Vấn đề đổi mới lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa ở Việt Nam

i. Ba mÆt quan hÖ ®ã trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi lu«n g¾n bã víi nhau, t¹o thµnh mét hÖ thèng mang tÝnh æn ®Þnh t­¬ng ®èi so víi sù vËn ®éng kh«ng ngõng cña lùc l­îng s¶n xuÊt. C¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt lµ mét hÖ thèng bao gåm nhiÒu mèi quan hÖ phong phó vµ ®a d¹ng biÓu hiÖn d­íi nhiÒu h×nh thøc. Mçi mÆt quan hÖ cña hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt cã vai trß vµ ý nghÜa riªng biÖt, x¸c ®Þnh, khi nã t¸c ®éng tíi nÒn s¶n xuÊt x· héi nãi riªng vµ tíi toµn bé tiÕn tr×nh lÞch sö nãi chung. TÝnh chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt tr­íc hÕt ®­îc quy ®Þnh bëi quan hÖ së h÷u ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt- biÓu hiÖn thµnh chÕ ®é së h÷u- lµ ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña mçi nÒn kinh tÕ- x· héi x¸c ®Þnh, quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt lu«n lu«n cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ c¸c quan hÖ x· héi kh¸c . Quan hÖ së h÷u lµ quan hÖ xuÊt ph¸t, quan hÖ c¬ b¶n, quan hÖ trung t©m cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. ChÝnh quan hÖ së h÷u- quan hÖ gi÷a c¸c tËp ®oµn ng­êi trong viÖc chiÕm h÷u c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt ®· quy ®Þnh ®Þa vÞ cña tõng tËp ®oµn trong hÖ thèng s¶n xuÊt x· héi. §Õn l­ît m×nh, ®Þa vÞ cña tõng tËp ®oµn ng­êi trong hÖ thèng s¶n xuÊt l¹i quy ®Þnh c¸ch thøc mµ c¸c tËp ®oµn trao ®æi ho¹t ®éng cho nhau, quy ®Þnh c¸ch thøc mµ c¸c tËp ®oµn tæ chøc qu¶n lý qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Cuèi cïng, chÝnh quan hÖ së h÷u lµ c¸i quyÕt ®Þnh ph­¬ng thøc ph©n phèi s¶n phÈm cho c¸c tËp ®oµn ng­êi theo ®Þa vÞ cña hä ®èi víi hÖ thèng s¶n xuÊt x· héi. “ §Þnh nghÜa quyÒn së h÷u t­ s¶n kh«ng ph¶i lµ g× kh¸c mµ lµ tr×nh bµy tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ x· héi cña s¶n xuÊt t­ s¶n”.( 7). Trong c¸c h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi mµ loµi ng­êi ®· tõng tr¶i qua, lÞch sö ®· chøng kiÕn sù tån t¹i cña hai lo¹i h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt: së h÷ t­ nh©n vµ së h÷u c«ng céng. Së h÷u c«ng céng lµ lo¹i h×nh mµ trong ®ã t­ liÖu s¶n xuÊt thuéc vÒ mäi thµnh viªn cña mçi céng ®ång. Nhê c¬ së ®ã nªn vÒ mÆt nguyªn t¾c, c¸c thµnh viªn cña mçi céng ®ång b×nh ®¼ng víi nhau trong tæ chøc lao ®éng vµ trong ph©n phèi s¶n phÈm. Do t­ liÖu s¶n xuÊt lµ tµi s¶n chung cña c¶ céng ®èng nªn c¸c quan hÖ x· héi trong s¶n xuÊt vËt chÊt vµ trong ®êi sèng x· héi nãi chung, trë thµnh quan hÖ hîp t¸c, t­¬ng trî gióp ®ì lÉn nhau. Ng­îc l¹i, trong c¸c chÕ ®é t­ h÷u, do t­ liÖu chØ n»m trong tay mét sè Ýt ng­êi nªn cña c¶i x· héi kh«ng thuéc vÒ sè ®«ng mµ thuéc vÒ sè Ýt ng­êi ®ã. C¸c quan hÖ x· héi, do vËy, trë thµnh bÊt b×nh ®¼ng, quan hÖ thèng trÞ vµ bÞ trÞ. §èi kh¸ng x· héi trong c¸c x· héi tån t¹i chÕ ®é t­ h÷u tiÒm tµng kh¶ n¨ng trë thµnh ®èi kh¸ng gay g¾t. C¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c- Lª nin ®· chØ râ trong c¸c chÕ ®é së h÷u t­ nh©n cña c¸c x· héi ®iÓn h×nh trong lÞch sö( së h÷u t­ nh©n cña x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, së h÷u t­ nh©n trong chÕ ®é phong kiÕn vµ së h÷u t­ nh©n trong chÕ ®é t­ b¶n) th× chÕ ®é së h÷u t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa lµ ®Ønh cao cña lo¹i së h÷u nµy. C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen ®· chøng minh r»ng chÕ ®ä t­ b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc së h÷u cuèi cïng trong lÞch sö x· héi loµi ng­êi. Chñ nghÜa x· héi dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, dï sím hay muén còng sÏ ®ãng vai trß phñ ®Þnh ®èi víi chÕ ®é t­ h÷u. Trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt, c¸c quan hÖ vÒ mÆt tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt lµ c¸c quan hÖ cã kh¶ n¨ng quyÕt ®Þnh mét c¸ch trùc tiÕp quy m«, tèc ®é, hiÖu qu¶ vµ xu h­íng cña mçi nÒn s¶n xuÊt cô thÓ. B»ng c¸ch n¾m b¾t c¸c nh©n tè x¸c ®Þnh cña mét nÒn s¶n xuÊt, ®iÒu khiÓn vµ tæ chøc c¸ch thøc vËn ®éng cña c¸c nh©n tè ®ã, c¸c quan hÖ tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng ®Èy nhanh hoÆc k×m h·m c¸c qu¸ tr×nh kh¸ch quan cña s¶n xuÊt. C¸c quan hÖ vÒ mÆt tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt lu«n lu«n cã xu h­íng thÝch øng víi kiÓu quan hÖ së h÷u thèng trÞ cña mçi nÒn s¶n xuÊt cô thÓ. Do vËy, viÖc sö dông hîp lý c¸c quan hÖ tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt sÏ cho phÐp toµn bé hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng v­¬n tíi tèi ­u. Trong tr­êng hîp ng­îc l¹i, c¸c quan hÖ qu¶n lý vµ tæ chøc cã thÓ lµm biÕn d¹ng quan hÖ së h÷u, ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi. HiÖn nay, nhê øng dông nh÷ng thµnh tùu to lín cña khoa häc qu¶n lý hiÖn ®¹i nªn vai trß cña c¸c quan hÖ tæ chøc vµ qu¶n lý ®èi víi s¶n xuÊt, ®Æc biÖt ®èi víi viÖc ®iÒu hµnh s¶n xuÊt, ®Æc biÖt ®èi víi viÖc ®iÒu hµnh s¶n xuÊt ë tÇm vÜ m«, trªn thùc tÕ ®· t¨ng lªn gÊp béi so víi vµi thËp kû tr­íc ®©y. §©y lµ ®iÒu rÊt ®¸ng l­u ý trong viÖc ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ vai trß cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i. Bªn c¹nh c¸c quan hÖ vÒ mÆt tæ chøc- qu¶n lý, trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt, c¸c quan hÖ vÒ mÆt ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng còng lµ nh÷ng nh©n tè cã ý nghÜa hÕt søc to lín ®èi víi sù v©n ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ- x· héi. MÆc dï bÞ phô thuéc vµo c¸c quan hÖ së h÷u vµ vµo tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt, song do cã kh¶ n¨ng kÝch thÝch trùc tiÕp vµo lîi Ých cña con ng­êi, nªn c¸c quan hÖ ph©n phèi lµ “ chÊt xóc t¸c” cña c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ- x· héi. Quan hÖ ph©n phèi cã thÓ thóc ®Èy tèc ®é vµ nhÞp ®iÖu cña sù s¶n xuÊt, lµm n¨ng ®éng toµn bé ®êi sèng kinh tÕ- x· héi; hoÆc trong tr­êng hîp ng­îc l¹i, nã cã kh¶ n¨ng k×m h·m s¶n xuÊt, k×m h·m sù ph¸t triÓn cña x· héi. 4- Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, chóng tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau mµ t¸c ®éng biÖn chøng lÉn nhau h×nh thµnh quy luËt phæ biÕn cña toµn bé lÞch sö loµi ng­êi- Quy luËt vÒ sù phï hîp quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quy luËt nµy v¹ch ra tÝnh chÊt phô thuéc kh¸ch quan cña quan hÖ s¶n xuÊt vµo sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. §Õn l­ît m×nh, quan hÖ s¶n xuÊt t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt. TÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt Khuynh h­íng cña s¶n xuÊt x· héi lµ kh«ng ngõng biÕn ®æi theo chiÒu h­íng tiÕn bé. Sù biÕn ®æi ®ã, xÐt ®Õn cïng, bao giê còng b¾t ®©ï tõ sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, tr­íc hÕt lµ cña c«ng cô lao ®éng. Do vËy, lùc l­îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè cã t¸c dông quyÕt ®Þnh ®èi víi sù biÕn ®æi cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt: Tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong tõng giai ®o¹n cña lÞch sö loµi ng­êi thÓ hiÖn tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ng­êi trong giai ®o¹n