Xác định khả năng tích luỹ sinh học (bioavailability) của một số kim loại nặng trong bùn lắng của kênh rạch thành phố Hồ Chí Minh

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA KHOA MOÂI TRÖÔØNG LUAÄN VAÊN TOÁT NGHIEÄP ÑAÏI HOÏC XAÙC ÑÒNH KHAÛ NAÊNG TÍCH LUYÕ SINH HOÏC (BIOAVAILABILITY) CUÛA MOÄT SOÁ KIM LOAÏI NAËNG TRONG BUØN LAÉNG CUÛA KEÂNH RAÏCH THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH SVTH : HOAØNG THÒ TRAØ MY MSSV : 90201614 CBHD : TS. HOAØNG THÒ THANH THUYÛ BOÄ MOÂN : KYÕ THUAÄT MOÂI TRÖÔØNG TP Hoà Chí Minh, 12/2006 i LÔØI CAÛM ÔN Toâi xin traân troïng göûi söï bieát ôn vaø loøng caûm taï saâu saéc ñeán: - Coâng ôn sinh thaønh vaø döôõng duïc cuûa cha me.ï - Söï giuùp ñôõ taän tuî cuûa Coâ Hoaøng Thò Thanh Thuyû trong thôøi gian thöïc hieän luaän vaên. - Söï dìu daét, höôùng daãn cuûa taäp theå Coâ, Chuù thuoäc Vieän Taøi Nguyeân vaø Moâi Tröôøng. - Ban chuû nhieäm Khoa Moâi Tröôøng ñaõ taïo ñieàu kieän cho toâi hoaøn thaønh luaän vaên - Söï quan taâm vaø giuùp ñôõ aân caàn cuûa baïn beø. - Taát caû Coâ, Chuù, Anh, Chò, nhöõng ngöôøi maø toâi ñaõ töøng gaëp, nhöõng ngöôøi maø toâi khoâng theå lieät keâ heát ôû ñaây, ñaõ giuùp ñôõ, chæ baûo cho toâi nhöõng kinh nghieäm quyù baùu MUÏC LUÏC LÔØI CAÛM ÔN ................................................................................................................................... i MUÏC LUÏC ....................................................................................................................................... ii DANH SAÙCH BAÛNG BIEÅU ............................................................................................................iv DANH SAÙCH ÑOÀ THÒ ..................................................................................................................... v DANH SAÙCH HÌNH ........................................................................................................................vi TOÙM TAÉT LUAÄN VAÊN ................................................................................................................ vii MÔÛ ÑAÀU ........................................................................................................................................... 1 1.GIÔÙI THIEÄU ............................................................................................................................ 1 2.TÍNH CAÁP THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI ............................................................................................ 2 3.MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU ..................................................................................................... 3 4.NOÄI DUNG NGHIEÂN CÖÙU ..................................................................................................... 3 5.PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU, KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG ..................................................... 3 6.YÙ NGHÓA KHOA HOÏC THÖÏC TIEÃN ....................................................................................... 3 CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN ............................................................................................................. 5 1.1 Ñaëc ñieåm heä thoáng thoaùt nöôùc ñoâ thò ôû TpHCM .................................................................... 5 1.1.1 Khaùi quaùt .............................................................................................................................. 5 1.1.2 Ñaëc ñieåm cuûa 5 heä thoáng keânh raïch cuûa thaønh phoá ............................................................. 7 1.1.3 Ñaëc ñieåm phaân boá coâng nghieäp treân caùc löu vöïc thoaùt nöôùc ............................................... 7 1.2 Hieän traïng oâ nhieãm moâi tröôøng keânh raïch TpHCM ....................................................... 20 1.2.1 Hieän traïng oâ nhieãm kim loaïi naëng ...................................................................................... 20 1.2.2 Hieän traïng oâ nhieãm nöôùc .................................................................................................... 25 1.3 Caùc nguyeân nhaân gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc treân caùc keânh raïch ..................................... 31 1.4 Caùc phöông phaùp giaûi oâ nhieãm kim loaïi aùp duïng ñoái vôùi buøn laéng ................................. 32 1.4.1 Phöông phaùp hoaù lyù ............................................................................................................ 33 1.4.2 Bieän phaùp sinh hoïc ............................................................................................................. 35 1.5 Phytoremediation ............................................................................................................... 37 1.6 Coû Vetiver ........................................................................................................................... 41 1.6.1 Phaân loaïi vaø phaân boá ............................................................................................................ 41 1.6.2 Ñaëc ñieåm hình thaùi cuûa coû Vetiver ........................................................................................ 43 1.6.3 Ñaëc tính sinh thaùi ................................................................................................................... 44 1.6.4 Ñaëc ñieåm sinh lyù haït coû Vetiver ............................................................................................ 44 1.6.5 Moät soá öùng duïng cuûa coû Vetiver ............................................................................................ 45 CHÖÔNG 2:PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU ............................................................................ 47 2.1 Cô sôû khoa hoïc vaø thöïc tieãn löïa choïn caùc vò trí laáy maãu ...................................................... 47 2.1.1 Caùc ñieåm laáy maãu ................................................................................................................. 47 2.1.2 Phöông phaùp laáy maãu .............................................................................................................. 53 2.1.3 Baûo quaûn maãu ........................................................................................................................ 53 2.2 Phaân tích thaønh phaàn kim loaïi ................................................................................................ 53 2.3 Bioavailability .......................................................................................................................... 54 2.3.1 Khaùi nieäm .............................................................................................................................. 54 2.3.2 YÙ nghóa cuûa vieäc xaùc ñònh bioavailability .............................................................................. 55 2.3.3 Phöông phaùp xaùc ñònh khaû naêng haáp thuï sinh hoïc cuûa kim loaïi ............................................. 55 2.3.4 Quy trình phöông phaùp chieát taùch kim loaïi theo Tessier ..................................................... 57 2.4 Thí nghieäm nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa KLN ñoái vôùi coû Vetiver ....................................... 59 2.4.1 Moâ hình thöïc hieän .................................................................................................................. 59 2.4.2 Tieán trình thí nghieäm ............................................................................................................. 59 CHÖÔNG 3: KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN .................................................................................. 61 3.1 Caùc thoâng soá ñòa hoaù moâi tröôøng ........................................................................................... 61 3.2 Söï phaân boá KLN trong 5 heä thoáng keânh raïch ....................................................................... 63 3.2.1 Heä keânh Nhieâu Loäc – Thò Ngheø ........................................................................................... 67 3.2.2 Heä Keânh Taân Hoaù- Loø Goám .................................................................................................. 68 3.2.3 Heä Keânh Taøu Huõ- Beán Ngheù .................................................................................................. 69 3.2.4 Heä Keânh Tham Löông – Beán Caùt ........................................................................................... 70 3.2.5 Heä Keânh Ñoâi – Keânh Teû ....................................................................................................... 71 3.3 Moái töông quan giöõa caùc KLN vaø haøm löôïng vaät chaát höõu cô trong traàm tích 3.3.1 Haøm löôïng vaät chaát höõu cô ..................................................................................................... 72 3.3.2 Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa traàm tích .......................................................................................... 73 3.3.3 Moái töông quan ....................................................................................................................... 73 3.4 Keát quaû phaân tích caùc hôïp phaàn kim loaïi .............................................................................. 74 3.4.1 Keânh Taøu Huõ – Beán Ngheù ..................................................................................................... 75 3.4.2 Keânh Taân Hoaù- Loø Goám ........................................................................................................ 77 3-5 Keát quaû thöû nghieäm khaû naêng tích luyõ kim loaïi naëng Cu, Cr, Zn cuûa coû Vetiver .............. 82 CHÖÔNG 4: KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ ............................................................................... 83 4.1 Keát luaän ................................................................................................................................... 83 4.2 Kieán nghò .................................................................................................................................. 83 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ............................................................................................................. 85 PHUÏ LUÏC ....................................................................................................................................... 87 MÔÛ ÑAÀU -1- MÔÛ ÑAÀU Giôùi thieäu: Beân caïnh vaán ñeà oâ nhieãm nguoàn nöôùc ñang ôû möùc nghieâm troïng,vieäc xöû lyù moät khoái löôïng lôùn buøn laéng (buøn ñaùy) bò oâ nhieãm treân caùc keânh raïch thaønh phoá ñang laø nhöõng thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Thaønh phaàn cuûa buøn laéng chöùa nhieàu chaát oâ nhieãm nhö caùc chaát höõu cô, caùc kim loaïi naëng cuøng caùc chaát ñoäc haïi khaùc. Buøn oâ nhieãm ñöôïc xaùc ñònh laø nguoàn gaây ra caùc taùc ñoäng veà maët sinh thaùi trong löu vöïc. Caùc taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán heä sinh thaùi cuûa caùc chaát oâ nhieãm trong buøn laéng ñöôïc toång hôïp nhö sau: Baûng 1:Toùm taét caùc khaû naêng taùc ñoäng tieâu cöïc lieân quan ñeán buøn oâ nhieãm Taùc ñoäng tieâu cöïc Phöông thöùc taùc ñoäng Haïn cheá tieâu thuï thuyû saûn Haáp phuï chaát oâ nhieãm do tieáp xuùc vôùi buøn laéng hay thoâng qua chuoãi thöùc aên Suy giaûm heä thuyû sinh Laøm giaûm soá löôïng loaøi do oâ nhieãm; taùc ñoäng do tieáp xuùc tröïc tieáp hay thoâng qua chuoãi thöùc aên Bieán ñoåi thuyû sinh (ung thö, gen,…) Chuyeån dòch chaát oâ nhieãm do tieáp xuùc vôùi buøn laéng hay qua chuoãi thöùc aên ; trao ñoåi caùc chaát gaây ung thö hay coù khaû naêng gaây ung thö Bieán ñoåi cuûa chim, ñoäng vaät hay caùc vaán ñeà veà sinh saûn Suy giaûm soá löôïng caù theå do oâ nhieãm; taùc ñoäng do tieáp xuùc tröïc tieáp hay thoâng qua chuoãi thöùc aên Suy giaûm ñoäng vaät ñaùy Tieáp xuùc; aên chaát ñoäc ; dö thöøa chaát dinh döôõng daãn ñeán suy giaûm oxy Giôùi haïn caùc hoaït ñoäng naïo veùt Giôùi haïn vieäc ñoå buøn vaøo nguoàn do chaát