÊt kú doanh nghiÖp nµo , nã sÏ ®ãng vai trß quan träng chõng nµo mµ nÒn s¶n xuÊt cßn mang tÝnh hµng ho¸ . §Æc biÖt víi n­íc ta hiÖn nay c¸c lý thuyÕt kinh tÕ hiÖn ®¹i cÇn ®­îc nghiªn cøu cÆn kÏ ®Ó chóng ta theo kÞp víi thêi ®¹i .Lîi nhuËn lµ môc ®Ých cña c¹nh tranh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó më réng s¶n xuÊt . Nh­ng trong kinh tÕ kh«ng v× qu¸ chó träng ®Õn lîi nhuËn mµ bÊt chÊp thñ ®o¹n , quªn ®i b¶n s¾c v¨n ho¸ cña d©n téc m×nh .KÕt hîp ®­îc søc m¹nh cña lîi nhuËn , c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh kinh doanh ®¹t kÕt qu¶ cao nhÊt trong s¶n xuÊt kinh doanh .Trong kinh doanh kh«ng chØ chó ý ®Õn lîi nhuËn , ch¹y theo môc tiªu lµ lîi nhuËn mµ kh«ng quan t©m ®Õn m«i tr­êng sinh th¸i .HiÖn nay chñ nghÜa x· héi ®· ®­îc nhËn thøc cao h¬n , mÆc dï sù thÊt b¹i cña m« h×nh kinh tÕ x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ §«ng ¢u nh­ng kh«ng ph¶i ®i theo con ®­êng chñ nghÜa x· héi lµ sai lÇm .Chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn nay ®· dÞu bít nh­ng m©u thuÉn vÉn m·i tån t¹i , c«ng nh©n vÉn bÞ bãc lét vµ mét t­¬ng lai kh«ng xa chñ nghÜa x· héi sÏ trë thµnh hiÖn thùc . Trong giai ®o¹n hiÖn nay lîi nhuËn lµ ®éng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ , ®­a ®Êt n­íc ta trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp t¹o tiÒn ®Ò v÷ng ch¾c , nÒn t¶ng v÷ng ch¾c ®Ó tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi . Tµi liÖu tham kh¶o : 1) C.M¸c T­ b¶n Q1-T1, Q3-T1,T2,T3. Nhµ xuÊt b¶n sù thËt n¨m 1963. 2) D. Begg , S. Fisher , R.Dornbush. Kinh tÕ häc , TËp 1,2 . NXB ChÝnh trÞ quèc gia n¨m 1997. 3) P.Samuelson , Nordhaus . Kinh tÕ häc , TËp 1,2. NXB ChÝnh trÞ quèc gia n¨m 1997. 4) M· Hoµng , T«n Träng Thanh , L­u Quèc Quang , Lª Quang L©m . Kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa . NXB ChÝnh trÞ quèc gia n¨m 1995. 5) Häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ trong thêi ®¹I ngµy nay . NXB ChÝnh trÞ quèc gia n¨m 1994 . 6) Kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c-Lª nin . NXB Gi¸o dôc n¨m 1998. 7) LÞch sö c¸c häc thuyÕt kinh tÕ . NXB Gi¸o dôc n¨m 1999. Môc lôc