lÞch sö ®ã. Kh¸i niÖm tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt nãi lªn kh¶ n¨ng cña con ng­êi th«ng qua viÖc sö dông c«ng cô lao ®éng thùc hiÖn qu¸ tr×nh c¶i biÕn giíi tù nhiªn nh»m ®¶m b¶o cho sù sinh tån vµ ph¸t triÓn cña m×nh. Tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë: + Tr×nh ®é tæ chøc lao ®éng x· héi. + Tr×nh ®é øng dông khoa häc vµo s¶n xuÊt. + Kinh nghiÖm vµ kü n¨ng lao ®éng cña con ng­êi. + Tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng. Tr×nh ®é cña ph©n c«ng lao ®éng thÓ hiÖn râ rµng nhÊt tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Bªn c¹nh kh¸i niÖm tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, cßn cã kh¸i niÖm tÝnh chÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt. ChÝnh Ph. ¡ngghen ®· sö dông kh¸i niÖm nµy ®Ó ph©n tÝch lùc l­îng s¶n xuÊt trong c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau. TÝnh chÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ tÝnh chÊt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm. Qu¸ tr×nh nµy phô thuéc vµo tÝnh chÊt cña t­ liÖu s¶n xuÊt vµ lao ®éng. Lùc l­îng s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt c¸ nh©n thÓ hiÖn tÝnh chÊt cña t­ liÖu s¶n xuÊt lµ sö dông c«ng cô thñ c«ng vµ tÝnh chÊt cña lao ®éng lµ lao ®éng riªng lÎ. Nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt nh­ bóa, r×u, cµy bõa, xa quay sîi... do mét ng­êi sö dông ®Ó s¶n xuÊt vËt dïng, kh«ng cÇn tíi lao ®éng tËp thÓ, lùc l­îng s¶n xuÊt cãa tÝnh chÊt c¸ nh©n. Khi m¸y mãc ra ®êi ®ßi hái ph¶i cã nhiÒu ng­êi míi sö dông ®­îc, ®Ó lµm ra mét s¶n phÈm cÇn ph¶i cã sù hîp t¸c cña nhiÒu ng­êi. Mçi ng­êi lµm mét bé phËn c«ng viÖc míi hoµn thµnh ®­îc s¶n phÈm Êy cho nªn lùc l­îng s¶n xuÊt mang tÝnh chÊt x· héi hãa. Ph. ¡ngghen ®· nhËn ®Þnh giai cÊp t­ s¶n “ kh«ng thÓ biÕn nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt cã h¹m Êy thµnh nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt hïng m¹nh mµ l¹i kh«ng biÕn chóng tõ chç lµ t­ liÖu s¶n xuÊt do c¸ nh©n sö dông thµnh nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt x· héi, chØ cã thÓ ®­îc sö dông chung bëi mét sè ®«ng ng­êi”( 8). Trªn thùc tÕ, tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt kh«ng t¸ch biÖt víi nhau. Quan hÖ s¶n xuÊt ®­îc h×nh thµnh, biÕn ®æi, ph¸t triÓn do lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó lao ®éng bít nÆng nhäc vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n, con ng­êi lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn, hoµn thiÖn c«ng cô lao ®éng vµ chÕ t¹o ra nh÷ng c«ng vô lao ®éng míi, tinh x¶o h¬n. Cïng víi sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, kü n¨ng s¶n xuÊt, kiÕn thøc khoa häc cña con ng­êi còng tiÕn bé. Lùc l­îng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ho¹t ®éng nhÊt, c¸ch m¹ng nhÊt. Cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ yÕu tè t­¬ng ®èi æn ®Þnh, cã khuynh h­íng l¹c hËu h¬n sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña nã. Trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc th× néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc; h×nh thøc phô thuéc vµo néi dung; néi dung thay ®æi tr­íc, sau ®ã h×nh thøc míi biÕn ®æi theo. TÊt nhiªn, trong quan hÖ víi néi dung , h×nh thøc kh«ng ph¶i lµ mÆt thô ®éng, nã còng t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi viÖc ph¸t triÓn cña néi dung. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt còng h×nh thµnh, biÕn ®æi cho phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù phï hîp ®ã lµ ®éng lùc cho lùc l­îng s¶n xuÊt pats triÓn m¹nh mÏ. Nh­ng, lùc l­îng s¶n xuÊt lu«n ph¸t triÓn cßn quan hÖ s¶n xuÊt cã xu h­íng t­¬ng ®èi æn ®Þnh. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi, quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng cßn phï hîp víi nã n÷a, trë thµnh ch­íng ng¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nã, sÏ n¶y sinh m©u thuÉn gay g¾t gi÷a hai mÆt cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Sù ph¸t triÓn kh¸ch quan ®ã tÊt yÕu dÉn ®Õn viÖc xãa bá quan hÖ s¶n xuÊt cò, thay thÕ b»ng mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é míi cña lùc l­îng s¶n xuÊt, më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. ViÖc xãa bá quan hÖ s¶n xuÊt cò, thay thÕ nã b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi còng cã nghÜa lµ sù diÖt vong cña mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®· lçi thêi vµ sù ra ®êi cña mét ph­¬ng thøc míi. Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, m©u thuÉn gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt míi vµ quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi lµ c¬ së kh¸ch quan cña c¸c cuéc ®Êu tranh giai cÊp, ®ång thêi còng lµ tiÒn ®Ò tÊt yÕu cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng x· héi. C. M¸c ®· nhËn ®Þnh: “ Tíi mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo ®ã cña chóng, c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi m©u thuÉn víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn cã... trong ®ã tõ tr­íc ®Õn nay c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt vÉn ph¸t triÓn. Tõ chç lµ nh÷ng h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, nh÷ng quan hÖ Êy trë thµnh nh÷ng xiÒng xÝch cña c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt. Khi ®ã b¾t ®Çu thêi ®¹i mét cuéc c¸ch m¹ng x· héi”( 9). ®ã lµ néi dung quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö chøng minh vai trß quyÕt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt song còng chØ râ r»ng quan hÖ s¶n xuÊt bao giê còng thÓ hiÖn tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi mµ lùc l­îng s¶n xuÊt dùa vµo ®ã ®ã ®Ó ph¸t triÓn, nã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt: cã thÓ thóc ®Èy hoÆc l×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt trë thµnh ®éng lùc c¬ b¶n thóc ®Èy më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ng­îc l¹i, quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi kh«ng cßn phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, béc lé m©u thuÉn gay g¾t víi lùc l­îng s¶n xuÊt th× trë thµnh “ xiÒng xÝch trãi buéc” k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Song t¸c dông k×m h·m ®ã chØ lµ t¹m thêi, theo tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan, cuèi cïng nã sÏ bÞ thay thÕ b»ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Së dÜ quan hÖ s¶n xuÊt cã thÓ t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt( thóc ®Èy hoÆc k×m h·m), v× nã quy ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt, quy ®Þnh hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt vµ qu¶n lý x· héi, quy ®Þnh ph­¬ng thøc ph©n phèi phÇn cña c¶i Ýt hay nhiÒu mµ ng­êi lao ®éng ®­îc h­ëng. Do ®ã ¶nh h­ëng ®Õn th¸i ®é cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng lao ®éng- lùc l­îng s¶n xuÊt chñ yÕu cña x· héi; nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn hoÆc kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng, ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc vµ kü thuËt vµo s¶n xuÊt, hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng.... Tuy nhiªn, kh«ng ®­îc hiÓu mét c¸ch gi¶n ®¬n tÝnh tÝch cùc cña quan hÖ s¶n xuÊt chØ lµ vai trß cña nh÷ng h×nh thøc së h÷u. Mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét hÖ thèng, mét chØnh thÓ h÷u c¬ gåm c¶ ba mÆt: quan hÖ së h÷u, quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi. ChØ trong chØnh thÓ ®ã, quan hÖ s¶n xuÊt míi trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy con ng­êi hµnh ®éng nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt chung nhÊt cña sù ph¸t triÓn x· héi. Sù t¸c ®éng cña quy luËt nµy ®· ®­a x· héi loµi ng­êi tr¶i qua c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt: c«ng x· nguyªn thñy, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t­ b¶n chñ nghÜa vµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n t­¬ng lai. Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt vËn ®éng, ph¸t triÓn cña x· héi qua sù thay thÕ kÕ tiÕp nhau tõ thÊp lªn cao cña c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Nh­ng kh«ng ph¶i bÊt cø n­íc nµo còng ph¶i nhÊt thiÕt, tuÇn tù tr¶i qua tÊt c¶ c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt mµ loµi ng­êi ®· biÕt ®Õn. Thù tÕ ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i cho thÊy, tïy theo ®iÒu kiÖn lÞch sö- cô thÓ, mét sè n­íc cã thÓ bá qua mét hoÆc mét sè ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®Ó tiÕn lªn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi cao h¬n. §ã chÝnh lµ sù biÓu hiÖn cña quy luËt chung trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi n­íc. Quy luËt chung chi phèi sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c n­íc; cßn h×nh thøc, b­íc ®i cô thÓ l¹i tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi n­íc. II- C¬ së lý luËn cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa- hiÖn ®¹i hãa 1-Kh¸i niÖm c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ, x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh, sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng víi c«ng nghÖ, ph­¬ng tiÖn vµ ph­¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, dùa trªn sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé khoa häc- c«ng nghÖ, t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao. 2- TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa Mçi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi nhÊt ®Þnh cã mét c¬ së vËt chÊt- kü thuËt t­¬ng øng. C¬ së vËt chÊt cña mét x· héi lµ toµn bé hÖ thèng c¸c yÕu tè vËt chÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi phï hîp víi tr×nh ®é kü thuËt( c«ng nghÖ) t­¬ng øng mµ lùc l­îng lao ®éng x· héi sö dông, t¸c ®éng vµo ®Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt ®¸p øng nhu cÇu x· héi. Chç dùa ®Ó xem xÐt sù biÕn ®æi cña c¬ së vËt chÊt- kü thuËt cña mét x· héi lµ: sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt; sù ph¸t triÓn khoa häc- kü thuËt; tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña c¸c quan hÖ x· héi, ®Æc biÖt lµ quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ. Nãi c¬ së vËt chÊt- kü thuËt cña mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nµo ®ã lµ nãi c¬ së vËt chÊt- kü thuËt ®ã ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh lµm ®Æc tr­ng cho ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã ®­îc kh¼ng ®Þnh sù thay thÕ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cò vµ ®­îc ph¸t triÓn ®óng trªn c¬ së b¶n th©n nã. §Æc tr­ng cña c¬ së vËt chÊt- kü thuËt cña c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt tr­íc chñ nghÜa t­ b¶n lµ dùa vµo c«ng cô thñ c«ng, nhá bÐ, l¹c hËu. C¬ së vËt chÊt- kü thuËt cña chñ nghÜa t­ b¶n, ®Æc tr­ng cña nã lµ nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ hãa vµ chØ khi x©y dùng xong c¬ së ®ã, ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa míi trë thµnh ph­¬ng thøc s¶n xuÊt thèng trÞ. Chñ nghÜa x· héi- giai do¹n thÊp cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi cao h¬n chñ nghÜa t­ b¶n- ®ßi hái mét c¬ së vËt chÊt- kü thuËt cao h¬n trªn c¶ hai mÆt: tr×nh ®é kü thuËt vµ c¬ cÊu s¶n xuÊt, g¾n víi thµnh tùu cña c¸ch m¹ng khoa häc- kü thuËt hiÖn ®¹i. Do vËy cã thÓ hiÓu: C¬ së vËt chÊt- kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi sÏ lµ nÒn c«ng nghiÖp lín hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, cã tr×nh ®é x· héi hãa cao dùa trªn tr×nh ®é khoa häc- c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®­îc h×nh thµnh mét c¸ch cã kÕ ho¹ch vµ thèng trÞ trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tõ chñ nghÜa t­ b¶n hay tõ tr­íc chñ nghÜa t­ b¶n qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, x©y dùng c¬ së vËt chÊt- kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. §ã lµ v×: c¬ së vËt chÊt- kü thuËt lµ ®iÒu kiÖn träng yÕu nhÊt, quyÕt ®Þnh nhÊt cã liªn quan ®Õn sù ph¸t triÓn vÒ chÊt ®èi víi l­îng s¶n xuÊt, vµ n¨ng suÊt lao ®éng; ®èi víi viÖc ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña mäi thµnh viªn trong x· héi vµ ®èi víi sù th¾ng lîi cuèi cïng cña chñ nghÜa x· héi. Cã hai lo¹i n­íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi: c¸c n­íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®· qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t­ b¶n chñ nghÜa, c¸c n­íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ch­a qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t­ b¶n chñ nghÜa( c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn). §èi víi nh÷ng n­íc ph¸t triÓn qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, nh÷ng n­íc nµy ®· cã s½n nÒn ®¹i c«ng nghiÖp cña chñ nghÜa t­ b¶n ®Ó l¹i cho nªn chØ cÇn ®iÒu chØnh nÒn ®¹i c«ng nghiÖp ®ã theo yªu cÇu cña chñ nghÜa x· héi th× vÒ c¬ b¶n ®· cã c¬ së vËt chÊt- kü thuËt cña x· héi míi. Do ®ã, vÊn ®Ò c«ng nghiÖp hãa kh«ng cÇn ph¶i ®Æt ra. Së dÜ chóng ta ph¶i ®iÒu chØnh nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ cña chñ nghÜa t­ b¶n theo yªu cÇu cña x· héi v× nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ cña chñ nghÜa t­ b¶n dï hiÖn ®¹i ®Õn ®©u chØ lµ tiÒn ®Ò vËt chÊt cho x· héi míi chø ch­a ph¶i lµ c¬ së vËt chÊt cho chñ nghÜa x· héi v× nã dùa trªn chÕ ®é t­ h÷u t­ b¶n chñ nghÜa, ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a x¸ ngµnh, vïng do ®ã tÊt yÕu ph¶i ®iÒu chØnh nã. §èi víi nh÷ng n­íc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ch­a qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t­ b¶n chñ nghÜa, nh÷ng n­íc nµy nÒn kinh tÕ l¹c hËu chñ yÕu dùa vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. V× vËy, muèn cã c¬ së vËt chÊt- kü thuËt cña nÒn s¶n xuÊt lín, hiÖn ®¹i th× ph¶i tÊt yÕu tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa lµ tÊt yÕu kh¸ch quan v×: + Nã lµ con ®­êng duy nhÊt ®Ó t¹o ra sù ph¸t triÓn vÒ chÊt ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt vµ n¨ng suÊt lao ®éng. ChÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ hÖ thèng c«ng cô lao ®éng hiÖn ®¹i víi tr×nh ®é c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. + C«ng nghiÖp hãa t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn ngµy cµng t¨ng cña mäi thµnh viªn trong x· héi bëi v× c«ng nghiÖp hãa sÏ lµm cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng, khèi k­îng cña c¶i s¶n xuÊt ra ngµy cµng nhiÒu tï ®ã míi cã thÓ ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ngµy cµng cao cña x· héi nãi chung vµ cña con ng­êi nãi riªng. + Lµ con ®­êng duy nhÊt ®Ó ®¶m b¶o sù th¾ng lîi cuèi cïng vña chñ nghÜa x· héi. Nh­ vËy, c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa kh«ng nh÷ng lµ tÊt yÕu mµ cßn lµ ®iÒu kiÖn sèng cßn cña chñ nghÜa x· héi. C«ng nghiÖp hãa lµ tÊt yÕu kh¸ch quan ®èi víi nh÷ng n­íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi trong ®ã cã n­íc ta. 3- T¸c dông cña c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa - T¹o ®iÒu kiÖn biÕn ®æi vÒ chÊt l­îng s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng søc chÕ ngù cña con ng­êi ®èi víi tù nhiªn, t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ; do ®ã gãp phÇn æn ®Þnh vµ n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n; gãp phÇn quyÕt ®Þnh sù th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi. - T¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho viÖc cñng cè t¨ng c­êng vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc; n©ng cao n¨ng lùc tÝch lòy, t¨ng c«ng ¨n viÖc lµm, nhê ®ã lµm t¨ng sù ph¸t triÓn tù do vµ toµn diÖn trong mäi ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng­êi- nh©n tè trung t©m cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. - T¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho t¨ng c­êng cñng cè an ninh vµ quèc phßng. - T¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ d©n téc tù chñ, ®ñ søc thùc hiÖn sù ph©n c«ng vµ hîp t¸c quèc tÕ. Sù ph©n tÝch trªn cho thÊy mèi quan hÖ g¾n bã trùc tiÕp gi÷a c«ng nghiÖp hãa víi lùc l­îng s¶n xuÊt. C«ng nghiÖp hãa lµ ®Ó thùc hiÖn x· héi hãa vÒ mÆt kinh tÕ, kü thuËt theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Nã cã t¸c dông cã ý nghÜa cùc kú quan träng vµ toµn diÖn; do vËy, §¶ng ta cho r»ng: “ Ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, c«ng nghiÖp hãa ®Êt n­íc... lµ nhiÖm vô trung t©m”( 10) cña thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta. 4- Néi dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa a- Trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ theo h­íng hiÖn ®¹i trong c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n Néi dung nµy ®­îc thùc hiÖn qua hai c¸ch: * TiÕn hµnh c¸ch m¹ng khoa häc- kü thuËt, x©y dùng c¬ së vËt chÊt- kü thuËt ®Ó tù trang bÞ ThÕ giíi ®· tr¶i qua hai cuéc c¸ch m¹ng kü thuËt: cuéc c¸ch m¹ng kü thuËt mµ néi dung chñ yÕu cña nã lµ c¬ khÝ hãa xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ë n­íc Anh vµo ba m­¬i n¨m cuèi thÕ kû XVIII vµ hoµn thµnh vµo nh÷ng n¨m 50 ®Çu thÕ kû XÜ. §Õn kho¶ng gi÷a thÕ kû XX xuÊt hiÖn cuéc c¸ch m¹ng khoa häc- c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Mêy thËp niªn ®· qua, nhÊt lµ thËp niªn gÇn ®©y loµi ng­êi ®ang chøng kiÕn nh÷ng thay ®æi rÊt to lín, trªn nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi. Cuéc c¸ch m¹ng nµy cã nhiÒu néi dung, song cã 5 néi dung chñ yÕu sau - VÒ tù ®éng hãa: M¸y tù ®éng qu¸ tr×nh, m¸y c«ng cô ®iÒu khiÓn b»ng sè, r« bèt. - VÒ n¨ng l­îng: Ngoµi nh÷ng d¹ng n¨ng l­îng truyÒn thèng( nhiÖt ®iÖn, thñy ®iÖn) ngµy nay ®· vµ ®ang chuyÓn sang lÊy d¹ng n¨ng l­îng nguªn tö lµ chñ yÕu. - VÒ vËt liÖu míi: chØ trong kho¶ng ch­a ®Çy 40 n¨m l¹i ®©y c¸c vËt liÖu míi ®· xuÊt hiÖn víi chñng lo¹i rÊt phong phó vµ cã nhiÒu tÝnh chÊt ®Æc biÖt mµ vËt liÖu tù nhiªn kh«ng cã ®­îc. ThÝ dô: vËt liÖu tæ hîp hay cßn gäi lµ composit víi c¸c tÝnh chÊt mong muèn; gèm zin c«n hoÆc c¸c- bua- si- lÝch chÞu nhiÖt cao... - VÒ c«ng nghÖ sinh häc: c«ng nghÖ vi sinh, kü thuËt cuzin, kü thuËt gen vµ nu«i cÊy tÕ bµo ®­îc øng dông ngµy cµng nhiÒu trong c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, y tÕ, hãa chÊt, b¶o vÖ m«i tr­êng... Vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 80, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc- kü thuËt( hay c«ng nghÖ) hiÖn ®¹i chuyÓn sang giai ®o¹n thø ba- giai ®o¹n cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau ®Æt tªn gäi cho nã. T­¬ng øng víi giai ®o¹n thø ba cuéc c¸ch m¹ng nµy cßn cã mét néi dung míi: ®iÖn tö vµ tin häc. - VÒ ®iÖn tö vµ tin häc: mét lÜnh vùc v« cïng réng lín vµ hÊp dÉn, nhÊt lµ lÜnh vùc m¸y tÝnh, diÔn ra theo 4 h­íng nhanh( m¸y siªu tÝnh); nhá( vi tÝnh); m¸y tÝnh cã xö lý kiÕn thøc( trÝ tuÖ nh©n t¹o); m¸y tÝnh nãi tõ xa( viÔn tin häc). Cuéc c¸ch m¹ng nµy cã hai ®Æc tr­ng chñ yÕu: Mét lµ, khoa häc ®· trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. C¸ch ®©y h¬n 100 n¨m C. M¸c ®· tõng dù ®o¸n vÒ mèi quan hÖ vµ sù ph¸t triÓn gi÷a khoa häc vµ lùc l­îng s¶n xuÊt. Ng­êi viÕt “ Thiªn nhiªn kh«ng t¹o ra m¸y mãc, ®Çu xe löa ®iÖn b¸o... tÊt c¶ c¸c thø ®ã lµ thµnh qu¶ cña bé ãc con ng­êi, ®­îc bµn tay con ng­êi t¹o ra lµ søc m¹nh tri thøc ®· ®­îc vËt hãa. Sù ph¸t triÓn vèn cè ®Þnh lµ chØ tiªu cho thÊy r»ng tri thøc x· héi chung ®· biÕn thµnh l­îng s¶n xuÊt víi møc ®é cao, vµ do ®ã còng lµ chØ tiªu nãi lªn møc ®é phô thuéc vµ biÕn ®æi cña chÝnh nh÷ng ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng x· héi víi trÝ tuÖ chung”( 11). Nãi khoa häc trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp lµ nã bao gåm c¶ khoa häc tù nhiªn- kü thuËt lÉn khoa häc- x· héi, nhÊt lµ khoa häc kinh tÐ; nã do con ng­êi t¹o ra th«ng qua con ng­êi- nh©n tè trung t©m- nh©n tè chñ thÓ- ®Õn lùc l­îng s¶n xuÊt. Nã ®ßi hái ph¶i cã chÝnh s¸ch ®Çu t­ ®óng ®¾n cho khoa häc kü thuËt. Ngµy nay, bÊt cø sù tiÕn bé nµo cña kü thuËt( c«ng nghÖ) s¶n xuÊt ®Òu ph¶i dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc lµm c¬ së lý thuyÕt cho nã. Hai lµ, thêi gian cho mét ph¸t minh míi cña khoa häc rót ng¾n l¹i vµ ph¹m vi øng dông cña mét thµnh tùu khoa häc vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ngµy cµng më réng. ë n­íc ta, mét n­íc bá qua chÕ ®é t­ b¶n ®i lªn chñ nghÜa x· héi, c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®­îc tiÕn hµnh trong ®iÒu kieej thÕ giíi ®· tr¶i qua hai cuéc c¸ch m¹ng khoa häc- kü thuËt diÔn ra trong xu h­íng toµn cÇu hãa, khu vùc hãa. Trong hoµn c¶nh ®ã cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt ë n­íc ta ph¶i bao gåm c¬ khÝ hãa vµ hiÖn ®¹i hãa, coi nã lµ “ then chèt” vµ coi khoa häc- c«ng nghÖ “ ®éng lùc” cho sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. * ViÖc trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cßn ®­îc thùc hiÖn th«ng qua nhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ míi tõ c¸c n­íc tiªn tiÕn - NhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ míi lµ c¸ch ®i sím ®­a nhanh n­íc ta lªn hiÖn ®¹i g¾n víi con ®­êng rót ng¾n con ®­êng ph¸t triÓn hiÖn ®¹i. - Thùc chÊt cña viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ míi lµ sù chuyÓn ®æi quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông hµng hãa kü thuËt c«ng nghÖ tõ c¸c n­íc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn sang c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ kÐm hoÆc ®ang ph¸t triÓn. - NÕu nh­ hµng hãa th«ng th­êng th× sù vËn ®éng cña lã ®i tõ n¬i cã gi¸ thÊp ®Õn n¬i cã gi¸ cao, th× tr¸i l¹i hµng hãa kü thuËt c«ng nghÖ l¹i cã ®Æc ®iÓm ®i tõ n¬i cã tr×nh ®é cao ®Õn n¬i cã tr×nh ®é thÊp. - §Ó hiÖn thùc hãa viÖc chuyÓn giao cÇn coi träng c¸c ®iÒu kiÖn vÒ vèn vµ ®éi ngò lµm c«ng