oâ nhieãm, chaát dinh döoõng vaø khaû naêng taùc ñoäng ñeán sinh vaät nuôùc Phuù döôõng hoaù vaø buøng noå taûo Tuaàn hoaøn chaát dinh döôõng Giaûm myõ quan Taêng ñoä ñuïc; muøi do phaân huyû kò khí Suy giaûm löôïng phieâu sinh ñoäng, thöïc vaät Thaûi chaát ñoäc ; taêng ñoä ñuïc, chaát lô löûng vaø haáp phuï chaát oâ nhieãm vaøo thöùc aên Giaûm caùc loaïi thuyû sinh Ñoäc toá aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng thuyû sinh; giaûm tröùng vaø aáu truøng Taùc ñoäng moâi tröôøng chính yeáu lieân quan ñeán buøn oâ nhieãm laø do caùc aûnh höôûng xaáu cuûa chuùng ñeán sinh vaät, bao goàm caû con ngöôøi. Taùc ñoäng do tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi buøn oâ nhieãm ñöôïc bieåu thò ôû caù vaø ñoäng vaät ñaùy khoâng xöông soáng. Do caùc sinh vaät ñaùy laø nguoàn thöùc aên quan troïng cho caùc sinh vaät khaùc trong chuoãi MÔÛ ÑAÀU -2- thöùc aên, söï tích luyõ hay phôi nhieãm caùc chaát oâ nhieãm cuûa caùc sinh vaät naøy coù yù nghóa raát quan troïng. Beân caïnh ñoù (söï haáp phuï vaø tích tuï)ï caùc chaát khoù phaân huyû sinh hoïc trong cô theå caùc sinh vaät naøy vaø sau ñoù caùc chaát naøy seõ di chuyeån vaøo chuoãi thöùc aên. Söï taùi hoaø tan cuûa caùc chaát oâ nhieãm trong buøn do caùc quaù trình sinh hoïc vaø ñòa hoaù trung gian treân beà maët phaân chia buøn – nöôùc keùo daøi thôøi gian caùc chaát oâ nhieãm toàn taïi ôû daïng saün saøng söû duïng (bioavailability) vaø tích tuï trong chuoãi thöùc aên sinh hoïc. Caùc kim loaïi naëng laø caùc chaát oâ nhieãm thoâng thöôøng hieän dieän ôû noàng ñoä raát nhoû (ppm), tuy nhieân chuùng laïi gaây nhöõng aûnh höôûng raát ñaùng keå do chuùng laø caùc chaát raát khoù phaân huyû sinh hoïc, coù ñoäc tính cao, coù khaû naêng tích luyõ vaø khueách ñaïi theo chuoãi thöùc aên sinh hoïc, moät soá chaát coù khaû naêng gaây ung thö vaø bieán ñoåi gen. Vaán ñeà oâ nhieãm kim loaïi naëng trong buøn laéng taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñang laø moät vaán ñeà ñöôïc quan taâm. Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi Kim loaïi naëng trong buøn laø moät trong caùc nguoàn oâ nhieãm caàn phaûi xöû lyù. Trong khi caùc chaát oâ nhieãm höõu cô bò phaân huyû töï nhieân nhanh hay chaäm bôûi caùc loaïi VSV coù trong buøn thì caùc kim loaïi naëng nhö Cd, Cu, Hg, Pb, Zn,… thì gaàn nhö khoâng bò phaân huûy vaø seõ ngaøy caøng tích luyõ trong buøn. Caùc kim loaïi naëng coù theå hay tham gia vaøo chuoãi thöùc aên, tích luõy trong caùc thuûy sinh vaø cuoái cuøng laø trong caùc loaøi ñoäng vaät trong ñoù coù con ngöôøi (quaù trình tích luyõ vaø taêng cöôøng sinh hoïc). Ngoaøi ra, töø buøn laéng caùc kim loaïi naëng coù theå taùi linh ñoäng, khueách taùn vaøo trong nöôùc maët, nöôùc ngaàm Tuy nhieân, trong toång soá haøm löôïng kim loaïi xaùc ñònh ñöôïc trong buøn laéng thoâng thöôøng chæ coù moät phaàn coù theå coù khaû naêng linh ñoäng, hoaø tan vaø ñi vaøo heä sinh thaùi. Kim loaïi naëng toàn taïi döôùi nhieàu daïng khaùc nhau: ion, taïo phöùc vôùi caùc oxit vaø hydroxit, keát hôïp vôùi caùc khoaùng vaät seùt. Trong ñoù, hôïp phaàn coù khaû naêng linh ñoäng nhaát laø caùc ion töï do. Caùc hôïp phaàn khaùc nhö phöùc höõu cô, hôïp chaát oxit vaø hydroxit Fe/Mn, ….laø nhöõng hôïp phaàn khaù linh ñoäng, töø ñoù kim loaïi coù theå bò haáp thu bôûi thöïc vaät. Ngöôïc laïi, caùc hôïp phaàn kim loaïi beàn vöõng nhö daïng toàn taïi trong caáu truùc caùc hôïp chaát silicat thì raát beàn vöõng vaø seõ khoâng bò haáp thu. ÔÛ thaønh phoá HCM, theo soá lieäu ñieàu tra tröôùc ñaây, khoái löôïng buøn laéng caàn naïo veùt cuûa rieâng löu vöïc keânh Nhieâu Loäc-Thò Ngheø ñaõ leân tôùi 1,5 trieäu m3 (Trieát, 2000). Trong buøn thaûi ñoâ thò ñaõ tích tuï moät löôïng lôùn caùc kim loaïi naëng so vôùi haøm löôïng neàn (Maqsud, 2004, Trieát, 2000). Tuy nhieân, caùc nghieân cöùu tröôùc ñaây môùi chæ ñaùnh giaù hieän traïng oâ nhieãm kim loaïi chöa nghieân cöùu vaøo ñoä linh ñoäng cuûa kim loaïi. Do ñoù, vaán ñeà xaùc ñònh daïng toàn taïi cuûa kim loaïi naëng, ñoä linh ñoäng cuûa kim loaïi naëng laø nhöõng nghieân cöùu heát söùc caàn thieát. MÔÛ ÑAÀU -3- Muïc tieâu nghieân cöùu : Ñaùnh giaù ruûi ro sinh thaùi cuûa söï tích luyõ kim loaïi naëng trong buøn laéng khu vöïc Thaønh phoá Hoà Chí Minh Noäi dung nghieân cöùu: ™ Xaùc ñònh haøm löôïng kim loaïi naëng trong 05 keânh raïch cuûa Thaønh phoá Hoà Chí Minh ™ Xaùc ñònh ñònh löôïng caùc hôïp phaàn kim loaïi trong buøn laéng vaø ñaát baèng phöông phaùp trích ly tuaàn töï (sequential extraction procedure) ™ Ñeå kieåm ñònh keát quaû baèng thöïc nghieäm seõ tieán haønh troàng thöû nghieäm coû Vetiver treân buøn laéng. So vôùi caùc loaïi thöïc vaät khaùc, coû Vetiver laø moät loaïi coû ñöôïc ñaùnh giaù coù nhieàu ñaëc ñieåm öu vieät coù khaû naêng haáp thu caùc kim loaïi naëng. Do ñoù, caùc keát quaû thu ñöôïc veà söï tích luõy kim loaïi trong coû seõ ñoàng thôøi phuïc vuï hai muïc ñích: • Kieåm ñònh keát quaû thöïc nghieäm theo phöông phaùp Tessier • Böôùc ñaàu ñaùnh giaù khaû naêng haáp thu kim loaïi naëng cuûa coû vetiver ñeå laøm cô sôû nghieân cöùu, ñeà xuaát khaû naêng xöû lyù oâ nhieãm baèng thöïc vaät. Ñaây chính laø tính môùi cuûa ñeà taøi. Phöông phaùp nghieân cöùu , kyõ thuaät söû duïng: ™ Phöông phaùp toång hôïp caùc taøi lieäu hieän coù veà oâ nhieãm kim loaïi naëng ™ Phöông phaùp laáy maãu ™ Phöông phaùp phaân tích – thí nghieäm: - Xaùc ñònh toång haøm löôïng kim loaïi naëng trong caùc maãu buøn - Phöông phaùp chieát taùch theo Tessier ñeå xaùc ñònh caùc hôïp phaàn kim loaïi - Kieåm chöùng thí nghieäm phaân tích caùc hôïp phaàn kim loaïi baèng thöïc nghieäm tröïc tieáp treân coû Vetiver ™ Phöông phaùp xöû lyù soá lieäu baèng phaàn meàm Excel YÙ nghóa khoa hoïc- thöïc tieãn: Töø vieäc xaùc ñònh ñöôïc caùc daïng toàn taïi hôïp phaàn kim loaïi seõ ñaùnh giaù ñöôïc khaû naêng linh ñoäng trong moâi tröôøng cuûa töøng kim loaïi ñeå töø ñoù ñaùnh giaù ruûi ro sinh thaùi vaø khaû naêng taän duïng buøn thaûi. Khi caùc kim loaïi coù ñoä linh ñoäng thaáp thì khaû naêng xaâm nhaäp vaøo chuoãi sinh thaùi laø raát nhoû vaø do ñoù ruûi ro sinh thaùi thaáp, buøn laéng coù theå taän duïng cho nhieàu