t¸c nhËn chuyÓn giao... b- X©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi Tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa kh«ng qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t­ b¶n chñ nghÜa trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa tÊt yÕu ph¶i ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù chuyªn m«n hãa lao ®éng, tøc lµ sù chuyªn m«n hãa gi÷a c¸c ngµnh trong néi bé tõng ngµnh vµ gi÷a tõng vïng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Ph©n c«ng lao ®éng cã t¸c dông rÊt to lín: nã lµ ®ßn bÈy cña sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ vµ n¨ng suÊt lao ®éng; cïng víi c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt nã gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý. Sù ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa tu©n thñ c¸c qu¸ tr×nh cã tÝnh quy luËt sau: - Tû träng vµ tuyÖt ®èi lao ®éng n«ng nghiÖp gi¶m dÇn; tû träng vµ sè tuyÖt ®èi lao ®éng c«ng nghiÖp ngµy mét t¨ng lªn. - Tû träng lao ®éng trÝ tuÖ ngµy mét t¨ng vµ chiÕm ­u thÕ so víi lao ®éng gi¶n ®¬n trong tæng lao ®éng x· héi. - Tèc ®é t¨ng lao ®éng trong c¸c ngµnh phi s¶n xuÊt chÊt( dÞch vô) t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng lao ®éng trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt. ë n­íc ta, ph­¬ng h­íng ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi hiÖn nay cÇn triÓn khai trªn c¶ hai ®Þa bµn: tai chç vµ n¬i kh¸c ®Ó ph¸t triÓn vÒ chiÒu réng kÕt hîp ph¸t triÓn theo chiÒu s©u. Trong hai ®Þa bµn nµy cÇn ­u tiªn ®Þa bµn t¹i chç; nÕu cÇn chuyÓn sang ®Þa bµn kh¸c( ®i vïng kinh tÕ míi) ph¶i cã sù chuÈn bÞ chu ®¸o. VÊn ®Ò ph©n c«ng lao ®éng x· héi cã liªn quan chÆt chÏ víi viÖc x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý. C¬ cÊu kinh tÕ hiÓu theo nghÜa réng bao gåm: c¬ cÊu ngµnh vµ lÜnh vùc kinh tÕ, c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ vµ h­íng ph¸t triÓn tªn c¸c vïng kinh tÕ. C¬ cÊu kinh tÕ hiÓu theo nghÜa hÑp lµ tæng thÓ quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, gi÷a c¸c vïng kinh tÕ... trong ®ã, quan hÖ gi÷a c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ dÞch vô lµ ba bé phËn cã tÇm quan träng- “ bé x­¬ng” cña c¬ cÊu kinh tÕ. C¸c quan hÖ nµy ®­îc xem xÐt d­íi c¸c khÝa c¹nh: tr×nh ®é c«ng nghÖ, quy m«, nhÞp ®iÖu ph¸t triÓn gi÷a chóng. X©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ lµ yªu cÇu cÇn thiÕt kh¸ch quan cña mçi n­íc trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa. VÊn ®Ò quan träng lµ t¹o ra mét c¬ cÊu kinh tÕ tèi ­u( hîp lý). X©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ ®­îc gäi lµ tèi ­u khi nã ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu sau: - Ph¶n ¸nh ®­îc vµ ®óng c¸c quy luËt kh¸ch quan, nhÊt lµ c¸c quy luËt kinh tÕ. - Phï hîp víi xu h­íng cña sù tiÕn bé cña khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· vµ ®ang diÔn ra nh­ vò b·o trªn thÕ giíi. - Cho phÐp khai th¸c tèi ®a mäi tiÒm n¨ng cña ®Êt n­íc, ngµnh, xÝ nghiÖp, c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. - Thùc hiÖn sù ph©n c«ng vµ hîp t¸c quèc tÕ theo xu h­íng s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ngµy cµng ®­îc quèc tÕ hãa, do vËy, c¬ cÊu kinh tÕ ®­îc t¹o dùng ph¶i lµ “ c¬ cÊu më”. - X©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ lµ mét qu¸ tr×nh tr¶i qua nh÷ng chÆng ®­êng nhÊt ®Þnh, do vËy x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ cña chÆng ®­êng tr­íc ph¶i sao cho t¹o ®­îc ®µ cho chÆng ®­êng sau. ë n­íc ta qua hµng chôc n¨m x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ ®· ®em l¹i nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh, t¹o dùng ®­îc mét bé phËn c¬ së vËt chÊt, c«ng nghÖ nhÊt ®Þnh. Song trong viÖc bè trÝ c¬ cÊu kinh tÕ cã nh÷ng sai lÇm kh«ng nhá vÒ c¬ cÊu ngµnh, ch¹y theo c«ng nghiÖp nÆng, c¬ khÝ qu¸ nhiÒu, xem nhÑ c«ng nghiÖp vµ kÕt cÊu h¹ tÇng; ch¹y theo quy m« lín; c«ng nghÖ l¹c hËu... Qua nhiÒu lÇn ®¹i héi, Nh­ng kÓ tõ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI ®Õn nay, d­íi ¸nh s¸ng cña sù ®æi míi nãi chung, trong ®ã cã ®æi míi viÖc x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ, ®Õn nay ®· ®­a l¹i chuyÓn ®éng b­íc ®Çu quan träng. Th«ng qua c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng víi nh÷ng tÝnh quy luËt vèn cã cña nã, thÝch øng víi ®iÒu kiÖn n­íc ta, §¶ng ta ®· x©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý: c¬ cÊu kinh tÕ c«ng- n«ng nghiÖp- dÞch vô g¾n víi ph©n c«ng vµ hîp t¸c quèc tÕ s©u réng. C¬ cÊu nãi trªn ë n­íc ta trong thêi kú qu¸ ®é ®­îc thùc hiÖn theo ph­¬ng ch©m: kÕt hîp c«ng nghÖ víi nhiÒu tr×nh ®é, tranh thñ c«ng nghÖ mòi nhän- tiªn tiÕn võa tËn dông ®­îc nguån nh©n lùc dåi dµo, võa cho phÐp rót ng¾n kho¶ng c¸ch l¹c hËu, võa phï hîp víi nguån vèn cã h¹n ë trong n­íc; lÊy quy m« võa vµ nhá lµ chñ yÕu, cã tÝnh ®Õn quy m« lín nh­ng ph¶i lµ quy m« hîp lý vµ cã ®iÒu kiÖn; gi÷ ®­îc nhÞp ®é( tèc ®é) ph¸t triÓn hîp lý, t¹o ra sù c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc kinh tÕ vµ c¸c vïng trong nÒn kinh tÕ... III- VÊn ®Ò ®æi míi quan hÖ s¶n xuÊt dÉn ®Õn ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa- hiÖn ®¹i hãa ë ViÖt Nam ë n­íc ta trong c¬ chÕ tËp trung, quan liªu, bao cÊp tr­íc ®©y, ®· cã lóc chóng ta t­ëng r»ng cã thÓ thiÕt lËp ®­îc mét quan hÖ s¶n xuÊt cao h¬n, ®i tr­íc ®Ó më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Song kÕt qu¶ l¹i diÔn ra tr¸i víi mong muèn cña chóng ta. ®ã lµ lùc l­îng s¶n xuÊt kh«ng ph¸t triÓn, t×nh tr¹ng tr× trÖ kÐo dµi, hµng hãa s¶n xuÊt rra kÐm chÊt l­îng, gi¸ thµnh cao kh«ng thÓ c¹nh tranh víi hµng ngo¹i, l¹i khan hiÕm kh«ng ®ñ ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng, ®êi sèng nh©n d©n rÊt khã kh¨n. T×nh h×nh trªn do nhiÒu nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan kh¸c nhau. Song, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng lµ do chóng ta ®· ¸p ®Æt chñ quan mét quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt . Trong ®iÒu kiÖn lùc l­îng s¶n xuÊt cßn ë tr×nh ®é thÊp kÐm, phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá nh­ng v× muèn tiÕn nhanh lªn chñ nghÜa x· héi, nªn chóng ta ®· nhÊn m¹nh qu¸ møc quan hÖ së h÷u mµ ch­a chó ý ®óng møc tíi quan hÖ tæ chøc, qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi, trao ®æi. Tõ ®ã ®· dÉn ®Õn viÖc më réng å ¹t hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c bÞ ng¨n cÊm hoÆc xãa bá ®Ó chuyÓn sang kinh tÕ quèc doanh vµ tËp thÓ qua c¸c ®ît c¶i t¹o c«ng th­¬ng nghiÖp t­ b¶n t­ doanh. Bªn c¹nh ®ã, viÖc duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ hµnh chÝnh, tËp trung, quan liªu, bao cÊp vµ kÌm theo nã lµ sù ph©n phèi b×nh qu©n, lîi Ých c¸ nh©n ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc ®· k×m h·m søc s¶n xuÊt cña x· héi. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n, t­ b¶n nhµ n­íc ch­a ®­îc ph¸t huy t¸c dông. §éng lùc s¶n xuÊt bÞ gi¶m, ng­êi lao ®éng xa l¸nh t­ liÖu s¶n xuÊt, thê ¬ víi c¸c kÕ ho¹ch cña tËp thÓ vµ Nhµ n­íc. Thùc tÕ ph¸t triÓn kinh tÕ ë n­íc ta gÇn 40 n¨m qua ®· chøng minh r»ng: quan hÖ s¶n xuÊt k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt kh«ng chØ khi nã trë nªn l¹c hËu, mµ c¶ khi nã ®­îc ¸p ®Æt mét h×nh thøc ®i tr­íc qu¸ xa so víi lùc l­îng s¶n xuÊt, mét lÇn n÷a quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt l¹i thÓ hiÖn râ tÝnh tÊt yÕu vµ tÝnh phæ biÕn m¹nh mÏ cña nã bÊt chÊp c¶ ý muèn chñ quan cña con ng­êi. Dï mong muèn ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt, nhanh chãng thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa nÒn kinh tÕ, chóng ta còng kh«ng thÓ bÊt chÊp quy luËt, mµ tr¸i l¹i ph¶i t«n träng vµ hµnh ®éng ®óng quy luËt kh¸ch quan. §ã lµ mét trong nh÷ng bµi häc lín mµ NghÞ quyÕt §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng ®· chØ râ. §¶ng ta ®· nhËn thøc ®óng quy luËt kh¸ch quan nªn ®· cã nh÷ng ®­íng lèi, chñ tr­¬ng ®óng ®¾n, kÞp thêi. ChØ thÞ 100- CT/ T¦ cña ban bÝ th­ ngµy 13- 1- 1981 vÒ kho¸n s¶n phÈm cuèi cïng ®Õn nhãm vµ ng­êi lao ®éng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp lµ kh©u ®ét ph¸ ®Çu tiªn trong tiÕn tr×nh ®æi míi. Nh­ng c¸i mèc quan träng ®¸nh dÊu sù ®æi míi toµn diÖn vµ s©u s¾c nÒn kinh tÕ x· héi lµ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng th¸ng 12 n¨m 1986. Víi NghÞ quyÕt §¹i héi VI, chóng ta ®· døt kho¸t ®o¹n tuyÖt víi c¬ chÕ hµnh chÝnh, tËp trung, quan liªu, bao cÊp, chuyÓn dÇn kinh tÕ sang c¬ chÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. C¬ chÕ kinh tÕ míi khuyÕn khÝch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, më réng quan hÖ kinh tÕ víi c¸c n­íc, c¸c khu vùc trªn thÕ giíi, ®éng viªn mäi ng­êi lµm giµu trong khu«n khæ luËt ph¸p cho phÐp. §­êng lèi cña ®¶ng ®· nhanh chãng ®i vµo cuéc sèng, ®­îc nh©n d©n lao ®äng høng khëi h­ëng øng vµ ®· ®em l¹i nguån sinh khÝ míi, t¹o ®µ cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh chãng vµ dÇn dÇn ®i vµo thÕ æn ®Þnh. Sau t¸m n¨m thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, chóng ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ: t¨ng tr­ëng kinh tÕ kh¸, l¹m ph¸t ®­îc ®Èy lïi, ®êi sèng nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn tõng b­íc. Së dÜ cã sù chuyÓn biÕn ®i lªn theo h­íng v÷ng ch¾c nh­ vËy chÝnh lµ nhê chóng ta ®· ®æi míi tõng b­íc quan hÖ s¶n xuÊt cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, do ®ã ®· gi¶i phãng søc s¶n xuÊt cña x· héi, khai th¸c ®­îc c¸c tiÒm n¨ng c¶ ë bªn trong vµ bªn ngoµi, lµm cho lùc l­îng s¶n xuÊt n­íc ta cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn nh¶y vät vÒ chÊt. ViÖc gi¶i phãng lùc l­îng s¶n xuÊt cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng trong tiÕn tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ n­íc ta, bëi v×: Thø nhÊt: nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn kÐm ph¸t triÓn do ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, ®ang ë tr¹ng th¸i ®an xen nhiÒu lo¹i h×nh vµ thµnh phÇn kinh tÕ ë nh÷ng tr×nh ®é rÊt kh¸c nhau nh­ ph©n t¸n vµ tËp trung, thñ c«ng vµ hiÖn ®¹i, l¹c hËu vµ tiªn tiÕn... Trong t×nh h×nh ®ã, nÕu kh«ng kiÕn t¹o ®­îc nh÷ng h×nh thøc quan hÖ s¶n xuÊt ®a d¹ng thÝch øng víi tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt ë tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ hiÖn cã, chóng ta sÏ kh«ng thÓ khai th¸c ®­îc tiÒm n¨ng to lín cña nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ ®ã. V× vËy, thõa nhËn sù tån t¹i l©u dµi vµ thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ gi¶i ph¸p quan träng nhÊt ®Ó gi¶i phãng vµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt ë n­íc ta. Thø hai: Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ®­îc gi¶i phãng sÏ t¹o ra ®éng lùc ®Ó khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ tÊt c¶ c¸c nguån kùc hiÖn cã nh­ nguån lùc nhµn rçi trong d©n c­, tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®Êt ®ai, lao ®éng vµ trÝ tuÖ con ng­êi. Thø ba: chØ khi lùc l­îng s¶n xuÊt ®­îc gi¶i phãng, mäi tiÒm n¨ng s¶n xuÊt ®­îc gîi më, kh¬i th«ng, chóng ta míi cã thÓ thu hót m¹nh mÏ vèn ®Çu t­ cña n­íc ngoµi ®Ó tranh thñ vèn, kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ tri thøc qu¶n lý kinh nghiÖm tiªn tiÕn nh»m thóc ®Èy nhanh chãng tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa nÒn kinh Õ n­íc ta. Gi¶i phãng lùc l­îng s¶n xuÊt thùc chÊt lµ gi¶i táa, th¸o gì nh÷ng lùc l­îng c¶n k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Gi¶i phãng vµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt lµ hai qu¸ tr×nh diÔn ra ®ång thêi vµ cã t¸c ®éng qua l¹i hç trî lÉn nhau. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt ®ßi hái chóng ta ph¶i th­êng xuyªn ®æi míi quan hÖ s¶n xuÊt, khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ mäi nguån lùc cã thÓ cã, c¶ nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi. Ngµy nay, víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, lùc l­îng s¶n xuÊt cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi ph¸t triÓn nhanh chãng vµ ngµy cµng mang tÝnh chÊt quèc tÕ hãa cao. Do ®ã gi÷a c¸c quèc gia trªn thÕ giíi hiÖn nay ®ang diÔn ra xu h­íng võa c¹nh tranh gay g¾t võa giao l­u vµ hîp t¸c kinh tÕ, v¨n hãa, khoa häc, c«ng nghÖ... BÊt cø quèc gia nµo muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn còng ph¶i hßa nhËp vµo xu thÕ chung ®ã. §èi víi n­íc ta, ®Ó tho¸t khái nguy c¬ tôt hËu xa h¬n so víi c¸c n­íc xung quanh, gi÷ ®­îc æn ®Þnh chÝnh trÞ, x· héi, b¶o vÖ ®­îc ®éc lËp chñ quyÒn vµ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn x· héi chñ nghÜa th× nhiÖm vô trung t©m cã tÇm quan träng hµng ®Çu trong thêi gian tíi lµ ph¶i thóc ®Èy sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. §iÒu ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i t¨ng c­êng më réng quan hÖ hîp t¸c trªn nhiÒu lÜnh vùc víi tÊt c¶ c¸c n­íc, c¸c khu vùc trªn thÕ giíi. §Ó gi¶i phãng vµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, chóng ta thõa nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã cã thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa. Mét ®Êt n­íc võa ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa l¹i võa thõa nhËn sù ph¸t triÓn cña thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa. §iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ mét nghÞch lý, vÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ, chóng ta sÏ sö dông chñ nghÜa t­ b¶n nh­ thÕ nµo ®Ó ph¸t triÓn nhanh chãng lùc l­îng s¶n xuÊt mµ vÉn x©y dùng ®­îc ®¸t n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. H¬n b¶y m­¬i n¨m tr­íc ®©y, ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi ®­îc Lª nin ®Ò ra cïng víi sù thõa nhËn, “ toµn bé quan ®iÓm cña chóng ta vÒ chñ nghÜa x· héi ®· thay ®æi c¨n b¶n”( 12) ®· cøu v·n kinh tÕ n­íc Nga X« viÕt trÎ tuæi khái sôp ®æ. §ã lµ quan ®iÓm tõ bá nÒn kinh tÕ tËp trung, quan liªu, bao cÊp chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng hãa, më réng trao ®æi, thùc hiÖn chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc. Chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc theo Lª nin lµ cao h¬n nhiÒu so víi nÒn s¶n xuÊt nhá, r»ng: “ Chóng ta ph¶i lîi dông chñ nghÜa t­ b¶n, ( nhÊt lµ b»ng c¸ch h­íng nã vµo con ®­êng chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc) lµm m¾t xÝch trung gian gi÷a nÒn tiÓu t­ s¶n vµ chñ nghÜa x· héi, lµm ph­¬ng tiÖn, con ®­êng, ph­¬ng ph¸p, ph­¬ng thøc ®Ó t¨ng