muïc ñích: laøm vaät lieäu san laáp, taän duïng laøm nguoàn boå sung chaát dinh döôõng cho ñaát troàng thay theá caùc phaân hoaù hoïc, goùp phaàn giaûi quyeát moät khoái löôïng lôùn buøn thaûi naïo veùt haøng naêm. Keát quaû cuûa ñeà taøi laø cô sôû khoa hoïc phuïc vuï thieát keá nhöõng moâ hình xöû lyù taïi choã caùc keânh raïch bò oâ nhieãm baèng thöïc vaät. Ñaây laø nhöõng nghieân cöùu nhaèm muïc tieâu phaùt trieån ngaønh coâng ngheä sinh hoïc moâi tröôøng ôû nöôùc ta. Caùc moâ hình xöû lyù naøy khoâng chæ taïo caûnh quan cho khu vöïc maø coøn coù nhieàu ñaëc ñieåm öu vieät so vôùi phöông phaùp naïo veùt-choân laáp thoâng thöôøng nhö giaù thaønh hôïp lyù, coâng ngheä ñôn giaûn phuø hôïp vôùi ñieàu kieän nöôùc ta. Öu ñieåm nhaát cuûa phöông phaùp naøy ôû choã ñaây MÔÛ ÑAÀU -4- laø moät coâng ngheä thaân thieän moâi tröôøng, khoâng gaây ra caùc haäu quaû “sau xöû lyù”. Ñoù laø yù nghóa thöïc teá cuûa nghieân cöùu. DANH SAÙCH CAÙC BAÛNG BIEÅU Baûng 1. Toùm taét caùc khaû naêng taùc ñoäng tieâu cöïc lieân quan ñeán buøn oâ nhieãm ..... 1 Baûng 1-1. Phaân caáp heä thoáng thoaùt nöôùc ñoâ thò TPHCM ......................................... 7 Baûng 1-2. Moät soá ñaëc ñieåm chính cuûa 5 heä thoáng keânh raïch noäi thaønh ................ 12 Baûng 1-3. Söï hieän dieän cuûa moät soá kim loaïi naëng tích luyõ trong nöôùc keânh, raïch ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh do nöôùc thaûi coâng nghieäp vaø nöôùc thaûi sinh hoaït so vôùi nöôùc soâng bình thöôøng khoâng bò oâ nhieãm ............................................. 20 Baûng 1-4. Dö löôïng cuûa moät soá kim loaïi naëng chính trong traàm tích coù doøng chaûy nuôùc maët oâ nhieãm naëng ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh ....................................... 21 Baûng 1-5. Söï tích luyõ cuûa kim loaïi naëng trong traàm tích keânh Nhieâu Loäc ............. 22 Baûng 1-6. Keát quaû nghieân cöùu veà oâ nhieãm kim loaïi trong buøn laéng keânh raïch Tp. Hoà Chí Minh ...................................................................................................... 23 Baûng 1-7. Tích tuï kim loaïi naëng trong traàm tích cuûa moät soá keânh raïch doøng chaûy ñöôïc löïa choïn ôû Tp. Hoà Chí Minh .................................................................. 24 Baûng 1-8. Vò trí traïm treân keânh ............................................................................... 25 Baûng 1-9. Caùc vi sinh vaät haáp thu kim loaïi naëng .................................................... 35 Baûng 1-10. Chi phí thöïc hieän caùc bieän phaùp xöû lyù oâ nhieãm ñaát ............................. 37 Baûng1-11. Phaân loaïi caùc cô cheá, ñoái töôïng thöïc hieän vaø caùc loaøi thöïc vaät töông öùng ................................................................................................................. 38 Baûng 1-12 Phaân loaïi vaø phaân boá coû Vetiver ........................................................... 41 Baûng 1-13 Khoaûng bieán thieân haøm löôïng moät soá kim loaïi naëng trong moâi tröôøng ñaát maø coû Vetiver coù theå phaùt trieån. Keát quaû nghieân cöùu taïi Uùc ................ 46 Baûng 2-1. Quy trình trích ly theo Tessier et al., 1979 ............................................. 59 Baûng 3-1 Keát quaû cuûa caùc thoâng soá ñòa hoaù moâi tröôøng ......................................... 61 Baûng 3-2 Keát quaû haøm löôïng KLN trong caùc maãu buøn trong caùc keânh ................. 66 Baûng 3-3. Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa traàm tích keânh raïch Tp. Hoà Chí Minh............. 72 Baûng 3-4. Ma traän töông quan giöõa caùc nguyeân toá vaø vaät chaát höõu cô ................... 73 Baûng 3-5 Keát quaû caùc hôïp phaàn cuûa Cr, Cu, Zn treân keânh Taøu Huõ- Beán Caùt ........ 75 Baûng 3-6 Keát quaû caùc hôïp phaàn cuûa Cr, Cu, Zn treân coáng xaû Hoaø Bình ................ 77 Baûng 3-7 Keát quaû caùc hôïp phaàn cuûa Cr, Cu, Zn treân caàu Haäu Giang .................... 79 Baûng 3-8. Keát quaû caùc daïng lieân keát cuûa Cu, Zn vaø Cr trong 3 maãu phaân tích ....... 80 Baûng 3-9. Keát quaû phaân tích haøm löôïng kim loaïi trong coû Vetiver trong 2 thaùng .. 82 DANH SAÙCH CAÙC HÌNH Hình 1-1. Baûn ñoà vò trí caùc traïm quan traéc chaát löôïng nöôùc keânh raïch noäi thaønh Tp.HCM ..................................................................................................... 25 Hình 1-2. Sô ñoà hoaït ñoäng kyõ thuaät electrokinetic ............................................ 34 Hình 1-3. Sô ñoà hoaït ñoäng kyõ thuaät thuyû tinh hoaù ............................................. 35 Hình 1-4. Caùc cô cheá cuûa phytoremediation ...................................................... 39 Hình 1-5. Cô cheá phytovolatilization ................................................................. 39 Hình 1-6. Cô cheá phytostabilization ................................................................... 40 Hình 1-7. Cô cheá phytoextraction ...................................................................... 42 Hình 1-8. Hình daïng coû Vetiver ......................................................................... 42 Hình 2-1. Baûn ñoà vò trí caùc ñieåm laáy maãu buøn laéng ñoâ thò .................................. 48 Hình 2-2. Söï thay ñoåi veà ñoä linh ñoäng vaø khaû naêng haáp thuï sinh hoïc cuûa caùc hôïp phaàn khaùc nhau cuûa kim loaïi trong pha raén (Theo Salomons, 1995) .............................. 56 Hình 3-1. Cô cheá aûnh höôûng cuûa kim loaïi naëng................................................... 64 Hình 3-2. Moái töông quan giöõa haøm löôïng caùc kim loaïi naëng vaø vaät chaát höõu cô trong traàm tích soâng raïch Tp. Hoà Chí Minh .............................................. 74 DANH SAÙCH CAÙC BIEÅU ÑOÀ Bieåu ñoà 1-1. Giaù trò pH treân caùc keânh raïch tieâu thoaùt khu vöïc thaønh phoá Hoà Chí Minh 06 thaùng ñaàu naêm 2006 ................................................................................... 26 Bieåu ñoà 1-2. Dieãn bieán haøm löôïng TSS treân heä thoáng keânh raïch thaønh phoá 06 thaùng ñaàu naêm 2005 – 2006 ................................................................................... 27 Bieåu ñoà 1-3. Dieãn bieán haøm löôïng DO treân heä thoáng keânh raïch thaønh phoá 06 thaùng ñaàu naêm 2005 – 2006 ................................................................................... 28 Bieåu ñoà 1-4. Dieãn bieán haøm löôïng COD treân heä thoáng keânh raïch thaønh phoá 06 thaùng ñaàu naêm 2005 – 2006 ................................................................................... 28 Bieåu ñoà 1-5. Dieãn bieán haøm löôïng BOD5 treân heä thoáng keânh raïch thaønh phoá 06 thaùng ñaàu naêm 2005 – 2006 ................................................................................... 29 Bieåu ñoà 3-1. Giaù trò pH treân caùc keânh raïch tieâu thoaùt Tp. Hoà Chí Minh ................. 62 Bieåu ñoà 3-2. Dieãn bieán haøm löôïng DO treân heä thoáng keânh raïch thaønh phoá ...................... 62 Bieåu ñoà 3-3. Dieãn bieán haøm löôïng Ec treân heä thoáng keânh raïch thaønh phoá ............ 62 Bieåu ñoà 3-4. Phaân boá haøm löôïng kim loaïi naëng doïc keânh Nhieâu Loäc- Thò Ngheø ... 67 Bieåu ñoà 3-5. Phaân boá haøm löôïng kim loaïi naëng doïc keânh Taân Hoaù – Loø Goám ..... 68 Bieåu ñoà 3-6. Phaân boá haøm löôïng kim loaïi naëng doïc keânh Taøu Huõ–Beán Ngheù ...... 69 Bieåu ñoà 3-7. Phaân boá haøm löôïng kim loaïi naëng doïc keânh Tham Löông–Beán Caùt . 70 Bieåu ñoà 3-8. Phaân boá haøm löôïng kim loaïi naëng doïc Keânh Ñoâi–Keânh Teû ............. 71 Bieåu ñoà 3-9. Phaàn traêm caùc hôïp phaàn cuûa Zn treân keânh Taøu Huõ- Beán Caùt .......... 75 Bieåu ñoà3-10. Phaàn traêm caùc hôïp phaàn cuûa Cu treân keânh Taøu Huõ- Beán Caùt .......... 75 Bieåu ñoà 3-11. Phaàn traêm caùc hôïp phaàn cuûa Cr treân keânh Taøu Huõ- Beán Caùt ......... 76 Bieåu ñoà 3-12. Phaàn traêm caùc hôïp phaàn kim loaïi cuûa Zn treân coáng xaû Hoaø Bình ... 77 Bieåu ñoà 3-13. Phaàn traêm caùc hôïp phaàn kim loaïi cuûa Cu treân coáng xaû Hoaø Bình .... 78 Bieåu ñoà 3-14. Phaàn traêm caùc hôïp phaàn kim loaïi cuûa Cr treân coáng xaû Hoaø Bình ... 78 Bieåu ñoà 3-15. %daïng linh ñoäng cuûa kim loaïi treân keânh TH-BN vaø TH-LG ........... 81 Bieåu ñoà 3-16. % daïng lieân keát vôùi cacbonat treân keânh TH-BN vaø TH-LG ............. 81 Bieåu ñoà 3-17. Haøm löôïng kim loaïi trong thaân vaø reã coù Vetiver .............................. 82 Bộ Giáo dục và Đào tạo CỘNG HÒA Xà HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Đại học Quốc gia TP.HCM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA NHIỆM VỤ LUẬN ÁN TỐT NGHIỆP HỌ VÀ TÊN: ........................................................... MSSV: ...................................... NGÀNH: .................................................................. LỚP........................................... : KHOA: ..................................................................... BỘ MÔN: ................................. 1. Đầu đề luận án ......................................................................................................... ...................................................................................................................................... 2. Nhiệm vụ luận án: ................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 3. Ngày giao luận án ................................................................................................... : 4. Ngày hoàn thành luận án ........................................................................................ : 5. Họ và tên GVHD .................................................................................................... : 6. Phần hướng dẫn ...................................................................................................... : 1. ........................................................................................................................ 2. ........................................................................................................................ 3. ........................................................................................................................ 4. ........................................................................................................................ 5. ........................................................................................................................ Nội dung và yêu cầu LVTN đã được thông qua bộ môn. Ngày….. tháng….. năm 200… Chủ nhiệm bộ môn Giáo viên hướng dẫn chính Phần dành cho Khoa, Bộ môn: Người duyệt : .................................................................................................. Ngày bảo vệ : .................................................................................................. Điểm tổng kết : .................................................................................................. Nơi lưu trữ luận án : .................................................................................................. TOÙM TAÉT LUAÄN VAÊN Söï tích tuï kim loaïi naëng trong buøn laéng taïi caùc keânh raïch laø vaán ñeà quan taâm haøng ñaàu khi thöïc hieän naïo veùt caùc keânh raïch oâ nhieãm. Theo keát quaû nghieân cöùu, ñaõ coù moät soá vò trí treân heä thoáng keânh raïch Thaønh phoá coù söï tích tuï kim loaïi naëng vöôït quaù tieâu chuaån nhö: Caàu Chaø Vaø cuûa keânh Taøu Huõ-Beán Ngheù. Coáng xaû Hoaø Bình vaø Caàu Haäu Giang cuûa keânh Taân Hoaù-Loø Goám. Tuy nhieân, khi nghieân cöùu söï tích luyõ kim loaïi naëng trong buøn laéng neáu chæ bieát haøm löôïng toång soá thì chöa theå ñaùnh giaù heát ñoä ñoäc cuûa chuùng ñoái vôùi moâi tröôøng sinh thaùi. Kim loaïi naëng trong buøn laéng coù theå toàn taïi ôû daïng linh ñoäng hay coù trong lieân keát vôùi cacbonat, lieân keát vôùi oxyt Fe-Mn, lieân keát vôùi chaát höõu cô, hoaëc lieân keát vôùi caùc hôïp chaát Silicat beàn vöõng. Hieåu ñöôïc caùc daïng lieân keát cuûa chuùng, tính tan vaø söï bieán ñoåi cuûa caùc kim loaïi naëng trong buøn laéng, seõ laøm roõ theâm möùc ñoä aûnh höôûng cuûa chuùng ñoái vôùi moâi tröôøng. Hieän nay ñaõ coù nhieàu nhaø khoa hoïc ôû treân theá giôùi aùp duïng caùc phöông phaùp chieát taùch khaùc nhau ñeå taùch haøm löôïng toång soá cuûa kim