lùc l­îng s¶n xuÊt lªn”( 13). Chóng ta sÏ kh«ng thÓ x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi nÕu kh«ng x©y dùng nÒn c«ng nghiÖp tiªn tiÕn. N­íc ta xuÊt ph¸t tõ mét nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng, con ®­êng ph¸t triÓn mang tÝnh tù ph¸t sÏ lµ tr¶i qua chñ nghÜa t­ b¶n, song ®Ó tr¸nh cho nh©n d©n khái nh÷ng ®au khæ mµ chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa cã thÓ g©y ra, §¶ng ta døt kho¸t lùa chän con ®­êng x· héi chñ nghÜa. Tuy nhiªn ®Ó thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, chóng ta cÇn sö dông chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc nh­ mét c«ng cô h÷u hiÖu, b¾t nhµ n­íc t­ b¶n ph¶i “ cµy trªn m¶nh ®Êt v« s¶n”, biÕn thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n thµnh “ mét trî thñ ®¾c lùc cho chñ nghÜa x· héi”. Râ rµng, c«ng cuéc ®æi míi ®ßi hái mét t­ duy mÒm dÎo, n¨ng ®éng vµ nh¹y bÐn, ph¶i “ vËn dông s¸ng t¹o vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c- Lª nin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh, ®Æc biÖt lµ t­ t­ëng cña Lª nin vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ míi, vÒ chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc, s¸ng t¹o nhiÒu h×nh thøc qu¸ ®é, nh÷ng nÊc thang trung gian ®a d¹ng, phï hîp víi hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ ®Ó ®­a n­íc ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi mét c¸ch v÷ng ch¾c”( 14). IV- Nh÷ng thµnh tùu ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc Sau 10 n¨m ®æi míi, ®Êt n­íc ta ®· tr¶i qua kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n vµ gÆt h¸i ®­îc nhiÒu thµnh tùu to lín vÒ mäi mÆt t¹o ®µ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nh÷ng giai ®o¹n kÕ tiÕp. Cô thÓ lµ chóng ta ®· thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ, hoµn thµnh xuÊt s¾c, v­ît nhiÒu môc tiªu chñ yÕu cña kÕ ho¹ch 5 n¨m; trong 5 n¨m tõ 1991- 1995, nhÞp ®é t¨ng b×nh qu©n vÒ tæng s¶n phÈm quèc néi( GDP) ®¹t 8,2%( v­ît kÕ ho¹ch lµ 5,5- 6% vµ h¬n h¼n kÕ ho¹ch 5 n¨m 1986- 1990 lµ 3,9%); nhÞp ®é t¨ng b×nh qu©n vÒ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp lµ 3,3%, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ 4,5%, kim ng¹ch xuÊt khÈu lµ 20%. C¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn ®æi thu ®­îc nh÷ng tiÕn bé: tû träng c«ng nghiÖp vµ x©y dùng trong GDP tõ 22,6% n¨m 1990 ®Õn n¨m 1995 lµ 29,1%; tû träng dÞch vô tõ 38,6% lªn 41,9%; vèn ®Çu t­ c¬ b¶n toµn x· héi n¨m 1990 chiÕm 15,8% GDP, ®Õn n¨m 1995 lªn 27,4% GDP; b¾t ®Çu cã tÝch lòy néi bé nÒn kinh tÕ. Nguån vèn c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n lý tiÕp nhËn tõ n­íc ngoµi t¨ng nhanh; viÖn trî ODA n¨m 1991 lµ 180 triÖu ®« la, n¨m 1996( do cã lÖnh bá cÊm vËn ®èi víi ViÖt Nam cña Mü) nªn tæng viÖn trî ODA tõ n¨m 1991- 1995 vèn cam kÕt lµ 9,058 tû ®«; vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi FDI n¨m 1991 lµ 0,62 tû ®«( vèn thùc hiÖn) víi 364 dù ¸n, n¨m 1996 lµ 2,5 tû ®«( vèn thùc hiÖn) víi 362 dù ¸n. L¹m ph¸t ®· gi¶m xuèng mét c¸ch thÇn kú, tõ 67,1% n¨m 1991 xuèng cßn 5,2% n¨m1993, 14,4% n¨m 1994 vµ 12,3% trong 10 th¸ng ®Çu n¨m 1995. Ho¹t ®éng khoa häc c«ng nghÖ g¾n bã h¬n víi nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi, thÝch nghi dÇn víi c¬ chÕ thÞ tr­êng . Ngµy cµng cã thªm nhiÒu tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ ®­îc ¸p dông cã hiÖu qu¶ vµo s¶n xuÊt ®êi sèng, trong ®ã cã mét sè c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®­îc tiÕp thu tõ n­íc ngoµi. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN ®ang tõng b­íc ®­îc tiÕp tôc x©y dùng. Quan hÖ s¶n xuÊt ®­îc ®iÒu chØnh phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt. VÒ mÆt x· héi còng cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc. §êi sèng vËt chÊt cña phÇn lín nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn. C¸c mÆt y tÕ, gi¸o dôc, b¶o hiÓm cho nh©n d©n ®­îc triÓn khai thùc hiÖn c¬ b¶n, møc thu nhËp b×nh qu©n cña ng­êi d©n còng ®­îc n©ng lªn( xÊp xØ 200 ®« la/n¨m). N­íc ta hiÖn nay cã chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi( HDI) lµ 0,539 xÕp thø 120/174 n­íc; chØ sè tuæi thä lµ 0,67; chØ sè kiÕn thøc lµ 0,78; chØ sè GDP/ng­êi lµ 0,17. Trong khi ®ã chØ sè HDI cña Hµn Quèc lµ 1,882; cña Trung quèc 0,594. Song song víi tr×nh ®é d©n trÝ, møc ®é h­ëng thô v¨n hãa còng ®­îc n©ng lªn. Ng­êi lao ®éng ®­îc ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng tÝch cùc cña m×nh. Chóng ta gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ, cñng cè quèc phßng, an ninh. VÒ mÆt chÝnh trÞ, chóng ta tiÕp tôc hoµn thiÖn bé m¸y nhµ n­íc, n©ng cao chÊt l­îng qu¶n lý cña ®éi ngò c¸n bé. VÒ quan hÖ ®èi ngo¹i, víi chñ tr­¬ng muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi, chóng ta ®· ®Æt ®­îc quan hÖ ngo¹i giao víi hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Theo thèng kª th× chØ sè ghi nhËn qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam lµ 55,1%( thuéc vµo diÖn trung b×nh trªn thÕ giíi). Vµo n¨m 1998, v­ît lªn nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc lín do thÞ tr­êng xuÊt khÈu sang c¸c n­íc §«ng ¢u vµ Ch©u ¸ gi¶m, søc mua cña nhiÒu mÆt hµng c«ng nghiÖp trong n­íc ch÷ng l¹i, thiÕu vèn vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp n­íc ta vÉn ®øng v÷ng, tiÕp tôc t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn víi nhÞp ®é kh¸. So víi n¨m 1997, gi¸ trÞ s¶n xuÊt toµn ngµnh c«ng nghiÖp n­íc ta t¨ng kho¶ng 12% ®¹t kÕ ho¹ch ®iÒu chØnh cua quèc héi vµ tiÕp tôc ®øng hµng ®Çu vÒ tèc ®é t¨ng tr­ëng trong c¸c ngµnh xuÊt khÈu vµ dÞch vô. Tû träng c«ng nghiÖp vµ x©y dùng tæng GDP c¶ n­íc t¨ng tõ 31,8% n¨m 1997 lªn 33,2% n¨m 1998( theo gi¸ so s¸nh n¨m 1994), lµ thµnh tùu næi bËt, kh¼ng ®Þnh xu thÕ ®i lªn ®Çy triÓn väng cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña n­íc ta. Trong khã kh¨n chung, khu vùc doanh nghiÖp nhµ n­íc vÉn gi÷ ®­îc vai tß chñ ®¹o cña toµn bé ngµnh c«ng nghiÖp xÐt trªn c¶ hai yÕu tè quy m« vµ tèc ®é. §©y lµ khu vùc chiÕm tû träng lín nhÊt( 46,7%) l¹i bao gåm toµn bé ngµnh c«ng nghiÖp then chèt cña toµn bé nÒn kinh tÕ vµ ®uy tr× ®­îc nhÞp ®é t¨ng tr­ëng cao 8,7%. N¨m 1998, tû träng cña c«ng nghiÖp quèc doanh trung ­¬ng chiÕm 65,45 tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña c«ng nghiÖp quèc doanh nãi chung. Khu vùc c«ng nghiÖp ngoµi quèc doanh vÉn duy tr× tèc ®é t¨ng tr­ëng 6,3%. C¸c c«ng ty cæ phÇn, TNHH, doanh nghiÖp t­ nh©n cã quy m« lín trong gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngoµi quèc doanh t¨ng tr­ëng kho¶ng 4,5%. Khu vùc c«ng nghiÖp ®Çu t­ cã vèn n­íc ngoµi tuy chÞu ¶nh h­ëng trùc tiÕp cña khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ë Ch©u ¸, khu vùc nµy vÉn ®¹t kÕt qu¶ kh¶ quan: ph¸t triÓn toµn diÖn vµ gi÷ v÷ng tèc ®é t¨ng tr­ëng cao so víi c¸c n¨m tr­íc: 1998 t¨ng 1,6% so víi n¨m 1997. Kh«ng chØ bæ sung nguån vèn, trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi, khu vùc nµy cßn h×nh thµnh mét sè ngµnh c«ng nghiÖp míi kü thuËt cao lµm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng c«ng nghiÖp ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ thÕ giíi: hµng lo¹t s¶n phÈm míi cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp l¾p r¸p « t«, s¶n xuÊt ®å ®iÖn cao cÊp, thiÕt bÞ b­u ®iÖn viÔn th«ng... ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ vµ ®­îc xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng thÕ giíi. V- Nh÷ng kiÕn nghÞ, ®Ò xuÊt XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ vµ nh÷ng nhu cÇu ®ßi hái mang tÝnh cÊp thiÕt cña sinh viªn, em chØ d¸m ®­a ra mét kiÕn nghÞ nhá nh­ng nã thùc sù quan träng cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa n­íc nhµ. §ã chÝnh lµ viÖc quan t©m nhiÒu h¬n n÷a ®Õn cuéc sèng vËt chÊt còng nh­ tinh thÇn cña sinh viªn. Tr­íc hÕt em ph¶i nãi ®Õn cuéc sèng tinh thÇn cña sinh viªn. Mét con ng­êi ®­îc t¹o nªn tÊt yÕu ph¶i ®ñ c¶ hai yÕu tè trÝ vµ lùc. Nh­ mét c©u ng¹n ng÷ ®· nãi: “ Cã søc kháe th× ch­a ch¾c anh ®· cã thÓ lµm ®­îc tÊt c¶ nh­ng ®Ó cã tÊt c¶ anh ph¶i cã søc kháe”. VËy nªn viÖc lo cho ®êi sèng tinh thÇn cña sinh viªn lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Em thiÕt nghÜ cÇn ph¶i trang bÞ thªm n÷a nh÷ng khu vui ch¬i gi¶i trÝ cho häc sinh, sinh viªn, ®Ó sau nh÷ng giê häc tËp c¨ng th¼ng, sinh viªn chóng em cã nh÷ng chç ®Ó cã thÓ nghØ ng¬i mét c¸ch bæ Ých. H¬n thÕ n÷a, chóng ta cÇn trang bÞ mét c¸ch ®Çy ®ñ nh÷ng ph­¬ng tiÖn nh­ ti vi, m¸y vi tÝnh... ®Ó sinh viªn cã thÓ ®­îc cËp nhËt nh÷ng th«ng tin míi nhÊt, nh÷ng kiÕn thøc míi nhÊt trªn thÕ giíi. Bªn c¹nh ®µo t¹o mét ®éi ngò trÎ kháe vÒ thÓ chÊt, hä cßn ph¶i “kháe” vÒ kiÕn thøc. Muèn vËy, chóng ta kh«ng ph¶i chØ trang bÞ cho thÕ hÖ trÎ kh«ng chØ nh÷ng kiÕn thøc mang tÝnh b¾t buéc ë tr­êng mµ cßn ph¶i trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc n©ng cao, ®ßi hái sù n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña mçi ng­êi sinh viªn, b»ng c¸ch t¨ng thªm sè ®Çu s¸ch ë th­ viÖn, t¹o nªn nh÷ng buæi bµn luËn vÒ ph­¬ng ph¸p häc tËp ®Ó gióp nhau cïng tiÕn bé... Tuy nhiªn chóng ta kh«ng nªn hái tæ quèc ®· lµm g× cho chóng ta. Nh­ c©u nãi bÊt hñ cña B¸c Hå, vÞ cha giµ kÝnh yªu cña d©n téc: “ Muèn cã chñ nghÜa x· héi th× ph¶i cã nh÷ng con ng­êi x· héi chñ nghÜa”. Chóng ta lµ nh÷ng sinh viªn cßn ngåi trªn ghÕ nhµ tr­êng, chóng ta kh«ng nªn quªn nhiÖm vô cao c¶ cña chóng ta lµ ph¶i häc tËp tèt ®Ó ngµy mai lËp nghiÖp. Chóng ta ph¶i lu«n trau dåi kiÕn thøc, n¾m b¾t ®­îc nh÷ng kiÕn thøc míi mÎ ®Ó cã thÓ hßa nhËp víi nh÷ng n­íc cã nÒn c«ng nghiÖp cao, tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Em tin t­ëng r»ng trong mét t­¬ng lai kh«ng xa, thÕ hÖ trÎ, thÕ hÖ sinh viªn sÏ lµm r¹ng danh cho Tæ quèc.  C- KÕt luËn Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ta cã thÓ nãi C«ng nghiÖp hãa lµ mét qu¸ tr×nh tÊt yÕu ®Ó ®­a ®Êt n­íc ta tõ mét n­íc nghÌo nµn, l¹c hËu trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®Ó tõng b­íc tiÕn lªn s¸nh vai víi c¸c c­êng quèc n¨m ch©u. Nh÷ng thµnh tùu vµ kinh nghiÖm mµ chóng ta ®· ®¹t ®­îc ®· t¹o tiÒn ®Ò cho phÐp §¶ng ta quyÕt ®Þnh chuyÓn mäi ho¹t ®éng cña ®Êt n­íc sang thêi kú ph¸t triÓn míi, thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, thùc hiÖn d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh vµ vùng ch¾c tiÕn trªn con ®­êng x· héi chñ nghÜa. §Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu ®ã n­íc ta ®ang chó träng ®æi míi quan hÖ s¶n xuÊt cho phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt( mét quy luËt tÊt yÕu quyÕt ®Þnh ®èi víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc). Lµ mét sinh viªn vµ sau nµy sÏ lµ mét cö nh©n kinh tÕ, chóng ta cÇn ph¶i thÊy râ vai trß cña quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, cã nh­ vËy chóng ta míi cã thÓ ®­a nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ngµy mét ph¸t triÓn, rót ng¾n kho¶ng c¸ch l¹c hËu víi c¸c quèc gia trªn thÕ gíi. Bµi tiÓu luËn nµy lµ mét sè nh÷ng hiÓu biÕt cña em vÒ vÊn ®Ò ®æi míi lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ë ViÖt Nam thu ®­îc trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ tham kh¶o tµi liÖu. Tuy em ®· hÕt søc cè g¾ng vËn dông hiÓu biÕt vµ ph¸t huy n¨ng lùc cña m×nh ®Ó hoµn thµnh bµi viÕt song vÉn kh«ng tr¸nh khái mh÷ng thiÕu sãt, sai lÇm vµ rÊt nhiÒu ®iÓm hËn chÕ. Bµi tiÓu luËn ®Çu tay nµy em rÊt mong nhËn ®­îc sù th«ng c¶m cña thÇy. Em còng mong ®­îc thÇy cho ý kiÕn ®¸nh gi¸ vµ nhËn xÐt ®Ó cã thÓ viÕt tèt h¬n trong c¸c bµi tiÓu luËn s¾p tíi. Mét lÇn n÷a em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy. D- Tµi liÖu tham kh¶o 1- Gi¸o tr×nh “ TriÕt häc M¸c- Lª Nin”. 2- “ C«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ë ViÖt Nam vµ c¸c n­íc trong khu vùc”. 3- “ Mét sè vÊn ®Ò triÕt häc M¸c- Lª Nin vÒ c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa”. 4- T¹p chÝ triÕt häc. 5- V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI, VII, VIII, XI. 6- Gi¸o tr×nh “ Kinh tÕ chÝnh trÞ”. 7- T¹p chÝ céng s¶n. chó thÝch (1) C. M¸c vµ Ph. Angghen: Toµn tËp. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1993, t. 23, Tr. 269. (2) V.I. Lª nin: Toµn tËp, Nhµ xuÊt b¶n. TiÕn bé, M¸t c¬ va, 1977, T. 38, Tr. 430 (3) U. Pet- Ty: Kinh tÕ chÝnh trÞ, T. 2 (4) C. M¸c vµ Ph. Angghen: Toµn tËp. NXB. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ néi, 1995, T. 4, Tr. 187. (5) C. M¸c vµ Ph. Angghen: Toµn tËp. NXB. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ néi, 1993, T. 6, Tr. 552. (6) C. M¸c vµ Ph. Angghen: Toµn tËp. NXB. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ néi, 1993, Tr. 14- 15 (7) C. M¸c vµ Ph. Angghen: Toµn tËp. NXB. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ néi, 1995, T. 4, Tr. 234 (8) C. M¸c vµ Ph. Angghen: Toµn tËp. NXB. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ néi, 1994, T. 20, Tr. 373. (9) C. M¸c vµ Ph. Angghen: Toµn tËp. NXB. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ néi, 1993, T. 13, Tr. 15. (10) §¶ng céng s¶n ViÖt Nam: C­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. (11) C. M¸c: “ B¶n th¶o kinh tÕ” C. M¸c vµ Ph. Angghen: Toµn tËp- TiÕng Nga, Tr. 125. (12) V.I.Lª nin: Toµn tËp: NXB. TiÕn bé, M¸t c¬ va, 1978, T. 45, Tr. 428 (13) Sdd, Tr. 276 (14) §¶ng céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú khãa VII, th¸ng 1- 1994, Tr. 24. II- §Ò c­¬ng kh¸i qu¸t A- §Æt vÊn ®Ò I- Lý do chän ®Ò tµi II- §Ò c­¬ng kh¸i qu¸t B- Néi dung I- C¬ së triÕt häc cña ®Ò tµi 1- Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt 2- Lùc l­îng s¶n xuÊt 3- Quan hÖ s¶n xuÊt 4- Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt II- C¬ së lý luËn cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa- hiÖn ®¹i hãa 1- Kh¸i niÖm c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa 2- TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa 3- T¸c dông cña c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa 4- Néi dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa a- Trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i theo h­íng hiÖn ®¹i hãa c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n b- X©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi III- VÊn ®Ò ®æi míi lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa- hiÖn ®¹i hãa ë ViÖt Nam IV- Nh÷ng thµnh tùu ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc V- Nh÷ng kiÕn nghÞ, ®Ò xuÊt C- KÕt luËn D- Tµi liÖu tham kh¶o