loaïi thaønh caùc daïng lieân keát khaùc nhau. Tuy nhieân, trong caùc taøi lieäu tham khaûo cuõng ñeà nghò kieåm chöùng thí nghieäm baèng caùc thöïc nghieäm tröïc tieáp treân thöïc vaät hoaëc ñoäng vaät. Vôùi phöông phaùp chieát taùch cuûa Tessier vaø nnk,1979 vaø thöïc nghieäm treân coû Vetiver. Luaän vaên ñaõ ñaït ñöôïc moät soá keát quaû sau: - Haøm löôïng daïng linh ñoäng cuûa Zn laø cao (11,55-26,47%) - Haøm löôïng daïng linh ñoäng cuûa Cu töø 0,114%-1,5% - Haøm löôïng daïng linh ñoäng cuûa Cr cao nhaát chæ chieám 0,05% Keát quaû cuûa nghieân cöùu ñaõ cung caáp tính linh ñoäng cuûa kim loaïi Zn, Cr, Cu vaø % caùc hôïp phaàn maø kim loaïi lieân keát. Moät tyû leä lôùn cuûa haøm löôïng toång cuûa kim loaïi Zn ñöôïc chieát taùch ôû daïng linh ñoäng (11,55-26,47%), keát quaû naøy coù theå duøng ñeå ñaùnh giaù nhöõng ruûi ro moâi tröôøng. Tuy nhieân, coù moät tyû leä lôùn hôïp phaàn daïng lieân keát vôùi caùc hôïp chaát cuûa saét oxyt vaø mangan oxyt ñaây laø hôïp phaàn cuõng khaù linh ñoäng trong moâi tröôøng. Phaàn traêm cuûa kim loaïi naëng ôû daïng lieân keát vôùi caùc hôïp chaát höõu cô (pha deã bò oxy hoaù) thì ít hôn vaø nhöõng kim loaïi toàn taïi trong daïng naøy thì söï hoaø tan vaøo moâi tröoøng thaáp vaø trong moâi tröôøng acid vaø oxy hoaù maïnh thì nhöõng kim loaïi naøy deã bò phoùng thích vaøo trong moâi tröôøng. Cu lieân keát chuû yeáu vôùi hôïp chaát höõu cô trong moâi tröôøng (47,16-82,437%) taïo ra hôïp chaát beàn. Cr lieân keát vôùi hôïp chaát Fe oxyt vaø Mangan oxyt laø chuû yeáu (51,8-96%), ñaây coù theå xem laø cô cheá chính trong vieäc coá ñònh Cr. Khaû naêng linh ñoäng cuûa Cr raát keùm neân Cr haàu nhö khoâng hoaø tan vaøo trong nöôùc, neáu coù thì raát ít. Sau khi troàng ñöôïc 2 thaùng coû Vetiver haáp thu kim loaïi naëng vaøo reã Zn: 4850ppm; Cu: 455ppm; Cr: 118ppm Keát quaû thöû nghieäm ñaõ ñöa ra keát quaû sô boä kim loaïi naøo coù tyû leä hôïp phaàn linh ñoäng cao thì haáp thu vaøo reã cuûa coû Vetiver cao. Ñaây laø caùc thoâng tin cô sôû ñeå thieát keá moät heä thoáng xöû lyù hoaøn chænh ñeå xöû lyù traàm tích soâng raïch bò oâ nhieãm kim loaïi naëng. Taùc duïng cuûa coâng ngheä xanh naøy nhaèm phuïc hoài caùc con soâng vaø keânh raïch “cheát” ôû Vieät Nam ` CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN 5 CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN 1. 1 ÑAËC ÑIEÅM HEÄ THOÁNG THOAÙT NÖÔÙC ÑO THÒ ÔÛ TPHCM 1.1 .1 Khaùi quaùt Thaønh phoá Hoà Chí Minh coù heä thoáng thoaùt nöôùc töø ñaàu thôøi kyø thuoäc ñòa. Heä thoáng ñöôïc môû roäng trong nhöõng naêm chieán tranh vaø sau moät thôøi gian daøi khoâng ñöôïc chuù yù vaø ñaàu tö thoaû ñaùng. Thaønh phoá Saøi Goøn cuõ ñöôïc phaùt trieån trong moät thôøi gian daøi, coù moâ hình ñaïi loä roäng vaø cô sôû haï taàng phaùt trieån töông ñoái toát nhöng chæ giôùi haïn trong moät phaïm vi heïp laø ôû caùc quaän trung taâm Thaønh phoá ngaøy nay (Quaän 1,3, 5, 10, 11, Phuù Nhuaän, Bình Thaïnh). Baét ñaàu töø thaäp nieân 1950, quaù trình ñoâ thò hoaù töï phaùt laøm moïc leân nhöõng caên nhaø oå chuoät hoãn ñoän, nhöõng con ñöôøng chaät heïp khoâng ñöôïc quy hoaïch vaø cô sôû haï taàng ngheøo naøn xaây döïng chæ ñeå phuïc vuï nhöõng nhu caàu thoaùt nöôùc cô baûn cuûa daân cö laùnh naïn chieán tranh hoaëc nhöõng ngöôøi di daân ngheøo töø noâng thoân. Quaù trình ñoâ thò hoaù, coâng nghieäp hoaù baét ñaàu dieãn ra vôùi toác ñoä ngaøy caøng taêng trong khi caùc heä thoáng thoaùt nöôùc thì khoâng ñöôïc ñaàu tö phaùt trieån vaø môû roäng töông xöùng, vaø keát quaû laø quaù taûi caùc heä thoáng thoaùt nöôùc ñoâ thò, thöôøng xuyeân gaây ngaäp uùng nhieàu nôi trong thaønh phoá vaø gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng. Nhaân thöùc saâu saéc vaán ñeà baûo veä moâi tröôøng trong phaùt trieån ñoâ thò, töø naêm 1993 ñeán nay, caùc heä thoáng thoaùt nöôùc cuûa thaønh phoá ñaõ ñöôïc söï quan taâm lôùn cuûa Chính phuû vaø caùc caáp chính quyeàn thaønh phoá maø ñieån hình laø Döï aùn caûi taïo keânh Nhieâu Loäc – Thò Ngheø. Khu vöïc trung taâm vaø vuøng ven thaønh phoá hieän coù 5 löu vöïc thoaùt nöôùc chính laø löu vöïc keânh Nhieâu Loäc – Thò Ngheø, Taân Hoaù- Loø Goám, Taøu Huõ – Beán Ngheù, keânh Ñoâi – keânh Teû vaø Tham Löông – Beán Caùt – Vaøm Thuaät. Nöôùc thaûi treân caùc löu vöïc naøy ñöôïc thoaùt vaøo maïng löôùi thoaùt nöôùc chung daãn ra caùc keânh raïch noùi treân hoaëc thoaùt tröïc tieáp vaøo keânh raïch vaø töø ñoù ñoå ra soâng Saøi Goøn vaø caùc soâng lôùn khaùc ôû phía Taây Nam thaønh phoá. Söï gia taêng daân soá vaø quaù trình ñoâ thò hoaù töï phaùt vôùi vieäc hình thaønh caùc caên nhaø xaây caát treân keânh raïch hoaëc laán chieám loøng keânh raïch thaûi tröïc tieáp caùc chaát thaûi sinh hoaït xuoáng keânh coäng vôùi vieäc xöû lyù nöôùc thaûi yeáu keùm ñaõ laøm cho caùc keânh raïch tieâu thoaùt nöôùc cuûa thaønh phoá bò boài laáp nhanh choùng, khaû naêng chuyeån taûi nöôùc ra soâng lôùn keùm coäng theâm caùc aûnh höôûng cuûa cheá ñoä baùn nhaät trieàu vaø cöôøng ñoä möa lôùn laøm cho nhieàu khu vöïc ôû thaønh phoá bò ngaäp uùng, hoâi thoái vaø oâ nhieãm vaøo muøa möa Heä thoáng thoaùt nöôùc ñoâ thò Thaønh phoá Hoà Chí Minh, hieän taïi laø heä thoáng thoaùt chung cho caû nöôùc thaûi sinh hoaït, nöôùc thaûi coâng nghieäp vaø nöôùc möa. Heä thoáng naøy bao goàm maïng löôùi coáng ngaàm vaø möông hôû ñaûm nhaän chöùc naêng thu gom, vaän chuyeån vaø thaûi boû nöôùc thaûi ra keânh, raïch vaø cuoái cuøng ñoå ra soâng Saøi Goøn ôû phía Ñoâng khu trung taâm thaønh phoá. CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN 6 Toaøn boä heä thoáng thoaùt nöôùc ñoâ thò cuûa thaønh phoá ñöôïc phaân thaønh 4 caáp nhö sau: ™ Caáp 1: bao goàm caùc keânh raïch loä thieân ôû khu vöïc noäi thaønh vaø ven ñoâ, coù chöùc naêng tieáp nhaän caùc loaïi nöôùc thaûi töø caùc cöûa xaû vaø nöôùc möa treân löu vöïc thoaùt nöôùc vaø chuyeån taûi chuùng ra soâng Saøi Goøn. Keânh caáp 1 coøn ñöôïc chia ra thaønh 2 loaïi : caáp 1A vaø caáp 1B. Loaïi keânh caáp 1A laø caùc keânh raïch hôû thoaùt nuôùc töï nhieân, seõ chæ caûi taïo nhoû. Loaïi keânh caáp 1B seõ phaûi ñöôïc caûi taïo nhieàu (hoaëc caûi taïo thaønh coáng caáp 2). Heä thoáng keânh caáp 1 coù chieàu daøi toång coäng khoaûng 92,5 km. Bao goàm 05 heä thoáng keânh raïch cuøng vôùi caùc chi löu ôû noäi thaønh vaø ven ñoâ, ñoù laø: heä thoáng keânh Nhieâu Loäc – Thò Ngheø, heä thoáng keânh Taân Hoaù- Loø Goám, heä thoáng keânh Ñoâi – keânh Teû, heä thoáng keânh Taøu Huõ – Beán Ngheù, vaø heä thoáng keânh Tham Löông – Beán Caùt – Vaøm Thuaät. ™ Caáp 2: bao goàm caùc tuyeán coáng ngaàm vaø keânh raïch nhoû coù chöùc naêng thu nöôùc töø caùc tuyeán caáp 3 vaø chuyeån taûi nöôùc vaøo heä thoáng keânh caáp 1. Coáng caáp 2 bao goàm 3 loaïi : coáng voøm, coáng beâtoâng coát theùp vaø coáng hoäp. Caùc coáng voøm ñaõ quaù cuõ vaø bò hö hoûng, suïp nhieàu, hieän ñang ñöôïc caûi taïo thaønh coáng hoäp. Coáng caáp 2 töông ñoái lôùn, ñöôøng kính hoaëc beà roäng coáng ≥ 1m vaø choân saâu töø 2 –5m. ™ Caáp 3: bao goàm caùc tuyeán coáng ngaàm treân caùc truïc ñöôøng phoá , coù chöùc naêng thu nöôùc töø caùc tuyeán caáp 4 vaø ñoå vaøo tuyeán caáp 2. Caùc coáng caáp 3 nhìn chung thöôøng coù ñöôøng kính töø 600- 800mm hoaëc coáng voøm 400- 800mm, 600-800mm. ™ Caáp 4: bao goàm caùc tuyeán coáng trong heûm hay treân caùc truïc ñöôøng noäi boä noái vaøo coáng caáp 3, coù ñöôøng kính thöôøng döôùi 600mm. Moät soá thoâng tin cô baûn veà heä thoáng thoaùt nöôùc ñoâ thò Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñöôïc daãn ra trong Baûng 1-1 CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN 7 Baûng 1-1. Phaân caáp heä thoáng thoaùt nöôùc ñoâ thò TPHCM Phaân caáp Teân goïi Chöùc naêng Chieàu daøi (m) Soá haàm ga Ghi chuù 1 Keânh raïch noäi thaønh Tieáp nhaän vaø chuyeån taûi nöôùc thaûi töø caùc cöûa xaû thoaùt ra soâng lôùn 92.626 0 05 heä thoáng keânh raïch cung vôùi caùc chi löu ôû noäi thaønh vaø ven ñoâ 2 Coáng caáp 2 Tieáp nhaän vaø chuyeån taûi nöôùc thaûi vaøo keânh raïch noäi thaønh, bao goàm: - Coáng Voøm - Beâtoâng coát theùp - Coáng Hoäp 1.054.750 300.000 690.230 64.520 2.106 - 175 cöûa xaû - 95 tuyeán xaû - Coáng Voøm quaù cuõ vaø hö suïp - Caùc coáng khaùc coøn söû duïng ñöôïc 3 Coáng caáp 3 Tieáp nhaän nöôùc thaûi töø coáng caáp 4 vaø ñoå vaøo coáng caáp 2 4.250.000 24.000 Coù ñöôøng kính lôùn hôn 400mm, do Cty TNDT quaûn lyù 4 Coáng caáp 4 Thu nöôùc maët vaø nöôùc thaûi cuûa khu vöïc ñoå vaøo coáng caáp 3 4.500.000 39.000 Do quaän, huyeän quaûn lyù Toång coäng coáng 9.804.750 65.106 Nguoàn: Coâng ty thoaùt nöôùc ñoâ thò, 1995 1.1.2 Ñaëc ñieåm cuûa 5 heä thoáng keânh raïch tieâu thoaùt nöôùc cuûa thaønh phoá Khu vöïc noäi thaønh Thaønh phoá Hoà Chí Minh coù 5 heä thoáng keânh raïch chính vôùi toång chieàu daøi khoaûng 55 km ñaûm nhaän chöùc naêng tieâu thoaùt nöôùc cho khu vöïc noäi thaønh, bao goàm: • Heä thoáng keânh Nhieâu Loäc – Thò Ngheø; • Heä thoáng keânh Taân Hoaù – Loø Goám; • Heä thoáng keânh Taøu Huõ – keânh Ñoâi – keânh Teû; CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN 8 • Heä thoáng keânh Beán Ngheù; • Heä thoáng keânh Tham Löông – Beán Caùt – Vaøm Thuaät; Ñoä doác cuûa phaàn lôùn caùc keânh raïch naøy laø raát nhoû, ñaùy keânh thì bò laáp ñaày bôûi caùc vaät chaát laéng ñoïng töø nöôùc thaûi ñoâ thò vaø raùc töø caùc hoä daân cö sinh soáng treân vaø ven keânh raïch cuõng nhö caùc ghe xuoàng buoân baùn treân soâng, do ñoù khaû naêng thoaùt nöôùc raát keùm. Neùt ñaëc tröng cuûa heä thoáng keânh raïch thaønh phoá laø bò aûnh höôûng maïnh bôûi thuyû trieàu. Keát quaû laø caùc chaát oâ nhieãm toàn ñoïng laïi trong keânh vaø ñang bò tích tuï daàn. Söï oâ nhieãm nöôùc vaø tích tuï buøn laéng treân caùc keânh raïch naøy khoâng chæ laøm xaáu caûnh quan ñoâ thò, ñaëc bieät khu vöïc gaàn phía trung taâm thaønh phoá, maø coøn aûnh höôûng khoâng toát ñoái vôùi söùc khoeû coäng ñoàng. ™ Heä thoáng keânh Nhieâu Loäc – Thò Ngheø Keânh Nhieâu Loäc – Thò Ngheø chaûy treân vuøng truõng thaáp cuûa khoái ñaát xaùm phaùt trieån treân phuø sa coå coù ñoä cao khoaûng 8m, chuû yeáu laø caùt pha seùt. Ñaây laø heä thoáng thoaùt nöôùc chính töï nhieân cho nhieàu löö vöïc thuoäc caùc quaän noäi thaønh Thaønh phoá Hoà Chí Minh (Taân Bình, Goø Vaáp, Phuù Nhuaän, Bình Thaïnh, quaän 10, quaän 3 vaø quaän 1) ñoå ra soâng Saøi Goøn. Heä thoáng naøy coù löu vöïc khoaûng gaàn 3000 ha, chieàu daøi doøng chính cuûa keânh laø 9470m, caùc chi löu coù chieàu daøi toång coäng 8716m. Khi chöa naïo veùt, ôû ñaàu nguoàn, keânh chæ roäng töø 3 –5m, nhöng ñeán gaàn cöûa soâng, chieàu roäng môû ra ñeán 60 – 80m vaø saâu 4 –5m. Doïc theo keânh coù 52 cöûa xaû. Maëc duø coù chieàu daøi khaù xa nhöng ñoä cheânh leäch giöõa cao ñoä ñòa hình ñaàu nguoàn (Taân Bình) vaø cuoái nguoàn (soâng Saøi Goøn) quaù thaáp, chæ khoaûng 1m. Maët khaùc, doøng keânh phaûi qua nhieàu khuùc uoán töø ñoaïn caàu Leâ Vaên Syõ ñeán caàu Boâng neân möùc ñoä chuyeån taûi caùc chaát thaûi ra soâng Saøi Goøn raát keùm. Trong suoát quaù trình phaùt trieån cuûa Thaønh phoá, heä thoáng keânh Nhieâu Loäc – Thò Ngheø ñaõ töøng (vaø vaãn tieáp tuïc) laø nguoàn tieáp nhaän chaát thaûi noùi chung cuûa moïi hoaït ñoäng daân sinh, dòch vuï, thöông maïi, saûn xuaát coâng nghieäp, noâng nghieäp treân löu vöïc. Theá nhöng taát caû caùc chaát thaûi ñoù ñeán nay haàu nhö vaãn chöa ñöôïc xöû lyù maø thaûi tröïc tieáp vaøo keânh raïch gaây ra tình traïng oâ nhieãm moâi tröôøng traàm troïng. Hôn theá nöõa, naïn laán chieám loøng keânh raïch ñeå xaây caát nhaø ôû (heä quaû cuûa quaù trình ñoâ thò hoaù vaø phaùt trieån daân soá thieáu quy hoaïch) cuûa haøng vaïn caên nhaø oå chuoät treân heä thoáng naøy haèng ngaøy ñaõ thaûi tröïc tieáp caùc loaïi raùc nhö phaân, raùc, xaùc suùc vaät xuoáng maët nöôùc caøng laøm taêng theâm möùc ñoä oâ nhieãm nguoàn nöôùc, thu heïp doøng chaûy gaây bít taét doøng chaûy vaø laøm maát veû myõ quan ñoâ thò moät caùch traàm troïng . Ngoaøi ra do caùc yeáu toá khaùch quan, heä thoáng keânh Nhieâu Loäc – Thò Ngheø coøn chòu aûnh höôûng cuûa cheá ñoä baùn nhaät trieàu khoâng ñeàu cuûa bieån Ñoâng. Neân khi nöôùc lôùn , nuôùc thaûi treân keânh raïch chöa kòp thoaùt ra soâng Saøi Goøn ñaõ bò thuyû trieàu doàn öù ñoïng vaøo saâu trong raïch vaø trong ñöôøng coáng, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï tích tuï caùc chaát oâ nhieãm vaø boài laéng loøng keânh raïch, gaây khoù khaên lôùn cho vieäc thoaùt nöôùc cuûa heä thoáng naøy. CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN 9 Ngoaøi tuyeán keânh chính, heä thoáng keânh Nhieâu Loäc – Thò Ngheø coøn coù caùc raïch nhaùnh: - Raïch Vaên Thaùnh: daøi 2.200m, naèm treân ñòa baøn quaän Bình Thaïnh. Tröôùc ñaây, coù khaû naêng löu thoâng thuyû, nay ñaõ bò boài laáp nhieàu, maát daàn khaû naêng giao thoâng thuyû vaø khaû naêng thoaùt nöôùc. - Raïch Caàu Sôn – Caàu Boâng : daøi 3.950m, cuõng naèm treân ñòa baøn quaän Bình Thaïnh vaø aên thoâng vôùi raïch Vaên Thaùnh. Tuyeán raïch naøy hieän nay cuõng bò boài laáp nhieàu . - Raïch Buøi Höõu Nghóa: laø moät tuyeán raïch nhoû doïc theo ñöôøng Buøi Höõu Nghóa, thuoäc ñòa baøn quaän Bình Thaïnh. - Raïch Phan Vaên Haân: naèm treân ñòa baøn quaän Bình Thaïnh. Nay ñaõ bò laáp gaàn kín - Raïch OÂng Tieâu: thuoäc khu qui hoaïch Mieáu Noåi, thuoäc ñòa baøn quaän Phuù Nhuaän - Raïch Mieáu Noåi: thuoäc khu quy hoaïch Mieáu Noåi, thuoäc ñòa baøn quaän Phuù Nhuaän. - Raïch buøng binh ™ Heä thoáng keânh Taân Hoaù- Loø Goám: Heä thoáng keânh Taân Hoaù – Loø Goám naèm trong khu caän trung taâm cuûa noäi thaønh Thaønh phoá Hoà Chí Minh , tuyeán keânh chính coù chieàu daøi khoaûng 7,6 km chaïy töø höôùng Ñoâng Baéc xuoáng Taây Nam Thaønh phoá ñi ngang qua caùc quaän: Taân Bình, quaän 11, quaän 6, quaän 8 vaø keát thuùc taïi ñieåm noái vôùi keânh Taøu Huõ. Ngoaøi tuyeán keânh chính, heä thoáng keânh Taân Hoaù – Loø Goám coøn coù caùc raïch nhaùnh: - Raïch Ñaàm Sen: roäng 6-8m, daøi khoaûng 300m, naèm treân ñòa baøn quaän 11. Raïch naøy noái vôùi khu coâng vieân Ñaàm Sen vaø coù moät nhaùnh laø raïch Caàu Meù ñaûm nhaän chöùc naêng thoaùt nöôùc cho khu vöïc Haøn Haûi Nguyeân- Minh Phuïng- Laïc Long Quaân. Raïch Caàu Meù ñaõ laäp döï aùn ñaàu tö caûi taïo thaønh coáng hoäp, coøn raïch Ñaàm Sen ñöôïc giöõ laïi sau khi thöïc hieän caùc bieän phaùp laøm saïch, chænh trang keát hôïp vôùi coâng vieân Ñaàm Sen phuïc vuï nghæ ngôi, giaûi trí. - Raïch Beán Traâu: roäng 4-8m, daøi 1.000m, laø ranh giôùi haønh chính giöõa 2 quaän: Taân Bình vaø quaän 6, ñaûm nhaän chöùc naêng tieâu thoaùt nöôùc cho Xí nghieäp Thöïc phaåm Caàu Tre (1200m3 nöôùc thaûi/ngaøy) vaø khu vöïc daân cö, tieåu thuû coâng nghieäp laân caän. Raïch naøy ñang bò boài laáp, laán chieám vaø oâ nhieãm raát naëng. Raïch Beán Traâu coøn coù moät nhaùnh laø keânh Hieäp Taân, hieän ñang ñöôïc caûi taïo laïi. Ñoaïn ñaàu laø coáng kín coøn ñoaïn sau laø möông hôû keø ñaù nhöng chöa phaùt huy taùc duïng vì raïch Beán Traâu ñaõ bò laáp. - Raïch Baø Laøi: roäng khoaûng 10m, daøi 1200m, thoaùt nöôùc cho khu phía Taây quaän 6, nhieàu ñoaïn bò san laáp, gaây tình traïng ngaäp uùng cuïc boä do bò caét maát CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN 10 nguoàn thoaùt, caàn coù söï nghieân cöùu giaûi quyeát gaáp ñeå phuïc vuï thoaùt nöôùc vaø phuø hôïp vôùi keá hoaïch san laáp - Keânh Thuùi: roäng 2m, daøi 720m, thoaùt nöôùc cho khu vöïc phöôøng 19 quaän Taân Bình, hieän khoâng coøn khaû naêng thoaùt nöôùc, gaây ngaäp vaø oâ nhieãm naëng neà cho khu vöïc, ñaõ laäp döï aùn ñaàu tö caûi taïo keânh thaønh coáng kín. - Moät phaàn keânh Haøng Baøng: töø ñöôøng Bình Tieân ñeán raïch Loø Goám, roäng 1,5- 2m, daøi 300m. Gaây ngaäp cho moät phaàn khu vöïc quaän 6. Löu vöïc keânh Taân Hoaù- Loø Goám coù dieän tích khoaûng 1.484ha, traûi roäng ra 5 quaän: Taân Bình, quaän 11, quaän 6, quaän 8 vaø Bình Chaùnh. Ñoä saâu nguyeân thuyû cuûa keânh naøy laø 6m, giôø ñaây giaûm chæ coøn 2,5-3m hoaëc thaäm chí bò laáp gaàn ñaày bôûi buøn vaø raùc röôûi nhö ôû ñoaïn töø caàu Phuù Laâm ñeán thöôïng nguoàn. Keânh naøy ñaûm nhaän chöùc naêng tieâu thoaùt nöôùc cho caùc quaän noùi treân. Ñaùy keânh vöøa nhoû laïi heïp vaø bò laán chieám bôûi caùc caên hoä xaây caát baát hôïp phaùp. Keânh coøn bò aûnh höôûng bôûi thuyû trieàu cuõng nhö möïc nöôùc taêng leân ôû soâng Caàn Giuoäc. Aûnh höôûng trieàu chæ bieåu hieän roõ ôû phaàn keânh phía haï löu töø caàu Haäu Giang trôû ra, phaàn coøn laïi cuûa keânh ñaõ bò taéc ngheõn cuøng vôùi nöôùc thaûi gaây ra vaán ñeà oâ nhieãm nghieâm troïng. Vieäc xaây caát laán chieám böøa baõi ven keânh gaây trôû ngaïi lôùn ñeán doøng chaûy vaø laø nguoàn gaây oâ nhieãm quan troïng do tình traïng thieáu caùc phöông tieän veä sinh, caùc chaát thaûi ñöôïc xaû tröïc tieáp xuoáng doøng keânh. Maët khaùc, coâng taùc duy tu baûo döôõng thöôøng kyø cuõng khoù thöïc hieän vì khoâng coù ñöôøng coâng vuï cho xe maùy thi coâng. Chòu aûnh höôûng cuûa cheá ñoä baùn nhaät trieàu treân soâng Saøi Goøn vaø do löu löôïng nöôùc thaûi raát nhoû so vôùi khaû naêng thoaùt nöôùc cuûa keânh. Vaøo muøa khoâ, phaàn lôùn nöôùc thaûi töø caàu Taân Hoaù trôû leân thöôïng nguoàn bò löu giöõ nhieàu ngaøy treân keânh, phaàn coøn laïi ñöôïc thau röûa haøng ngaøy bôûi nöôùc soâng Caàn Giuoäc ñöa vaøo pha loaõng. Tình traïng naøy bieán ñoaïn keânh töø thöôïng nguoàn ñeán caàu Taân Hoùa thaønh moät hoà sinh vaät töï nhieân, hoaït ñoäng chuû yeáu trong moâi tröôøng kî khí ( löôïng oxy hoaø tan boå sung qua beà maët nöôùc raát nhoû do doøng chaûy chaäm). ™ Heä thoáng keânh Taøu Huû- keânh Ñoâi – keânh Teû: Heä thoáng keânh Taøu Huû – keânh Ñoâi – keânh Teû ñöôïc ñaøo vaøo naêm 1819 naèm ngay ôû phía Nam quaän thöông maïi trung taâm thaønh phoá. Heä thoáng keânh naøy chaûy qua 7 quaän: 4, 5, 6, 7, 8 vaø 11 vôùi toång ñoä daøi 19,5km. Keânh bò giôùi haïn bôûi raïch Caàn Giuoäc vaø soâng Saøi Goøn ôû hai ñaàu, nhaän nöôùc thaûi sinh hoaït vaø nöôùc thaûi coâng nghieäp töø caùc quaän ñaõ noùi ôû treân. Hôn nöõa, vieäc xaû tröïc tieáp raùc töø caùc cö daân vaø ghe xuoàng trong caùc quaän naøy vaø caùc caên hoä luïp xuïp xaây caát baát hôïp phaùp ñaõ laøm xaáu ñi tình traïng moâi tröôøng cuûa caùc keânh. Keânh coøn bò aûnh höôûng bôûi thuyû trieàu töø hai höôùng. Ngoaøi tuyeán keânh chính, heä thoáng naøy coøn coù raát nhieàu caùc keânh, raïch nhaùnh vaø caùc chi löu aên thoâng ra caùc soâng lôùn: Saøi Goøn, Nhaø Beø. - Raïch UÏ Caây: daøi 1.150m hieän ñaõ bò laán chieám vaø boài laéng CHÖÔNG 1: TOÅNG QU